kumanda devreleri

7/31/2019 kumanda devreleri

1/18


2/18


3/18

Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK

ekil 7. Otomobil Montaj hattnda kullanlan indktif yaklam anahtar

ekil 8. ndktif yaklam anahtar ile devir lm

ekil 9. Otomobil montaj hattnda kullanlan indktif yaklam anahtar

35


4/18


ekil 10. ndktif yaklam anahtarnnlimit sivi olarak kullanlmas

ekil 11. ndktif yaklam anahtar ile metal kapakkontrol

ekil 12. Kapasitif yaklam anahtar ile siloda dolum kontrol

36


5/18


6/18


vermekte veya arza sonras sitemi tekrar devreye alma gibi grevleri yerine getirmektedirler.

Genelde Kontrol sistemlerinde kullanlan koruyucu ve kontrol elemanlar aadaki gibidir .

5.1 Dk Gerilim - Ar Gerilim Rlesi

ebekede tek faz zerinden dk gerilim kontrol yapar. 160 V 220 V aras bir deere set edilebilir.

Gerilim set edilen deerin zerinde ise rle k konta ekilir. Gerilim ayar deerinin altna dnce3 sn lik bir gecikme ile k kontan brakr. Rle zerindeki U ; krmz ledi iletme geriliminin

varln, R; yeil ledi ise, kontan konumunu gsterir.

38

Tek fazl ar gerilim rlesi ise 220V -270 V aras bir

deere set edilir. Gerilim set edilen deerin altnda ise rle

k konta ekilidir. Gerilim olan edilen deerin zerine

knca 3 snlik bir gecikme ile k kontan brakr. Gerilim

tekrar ayar edilen deere derse k konta tekrar ekili

duruma gelir.

5.2. mpuls Kumandal Zaman Rlesi

Bu rleye iletme gerilimi uyguland zaman rle hibir ilem yapmaz. k konta ekili deildir.

Rleye impuls giriinden bir impuls gerilimi uyguland anda rle konta eker ve zaman sayma

ilemi balar. Ayarlanan T1 sresi dolunca rle konta brakr. Zaman sayma ilemi uygulanan impuls

zamanndan bamszdr. Bu ilemin iki tipi vardr.


7/18


39

5.3. Sv Seviye Rlesi

Endstriyel tanklarda, su depolarnda, artezyen kuyularnda ve pompa motorlarnn kumanda edilmesi

iin kullanlr. Rle 3 adet elektrot kullanlarak tanklarn depolarnn veya kuyularn pompa motorlar ile

doldurulmasn veya boaltlmasn salar. Rle zerinde 5 k, 50 k aras ayarlanabilen bir

hassasiyet skalas vardr. letkenlii fazla olan svlarda bu ayar dk deerlere, iletkenlii az olan

svlarda ise yksek deerlere ayarlanr. Bylece elektrot ve onlar balayan kablolardaki rutubet ve

slaklktan dolay yanl kumanda verilmesi nlenir. Elektrot gerilimleri A.C. olduu iin, elektrot

korozyonlar ve kimyasal anmalar nlenmitir.


8/18


5.4. Zaman Gecikmeli Dk Gerilim Brakma Rlesi

Uzun sreli bir enerji kesintisinden sonra ani olarak enerji

geri gelirse makinann zarar grme ve alanlarn kazaya

urama ihtimalleri vardr. Bu nedenle, bu durumlarda

motorlarn hemen almaya balamasn nleyen elemanlar

kullanmak gereklidir. Bu elemanlar dk gerilim rleleridir.

Zaman gecikmeli DG brakma rlesinde R2 ve R1 direnci

birlikte kullanlrsa 2 sn sadece R2 kullanlrsa 4 sn gibi bir

gecikme olur. R2 direncinin deeri yle ayarlanmtr ki rle

bobininden geen akm rlenin platini ekmesine yetmeyecek

kadar dktr. Balatma butonuna basldnda R2 devre

d braklr ve rle bobinine tam gerilim uygulandndan

rle enerjilenir.

Balatma butonu brakldnda R2 direnci tekrar rle bobini ile seri duruma geer. Ancak rleenerjilendikten ve platini ektikten sonra dk bir gerilimle platini ekili tutabildiinden rle enerjili

konumda kalr. Balama kaynann gerilimi der yada kesilirse diyot zerinden dolan C1 elektronik

kondansatr, bobini enerjili tutmak zere kontrol rlesinin bobini zerine boalmaya balar.

Kondansatr boalmaya balamadan nce kaynak gerilimi normal deerin %85ine geri karsa

manyetik yol verici otomatik olarak tekrar kapanr. Eer gerilim tekrar normale dnmezse kontrol rlesi

alr.

5.5. Faz Sras Rlesi

3~ alternatif akm metoduyla alan makine ve aygtlarda faz srasnn nemi ok byktr.

Asansrlerde, hava kompresrlerinde, pompa sistemlerinde motorlarn istenilen ynde dnmesiistenir. Herhangi bir nedenle giri fazlar yer deiirse motor yn deiir ve bu durum nemli

sakncalar oluturur. Uygulamada gerilim dm ilkesine gre alan ve elektronik faz sras rleleri

vardr.

5.5.1.Kondansatrl ve Omik Direnli Faz Sras Rleleri

ekildeki gibi gerilim dm ilkesine gre alan faz sras rlesinde uygun deerde bir kondansatr,

bir omik diren ve bir rle kullanlr. Bu diren kendi aralarnda yldz balanr. Dier ulara da 3 ~

uygulanr. Eer fazlarn sras uygunsa FSR rlesinde normal gerilim dm olur.

FSR rlesi enerjilenir ve kumanda devresinin giriinde bulunan normalde ak konta kapanr. Kontak

kapannca sistem almaya hazrdr. Yldz noktasna ntr hatt balanmadndan fazlarn sras

deitiinde, elemanlarda den gerilimde deiir. Diren kondansatr ve rlelerin deerleri uygunolarak alndndan, bu durumda FSR faz sras rlesinde den gerilim klr. Faz sras rlesi

enerjilenemez. Kumanda devresinin giriinde bulunan FSR konta ak kalr ve kumanda devresi

almaz.

40


9/18


5.5.2. Elektronik Faz Sras Rlesi

1 2 Normanlde kapal3 4 Normalde Ak

Rle giriine gelen R S T fazlar srasnagre sralannca R ledi yeil yanar vefazlarn doru sraland bildirir. Budurumda k rlesi skunetdurumundadr. Herhangi bir nedenlesistem giriinde fazlarn deiirse rlekonta eker, bu kontak zerindendevrede olan motor kontaktr birbiridevre d kalm olur.

5.6. Faz Kesilme Rleleri1 2 N C2 3 N D

Faz koruma rleleri motorun herhangi bir

nedenle iki faza kalmas durumunda, motorkontaktr devreden karak motoruyanmaktan korur. Rle ayn zamanda fazlararas deiiklie karda duyarldr. Fazlararas gerilim deiiklii %10 a ularsa motoryine devre d braklr. Geici ebekedalgalanmalarnda etkilenmemek iin, rletakriben 3 saniyelik gecikme ile alr.Bylece ok ksa sreli faz kesilmeleri veyaebeke dalgalanmalarnda gereksiz amalarnlenir. Her faz mevcut ve gerilimlerdengeli ise rle konta ekilidir ve 2 3kontaklar kapaldr.

Motor kontaktr bobini bu kontaklar zerinden devresini tamamlar. Cihaz zerindeki U krmz lediiletme geriliminin varln R yeil ledi ise yand zaman her fazn varln, dolaysyla krlesinin ekili olduunu gsterir.

41


10/18


5.7. Termistr Girili Faz Koruma Rlesi

Bu rleler aynen faz korumarlelerinin fonksiyonlarna sahiptir.Ayrca motor sarglar arasnayerletirilen PTC tipi termistrler iinP1 P2 termistr girileri vardr. PTCtr termistrler, tanmlanmscaklk aralnda direnci sabit olankritik scakla ulatnda direncianiden ykselen elemanlardr. Motorsarglar arasna yerletirilentermistrlerde motor sarg scaklklardorudan kontrol edilip rle ilemotora ama kumandas verilir.

5.8. Uyartm Devresi Rlesi

DA motorlarna devir says uyartm akmyla ters orantl olarak deiir. rnein uyartm akm

azaldnda DA motorun devir says artar. Herhangi bir nedenle uyartm sargsnn bir ucu alrsa,

uyartm akm sfra der. Bu durumda motorun devir says ok fazla ykselir. Sonunda sigortalar

atar veya motor paralanr. Sakncay nlemek iin uyartm devresi rleleri kullanlr.

UDR ler nt sargya seri balanr. Balatma butonuna

basldnda M kontaktr enerjilenir. Endvi ve nt

sargebekeye balanr. nt sargdan geen akm UDR

yi enerjiler, dolaysyla balatma butonu mhrlenmi

olur. Motor alrken uyartm devresi alacak olursa

uyartm akm sfr olur, devir says ykselmeye balar,

bu durumda UDR nin enerjisi kesilir ve M kontaktr

devreden karak sistemi durdur.

Kx

xRIUn

UA

=

42


11/18


5.9. Yldz gen Rlesi

Klasik yldz-gen yol verme uygulamalarnda

bir adet zaman rlesi kullanlr. Kontaktrlerin

emniyetli almas iin olduka karmak

balantlarn yaplmas gerekir. Yldz-gen

rlesi, karmak balantlar ortadan kaldrr. Yol

verme sresi rle zerinden ayarlanr. Yldzdan

gene geite 200 mili saniyelik bir geikme

konulmu ve kontaktrler emniyete alnmtr.

Rle zerinde Yldz alma konumunu gsteren

krmz ledi gen alma konumunu gsteren

yeil ledi vardr.

5.10. Dozaj lama Rleleri (ift Zaman Ayarl)

Bu rlelerin alma ve durdurma zamanlar

birbirinden tamamen bamsz olarak

ayarlanabilir. Belli zaman aralklarnda belli

srelerde devaml almas istenen sistemlerde

kullanlr. (Yalama pompalar, Havalandrma,

Bahe sulamas vs.) iletme gerilimi uygulannca

k konta eker. Ayarlanan T1 sresi boyunca

ekili kalr, sonra brakr. Ayarlanan T2 sresi

boyunca brakk kalr ve teker eker. letme

gerilimi mevcut olduu srece bir alma ekli

devam eder.

5.1. Kompanzasyon Rlesi (Asenkron Motorlarda Kompanzasyon )

ekil : Yldz gen yol verilen bir asenkron motora kompanzasyon uygulmas

43


12/18


ekil: Otomatik kompanzasyon rlesi devre balantemas

ekil : Deiik kompanzasyon rleleri

Grafik : Motorlarn g ve devir saylarna gre kondansatr gc seimi iin hazr abak

44


13/18


6. PAKET ALTER

Bir eksen etrafnda dndrlebilen arka arkaya dizilmi birok dilimden oluan ve ok konumlu olan

alterlere paket alterdenir. Ufak gl ve basit aygtlarn altrlmalar ekonomik olmas dolaysylapaket alterlele yaplr. Paket alterlerde her dilimde 1,2,3 veya 4 kontak kullanr. Arzulanan kontak

saysn elde etmek iin uygun sayda dilim arka arkaya dizilir. Bylece paket alterlere istenildii

kadar kontak konabilir. Paket alterlerin kumandas zerlerinde bulunan kolu evirmekle yaplr. Kol

azar azar dnecek ekilde yaplrsa, paket alter ok konumlu olabilir.

ekilde konumlu paket alterin yaps

grlmektedir. Paket alterin her dilimi sabit

ve hareketli paralar olmak zere iki

ksmdan oluur. Sabit para zerine

kontaklar yerletirilir. Hareketli eksantrik

girintili ve kntl para sayesinde kontaklar

alr kapanr.

45


14/18


Paket alterler iin izilen diyagramlarda

konumun yazld satrla kontan

gsterildii stunu kesitii kare ya bo

braklr veya iine bir arp iareti konur. Bo

kare alteri o konumla ilgili kontan ak

olduunu, arp kapal olduunu ifade eder.

Kontaklar arasndaki izgi kontan birinci

konumdan ikinci kontaa geerken hialmadan setiini belirtir. izgi olmazsa

birinci konumdan ikinci konuma geerken

nce kapal kontak alr sonra tekrar

kapanr.

Paket alterlerin elektrik devresinde balantsekildeki gibi gsterilir. Her iki ekilde de 3 konumlu 3

kontakl yayl paket alter kullanlmtr. Bu paket alter ile sinyal lambasnn kumandasyaplacaktr. Paket alterin O konumunda 3 4 kontaklar kapal olduundan yalnz L2 lambas

yanar. 1 konumunda ise, L2 sner L1 ve L3 yanar. 2 konumunda ise yine L1 veL3 yanar fakat L1

srekli yanar. L3 nce sner sonra tekrar yanar. Paket alter 2 konumuna evrildikten sonra serbest

braklrsa, tekrar 1 konumuna geri dner.

Baz durumlarda ok konumlu paket

alterin balant

emas

n

izmekolduka zor olur. Bu gibi durumlarda,kontaklarn alp kapanmalar ayr birdiyagramla gsterilir.

46


15/18


J R

J R

GERSTART-2

O.L STOP1

J F

LERJOG-2F

LERJOG-1

J F

GER

START-1

LERJOG-2

LERJOG-1RSTOP1

LER

START-2

LER

START-1

R

J R

F

J F

R

6/25 A

MP

7. UZAKTAN KUMANDA

Bir sistemi bir veya birden fazla balatma butonuyla

balatlp, birden fazla durdurma butonuyla durduruluyorsa

byle bir almaya uzaktan kumanda ad verilir. rnein

uzaktan kumanda sistemleri, bir yerden baka yere ykalmaya veya yklenmeye yarayan tayc bant motorlarn

kontrol etmede kullanlr.

ekil : 3 ayr noktadan Uzaktan kumandal

47

START-1LER

O.LLERJOG-1STOP1 STOP1 JOG-1

GER GERJOG-2

LERJOG-2

6/25 A

R

J F

ekil : Uzaktan kumandal kesik-kesik altrmal (yardmc kontakl) elektriksel kilitlemeli devir ynkumandas iin gerekli kontrol devresi

MP

J R

GER

J F J R

GERSTART-1

LERSTART-2

START-2

ekil : Uzaktan kumandal , kesik-kesik altrmal (yardmc rleli) buton kilitlemeli devir ynkumandas iin gerekli kontrol devresi


16/18


7.1 DN YN DETRME

3 fazl asenkron motorlarn dn yn herhangi iki fazn yeri

deitirilerek gerekletirilebilir. Bu ilemi gerekletirebilmek iin, biri

dz yn dieri ters yn olmak zere iki adet kontaktr kullanlr.

Kontaktrlerin ayn anda enerjilenmeleri ve kontaklarn kapatarakksadevre ye neden olmamalar iin kilitleme denilen teknik kullanlr.

Temel olarak 4 kilitleme teknii vardr.

1 fazl asenkron motorlarda ise, rotorun dnmesini salayan yardmc

sargnn veya ana sargnn manyetik alan yn deitirmek ile

gerekletirebiliriz.

Yandaki ekilde, ani devir yn deitirebilmek iin santrifj anahtarn

ularn ksa devre edebilecek zel dzenlemeler yaplr.

7.1.1. Mekaniksel Kilitleme

leri yn ile geri yn kontaktrleri arasndaki mekaniksel kilitleme retim srasnda gerekletirilir. Bu

kilitleme her iki kontaktrnde ayn anda enerjilenmesi durumunda bir kontaktr kilitleyerek ksadevre

olumasn nler. Enerjilenme ilk bobin mekaniksel olarak bir kol hareket ettirerek dier bobininenerjilenmesini ve kontaklarn kapatmasn nler. Byle bir sistemde motor ters yne dnmeden

motor durdurulabilir.

7.1.2 tmeli Buton Kilitlemesi

Buton kilitleme, iki yol verici bobinin ayn anda enerjilenmesini nleyen elektriksel bir yntemdir. Bu

sistemde motorun ynn deitirmek iin durdurma butonuna basmaya gerek yoktur. Motorlarn sk

sk ani olarak yn deitirmeleri istenmez. Ani yn deimeleri ar akm rleleri ve sigortalarn

snmasna neden olabilir bu da motorun devre d kalmasna neden olur. Bu nedenle motoru ters

ynde altrmadan nce motor durdurulmaldr.

48


17/18


ekil: Buton kitleme kumanda emas ekil: Buton kitleme deiik balant

49

ekil: Uzaktan (iki ayr noktadan) kumanda ve buton kitleme

7.1.3 Yardmc Kontak Kilitlemesi (Elektriksel kitleme)

Byle bir devrede yn deitirme yol vericisinin ileri

yn ve geri yn kontaktrlerinin devrelerindenormalde kapal yardmc kontaklar bulunur. Bir

fazl motorlarn devir ynn deitirmek iin

altrma yada yardmc sarglardan bir tanesinin

balant ular birbiriyle yer deitirir. Her iki

sargnn da ular ayn anda deimez.

ekil: Uzaktan kumandal (iki noktadan) ekil: Bir fazl motorun devir ynn deiimi


18/18


Documents

kumanda devreleri