Przewodnik powsta∏ z po∏àczenia zainteresowaƒ i entuzjazmu dwóch naj-bardziej znanych na Êwiecie dostawców informacji: wydawnictwa Insight

Guides, którego publikacje od 1970 r. sà wzorcem ilustrowanych przewodni-ków, oraz Discovery Channel, najlepszego na Êwiecie producenta telewizyjnych filmów dokumentalnych.◆ Wydawcy Insight Guides dostarczajà praktycznych rad oraz ogólnych infor-macji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channel i jego strona internetowa www.discovery.com pomagajà milionom telewidzówpodró˝owaç po Êwiecie w zaciszu w∏asnego domu i zach´cajà ich do podró˝o-wania naprawd´.◆ Wszechstronnie opracowana ksià˝ka o Kubie pozwala zrozumieç wysp´i poznaç jej atrakcje. Starannie dobrano informacje o przesz∏oÊci i ró˝nychaspektach wspó∏czesnego ̋ ycia na Kubie, od dyktatury Batisty, przez rewolu-cj´ w 1959 r. i wcià˝ trwajàce panowanie Fidela Castro; po wnikliwy opis wa˝-nych miejsc: stolicy, Santiago czy Pinar del Río.

JJaakk kkoorrzzyyssttaaçç zz pprrzzeewwooddnniikkaa◆ Cz´Êç zatytu∏owana WWaaddeemmeekkuumm, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony,to zestaw esejów i ciekawostek na temat historii i kultury, napisanych przez ekspertów – pochodzàcych z Kuby, jak i spoza niej – poszczególnych dziedzin.

O KSIÑ˚CE

◆ Cz´Êç g∏ówna, ZZwwiieeddzzaanniiee, ozna-czona niebieskim paskiem, zawierawyczerpujàcy przeglàd wszystkichatrakcji wartych obejrzenia; najcie-kawsze miejsca opatrzono odsy∏acza-mi do map zamieszczonych w tekÊcie.◆ Cz´Êç pod tytu∏em IInnffoorrmmaaccjjee pprraakk--ttyycczznnee, z pomaraƒczowym paskiem,to por´czny informator, w którym mo˝-na znaleêç wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ po okolicy, hoteli, re-stauracji czy aktywnego wypoczynkui rekreacji.◆ Bogaty zestaw ffoottooggrraaffiiii ukazujeniezwyk∏e pi´kno wyspy i sk∏ada si´w opowieÊç starajàcà si´ oddaç cha-rakter Kubaƒczyków.

WWssppóó∏∏pprraaccoowwnniiccyyObecne wydanie, zaktualizowaneprzez Danny’ego Aeberharda, opierasi´ na poprzednich edycjach, przy-

gotowanych przez Tony’ego Perrotteta i Joann Biondi, skorygowanych przezPam Barrett i Alyse Dar.

Tony Perrottet napisa∏ rozdzia∏y o historii (od najwczeÊniejszej do rewo-lucji), José Martí, Âladami Hemingwaya, Wieczór w Tropicanie i Pinar delRío, Joann Biondi – Rewolucja, Che Guevara, Socjalizm albo Êmierç, FidelCastro, Turystyka: pakt zawarty z diab∏em, Los autos, Guantánamo i Santia-go de Cuba; Jane McManus – Serce prowincji, Guajiro, Holguín i Granma,Po∏udniowe wyspy, oraz opracowa∏a na nowo dane w rozdziale Rady dla po-dró˝nych. Rozdzia∏y Marzenia o Miami i poÊwi´cone Hawanie sà autorstwaGillian Walker. Prawa do wspomnieƒ Gabriela Garcíi Márqueza o jego przy-jaêni z Fidelem Castro nale˝à do Gianniego Miny i Ocean Press, a opubliko-wano je za zgodà Talman Company. Pozostali autorzy to: Liz Balmaseda,José Antonio Evora, Sergio Giral, Larry Luxner (Varadero i prowincja Matan-zas, Cienfuegos i Trinidad), David Lloyd Marcus (Okolice Santiago, Dalekiwschód), Naomi Peck (Santería i religie afro-kubaƒskie), James Rodewald,Alfonso Silva, Ned Sublette i Marjory Zimmerman (Okolice Hawany).

Wi´kszoÊç fotografii wykonali Eduardo Gil, Glyn Genin i Fred Mawer.

WW wweerrssjjii ppoollsskkiieejj zzaaddbbaannoo oo wwpprroowwaaddzzeenniiee ppoolloonniikkóóww ii iinnffoorrmmaaccjjii ppoo--

ttrrzzeebbnnyycchh ppoollsskkiieemmuu ttuurryyÊÊcciiee..

Opisy najbardziej interesujàcych

obiektów w cz´Êci ZZwwiieeddzzaanniiee

opatrzono odsy∏aczami

do kolorowych map (np. 1),

a ikonka w górnym rogu strony

informuje, gdzie szukaç mapy.

O K S I Ñ ˚ C E ◆ 3

Plaża Cayo Levisa. Legenda

SPIS TREÂCI

Kuba 113344

Hawana (La Habana) 114400

Stara Hawana 114444

Okolice Hawany 118866

Zachodnia Kuba 119988

Ârodkowa Kuba,cz´Êç zachodnia 221100

Matanzas 221144

Santa Clara 223322

Okolice Cienfuegos 224466

Trinidad 225500

Wschodnie niziny 226600

Camagüey 226655

Wschodnia Kuba 227700

Santiago de Cuba 228866

Isla de la Juventud 331144

Przednia wyklejka: Kuba Tylna wyklejka: Hawana

Wst´p

Samotna wyspa ........................ 1155

Kalendarium.............................. 1188

Konkwistadorzy i piraci............ 2211

Walka z kolonializmem ............ 2288

Wiek dekadencji........................ 3355

Rewolucja................................... 4433

Socjalizm albo Êmierç.............. 5533

Fidel Castro ............................... 6633

Spotkania z Fidelem ................ 6666

Marzenia o Miami .................... 7722

Turystyka: pakt

zawarty z diab∏em................. 7766

Kubaƒczycy................................ 8855

Kubaƒskie rytmy ....................... 9977

Sztuka ...................................... 110077

Sport ......................................... 111144

Esencja kubaƒskiej kuchni.... 112200

Flora i fauna............................ 112244

Bahíade La

Habana

EmbalseEjércitoRebelde

Quib

Alm

end

are

s

Vía

Autopista

Avde

laIn

depe

nden

cia

Maqueta deLa Habana

Cementeriode Colón

La Tropicana

Plaza de laRevolución

EstadioPanamericano

Virgende Regla

ElMorro

San Carlos

San Franciscode Paula

ArroyoNaranjo

Marianao

laya

Miramar

Vedado

La HabanaVieja

Casablanca

Cojímar

Regla

Guana

1 2

34

5

Muzeum Hew Finca

La Habana

MuseoHistóricode Guana

Historia

Wademekum

Mapy

S P I S T R E Â C I ◆ 5

Podstawowe

informacje 332244

Planowanie podró˝y 332255

Rady praktyczne 333300

Komunikacja 333344

Noclegi 333377

Gdzie zjeÊç 335566

Kultura 336655

˚ycie nocne 336666

Zakupy 336699

Sport 337722

♦ Szczegó∏owy spis treÊci

Informacji praktycznych

ssttrr.. 332233

Wprowadzenie......................... 113333

Hawana .................................... 113399

Stara Hawana.......................... 114433

Centrum, Vedado i Miramar.. 116677

Âladami Hemingwaya............. 118811

Okolice Hawany....................... 118855

Pinar del Río............................ 119977

Varadero

i prowincja Matanzas ......... 221133

Kozy i cadillaki, czyli arkana

kubaƒskiego transportu....... 6688

Santería i religie

afro-kubaƒskie....................... 9922

Kolonialna architektura

na Kubie .............................. 116644

Sekrety kubaƒskich cygar...... 220066

Pó∏wysep Zapata..................... 222233

Rolnicze zaplecze wyspy........ 223311

Cienfuegos i Trinidad ............. 224455

Wschodnie niziny .................... 225599

Holguín i Granma.................... 227733

Santiago de Cuba ................... 228855

Okolice Santiago .................... 229955

Daleki wschód ........................ 330033

Po∏udniowe wyspy ................. 331133

Indeks...........................................337700

TTrraannssppoorrtt ppuubblliicczznnyy:: cciicchhyy ii ssppookkoojjnnyy,, bbeezz ppooÊÊppiieecchhuu..

José Martí .................................. 3333

Che Guevara ............................. 4466

Co mówià miejscowi ................. 7799

Wieczór w Tropicanie ............. 117799

Guajiro...................................... 226677

Los autos ................................. 229933

Guantánamo............................ 330066

Zwiedzanie

Okiem znawcy

Zbli˝enia

Informacjepraktyczne

W S T ¢ P ◆ 1 5

Wobec Kuby trudno pozostaç oboj´tnym – wyspa zachwycai chwyta za serce ka˝dego, kto choç próbuje jà zrozumieç.Dêwi´k b´bnów conga do póênej nocy, s∏odki rum, aromat

r´cznie zwijanych cygar, t´tniàce ˝yciem kluby nocne, rozmowy pe∏-ne czarnego humoru, muzyka dobiegajàca niemal z ka˝dego oknai wreszcie ludzie – pe∏ni ciep∏a, uczuciowi i otwarci: to najwi´kszeatuty tego magicznego miejsca. Ale Kuba ma równie˝ ciemnà stron´:sfrustrowani m∏odzi Kubaƒczycy ryzykujàcy ˝ycie dla lepszej przy-sz∏oÊci, przestarza∏y ustrój komunistyczny, represje polityczne, upar-ty dyktator, pomniki Lenina, rozpadajàce si´ budynki, puste pó∏kisklepowe i zat∏oczone autobusy.

DziÊ izolacja powoli odchodzi w przesz∏oÊç, a Ministerstwo Turysty-ki dok∏ada staraƒ, aby wyspa ponownie sta∏a si´ atrakcyjnym miejscemwypoczynku. Urokliwe wysepki (cayos) i senne wioski rybackie dzi´-ki zagranicznemu kapita∏owi przekszta∏cajà si´ stopniowo w nowo-czesne kurorty, ale mimo pozytywnych zmian wielu Kubaƒczykówuwa˝a rozwój turystyki jednoczeÊnie za b∏ogos∏awieƒstwo i przekleƒ-stwo. Co prawda coraz liczniejsi przybysze zostawiajà tu pieniàdze,ale pozbawieni kontaktu z bolesnà rzeczywistoÊcià nie potrafià zro-zumieç sta∏ych mieszkaƒców. Niewielu doÊwiadczy∏o braku pràdu,paliwa czy wody, zbyt ma∏ych racji ˝ywnoÊciowych, d∏ugich kolejek,przeciekajàcych dachów i bezwzgl´dnej biurokracji, czyli codzien-noÊci Kubaƒczyków. Stàd pewnie wzià∏ si´ ˝art krà˝àcy po wyspie:dziecko, zapytane: „– Kim chcesz zostaç, jak doroÊniesz? – odpo-wiada: – Turystà”.

Dla wi´kszoÊci przybyszów Kuba to po prostu fantastyczny celurlopowy, ale – w przeciwieƒstwie do innych miejsc – ta karaibskawyspa zapada w serce, budzi emocje i nie pozwala o sobie zapomnieç.

Warto tam pojechaç, by osobiÊcie to sprawdziç. �

POPRZEDNIE STRONY: bohater narodowy José Martí przewodzi nowym pokoleniom;karnawa∏ w Santiago de Cuba; dziewczyny na Malecón, nadmorskiejpromenadzie Hawany; ˝ycie rodzinne.PO LEWEJ: bohaterowie kreskówek powoli zast´pujà symbole rewolucji.

SAMOTNA WYSPANie sposób jechaç na Kub´ bez uprzedzeƒ,

jednak specyfika tego kraju szybko pozwala si´ ich pozbyç.

NAJWA˚NIEJSZE DATY

CZASY PREKOLUMBIJSKIE: 3500 P.N.E.–1492 R.44000000––33000000 pp..nn..ee.. Nap∏yw pierwszych grup rdzennych miesz-kaƒców wyspy, przodków Sibonejów.11110000 nn..ee.. Na Kub´ przybywa arawacki lud Taino, zasiedla-jàcy, obok Sibonejów, wschodnià i Êrodkowà cz´Êç wyspy.W 1490 r. ˝yje tu ponad 100 tys. osób.

OSADNICTWO HISZPAƒSKIE: 1492–176211449922 Krzysztof Kolumb odkrywa Kub´.11550088 Sebastián de Ocampo op∏ywa wysp´.11550099 Pierwsza wyprawa Diega de Velázqueza.11551111––11551155 Velázquez wraca, by za∏o˝yç siedem pierwszychosad (villas) na wyspie.11551122 Hatuey, przywódca z ludu Taino, zostaje spalony na sto-sie. Opór lokalnej ludnoÊci za∏amuje si´.

11551155 Miasto Santiago de Cuba stolicà wyspy.11551199 Hawana zostaje przeniesiona z po∏udniowego wybrze˝ana swoje dzisiejsze miejsce na pó∏nocy.11552233 Na Kub´ trafiajà niewolnicy z Afryki sprowadzeni do pra-cy w kopalniach.11553377 Pierwszy bunt niewolników.11555555 Francuski pirat Jacques de Sores ∏upi Hawan´.11556600 Na wyspie ˝yje ju˝ niespe∏na 3 tys. rdzennych Kubaƒ-czyków.11660077 Hawana staje si´ oficjalnie stolicà kraju.11666622 Brytyjczycy pod dowództwem sir Christophera Myngsa rabujà Santiago.11771177 Królewski monopol na handel tytoniem.

OKUPACJA BRYTYJSKA: 1762/176311776622 Hawana ust´puje pod naporem brytyjskiej inwazji. Port zostaje otwarty dla mi´dzynarodowego handlu.11776633 Stolica znów w r´kach Hiszpanów po zamianie na Flo-ryd´ (traktat paryski).

TRZCINA CUKROWA I NIEWOLNICTWO: 1774–1840LLaattaa 9900.. XXVVIIIIII ww.. Cukier detronizuje tytoƒ jako g∏ówny produkteksportowy.11779955 Haitaƒscy Francuzi uciekajà przed buntem niewolnikówi osiedlajà si´ w Oriente (wschodnia prowincja Kuby).PPoocczzààtteekk XXIIXX ww.. Ceny cukru i ziemi gwa∏townie rosnà. Poczàt-ki ruchu niepodleg∏oÊciowego na Kubie. 11882255 Kuba i Portoryko ostatnimi hiszpaƒskimi koloniamina kontynencie.11883377 Mi´dzy Bejucal i Hawanà powstaje pierwsza po∏udniowo-amerykaƒska linia kolejowa. 11887711 José Martí trafia na wygnanie do Hiszpanii.

DWIE WOJNY O NIEPODLEG∏OÊÇ: 1868–189811886688 Carlos Manuel de Céspedes uwalnia niewolników zeswojej plantacji ko∏o Manzanillo w Oriente.11886699 Rebelianci ustanawiajà konstytucj´ Guáimaro.11887733 Céspedes zostaje pozbawiony prezydentury.11887788 Traktat pokojowy; rebelianci ulegajà podzia∏om.11887799//11888800 Wybuch tzw. ma∏ej wojny.11888866 Hiszpania znosi wszelkie formy niewolnictwa.11889922 José Martí na emigracji w USA zak∏ada Kubaƒskà Parti´Rewolucyjnà.11889955 Martí zostaje zabity w Dos Ríos. 11889966 Antonio Maceo ginie na zachodzie Kuby. Dowództwoprzejmuje Máximo Gómez.

1 8 ◆ K A L E N D A R I U M

11889988 Amerykaƒski pancernik „Maine” tonie w hawaƒskimporcie po eksplozji; USA w∏àczajà si´ do konfliktu. Hiszpaniapodpisuje traktat pokojowy, przekazujàc Amerykanom kontro-l´ nad Kubà.

KORUPCJA I REWOLTY: 1898–195911990011 Tzw. poprawka Platta w∏àczona do konstytucji Kuby.Baza w zatoce Guantánamo zostaje przekazana USA wrazz prawem do ingerencji w wewn´trzne sprawy wyspy.11990022 Tomás Estrada Palma zaprzysi´˝ony na prezydenta.11990066––11990099 Atak w obronie interesów USA.11992244––11993333 Prezydentura genera∏a Gerarda Machada y Mo-ralesa – czas przemocy i korupcji. Strajk generalny zmusza godo ucieczki.11993344 Zamach stanu Fulgencia Batisty y Zaldívara; marionetko-wy prezydent pozostaje pod kontrolà armii. Poprawka Plattazostaje zniesiona, ale Guantánamo pozostaje pod kontrolà USA.11994400––11994444 Pierwszy okres prezydentury Batisty po g∏osowa-niu narodowym.11995522 Batista przejmuje w∏adz´ i odwo∏uje wybory.11995566 Partyzanci Fidela Castro przyp∏ywajà z Meksyku na jach-cie „Granma”; stacjonujà w Sierra Maestra.11995588 Che Guevara organizuje drugi front w Sierra del Escam-bray. Rebelianci zdobywajà Santa Clara; Batista ucieka z wyspy.

LATA REWOLUCJI: 1959–198911995599 Castro wkracza do Hawany; przeprowadza pierwszà re-form´ rolnà oraz kampanie edukacyjne i zdrowotne.11996600 Nacjonalizacja kluczowych przedsi´biorstw.11996611 Kl´ska wspieranej przez USA inwazji w Zatoce Âwiƒ.Castro og∏asza socjalistyczny charakter rewolucji.11996622 Kubaƒski kryzys stawia Êwiat na skraju wojny jàdrowej.Zbli˝enie Kuby i ZSRR. Stany Zjednoczone wprowadzajà blo-kad´ gospodarczà wyspy.11996644 Castro sk∏ada pierwszà wizyt´ w ZSRR.11996655 Che Guevara wyje˝d˝a do Afryki.11996677 Che Guevara zostaje zabity w Boliwii.11997700 Plan zak∏adajàcy zbiory 10 mln ton trzciny cukrowejupada.11997766 Bomba pod∏o˝ona przez prawicowych terrorystów wybu-cha w samolocie nad wyspà Barbados; ginie 73 kubaƒskichsportowców.11998800 120 tys. Kubaƒczyków wyp∏ywa do Miami z portu Mariel.11998899 Egzekucja genera∏a Arlanda Sancheza Ochoi.

OKRES SPECJALNY I POPRAWA: OD 1990 R.11999911 Rosyjska pomoc gospodarcza odci´ta. Ciàg∏e braki ̋ yw-noÊci i paliw; upadek przemys∏u.

11999922 Prawo Torricellego uchwalone w USA: wzmocnienie em-barga i próby wsparcia opozycji na Kubie.11999933 Legalizacja dolara i pewnych form prywatnej dzia∏alno-Êci gospodarczej; dalszy ciàg problemów ekonomicznych.11999944 35 tys. Kubaƒczyków próbuje uciec na ∏odziach do Mia-mi. USA wzmacnia kontrol´ i ogranicza iloÊç uchodêców.11999966 Ustawa Helmsa-Burtona uchwalona w USA wzmacniaembargo.11999988 Jan Pawe∏ II odwiedza Kub´ i krytykuje embargo. 11999999 Pi´cioletni Elián González uratowany z tonàcej tratwyp∏ynàcej do USA. Mimo protestów ch∏opiec wraca na Kub´.Przywrócenie lotów czarterowych Nowy Jork–Hawana.22000011 Izba Reprezentantów USA g∏osuje za zniesieniemrestrykcji wobec Amerykanów odwiedzajàcych Kub´, aleSenat je utrzymuje. Castro popiera dzia∏ania USA po ata-kach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton.22000022 Niemal po∏owa cukrowni w kraju zostaje zamkni´ta.Zachodnia cz´Êç wyspy nawiedzona przez dwa huragany.

22000033 Wyroki do 28 lat wi´zienia dla 78 dysydentów – nie-których oskar˝ono o szpiegostwo na rzecz USA. 22000044 Komisja Praw Cz∏owieka ONZ opowiada si´ za naci-skiem na Kub´, aby wpuÊci∏a jej inspektorów. PrezydentUSA G.W. Bush znów zaostrza sankcje, ogranicza wizytyamerykaƒskich Kubaƒczyków w ojczyênie i przesy∏anie pie-ni´dzy na Kub´.22000066 Chory F. Castro przekazuje tymczasowo w∏adz´ swo-jemu bratu Raulowi, który pe∏ni obowiàzki szefa paƒstwai szefa rzàdu.22000088 Fidel Castro po 50 latach rezygnuje z funkcji szefapaƒstwa i rzàdu. Jego obowiàzki przejmuje brat Raul. �

K A L E N D A R I U M ◆ 1 9

POPRZEDNIE STRONY: angielscy piraci ∏upià wybrze˝e Kuby.PO LEWEJ: brytyjski atak na Hawan´, 1762 r.PO PRAWEJ: Fidel Castro przemawia.