Stanisław Rudolf

Polityka pieniężna w unii walutowej

1. Kształtowanie się równowagi na rynku pieniężnym

W sposób najbardziej ogólny rynek finansowy oznacza wszelkie operacje związane z

obrotem środkami finansowymi. Stanowi on rodzaj pomostu między tymi, którzy poszukują

środków finansowych oraz tymi, którzy środkami takimi dysponują i wyrażają zgodę na ich

czasowe udostępnienie za określoną opłatą.

W literaturze spotkać można różne podziały rynku finansowego, w zależności od

zastosowanych dla tego podziału kryteriów. Najczęściej jest to kryterium czasu oraz

kryterium celu. Przy wykorzystaniu pierwszego z nich za podstawę podziału przyjmuje się

czas dysponowania środkami przez poszczególne podmioty. Za podstawę podziału przy

kryterium celu przyjmuje się cel na jaki przeznaczone są środki pieniężne (na inwestycje, na

działalność produkcyjną czy podobną). Kryteria te nie są zbyt ostre.

Rynek finansowy podzielić można na rynek pieniężny oraz rynek kapitałowy. Rynek

pieniężny obejmuje rynek operacji i kredytów krótkoterminowych z terminem realizacji do

jednego roku. Na tym rynku podmioty mogą uzyskać środki finansowe emitując obligacje czy

zaciągając krótkookresowe kredyty w bankach. Rynek pieniężny umożliwia wykorzystanie

wolnych środków pieniężnych zarówno w bankach jak i instytucjach niebankowych.

Rynek kapitałowy natomiast, to rynek kredytów średnio- i długoterminowych

przeznaczonych na inwestycje. Na rynku tym ważne miejsce zajmuje kupno i sprzedaż akcji.

Można go podzielić na pierwotny (sprzedaż nowych papierów wartościowych) oraz wtórny

(obrót wcześniej wyemitowanymi papierami wartościowymi).

Równowaga na rynku pieniężnym oznacza, że wielkość realnych zasobów pieniężnych

jest równa zapotrzebowaniu na pieniądz. Na równowagę na tym rynku wpływają więc

czynniki określające z jednej strony podaż pieniądza, z drugiej zaś popyt na pieniądz. Do

czynników określających podaż pieniądza należą przede wszystkim: stopa rezerw

obowiązkowych, stopa redyskontowa oraz operacje otwartego rynku. Znajdują się one w

1

gestii banku centralnego, stąd posiada on zasadniczy wpływ na podaż pieniądza. Wśród

czynników wpływające na popyt na pieniądz wymienić można takie motywy jak:

transakcyjny, przezornościowy oraz spekulacyjny, ale także: zmiany stopy procentowej,

zmiany dochodu narodowego oraz cen.

Równowagę na rynku pieniężnym przedstawiono na rys. 1. Krzywa Dp oznacza popyt

na pieniądz. Z jej kształtu wynika, że popyt na pieniądz zależy od wysokości stopy

procentowej i posiada nachylenie ujemne. Krzywa podaży Sp ma kształt pionowy, co

oznacza, że bank centralny utrzymuje podaż pieniądza na stałym poziomie. Obie te krzywe

przecinają się w punkcie A przy stopie procentowej równowagi Ro. W punkcie tym realny

popyt na pieniądz jest równym poziomowi zasobów pieniężnych. Biorąc pod uwagę

niezależność podaży od stopy procentowej, poziom równowagi będzie zależał od wpływu

stopy procentowej na popyt.

Rys. 1. Równowaga na rynku pieniężnym

Przyjmijmy obecnie, że istnieje równowaga na rynku pieniężnym jak na rys. 1.

Przyjmijmy dalej, że bank centralny, ze względu na spodziewaną recesję, zdecydował o

zwiększeniu podaży pieniądza (np. przy wykorzystaniu operacji otwartego rynku) do poziomu

S1 (rys. 2.). Wzrost podaży spowodował przesunięcie równowagi do punktu C, przy stopie

procentowej równej R1. Niższa stopa procentowa spowoduje wzrost rentowności

podejmowanych inwestycji, a więc i wzrost wydatków inwestycyjnych, co zaowocuje

ożywieniem gospodarki.

2

Rys. 2. Wpływ podaży pieniądza na równowagę na rynku pieniężnym

2. Istota polityki pieniężnej

Rynek pieniężny, jak wspominaliśmy, to rynek krótkoterminowych zasobów

finansowych z terminem realizacji do jednego roku. Jest on częścią rynku finansowego, który

najczęściej dzieli się na pieniężny i kapitałowy.

Rozważania nt. istoty polityki pieniężnej rozpoczniemy od struktury celów polityki

pieniężnej. Cele te podzielić można na: finalne, pośrednie oraz operacyjne. Cele te mogą się

różnić dość zasadniczo w zależności od analizowanego ujęcia. I tak:

W ujęcie keynesowskim cele te sformułować można następująco:

Cele finalne – wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie

Cele pośrednie – ukształtowanie się na rynku długookresowej stopy

procentowej równowagi (rynkowa stopa procentowa równa krańcowej

produktywności kapitału)

Cele operacyjne – oddziaływanie banku centralnego na stopy procentowe w

bankach komercyjnych (z wykorzystaniem narzędzi polityki pieniężnej)

3

W ujęciu tym brak zadawalających metod do ustalania pożądanej długookresowej stopy

procentowej

W ujęcie monetarystycznym cele te określa się następująco:

Cele finalne – stabilność cen. W długim okresie powinno to sprzyjać

wzrostowi gospodarczemu oraz stabilizacji koniunktury i zatrudnienia

Cele pośrednie - kształtowanie podaży pieniądza wyrażonej w postaci jednego

z agregatów monetarnych (M1, M2, M3)

Cele operacyjne – kształtowanie wielkości rezerwowego pieniądza banku

centralnego (tzw. bazy monetarnej). Wpływa ona na podaż pieniądza w gospodarce i

na poziom cen

W ujęciu koncepcji stabilności kursu walutowego (tzw. cel kursowy) cele te

definiuje się następująco:

Cele finalne – stabilny kurs waluty w stosunku do głównych walut

zagranicznych bądź wybranej waluty (np. dolar, euro)

Cele pośrednie – utrzymanie na określonym poziomie salda należności

i zobowiązań netto

Cele operacyjne – kształtowanie rezerw dewizowych państwa i kursu

walutowego poprzez zakup bądź sprzedaż walut obcych przez bank centralny

W ujęciu koncepcji bezpośredniego celu inflacyjnego cele te określa się

jako:

Cele finalne – utrzymanie stabilności cen

Cele pośrednie – odstąpienie od określania wielkości agregatów

monetarnych (M1, M2, M3). Ogłaszanie wielkości założonego wskaźnika

wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (ewentualnie dopuszczalnych

odchyleń)

Cele operacyjne - Przedstawianie rządowi i społeczeństwu okresowych

raportów nt. realizacji celu inflacyjnego

W polityce pieniężnej często wykorzystywane jest pojęcie miar pieniądza. W sposób

ogólny wyróżnić tu można:

4

Podejście transakcyjne

Podejście płynnościowe

W podejściu transakcyjnym za pieniądz uznaje się wszystko to co w sposób

natychmiastowy może być wykorzystywane jako środek płatniczy przy dokonywaniu

zakupów. Jest to pieniądz gotówkowy oraz środki na bieżących rachunkach bankowych (a

vista, czekowych), które mogą służyć do natychmiastowego regulowania należności.

W podejściu płynnościowym funkcje pieniądza pełnić mogą również inne aktywa

posiadające odpowiednią płynność. Płynność ta maleje w następującej kolejności: gotówka,

depozyty a vista, depozyty terminowe, bony skarbowe, obligacje, inne papiery wartościowe,

aktywa niefinansowe (samochody, domy, grunty itp.). O stopniu płynności decyduje

możliwość ich zamiany na pieniądz transakcyjny.

Przejdziemy obecnie do krótkiego omówienia wspominanych już agregatów

pieniężnych. Wyróżnić można następujące agregaty:

Pieniądz banku centralnego (M0)

Pieniądz transakcyjny (M1)

Agregat pieniężny (M2)

Agregat pieniężny (M3)

Pierwszy z wymienionych agregatów to pieniądz banku centralnego (M0). Nazywany

jest bazą monetarną lub pieniądzem wielkiej mocy. Obejmuje gotówkę w obiegu (banknoty,

monety) oraz środki pieniężne na rachunkach banków komercyjnych w banku centralnym

(rezerwy obowiązkowe, rezerwy dobrowolne). Bank centralny może bezpośrednio

kształtować wysokość M0.

Drugi z tych agregatów, to pieniądz transakcyjny (M1). Obejmuje on aktywa możliwe

do natychmiastowego wykorzystania dla realizowanych transakcji czy płatności. Jest to

agregat o najwyższym stopniu płynności. Obejmuje wartość banknotów i monet w obiegu, a

także stan środków pieniężnych ludności i podmiotów gospodarczych na rachunkach

bieżących.

Kolejny agregat pieniężny to M2, który obejmuje agregat pieniężny M1, depozyty

krótkoterminowe, środki na rachunkach oszczędnościowych oraz weksle i bony pieniężne o

charakterze krótkoterminowym. Jest to agregat o mniejszej płynności niż M1.

Ostatni z wymienionych agregatów pieniężnych to agregat M3, który obejmuje

wielkość agregatu M2, depozyty, obligacje oraz inne papiery wartościowe średnio- i

długoterminowe. Jest to najmniej płynna kategoria pieniądza.

5

3. Cele i zadania polityki pieniężnej Unii Gospodarczej i Walutowej

Dalsze rozważania rozpoczniemy od ogólnej charakterystyki europejskiego rynku

pieniężnego. Jest to część europejskiego rynku finansowego, blisko związana z Europejskim

Bankiem Centralnym (EBC). Rynek ten ma na celu ochronę banków przed

niewypłacalnością. Jest rynkiem rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki

finansowej państw Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Jego funkcjonowanie wynika z

istnienia podmiotów z nadmiarem pieniądza oraz podmiotów z jego niedoborem. Rynek ten

jest głębszy i bardziej płynny niż rynki narodowe. Umożliwia sprawny przebieg unifikacji

rynku, na co wpływa jedna waluta oraz nowy system przekazywania płatności.

Przejdźmy obecnie do zaprezentowania istoty polityki pieniężnej unii walutowej.

Polityka ta jest realizowana przez EBC. Jej istota polega na tym, że tworzy ona ogólne ramy

środowiska pieniężnego do prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie tworzy

stabilne warunki dla takiej działalności. Powstające w ten sposób uwarunkowania sprzyjają

trwałemu wzrostowi gospodarczemu oraz tworzeniu miejsc pracy.

Ważne miejsce w tej polityce stanowi jej cel, który określony został w Traktacie z

Maastricht i polega na utrzymaniu stabilności cen. Cel ten określono jako przeciętny roczny

wzrost cen w średnim okresie poniżej 2%. Uznano bowiem, że długookresowa stabilność cen

może najlepiej wspierać wzrost zatrudnienia i stabilność dochodów. Średnioterminowa

stabilność cen sprzyja natomiast oszczędzaniu, decyduje o właściwej alokacji oszczędności,

oraz prowadzi do wzrostu efektywności inwestycji. Przyczynia się w rezultacie do

przyspieszenia wzrost gospodarczy oraz wysokiego poziomu zatrudnienie.

Przyjęcie strategii bezpośredniego celu inflacyjnego ma wiele zalet, chociaż część

autorów kwestionuje jego wysokość na poziomie 2%. Do zalet zaliczyć należy jasno

określony i zrozumiały cel polityki pieniężnej, przejrzystość i czytelność strategii, co ułatwia

weryfikację jej skuteczności oraz większa elastyczność w stosowaniu instrumentów polityki

pieniężnej, polegającą m.in. na tym, że nie musi realizować celów pośrednich.

Kwestionowanie celu inflacyjnego na poziomie 2% wynika m.in. stąd, że ceny nie

uwzględniają poprawy jakości produktów. Często bowiem ceny produktów nie ulegają

zmianie, chociaż ich jakość znacznie się poprawia. Autorzy ci twierdzą, że inflację można

6

uznać za zerową, jeśli wynosi od 0,5 -1,5%. Stąd cel inflacyjny powinien być określony na

poziomie 2,5 – 3,5%.

Europejski Bank Centralny nie ogranicza się jednak do uwzględniania w polityce

pieniężnej jedynie celu inflacyjnego. Uwzględniany jest również cel pośredni, dotyczący

docelowego poziomu oraz zakresu wahań agregatu pieniężnego M3. Przyjęto, że roczne

tempo wzrostu M3 powinno wynosić 4,5%. Pozwala to na wywieranie wpływu na

kształtowanie się cen poprzez zmiany agregatu pieniężnego.

Ważną rolę w prowadzeniu polityki pieniężnej odgrywa Europejski System Banków

Centralnych (ESBC). Do niego należy formułowanie i realizacja polityki monetarnej,

prowadzenie polityki emisyjnej czy przeprowadzanie operacji dewizowych zgodnie z

zasadami wspólnej polityki monetarnej. ESBC decyduje również o przechowywaniu

oficjalnych rezerw państw członkowskich i zarządzaniu nimi, a także o tworzeniu sprawnego

funkcjonowania systemów płatniczych.

Dodajmy, że ESBC nie posiada osobowości prawnej i jest zarządzany przez organy

decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego takie jak: Rada Zarządzająca, Zarząd oraz Rada

Generalna. W skład Rady Zarządzającej wchodzi Zarząd oraz prezesi banków centralnych.

Do jej obowiązków należy formułowanie założeń polityki monetarnej oraz określanie

pośrednich celów polityki monetarnej. Rada określa poziom i strukturę podstawowych stóp

procentowych oraz wysokość rezerwy dewizowej. Przygotowuje również wytyczne dla

realizacji podjętych decyzji.

4. Narzędzia i instrumenty polityki pieniężnej

W sposób ogólny narzędzia polityki pieniężnej podzielić można na narzędzia o

charakterze administracyjnym oraz narzędzia o charakterze rynkowym. Do pierwszych z nich

zalicza się rezerwę obowiązkową, która jest nieoprocentowana i gromadzona na rachunku w

banku centralnym. Służy regulowaniu potencjału kredytowego banków komercyjnych i w

sposób istotny wpływa na kreację pieniądza bankowego. Wymienić tu należy również pułapy

i limity kredytowe. Służą one ograniczaniu przez bank centralny wielkości środków

pieniężnych pozostających do dyspozycji kredytobiorców. Do narzędzi o charakterze

administracyjnym należą również blokady środków. Jest to nakładany na banki obowiązek

7

utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w relacji do udzielonych pożyczek (może to

dotyczyć również dewiz).

Do narzędzi o charakterze rynkowym należą operacje otwartego rynku, polegające na

sprzedaży i zakupie papierów wartościowych. W operacjach tych biorą udział zarówno banki

jak i inne instytucje oraz osoby fizyczne. Jest to najważniejszy instrument polityki pieniężnej

EBC. Do narzędzi tych należy również redyskonto weksli. EBC musi bowiem kupować

weksle od banków komercyjnych, jeśli tylko odpowiadają kryteriom. Czasem stosowane są

różnego rodzaju ograniczenia w skupie weksli. Instrument ten traci na znaczeniu. Wymienić

tu należy również kredyt lombardowy, udzielany bankom komercyjnym pod zastaw

papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje itp.). Zwykle są to kredyty udzielane na

okres do 3 miesięcy. Służą do wspierania bieżącej płynności płatniczej banków.

W dalszych rozważaniach omówimy szerzej takie narzędzia polityki pieniężnej jak:

różne odmiany operacji otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe oraz stopę rezerw

obowiązkowych. Rozważania rozpoczniemy od operacji otwartego rynku. Operacje te mają

na celu kształtowanie płynności sektora bankowego i finansowego oraz zdolność banków do

kreacji pieniądza. Celem takim jest również oddziaływanie na poziom stóp procentowych czy

sygnalizowanie kierunku zmian polityki pieniężnej. Należy do nich także wpływanie na

kierunek oczekiwań inflacyjnych oraz zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego.

Wymienić można wiele kategorii operacji otwartego rynku do których należą:

Główne operacje refinansowe – o charakterze krótkoterminowym (okres

wymagalności – dwa tygodnie). Przeprowadzane raz w tygodniu. Najbardziej istotne

narzędzie zwiększania płynności sektora finansowego

Długookresowe operacje finansowe – (trzymiesięczne), przeprowadzane raz

w miesiącu. Źródło dodatkowego zasilania banków komercyjnych w płynne środki

Operacje refinansowe precyzyjnego dostrajania – realizowane na ad hoc

ustalanych zasadach, uwzględniających bieżące okoliczności i istniejącą sytuację.

Dają możliwość łagodzenia skutków nieoczekiwanych fluktuacji płynności sektora

finansowego

8

Operacje strukturalne – nakierowane na zmianę długofalowej pozycji

płynności sektora finansowego. Mogą to być zarówno działania zwiększające

płynność jak i działania redukujące płynność

Drugi z wymienionych instrumentów polityki pieniężnej, to operacje depozytowo-

kredytowe. Są one przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych. Stanowią one

możliwość deponowania w EBC krótkoterminowych (jednodniowych) nadwyżek środków

płynnych na korzystnych warunkach. Należy do nich również udzielanie bankom

krótkoterminowego kredytu pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy) dla

podtrzymania płynności. Dodajmy że z reguły oprocentowanie kredytu lombardowego jest

wyższe niż oprocentowanie depozytów.

Kolejny instrument, to stopa rezerw obowiązkowych. Polega on na nakładaniu przez

EBC na instytucje kredytowe obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej na

rachunkach w narodowych bankach centralnych. Działania takie mają na celu ograniczenie

podaży pieniądza, zmniejszenie płynności sektora bankowego i zwiększenie jego wrażliwości

na działania stabilizacyjne ze strony EBC wobec rynku pieniężnego. Instrument ten

amortyzuje krótkookresowe wahania płynności. Wysokość stopy rezerw obowiązkowych

określa Rada Zarządzająca EBC i kształtuje się ona na poziomie 1.5 – 2,5%. Rezerwy te są

oprocentowane według stopy procentowej ustalonej przez EBC.

Do głównych instrumentów rynku pieniężnego należy zaliczyć:

Bony skarbowe

Certyfikaty depozytowe

Papiery komercyjne

Bony skarbowe, to podstawowe krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez

Skarb Państwa dla sfinansowania deficytu budżetowego, z terminem realizacji do jednego

roku. Inwestorzy wykorzystują je do regulowania własnej płynności. Certyfikaty

depozytowe, to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez banki na okaziciela,

(do 12 miesięcy). Natomiast papiery komercyjne, to niezabezpieczone lub zabezpieczone

skrypty dłużne na okaziciela o określonym terminie wykupu (z terminem realizacji 2 – 270

dni), emitowane przez podmioty gospodarcze oraz banki.

9

5. Polityka kursowa w strefie EURO

Celem polityki kursowej, podobnie jak polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności

cen. Prowadzenie polityki kursowej nie należy jednak wyłącznie do EBC, chociaż jego

wpływ na tę politykę trudno przecenić. W określaniu kursu walutowego biorą również udział

ministrowie gospodarki oraz ministrowie finansów krajów strefy EURO wchodzący w skład

Rady ECOFIN. Na wysokość tego kursu wpływać może także, ale w sposób pośredni

Komisja Europejska poprzez udzielanie rekomendacji. Należy jednak dodać, że EBC może

się przeciwstawić Radzie ECOFIN, jeśli jej polityka jest sprzeczna z celami stabilizacji cen.

Świadczy to o kluczowej roli EBC w ustalaniu takiego kursu.

Przy ustalaniu takiego kursu walutowego strefa EURO traktowana jest jako całość.

Poszczególni członkowie tej strefy nie prowadzą bowiem własnej polityki kursowej. Oznacza

to, że przyjęte przez w/w organy ustalenia co do wysokości kursu są obowiązujące dla

wszystkich wchodzących w skład tej strefy krajów. Wskazać można trzy następujące rodzaje

polityki kursowej Eurolandu:

Politykę kursową prowadzoną w stosunku do państw spoza UE

Politykę kursową wobec państw UE znajdujących się poza strefą EURO

Politykę dotyczącą zarządzania rezerwami walutowymi krajów Eurolandu

Polityka kursowa w stosunku do państw spoza UE nie została precyzyjnie określona, co

daje znaczną swobodę w/w organom w ustalaniu takiego kursu. Jest to kurs płynny, co

pozwala EBC na prowadzenie skutecznej polityki pieniężnej. Swoboda ta wynika również z

faktu, że nie zawarto umów międzynarodowych dotyczących wymiany EURO na inne waluty

spoza UE. Możliwość zawierania takich umów przewiduje Traktat. Mogą być one zawierane

zarówno z inicjatywy EBC jak i Komisji Europejskiej. Warto tu wspomnieć o jedynej jak do

tej pory wykładni Rady Europejskiej z 1997 r. dotyczącej kursów walutowych. Czytamy w

niej, że kursu wymiany EURO nie należy traktować jako celu samego w sobie, ale jako

rezultat sytuacji gospodarczej i politycznej w tym obszarze. Mogą być formułowane

wytyczne dotyczące polityki kursowej, ale należy tego unikać. Jeśli jednak zostaną

sformułowane, to powinny one respektować niezależność EBC. Brak tego rodzaju

10

wytycznych, czy szerzej, celu kursowego sprawił, że interwencje EBC podejmowane były

bardzo rzadko.

Polityka kursowa prowadzona jest również wobec państw UE spoza EURO. Polega ona

głównie na zarządzaniu mechanizmem kursowym ERM II. Jest to podobny mechanizm jaki

funkcjonował do 1999 r. w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Zasady

funkcjonowania ERM II zatwierdziła Rada Europejska w 1997 r. w Amsterdamie.

Mechanizm ten funkcjonuje na zasadzie porozumienia między EBC i narodowymi bankami

spoza strefy EURO. Głównym jego celem jest powiązanie systemów finansowych wszystkich

krajów UE ze wspólną walutą. Powiązania te oparte zostały na dwustronnych uzgodnieniach z

pasmem wahań +/- 15%. Pasmo to może ulec zawężeniu w stosunku do danego kraju, jeśli

procesy konwergencji przebiegają w nim prawidłowo. Jeśli kurs waluty zbliża się do

dopuszczalnej granicy, banki centralne państw członkowskich rozpoczynają interwencję w

sposób automatyczny.

Trzeci z wymienionych rodzajów polityki kursowej dotyczy zarządzania rezerwami

walutowymi strefy EURO. Celem tej polityki jest gromadzenie środków potrzebnych do

przeprowadzenia ewentualnej interwencji walutowej. Środki te to: EURO, złoto, dolary USA

oraz jeny japońskie. Zarządzanie rezerwami powinno się odbywać w taki sposób, aby w

każdej chwili EBC dysponował płynnymi zasobami niezbędnymi dla przeprowadzenia

interwencji walutowej. Dlatego też przy inwestowaniu rezerw EBC powinien przestrzegać

takich zasad jak płynność i bezpieczeństwo.

6. Główne problemy polityki pieniężnej

Jednym poważniejszych problemów utrudniających realizację polityki pieniężnej są

pojawiające się okresowo szoki w gospodarce. Ogólnie podzielić je można na szoki

asymetryczne oraz szoki symetryczne. Analizę rozpoczniemy od wpływu szoków

asymetrycznych na politykę EBC. Wpływ ten analizować będziemy na przykładzie dwóch

krajów: Francji i Niemiec. Załóżmy, że Francja rozwija się szybko, czego przejawem jest

spadek bezrobocia, zaś Niemcy przeżywają recesję, co ujawnia się w postaci wzrostu

bezrobocia. Załóżmy dalej, że jest to tzw. czysty szok asymetryczny, co oznacza, że szok

pozytywny jest dokładnie równoważony przez szok negatywny. Prezentację graficzną

przedstawiono na poniższym rysunku.11

Rys. 3. Przykład szoku asymetrycznego

Zastanówmy się obecnie, jakie to może mieć konsekwencje dla polityki pieniężnej. Jak

pamiętamy do głównych zadań EBC należy stabilizacja cen oraz stabilizacja gospodarki. W

sytuacji szoku asymetrycznego EBC dokonuje agregacji tych zdarzeń. Zmienne

makroekonomiczne w krajach UGW takie jak inflacja czy bezrobocie, nie ulegną zmianie.

Nie wystąpi więc potrzeba zmiany polityki pieniężnej. Wystąpią natomiast zmiany w

poziomie bezrobocia w wymienionych krajach. W Niemczech bezrobocie wzrośnie do

poziomu U1, a więc będzie wyższego niż gdyby wystąpiła interwencja banku centralnego

(U2). Odwrotna sytuacja wystąpi we Francji. Wynika z tego, że w sytuacji czystych szoków

asymetrycznych EBC nie posiada możliwości stabilizacyjnych (możliwości bliskie zeru).

Bezrobocie (i produkcja) w poszczególnym kraju zmienia się nie wokół ścieżki wzrostu, ale

wzdłuż linii poziomej.

W praktyce częściej mamy do czynienia z szokami symetrycznymi. W tym przypadku

zmiany w obu krajach zachodzą w tym samym kierunku. Oznacza to, że krótkookresowa

krzywa Philipsa w obu krajach przesuwa się w górę. W rezultacie EBC postrzega wzrost

bezrobocia w całej UGW. Dla utrzymania tendencji wzrostowych i stabilizowania

gospodarki, EBC rozpocznie działania w ramach ekspansywnej polityki pieniężnej. W takiej

sytuacji polityka pieniężna EBC będzie miała taki sam skutek jak wcześniej polityka banku

centralnego w poszczególnych krajach. W sposób graficzny sytuację taką przedstawiono na

poniższym rysunku.

12

Rys. 4. Przykład szoku symetrycznego

Spróbujmy określić obecnie, jaka jest efektywność polityki pieniężnej EBC.

Efektywność ta jest zróżnicowana i zależy od tego czy mamy do czynienia z szokiem

symetrycznym czy z asymetrycznym. W praktyce zawsze występuje jakaś kombinacja tych

szoków. Wynika z tego, że wpływ EBC na stabilizację gospodarki danego kraju jest

ograniczony. Oznacza to jednocześnie, że jeśli poszczególne kraje UGW nie dysponują

odpowiednimi elastycznymi systemami dostosowawczymi, to w przypadku szoków

asymetrycznych ich udział w unii walutowej może być bardzo kosztowny.

Rozważmy jeszcze wpływ szoków popytowych i podażowych na realizację celu

inflacyjnego przez EBC. Analizę rozpoczniemy od szoku popytowego. Szok te oznacza

gwałtowny wzrost popytu, przy niezmienionej podaży, a więc prowadzi do znacznej przewagi

popytu nad podażą. W rezultacie pojawia się presja inflacyjna. Dla jej ograniczenia EBC

będzie stosował restrykcyjną politykę pieniężną. W rezultacie nowa krzywa popytu wróci do

poprzedniego położenia. Również ceny i produkcja wrócą do poprzedniego położenia.

Sytuację tą przedstawiono na poniższym rysunku.

13

Rys. 5. Szok popytowy

W przypadku szoku podażowego obserwujemy spadek produkcji i wzrost cen.

Podejmowane przez EBC działania prowadzić będą do obniżenia popytu globalnego. W

rezultacie ceny ustabilizują się przy niższym poziomie produkcji. Jeśli działania EBC będą

realizowane w sposób stopniowy, to można w ten sposób uniknąć dużych spadków produkcji.

Rys. 6. Szok podażowy

7. Skuteczność polityki pieniężnej Unii Gospodarczej i Walutowej

Spróbujmy obecnie określić, jakie czynniki decydują o skuteczności polityki pieniężnej.

Skuteczność ta zależy w znacznej mierze od szybkości oraz, zakresu i intensywności

transmisji impulsów polityki pieniężnej z banku centralnego do gospodarki. Szybkość ta jest 14

w poszczególnych krajach zróżnicowana i waha się od jednego miesiąca w Holandii, do 6

miesięcy w większości krajów. Szybkość i głębokość reakcji na impulsy polityki pieniężnej

zależy również od rozwoju instrumentów rynków finansowych oraz form i mechanizmów ich

zasilania w środki finansowe. Jest to przyczyna znacznego zróżnicowanie w poszczególnych

krajach. Dodać tu należy, że na rozwój i integrację rynków finansowych, a także na

przyspieszenie wspomnianych reakcji pozytywny wpływ wywiera wprowadzenie wspólnej

waluty.

Skuteczność polityki pieniężnej była znaczna przy osiąganiu celu inflacyjnego. W

całym praktycznie okresie funkcjonowania Unii Walutowej rzadko przekraczano granicę 2%

wzrostu cen. W 1999 r. ceny wzrosły jedynie o 1%. W 2000 r. granicę tę co prawda

przekroczono, bowiem ceny wzrosły o 2,8%, ale spowodowane to zostało gwałtownym

wzrostem cen ropy naftowej o 600%. W latach 2001 – 2005 inflacja utrzymywała się na

poziomie zbliżonym do 2,2%. Znaczne przyspieszenie wzrostu cen nastąpiło w 2008 r., w

którym inflacja osiągnęła poziom najpierw 3,2%, a następnie 4%. W kolejnym roku

zanotowano zerowe tempo wzrostu cen, zaś w niektórych krajach wystąpiło zjawisko deflacji.

W ostatnich latach tempo wzrostu cen jest bardzo niskie i utrzymuje się poniżej 1%.

Pozytywnie należy ocenić również wpływ polityki pieniężnej na rezultaty ekonomiczne

UGW. W latach 2000 – 2001 stopa wzrostu gospodarczego kształtowała się na wysokim

poziomie i wynosiła 3,5%. Systematycznie rosło zatrudnienie, bo w tempie około 2% rocznie.

Zmniejszał się deficyt budżetowy. Zaobserwować było można również podwyższanie się

poziomu dyscypliny makroekonomicznej. Europejski Bank Centralny skutecznie reagował na

zmiany sytuacji gospodarczej, obniżając bądź podwyższając stopy procentowe.

Duże znaczenie w usprawnianiu polityki pieniężnej miało wprowadzenie systemu

TARGET. Jest to transeuropejski, zautomatyzowany, błyskawiczny system rozrachunku

brutto w czasie rzeczywistym, który wprowadzony został 1 stycznia 1999 r. System ten

integruje krajowe systemy rozliczeń dużych transakcji i transferu płatności w krajach UGW.

Jego celem jest zapewnienie warunków dla sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania

systemu rozliczeń pieniężnych i płatności. W 2007 r. wszedł w życie ulepszony TARGET II.

Narodowy Bank Polski stosuje go od 2008 r.

Polityka pieniężna Unii Walutowej przyczyniła się również do wzrostu bezpieczeństwa

finansowego i stabilności sektora bankowego. Cel ten osiągnięto poprzez udział EBC w

15

opiniowaniu wszelkich aktów prawnych dotyczących gospodarowania przez banki

powierzonymi depozytami. Przyczynił się do tego również systematyczny monitoring i

analiza sytuacji na rynku bankowym (zachowanie płynności, wypłacalności, potencjalnych

zagrożeń itp.), a także organizowanie współpracy między instytucjami odpowiedzialnymi za

regulacje i nadzór bankowy w UE.

Rezultatem tej polityki jest również znaczne zwiększenie niezależności banków

centralnych w takich krajach jak Hiszpania, Francja, Włochy czy Wielka Brytania. Nadal

jednak władze krajowe utrzymują nad nimi kontrolę.

Źródła:

1. Baka W., Bankowość europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

2. Bukowski S. Strefa EURO. Perspektywy rozszerzenia o Polskę i inne kraje Europy

Środkowo-Wschodniej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.

3. De Grauwe P., Unia walutowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.

4. Mazur M.M., Mazur J.M., Europejski Bank Centralny a rozszerzenie Unii

Europejskiej, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2007.

5. Mechanizm funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2013.

6. Oręziak L., EURO nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

7. Proczek M., Polityka monetarna w strefie EURO, „Bank i Kredyt”, 2008, nr 6.

8. Pszczółka I., EURO a integracja europejskich rynków finansowych, Wydawnictwo

CeDeWu, Warszawa 2006.

16