Kriminalistika - I kolokvijum

1. Pojam kriminalistike

Oblast kriminalističke nauke obuhvata kompleksne i višeznačne sadržaje fokusirane na sprečavanje, otkrivanje, rasvjetljavanje i dokazivanje svih oblika zločina. Naziv kriminalistika je počeo da se koristi krajem XIX vijeka od strane Fra Von Lista koji je 1889. osnovao „Međunarodno kriminalističko udruženje“. Termin kriminalistika nije univerzalan, umjesto njega se koriste i drugi termini (crime investigation, forensic science). Kriminalističko istraživanje se bavi deliktom kao realnom pojavom, odnosno spoljšnjim i unutrašnjim stvarnim promjenama koje je delikt izazvao i koje se mogu spoznati. U to su uključene i djelatnosti kojima se razjašnjavaju sva bitna pitanja u vezi krivičnog djela, počinioca, žrtve i dr. okolnosti.Kriminalistika je usmjerena na prikupljanje informacija za potrebe krivičnog postupka krivičnim radnjama koje se međusobno razlikuju s obzirom na svrhu zbog koje su prikupljene, način prikupljanja i značenje za krivični postupak.

2. Pojam kriminaliteta i suprostavljanje kriminalitetu

Kriminalitet je pojava u drustvu koja se manifestuje u vrsenju protivpravnih djela koja su zakonom određena kao krivična djela. Pod pojmom kriminalitet podrazumijeva sve protivpravne djelatnosti za koje su propisane neke društvene sankcije. Borba protiv kriminaliteta odvija se pomoću dva sektora. Prevencije, koja ima za cilj da spriječi nastajanje kriminaliteta. A drugi sektor obuhvata primjenu sankcija na već učinjena krivična djela, da se društvo zaštiti od kriminaliteta i da se učinilac popravi.

3. Razvoj kriminalistike Kriminalističku praksu dijelimo u više faza. Prva faza se zasnivala na empirijskim saznanjima i impresijama. Drugu fazu karakteriše primjena torture i drugih nehumanih postupaka. U trećoj fazi je uvođenje zakonske ocjene dokaza u kojoj je priznanje okrivljenog predstavljalo dokaz. U četvrtoj fazi dokazi su kvantificirani prema slobodnoj ocjeni dokaza, tj. slobodnom sudijskom uvjerenju. Zahvaljujući pronalascima u pojedinim prirodnim i tehničkim naukama došlo je do ekspanzije istraživanja krivičnih djela na predmete i tragove delikata što je davalo mogućnost obezbjeđenja materijalnih dokaza.

4. Najznačajniji predstavnici kriminalističke nauke

*Alphonse Bertillon 1853-1914

Francuski policajac i znameniti biometrijski istraživač, zaslužan je za razvoj i implementaciju prvih identifikacionih metoda (antropometrija i lični opis). Kreirao je sistem za identifikaciju na osnovu fizičkog mjerenja. Antropometriju i lični opis usavršio je koristeći se poznatim zatvorom „La Sante“ u Parizu. U svom radu „Identification antrophometrique“ prezentirao je mjerenje određenih djelova kostiju čovjeka. Naučne hipoteze naznačenog metoda fundirane su na: *Kosti čovjeka do 20-e godine života su nepromjenljive. *Korelacija dimenzija pojedinih kostiju kod svakog čovjeka je individualna. Metod je implementiran u Francuskoj 1883. godine. Kreirane su dvije kartoteke osobe preko i do 20 godina starosti. Klasifikacija je određivanje prema dimenzijama kostiju glave, ekstremiteta. Ovaj metod je nazvan Bertijonaž. Kasnije Bertiljon uvodi lični opis i sinjalitečku fotografiju. Lični opis obuhvatao je: stas i starost, morfološke oznake i oznake koje su u vezi sa bojom kože, kose, očiju.. Glava se morala detaljno opisati.Sinjaletička fotografija omogućava identifikaciju osoba. Osnovna pravila ove fotografije su: *Fotografisanje u razmjeri 1:7 sa iste udaljenosti i visine čime se omogućava mjerenje lica.*Fotografisanje realizovati u dvije poze: desni profil i anfas, konstituirana je tzv. Bertiljonova stolica.*Fotografisanje vršiti bez sijenki, putem vještačkog svijetla.Danas se fotografisanje vrši u razmjeri 1:10 putem maloformatnih fotokamera i to u tri poze: desni profil, anfas i lijevi polu-profil.

*Francis Galton 1822-1911

Utemeljivač naučnog pristupa u proučavanju i implementaciji crteža papilarnih linija. Formirao je naučne osnove daktiloskopije i razvio prvi integralni sistem daktiloskopske klasifikacije. Galton je istraživao o prirodi papilarnih linija sa kriminalističkog i biološkog stanovišta. Galton je izračunao da je vjerovatnoća pojavljivanja dva ista crteža papilarnih linija teorijski moguća na 65 milijardi ljudi. Likovi koje formiraju papilarne linije pojavljuju se u obliku lukova, petlji i krugova sa velikim brojem varijanti. Osnovne karakteristike crteža papilarnih linija su: nepromjenljivost, individualnost, mogućnost grupisanja i mogućnost preslikavanja.

*Ivan Vučetić 1858-1925

Prvi je u praksi uveo potpuni desetoprstni daktiloskopski karton i redovno uzimanje otisaka prstiju osoba lišenih slobode. Vučetić je izvršio osnovnu klasifikaciju na 4 vrste otisaka koji se javljaju kao: lijeve petlje, desne petlje i krugovi. U klasifikaciju takođe uvodi i tri pomoćne kategorije: oštećeni crtež, složeni crtež i amputirane prste. Crteži papilarnih linija u vidu luka polaze sa jedne strane i pružaju se preko jagodice do druge strane prsta. Crteži papilarnih linija u obliku petlji obuhvataju papilarne linije koje počinju na jednoj strani crteža a nastavljaju se prema centru gdje se vraćaju na mjesto nastanka. Crteži papilarnih linija u vidu kruga, imaju oblik kruga dok im se papilarne linije lijeve i desne zone iz gornjeg i donjeg dijela jagodice prsta dodiruju stvarajući lijevu i desnu deltu.

*Hans Gross 1847-1915

Utemeljivač naučnog pristupa sistema kriminalistike i autor značajnih djela. On je osnovao Kriminalistički institut u Gracu. Njegovi radovi se smatraju nukleusom doktrinarnog razvoja kriminalistike. I njegova rečenica jeste „Nije posmatrač onaj koji vidi stvar, nego onaj koji vidi od kojih je djelova ona sastavljena“

*Albert Weingart

.. je 1904. godine objavio djelo „Kriminalistička taktika“ i od tada postoji trojna podjela kriminalstike. Nakon toga dolazi do naglog razvoja ove nauke kroz više pravaca koji su značajno doprinjeli unapređenju kriminalistike.

*Rudolph Archibald Reiss 1847-1915

On je osnivač instituta naučne policije u Lozani. Najznačajnije rezultate je ostvario u oblasti ktimin. tehnike odnosno kriminalističke fotografije. Napisao je: Priručnik za sastavljanje opisne slike, Priručnik naučne policije, Principi moderne policije i Prilog za reorganizaciju policije.

*Karl Landsteiner 1868-1943

Zaslužan je za otkriće krvnih grupa ABO sistema (Nobelova nagrada 1930.). Ovo otkriće značajno je za vještačenje biloških tragova. U svojim radovima se fokusirao na mehanizam imuniteta i prirodu antitijela. Objavio je 75 radova iz oblasti serologije, bakteriologije, virusologije i patološke anatomije.

*Albert Osborn 1858-1946

Postavio je osnove za uvođenje naučnih metoda u oblasti vještačenja dokumenata. Autor je djela „Sporni dokumenti“.

*Edmond Locard 1877-1966

Dao je najveći doprinos razvoju trasologije. A 1910. godine osnovao krim. laboratoriju. Trasologija je nauka o tragovima. Trag predstavlja svaku materijalnu promjenu koja stoji u uzročno-posledičnom odnosu s krivičnim djelom i omogućava utvrđivanje pravno relevantnih činjenica. Prema veličini tragovi se dijele na: mikrotragovi, makrotragovi i megatragovi.

Prema uočljivosti makrotragovi se dijele na vidjive i latentne. Prema dimenzionalnosti makro tragovi mogu biti: linijski, površni i reljefni.Pod mikrotragom se podrazumijeva svaka supstanca i svaki trag koji se javlja u vrlo malim količinama pa se bez pomoćnih instrumenata ne vide.

*Sir John Bernard Spilsbury 1877-1947

Dao je značajan doprinos razvoju sudske medicine i njenom povezivanju sa kriminalistikom. Smatrao je da su ljekari sudsko medicinske specijalnosti neophodni za rasvetljavanje krvnih delikata.

*Calvin Goddard 1891-1955

Utemeljivač kriminalstičke balistike. Osnovao je prvu laboratoriju za balistička ispitivanja. Uveo je komparativni mikroskop u praksi kriminalističkih ekspertiza.

*Alex Jeffreys

Tvorac metode genomskog otiska – DNK (ogroman doprinos identifikaciji osoba).Zasnovana je na dezoksiribonukleinskoj kiselini (dnk) – genetsko jedinjenje koje se nalazi u svakoj ćeliji ljudskog organizma. Uvođenjem dnk omogućuje se vještačenje bioloških tragova. Prvi put se uspješno primjenjuje 1987. godine u Engleskoj . *Svaki čovjek posjeduje svoj genetski kod zabilježen u jezgru ćelije čovjeka. Ljudski organizam sadrži 100 biliona ćelija. Ćelije se sastoje od organela i svaka ima svoju funkciju. Kod je sastavljen od 46 hromozoma koji su komponovani od DNK i proteina.*Dnk je sastavljena od 4 baze koje grupisanjem u dugi niz daju hromozom. U okvir tih 23 para hromozoma, jedan hromozom je nasleđen od majke, jedan od oca. Izuzetak su jajne ćelije i spermatozoidi koji imaju jedan hromozom od oba para, odnosno imaju samo 23 hromozoma. Molekul dnk izgleda kao dvostruki lanac, odnosno spiralno uvrnute ili zarotirane merdevine-dupli heliks. Svaki od dva lanca konstruišu molekul dnk izgrađen od nukleotida sastavljenih od šećera, fosfatne grupe i azotne baze.U molekulu dnk postoje 4 tipa nukleotida, shodno tipu azotne baze koju posjeduju: adenin A, guanin G, citozin C i timin T, i one su u naspramnom lancu povezane u paru.Adenin u jednom lancu je uvijek povezan sa Timinom u drugom lancu. C je uvijek udružen sa G. Tako se formira dugački lanac dnk koji se sastoji od velikog broja ponavljanja 4 baze nukleotida, čiji specifični raspored predstavlja sekvencu. Sekvence se mogu razlikovati po broju parova baza i po redosledu ponavljanja pojedinih sekvenci i njihovim kombinacijama. Specifičan raspored baza određuje genetski kod, tj. šifru pojedinca. za formiranje određenog proteina zadužen je dnk isječak-GEN. Gen je osnovna jedinica nasleđivanja. Raspored slova u dnk lancu je individualan i neponovljiv. Jedino jednojajčani blizanci imaju isti raspored slova u DNk. Posebno se izučavaju pojedine lokacije gena u okviru hromozoma. One predstavljaju određeni dio određenog hromozoma. Za dnk indentifikaciju su značajni lokusi koji ne sadrže genetsku informaciju i karakterišu se izrazitom hipervarijabilnošću i individualnošću u kojima dolazi do ponavljanja sekvenci baza. Za razumijevanje neponovljivosti dnk molekula značajni su aleli koji predstavljaju dio naslednog materijala jednog gena.

4.1. Hemijska struktura DNK

Kontaminacija traga se ostvaruje polucijom drugih bioloških supstanci. Svaki komplet za pakovanje tragova za dnk analizu mora da sadrži:

- Upustvo za uzimanje tragova, adekvatne posude i kese za pakovanje tragova, sterilne instrumente za fiksiranje i pakovanje tragova, rukavice i maske za lice, obrasci za upisivanje uzetih uzoraka sa lica mjesta.

U toku rada sa biološkim tragovima ne smije se pričati, kašljati i kijati jer može doći do kontaminacije traga tuđim biološkim sadržajem. Službena lica koja učestvuju u uviđaju nose masku preko lica i rukavice koje se mijenjaju nakon tretiranja svakog biološkog traga. Pribor kojim se tragovi podižu treba čistiti prije i poslije rada. Veoma je bitno dovoljno sušenje traga i pakovanje osušenih uzoraka. Ako se pakuju vlažni uzorci dolazi do bujanja

mikroorganizama koji svojim enzimima oštećuju dnk fragmente što onemogućava vještačenje. Kad god je moguće sa lica mjesta se izuzima i dostavlja na vještačenje cijeli predmet na kome se nalazi biološki trag.Biološki fluidi se sa lica mjesta prikupljaju sterilnom pamučnom gazom, nakvašenom destilovanom vodom. Ako se trag uzima sterilnim tamponom mora se voditi računa o tome da se ne dotakne nijedno drugo mjesto osim na kom se nalazi bioloki trag. Prije pakovanja vlažna gaza se suši na sobnoj temperaturi. Djelove odjeće treba sušiti na sobnoj temperaturi i pakovati u jake, papirne kese. Vlažne predmete sa biološkim tragovima u toku sušenja ne treba prinositi direktnim izvorima svjetlosti. Ukoliko trag nije moguće osušiti ostavlja se u zamrzivaču. Svi biološki tragovi se pakuju odvojeno, ali ne u hermetički zatvorenim kutijama, kako ne bi došlo do truljenja. To znači da svaki biološki trag mora biti suv prilikom pakovanja u ambalaži koja omogućava razmjenu vazduha. Prije izuzimanja tragovi se fotografišu, opišu i skiciraju sa identifikacionim brojem. U svrhu ekspertize prikupljaju se kontrolni uzorci sa graničnih površina od mrlje koja predstavlja dokaz krivičnog djela. Potrebno je izvršiti izuzimanje eliminacionih uzoraka od osoblja koje je bilo uključeno u forenzički proces i od njih se uzima uzorak pljuvačke.

4.2. Metodi vještačenja dnk iz biološkog materijala

*RFLP – polimorfizam dužine restrikcionih fragmenata*Metod je baziran na utvrđivanju dužine nekodirajućih djelova dnk lanca, poznatih kao visoko varijabilni regioni. Te varijacije se zasnivaju na promjenjivom broju tandemski nizova baza na različitoj lokaciji dnk lanca. Postupak vještačenja se sastoji od nekoliko faza. Rezultat ispitivanja se pojavljuje u vidu crnih linija različitem dužine nalik na bar kod. Dobijena rtg fotografija je poznata kao dnk otisak.

*PCR metod*Identifikacija osoba PCR postupkom bazira se na ciljanom umnožavanju dnk sekvenci sa hipervarijabilnih regiona. Ekspertiza je kompjuterizovana i obuhvata faze: ekstrahovanje i prečišćavanje dnk iz biološkog materijala, denaturisanje dnk lanca (dnk isječci se dobijaju razdvajanjem hipervarijabilnih-nekodirajućih djelova višestrukim termičkim ciklusom), odabrani isječak dnk lanca se višestruko umnožava korišćenjem enzima, umnožavaju se u više od deset miliona kopija, na poseban način.Dobijeni fragmenti se vizuelizuju nakon razdvajanja metodom elektroforeze uz pomoć posebnih metoda bojenja. Vizuelizacija fragmenta, njihovo analiziranje, transformisanje rezultata u numerički kod i njihovo kompariranje je automatizovano. Identifikacija je pozitivna kada se utvrdi da su genetski kodovi identični.

*Vještačenje mitohondrijalne dnk*Metoda vještačenja se koristi kad je biološki materijal degradiran usljed djelovanja procesa truljenja, bakterija, toplote, starosti. Vještačenje mitohondrijalne dnk se bazira na amplifikaciji odgovarajućih individualnih sekvenci ove dnk uz pomoć pcr tehnike i nakon toga se kompariraju sa biološkim materijalom osumnjičenih.

*Analitičke procedure u forenzičkoj laboratoriji*Prvi korak u laboratoriji je provjera dostavljenog materijala. Mogući dokazi se popisuju, dokumentiraju i evaluiraju. Na lociranom tragu, biološkom materijalu se mogu primjeniti preliminarni i potvrdni testovi u cilju identifikacije tipa prisutnog biološkog materijala. Vrši se dnk izolacija. Onda se radi kvantifikacija dnk materijala dobijenog u procesu izolacije da bi se omogućilo umnožavanje dnk biološkog uzorka pcr tehnikom. STR amplifikacija se zasniva na ugrađivanju fluorescentnih boja radi detekcije ciljnih alela. Da bi se izvršila genotipizacija, izolovana i amplifikovana dnk mora biti razdvojena. Tako se i aleli razlikuju jedan od drugog.Kapilarna elektrofereza – tehnika koja proizvodi identične rezultate u različitim vizuelnim formatima. Kada su dnk molekuli razdvojeni različiti aleli mogu biti detektovani. Omogućena je vizuelizacija STR lokusa prethodno obilježena fluorescentnim bojama. DNK analitičar mora da prevede podatke o fluorescenciji u informacije pogodne za dalju obradu. Tako se dobijaju genotipovi, specifični dnk profil uzroka. STR profil predstavlja seriju brojeva koji se unose u krajnji izvještaj laboratorijske analize.

*Primjena dnk metoda u forenzičke svrhe*Kod ovih delikata dolazi do prenosa biološkog materijala sa učinioca na žrtvu, sa žrtve na učinioca, sa učinioca/žrtve na lice mjesta, sa lica mjesta na učinioca/žrtvu. Dnk vještačenje ima značaj i za eliminaciju nevino osumnjičenih kao i za identifikovanje nepoznatih lica i leševa.

Za PSR analizu dovoljna je količina krvi manja od 0,o1 ml krvi. Sasušeni trag krvi može se vještačiti i nakon više godina. Tragovi kože i epitela se vještače u postupku utvrđivanja identiteta ostavioca traga. Tragovi sperme u vaginalnom sekretu žrtve ili osušeni tragovi sperme na odjeći ili koži žrtve dovoljni su za utvrđivanje identiteta ostavioca.vaginalni sekret žrtve koji je fiksiran na tijelu osumnjičenog za silovanje je podoban za dokazivanje kontakta. Minimalni tragovi pljuvačke dovoljni su za utvrđivanje genetskog profila ostavioca. Tragovi znoja se koriste za identifikaciju lica. Jedna dlaka sa tijela ili glave, sa korjenom ili bez njega takođe je dovoljna za identifikaciju lica . na osnovu tjelesnih izlučevina i sekreta moguće je identifikovati ostavioca traga.

*Primjena dnk metoda u postupcima utvrđivanja srodstva*Najsigurniji i najbrži način utvrđivanja srodstva. Nasledni materijal u dnk lancu djeteta mora da obuhvati nasledni materijal majke i oca. Alel koji postoji u djetetovom dnk lancu a nije nasleđen od majke, može da bude nasleđen jedino od biološkog oca. Očinstvo ili materinstvo se utvrđuje upoređivanjem i uklapanjem dnk sekvenci djeteta sa određenih pozicija hromozoma, odnosno dnk lanca sa istim pozicijama dnk nespornog i spornog roditelja. Očinstvo je dokazano ukoliko se dnk profil prezumptivnog oca uklapa u onu razliku dnk profila djeteta koji nije nasleđen od majke. Ekspertize ove vrste su od značaja za utvrđivanje bioloških naslednika. U slučaju izvršenja delikta silovanja u kojima je došlo do graviditeta žrtve, dokazuje se izvršenje delikta upoređivanjem naslednog materijala ploda i osumnjičene osobe.

*Neophodnost standardizacije dnk dokaza*S obzirom na osjetljivost dnk metoda greške u fazi kriminalističke djelatnosti se ispoljavaju kroz uništenja dokaza ili pogrešno usmjeravanje kriminalističke djelatnosti. To može dovesti do kontaminacije traga drugim biološkim materijalom.

5. Značaj kriminalistike

Ima značaj u obrazovanju pravnika koji mora biti edukovan da egzaktno i integralno utvrđuje činjenice. Njen značaj najviše dolazi do izražaja u oblasti otkrivanja i rasvetljavanja krivičnih djela. Značaj se takođe ogleda u tome što daje veliki doprinos naučnoj afirmaciji borbe protiv kriminaliteta i podstiče pravni sistem da svoje norme stalno inovira realnim sadržajima. Kriminalistika se dijeli na represivnu i preventivnu. Represivna je povezana sa krivičnim pravom.

6. Definicije kriminalistike

*Kriminalistika obuhvata skup znanja u otkrivanju krivičnih djela. Gros je afirmisao kriminalistiku kao pravosudnu svrhu.*Tehnička policija je skup metoda pozajmljenih iz biologije, hemije, fizike i matematike koje omogućuju ustanovljavanje materijalnih činjenica kojima se dokazuje krivično djelo. Kriminalistika je cjelokupnost naučnih metoda koje se primjenjuju u policiji radi ustanovljavanja krivičnog djela i identifikovanja učinioca. Locard*Moderna policijska nauka obuhvata identifikaciju živih osoba i leševa, obradu lica mjesta i laboratorijsku obradu tragova krivičnog djela. Soderman *Kriminalistika obuhvata identifikaciju osoba, materijala i predmeta. Nicol *Kriminalistika je učenje o posebnim pojavnim oblicima, uzrocima i ciljevima zločina, sredstvima za njihovo istraživanje, suzbijanje i sprečavanje. Kleinschmidt*Imamo uže i šire shvatanje kriminalistike. Šire shvatanje obuhvata ukupnost postupaka primjenjenih u pronalaženju i izučavanju materijalne strane zločina radi dobijanja dokaza. Uže shvatanje kriminalistike predstavlja naučnu disciplinu koju karakterišu specifične metode i sredstva. Ceccaldi*Forenzička nauka podrazumijeva primjenu naučnih metoda ekspertize materijalnih činjenica u otkrivanju i rasvetljavanju krivičnih djela. Walls*Kriminalistika obuhvata proučavanje fizičkih objekata i okolnosti koje omogućuju shvatanje i rekonstruisanje krivičnog djela, ustanovljenje činjenica i utvrđivanje krivice ili nevinosti okrivljenog. Kirk*Kriminalistika je učenje o isleđivanju krivičnih djela. Louwage dijeli kriminalistiku na taktiku i tehniku. *Kriminalistika je skup svih misaonih procesa, postupanja, mjera, metoda i institucija u cilju sistematskog razjašnjavanja kriminalnih ponašanja u službi pravosuđa. Hoeveler

*Kriminalistika je učenje o neposrednom, represivnom i preventivnom suzbijanju kriminaliteta od strane organa krivičnog gonjenja i njihovih saradnika u životnoj stvarnosti. Geerds *Kriminalistika je disciplina koja primjenjuje osnovna saznanja, metode i tehnike prirodnih nauka u ispitivanju materijalnih tragova koji stoje u vezi sa pretpostavljenim krivičnim djelom. Gonzales *Kriminalistika obuhvata skup naučnih saznanja koja se primjenjuju u istraživanju krivilnih djela sa ciljem omogućenja identifikacije učinioca i dokaza putem primjene prirodnih nauka u pravnim stvarima. Barbera *Kriminalistika je nauka koja proučava, pronalazi i usavršava naučne i na praktičnom iskustvu zasnovane metode i sredstva najpogodnija za otkrivanje i razrešavanje krivičnih djela, otkrije i privede krivičnoj sankciji učinilac, osiguraju i fiksiraju svi dokazi radi utvrđivanja objektivne istine i da se spriječi izvršenje budućih planiranih i neplaniranih krivičnih djela. Vodinelić Ova nauka proučava:Modus operandi krivičnih djela, metode pragmatičnog suzbijanja kriminaliteta, informaciono komunikacione tehnologije u okviru svih faza izviđaja i krivičnog postupka, modalitete preduzimanja operativnih radnji i radnji dokazivanja u okviru važećih zakonskih propisa, zakonomjernosti nastanka, pronalaženja, obrade i vrednovanja dokaznih informacija.

7. Kriminalistička procedura

Predstavlja sistem kriminalističkih aktivnosti koji obuhvata operativno taktičke i dokazne radnje. To je cjelina sa istovjetnim sistemom i redosledom radnji, a cjelina sa takvom strukturom u kriminalistici se naziva procedura. Kriminalističko istraživanje determinišu strukturni, neološki i realni elementi. Kriminalistika istražuje okolnosti u vezi neposredno prijetećeg ili učinjenog krivičnog djela i počinioca. Represivna kriminalistika je nužna komponenta radnji prikupljanja podataka o krivičnom djelu i počiniocu u fazi otrkivanja i vođenja krivičnog postupka. Preventivna kriminalistika je usmjerena na sistematsko istraživanje mjera u kojima se preventira izvršenje krivičnog djela. Osnovni oblici prikupljanja podataka su izviđaji krivičnih djela i radnje krivičnih postupaka. Dvije grupe radnji imaju uvijek dvije nužne komponente: formalnu i stvarnu. Saslušanje osumnjičenog, uviđaj, privremeno oduzimanje predmeta ... su procesne radnje. Istraživanje krivičnih djela nisu procesne radnje. To znači da se njihovi rezultati ne mogu koristiti kao dokaz u krivičnom postupku. Pregled i prikupljanje obavještenja kao izviđaji krivičnih djela imaju 2 komponente: pravom uređene forme u kojima se izvode i stvarni odnosno realni sadržaj od kojeg se sastoje.Formalna komponenta se odnosi na uslove sprovođenja. Izviđaji pretpostavljaju veću slobodu djelovanja. To je osnova razlikovanja kriminalistike na: heurističku (otkrivačku) i silogističku (dokaznu). Formalna komponenta je uslov koji određuje upotrebljivost saznanja prikupljenih istraživačkom procedurom. Prema konotaciji kriminalistička procedura je kompleksan, egzaktan sistem. Predmet kriminalističke procedure:*Podaci o deliktu – radnja (sredstvo, način, modalitet), kauzalitet, posledica, protivpravnost*Podaci o učiniocu – izvršioci, saizvršioci, saučesnici, participacija o realizaciji delikta, krivica, okolnosti važne za primjenu krivičnih sankcija.*Ostale informacije relevantne za krivični postupak – relevantne za implementaciju propisa krivičnog prava, informacije relevantne za implementaciju procesnih propisa

Kriminalistička procedura je poseban informaciono komunikacioni sistem. Put do kriminalističke informacije sastoji se od: činjenice (objekta posmatranja), podatka (onoga što opisuje činjenicu), obrade podataka (spajanje podataka rečenicama shodno pravilima sintakse), vijesti (rečenice u prostoru i vremenu dostavljene od strane pošiljaoca primaocu), informacije (sadržaj vijesti koji za primaoca ima vrijednost novosti koja pokreće na aktivnost). Kvalitet rezultata kriminalističkog istraživanja u značajnoj mjeri zavisi od ulaznih veličina. Ulazne veličine su podaci koji kreiraju osnovu za pokretanje istraživanja.

8. Predmet kriminalistike

.. obuhvata kriminalističko iskustvo i praktično postupanje koje je precizno determinisano. Objekt kriminalističkog istraživanja je određena oblast fokusirana na krivičnu aktivnost. Objekt je znatno složeniji od predmeta.

Predmet kriminalistike je izučavanje signala, nosioca poruka, pravila nastanka, prikupljanja, ispitivanja i ocjene prikupljenih obavještenja i dokaza radi njihove upotrebe u pretkrivičnom i krivičnom postupku. Predmet kriminalistike i predmet krivičnog postupka su metodološki i sadržajno različiti. Predmet kriminalistike sadrži: - detekciju, istraživanje i proučavanje zakonomjernosti nastanka, prikupljanja, fiksiranja, ispitivanja i korišćenja operativnih metoda i dokaznih informacija o krivičnom djelu i učiniocu- izučavanje, analizu i uopštavanje delinkventske prakse- proučavanje operativne, istražne i sudske prakse- proučavanje primjene u praksi postojećih kriminalističko –strategijskih preventivnih, taktičkih mjera i tehničkih sredstava - utvrđivanje zakonomjernosti u genezi inkriminacija.

Kriminalistika proučava: 1. Pojavne oblike i načine izvršenja krivičnih djela uopšte i pojedinih krivičnih djela, delinkventsku taktiku i tehniku, krim morfologiju 2. Pojavne forme kriminaliteta i života prestupnika 3. Realne pojave prakse suzbijanja kriminaliteta od strane policije, tužilaštva, suda i sl. 4. Primjenu tekovina prirodnih i tehničkih nauka pri isleđivanju, presuđivanju i sprečavanju krivičnih djela, tehnički svrsishodne metode pri isleđivanju, presuđivanju i sprečavanju krivičnih djela. 5. Taktičke i tehničke metode i sredstva, isleđenja i suđenja 6. Psihologiju isleđenja i suđenja 7. Logiku dokazivanja i presuđivanja

9. Zadaci kriminalistike

Kriminalistika proučava genezu operativnih i dokazanih informacija. Specifičnost kriminalistike je u metodima i instrumentarijumu otkrivanja činjenica u vezi krivičnog djela i učinioca. Postoje tri osnovna zadatka kriminalistike kao nauke: 1.Gnoseološki – saznaje zakomjernosti koje ulaze u predmet njenog proučavanja.2.Konstruktivni – pronalazi nove metode strategijskog i taktičkog postupanja i usavršava tehnička sredstva u cilju usavršavanja prakse u suzbijanju kriminaliteta.3.Komunikativni – naučne rezultate prenosi praktičarima da bi se smanjila opasnost od viktimizacije.

Najosnovniji zadaci kriminalistike su: proučavanje modaliteta dolaženja do početnih saznanja o pripremanju krivičnih djela u cilju preventivnog djelovanja, dolaženje do saznanja o latentnim krivičnim djelima i njihovim učiniocima, pronalaženje najefikasnijih metoda otkrivanja krivičnih djela i učinilaca, pronalaženje, obezbjeđivanje dokaza o izvršenom deliktu i krivici jedne ili više osoba, pronalaženje, usavršavanje i implementacija kriminalističkih metoda za obezbjeđivanje dokaza u krivičnom postupku, izrada plana i preduzimanje operativno taktičkih i tehničkih mjera i radnji u cilju pronalaženja i lišenja slobode učinilaca krivičnih djela koji su u bjekstvu, proučavanje iskaza lica u izviđaju i krivičnom postupku, integrativni pristup u dokazivanju i presuđivanju krivičnog djela, prognostiku kriminaliteta na duži period.

10. Metodi kriminalistike

Metode društvenih, tehničkih i prirodnih nauka. Hemijske, fizičke i biološke analize određenih tragova nastale su u prirodnim i tehničkim naukama, a svoju implementaciju nalaze u kriminalistici. Metodi društvenih nauka se koriste kod saslušanja okrivljenog lica.

11. Klasifikacija učinilaca krivičnih djela

Učinioci krivičnih djela se međusobno razlikuju po: strukturi ličnosti, motivima izvršenja delikta, trajnosti i upornosti u vršenju krivičnih djela, sposobnosti da prikriju tragove izvršenja, načinu ponašanja nakon izvršenja, stepenu opasnosti za društvo u cjelini, načinu izvršenja... Kriminalistička klasifikacija obuhvata:

1. Primarni učinioci – osobe koje su prvi put izvršile krivično djelo i izrečena im je sankcija. Ta djela nastaju iz nehata, u afektu, pod dejstvom ubrzavajućih faktora. Po pravilu, odluka da se izvrši krivično djelo nastaje spontano, iznenada. Sam kriminalni akt je nevješt i riskantan.

2. Povratnici – već ranije osuđivane osobe, više puta su izvrile krivično djelo. Najdirektnija manifestacija sklonosti prema vršenju krivičnog djela. Povrat je tipična karakteristika manifestacije kriminalizacije.

3. Profesionalci – osobe čiji je izvor egzistencije vršenje krivičnih djela, oni to rade u smislu profesije. Nikad se ne bave legalnim poslovima. Pažljivo biraju objekat napada, planiraju izvršenje krivičnog djela. Veoma su spretni i vješti, stalno mijenjaju svoje boravište.

4. Specijalisti – opredeljuju se za vršenje istovrsnih krivičnih djela. Koriste se određenim metodama, sredstvima, okolnostima, vremenom izvršenja. Način izvršenja je njihova „fotografija“ koju ostavljaju na licu mjesta. Otkrivanje ovih učinilaca vrši se „modus operandi“ evidencija, odnosno evidencija učinilaca krivičnih djela po načinu izvršenja.

5. Medjunarodni delinkventi – osobe koje svoju kriminalnu djelatnost razvijaju i organizuju na teritorije više država. Ti učinioci su međusobno organizovani i povezani. Najčešće se bave trgovinom droge, oružjem, bijelim robljem, lažnim novcem.

Postoji pet osnovnih tipova delinkvenata: rođeni delinkventi, delinkventi iz navike, duševno bolesni, delinkventi iz strasti, slučajni delinkventi. Međunarodno udruženje za krivično pravo 1897. dijeli delinkvente na momentalne i stalne. Razlikuju se: slučajni delinkventi, prigodni, delinkventi iz navike, profesionalni i delinkventi iz afekta. Delinkventi se takođe mogu podijeliti na: iz strasti, uvjerenja, nužde i slabosti.Tullio dijeli delinkvente na konstitucionalne, slučajne, duševno bolesne.E. Seelig dijeli sve delinkvente na tri grupe: čiste, mješovite i atipične slučajeve.U čiste se nalazi osam glavnih kriminoloških tipova: profesionalci, delikti protiv imovine, iz obijesti, krizni delinkventi, primitivnih reakcija, delinkventi sa nedostatkom osjećaja društvene discipline, delinkventi iz uvjerenja. U mješovite spadaju oni koji imaju obilježja više grupa. U atipične se ne može svrstati bilo koji kriminološki tip.Exner grupiše u 6 osnovnih kategorija: karakterološka, kriminalnosociološka, kriminalnopsihološka, nasljedna, kriminalnopolitička, zakonska.Mergen je svoju tipologiju podijelio na: jako izražen kriminalni kapacitet i izražava sposobnost društvenog prilagođavanja i ne dolazi formalno u sukob sa zakonom, jako izražen kriminalni kapacitet i slabo izražena sposobnost društvenog prilagođavanja – česti delinkventi, slab kriminalni kapacitet i slabo izražena prilagodljivost, slab kriminalni kapacitet i jaka sposobnost prilagodljivosti.

12. Podjela kriminalistike

*Kriminalistička strategijaU širem smislu kriminalistička procedura obuhvata modalitete suzbijanja kriminaliteta u cjelini. Postoje različiti oblici i nivoi kriminalistilke strategije. Kriminalistička strategija sadrži implementaciju preventivnih mjera, raspored resursa kao i druge mjere i aktivnosti. Pojedini autori je dijele na: opštu, posebnu i specijalizovanu. Opšta se bavi formiranjem, unapređenjem i implementacijom generalnih kriminalističko preventivnih koncepata, ona obuhvata i strategijsko planiranje, kompjuterske analitičke progrtame i baze podataka za unapređenje strategijske i operativne analize.Posebne kriminalističke strategije proučavaju metode suzbijanja i sprečavanje pojedinih oblika krivičnih djela. Omogućava integralno proučavanje kriminaliteta, uvid u efikasnost organa gonjenja.Prednosti kriminalističke strategije se ogledaju u proaktivnom kriminalisitčkom postupku, u mogućnosti prognostike i razvoju preventivnih programa na planu kontrole kriminalistike.

*Kriminalističko strategijska analizaČini osnovu kriminalističko-strategijskog planiranja i ima sledeče ciljeve: identifikaciju kriminaliteta i kriminogenih faktora, ispitivanje i ostvarivanje strategijskih mogućnosti djelovanja, analizu postojećih taktičkih koncepata policijske i istražne prakse.

*Kriminalistička taktikaPredstavlja osnovnu disciplinu kriminalističke nauke. Proučava i usavršava opšta kriminalistička prava. Predmet istraživanja su pojavni oblici krivičnih djela, načini njihovog izvršenja, motiv izvršenja, znanje, vještine, način života.. Za kriminalističku taktiku je karakteristika da integriše taktičke i tehničke metode. Donosi opštevažeća pravila na osnovu prakse vršenja pojedinih operativno taktičkih radnji i mjera (saslušanje svjedoka i okrivljenog, utvrđivanje identiteta, legitimisanja, praćenja, lišenja slobode). Zadatak krim. taktike je da doprinese usavršavanju metoda kriminalistike i otkloni nedostatke nastale u praksi.

*Kriminalistička metodikaProučava i primjenjuje metode zasnovane na dostignućima prirodnih, društvenih i tehničkih nauka za rasvetljavanje krivičnih djela. U njoj se kriminalističke radnje proučavaju sa aspekta njihovih specifičnosti bitnih za rasvetljavanje krivičnih djela. Kriminalistička metodika proučava ono što je važno samo za otkrivanje, razjašnjavanje i dokazivanje određene vrste krivičnih djela. Od taktike se razlikuje po tome što istražuje specifičnosti koje karakterišu svaki tip krivičnog djela. Ona omogućava razjašnjavanje i dokazivanje krivičnih djela. Primjena kriminalističkih metoda i sredstava mora biti u skladu sa važećim zakonskim i podzakonskim propisima uz striktnu primjenu načela zakonitosti i objektivnosti. Kriminalistička metodika je put rasvetljavanja svakog krivičnog djela ponaosob.

*Kriminalistička operativaSamostalna disciplina kriminalistike kao nauke, proučava metode operativnog kombinovanja omogućavajući blagovremenu radnu orjentaciju. U cilju otkrivanja, rasvetljavanja i dokazivanja krivičnih djela, policija primjenjuje brojne potražne i istražne radnje, određene operativne metode i operativno tehnička sredstva. Operativne radnje čine neformalnu i tajnu djelatnost da bi se prikupile informacije o okolnostima krivičnog djela, njegovog učinioca. Pravac i područje tih radnji može da odredi organ koji vrši nadzor nad istragom, a način njegovog izvršenja definišu principi kriminalističke taktike, smatra Lultunsky.Operativni rad je osnovni sistem pravno definisanih povjerljivih i tajnih operacija organa gonjenja, kompleksno vođen izvan krivičnog i administrativnog procesa, a koristi se za suzbijanje krivičnih djela i njihovo sprečavanje. Postoje 4 veze između operativnog radai kriminalistike: cilj operativnog rada je otkrivanje krivičnih djela koji se može postići implementacijom kriminalističkih metoda. Zasniva se na prikupljanju i provjeri informacija do kojih se dolazi obavljanjem informativnih razgovora (uz primjenu načela tajnosti).

*Kriminalistička tehnikaDa bi se materijalni dokazi mogli koristiti potrebno ih je otvoriti, fiksirati i vještačiti i stoga je zadatak kriminalističke tehnike primjena različitih naučnih metoda iz oblasti egzaktnih nauka u cilju otkrivanja, analiziranja i tumačenja tragova krivičnih djela. Koriste se naučne metode iz oblasti fizike, hemije, biologije, tehnologije, medicine i sl. Pod tumačenjem/vještačenjem se podrazumijeva sistemsko ili naučno osnovano ispitivanje i opisivanje materijalnih tragova kako bi se kreirala materijalna osnova za integralno i objektivno rješenje krivičnih djela. Predmet kriminalističke tehnike obuhvata tri grupe aktivnosti: pronalaženje mogućnosti za primjenu NT metoda i njihovu adaptaciju zahtjevima kriminalističke tehnike, korišćenje naučno tehničkih metoda za otkrivanje, fiksiranje i tumačenje materijalnih tragova, implementaciju naučnih metoda za identifikaciju i registraciju osoba, leševa i stvari. Metodi saznanja koje koristi kriminalistička tehnika dijele se na:Opšte (posmatranje, opisivanje, mjerenje, upoređivanje, eksperiment) i posebne (metode različitih nauka). Posmatranje – vizuelno uočavanje određenih predmeta i tragova. Npr. prva faza vršenja uviđaja je samo posmatranje bez dodirivanja.Opisivanje – zadatak je da uočene tragove i predmete i njihov međusobni odnos vjerno, zapisnički opiše, npr. o svakoj istražnoj radnji sačinjava zapisnik u koji se unosi sve što je kriminalistički i pravno relevantno.Mjerenje – određivanje međusobnih prostornih odnosa između predmeta i tragova na licu mjesta, a izmjerene vrijednosti se unose u zapisnik.Upoređivanje – koristi se pri ispitivanju tragova (upoređivanje istih), pri identifikaciji vatrenog oružja upoređuju se tragovi na pronađenom projektilu sa tragovima na probno ispaljenim projektilima.Eksperiment – koristi se za reprodukciju određenih pojava u laboratorijskim uslovima. Poseban značaj u krim. tehnici imaju toksikološki metodi koji se bave kriminalističko - tehničkom obradom tragova kr. djela.Trasološki metodi su povezani sa metodima krimimalističke fotografije koji dokumentiraju sve kriminalistički relevantne radnje. U posebne metode spadaju i grafoskopske metode koje se koriste za ispitivanje rukopisa. Zadaci kriminalističke tehnike su: utvrđivanje identiteta lica, utvrđivanje identiteta učinioca kr. djela, utvrđivanje tragova i njihovo korišćenje, krim. tehnička obrada mjesta krivičnog događaja.

Podjela kriminalisticke tehnike

*Kriminalistička tehnika obuhvata sl. cjeline:Kriminalističku fotografiju – obuhvata opšti i posebni dio. Opšti se odnosi na fizičko tehnički i hemijski postupak. Posebni dio obuhvata kriminalističko-tehnički aspekt fotografije (uviđajna, istražna i registraciona).

Registraciona i identifikaciona tehnika – obuhvata kriminalisitčko-tehničku registraciju i identifikaciju lica, leševa, stvari. Registracija (svi postupci bilježenja podataka koje imaju za cilj da trajno obezbjede važne podatke o nekoj osobi, lešu ili stvari). Identifikacija obuhvata postupke utvrđivanja posebnih obilježja koja jednoznačno određuju registrovani objekat.Operativna tehnika – odnosi se na onaj dio aktivnosti koji obuhvata krim. tehničku obradu lica, mjesta, uviđaj i pomoćnu tehniku.Istražna tehnika – obuhvata laboratorijsko i terensko ispitivanje materijalnih tragova u cilju njihove karakterizacije i primjene vještačenja.Trasologija – izučava i obrađuje sve vrste materijalnih tragova povezanih sa kr. djelom.Kriminalističko tehnička vještačenja – predstavljaju primjenu naučnih metoda za ispitivanje i identifikovanje materijalnih tragova od značaja za kriminalistiku.

13. Heuristička i silogistička kriminalistika

Heuristička kriminalistika posmatra krivično djelo kao pojavu čija su obilježja u istoj mjeri i pravna i stvarna. Ona polazi od prvih informacija o deliktu, tj. od osnova sumnje. Cilj joj je otkrivanje krivičnih djela i učinilaca i ova se djelatnost mora odvijati shodno načelima ustavnosti i zakonitosti.Silogistička kriminalistika prilazi krvičnom djelu kao realnoj pojavi i posebnu pažnju poklanja krivično pravnom i krivično procesnom značaju krivičnih djela. Dokazna sredstva se mogu obezbjeđivati isključivo u skladu sa oodredbama krivičnog postupka. Cilj silogističke kriminalistike je transformacija informacija u dokaz, tj. rješenje krivične stvari.

14. KRIMINALISTIKA I FORENZIČKA NAUKA

E. Lokar je smatrao da kriminalistika označava implementaciju naučnih metoda u istraživanju zločina. Pod forenzičkom naukom se podrazumijeva primjena prirodnih nauka i to fizike, hemije, biologije. Forenzička nauka predstavlja primjenu nauke u oblasti krivičnog prava i građansko pravnih procesa koje u okviru kriminalističkog pravosuđa sprovodi policija. To je nauka o povezivanju ljudi, mjesta i stvari koje su uključene u kriminalističke aktivnosti.Iz naučnog istraživanja proizilaze svi drugi elementi u rasvetljavanju zločina. Dolazi do kreiranja izuzetno efikasnih metoda u otkrivanju tragova na mjestu kriminalnog dogadjaja i identifikacija izvršilaca krivičnog djela. Tu spadaju: DNK, skenirajuća elektromikroskopija sa energetskim dodatkom sa X zracima, biometrija, analiza sklopova krvnih mrlja, metodi identifikacije biloških tečnosti... Sedamdesetih godina XX vijeka došlo je do promjene u pristupu prikupljanja materijalnih tragova (dokaza) zbog nedostatka materijalnih tragova koji ukazuju na izvršioca pa se pristupalo drugoj vrsti analize lice mjesta u kojoj je fokus interesovanja ponašanje izvršioca.Ono što se u kriminalistici naziva kriminalistička tehnika, u užem smislu je forenzička nauka. Mjesto kriminalnog događaja je izvorni pojam za forenzičku nauku. Prikupljanje i analiza tragova i predmeta sa lica mjesta obezbjeđuje relevantne informacije.

15.1. Kriminalistika i krivično pravo

Bez krivičnog prava kriminalistika bi izgubila realnu osnovu i polazno stanovište. Bez kriminalistike krivično pravo se udaljava od realnosti. Izmedju pojma krivično djelo i događaja treba uspostaviti logičko-uzročnu vezu da bi utvrdili da li jedan događaj odgovara pojmu određenog krivičnog djela. Šematski to ide ovako: *dogadjaj, metodi postupanja, krivični zakonik *metodi utvrđivanja činjenica-Kriminalistika *forme utvrđivanja činjenica (ZKP)..

15.2. Kriminalistika i krivično procesno pravo

Kriminalistika doprinosi utvrđenju kriminoloških činjenica. Ona pruža korisna saznanja koja se u kriminologiji ugrađuju u naučno proučavanje fenomenologije kriminaliteta. Kriminološka fenomenologija prikuplja i sistematizuje delikventsku taktiku, tehniku, živote uslova delikventa i saznanja o posebnim pojavama kod svake forme delikta.

15.4. Kriminalistika, Kriminalistička psihologija, Sudska psihologija i Sudska psihijatrija

Kriminalistička psihologija izučava psihologiju učinilaca krivičnog djela. Sudska psihologija istražuje psihičke aktivnosti učesnika i krivičnog djela. Sudska psihijatrija se bavi psihičkim faktorima koji dovode do kriminalističkog ponašanja duševnih bolesnika.

15.5. Kriminalistika i Sudska medicina

Međusobno se dopunjuju u oblasti krvnih i seksualnih delikata. Sudska medicina ima za predmet proučavanje nasilnih, sumnjivih, neznanih uzroka smrti.

16. Pregled osnovnih pojmova u kriminalistici … Učiti iz knjige

17. Osnovna načela u kriminalistici

Kriminalistička nauka je izgradila opšta načela koja se koriste za sve kriminalne slučajeve i zahvaljujući njima moguće je metodino i sistematsko preduzimanje mjera u cilju otkrivanja krivičnih djela i izvršilaca.

17.1. Načelo zakonitosti

Ovo načelo podrazumijeva da niko ne može biti kažnjen za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo zakonom određeno kao krivično djelo i za koji nije propisana kazna. Samo se zakonom mogu propisati krivična djela i sankcije i na taj način svaki građanin mora biti upoznat sa onim što je zabranjeno. Zakon mora biti u pisanoj formi, mora biti precizan i jasan i on se smatra kao osnovnim izvorom prava.

Deklaracija za policajce sadrži 16 pravila:

1. Obaveza svakog policajca je da dužnost obaavlja kako mu zakon nalaže.2. Svoju dužnost treba da obavlja časno, nepristrasno i dostojanstveno.3. Nehumani i ponižavajući postupci od strane policije na građane je zabranjeno.4. Obaveza policije je da obavlja sve naredbe koje mu postavi starešina.5. Dužnost svakog policajca je da se suprotstavi svim povredama zakona prilikom izvršavanja svojih poslova.6. Policajac treba da se suprotstavi nezakonitim radnjama.7. Ukoliko policajac odbije da izvrši nezakonitu naredbu, protiv njega ne smije biti preduzeta disciplinska mjera.8. Obaveza policajca je da odbije učestvovanje u operativnim radnjama lišavanja slobode, čuvanja ili

transportovanja lica za kojim se traga a koja su gonjena bez osnovne sumnje da su počinioci krivičnog djela (zbog religije, vjere, politike itd)

9. Svaki policajac je lično odgovoran za svoja djela kao i za ona što je naredio a nisu zakonita.10. Hijerarhijski odnos u policiji treba da omogući dostupnost do starješine odg za djelo ili propuste nekog

policajca.11. Treba izgraditi sistem zaštite u slučaju štete nastale policijskom aktivnošću.12. U ostvarivanju svoje funcije policajac treba da upotrebljava silu i zakon.13. Policajcu se moraju dati egzaktna uputstva kad i na koji način treba da upotrijebi oružje.14. Obavezna je saradnja policije i ljekarskog osoblja kad je to neophodno.15. Policajac je obavezan da čuva sve povjerljive podatke.16. Svaki policajac koji se ponaša po odredbama Deklaracije može da dobije aktivnu podršku.

17.2. Načelo istine

Istina najviše odgovara objektivnoj stvarnosti, dolazi do materijalnih dokaza. Ima dva akspekta: ispitivanje činjenica i okolnosti koje terete osumnjičeno i one stvari koje idu u prilogu osumnjičenog. Ovlašćeni službenik (policajac) preduzima one aktivnosti koje su najpogodnije za utvrđivanje istine.

17.3. Načelo objektivnosti

Ukazuje da je cilj kriminalističke aktivnosti zaštita nevinih od sumnjičenja. To znači da se u taj rad ne smije unostiti ništa subjektivno i lično. Sve mjere i radnje i svoje nadležnosti treba da preuzima u skladu sa operativnim planom i realnim potrebama. Objektivno postupanje podrazumijeva permanentno sagledavanje vlastite djelatnosti uz eliminaciju simpatija ili antipatija prema izvršiocu krivičnog djela kao i isključenje koristoljublja.

17.4. Načelo operativnosti i brzine

Ogleda se u blagovremenom postupanju nakon izvršenog krivičnog djela, odnosno brzom preduzimanju operativno taktičkih mjera i radnji u cilju pronalaska učinioca, prikupljanja i obezbjeđenja dokaza. Stoga, brzo i osmišljeno postupanje omogućava i brže rasvetljavanje krivičnog djela i lišenja slobode učinioca, odnosno sprečava njegovo bjekstvo, uništavanje tragova, osiguranje lažnog alibija i sl. Brzinom se postiže efekat iznenađenja u odnosu na izvršioca. Većina radnji se preduzimaju koristeći element iznenađenja. To se posebno odnosi na pretres lica i stana, lišenje slobode, zaticanje na licu mjesta..

17.5. Načelo metodičnosti i planiranja

Znači plansko postupanje u rasvetljavanju konkertnog krivičnog slučaja.U svakom konkretnom slučaju potrebno je determinisati: osnovna pitanja na koja treba dati odgovore, osnovne radnje koje treba realizovati, redoslijed sporođenja radnji i mjera, metode i sredstva koje će se priminjivati. Bez plana akcije nema i ne može biti metodičnosti u radu. Sačinjen plan racionalizuje aktivnosti, usmjerava i omogućava operacionalizaciju policijskih radnji. Ovlašćeni policijski službenik dektektuje postojanje krivičnog djela, pronalazi kauzalitet, utvrđuje materijalnu istinu u cilju stvaranja uslova za pokretanje krivičnog postupka i to nije moguće realizovati bez planiranja operativnog rada.

17.6. Načelo kritičnosti i samokritičnosti

U kriminalističkom radu informacijama se mora kritički pristupati I svaka od njih se mora detaljno provjeriti iz više izvora, kako bi se otkrilo pravo stanje stvari. Ovo načelo podrazumijeva i visoku kritičnost kako sopstvenog tako i tuđeg rada zasnovanu na profesionalizmu i etičkim načelima. Potrebno je da svaki ovlašćeni policijski službenik kod sebe razvije sposobnost kritičkog i samokritičkog načina razmišljanja u cilju izbjegavanja pogrešnog tumačenja činjenica indicijalnog ili dokaznog značaja. Nepriznavanje sopstvenih grešaka i počinjenih propusta dovodi neminovno do negativnih posledica i znači kršenje kriminalističke procedure.

17.7. Načelo temeljnosti i upornosti

Poštovanjem ovog načela izbjegava se površnost i nedoslednost u obavljanju službenih aktivnosti Temeljitim i upornim radom reducira se tamna brojka kriminaliteta. Postoji određeni broj krivičnih djela koja ostaju nerasvitljena i pored rada policije. Sve policijske aktivnosti zahtijevaju temeljno i uporno istraživanje od obrade lica mjesta do procesuiranja krivične prijave.

17.8. Načelo koordinacije i saradnje

Koordinacija i saradnja se manifestuju kroz blagovremenu razmjenu informacija koje upućuju na određena kriminalna ponašanja/ konkretno krivično djelo i učinioce i druge aktivnosti pri rasvetljavanju zločina. Neophodno je postojanje permanentne saradnje između policijskih organa. Koordinacija i saradnja se ostvaruju direktnim kontaktima.

17.9. Načelo jedinstvenog rukovođenja

Kad se radi na rasvetljivanju teških i složenih krivičnih djela nameće se potreba angažovanja većeg broja ovlašćenih policijskih službenika, policijske i kriminalističke policije. Da bi se uspijeh osigurao potrebno je da jedan ovlašćeni policijski službenik rukovodi radom tima, planira akcije, prati realizaciju, daje instrukcije…

17.10. Načelo čuvanja službene tajne

Pojedine radnje koje su javnog karaktera pripremaju se u tajnosti dok se ne obezbjedi njihovo uspješno vršenje. O aktivnostima na rasvetljavanju konkretnog krivičnog djela i odeđenih bezbjednostih pojava treba da budu informisani samo oni ovlašćeni policijski službenici koji su neposredno uključeni u predmet. Odavanje službene tajne sredstvima javnog informisanja nepovoljno se efektuje na uspjeh istrage. Ukoliko osumnjičeni sazna za preduzimanje službenih radnji od strane policije prema njemu, može organizovati svoju odbranu, pripremiti alibi ili pobjeći, uništiti tragove i predmete krivičnog djela i instruisati svjedoke. Javna objavljivanja rezultata radnji i dokazivanja može negativno uticati na rasvetljavanje krivičnih djela u smislu pribavljanja novih dokaza.

17.11. Načelo ekonomičnosti

Podrazumijeva brzu realizaciju izviđaja i krivičnog postupka uz što manje izdataka i štete. Načelo ekonomičnosti sastoji se u eliminaciji onih podataka koji nisu povezani sa krivičnim djelom. U pitanju su informacije koje odugovlače kriminalističku obradu. Pretjerana štednja i ekonomičnost ne bi smjela da bude na štetu istine što bi dovelo do zabluda u kriminalističkom radu i krivičnom postupku.

17.12. Načelo preventivnog postupanja

Posmatrano sa šireg stanovišta, preduzimanje mjera i radnji u cilju sprečavanja krivičnih djela čini se opravdanijim i korisnijim po društvo, od aktivnosti koje se vrše nakon ostvarenja kriminalne djelatnosti. Ovo načelo neophodno je primjeniti u svim onim slučajevima kada se neposrednim preduzimanjem pojedinih policijskih radnji može spriječiti izvršenje određenog krivičnog djela a samim tim i nastupanje štetne posledice.

17.13. Načelo stručnosti i specijalizacije

Postoji imperative stalnog stručnog usavršavanja kriminaliste u cilju amplificiranja sposobnosti u okviru osnovne djelatnosti suprostavljanja kriminalitetu. Uporedo sa razvojem novih formi tehno i organizovanog kriminaliteta ovlašćeni policijski službenici se moraju pripremati u kadrovskom, stručnom, tehničkom i organizacionom smislu, odnosno osgovoriti bezbjednosnim izazovima na visoko profesionalan način.

17.14. Načelo humanosti

Njegova je konkretna sadžina u zaštiti nevinog od neopravdane sumnje i nezaslužene kazne. Implementacijom načela humanosti podstiče se zaštita i očuvanje demokratskih prava i slobode građana prema kojima se primjenjuju pojedine operativno taktičke mjere i radnje. Pripadnici policije su dužni da čuvaju život ljudi i dostojanstvo čovjeka, odnosno pravni, fizički i moralni integritet.

18. Osnovna (zlatna) pitanja kriminalistike

Predstavljaju glavne smjernice neformalnog I procesnog postupanja policije u fazi defekcije krivičnog djela. Ima ih devet.Objektivna pitanja: 1. Šta se desilo? 2. Kad se desilo 3. Gdje se desilo? 4. Kako se desilo? 5. Čime je izvršeno? 6. Sa kim je izvršeno?Subjektivna pitanja: 7. Ko je učinilac? 8. Ko je žrtva? 9. Zašto je izvršeno? 10. Šta se desilo?

1.Šta se desilo? Prvo i neizbježno pitanje podrazumjeva postupak svrstavanja određenog događaja u sledeće kategorije:a) Događaji koji su deliktne prirode (krivično djelo, prekršaj, djelo koje podrazumjeva disciplinsku krivicu, eventualno i djelo koje se odnosti na krivicu u građansko pravnom smislu)b) Događaji koji nisu deliktne prirode (viša sila, slučaj, udes),c) U nekim slučajevima se događaj u predmetnom smislu mogu preplitati. Kad postoji sumnja da se radi o krivičnom djelu organizuju se policijski mehanizmi da se utvrdi da li je riječ o krivičnom djelu ili ne.

Od utvrđenih činjenica zavisi da li će policija i drugi organi da se angažuju. Postojanje osnova sumnje o krivičnog djela koje se goni po službenoj dužnosti obavezuje ovlašćene policijske službenike da preduzmu potrebne mjere da se učinilac krivičnog djela pronađe, da se spriječi njegovo bjekstvo ili sakrivanje, da se otkriju i obezbjede tragovi krivičnog djela i predmeti koji služe kao dokazi. Ukoliko se vršenjem prethodno navedenih radnji utvrdi postojanje osnovne sumnje o učinjenom krivičnom djelu policajac državnom tužiocu podnosi krivičnu prijavu protiv poznatog/ nepoznatog lica i uz nju prilaže svu potrebnu dokumentaciju.

2. Gdje se desilo? Na mjestu događaja se mogu pronaći predmeti i tragovi izvršenja, ili zateći lica.Predstavlja prostorni okvir za preduzimanje velikog broja kriminalističko taktičkih i kriminalističko tehničkih radnji (prikupljanje obavještenja od građana uviđaj, rekonstrukcija dogiđaja, vještačenje, lišenje/ ograničenje slobode, pretres). Rezultati dobijeni kriminalističkom obradom lica mjesta su dragocjeni, koriste se kao indicija pri postavljanju verzija, kao dokaza. Ukoliko mjesto krivičnog djela nije pouzdano utvrđeno preduzimanje mjera u cilju provjere alibija osumnjičenog gubi smisao. Mjesto krivičnog djela u kriminalističkoj literature se označava kao aktuelno mjesto/ lokacija gdje se izvrši određeni incident (zajedno sa susjednim i izlaznim i ulaznim zonama). Mjesto krivičnog djela obuhvata svaki lokalitet gdje se mogu naći tragovi i predmeti krivičnog djela.

3. Kada se desilo? Većina tragova o deliktu suviše brzo nestaje. Determinisanje tačnog vremenskog intervala ispoljavanja neophodno je zato što se postojanje velikog broja okolnosti vezuje za vrijeme izvršenja. Vrijeme izvršenja krivičnog djela može predstavljati dio specifičnog MOS- a izvršioca dok se podrazumjeva da se provjera alibija ne može uspješno sprovesti ukoliko prethodno nije utvrđeneno vrijeme izvršenja krivičnog djela za koje je određena osoba usumnjičena. U skladu sa principom *nullum crimen, nulla poena sine lege konkretna ljudska ponašanja podvode se pod odredbe onog krivičnog zakona koji je važio u vrijeme njihove realizacije. Egzaktno utvrđivanje vremena kada se neki događaj odigrao bitno je i zbog toga što se u analizi uslova za primjenu pojedinih instituta opšteg dijela krivičnog zakonika određene činjenice uzimaju u obzir samo u onom slučaju da su postojale u vrijeme izvršenja. Postupak prema maloljetnicima zavisi od toga u kojoj je godini maloljetnik izvršio krivično djelo.

4. Kako se desilo? Pitanje se odnosi na način izvršenja- modus operandi. Odgovor na ovo pitanje ukazuje na objektivnu stranu događaja. Način izvršenja, prikrivanja i fingiranja krivičnog djela su različiti. Pa se nameće zadatak: utvrđivanje potpunog i preciznog odgovora, kako se odigralo. Način izvršenja je u suštini dinamičan sistem U okviru istog krivičnog djela učinilac mjenja neke elemente. Krivično djelo se može izvršiti činjenjem ili nečinjenjem. Krivično djelo je učinjeno nečinjenjem kada je učinilac propustio činjenje koje je bio dužan da izvrši, a nečinjenjem može biti učinjeno i krivično djelo koje zakonom nije određeno kao nečinjenje. Način izvršenja može biti jedna od okolnosti koja određenim krivičnim djelima daje teži, kvalifikovani oblik.

5. Čime je izvršeno? Način se vezuje sa vremenom izvršenja. Pozitivan odgovor na ovo pitanje zahtijeva pronalaženje sredstava izvršenja delikta i relevantnih tragova tokom krivične obrade mjesta izvršenja. Često se dešava da se ne može egzaktno utvrditi sredstvo izvršenja jer se rijetko zatiču na licu mjesta, pa se samo može nagađati šta je korišteno. Detektovani predmeti izvršenja mogu biti nosioci različitih tragova od kojih nas posebno zanimaju oni na osnovu kojih se može izvršiti pouzdana indetifikacija izvršilaca. Neophodno je dokazati da je krivično djelo izvršeno konkretnim sredstvom a to se dokazuje vještačenjem. Upotreba određenjih sredstava izvršenja može predstavljati uslov za postojanje kvalifikovanih oblika krivičnog djela.

6. Sa kim je izvršeno? Ovo pitanje se postavlja u onim slučajevima kada se sumnja da je izvjesno krivično djelo nastalo kriminalnom djelatnošću više osoba. U tim slučajevima svaki učesnik ima svoje motive za udruživanje sa drugim osobama u izvršenju delikta koji mogu biti isti/ različiti. Samo u slučaju učešća više lica u krivičnom djelu moguća je primjena krivično pravnih propisa o saizvršilaštvu, podstrekavanju i pomaganju. Učešće više osoba u krivičnom djelu može biti i kvalifikatorna sposobnost.

7.Zašto je izvršeno? Pod motivom se najčešće podrazumijeva objekt u spoljašnjoj sredini koji u osobi izaziva izvjesnu akcionu tendenciju ili sama ta unutrašnja tendencija koja pokreće, usmjerava, mijenja i zaustavlja ponašanje individue. Prema porijeklu razlikuju se urođeni i stečeni motivi, odnosno primarni i sekundarni. Prema vrsti potreba koje zadovoljavaju razlikuju se organski i psihološki motivi. Psihološki se dijele na lične i socijalne.

Prema stepenu uvida koji osoba ima u svoje mtoive i mehanizme njihovog djelovanja dijele se na svjesne i nesvjesne. Prema izvoru tadovoljenja dijele se na unutrašnje i spoljašnje. Osoba ne može u svim situacijama da zadovolji sve svoje motive, to što sprečava zadovoljenje nazivamo preprekom ili barijerom koja može biti fizička, socijalna i psihička. Suočena sa preprekom osoba doživljava osujećenje ili frustraciju. Frustracija je složeno i neugodno osjećanje. Može da uključi takva osjećanja kao što su nesigurnost, zebnja ili anksioznost, strah, razdražljivost, napetost, agresiju, apatiju. Iz stanja frustracije lice može izaći na jedan od dva načina: ukoliko poveća ulaganje napora kako bi otklonilo ili prevazišlo prepreku, ukoliko izvrši zamjenu cilja, odnosno da cilj koji ne može da ostvari zamijeni drugim, ostvarivim ciljem.

8.Nad kim (čim) je izvršeno? Za krivično djelo policija vrlo često saznaje od strane oštećenih lica koja su zainteresovana za otkrivanje učinioca. Saznanja dobijena od oštećenih treba kao i ostala prikupljena obavještenja obavezno provjeriti iz više neutralnih izvora. Postojanje objekta radnje izvršenja, tj. oštećenog lica sa svojim karakteristikama pretpostavlja u pojedinim slučajevima obiilježja bića krivičnog djela, ili kvalifikatornu okolnost.

9.Ko je učinilac? Ovo pitanje se smatra centralnim, odosno samo ukoliko je ono pozitivno riješeno, može se voditi krivični postupak protiv lica u pogledu koga relevantni dokazi, dovoljnog dokaznog kredibiliteta, ukazuju na osnovanu sumnju da je učinilo krivično djelo. Smatra se da postoji poznati učinilac krivičnog djela u slučaju kada ovlašćeni policijski službenik zaticanjem na djelu, tokom operativne obrade, putem prijave ili na neki drugi način utvrdi postojanje osnovane sumnje da je određena osoba ili više njih učinilac delikta.

19. Načini saznanja za krivično delo

Najvažniji načini saznanja za krivično djelo su : djelatnost policije, prijave gradjana, informatori, sredstva javnog informisanja, javno pogovaranje, prijave pravnih lica, kriminalističke klopke.

19.1. Delatnost policije

Policija razvija vlastitu delatnost koja je usmerena na blagovremeno prikupljanje podataka o krivičnom delu, učiniocu ili okolnostima koje ukazuju na pripreme izvršenja krivičnog dela. Ta delatost se odvija kroz pozorničku I patrolnu delatnost, kroz samoinicijativnu aktivnost I neposredno zapažanje tokom preduzimanja I sprovodjenja pojedinih operativnih radnji I mera.

*Pozornička i patrolna delatnost*

Pod patrolnom delatnošću podrazumeva se plansko i sistematsko obilaženje odredjenog područja od strane ovlašćenih policijskih službenika u cilju lišavanja slobode izvršilaca krivičnih dela i sprečavanja kriminaliteta. Neophodno je da se ovom službom rukovodi iz jednog centra. Područna jedinica policije odredjuje broj pripadnika patrole, relaciju i vreme patroliranja, itd… Unutrašnje patrole obilaze zatvorene prostore (zgrade i sl.), a spoljašnje otvorene patrole ( ulice i sl.) . Članovi patrole obavljaju svoju dužnost pretežno u uniformi, grupno i pojedinačno. Velika patrola se često transformiše u raciju, a male patrole mogu biti kombinovane patrole, potražne patrole, specijalizovane patrole i sl. Pozornički sektor je osnovni deo bezbednosnog sistema. Pozornička delatnost se može podeliti na pozorničke staze i mesta. Stoga bi prva i osnovvna pretpostavka uspešne borbe protiv kriminaliteta bila poznavanje osoba, mesta, mentaliteta, sklopa društva, kulturnih, obrazovnih i kulturnih aktivnosti kojo upotpunjavaju život ljudi iz odredjenog mesta. Pozornička i patrolna delatnost se medjusobno prožimaju.

*Samoinicijativna aktivnost*

Ovlašćeni policijski službenik je obavezan da samoinicijativno prikuplja obaveštenja i da na drugi način dolazi do saznanja o eventualnim pripremama za izvršenje nekog krivičnog dela, ili njegovom počiniocu. Policijski službenik postupa po službenoj dužnosti, i za odredjene radnje ne treba da čeka dozvolu, za stupanje u akciju. Do informacija samoinicijativno dolazi stupanjem u konverzaciju sa gradjanima, bilo javno ili konspirativno.

19.2. Prijave gradjanja

Najčešći izvor saznanja o krivičnom delu ili učiniocu je gradjanin.-Gradjanin podnosilac prijave- Gradjani mogu svoja saznanja o krivičnim delima predočiti policiji bilo neposrednim saopštavanjem , obaveštavanjem putem telefona ili različitim vrstama pismene predaje. Usmenu ili pismenu prijavu policajac unosi u zapisnik.-Prijava oštećenog- Oštećeno lice najčešće je zainteresovano za otkrivanje i lišavanje slobode učinioca tog krivičnog dela. Ali s obzirom da oštećeni ima subjektivan odnos, prema odredjenoj situaciji, on ne može adekvatno, objektivno niti kritički da sagleda situaciju, stoga često preuveličava dogadjaje, ili nebitnim pridaje veći značaj nego što bi trebalo. Prijava oštećenog zahteva, potpunu proveru, i potrebnu dozu kritičnosti i objektivnosti kod policajca.-Anonimne i pseudonimne poruke- Njihov podnosilac je nepoznat. Anonimna dostava je nepotpisana, a pseudonimna je potpisana izmišljenim imenom. Želja podnosioca prijave je da pogrešno usmeri aktivnost policije, ili da se podnosilac ‘sakrije’ iz ličnih i bezbednosnih razloga.-Samoprijava- Postoje situacije da se i sam učinilac prijavi, to može biti iz straha, zbog kajanja ili griže savesti, zbog voljene osobe i njenog prikrivanja, zbog stvaranja uslova da pravi počinilac dobije na vremenu dok on odvraća pažnu policiji, ali i zbog činjenice da samoprijavljivanje može uticati na visinu kazne.-Propusti tokom zaprimanja prijava gradjana- Često je neophodno podnosiocu prijave otkloniti strah, uliti sigurnost, povratiti mu emocionalnu stabilnost, a zatim početi sa uvodnim pitanjima, policajac ne sme biti nezainteresovan niti površan, mora paziti kako formuliše pitanja, koja moraju biti jasna da ne bi došlo do grešaka, ili pogrešnom odgovaranju zbog nerazumevanja pitanja. Neophodno je takodje, poštovati redosled od opšteg ka posebnom, prilikom postavljanja pitanja.

19.3. Sredstva masovnih komunikacija-

*Javno pogovaranje*

Kod javnog pogovaranja izvori glasina nisu poznati. Glasine su prenošenje vesti i informacija o tome da se priprema izvršenje nekog krivičnog dela ili da je ono već izvršeno, a pri tome se ne zna da li je ta informacija tačna niti odakle potiče. Pogovaranje u osnovi može imati realnu podlogu, najčešće je do neprepoznatljivosti izmenjeno, prenošenjem od osobe do osobe.

*Informatori*

Iskaz informatora može često biti lažan i neosnovan. Razlozi mogu biti u tome da je informator učestvovao u vršenju krivičnih dela, u podeli protiv pravno stečene dobiti i u omogućavanju bekstva saučesnicima. Osnovno pravilo je da informator ostane anoniman. Informatori i saradnici se angažuju na osnovu procene kriminalističke službe. Da li će neka osoba biti angažovana kao operativna veza zavisi od njegovih osobina kao što su: određeni stepen pouzdanosti, stabilnost ličnosti, intelektualna sposobnost…

*Kriminalističke klopke kao sredstvo otkrivanja krivičnog dela i izvršioca*

Klopke su efikasno kriminalističko operativno sredstvo otkrivanja izvršioca ukoliko su stručno postavljene u odgovarajuće vreme i na način koji izvršilac nije očekivao. Klopke delimo na 1. Tehničke (fotoklopke, koje podrazumevaju kamufliranje mikrofona ili kamera), 2. Fizičke klopke ( zaseda,praćenje,specijalno osmatranje), 3. Hemisjke klopke (daktiloskopska klopka).

*Prikrivena i fingirana krivična dela*

Prikriveno krivično delo pretpostavlja sakrivanje ili uništavanje predmeta i tragova krivičnog dela, zataškavanje informacija o delu i njegovo neprijavljivanje. Neprijavljivanje krivičnog dela predstavlja kriterijum razlikovanja prikrivenih krivičnih dela od fingiranih. Kod prikrivanja nema prijavljivanja nadležnim organima, a kod fingoranog krivičnog dela prijavljivanje je načešće lično.

22. Indicije u kriminalistici

Indicije predstavljaju okolnosti povezane sa krivičnim djelom. Imaju saznajnu vrijednost. Sama po sebi indicija nije osnova za zaključak o postojanju činjenice. U krivičnom postupku indicija je činjenica koja se utvrđuje u svrhu utvrđivanja druge činjenice. Dokazivanje pomoću indicija je kompleksno. Za indicijalni postupak je važno da se uzmu u obzir sve indicije. Indicijalni zaključak se zasniva na pravilima iskustva. Najznačajnije pravilo u radu sa indicijama je da uvjerljivost raste sa brojem indicija.

22.1. Uvodna razmatranja

Riječ ,,indicija’’ potiče od latinske riječi INDICTUM- znak. U kriminalistici indicije ukazuju na mogućnost postojanja delikta, na potencijalnog izvršioca itd. Najveći značaj indicija je u fazi otkrivanja krivičnog djela i učinioca. U krivičnom pravu i kriminalistici postoje 2 osnovne vrste činjenica koje su od posebnog značaja za otkrivanje krivičnog djela i učinioca. To su pravno relevantne činjenice i indicije.Relevantne činjenice utvrđuje sud radnjama dokazivanja a indicije su predmet anganžmana policije u izviđaju. Izvori saznanja o inkriminacijama su djelatnosti policije (najčešće). Indicije predstavljaju početnu fazu svakog policijsko-kriminalističkog istraživanja. Od indicija do dokaza dolazi se preuzimanjem velikog broja kriminalističkih aktivnosti. Tokom operativnog rada brojne se indicije pokazuju kao: neosnovane, djelimično osnovane, u potpunosti osnovane.Nerijetko bivaju kontradiktorne ali i kompatibilne. Najveći značaj indicija odgleda se kod otkrivanja, rasvetljavanja i dokazivanja krivičnog djela izvršenih od strane nepoznatih počinioca.

22.2. Indicijalni misionalni proces

U kriminalističkom smislu indicija je istraživački važna okolnost, dok samo neke od indicija mogu postati dokazne činjenice u kriminalističkom postupku. Indicijalnim misaonim procesom utvrđuju se: fundamentalne činjenice, indicije kao činjenice koje utiču na vjerovatnost postojanja fundamentalne činjenice, smjer indicija, dokazna snaga indicija, dokazne snage indicija, račun vjerovatnoće.

22.3. Račun vjerovatnoće

1713. godine kreirana je ,,Ars coniectandi in iure’’ – umjeće izvođenja zaključaka povezivanjem. Matematički modeli indicija nemaju uticaj na process utvrđivanje činjenica. Thomas Bayes je 1764. formulisao teoremu o vjerovatnosti hipoteze o standardnom uzroku. U računu se polazi od početne vjerovatnosti koja se mjenja uključivanjem novih podataka, pa se primjenom Bayesove teorije izračunava konačna vrijednost. Ova teorema omogućava da se matematički izračuna kako akumuliranje dokaza utiče na povećanje vjerovatnosti neke indicije. Razlikuje se priroda indicija prema argumentativnoj snazi. Jakob Bernoulli prema kvalitetu djeli indicije na: čiste i mješovite. Snaga dokaza zavisi od broja slučajeva. Vjerovatnost nekog događaja može se predvidjeti ako se uzme u razmatranje veliki broj događaja, a rizik za grešku je veliki. Kad broj posmatranja raste, vjerovatnost apriori i aposteriori se sve manje razlikuju. Tu činjenicu Jakob je formulisao u obliku svog ,,zakona velikih brojeva’’. D’Alembert razvrstava ocjenu postojanja činjenice od izvjesne do neizvjesne, s prelazima vjerovatno i vrlo vjerovatno. Ta 4 prelaza se matematički prikazuju kao:1. Mnogo više od ½ sigurnosti2. Više od ½ sigurnosti3. ½ sigurnosti4. Manje od ½ sigurnostiPrema D’Alembertu svaku činjenicu treba procjeniti na ovaj način.

22.4. Metodologija rada sa indicijama

Rad sa indicijama pretpostavlja determinisanu metodologiju. Počiva na opštim i posebnim metodološkim smjernicama. Opšte smjernice rada sa indicijama obuhvataju:

1. Prethodno poznavanje tipičnih indicija,2. Otkrivanje, prikupljanje i provjera indicija,3. Objedinjavanje i sjedinjavanja indicija u cjeline.4. Stvaranje indicijalnih verzija5. Provjera indicijalnih verzija6. Dokazna provjera indicijalnih verzija7. Konačan zaključak o stepenu vjerovatnoće

Dva su tipična oblika međusobne povezanosti indicija: indicijalni prsten i indicijalni lanac. Kriminalistička procedura obuhvata više indicija. U tom slučaju se nameće neophodnost utvrđivanja međusobne zavisnosti indicija. Zavisnost može biti pozitivna i negativna, nepostojeća, slaba/jaka.

22.5. Klasifikacija indicija

Kriterijum za klasifikaciju indicija: sadržaj, opšte i posebno značenje, priroda, prostorni smještaj, kauzalno značenje, vremenske značajnosti, način rada, istinosna vrijednost, dokazna snaga indicija. Opšte indicije su okolnosti značajne za sva krivična djela. Posebne su povezane određenim grupama ili sa određenim krivičnim djelima. Prema vezi indicije se dijele u 3 osnovne grupe: o krivičnom djelu, počinioci, o žrtvi.Od značaja je Vodinelićeva vremenska klasifikacija indicija, pa se prema njoj indicije razvrstavaju na: prospektivne-one koje nastaju prije, simultane- tokom i retrospektivne-nakon izvrešenja krivičnog djela.

Indicije prije izvšenja krivičnog djela su: moralna sposobnost za izvšrenje krivičnog djela, motiv, izražavanje volje za izvršenje krivičnog djela, sumnjivo vladanje, prethodna osuđivanost, lična svojstva, (ne)poznavanje posebnih okolnosti.Indicije koje nastaju tokom izvršenja krivičnog djela su: pristurnost na mjestu izvršenja, posjedovanje sredstva izvršenje, lična svojstva, karakter, nepoznavanje okolnosti, motiv, učestvovanje u radnji izvršenja delikta.Indicije koje se pojavljuju nakon izvršenja krivičnog djela su: tragovi na izvršiocu, učestvovanje u radnji, korist od djela, psihičko djelovanje, sumnjivo držanje, neuspjelo opravdanje.

S predmetnog staništa indicije se razvrstavaju na one: pomoću kojih se traži odgovor na pitanje je li počinjeno krivično djelo, pomoću kojih se razjašnjava ko je (su) počinioc (i), koje ukazuju na tok događaja, koje pružaju podatke o alibiju, koje ukazuju na kontakt sa predmetom i sredstvom/prihodom od izvršenja krivičnog djela, koje upućuju na ranije vladanje i sklonosti, značajne za vladanje nakon delikta, u vezi sa posebnim znanjima, sposobnostima i vještinama osobe, koje ukazuju na posebne okolnosti delikta.

Prema dokaznoj snazi indicije mogu biti: očigledne, bliske, daleke.

!* INDICIJE KOJE NASTAJU PRIJE IZVRŠENJE DELIKTA:

1. Motiv

Motiv predstavlja podstrek, povod i razlog kao spoljnu kategoriju koji djeluju na ličnost koja postavlja sebi određen cilj i realizuje ga vršeći krivično djelo. Ako je izvršilac krivičnog djela poznat lakše je utvrditi motiv u odnosu na NN izvršioca. Posebno nas interesuje motiv kao indicija pomoću koje određujemo krivicu osumnjičenih i tako pronalazimo izvršioca. Postojanje motiva kod određene osobe vezano je za okolnosti karaktera, ispoljavanje volje, MOS, dejstvo djela, ponašanje prije izvršenja Što je krug osoba koje su mogle imati motiv za izvršenje veći, to je dokazna snaga indicije manja. Što je vremenski razmak između motiva i vremena izvršenja veći, po pravilu je manja vjerovatnoća da je određeno lice izvršilac. Od posebne je važnosti tehnika i taktika otkrivanja i istraživanja fingiranih krivičnih djela. Fingirano krivično djelo uopšte ne postoji ali treba da djeluje kao stvarno izvršeno krivično djelo, baš zato da bi se otkrilo stvarno djelo. Najefikasniji način otkrivanja fingiranih delikata je pronalaženje i korišćenje propusta izvršioca. Motivi fingiranih krivičnih djela najčešće su imovinskog karaktera.

2. Karakter

Karakter je jedinstvo ličnosti, emocionalna i orjentaciona indicija koja reducira i determiniše krug osumnjičenih. On se ispoljava u načinu izvršenja i cilju djela. Svako čovjekovo svojstvo je samo segment kompletne ličnosti i može se shvatiti jedino ako se razumije ličnost u cjelini. Poznajući karakter neke osobe znamo šta od nje možemo očekivati, a šta ona nikad ne bi uradila. Što je inteligencija niža to su slabije kočnice koje upravljaju nagonima. Izvršilac niže inteligencije nije samokritičan, ne uči iz iskustva, ne uviđa opasnost za sebe, ne razumije tuđe probleme, često nema kontrolu nad svojim nagonima, stoga je radnja takvog delikventa uslovljena nagonom a ne sviješću. Korišćenje karakterološke indicije predstavlja pouzdan orjentacioni i eliminacioni način traženja izvršioca u zatvorenom krugu osoba. Što je krivično djelo teže i kompleksnije, karakter kao indicija dobija više na dokaznoj snazi.

3. Volja

Volja za izvršenje krivičnog djela ispoljava se u usmenim i pismenim izjavama, mimici, gestikulaciji i dr. Volja za izvršenje djela usmeno se pokazuje tako što izvršilac govori o svojim planovima, traži pomoć i savjete, informiše se o sredstvu i načinu izvršenja djela, napadnutom objektu.. Volja za izvršenje djela pismeno se ispoljava u pismima upućenim saučesnicima, rođacima i drugim licima.

4. Sumnjivo ponašanje prije izvršenja delikta kao indicija

Obuhvata druženje sa osobama iz kriminogene sredine, izrazito negativno vladanje, mijenjanje mjesta boravka i zanimanja i sl.

!!* INDICIJE KOJE SE MANIFESTUJU PRILIKOM IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA ( DELIKTA ):

1. Prisutnost na mjestu izvršenja delikta

Je jedna od najvažnijih orjentaciono eliminacionih indicija. Utvrđuje se na osnovu iskaza svjedoka, corpora delicti ostavljenih na licu mjesta i odnijetih sa lica mjesta, tragova nastalih na mjestu događaja, kao i tragova na osumnjičenom. Sumnjivom se smatra ona osoba koja je neposredno prije izvršenja, u vrijeme izvršenja i neposredno nakon izvršenja delikta bila na mjestu izvršenja. Kod delikata na distanci postoji mogućnost da izvršilac nije prisutan na mjestu izvršenja. Što je manji broj prisutnih osoba kod izvršenja delikta indicija ima jaču snagu. Ako je moguće dokazati da je osumnjičeni jedina osoba koja je bila prisutna na mjestu izvršenja, dokaz je vrlo jak. Na mjestu izvršenja delikta mogu se naći predmeti značajni za rasvjetljavanje krivičnog djela (u njegovoj daljoj i bližoj okolini), i oni omogućavaju stvaranje zaključaka o toku krivične radnje i izvršiocu. Izvršioci krivičnog djela često namjerno ostavljaju na mjestu krivičnog događaja razne predmete da bi otklonili sumnju od sebe. Tragovi nastali prisustvom izvršioca na licu mjesta imaju dvojaku prirodu: jedni nastaju pod uticajem djelatnosti izvršioca na okolinu (utisci i otisci), a drugi nastaju kao rezultat interakcije lica mjesta.

2. Posjed sredstava izvršenja djela kao indicija

Za sredstvom izvršenja traga se uviđajem, pretresom stana i lica, praćenjem i dr. Po Baneru je neophodno odgovoriti na sledeća pitanja: Koje je sredstvo/oruđe korišćeno za izvršenje krivičnog djela? Ko je posjedovao/još posjeduje sredstvo/oruđe korišteno za izvršenje krivičnog djela? U kojoj se profesiji primjenjuju takva oruđa? Ko je proizveo/prodao to oruđe? Da li je korišteno sredstvo/oruđe iz posjeda osumnjičenog? Da li su tragovi nastali na licu mjesta nastali od oruđa iz posjeda osumnjičenog?

3. Tjelesna svojstva, vještina, zanat i navike kao indicija.

Na osnovu njih se može donijeti zaključak o njegovoj ličnosti i na osnovu njih se traga za izvršiocem.

4. Poznavanje okolnosti koje nisu svima poznate ili nepoznavanje okolnosti koje bi morale biti poznate određenim licima

Ova indicija ima orjentacionu i eliminacionu snagu. U slučajevima da se iz načina izvršenja, mjesta, vremena i sredstava izvršenja može utvrditi da je izvršilac morao/mogao poznavati neke okolnosti koje su javnosti pretežno nepoznate, indicija je kriminalistički relevantna. Jačina ove indicije raste sa intezitetom tajne (što je veća, zna je manje ljudi).

5. Indicija učestvovanja u djelu

Materijalne promjene u spoljnom svijetu prouzrokovane su djelatnostima izvršioca, ali one mogu nastati i usljed djelovanja okoline napadnutog objekta i samog objekta na izvršioca.

!!!* INDICIJE KOJE SE ISPOLJAVAJU POSLE IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA

1. Materijalne posledice krivičnog djela

Predmeti koje izvršilac prisvoji razotkrivaju ga (indicija-dokaz). Posjed predmeta krivičnog djela dovodi direktno izvršioca u vezu sa izvršenjem delikta. Ova indicija se ispoljava najčešće kod krivičnih djela imovinskog i privrednog kriminaliteta (motiv koristoljublja, pribavljanje imovinske koristi). Ona se često graniči sa indicijom posjedovanja određenih predmeta koji su pribavljeni izvršenjem krivičnog djela.Svoj spoljašnji izgled ona dobija u vidu trošenja većih suma novca, posjedovanja, nošenja i pokazivanja predmeta velike vrijednosti, kupovine nekretnina, prevoznih sredstava, putovanja, nošenja skupe garderobe, ogromna poslovna ulaganja... Zajedničke karakteristike svih oblika ispoljavanja je ekonomska neracionalnost osumnjičenog lica čiji su rashodi nesrazmjerno veći od prihoda koji on legalno stiče. Ova indicija nedovoljno koristi u rasvjetljavanju krivičnog djela, a pribavljena imovinska korist često ostaje u posjedu učinilaca jer mijenja svoju formu.Postoje dvije činjenice koje se tiču međusobnog uticaja materijalnih efekata krivičnog djela sa njegovim učiniocem:a) Indicije koje ukazuju na opsežnu-kontinuiranu-planiranu kriminalnu aktivnost jednog učinioca ili grupe lica,b) Indicije pribavljene koristi izvršenjem konkretnog krivičnog djela u vidu oduzete i prisvojene imovine.c) Karakteristično je da su sporni predmeti/imovina redovno velike vrijednosti, način života učinioca je povezan sa

posjećivanjem određenih objekata, učinilac je u kontaktu sa osobama koje se bave istim “poslovima“. Za drugu grupu (b) odlučna je vrsta i priroda krivičnog djela.

Načini saznanja za ove indicije su: opservacija objekata i lica, provjera, prikupljanje obavještenja, informatori, saradnici, prijave građana, pravnih lica, djelatnost policije, pretresanje, praćenje....

Na osnovu materijalnog dejstva krivičnog djela na učinioca imamo 2 vrste verzija:1 Verziju da je lice izvršilac konkretnog krivičnog djela za koje se sumnjiči. Karaktreristike: kombinovanje

različitih informacija: MOS evidencije prebivališta/boravka na teritoriji gdje je djelo učinjeno.2. Verziju da se lice bavi kriminalnom djelatnošću od koje stiče izvore prihoda bez saznanja o konkretnim

krivičnim djelima u čijem je izvšenju učestvovalo. Znači neosnovano/ničim opravdano bogaćenje učinioca, nesrazmjeran rast njegovih prihoda...

Radi prikrivanja ovakvih činjenica osumnjičeni može prenijeti svoju imovinu na druge ljude, skriti ih na određenim mjestima...Utvrđivanje porijekla imovine lica za koje se sumnja da se bave kriminalnom djelatnošću značajno je otežano činjenicom da takva aktivnost predstavlja dio operativne djelatnosti.Određuje se krug lica, pa se eliminišu jedno po jedno i utvrđuje se da li su osobe posjedovale tražene predmete.

3. Psihički uticaj krivičnog djela na učinioca

Kompleksan društveni processtanje je različitog sadržaja i intenzitea konstituisanog od sledećih elemenata: svijest o izvršenju delikta (samo to i strah od kazne), o sjećanje krivice (iskreno kajanje), strahu od kazne.

Krivac kod koga postoje sva 3 elementa psihičkog dejstva nalazi se u efektu straha i strijepnje.Afektivno stanje sužava svijest dovodeći do nekontrolisanih radnji.Psihomotorni nemir izražava se u mimici, pantomimi, govoru...Cenzura svijesti popušta u razgovoru, a ponašanje osumnjičenog prilikom saslušanja može ukazati na postojanje svijesti o vinosti. Strah, blijedilo, znojenje-indicijalne činjenice. Kod nejtežih krivičnih djela izvršilac sam protiv sebe indicije. Delikvente paroksizmalnog tipa karakteriše snažno osjećanje krivice i potreba za ispaštanjem nakon učinjenog krivičnog djela.Znaci: nagla promjena prebivališta, pribavljanje falsifikovanih ličnih dokumenata, pripremanje bjekstva, usamljivanje, uzimanje većih količina alkohola, stimulansa, ponovni dolazak na mjesto izvršenja krivičnog djela.Postoji mogućnost/slučajevi kada počinilac nakon izvršenog djela iz agresivne osove „prelazi“ u uzornog građanina.Kod primarnih delikvenata javljaju se znaci depresije i dekompozicije.Kod profesionalnih delikvenata-javno iznose ulogu u krivičnom djelu, objašnjavaju i opisuju drugima način izvršenja, sredstva...i poneka iznose lažni alibi i okrivljuju drugo licePrilikom susreta sa policijom počinilac ili bježi ili ispoljava pretjeranu komunikaciju (specifična indicija izvršilaca). Pojedini učinioci daju lažne podatke o modalitetima i detaljima krivičnog djela i to tokom vršenja uviđaja ili posle toga. Tokom pretresa osumnjičeni ispoljava znake nervoze, ovlašćenim službenicima ne dozvoljava ulazak u prostorije i nesvjesno gleda mjesta na kojem su predmeti sakriveni. Kod pojedinih krivičnih djela sumnjivo ponašanje učinioca je osnov za eliminaciju osumnjičenih lica.Za posmatranje i praćenje određenih lica karakteristična je tajnost koja prati njihovo preduzimanje, a ta činjenica omogućava da se u ponašanju, kretanju i kontaktima osumnjičenog uoče realni indikatori njegove krivice.Kod krivičnog djela ubistva treba razlikovati situaciju kada samo lišenje života prate prethodne i naknadne radnje usmjerene na prikrivanju tragova i predmeta.Kod krivičnog djela pronevjere pojedina lica u očekivanju kontrole poslovanja/propisa, odlaze na bolovanje, neopravdano odsusustvo s posla ili ostaju na radnom mjestu duže od predviđenog radnog vremenaKod razbojništva-provalnih krađa, učinilac izbjegava kontakte sa saučesnicima u vrijeme nakon prodaje ukradenih predmeta, a poslije obilaze mjesta, ugovara sastanak sa prikrivačimaKod savremenog kriminaliteta posebnu indiciju predstavljaju i česta putovanja lica koja su registrovana u MOS evidenciji.Samopovrijeđivanje/ostajanje na licu mjesta su rezultat psihičkog dejstva krivičnog djela na učinioca, a kao izuzeci konstatovani su slučajevi samoubistva.Načini dolaženja do relevantnih indicija: prikupljanje obavještenja, osmatranje, praćenje određenih lica, informativni razgovor sa osumnjičenim, poligrafsko testiranje, upotreba informatora i saradnika.

4. Fizičko desjtvo krivičnog djela na učinioca

Elemente fizičkog uticaja čine sva stanja koja se odnose na osumnjičenog kao fizičku pojavu. Povrede tijela koje nastaju tokom izvršenja krivičnog djela najkarakterističnije su za krvne i seksualne delikte (nedozvoljeni prekid trudnoće, ubistvo djeteta pri porođaju). Elemente fizičkog dejstva kriminalnog akta čine sve fizičke promjene kojih ne bi bilo da nije izvršenja krivičnog djela. Za seksualne delikte je specifično da do povređivanja učinioca dolazi pretežno pri pružanju otpora žrtve (ugriz, ogrebotina) pa je pri sačinjavanju zapisnika neophodno zabilježiti oblik, intenzitet i način pružanja otpora.Kod imovinskog delikta (krađe) učinilac rukuje raznim mehaničkim oruđima, dolazi u fizički kontakt sa predmetima pa je te predmete neophodno detaljno pregledati radi pronalaženja tragova krvi učinilaca.Primjer: kod provale kase-razne povrede, metalni opiljci, boja..Kod požara: opekotine, izgorelost maljavih djelova tijela, nagorjelost odjeće, miris dima, tragovi gareži....Kod krijumčarenja- izgled lica, način hoda, uočljive izbočine na garderobi...Opojne droge, zlato i dr se krijumčari u lažnim protezama, lažnim stomacima (žene koje glume trudnoću), tjelesnim šupljinama.Sve fizičke promjene prema njihovim individualnim karakteristikama i vremenu trajanja se dijele na:

a) Trajne (različiti stepeni invaliditeta nastalih kao posledica izvršenog krivičnog djela)b) Privremene ( latentne i manifestne povrede organizma i postojanje tragova na učiniocu),c) Trenutne (imaju psihomatsku prirodu odnosno predst. Fizičke simptome psihičkih procesa: tremor,

znojenje, nervoza)

Fizičko djelovanje kriminalističkog akta na učinioca može biti način saznanja, krivično djelo, indicija izvršilaštva/saučesništva, operativni trag. U slučaju da osumnjičeni odu u bolnicu neophodno je da bolnica sarađuje sa policijom. A ti kontakti podrazumijevaju obavještavanje policije o licima koja su zatražila ljekarsku pomoć, uzrocima i načinu njihovog povređivanja, mjestu i vremenu kada su povredu zadobili. Posebnu indiciju u ovim slučajevima predstavlja kupovina medicinskog materijala, posjedovanje medikamenata. Za učionice džepnih krađa karakteristika je da na rukama ne nose predmete. Izvršioci razbojništva prije preduzete radnje i nakon nje mijenjaju sopstveni fizički izgled maskiranjem. Dešava se da učinilac nakon izvršenog djela pušta bradu, brkove, mijenja TT, način oblačenja, hoda i držanja. Kriminalistički značaj ovakve indicije će imati samo ako bude: uočena, pravilno protumačena, dovedena u vezu sa ostalim indicijama i dokazima koji se odnose na konkretno krivično djelo, kompatibilna sa činjeničnim stanjem lica mjesta, verifikovanja rezultatima vještačenje uzroka.

6. Metodi rada sa indicijama u kriminalističkoj proceduri

Rad sa indicijama se sastoji iz: otkrivanja, sravnjivanja, tumačenja, komparacije indicija.Prikupljanje indicija počinje planiranim otkrivanjem indicija. Oktrivanje i analiza indicija uključuje stvarnu i misaonu komponentu. Stvarna analiza, uspostavljanje odnosa sa drugim indicijama, ocjena rezultata saznanja. U misaonom indicijalnom procesu su značajni 3 metoda:

1. ELIMINACIJE: temelji se na odnosu isključenja (opovrgava se jednom ili više pojava drugom pojavom)2. DIFUNDIRANJA: zasniva se na negativnim činjenicama, na izostatku očekivanih okolnosti.3. AKUMULACIJE: bazira se na dokaznom smjeru različitih indicija.

Pribavljanje indicija i rad sa istima je u kriminalistici pravilno, to je složen, temeljit, detaljan i dugotrajan proces, započinje prethodnim poznavanjem tipičnih indicija, do kojeg se dolazi poznavanjem: fenomenoloških konotacija djela, analizom elemenata učesnika događaja, uvažavanjem pratećih okolnosti, poznavanjem prirode indicija, respektovanjem empirijskih rezultata.

7. Nedostaci i greške u radu sa indicijama

Nedostaci: Nepoznavanje važnosti indicija, odsutnost tipičnih indicija, nedostatak znanja o značenju indicija.Greške: Nedovoljno I neefikasno otkrivanje indicija, okolnosti, modus operandi, prespora/ zakašnjela/ neprikladna provjera pojedinih indcija, neuočavanje bitnih okolnosti...

8. Završna razmatranja

Kriminalističko djelo kao kompletna interakcijska pojava se ispoljava svojim djelovanjem a domeni tog dejstva se ispoljavaju u spoljašnoj realnosti i intro psihičkim procesima učesnika.