Süleyman Aslana
MAKALE GEÇM
ANAHTAR KELMELER
Giri Bilgi Ça ve letiim Ça gibi isimlerle anlan günümüz dünyasnda
kitle iletiim araçlar, toplumlar ve dolaysyla da insanlar hiç olmad
kadar birbirine yaklatrmtr. Dünya yüzeyinde mekân kavramnn anlamn
derinden deitiren globalleme kelimesi insanln hayatn mekandan bamsz
birliktelik haline getirmi, dünyay iletiim a sayesinde küçük bir
köy haline getirmitir. Bu sayede istenilen herkesten iletiim
araçlarnn yardmyla hzl bir ekilde iletiim kurulabilir. Dünyann bir
yerindeki yenilik ve gelime çok uzak mekanlara annda ulalabilir
hale gelmitir. Küreselleme günlük yaamn birçok safhasn etkilemitir.
Büyük oranda kültürler aras snrlar kaldran küreselleme, bir
kültürleme süreci olan eitimi de derinden etkilemi ve geleneksel
eitim paradigmalarn zorlamaya balamtr. Çünkü küreselleme ile
birlikte talep edilen bilgi türü öncekilerden farkllk
göstermektedir. Bu yeni bilgi eyleme
ÖZET
21. Yüzyln son çeyreinde gündeme gelen küreselleme olgusu, iletiim
ve biliim teknolojileri marifetiyle ekonomi, politik ve
sosyo-kültürel alanlar derinden etkilemi ve bunlar dönütürmeye
balamtr. Bu deiim ve dönüümden genel olarak eitim ve sosyal
bilgiler eitimi de payna düeni almtr. Küreselleme karsnda eitim
sistemi ve sosyal bilgiler eitimi artk geleneksel yap ve ileyiini
sürdüremez. Sosyal bilgiler eitimi küresellemenin yol açt bu yeni
duruma ancak yeni paradigmalar ile uyum salayabilir. Eitimin
sosyo-kültürel boyutunda çok önemli bir ders olan sosyal bilgiler
eitimi, küresellemeden amaç, içerik ve öretim süreci boyutlaryla
ciddi ekilde etkilenmitir. Bu etkilenme, öretim programlarnn
küresel ortak deerleri kazandrmak noktasna younlamtr. Bu balamda
Türkiye’de sosyal bilgiler eitiminin küreselleme ile gündeme gelen
Bilgi Ça’na uyum için küresel vatanda yetitirmek gibi yeni bir amac
öne çkmtr. Ancak sözü geçen küresel ortak deerlerin neler olaca ve
dayanaklar konusu önemli bir sorun olarak belirmitir. Bu noktada
Türkiye ‘nin yapmas gereken, sosyal bilgiler eitiminde çada dünya
ile uyum salamak için, milli deerlerimizi benimseyen ve farkl
kültürlere uyum salayabilecek küresel vatanda yetitirmek olmaldr.
Bunun için 2005-2006 sosyal bilgiler öretim programlar önemli bir
balangç olarak kabul edilebilir. Ancak bu programlarn uygulamadan
gelen dönütler nda sürekli gözden geçirilmesi, küreselleme karsnda
ayakta kalabilmek için önemlidir. Zira küresellemenin, sosyal
bilgiler eitimine önemli açlmlar salama potansiyeli yannda çok
ciddi riskler barndrd da unutulmamaldr.
letiimden sorumlu yazar: Süleyman Aslan, Frat Üniversitesi Eitim
Bilimleri Enstitüsü, Elaz, Türkiye. Email:
[email protected].
Harran Education Journal / Harran Maarif Dergisi, 2016 1(1), 11–23
http://dx.doi.org/10.22596/2016.0101.1123
12 S. ASLAN
yönelik, pratik, yerel ve günlük hayatta hemen kullanlacak bilgi ve
enformasyondur (Perembe, 2005, s. 110). Küreselleme ve eitim
ilikisi konusunda Falk (2003), dijitalleme ve teknolojinin elik
ettii küreselleme karsnda insan konu alan disiplinler (örnein
eitimin) yeni öneriler üretmesi her zamankinden daha gerekli hale
gelmitir (Akt. Mehmedolu, 2006). Küreselleme karsnda eitimde yeni
paradigmalara olan ihtiyaca ilikin olarak Özkiraz (2003, s. 143),
teknolojinin rolüne iaret etmektedir. Ayrca küreselleme ile öne
çkan enformasyon teknolojisinin öretim sürecini zenginletirme ve
eitimi demokratikletirme potansiyeli çok büyüktür. Buna ilave
olarak küreselleme karsnda, eitim içeriinde de yeni paradigmalara
ihtiyaç olduu yadsnamaz. Eitim üzerindeki etkileri balamnda,
küreselleme olgusunun teknolojik, biliimsel, ekonomik, hukuksal,
kültürel ve sosyolojik boyutlarndan söz edilebilir. Bunlardan
özellikle kültürel ve sosyolojik boyutlarn izleri en çok sosyal
bilgiler eitiminde görülmektedir. Bunun bir nedeni eitim ve kültür
kavramlarnn iç içe olmas, dier bir nedeni de, dünyay adeta bir köye
çeviren küreselleme olgusunun küresel ortak deerleri gündeme
getirmi olmasdr. Küreselleme ile eitimde ortak içerik olarak
evrensel deerler çokça tartlmaya balanmtr. Bunun sonucunda, sosyal
bilgiler eitiminde içerik olarak ortak deerler oluturma yolunda
giriimler dikkat çekmeye balamtr. Nitekim “Herkes için Eitim” EFA
kapsamnda dünyann her bölgesinden eitim bakanlarnn 1999’da Dakar’da
bir araya gelerek her yl gelitirilmek üzere bir rapor hazrlamalar
(Gülcan, 2005), bu giriimlere örnek verilebilir. Küresellemenin
etkisiyle sosyal bilgiler eitiminde ortak deerlere yer verilmesi
çalmalar, eitim programlarnn kazanm ve içerik boyutlarna ortak
deerler kazandrmak olarak yansmtr. Bu noktada tartlan ortak
deerlerin gerekliliinden ziyade bunlarn neye dayanmas gerektii,
neler olduu ve nasl kazandrlaca sorunlardr. Çünkü neye dayal olursa
olsun küresellemenin getirdii deiim, insanln ortak deerler
benimsemesini gerekli kld belirtilmektedir. Bu konuda literatürde
sosyal bilgiler eitimde kazandrlmas gereken çok sayda ortak
deerlerden söz edilmektedir. Bunlardan Var (1996), dünya eitim
sistemlerinin ortak ilkelerini “frsat eitlii, demokrasi, sürekli
eitim” eklinde sralarken, Touraine (2002, s. 364), demokrasi
deerini öne çkarmakta ve demokrasinin ortak deerlere (dinsel ve
ahlaksal) dayal olduuna dikkat çekmektedir. Baudrillard (2004, s.
120) ise, demokrasi ve insan haklarnn tam anlamyla küresel bir ürün
gibi, örnein petrol ya da sermayeler gibi dolama çkm olduuna dikkat
çekmitir. Küreselleeme karsnda sosyal bilgiler eitime konu olan
ortak ilkelerin neler olacann o kadar kark olmadn savunan Mehmedolu
(2006), bu ilkeleri “adalet, sorumluluk, sayg, güven, çaba,
yardmseverlik, doruluk” eklinde sralamaktadr. Kutluer’e (2006, s.
40) göre, küresellemenin en dikkat çekici sosyo-kültrel
sonuçlarndan birisinin, insan haklar ve demokrasi kavramlarnn hakim
deerler haline gelmesidir. Yazar ayrca, sözü geçen bu iki deerin,
küresellemenin olumsuz sonuçlarn dengeleme bakmndan önemine dikkat
çekmektedir. Nitekim Hesapçolu’na (2001) göre artk insan haklar
küresel bir kimlik ifadesidir. Bu çalmada, sosyal bilgiler
eitiminde son yllarda skça tartlan küreselleme olgusu ile bu olguya
bal olarak gündeme gelen ortak deerlerin dayanaklar, neler olduu ve
nelere sebep olduu tartlmtr.
Küreselleme Kavram
21. yüzyln son zamanlarnda önceleri ekonomi ve sosyolojinin ve
zamanla eitimin de
HARRAN MAARF DERGS 13
gündemini çokça megul eden küreselleme kavramna yönelik literatürde
birçok tanm vardr. Ancak üzerinde uzlalm tek bir küreselleme
kavramna rastlamak mümkün deildir. Bunun nedeni, ekonomik ve
iletiim arlkl olsa da, küresellemenin çok boyutlu ve kapsaml bir
kavram olmasdr. Çok boyutlu olsa da, bu çalmada küresellemenin
eitim boyutuna arlk verilmeye çallmtr.
Tarihsel süreç içerisinde küreselleme kavramnn ilk kez 1960’l
yllarda Kanadal sosyoloji profesörü Marshall McLuhan tarafndan
kullanld iddia edilmektedir. McLuhan, küresellemenin yol açt
yenidünya düzeni için “Küresel Köy” tabirini kullanmtr (Elçin,
2012). Dier bir iddiaya göre ise küresel kavramnn ngiliz dilinde
uzun bir geçmii olmasna ramen, kavram ilk kez 1966 ylnda Amerikan
Journal of Sociology’deki bir makalede kullanlmtr (Delanty, 2000
Akt. Kaya ve Kaya, 2012). Ancak zamanla küreselleme kavram anlam ve
kapsam bakmndan önemli deiimler yaayarak günümüze ulamtr. Örnek
olarak sosyologlara göre küreselleme, bir olgu olarak dinamik
etkileri bütün dünyada hissedilen bir sosyal gerçeklik eklinde
tanmlanmaktadr. deolojik bakanlar ise küresellemeyi dünyaya verilen
yeni düzen olarak tanmlamaktadr (Kutluer, 2006, s. 16). Küreselleme
olgusu genel olarak; ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel olmak
üzere deiik açlardan tanmlanmaktadr. Küresellemeyle ilgili tanmlar
birbirleriyle uyumasa da yaplan tanmlar dorultusunda ulalan ortak
bak açs ile u ekilde tanmlanabilir: Küreselleme; dünya
milletlerinin ekonomi, siyaset ve iletiim bakmlarndan birbirine
yaklamas, dünyann küçülmesi ve dünyann tek bir mekân olarak
alglanma bilincinin domasdr (Erdem, 2008).
En genel anlamyla küreselleme kavram dünya çapnda sosyal ilikilerin
younlamas anlamnda tanmlanabilir (Kartal, 2007). Modelski’ye göre
küreselleme, uluslar, medeniyetler ve siyasal topluluklar arasndaki
genel dayanmann genilemesinin ve derinlemesinin tarihsel sürecini
kapsayan bir kavramdr (Akt. Kürkçü, 2013). Küreselleme, günümüz
dünyasnda yeni ortaya çkan veya imdilerde daha da belirgin hale
gelen çeitli faktörlerin etkisi sonucunda, insani varoluun
toplumsal, kültürel ve ekonomik yönleri bakmndan corafi snrlarn
önemini yitirmeye balamas ile birlikte toplumlarn da giderek bunun
bilincine varmalar sürecini ifade eden bir kavramdr (Perembe, 2005,
s. 104). Küreselleme, bir olayn ya da metann dünyann pek çok yerine
ya da her yerine yaylmas anlam tamaktadr (Alp ve Kahraman, 2003).
Dier bir bak açsyla küreselleme; ülkelerin; ekonomik, sosyal ve
teknolojik alanda birbirlerine yaklamalar aralarndaki ibirliini
güçlendirmi ve ortak hareket etme zorunluluunu gündeme getirmi bir
kavramdr (Dal, 2007, s. 1).
Küreselleme ile ilgili olarak, Kutluer (2006), kitle iletiim
teknolojilerindeki gelimelerin, dünyay küçültmesi ile her türlü
bilgi ve enformasyonun toplumsal deimelere neden olmasna dikkat
çekmektedir. Doal olarak; eitim de bu süreçte payna düen deiim ve
geliimlerden payn almtr. Küreselleme, eitim açsndan ortak bir dil,
herkese kolayca ulatrlabilecek ortak bilgiler veya dorular
sunabilir. Bu durum baz toplumlarca kabul edilebilecei gibi, bazlar
tarafndan ise ulusal kimliklere zt bir kimlie girmek için zorlanmak
olarak alglanabilir (Oktay, 2004). Sonuç olarak küresellemenin
eitime yansmas içerik ve amaç olarak ortak deerler, çok odakllk,
çeitlilik ve demokratik eitim olarak sralanabilir.
Bu noktada Baudrillard (2004), küreselleme ve evrensel olma ayrmna
dikkat çekmektedir. Buna göre küresel olma, teknolojinin, kolektif
bir pazarn, turizmin, iletiim-
14 A. ASLAN
Küresellemenin Avantaj ve Dezavantajlar
Bu çalmann amac küresellemenin eitim dndaki konularda avantajlar
ile dezavantajlarn tartmak deildir. Bundan ziyade, küreselleme
olgusunun sözü geçen avantaj ve dezavantajlarn eitimde ne anlama
geldii ve buna ilikin eitimde meydana getirdii etkilere
deinilmitir.
Son yllarda gündeme gelen ithal birçok kavram gibi küreselleme
olgusu her derde deva olmad gibi, eytanlatrlacak bir kavram da
deildir. Bauman (1998), bu durumu “bazlarna göre küreselleme
mutluluk getiren bir olgu, bazlarna göre ise de mutsuzluun kayna
olarak anlalmaktadr” eklinde dile getirmektedir. Küresellemenin
günümüz dünyasn olumlu mu yoksa olumsuz mu etkiledii tartmasn bir
tarafa brakp, bu deiimin kaçnlmaz olduunun farkna varlmas gerekir.
Kald ki günümüzde Türkiye Cumhuriyeti devleti de bu deiimden
ekonomik, bilimsel, teknolojik ve kültürel olarak etkilenmekte
olduu bilinmektedir. Dolaysyla bu noktada doru olan, öncelikle
küreselleme olgusunun doru okunmas ve bunun eitime muhtemel
etkilerini dikkate almaktr. Bu balamda küresellemenin Türkiye’de
eitimimin girdi-çkt ve sonuçlar üzerinde olumlu ve olumsuz olarak
nitelenebilecek etkilerinden söz edilebilir.
Küresellemenin Türk Eitim Sistemi (TES) üzerindeki en olumlu
etkisi, rekabetin her alanda kzt bir küresel ortamda TES’in tüm
boyutlaryla sorgulanmas ve bu sistemin çada bir sisteme dönütürme
frsat sunmasdr. Çünkü mevcut haliyle devasa sorunlarla kar karya
TES’in günümüz niteliklerini tayan bireyler yetitiremedii bir
gerçektir. Özden (1999, s.6), bu sorunu u ekilde dile
getirmektedir: “Bugün Türk Milli Eitim Sisteminin önündeki sorun
cumhuriyetin balangcnda ortaya konan eitim hedeflerini 2000’li
yllar için yenileyememe sorunudur. Halen okullarda uygulanmakta
olan eitim programlarnn genel çizgileri 1920 ve 30’larda
gelitirilmitir”. Dolaysyla bu sorunlarn almasnda küreselleme,
dinamikleri iyi okunabilirse, TES’e kendini yenileme frsat
sunabilir. Bu balamda küreselleme TES’e eitimde çoulculuk ve
çeitlilik konularnda vizyon verebilir. Bu durum küresel vatanda
yetitirme bakmndan kritik önem sahiptir. Bunun için TES’in kronik
sorunu olan yabanc dil öretimine yeni açlmlar salanabilir. Ayrca
küreselleme, TES’in demokratik deerleri her aamada içselletirmesine
katk salayabilir. Küresellemenin TES’e olumlu olarak
nitelenebilecek dier bir destei de teknolojinin eitimde
kullanlmasdr. TES, teknolojinin youn bir ekilde kullanlmasyla bilgi
çana uyum salayarak yaplandrlmal çada eitim sistemlerine (Öztürk,
2001) ayak uydurmaldr.
Küresellemenin TES’e muhtemel olumsuz etkileri konusunda en büyük
tereddüt mevcut kültürel hegemonyann milli kültür ve deerleri
erozyona uratma ihtimalidir. Kutluer (2006, s. 16), küresellemenin
gittikçe bir “mit” e dönümesi ve özellikle bizim bölgemizde
insanlar ezen bir eye dönüme riskine dikkat çekmektedir.
Baudrillard (2004, s.119), evrenselleen her kültürün özgünlüünü
yitirmekte ve ölmekte olduuna iaret etmektedir. Köylü (2006) ise,
küresel nitelikli ahlaki sorunlar gündeme tamaktadr.
HARRAN MAARF DERGS
Köylü (2006) ise, küresel nitelikli ahlaki sorunlar gündeme
tamaktadr. Gerçekten de küreselleme ile ön alan internetin eitim de
dâhil yaamn her safhasna nüfuz etmesiyle adeta pornografik bir
ortam oluturmas ciddi bir risktir. Bu noktada TES’in, özellikle
milli kültürü aktarma görevi üstlenen sosyal bilgiler dersi
kapsamnda küresel olarak nitelenen ortak deeler konusunda duyarl
olmas önemlidir. Küresellemenin eitimi de etkileyen genel bir
olumsuzluunu Mehmedolu (2006, s. 155) u ekilde dile getirmektedir:
“Küreselleme ile ortaya çkan karmaklk ve istikrarszlkla beliren
kaos, bireysel açdan insani mutluluu ve erdemi, devletler düzeyinde
ise sosyal ve siyasi bar tehdit etmektedir”. Literatürde belirtilen
tanmyla; küresellemenin günümüzde sosyal hayat etkiledii, bununla
birlikte, milli kültürlerin, milli ekonomilerin ve milli snrlar
giderek zayflamakta olduuna dair bilgiler yer almaktadr. Konunun
teknolojik boyutunu öne çkaran Sassen (1996), “teknolojide, bilimde
ve ekonomideki küresel gelimeler, toplumsal deerlerde, kurumlarn
yapsnda, devlet yaplarnda ve milli vatandalk anlaynda baz
deiikliklere neden olmaktadr” deerlendirmesi yapmaktadr.
Küresel Vatandalk
Küreselleme olgusunun genel anlamda TES, spesifik olarak da sosyal
bilgiler eitimine olumlu katklarnn banda küresel vatanda yetitirmek
gelmektedir. Küreselleme, TES’e küresel vatanda yetitirme ihtiyac
konusunda vizyon vermektedir. Nitekim Osler ve Starkey’e (2006)
göre, küreselleme ile birlikte vatandaln bir ülkenin snrlar içinde
kalmas olanakszdr (Akt. Göl, 2013). Özel (2007) küresel vatanda
yetitirmenin gereklilii konusunu u ekilde dile getirmektedir:
Küreselleme çanda vatandaln anlam da inceleme altna alnmtr.
Vatandalk eitimi derslerinde, ulus devletler içinde çeitliliin
(rksal, etnik, kültürel, dinsel) artmasndan dolay önemli
deiikliklerin yaplmas gerekli olmutur (Kaya ve Kaya, 2012).
“Küresel vatanda”, sadece kendi ülkesinin deil yaad ve sorumluluunu
üstlendii bir dünyann vatandadr. “Küresel vatanda”, ayn zamanda
olaylara dünya veya insanlk gözüyle bakan ve gelecek nesillere
sürdürülebilir bir yaant brakmaya çalan evrensel bir kiiliktir
(Kan, 2009). Küresel vatandalk, hukuksal anlamda bir aidiyeti
tanmlamamakla birlikte bireyin, evrensel bir dünyaya kendisini ait
hissetmesi ve bu dünyann sorumluluklarn üstlenmesi olarak
tanmlanabilir. Küresel vatanda, bireyin yaam tarz ve hayat anlay
olarak küresel ölçekte bilgi, beceri ve anlaya sahip olmas anlamnda
kullanlmaktadr (Uyda ve Genç, 2015). Daha yaln haliyle küresel
vatanda, dünyann herhangi bir yerinde yaayabilen ve çalabilen,
küresel yaama, ayak uydurabilen bireydir (Rapoport, 2009). Küresel
vatandalk müfredatn hazrlayan OXFAM (2006 Akt. ahin ve Çermik,
2014) küresel vatanda u ekilde tanmlamtr:
• Geni bir dünyann ve bu dünyann vatanda olarak kendi rolünün
farkndadr,
• Çetlilie deer verir ve sayg duyar.
Bugün insan haklar sorununun ulus devlet ölçeinde ve vatandalk
balamnda, klasik vatandalk balamnda çözülemeyecei fikri birçok
kesim tarafndan savunulur hâle geldi. Küresellemenin salad
uluslararas ve ulus üstü balantlarn ve küresel bilincin
yaygnlamasnn böyle bir deiime dayanak salayaca üzerinde de artk
duruluyor.
15
• Yerelden küresele çeitli düzeyde topluluklara katlr.
• Dünyay daha adil ve sürdürülebilir bir yer yapmak için her türlü
eyleme hazrdr.
• Yapt eylemler için sorumluluk alr.
Küresel vatanda yetitirmek için gerekli olan eitim konusunda Bank
(2004) unlar önermektedir: “örencilere kendi ulus devletlerinde
ihtiyaç duyulan vazifeler için gerekli bilgi, yetenek ve tutumlar
kazandrmann yannda çeitli dünya toplumlarndaki etnik, kültürel, din
ve dil yaplar farkl olan gruplar tanmay da içeren beceriler
kazandrmal, gençlerin daha adil bir dünya için çabalamasna yardmc
olmaldr” (Akt. Kaya ve Kaya, 2012). Avrupa Birlii’ne aday olan ve
ekonomik anlamda son yllarda önemli açlmlar salayarak neredeyse tüm
ülkelerle ticaret yapan Türkiye’de “vatandalk eitimine hizmet eden
en önemli derslerden birisi olan sosyal bilgilerin” (Ay, 2014) buna
göre düzenlenmesi önemlidir. Çünkü vatandalk eitimi ayn zamanda
gelecein vatandalarn kendilerinden farkl kültürlerle etkileim
kurmaya ve snrsz dünyay alglamalarna hazrlamada destek salar (Kaya
ve Kaya, 2012). Küresel vatanda yetitirmek için, bireye önem veren,
insani ve evrensel deerlere dayal, küresel dünyann gerektirdii
bilgi, beceri ve davranlar kazandran bir eitim gereklidir (Göl,
2013). Ayn konuda Lynch’e (1993 Akt. Kan, 2009) göre, küresel
vatandalk eitimini gerçekletirmek için okul u özelliklere sahip
olmaldr:
• Karlkl güvenin hâkim olduu, çocuun örenmesine ve sosyal geliimine
yardmc olan bir ortam olmaldr.
• Tüm çalanlarn, birbirlerinin görü ve deerlerine sayg gösterdii
bir ortam olmaldr.
• Çocuklarn entelektüel, duygusal, fiziksel ve ahlaki geliimlerine
katk salayabilen ve potansiyellerini deerlendirmelerine imkân
salayan bir ortam olmaldr.
• Baarl insanlarn hayatlar örnek gösterilerek, örencilerde de
benzer baarya ulama istei oluturulmaldr.
• nsanlarn, bamsz olduklar fikri gelitirilmeli ve çevrenin korunmas
için yerel ölçekte alnan önlemlere katlm salanmaldr.
• Örencilerin, ekonomik açdan okuryazar (ekonomiden anlayan)
olmalarna imkân verilmelidir. Ekonomik ve çevresel kararlarn
birbirine bal olduunu anlamaldrlar.
• Okul, bireyleri içinde yaadklar toplumun ve dünyann aktif
vatandalna hazrlamal ve bu konuda gerekli becerileri kazanmalarna
yardmc olmaldr. Görüldüü gibi, eitim sistemi ve okul ortam bütün
düzen ve ileyiiyle “Küresel vatanda” yetitirmeye uygun olmaldr. Bu
kapsamda sosyal bilgiler dersi de, küresel vatanda yetitirme amacn
tamaldr. Çünkü dünyadaki gelimeler bilgi, deer ve tutum olarak
küresel olan benimseyebilen vatandalarn yetitirilmesini daha fazla
zorunlu hale getirmitir.
HARRAN MAARF DERGS 17
Uzun yllardan beri alannda uzman kiilerden alnan fikirler
dorultusunda, sosyal bilgiler öretiminin temel amacnn vatandalk
eitimi olduu konusunda ortak görü hakimdir(Ay, 2014). Sosyal
bilgilerin doasnda, olay veya sorunlar daha geni kapsaml bir bak
açs ile deerlendirme vardr. Bu amaç, küresel vatandalk eitiminin
amac ile benzer özelliklere sahiptir (Kan, 2009). Temel amac
vatanda yetitirmek olan sosyal bilgiler dersinde de, sadece
sorumluluk sahibi vatandalar yetitirmek yeterli deil, evrensel
deerleri benimseyen ve bu deerleri davran haline getiren küresel
vatandalarn yetitirilmesi çok daha önemlidir. Bu balamda, sosyal
bilgiler dersinin uzak hedeflerinden biri de küresel vatandalarn
yetitirilmesi olmaldr. Çünkü küresel vatandaln, sosyal bilgiler
dersinin doasna oldukça uygun olduu ve dünyann gelecei için oldukça
önemli olduu söylenebilir (Göl, 2013). Türkiye’de vatandalk eitimi
1968’den 2005 ylna kadar Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler dersleri
içerisine serpitirilmitir. 2005–2006 ylnda uygulamaya giren yeni
eitim programnda ise “insan haklar ve vatandalk” ad altnda ara
disiplin olarak yer almaktadr (Elkatm, 2012). 2005-2006 program;
revize edilen, sosyal bilgiler öretim programdr. Bu programda
Avrupa Birlii ve küreselleme olgusunun etkilerini görmek mümkündür.
Dolaysyla programn genel amaçlarnn içerisinde küresel vatandalk
kazanmlarna ilikin izler bulmak mümkündür. Nitekim daha önce
deinilmedii kadar demokrasi ve insan haklar, çeitlilik, çok
kültürlülük, konularna atfta bulunulmas buna örnek verilebilir. Bu
atflar daha çok sosyal bilgiler programlarnn kazanmlar ve içeriinde
yer almaktadr. Küresellemenin 2005-2006 sosyal bilgiler dersi
öretim programlarnda belirtilen kazanmlarn etkisini göstermek üzere
aadaki kazanm örnekleri fikir verebilir (MEB, 2005): 1. Özgür bir
birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve
yeteneklerinin farkna varr. 2. Hukuk kurallarnn herkes için balayc
olduunu, tüm kii ve kurulularn yasalar önünde eit olduunu
gerekçeleriyle bilir. 3. Katlmn önemine inanr, kiisel ve toplumsal
sorunlarn çözümü için kendine özgü görüler ileri sürer. 4. nsan
haklar, ulusal egemenlik, demokrasi, lâiklik, cumhuriyet
kavramlarnn tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiye’si üzerindeki
etkilerini kavrayarak yaamn demokratik kurallara göre düzenler. 5.
Farkl dönem ve mekânlardaki toplumlararas siyasal, sosyal, kültürel
ve ekonomik etkileimi analiz eder. 6. nsanln bir parças olduu
bilincini tayarak, ülkesini ve dünyay ilgilendiren konulara
duyarllk gösterir.
2005-2006 sosyal bilgiler dersi öretim programlarnda yer alan bu
kazanmlar ve dolaysyla bu kazanmlara ulatracak içeriklere yakndan
bakldnda, küreselleme olgusunun izleri çok net olarak
görülmektedir. Zira bu kazanmlarda vurgu yaplan “insan haklar,
demokrasi, katlm, özgürlük, farkllk” gibi kavramlarn küreselleme
kavramnn etkisiyle sosyal bilgiler dersine giren ortak deerler
olduu görülebilir. Sözü geçen programda yer alan “nsanln bir parças
olduu bilincini tayarak, ülkesini ve dünyay ilgilendiren konulara
duyarllk gösterir” kazanm ise, örencileri bir dünya vatanda
18 S. ASLAN
olarak yetitirme amacn ifade eder. Çünkü “Küresel vatandalk”
eitimi, bir dünya vatanda olarak aktif ve sorumlu hareket etmeyi
gerektirir. Küresel vatanda”, sadece kendi ülkesinin deil yaad ve
sorumluluunu üstlendii bir dünyann vatandadr (Kan, 2009). Ayrca bu
kazanmlar, küresellemenin getirdii yeni durum karsnda, sosyal
bilgiler eitiminde dünyann gerektirdii bilgi, beceri, deer, tutum
ve davranlara sahip bireyler yetitirme zorunluluunu ifade eden
küresel vatanda modelini ifade eder. 2005-2006 sosyal bilgiler
dersi öretim programlarnda millilik gösteren ve küresellii ima eden
kazanmlarn birlikte zikredilmesi de, yine küreselleme olgusunun
tezahürüdür. Çünkü Küresel toplum, hem yerel özelliklerini koruyan
hem de küresel deerlere sahip olan, yerel kültürden balarn
koparmadan dünya vatanda olabilen, ulusal ve kolektif yaamda etkin
bireyler olarak küresellemenin getirdii sorunlarn çözümünde katkda
bulunabilen bireylere ihtiyaç duymaktadr (Akçay, 2003 Akt. Göl,
2013). Ayrca küreselleme ve milliyetçilik, bugün dünyada çelien
deil; aksine birbirini tamamlayan kavramlardr (Kaya ve Kaya,
2012).
Sonuç
letiim teknolojisi marifetiyle dünyay adeta küçük bir köye çeviren
küreselleme olgusu, bata ekonomi, siyasi, hukuk sahalar olmak üzere
eitimi de derinden etkilemitir. Bu etkiden Türkiye ve doal olarak
da TES payna düeni almtr. Eitimde zaman ve mekân kavramlarnn
deimesi ile ulusal snrlar, milli deerler ve vatandalk gibi
kavramlar önemli ölçüde anlam deitirmitir. Bu deiimlerin en çok
hissedildii ders kukusuz sosyal bilgiler dersidir. Dolaysyla sosyal
bilgiler dersi bir bütün olarak program ve öretim boyutlaryla
küreselleme olgusunu dikkate almak zorundadr. Zira yaklak iki asrdr
çada dünyann bir üyesi olmak arzusunda olan Türkiye’nin
küresellemeye srtn dönmesi düünülemez. Kald ki son yllarda AB
sürecinin de destei ile ekonomi bata olmak üzere Türkiye’de her
sahada da açlma gayretleri göze çarpmaktadr. Bu gayretlerin amacna
ulamasnda eitim ve özellikle de sosyal bilgiler eitimi kritik öneme
sahiptir. Çünkü küresel rekabette ayakta kalacak küresel vatanda
yetitirme görevi öncelikle sosyal bilgiler dersinin amacdr. Kald ki
2005-2006 sosyal bilgiler dersi öretim programlarnda küresellemenin
izlerini bata kazanmlar ve içerik olmak üzere görmek mümkündür. Bu
programlarda küresel ortak deerlere skça vurgu yaplmas ve hem yerel
özelliklerini koruyan hem de küresel deerlere sahip vatandalar
yetitirmeye yönelik kazanmlar, biraz gecikmeli de olsa
küresellemenin etkileri olarak kabul edilebilir. Ayrca bata Fatih
Projesi olmak üzere, TES’de son yllarda göze çarpan demokrasi
kültürünü benimsetmek (Perembe, 2005) ile “çok dilli ve çok
kültürlü olma, çok kanall eitim, biliim teknolojilerinin
kullanlmas, yaam boyu eitim, öretme yerin örenme” (Oktay, 2004)
gibi argümanlar da kukusuz küresellemenin etkileridir. Bu balamda
TES’e düen görev, küreselleme olgusunu doru okuyarak sosyal
bilgiler dersinin kazanmlarn program ve öretim temelinde yeniden
konumlandrmaktr. Küreselleme olgusu dikkate alnarak yeniden
düzenlenecek sosyal bilgiler öretiminde, milli ve yerli amaçlar
zedelenmeden, küresel ortak deerlerin kazandrlmasna odaklanlmaldr.
Bunun için 2005-2006 sosyal bilgiler dersi öretim program iyi bir
balangçtr. Çünkü etkili bir model oluturmay hedefleyen MEB,
“küresel bir pazar” olaca varsaylan gelecein dünyasnda,
sürdürülebilir kalknmann ve rekabet gücü olu-
HARRAN MAARF DERGS 19
turmann ön koulu olarak, eitim programlarn görmektedir (Arslan,
2005 Akt. Gelen ve Beyazt, 2007). Bu programn zaman içerisinde ve
uygulamadan gelen dönütler de dikkate alnarak sürekli
iyiletirilmesi, Türkiye’nin küresel vatanda yetitirme ve dolaysyla
çada dünyaya uyum salamas bakmndan kritik öneme sahiptir. Zira
Türkiye’de “okullar birçok yenilikçi söyleme ramen rutinlerini
yaamaya devam ediyorlar” (Çalar, 2001, s. 82). Bunlar yaplrken,
“küresellemenin deerlerimizi erozyona uratmas bizi içe kapanma
tuzana düürebilmesi (Karakaya, 2003) gibi risklerin doru
deerlendirilmesi de çok önemlidir.
Kaynakça
Ay, S. T.(2014).Vatandalk Eitimi Bakmndan Sosyal Bilgilerin
Toplumsal Gücü. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Özel
Say. 97-109.
Baudrillard, J. (2004). Tam Ekran (Çev: Bahadr Gülmez). stanbul:
Yap Kredi Yaynlar (3. Bask).
Bauman, Z. (1998). Globalization: The human consequences. New York:
Columbia University Pres.
Çalar, A. (2001). 21. Yüzylda Okulun Deien Rolü ve Yeni Eilimlere
likin yimser Baz Öngörüler çinde 21. Yüzylda Eitim ve Türk Eitim
Sistemi (Eds. O. Ouz, A. Oktay ve H. Ayhan).. stanbul: Sedar
Yaynclk.
Dal, A. (2007). Küreselleme Karsnda Türk Eitim Sistemi. D.Ü.Ziya
Gökalp Eitim Fakültesi Dergisi 9, 1-13.
Elçin, A. B. (2012). Küresellemenin Tarihçesi.
http://www.meritymm.com/wp-content/uploads/2013/05/
kuresellesme.pdf .
Elkatm, M. (2012) nsan Haklar ve Vatandalk Ara Disiplini
Kazanmlarnn Gerçekleme Düzeyi. Akademik Bak Dergisi, 29,
1-19.
Erdem, A.R. (2008). Küreselleme Balamnda Türkiye'de Eitim
Bilimlerinin Bugünü ve Gelecei. Üniversite ve Toplum, 8 (4),
1-3.
Gelen, . ve Beyazt, N. (2007). Eski ve Yeni lköretim Programlar le
lgili Çeitli Görülerin Karlatrlmas. Kuram ve Uygulamada Eitim
Yönetimi,51, 457-476.
Göl, E. (2013). Sosyal Bilgiler Öretmen Adaylarnn Küresel Vatandalk
Tutum Düzeylerinin Farkl Deikenler Açsndan ncelenmesi. Yaymlanmam
Yüksek Lisans Tezi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Gülcan, M. G. (2005). AB ve Eitim Süreci-AB Ülkeleri Eitim
Sistemleri ve Politikalar, Yapsal Uyum Modeli. Ankara: An
Yaynclk.
Hesapçolu M. (2001). Postmodern / Küresel Toplumda Eitim, Okul ve
nsan Haklar çinde 21. Yüzylda Eitim ve Türk Eitim Sistemi (Eds. O.
Ouz, A. Oktay ve H. Ayhan). stanbul: Sedar Yaynclk.
Kan, Ç. (2009). Sosyal Bilgiler Eitiminde Küresel Vatandalk.
Pamukkale Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, Say 26,
25-30.
Karakaya, . (2003). Modernizim Postmodernizm ve Öretmen Çalma
Kültürü. Ankara: Nobel Yayn Datm.
Kartal, Z. (2007). Kavramsal ve Tarihsel Yönleri le Küreselleme.
Eskiehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2),
251-264.
Kaya, B. ve Kaya, A. (2012). Teknoloji Çanda Öretmen Adaylarnn
Küresel Vatandalk Alglar. Sakarya University Journal of Education,
2 (3), 81-95.
Kenan, S. (2009). Küreselleen Dünyada Eitimin Öncelikle Hedefi
Nedir? çinde Küreselleen Dünyada Eitime Etik Bak. stanbul:
Bahçeehir Üniversitesi.
Köylü, M. (2006). Küreselleme ve Ahlaki Deerler çinde Küreselleme
Ahlak ve Deerler (Ed. Y. Mehmedolu ve A.U. Mehmedolu). stanbul:
Litera Yaynclk.
20 S. ASLAN
Kutluer, . (2006). Küreselleme Mahiyeti ve Boyutlar, çinde
Küreselleme Ahlak ve Deerler. (Eds. Y. Mehmedolu ve A. U.
Mehmedolu). stanbul: Litera Yaynclk.
Kürkçü, D. D. (2013). Küreselleme Kavram ve Küresellemeye Yönelik
Yaklamlar. The Turkish Online Journal of Design, Art and
Communication, 3 (2), 1-11.
MEB (2005). Milli Eitim Bakanl http://www.meb.gov.tr (Eriim:
25.06.2016).
Mehmedolu, Y. (2006). Evrenselleebilirlik ve Ahlak çinde
Küreselleme Ahlak ve Deerler (Eds. Y. Mehmedolu ve A. U. Mehmedolu)
stanbul: Litera Yaynclk.
Oktay, A. (2004). 21. Yüzyla Girerken Dünyada Yaanan Deiimler ve
Erken Çocukluk Eitimi, çinde Erken Çocuklukta Geliim ve Eitimde
Yeni Yaklamlar (Ed. Müzeyyen Sevinç). stanbul: Morpa Kültür
Yaynlar.
Özden,Y.(1999). Eitimde Dönüüm Eitimde Yeni Deerler. Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Özel, S. (2007). Küreselleme Döneminde Vatandalk. Anayasa Yargs,
24, 577- 583.
Özkiraz, A. (2003). Modernleme Teorileri ve Postmodern Durum.
Konya: Çizgi Kitapevi.
Öztürk, C. (2001). 21. Yüzyln Eiinde Türkiye’de Öretmen Yetitirme
çinde 21. Yüzylda Eitim ve Türk Eitim Sistemi (Eds. Orhan Ouz, Ayla
Oktay ve Halis Ayhan). stanbul: Sedar Yaynclk.
Perembe, E. (2005). Küreselleme Kültürü ve Eitimin levi.
Ondokuzmays Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 20-21, s.
103-114.
Rapoport, A. (2009). A Forfotten concept: Global citizenship
education and state social studies standars. The Journal of Social
Studies Research, 33(1), 91-112.
Sassen, S. (1996). Losing control?: Sovereignity in an age of
globalization. New York: Columbia Unuversity Press.
Seyidolu, H. (1997). Bilimsel aratrma ve yazma el kitab. stanbul:
Güzem Yaynlar.
ahin, . F. ve Çermik, F. (2014). Küresel Vatandalk Ölçeinin
Türkçeye Uyarlanmas: Güvenirlik ve Geçerlik Çalmas. Dou Corafya
Dergisi, 31, 207-218.
Touraine, A. (2002).Modernliin Eletirisi (Çev: Hülya Tufan).
stanbul Yap Kredi Yaynlar, 4. Bask.
Uyda, . ve Genç, S. Z. (2015). Ortaöretim Örencilerinin Küresel
Vatandalk Balamnda Çok Kültürlülük Hakkndaki Görülerinin
Deerlendirilmesi. Uluslararas Türkçe Edebiyat Kültür Eitim
Dergisi,4 (1), 416-429.
Var, F. (1996), Eitimde Program Gelitirme-Teori, Teknikler (6.
Bask), Ankara: Alkm Yaynlar.
Yldrm, A. ve imek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel aratrma
yöntemleri. Ankara: Seçkin Yaynclk.
HARRAN MAARF DERGS 21
Keywords: Globalization; social studies; global citizenship
Aim and Method
The purpose of this study is to discuss globalization and global
citizenship and their effects on social sciences education. This
qualitative study was conducted in a survey model through a
documental resource analysis. Documental analysis is to study
documents and source texts on a certain topic (Yildirim and Simsek,
2006; Seyidoglu, 1997). The data of the study consists of documents
compiled from books, articles, theses, scientific papers and
reports in the related literature. These data were generally
examined under various headings. Various evaluations were made on
the basis of the documents analyzed in this way and some inferences
were made based on them.
Introduction
In today's world, known as Information and Communication Age, mass
media have brought societies and therefore people close together
than ever before. This situation, which has deeply changed the
meaning of place on earth, is named as globalization.
Globalization, which has removed intercultural borders, has deeply
affected education and has begun to challenge traditional
educational paradigms.
In the context of the effects on education, the technological,
computational, economic, legal, cultural and sociological
dimensions of globalization concept can be mentioned. Of these
dimensions, especially traces of cultural and sociological
dimensions are mostly seen in social sciences education. With
globalization, universal values have begun to be widely discussed
as common content in education. As a result, attempts to create
common values as a content in social sciences education have begun
to attract attention. The efforts to include common values in
social sciences education with the influence of globalization
reflect on curriculum as to gain common values in goal and content
dimensions.
Concept of Globalization
There are many definitions in the literature on globalization,
which occupied the agenda of economy, sociology and then education
in the late of 21st century. It is claimed that in the historical
process, the concept of globalization was first used by Marshall
McLuhan in the 1960s. McLuhan used the phrase "Global Village" for
the new world order caused by globalization (Elcin, 2012; Kenan,
2009). According to another claim, the global concept
22 S. ASLAN
the global concept was first used in 1966 in an article in the
American Journal of Sociology. In its broadest sense, globalization
can be defined in terms of the intensification of social relations
around the world (Kartal, 2007). According to Modelski,
globalization is a concept that encompasses the historical process
of the expansion and deepening of the general consensus among
nations, civilizations and political communities (Kurkcu,
2013).
Advantages and Disadvantages of Globalization
The most positive effect of globalization on Turkish Education
System (TES) is that TES is questioned in its all dimensions in a
global environment where competition is challenging and it offers
the opportunity to transform this system into a contemporary
system. The greatest hesitation about the possible negative effects
of globalization on TES is the possibility that current cultural
hegemony can cause an erosion in national culture heritage and
values Kutluer (2006, p. 16) points out that globalization is
increasingly turning into a "myth" and the risk of transforming
into something which oppresses people particularly in our region.
Baudrillard (2004, p.119), points out that every universalized
culture is losing its originality and dying. And Koylu (2006),
brings up global moral problems to our agenda.
Global Citizenship
With globalization, it is impossible for citizenship to remain
within the borders of a country (Gol, 2013). A "global citizen" is
not only a citizen of his own country, but a citizen of a world
where he lives and takes responsibility. "Global citizen" is also a
universal person who looks at events with a world or human eye and
tries to leave a sustainable life to future generations (Kan,
2009). Global citizenship, while not defining a sense of belonging
in a legal sense, can be defined as having a sense of belonging to
a universal world and undertaking the responsibilities of this
world. A global citizen is used in the sense that an individual has
knowledge, skills and understanding on a global level as a way and
understanding of life (Ozcan and Genc, 2015).
Effects of Globalization on Social Sciences Education
In social sciences classes, whose primary aim is to train citizens,
it is not enough to train responsible citizens, it is more
important to train global citizens who adopt universal values and
make these values into behavior. So, the aim of social sciences
classes should be to train global citizens. Because it can be said
that global citizenship is quite suitable for the nature of social
sciences courses and it is very important for the future of the
world (Gol, 2013). Citizenship education is provided in social
sciences courses in Turkey. The 2005-2006 curriculum is a revised,
social science curriculum. In this program, it is possible to see
the effects of European Union and the globalization in the overall
aims and achievements of curriculum. Indeed, the fact that
democracy and human rights, diversity and multiculturalism have
never been mentioned that much before is an example of this. These
references are mostly in the goals and content of social sciences
curricula.
HARRAN MAARF DERGS 23
Results
Globalization, which transformed the world into a small village
with the help of communication technology, has profoundly affected
education. As a result, concepts such as time and space in
education, national boundaries, national values and citizens have
changed their meanings significantly. The courses where these
changes are most felt are undoubtedly the social sciences courses.
Therefore, social sciences courses have to take into account
globalization with its curriculum and teaching dimensions as a
whole. It is unthinkable that Turkey, which has been in the process
of becoming a member of the contemporary world for almost two
centuries, is turning its back on globalization. Moreover, with the
support of the EU process in recent years, efforts have been made
to open out in every field in Turkey, especially in economy. In
reaching the goal of these endeavors, education, and especially
social sciences education, has a critical role. Because, the duty
of training a global citizen to survive in the global competition
is the primarily goal of social sciences. It is possible to see the
traces of globalization in 2005-2006 social sciences
curriculum.
HEJ 1-1-2016-11-23
Blank Page
Blank Page
Blank Page
Blank Page
Blank Page
Blank Page
Blank Page
Blank Page
