Publikacja sfi nansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ oraz Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ

Recenzentprof. dr hab. Wacław Uruszczak

Projekt okładkiAnna SadowskaNa okładce wykorzystano rycinę z: B. Groicki, Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdebur-skiego w Koronie Polskiej, Kraków 1630, BJ 12247 II.

© Copyright by Grzegorz M. Kowalski & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3626-6

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Sądzą też [Polacy] czasem wedle zwyczajuz dawna wziętego […]

Bartłomiej Groicki,Porządek sądów i spraw miejskich prawa

majdeburskiego w Koronie Polskiej

[…] optima est legum interpres consuetudo […]Speculum Saxonum,

liber primus, prologus, glossa

7

SPIS RZECZY

Wykaz skrótów ....................................................................................................... 9Wstęp ...................................................................................................................... 111. Uzasadnienie. Terminologia. Obszar badawczy......................................................... 112. Struktura opracowania .................................................................................................. 173. Źródła i literatura ........................................................................................................... 25

Rozdział I. Zwyczaj i prawo zwyczajowe – problematyka ogólna ......................... 331. Pojęcie zwyczaju ............................................................................................................. 332. Prawo zwyczajowe – jego defi nicja i cechy ................................................................ 38

2.1. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w średniowiecznej doktrynie chrześcijańskiej 412.2. Prawo zwyczajowe w teorii szkoły historycznej i pozytywizmu

prawniczego ............................................................................................................ 452.3. Defi nicje prawa zwyczajowego w doktrynie polskiej ........................................ 502.4. Sztywność czy elastyczność prawa zwyczajowego ............................................. 55

3. Zagadnienie nadania normom zwyczajowym mocy prawnej w perspektywie historycznej ..................................................................................................................... 57

4. Wnioski............................................................................................................................ 66

Rozdział II. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w pomnikach polskiego prawa miejskiego .......................................................................................... 69

1. Pojęcia obyczaju i zwyczaju. Atrybuty zwyczajów ..................................................... 691.1. Obyczaj i zwyczaj – porównanie terminów ........................................................ 701.2. Rodzaje i cechy zwyczajów ................................................................................... 72

1.2.1. Czas trwania ................................................................................................. 721.2.2. Zasięg terytorialny....................................................................................... 731.2.3. Właściwości zwyczajów .............................................................................. 75

2. Prawo zwyczajowe w pracach Pawła Szczerbica i Bartłomieja Groickiego ............ 762.1. Przesłanki przekształcenia zwyczaju w prawo ................................................... 772.2. Prawo zwyczajowe a prawo pisane ...................................................................... 87

3. Przykłady zwyczajów stosowanych w poszczególnych dziedzinach sądowego prawa miejskiego ............................................................................................................ 913.1. Postępowanie sądowe ............................................................................................ 92

3.1.1. Gajenie sądu. Ferie sądowe. Rozpoczęcie postępowania i rozprawa .... 923.1.2. Zastępcy procesowi stron ........................................................................... 943.1.3. Środki dowodowe ........................................................................................ 95

3.1.3.1. „Sądy Boże” ................................................................................... 953.1.3.2. Męka (tortury, questie) .................................................................. 963.1.3.3. Świadkowie. Przysięga ................................................................... 97

3.1.4. Środki odwoławcze...................................................................................... 983.1.5. Egzekucja wyroków ..................................................................................... 1013.1.6. Opłaty sądowe i inne koszty postępowania ............................................. 101

8

3.2. Prawo prywatne ...................................................................................................... 1023.3. Prawo karne materialne i wykonawcze ............................................................... 1043.4. Rola zwyczajów miejscowych ............................................................................... 107

4. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w innych pracach z dziedziny prawa miejskiego .... 1115. Wnioski. Defi nicja zwyczaju jako źródła polskiego prawa miejskiego ................... 117

Rozdział III. Rola zwyczaju oraz publikowanych źródeł prawa miejskiego w praktyce miejskich sądów karnych. Kraków (1554–1625), Muszyna (1647–1765), Nowy Wiśnicz (1629–1785), Sanok (1554–1638) ...... 121

1. Wprowadzenie ................................................................................................................ 1212. Prawo jako podstawa orzeczeń sądów karnych ......................................................... 123

2.1. Prawo Boże ............................................................................................................. 1232.2. Prawo pospolite (pisane, opisane, magdeburskie) ............................................. 1242.3. Pozostałe kategorie prawa ..................................................................................... 127

3. Rola zwyczaju oraz pisanych źródeł prawa miejskiego podczas postępowania sądowego ze szczególnym uwzględnieniem środków dowodowych ....................... 1273.1. Zagadnienie jasnego dowodu ............................................................................... 1283.2. Przyznanie się oskarżonego .................................................................................. 1303.3. Męka ........................................................................................................................ 1313.4. Świadkowie. Przysięga ........................................................................................... 1353.5. Rękojemstwo (rękojmia, wyręczenie) ................................................................. 139

4. Rola zwyczaju oraz pisanych źródeł prawa miejskiego w orzecznictwie sądowym ze szczególnym uwzględnieniem wymierzanych kar ................................................ 1404.1. Zabójstwo ................................................................................................................ 143

4.1.1. Przykład wykorzystania przed sądem w sprawie o zabójstwo publikowanych źródeł prawa miejskiego ................................................. 145

4.2. Dzieciobójstwo ....................................................................................................... 1514.3. Rozbój. Kradzież .................................................................................................... 1544.4. Pożoga (podpalenie) .............................................................................................. 1574.6. Czary (gusła, zabobony) ........................................................................................ 1574.7. Przestępstwa przeciw obyczajności ...................................................................... 1594.8. Intercesja (instancyja), czyli wstawiennictwo za skazanym jako zwyczajowy

środek łagodzenia wyroków sądowych ............................................................... 1615. Wnioski............................................................................................................................ 163

Zakończenie ........................................................................................................................ 1671. Wnioski............................................................................................................................ 1672. Prawo miejskie jako system prawa? ............................................................................. 1733. Prawo zwyczajowe współcześnie .................................................................................. 175

3.1. Zwyczaj i prawo zwyczajowe w polskim systemie prawa ................................. 1753.2. Prawo zwyczajowe w innych systemach normatywnych .................................. 184

Bibliografi a .......................................................................................................................... 189 Źródła .............................................................................................................................. 189 Literatura ......................................................................................................................... 192

Skorowidz osobowy ........................................................................................................... 199

9

WYKAZ SKRÓTÓW

Artykuły – B. Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego, które zowią Speculum Saxo-num, Przemyśl 1760

C. – Codex IustinianusCarolina – Constitutio Criminalis CarolinaCPH – „Czasopismo Prawno-Historyczne”Decr. Grat. – Decretum magistri GratianiEnchiridion – J. Kirstein Cerasinus, Enchiridion aliquot locorum communium iuris

Maideburgensis, Cracoviae 1586Estreicher – K. Estreicher, S. Estreicher, K. Estreicher (jun.), Bibliografi a polska. Stu-

lecie XV–XVIII, Kraków 1882–2000Farrago – J. Cervus Tucholczyk, Farraginis actionumiuris civilis et provincialis, sax-

onici, municipalisque Maideburgensis libri septem, Cracoviae 1540glo. – glossaHRG – Handwörterbuch zur deutschen RechtsgeschichteI.M. – P.  Szczerbic, Ius municipale, to jest prawo miejskie magdeburskie, wyd.

G.M. Kowalski, Kraków 2011KKKW – Kodeks Kanonów Kościołów WschodnichKPK – Kodeks Prawa KanonicznegoKsięga krakowska – Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1554–1625, opr. i wyd.

W. Uruszczak, M. Mikuła, A. Karabowicz, Kraków 2013Księga muszyńska – Akta sądu kryminalnego kresu muszyńskiego 1647–1765, wyd.

F. Piekosiński, Kraków 1889Księga sanocka – Regestr złoczyńców grodu sanockiego 1554–1638, wyd. O. Balzer,

Lwów 1891Księga wiśnicka I – Acta malefi corum Wisniciae. Księga złoczyńców sądu kryminal-

nego w Wiśniczu (1629–1665), opr. i wyd. W.  Uruszczak przy współpr. I. Dwornickiej, Kraków 2003

Księga wiśnicka II – Acta nigra malefi corum Wisniciae. Księga czarna złoczyńców sądu kryminalnego w Wiśniczu (1665–1785), opr. i wyd. W.  Uruszczak przy współpr. B. Migdy, A Karabowicz, A Uruszczaka, Kraków 2010

lib. – liberlit. – litteraNZPP – Najstarszy Zwód Prawa Polskiego. Das älteste polnische Gewohnheitsrechts-

buch, wyd. i opr. J. Matuszewski, J. Matuszewski, Łódź 1995

Observationes I – A. Lipski, Practicarum observationum ex iure civili et saxonico col-lectarum, et ad stylum usumque iudiciorum curiae regalis accomodatarum, centuria prima, Rigae 1602

Observationes II – A.  Lipski, Practicarum observationum…, centuriae secundae semis, Cracoviae 1619

PiP – „Państwo i Prawo”Porządek – B. Groicki, Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Ko-

ronie Polskiej, Przemyśl 1760Postępek – B. Groicki, Postępek … około karania na gardle albo na zdrowiu..., Prze-

myśl 1760prol. – prologusPSB ‒ Polski słownik biografi cznyRejestr – B. Groicki, Rejestr do Porządku i do Artykułów prawa majdeburskiego i ce-

sarskiego, Przemyśl 1760SPC – System prawa cywilnego, red. nacz.  W.  Czachórski, t. 1: Część ogólna, red.

S. Grzybowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985SPP – System prawa prywatnego, red. nacz. Z. Radwański, t. 1: Prawo cywilne – część

ogólna, red. M. Safj an, Warszawa 2012; t. 5: Prawo zobowiązań – część ogól-na, red. E. Łętowska, Warszawa 2013; t. 7: Prawo zobowiązań – część szczegó-łowa, red. J. Rajski, Warszawa 2011

S.S. (Jas.) – M. Jaskier, Iuris provincialis, quod Speculum Saxonum vulgo nuncupatur, libri tres, Cracoviae 1535

S.S.  (Szcz.) – P.  Szczerbic, Speculum Saxonum, albo prawo saskie i magdeburskie, Lwów 1581

Summa – św. Tomasz z Akwinu, Summa teologicznaTytuły – B. Groicki, Tytuły prawa majdeburskiego do Porządku i do Artykułów, Prze-

myśl 1760Ustawa płacej – B. Groicki, Ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim, Przemyśl

1760VC – Volumina ConstitutionumVL – Volumina LegumX. – Decretales Gregorii IX Papae

11

WSTĘP

1. Uzasadnienie. Terminologia. Obszar badawczy

Badania nad zwyczajem jako źródłem prawa mają w polskiej literaturze nau-kowej znakomitą tradycję. Wszechstronną analizę znaczenia prawa zwycza-jowego jako regulatora stosunków społecznych w społeczeństwach przed-państwowych (pierwotnych czy też „dzikich” według dawniej stosowanej terminologii) zawarł w swych pracach wybitny antropolog Bronisław Mali-nowski. Wyniki jego badań mają ogromne znaczenie także dla prawoznaw-stwa, skoro – jak pisał Czesław Znamierowski:

jakkolwiek prawo zaczyna się dla ortodoksalnego prawnika dopiero Dwunastoma Tablicami […] to przecież „Zwyczaj i zbrodnia” winny bardzo zainteresować prawni-ków. Szczególnie tych, którzy chcieliby sobie raz jeszcze postawić wszystkie subtelne i uciążliwe zagadnienia, dotyczące normy zwyczajowej. „Zwyczaj” jest terminem nie-bezpiecznie wieloznacznym. I znów dobrze by było jak najdobitniej podkreślić dwa różne znaczenia, wydobyte trafnie przez autora. W jednym znaczeniu, czysto formal-nym, norma zwyczajowa przeciwstawia się stanowionej po prostu sposobem swego powstania i obowiązywania. W drugim, zwyczaj przeciwstawia się prawu, jak przepis o innym zakresie treści. […] Zwyczaj obejmowałby tu wszelkie normy o charakterze umownym i dotyczące czynności konwencjonalnych, ku którym nie prą nas z głębi życia wyrastające popędy1.

Przedstawiając swój pogląd odnośnie do prawa istniejącego współcześnie, sam B. Malinowski stwierdzał, iż:

nasze własne prawo jest niczym innym, jak zwyczajem o zasadniczej mocy obowiązu-jącej, zwyczajem, który zabezpiecza sprawne funkcjonowanie naszych instytucji; zwy-czajem, znajdującym posłuch nie tyle z bojaźni przed karami, lecz dla przyczyn o wie-le głębszych […]. Sądzę, że pod tym względem nie ma zasadniczego braku ciągłości pomiędzy naszym własnym społeczeństwem, a społeczeństwem ludów pierwotnych2.

1 Cz. Znamierowski, Przedmowa, [w:] B. Malinowski, Prawo, zwyczaj, zbrodnia w społecz-ności dzikich, Warszawa 2001, s. IX.

2 Ibidem, s. 16–17.

12

Co się tyczy analizowanych przez cytowanego wyżej autora praw i insty-tucji prawnych istniejących w badanych przez niego plemionach, stwierdził on występowanie zarówno norm odnoszących się do prawa cywilnego i kar-nego (podział na „prawo quasi-cywilne” i „quasi-kryminalne”), jak również pewnego rodzaju hierarchię prawa, co tworzyło swoisty „pierwotny system prawa”3. Wydaje się, iż pewne wnioski przedstawione przez B. Malinowskie-go można rozszerzyć także na inne okresy historyczne, gdy w czasach wspól-not przedpaństwowych normy zwyczajowe były uznawane za prawo. Tutaj pierwszoplanowe znaczenie zaczyna mieć historia prawa.

Problematyka źródeł prawa stanowi istotną, a być może nawet kluczową dziedzinę badań w ramach dyscyplin prawno-historycznych. Wraz z rozwo-jem nauki o historii prawa polskiego wielu uczonych podejmowało zarówno prace edytorskie obejmujące opracowanie i udostępnienie pomników pra-wa polskiego, jak i rozprawy monografi czne, których tematem były źródła prawa obowiązującego w dawnej Polsce. Tematyka ta stanowi nadal element konieczny, czy nawet węzłowy, każdego opracowania syntetycznego dotyczą-cego dziejów ustroju i prawa polskiego. Jak można zauważyć, w większości podręczników akademickich rozdziały poświęcone źródłom norm prawnych znajdują się w początkowej ich części, co wskazuje na wagę, jaką badacze przywiązują do tej właśnie problematyki.

Najważniejszym źródłem prawa był w średniowiecznej Polsce zwyczaj4. Jego znaczenie w późniejszych stuleciach stopniowo malało ze względu na coraz większą rolę prawa stanowionego, niemniej zwyczaj oraz wywodzące się z niego prawo zwyczajowe pozostały w pewnym zakresie w mocy aż do upadku Rzeczypospolitej w konsekwencji rozbiorów, a także później. Zwy-czaje odgrywały różne role w ramach prawa, któremu podlegali członko-wie poszczególnych stanów społeczeństwa. Inne było znaczenie zwyczaju jako źródła prawa w prawie ziemskim, inne w prawie kościelnym, miejskim czy też wiejskim. Własne zwyczaje stosowali członkowie mniejszości naro-dowych i etnicznych posiadających przywilej rządzenia się swym prawem. W ramach polskiego prawa miejskiego zwyczaj odgrywał jednak rolę szcze-gólną, a to głównie z powodu braku kodyfi kacji tego prawa w Polsce w ca-łym okresie przedrozbiorowym. Celem niniejszego opracowania jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak rozumiany był zwyczaj oraz jaką rolę odgrywał w prawie miejskim w okresie od połowy XVI wieku do końca ist-nienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Analiza zwyczaju jako źródła pra-wa miejskiego została dokonana na podstawie pomników prawa oraz orzecz-

3 Ibidem, s. 133–134.4 Na temat roli zwyczaju i prawa zwyczajowego w Polsce w poszczególnych okresach zob.

W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, t. 1: 966–1795, Warszawa 2010, s. 71–73, 164–165, 231.

13

nictwa sądowego. Już w tym miejscu zaznaczę, iż zwyczaj i oparte na nim prawo zwyczajowe odgrywały tu rolę dominującą.

Używam tutaj – w ślad za Bartłomiejem Groickim – sformułowania „pol-skie prawo miejskie” (ius municipale Polonicum)5. Sądzę bowiem, że w okre-sie od XVI wieku prawo stosowane w polskich miastach nabrało cech na tyle specyfi cznych, że termin „prawo magdeburskie” jest niewłaściwy z co najmniej dwóch, ściśle związanych z sobą, powodów. Po pierwsze, prawo miejskie w Polsce – szczególnie jeśli chodzi o praktykę – oddaliło się pod wpływem splotu różnych lokalnych czynników społecznych i gospodarczych (wśród których wymienić można zwłaszcza polonizację mieszczaństwa czy też działalność prawotwórczą monarchów oraz samych władz miejskich) na tyle od wzorów obcych, że pojęcie prawa magdeburskiego jest nieadekwatne do istniejącego stanu rzeczy. Nie było to już bowiem prawo odpowiadające w swej treści wyłącznie normom zawartym w pomnikach prawa magdebur-skiego (Speculum Saxonum, Ius municipale). Po drugie, ze względu na ilość źródeł, na podstawie których kształtowało się i funkcjonowało prawo miej-skie w Polsce, termin powyższy jest zbyt wąski. Sugeruje on, że podstawowym źródłem prawa miejskiego były powyższe źródła magdeburskie. W istocie jednak katalog źródeł prawa miejskiego był bardziej rozbudowany, a źródła magdeburskie odgrywały w nim rolę ważną, nawet zasadniczą, lecz nie na tyle, aby prawo miejskie w Polsce określać magdeburskim. Już sam fakt, że sądy karne w Rzeczypospolitej orzekały także na podstawie przepisów Po-stępku B. Groickiego (o którym jeszcze niżej), potwierdza powyższą opinię6.

Natomiast termin „prawo niemieckie” (ius Th eutonicum) jest z kolei, uwzględniając zastrzeżenia odnośnie do kształtowania się prawa miejskie-go w Polsce pod wpływem warunków miejscowych, zbyt szeroki, gdyż nie istniał żaden system prawny obejmujący prawo miejskie w całej Rzeszy. Stosowanie terminu „prawo niemieckie” wobec prawa miejskiego w Polsce uwzględnia zatem tylko jeden element, mianowicie ten, że źródła pisane tego prawa powstały na obszarze Niemiec. Co prawda oba powyższe terminy były stosowane zarówno w okresie staropolskim przez prawników ‒ pisarzy oraz dogmatyków ‒ jak i później przez uczonych zajmujących się dawnym pra-wem miejskim. W istocie jednak określanie prawa miejskiego w Polsce mia-nem magdeburskiego lub niemieckiego miało charakter pewnej konwencji,

5 Zob. uzasadnienie stosowania tego terminu w Porządku cz. 1 art. O prawie i różności praw, s. 4–5. Analizę pojęcia prawa miejskiego ograniczam w tym miejscu do problematyki norm opartych na wzorach magdeburskich, z pominięciem innych kategorii prawa funkcjo-nującego na ziemiach polskich.

6 Najnowszy stan badań w odniesieniu do prawa sasko-magdeburskiego na ziemiach pol-skich, w tym problematyki źródeł, uwzględnia książka: I. Bily, W. Carls, K. Gönczi, Sächsisch-magdeburgisches Recht in Polen. Untersuchungen zur Geschichte des Rechts und seiner Sprache, „Ius Saxonico-Maideburgense in Oriente”, Bd. 2, Berlin–Boston 2011.

14

uproszczenia i wskazywało na rolę źródeł obcych w pierwotnym kształto-waniu się tych norm prawnych7. Rola ta była początkowo doniosła, jednak z biegiem czasu znacząco zmalała. Należy wziąć pod uwagę także to, że owo prawo napływało na teren Polski wraz z osadnikami z zachodu Europy, głów-nie z Niemiec, w XIII i XIV wieku, a więc w okresie wzmożonej kolonizacji ziem wschodnich. Prawo niemieckie było stosowane przez osiedlających się w Polsce Niemców, którzy z czasem ulegli polonizacji. Uważam, iż w bada-nym okresie, a więc od połowy XVI wieku, najwłaściwszy wobec prawa stoso-wanego w polskich miastach jest termin „polskie prawo miejskie”. Natomiast w okresie wcześniejszym (od XIII do XVI wieku) ze względu na znaczenie norm prawa niemieckiego jako podstawy lokacji miast i wsi na terenie Polski oraz rolę tychże norm w zakresie stosowanego tam prawa sądowego, termin „prawo magdeburskie” lub też „sasko-magdeburskie” czy „magdebursko-sa-skie” wydaje się istotnie najbardziej adekwatny8.

Mając świadomość daleko idących partykularyzmów prawnych istnieją-cych w ramach prawa miejskiego na terenie Rzeczypospolitej9, przez p o l-s k i e pr aw o m i e j s k i e od połowy XVI do końca XVIII wieku rozumiem prawo, któremu podlegała ludność zamieszkała w miastach na obszarze Pol-ski – głównie mieszczanie oraz w pewnych przypadkach także członkowie innych stanów – podporządkowana władzy legalnie ustanowionych i dzia-łających organów miejskich oraz podlegająca jurysdykcji sądów miejskich. Instytucje miejskie, w tym sądy, cieszyły się pośród członków danej wspól-noty autorytetem opierającym się głównie na panującym powszechnie po-czuciu, że ich działalność jest zgodna z prawem. Dysponowały one środkami przymusu pozwalającymi na wyegzekwowanie swych decyzji lub wyroków. Znaczenie miało także to, iż sposób powoływania władz i sądów tudzież ich funkcjonowania opierał się w przeważającym zakresie na stosowanych wów-czas jawnych procedurach. Treść norm polskiego prawa miejskiego, ze szcze-gólnym uwzględnieniem norm zwyczajowych, można ustalić na podstawie

7 S.  Kutrzeba, Historja źródeł dawnego prawa polskiego, t. 2, Lwów–Warszawa–Kraków 1926, s. 200.

8 W. Uruszczak, Historia państwa i prawa…, s. 86–87. Na problematykę znajomości pra-wa niemieckiego przez sądy miejskie, w tym sąd najwyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim, zwracał uwagę J. Matuszewski w recenzji książki L. Łysiaka, Ius supremum Ma-ydeburgense castri Cracoviensis 1356‒1794. Organisation, Tätigkeit und Stellung der Krakauer Oberhofs in der Rechtsprechung Altpolens. Ius Commune, Frankfurt a.M. 1990. Recenzja nosi wymowny tytuł Ius Teutonicum – ius ignotum, CPH, t. 44, 1992, z. 1–2, s. 169–173. Na temat innych kategorii prawa w orzecznictwie wspomnianego sądu zob. J. Matuszewski, Wyroki naj-wyższego sądu prawa niemieckiego grodu krakowskiego, CPH, t. 47, 1995, z. 1–2, s. 223–225.

9 Chodzi zarówno o partykularyzmy terytorialne (prawo średzkie, chełmińskie, lubeckie), jak też partykularyzmy związane z odmiennymi systemami prawnymi, które stosowane były przez mniejszości (wyznaniowe i etniczne).

189

BIBLIOGRAFIA

Źródła

A. Źródła prawa miejskiego

Acta malefi corum Wisniciae. Księga złoczyńców sądu kryminalnego w Wiśniczu (1629–1665), opr. i wyd. W. Uruszczak przy współpr. I. Dwornickiej, Kraków 2003.

Acta nigra malefi corum Wisniciae. Księga czarna złoczyńców sądu kryminalnego w Wiś-niczu (1665–1785), opr. i wyd. W. Uruszczak przy współpr. B. Migdy, A. Karabo-wicz, A. Uruszczaka, Kraków 2010.

Akta sądu kryminalnego kresu muszyńskiego 1647–1765, wyd. F.  Piekosiński, „Staro-dawne prawa polskiego pomniki”, t. 9, z. 2, Kraków 1889.

Cervus Tucholczyk J., Farraginis actionumiuris civilis et provincialis, saxonici, munici-palisque Maideburgensis libri septem, Cracoviae 1540.

Groicki B., Artykuły prawa majdeburskiego, które zowią Speculum Saxonum, Przemyśl 1760.

Groicki B., Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, red., wstęp, objaśnienia K. Koranyi, Warszawa 1954.

Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Przemyśl 1760.

Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, red., wstęp, objaśnienia K. Koranyi, Warszawa 1953.

Groicki B., Postępek wybrany jest z praw cesarskich, który Karolus V cesarz kazał wydać po wszystkich swoich państwach, którym się nauka daje, jako w tych sądach a spra-wach około karania na gardle albo na zdrowiu, sędziowie i każdy urząd ma się zacho-wać i postępować wedle bojaźni Bożej, sprawiedliwie, pobożnie, roztropnie i nieskwa-pliwie, Przemyśl 1760.

Groicki B., Rejestr do Porządku i do Artykułów prawa magdeburksiego i cesarskiego, Przemyśl 1760.

Groicki B., Tytuły prawa majdeburskiego do Porządku i do Artykułów, pierwej po polsku wydanych, Przemyśl 1760.

Groicki B., Tytuły prawa majdeburskiego, red., wstęp, objaśnienia K. Koranyi, Warszawa 1954.

Groicki B., Ustawa płacej u sądów w prawie majdeburskim, tak przed burmistrzem i raj-cami, jako przed wójtem, nowo uczyniona, Przemyśl 1760.

190

Jaskier M., Iuris municipalis Maideburgensis liber vulgo Weichbild nuncupatus…, Craco-viae 1535.

Jaskier M., Iuris provincialis, quod Speculum Saxonum vulgo nuncupatur, libri tres, Cra-coviae 1535.

Jaskier M., Promptuarium iuris provincialis Saxonini, quod Speculum Saxonum vocatur, tum et municipalis Maideburgensi summa diligentia recollectum, Cracoviae 1535.

Kirstein Cerasinus J., Enchiridion aliquot locorum communium iuris Maidenburgensis, Cracoviae 1586.

Księga kryminalna miasta Krakowa z lat 1554–1625, opr. i wyd. W. Uruszczak, M. Miku-ła, A. Karabowicz, „Fontes Iuris Polonici. Seria: Prawo miejskie”, t. 1, Kraków 2013.

Lipski A., Practicarum observationum ex iure civili et saxonico collectarum, et ad sty-lum usumque iudiciorum curiae regalis accomodatarum, centuria prima, Rigae 1602; centuriae secundae semis, Cracoviae 1619.

Ordynacja dla miasta Krakowa z 1778 roku, wyd. G.M. Kowalski, Archiwum Państwo-we w Krakowie, Kraków 2008.

Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1: 1507–1586, zebr. i wyd. F. Piekosiński, Kraków 1885.

Prawo starochełmińskie 1584 (1394), red. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, przeł. A. Bzdęga, A. Gaca, Toruń 1985.

Przyłuski J., Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae omnia, Cracoviae 1553.Regestr złoczyńców grodu sanockiego 1554–1638, wyd. O. Balzer, „Materyały historycz-

ne. Wydawnictwo Towarzystwa Historycznego we Lwowie”, t. 1, Lwów 1891.Szczerbic P., Ius municipale, to jest prawo miejskie majdeburskie nowo z łacińskiego

i z niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, wyd. G.M. Kowalski, „Bibliotheca Iagellonica. Fontes et Studia”, t. XX, Kraków 2011.

Szczerbic P., Speculum Saxonum, albo prawo saskie i majdeburskie, porządkiem obie-cadła z łacińskich i niemieckich egzemplarzów zebrane, a na polski język z pilnością i wiernie przełożone, Lwów 1581.

B. Inne źródła

Corpus iuris canonici, editio Lipsiensis secunda, instruxit A. Friedberg, pars I: Decretum magistri Gratiani, pars II: Decretalium collectiones, Graz 1959.

Czochron S.J.K., O wymiarze sprawiedliwości kryminalnej, przedm. J. Widacki, Kraków 2009.

Demhauder J., Praxis rerum criminalium, Antwerpiae 1570.Fricius Modrevius A., Commentariorum de Republica emendanda libri quinque,

ed. C. Kumaniecki, Warszawa 1953.Frycz-Modrzewski A., Wybór pism, opr. W.  Voisé, Wrocław–Warszawa–Kraków–

Gdańsk 1977.Interpelacja nr 19391 posła A.  Gut-Mostowego skierowana do ministra sprawiedli-

wości w sprawie dookreślenia okresu ważności wypisu z KRS i innych dokumentów z 17 XI 2010 r., http://orka2.sejm.gov.pl [dostęp: 01.06.2013].

Kodeks Prawa Kanonicznego z 25 I 1983 r., http://archidiecezja.lodz.pl Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich z 18 X 1990 r., tłum. L. Adamowicz, M. Dy-

jakowska, Lublin 2002.

191

Konstytucja Indii z 6 XI 1949 r. ze zm. http://lawmin.nic.inKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 IV 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.Marsyliusz z Padwy, Obrońca pokoju, przeł., opr. i wstępem poprzedził W. Seńko, Kęty

2006.Najstarszy Zwód Prawa Polskiego. Das älteste polnische Gewohnheitsrechtsbuch, wyd.

i opr. J. Matuszewski, J. Matuszewski, Łódź 1995.Nouveau coutumier général, ou Corps des coutumes générales et particulières de France et

des provinces connues sous le nom de Gaules, éd. M. Brunet, t. 1–4, Paris 1724.Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości na interpelację

nr 19391 w sprawie dookreślenia okresu ważności wypisu z KRS i innych dokumentów z 7 XII 2010 r. http://orka2.sejm.gov.pl [dostęp: 01 VI 2013].

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi na zapytanie nr 2176 w sprawie zakładania pasiek pszczół zgodnie z przepisami UE z 3 X 2003 r. http://orka2.sejm.gov.pl [dostęp: 01 VI 2013].

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych na interpelację nr 21611 w sprawie ustanowienia Nagrody im. prof. Krzysztofa Skubiszewskiego dla osób zasłużonych w rozwoju polskiej dyplomacji z 13 IV 2011 r. http://orka2.sejm.gov.pl [dostęp: 1 VI 2013].

Orzecznictwo Sądu Najwyższego: I CR 58/70 (18 V 1970 r.); OSNC 1971 Nr 5 poz. 86; I PRN 84/95 (7 XI 1995 r.); I PKN 393/97 (27 XI 1997 r.); II UKN 530/97 (4 III 1998 r.); I PKN 211/98 (26 VI 1998 r.); I PKN 642/99 (10 V 2000 r.); I PKN 306/00 (15 III 2001 r.); III CZP 54/01 (23 XI 2001 r.); IV CKN 672/00 (13 II 2002 r.); III CZP 81/01 (14 II 2002 r.); I PKN 32/01 (28 III 2002 r.); I PK 425/02 (23 X 2003 r.); I PK 128/06 (15 XI 2006 r.); II PZP 3/07 (27 III 2007 r.); III CZP 92/07 (8 XI 2007 r.); I PK 82/08 (4 XI 2008 r.); II PK 95/09 (6 V 2009 r.); III SK 41/09 (17 III 2010 r.); I PK 208/09 (28 IV 2010 r.); IV CSK 465/09 (29 X 2010 r.); III PK 29/10 (13 I 2011 r.); I UZP 5/10 (2 II 2011 r.); II PK 218/10 (3 III 2011 r.); III CZP 70/11 (30 XI 2011 r.); III CSK 209/11 (8 III 2012 r.); I PK 31/12 (5 VII 2012 r.). www.sn.pl [dostęp: 1 VII 2013]

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego: K 14/02 (24 VI 2002 r.); K 37/03 (24 III 2004 r.); SK 20/04 (12 XII 2005 r.); P 107/08 (1 III 2010 r.); P 25/09 (28 X 2010 r.). www.tk.gov.pl [dostęp: 01 VII 2013]

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 2000.

Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90.Tacyt, Germania, przeł. A.S. Naruszewicz, Kraków 1861.Tomasz z Akwinu św., Suma teologiczna, t. 13: Prawo (1–2. 90–105), przeł., w objaśnie-

nia i skorowidze zaopatrzył P. Bełch, Londyn 1986.Volumina Constitutionum, t. 2, vol. 1, do druku przyg. S.  Grodziski, I.  Dwornicka,

W. Uruszczak, Warszawa 2005; t. 2, vol. 2, do druku przyg. S. Grodziski, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2008.

Volumina Legum, t. 8, nakł. i druk J. Ohryzko, Petersburg 1860.

199

SKOROWIDZ OSOBOWY1

zestawił Grzegorz M. Kowalski

Skorowidz nie uwzględnia Bibliografi i.

Augustyn św. 122Austin John 48

Baran Kazimierz 29Bardach Juliusz 29, 160Balzer Oswald 23, 28, 122, 125, 129, 136, 137,

140Bederman David J. 184Benincasa Zuzanna 115Berman Harold J. 44, 68Bierzanek Remigiusz 183Bojarski Władysław 112Borkowska-Bagieńska Ewa 29, 58Bily Inge 13, 29Bossy Włodzimierz 51, 54, 61Brunet Michel 60Bryk Andrzej 29Brzozowski Adam 181Bukowska Krystyna 62, 63Bzdęga Andrzej 159

Carpzov Benedykt 170Carls Wieland 13, 29Cervus Tucholczyk Jan 18, 26, 112Chojnika Krystyna 43Ciągwa Józef 30, 114Courthiade Marcel 186Cyceron 43Czapliński Władysław 112Czapliński Władysław A. 183Czochron Sebastian J.K. 135

Ćwik Władysław 30, 114

Dajczak Wojciech 43Damhouder Jodok 132, 164, 165, 170, 171

Dargun Lotar 19, 25, 146, 153Delimata Małgorzata 128Dudek Dariusz 175Duverger Maurice 176Dwornicka Irena 27, 172Dziadzio Andrzej 29Działocha Kazimierz 176Dziemianko Zbigniew 38, 180

Ehrlich Stanisław 48, 52, 55, 56Estreicher Karol 9Estreicher Karol (jun.) 9Estreicher Stanisław 9, 29

Frycz Modrzewski Andrzej 108, 117

Gaca Alicja 159Gandinus Albertus 125, 165Garlicki Leszek 175, 176Gerosa Libero 185Giaro Tomasz 43Gojło Juliusz J. 183Gołuchowski Jan 175Gómez Ana D. 186Gönczi Katalin 13, 29Grajewski Henryk 61, 174Grodziski Stanisław 28, 29, 30, 33, 57, 94, 172Groicki Bartomiej passimGromski Włodzimierz 39, 54, 67Grzegorz IX 9Grzybowski Stefan 10, 30, 50‒52, 54, 67Gut-Mostowy Andrzej 179Guz Tadeusz 175

Hart Herbert L.A. 184Hostiensis 116

200

Iwański Mikołaj 177, 178

Jaglak Piotr 171Janicka Danuta 29, 159Jakubiak Łukasz 176Jaskier Mikołaj 10, 15, 26, 62‒65Jaworski Iwo 29Jellinek Georg 36, 49Jezus Chrystus 84Justynian 9, 129, 139, 153

Kaczmarczyk Zdzisław 29, 160Kalina-Prasznic Urszula 39, 176Kantorowicz Hermann 118Kamler Marcin 171Karabowicz Anna 9, 27Karol V 16, 153Katner Wojciech J. 181Kazimierz Wielki 30, 35, 74, 75, 115Kelly John M. 22, 41, 42, 59, 60, 66Kelsen Hans 48, 49Kirstein Cerasinus Jan 9, 18, 26, 112, 113Kłodawski Marcin 38, 180Kojder Andrzej 51, 54, 57Koranyi Karol 18, 19, 26, 29, 65, 154, 170Korobowicz Artur 29Korpiola Mia 102Kowarska Agnieszka J. 186, 187Köbler Gerhard 47Krause Hermann 47Kułach Adam 183Kumaniecki Kazimierz 108Kunsmanaité Jurgita 102Kutrzeba Stanisław 14, 19, 29Kwiecień Marcin 29

Lesiński Bogdan 29Leśniewski Wiktor 53, 73Leśnodorski Bogusław 29, 160Lewandowska-Malec Izabela 172Lichończak-Nurek Grażyna 62Lipski Andrzej 10, 18, 26, 112, 114, 115, 145,

150, 151, 165, 168Longchamps de Bérier Franciszek 43

Łaszewski Ryszard 30Łazowski Adam 183Łętowska Ewa 10, 181Łojko Elżbieta 51Łysiak Ludwik 14, 28, 30, 171,

Maciejewski Tadeusz 29, 30, 37, 61, Maisel Witold 29, 159, 160Malec Dorota 112Malec Jerzy 94Małecki Marian 29Makiłła Dariusz 29Malinowska-Kwiatkowska Irena 60Malinowski Bronisław 11, 12Marczewska-Rytko Maria 186Marushiakova Elena 186Marks Karol 86Marsyliusz z Padwy 85Matuszewski Jacek 9, 30, 37Matuszewski Józef 9, 14, 28, 30, 37, 97, 129Michałowski Stanisław 186Migda Bartłomiej 9, 27Mikołajczyk Marian 23, 30, 92, 94, 96‒98,

122, 140, 145, 154, 158, 161, 163, 168‒170Mikuła Maciej 9, 27, 63Misztal Andrzej 183Mohl Robert von 47

Naruszewicz Adam S. 21Naworski Zbigniew 112Nehlsen v. Stryk Karin 28Nimrod 76Nowak Przemysław 183Nowicka Aurelia 180

Ohryzko Jozafat 135Ogrodziński Wincenty 112Olechowski Marcin 180Opałek Kazimierz 45, 46, 51, 52, 55, 56, 58,

79, 86, 118, 173Opas Tomasz 30, 114Osajda Konrad 181Otrębski Leszek 183Otto I Wielki 59, 73, 78

Pałubska Maria R. 175Patkaniowski Michał 18, 19Pauli Lesław 18, 19, 113Pennington Kenneth 59, 95Petrażycki Leon 19, 36, 53‒57, 60, 63, 64, 67,

73, 74, 170Piekosiński Franciszek 9, 18, 28, 62, 122, 126,

155Pietrzak Michał 29Pietrzyk-Reeves Dorota 22, 41Piłat 84Piłsudski Józef 179

Płaza Stanisław 29Płeszka Krzysztof 173Popov Vesselin 186Preisner Artur 40, 49, 57, 176Przyłuski Jakub 61, 116Puchta Georg F. 46Pysiak Anna 60, 95Pysiak Jerzy 60, 95

Radwański Zbigniew 10Rajmund Partenopejczyk 63Rajski Jerzy 10, 181Reszczyński Jarosław 16Rogoziński Piotr 178Roussel Adolphe 46, 67Roy Anustup 186Rymaszewski Zygfryd 62

Safj an Marek 10, 38, 175, 176, 180, 184, Savigny Friedrich K. von 45Sarkowicz Ryszard 173Sawicki Stefan 183Sczaniecki Michał 29Seńko Władysław 85Shaw Malcolm N. 183, 184Sikorski Radosław 179Skubiszewski Krzysztof 179Sójka-Zielińska Katarzyna 29, 57, 58Stach Wiesław 38, 180Staśkiewicz Wiesław 51Stelmach Jerzy 173Studnicki Franciszek 36, 45, 51, 53, Symonides Janusz 183Szczerbic Paweł passimSzczucki Lech 116

Śliwnicki Maciej 15, 16

Tomasz z Akwinu św. 10, 18, 41‒44Trzciński Janusz 40Turska Anna 51

Uruszczak Adam 9, 27Uruszczak Wacław 9, 10, 12, 14, 17, 19, 27,

28, 30, 33, 35, 37, 39, 43, 45, 57, 75, 83, 94, 107, 114–116, 117, 120, 122–124, 131–133, 135, 139, 143, 149, 154, 157, 160, 161, 164, 169, 172, 187

Vetulani Adam 30, 33Voisé Waldemar 108

Weber Max 86Widacki Jan 135Wiślicki Jan 33, 41, 44, 60Wiślicz Tomasz 158, 171Witkowski Wojciech 29Witort Jan 160Woleński Jan 184Wolter Aleksander 53Władysław Jagiełło 115Wronkowska Sławomira 39, 40, 69, 91, 173Wróbel Włodzimierz 177Wróblewski Jerzy 45, 46, 51, 52, 55, 56, 58,

79, 86, 118, 173Wyrozumska Anna 183

Zajadło Jerzy 173Zawidzka-Łojek Anna 183Ząbczyński Paweł 62Zdrójkowski Zbigniew 159Zeidler Kamil 173Ziembiński Zbigniew 39, 40, 69, 91Znamierowski Czesław 11Zoll Andrzej 177Zubik Marek 176Zygmunt I Stary 15, 62

Żurawik Artur 69

Redaktor prowadzącyAnna Poinc-Chrabąszcz

AdiustacjaMarta Stęplewska

KorektaMagdalena Kot

Skład i łamanieKatarzyna Mróz-Jaskuła

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83