Kosanović Rajko, Sindikalni leksikon, 2010 (1)

SINDIKALNI LEKSIKONTRADE UNION LEXICON

Dr rajko kosanović

Izdavanje ove publikacije pomogla je fondacija:

Šta je čovek, ako je glavno dobro i prihod života mu samo to da spa-

va i jede! Živinče i ništa više. Shakespeare: Hamlet

SINDIKALNI LEKSIKON

TRADE UNION LEXICON

Dr rajko kosanović

Beograd, 2010.

SINDIKALNI LEKSIKONTRADE UNION LEXICONDr Rajko Kosanović

Prvo izdanje

Izdavač:Fredrich Ebert Stiftung

Izvršni izdavač:I.P. „Obeležja“, Beograd, Patrijarha Joanikija 20a/54

Za izvršnog izdavača:Siniša Ćetković, direktor

Biblioteka: Posebna izdanja

Odgovorni urednik: Dragoslav Ćetković, profesor

Recenzenti:Dr Milorad DubakMr Sanja Paunović

Tehničko uređenje: Siniša Ćetković

ISBN 978-86-83563-74-6

Tiraž: 500 primeraka

Štampa: Tipo štampa, Beograd

® Sva prava zadržana. Nije dozvoljeno da bilo koji deo ove knjige bude snimljen, emitovan ili reproduko-van na bilo koji način, uključujući, ali ne ograničavajući se na fotokopiranje, fotografije, magnetni zapis ili bilo koji vid zapisa, bez prethodne dozvole izdavača i autora.

SADRŽA J

UVOD ...................................................................................................... 1

Skraćenice ............................................................................................. 3

I TERMINOLOŠKI REČNIK ............................................................. 5

II SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA SERBIAN-ENGLISH DICTIONARY OF TRADE UNION AND RELATED TERMS ................................... 187

Rečnik pojmova iz oblasti penzijskog osiguranja .......... 251

PRILOG 1 Izvorni izrazi i izreke ................................................................... 269

PRILOG 2 Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu Law on prevention of harassment at work ........................ 257

Literatura ............................................................................................... 291

Beleška o autoru/About the author ............................................ 299

1

UVOD

Sindikat, prema Zakonu o radu, je samostalna, demokratska i nezavisna organizacija zaposlenih u koju se oni dobrovoljno udružuju radi zastupanja, predstavljanja, unapređenja i zaštite svojih profesionalnih, radnih, ekonomskih, socijalnih, kulturnih i drugih pojedinačnih i kolektivnih interesa.

Zaštita i unapređenje kolektivnih i pojedinačnih prava i interesa zaposlenih, odnosno zaštita prava iz rada i po osnovu rada, predstavlja osnovnu funkciju sindikata, koja je sadržana u biću svakog sindikata koji se osniva na izvornim principima sindikalnog organizovanja i delovanja. Sama reč sindikat potiče od grčke reči „sindikas“ u značenju advokat, pravni zastupnik, branitelj na sudu u staroj Grčkoj.

Uloga sindikata u zaštiti prava zaposlenih je višestruka, a ogleda se u zaštiti radnih, ekonomskih, socijalnih i profesionalnih interesa dobrovoljno učlanjenih radnika.

Svoju osnovnu funkciju da ostvaruje i štiti kolektivna i pojedinačna prava i interese zaposlenih, sindikat ostvaruje delovanjem na raznim nivoima organizovanosti, i to: na nacionalnom nivou (granski sindikat i sindikalna centrala), na lokalnom nivou (opština, grad, pokrajina), kod poslodavca, na strukovnoj osnovi i dr.

Aktivnosti sindikalne centrale treba da se ogledaju u: učešću u socijalnom dijalogu na nacionalnom nivou, kroz funkcionisanje socijalno-ekonomskog saveta; učešću u zaključivanju opšteg kolektivnog ugovora; davanju amandmana na predloge zakona iz oblasti radno-pravne, ekonomske i socijalne sfere; vođenju sudskih sporova i zaštiti prava zaposlenih; proglašavanju generalnog štrajka i generalnog protesta; organizovanju i vršenju edukacije članstva; razvoju međunarodne saradnje i dr.

Aktivnosti granskih sindikata treba da se ogledaju u: učešću u zaključivanju poseb-nih kolektivnih ugovora; pružanju pomoći sindikatima kod poslodavaca (priprema i zaključivanje kolektivnih ugovora kod poslodavca, priprema i organizovanje štrajka, aktivnosti vezane za privatizaciju, aktivnosti vezane za sindikalno organizovanje i sl.) i zaštitu prava zaposlenih pred inspekcijskim i sudskim organima.

Aktivnosti sindikata organizovanih kod poslodavaca su sledeće: učestvovanje u zaključivanju kolektivnog ugovora kod poslodavca; davanje mišljenja o programu za rešavanje viška zaposlenih; razmatranje inicijative za privatizaciju; učestvovanje u izradi socijalnog programa u preduzećima koja se privatizuju; zaštita zaposlenih

2

SINDIKALNI LEKSIKON D SINDIKALNI LEKSIKON

u sporu sa poslodavcem; zaštita zaposlenih pred inspekcijskim organima; davanje mišljenja u vezi sa otkazom ugovora o radu i drugo.

Razlikujemo veći broj vrsta radno-pravne zaštite, i to: radno-pravnu zaštitu u širem smislu (unapređenje i zaštita interesa iz rada i po osnovu rada) i u užem smislu (pružanje konkretne radno-pravne zaštite); radno-pravnu zaštitu na makro planu (sistemsko uređivanje položaja i prava radnika) i na mikro planu (radno-pravna zaštita kod poslodavca); preventivnu (socijalni dijalog) i konkretnu radno-pravnu zaštitu (u slučaju povrede prava); kolektivnu (koja se odnosi na preventivnu ili konkretnu zaštitu više članova odnosno grupa) i pojedinačnu (pružanje neposredne radno-pravne zaštite članu); internu (kod poslodavca) i eksternu (pred državnim organima) radno-pravnu zaštitu.

Da bi sindikaт uspešno ostvarivaо radno-pravnu zaštitu, neophodno je da bude dobro organizovana, što između ostalog podrazumeva: postojanje potrebnog broja obučenih kadrova (diplomiranih pravnika i ekonomista i drugih), stalnu edukaciju sindikalnih aktivista, potpunu informisanost članstva, stalno dvosmerno informisanje sindikalne organizacije i viših organa, pravovremeno reagovanje viših organa na zahtev za pružanje pomoći, timski rad i drugo.

SINDIKALNI LEKSIKON / TRADE UNION LEXICON nastao je kao rezultat, već dugo vremena, izražene potrebe za publikacijom-priručnikom, u kojoj će na jednom mestu naći objedinjena tumačenja osnovnih pojmova iz oblasti ekonomije, prava, filosofije, sociologije, industrijskih odnosa i iz drugih oblasti i koja bi bila od praktične koristi zaposlenim u sindikatu i svim ostalim koji se interesuju za sindikalnu problematiku.

3

a.d. akcionarsko društvo knjigov. knjigovodstvob.s. budžetski sistem lat. latinskiengl. engleski nem. nemačkifiloz. filozofija prav. pravofr. francuski psih. psihologijagrč. grčki šp. španskiital. italijanski v. vidi

Skraćenice

iTerMinOLOŠki reČnik

7

A

ACQUIS COMMUNAUTAIRE - skup prava i obaveza koja sve zemlje članice obavezuju i povezuju unutar Evropske unije. A. C. nije samo pravo u užem smislu, pošto obuhvata: sadržaj, načela i političke ciljeve osnivačkih ugovo-ra, zakonodavstvo usvojeno primenom osnivačkih ugovora te presuda Suda Evropske zajednice, deklaracije i rezolucije koje je Unija usvojila, mere koje se odnose na zajedničku spoljnu i unutrašnju politiku, mere koje se odnose na pravosuđe i unutrašnje poslove te međunarodne ugovore koje je Unija sklo-pila, kao i ugovore između zemalja članica u području delovanja Unije. Svaka država koja želi postati članica Unije mora prihvatiti odluke iz osnivačkih ugovora i uskladiti svoje zakonodavstvo sa A. C.

ADMINISTRATIVNA KONTROLA CENA - način državne intervencije u oblasti politike cena. Može da ide od intervencije na strani ponude (minimal-ne ili otkupne cene, garantovane cene) i tražnje (maksimalne ili plafonirane cene), do određivanja cene po kojoj se dati proizvod može prodavati.

AGENCIJA ZA BORBU PROTIV KORUPCIJE - samostalan i nezavisan državni organ, u čijoj nadležnosti je da: nadzire sprovođenje Nacionalne strategije za borbu protiv korupcije, Akcionog plana za primenu Nacionalne strategije za borbu protiv korupcije i sektorskih akcionih planova; rešava o sukobu interesa; obavlja poslove u skladu sa zakonom kojim je uređeno fi-nansiranje političkih stranaka; daje inicijative za izmenu i donošenje propisa u oblasti borbe protiv korupcije; prati i obavlja poslove koji se odnose na organizovanje koordinacije rada državnih organa u borbi protiv korupcije; vodi registar funkcionera; vodi registar imovine i prihoda funkcionera; pruža stručnu pomoć u oblasti borbe protiv korupcije; sarađuje sa drugim državnim organima u pripremi propisa u oblasti borbe protiv korupcije; uvodi i spro-vodi programe obuke o korupciji; postupa po predstavkama pravnih i fizičkih lica; organizuje istraživanja, prati i analizira statističke i druge podatke o sta-nju korupcije; u saradnji sa nadležnim državnim organima prati međunarodnu saradnju u oblasti borbe protiv korupcije i obavlja i druge poslove određene zakonom. Organi Agencije su Odbor i direktor.

AGENCIJA ZA ZAPOŠLJAVANJE - osnivaju je pravna i fizička lica radi obavljanja poslova zapošljavanja, i to: 1. obaveštavanja o mogućnostima i uslovima zapošljavanja; 2. posredovanja u zapošljavanju u zemlji i inostran-stvu; 3. profesionalne orijentacije i savetovanja o planiranju karijere i 4. spro-vođenja pojedinih mera aktivne politike zapošljavanja, na osnovu ugovora sa Nacionalnom službom.

8

SINDIKALNI LEKSIKON AA SINDIKALNI LEKSIKON

Dozvolu za rad agenciji za zapošljavanje izdaje nadležno ministarstvo na osnovu pismenog zahteva, ako agencija ispunjava uslove u pogledu: prostorne i tehničke opremljenosti i stručne osposobljenosti zaposlenih. Dozvola za rad može se izdati agenciji koja ima zaposleno najmanje jedno lice sa visokom spremom.

AGENCIJA ZA PRIVATIZACIJU - pravno lice koje prodaje kapital, odnosno imovinu i promoviše, inicira, sprovodi i kontroliše postupak privatizacije, ta-kođe ona obavlja i poslove stečajnog upravnika, a koje stečajno veće imenuje da obavlja te poslove u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečajni postupak. Agencija proverava: procenjenu vrednost kapitala ili imovine subjekta pri-vatizacije, usklađenost programa privatizacije i programa restruktuiranja sa propisima, usklađenost priliva sredstava po osnovu izvršene prodaje sa ugo-vorom o prodaji i izvršenje ugovora o prodaji u kojem je Agencija ugovorna strana, kao i prenos akcija bez naknade zaposlenim.

AGENS - dejstvujući činilac, pokretačka snaga, ono što dovodi do promena. Na primer, u ekonomiji to su tehnički progres, proizvodne snage, ljudske potrebe i drugo.

AGLOMERACIJA - pojava da se privredne delatnosti okupljaju na jednoj jedinoj lokaciji ili blizu nje, umesto da se ravnomerno rasporede u određenom prostoru.

Aglomeracioni efekti su svaka korist koju privredni subjekti ostvare kao rezultat toga što su im mnogobrojni drugi subjekti teritorijalno blizu, što često i dovodi do aglomeracije.

AGRARNA POLITIKA - deo ekonomske politike koji ima za cilj usmeravanje agroprivrede. Mere agrarne politike dele se na četiri osnovne grupe: mere menja-nja ili zaštite posedovnih odnosa i uređenja zemljišne teritorije; tehničko-tehnološ-ke mere; ekonomske mere i organizaciono-administrativne mere.

AGREGATNA TRAŽNЈA - ukupna količina roba i usluga koje se potražuju u jed-noj privredi u periodu od godinu dana.

AKCEPTNI NALOG - instrument plaćanja i instrument obezbeđenja plaćanja. A. n. izdaje dužnik i u njemu naznačuje sumu koja će se određenog dana skinuti sa njegovog računa u poslovnoj banci i preneti na račun poverioca. Ako na računu dužnika na dan dospeća naloga na naplatu nema dovoljno novca za izvršenje na-loga, račun dužnika se blokira, a sva sredstva koja pristižu na račun dužnika odmah se skidaju i prenose na račun poverioca do iznosa koji je potreban da bi se akceptni nalog izvršio.

AKCIJE - hartije od vrednosti izdate u seriji koje glase na deo osnovnog kapitala akcionarskog društva. Postoje dve osnovne vrste akcija: obične i preferencijalne (prioritetne ili povlašćene) akcije. Obične akcije predstavljaju elemenat akcijskog kapitala i odražavaju vlasničku poziciju u preduzeću. Ono što im daje visok stepen atraktivnosti predstavlja činjenica da svojim vlasnicima daju veći broj prava koje drugi finansijski instrumenti nemaju: pravo kontrole, pravo na deo dobiti a.d., pravo preče kupovine, pravo na uvid u osnovne poslovne rezultate a.d., pravo na aktivu u slučaju bankrotstva, pravo na transfer akcija.

A TERMINOLOŠKI REČNIK

9

TERMINOLOŠKI REČNIK A

Prioritetne akcije odražavaju deo vlasništva nad korporativnim vlasničkim obli-kom preduzeća, s tim što njihovi vlasnici obično ne uživaju pravo glasa. Zauzvrat, njihovim vlasnicima se garantuje fiksna dividenda i povlašćen tretman u pogledu njene isplate. Takođe ih karakteriše i prioritet u pogledu izvršenja obaveza u sluča-ju bankrotstva ili likvidacije a.d.

AKCIJE BEZ NAKNADE - akcije koje se besplatno prenose zaposlenima, bivšim zaposlenim i penzionerima, državljanima Republike Srbije.

AKCIJSKI FOND - pravno lice na koje se prenose akcije radi prodaje u skladu sa Zakonom o privatizaciji i Zakonom o akcijskom fondu. Akcijskom fondu se pre-nose akcije, odnosno udeli: preostali do dana stupanja na snagu zakona kojim se uređuje privatizacija u preduzećima koja su izvršila privatizaciju dela društvenog, odnosno državnog kapitala prema odredbama Zakona o svojinskoj tranformaciji („Sl.glasnik RS“ br. 32/97 i 10/2001); akcionara koji su odustali od otplata upi-sanih akcija koje se otplaćuju na osnovu Zakona o društvenom kapitalu („Sl.list SFRJ“, br. 84/89 i 46/90), Zakona o uslovima i postupku pretvaranja društvene svojine u druge oblike svojine („Sl.glasnik RS“ br. 48/91, 75/91, 48/94 i 51/94) i Zakona o svojinskoj transformaciji („Sl.glasnik RS“ br. 32/97 i 10/2001); koje Fond za razvoj Republike Srbije prenese Akcijskom fondu radi prodaje i preo-stali posle prodaje kapitala u postupku privatizacije u skladu sa zakonom kojim se uređuje privatizacija, kao i akcije posle raskida ugovora o prodaji kapitala, odnosno imovine između Agencije za privatizaciju i kupca kapitala. Akcijski fond dužan je da: blagovremeno obaveštava javnost o prodaji akcija; oba-veštava nadležno ministarstvo, Vladu Republike Srbije i organ teritorijalne autono-mije o prodatim akcijama najmanje dva puta godišnje; obezbedi potencionalnim kupcima potrebne podatke o pravnim licima čije akcije prodaje i obavesti centralni registar u kojem se evidentiraju hartije od vrednosti o svakoj prodaji akcija radi upisa novih vlasnika.

AKCIJSKI KAPITAL – ukupan iznos kapitala obezbeđen emisijom i plasmanom akcija kao hartija od vrednosti vlasničkog karaktera. Vlasništvo je akcionarskog društva i čine ga osnivački (akcijski) kapital i kapital sadržan u svim rezervama. Predstavlja zbir nominalnih vrednosti svih akcija.

AKCIONAR - nosilac upravljačkih i imovinskih prava nad akcijama koje poseduje. AKCIONARSKO DRUŠTVO - privredno društvo koje osniva jedno ili više prav-

nih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja određene delatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podeljen na ak-cije.

Akcionarsko društvo može biti otvoreno i zatvoreno. Otvorena ili javna akcionarska društva su ona koja su objavila javnu ponudu za

emisijom akcija. Kod njih obično ne postoje ograničenja u prometu akcija, koje se promeću slobodno u okviru berzanskog ili vanberzanskog poslovanja.

Zatvorena akcionarska društva se obično sastoje od manjeg broja akcionara, neret-ko postoje ograničenja u prometu akcija i akcijama se ne trguje javno na berzama.

AKCIZA - specijalni porez na potrošnju. Akcizama se oporezuje potrošnja ili upo-treba tačno određenih proizvoda. Osnovni razlog uvođenja akciza je fiskalni, te se

10


akcizama oporezuju, pre svega, proizvodi masovne potrošnje ( so, šećer, duvanske prerađevine, naftni derivati i sl.).

AKONTACIJA - suma novca koja se isplaćuje izvršiocu nekog posla pre početka izvršavanja posla. Akontacija predstavlja sredstvo osiguranja za oba poslovna su-bjekta.

AKVIZICIJA - pod akvizicijom podrazumeva se i poslovna aktivnost kojom jedno lice prikuplja porudžbine za drugo fizičko ili pravno lice ( koristi se najčešće u izdavačkoj delatnosti, ali i u drugim uslužnim delatnostima).

AKREDITIV - instrument plaćanja, odnosno ugovor koji se zaključuje između kup-ca i banke, kojim se banka obavezuje da će korisniku akreditiva - prodavcu isplatiti ugovorenu svotu novca kada banci podnese dokumente da je ispunio svoju oba-vezu. Učesnici u akreditivnom poslu su poverilac (prodavac), i dužnik (kupac) iz osnovnog posla, akreditivna banka (kupčeva banka) koja vrši isplatu i korespon-dentna (prodavčeva) banka.

AKTIVNA POLITIKA ZAPOŠLJAVANJA - predstavlja sistem planova, progra-ma i mera usmerenih ka povećanju zaposlenosti i smanjenju nezaposlenosti.

Osnovni instrument aktivne politike zapošljavanja je Nacionalni akcioni plan zapošljavanja.

Nacionalni akcioni plan, usaglašen sa Nacionalnom strategijom zapošljavanja, utvrđuje Vlada, na predlog nadležnog ministarstva.

Nacionalni akcioni plan sadrži: 1. makroekonomski okvir za stvaranje i primenu politike zapošljavanja; 2. stanje i tokove na tržištu rada, detaljno za narednu i okvir-no za naredne tri godine; 3. ciljeve i prioritete politike zapošljavanja; 4. programe i mere aktivne politike zapošljavanja za narednu godinu, sa odgovornostima za njihovo sprovođenje i potrebnim sredstvima; 5. finansijski okvir za politiku zapo-šljavanja i izvore finansiranja; 6. nosioce poslova realizacije Nacionalnog akcionog plana; 7. kategorije teže zapošljivih lica koje imaju prioritet u uključivanju u mere aktivne politike zapošljavanja; 8. indikatore uspešnosti realizacije programa i mera iz tačke 4. ovog stava i 9. druge elemente.

Pored Nacionalnog akcionog plana donose se i pokrajinski i lokalni nacionalni akcioni planovi.

Mere aktivne politike zapošljavanja su aktivnosti usmerene ka unapređenju za-poslenosti, i to: 1. u posredovanju u zapošljavanju lica koja traže zaposlenje; 2. u profesionalnoj orijentaciji i savetovanju o planiranju karijere; 3. subvencije za zapošljavanje; 4. podrška samozapošljavanju; 5. dodatno obrazovanje i obuka; 6. podsticaji za korisnike novčane naknade; 7. javni radovi i 8. druge mere usmerene ka zapošljavanju lica koja traže zaposlenje.

Nacionalna služba za zapošljavanje opštim aktom bliže uređuje kriterijume i način sprovođenja mera aktivne politike zapošljavanja.

AKTIVNA POLITIKA ZAPOŠLJAVANJA OSOBA SA INVALIDITETOM - v. OSOBA SA INVALIDITETOM

AKTIVA - jedan od agregata bilansa stanja (pored pasive), koji pokazuje sredstva (imovinu) preduzeća, odnosno konkretne forme u kojima je kapital uložen. Aktivu čini materijalna aktiva (materijalne vrednosti) i monetarna aktiva (novčane vred-


11


nosti i potraživanja). Sredstva u aktivi, po kriterijumu obrta, dele se na: osnovna sredstva i dugoročne finansijske plasmane (dugoročna ulaganja i potraživanja pre-duzeća), i obrtna sredstva (zalihe, kratkoročna potraživanja, gotovina i gotovinski ekvivalenti - žiro račun, devizni račun i sl.).

AKTIVNA VREMENSKA RAZGRANIČENJA (AVR) - (u knjigovodstvu) na teret AVR iskazuju se: 1) unapred plaćeni, odnosno fakturisani troškovi narednog perioda i 2) prihodi tekućeg perioda koji nisu mogli biti fakturisani, a za koje su nastali troškovi u tekućem periodu.

AKTIVNA FISKALNA POLITIKA - politika kojom se, uz korišćenje mehnizama javnih prihoda i javnih rashoda, utiče na ostvarivanje ekonomskih i drugih društvenih ciljeva. Ciljevi mogu biti: ostvarivanje pune zaposlenosti, ravnomerna raspodela dohotka, ravnomeran regionalni razvoj, stabilnost privrednog rasta i drugi ciljevi. U odnosu na ciljeve koji su postavljeni država može voditi ekspanzivnu, restriktivnu ili neutralnu fiskalnu politiku.

AKTIVNA KAMATA - kamata koju banka naplaćuje za svoje plasmane zajmovog kapitala, za razliku od pasivne kamate koju banka plaća na prikupljeni zajmovni kapital.

AKTIVNO STANOVNIŠTVO - osobe oba pola koje čine ponudu radne snage raspoložive za proizvodnju dobara i usluga. Uključuje zaposlene i nezaposlene osobe za određeni period što se utvrđuje popisom.

AKTUAR - stručnjak koji se bavi tehničkim aspektima osiguranja, odnosno mate-matikom osiguranja (izračunavanje tarifa osiguranja, rizika, rezervi osiguranja itd.

AKTUARSKA MATEMATIKA - grana primenjene matematike koja se bavi izra-čunavanjem tarifa za različite vrste osiguranja lica i imovine, obračunom rezervi osiguranja, itd.

AKVIZICIJA - ili preuzimanje je je poslovni potez kojim firma kupuje većinu, ili sve vlasničke udele u drugoj firmi da bi preuzela kontrolu nad njom. Akvizicija se često isplaćuje u gotovom novcu, akcijama drugih sticaoca ili kombinacijom ova dva načina. Akvizicija može biti prijateljska ili neprijateljska. Prijateljska akvizicija postoji u slučaju kada ciljna firma izrazi svoju saglasnost da bude kupljena, dok kod neprijateljske akvizicije ta saglasnost ne postoji.

AKVIZICIJA - aktivnost pribavljanja ili poslova ili obavljanja prodaje nekih standar-dnih proizvoda.

AKVIZITER - Lice koje obavlja ove poslove je akviziter, koje je plaćeno uglavnom u procentima od vrednosti zaključenog posla (na primer prodaja knjiga za jednog ili više izdavača).

AKUMULACIJA - u širem smislu obuhvata ukupno gomilanje, uskladištenje i uve-ćanje materijalnih dobara i novčanih sredstava, bez obzira na njihovu namenu. U užem smislu predstavlja nagomilavanje samo onih materijalnih i novčanih sredsta-va koja služe za proširenje proizvodne poslovne aktivnosti. Može biti društvena (ona koju ostvaruje društvena zajednica, odnosno država) i individualna (ona koju ostvaruju pojedinci, domaćinstva ili preduzeća).

12


ALGORITAM - skup matematičkih i logičkih operacija sa poznatim pravilima o njihovoj primeni i redosledu izvođenja u cilju rešavanja nekog problema.

ALOKACIJA RESURSA - raspoređivanje (raspodela) pojedinih resursa na odgova-rajuća mesta potrošnje ili upotrebe, prema unapred zadatom kriterijumu.

ALTERNATIVA - skup više mogućih rešenja nekog problema ili modela, koja mo-gu biti unapred zadata ili se određuju na osnovu poznatih kriterijuma.

ALTERNATIVNA HIPOTEZA - hipoteza koja predstavlja tvrđenje koje je u su-protnosti sa osnovnom ili nultom hipotezom.

AMORTIZACIJA - trošak otpisa osnovnih sredstava koji predstavlja periodično otpisivanje njihove nabavne vrednosti tokom njihovog korisnog veka upotrebe. Označava i otplatu, tj. postepenu likvidaciju dugoročnih zajmova ili nekog drugog duga u vidu delova glavnice i pripadajućeg dela kamate, što zajedno čini anuitet.

ANALIZA - metodološki postupak raščlanjavanja nekog pojma na jednostavnije, međusobno povezane elemente.

ANALIZA BILANSA - deo analize poslovanja preduzeća. Razlikuje se analiza bi-lansa stanja i analiza bilansa uspeha i to za jednu poslovnu godinu (statička analiza bilansa) ili za dve odnosno veći broj sukcesivnih poslovnih godina (dinamička analiza bilansa). Postupci analize su: vizuelna analiza bilansa, analiza bilansa po-moću računa pokrića, racio analiza, cash flow analiza (novčanih tokova) i funds flow analiza.

ANALOGIJA - (u pravu) tumačenje po sličnosti. Koristi se u slučajevima kad po-stoji pravna praznina, pod uslovom da je popunjavanje dopušteno. Za tumačenje po analogiji potrebno je da postoji sličnost između dva konkretna slučaja, od kojih je prvi regulisan opštom pravnom normom, a drugi nije odnosno predstavlja pra-vnu prazninu. Sličnost postoji kad u oba slučaja postoje zajednički bitni elementi, a razlikuju se u nebitnim. Primena analogije zabranjena je u krivičnom pravu.

ANARHOSINDIKALIZAM - mišljenje, uglavnom prisutno u francuskom (Ž. So-rel) i italijanskom (A. Labriola) sindikalnom pokretu krajem 19. i početkom 20. veka, koje odbacuje diktaturu proleterijata i potrebu za političkim starankama (u socijalizmu nisu potrebni ni država ni partija), već budućnost vidi u autonomnom razvoju radničkih sindikata (koji bi bili vlasnici sredstava za proizvodnju).

ANKETA O RADNOJ SNAZI - istraživanje kojim se prikupljaju podaci o osnov-nim karakteristikama radne snage, na osnovu kojih se vrši procena ukupne radne snage u Srbiji. Glavni cilj ovog istraživanja jeste dobijanje podataka o tri osnovna, međusobno isključiva kontingenta stanovništva: zaposlena, nezaposlena i neaktiv-na lica. Ovim istraživanjem poklanja se posebna pažnja stanovništvu radno uzrasta (starog 15 – 64 godine), a dobijeni podaci koriste se za praćenje, merenje i ocenji-vanje ekonomskih i društvenih kretanja u Republici Srbiji.

Anketom se obuhvata oko 6.500 domaćinstava, što predstavlja 0,27% od uku-pnog broja domaćinstava u Republici Srbiji. Kolektivna domaćinstva nisu obuhvaćena (studentski i đački domovi, domovi za decu i omladinu ometenu u razvoju, domovi za socijalno ugroženu decu, domovi za penzionere, stare i izne-mogle, domovi za odrasle invalide, manastiri, samostani i slično).


13


Jedinica anketiranja je svaki član slučajno izabranog domaćinstva, a jedinica izbora je domaćinstvo izabrano u uzorak. Period posmatranja ovog istraživanja odnosi se na nedelju dana.U Anketi o radnoj snazi sedmica je definisana kao period od sedam dana, koji počinje ponedeljkom a završava se nedeljom. Pri izradi metodološkog instrumentarija Ankete koriste se definicije i preporuke objavljene u metodološkom materijalu THE EUROPEAN UNION LABOUR FORCE SURVEY – Methods and Definitions / 2001.

Značenje osnovnih pojmova je sledeće:1) Domaćinstvom se smatra: a) svaka porodična ili druga zajednica lica koja izjave

da zajedno žive i da zajednički troše svoje prihode za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba (troškova stanovanja, ishrane, itd.), bez obzira na to da li se u vreme anketiranja svi članovi nalaze u mestu gde je domaćinstvo nastanjeno ili van tog mesta; b) svako lice koje živi samo (samačko domaćinstvo), a koje nema svoje domaćinstvo u drugom mestu, koje živi u posebnom ili u deljivom stanu, ili kao samac – podstanar, bez obzira na to da li stanuje u istoj sobi sa drugim samcem ili s članovima domaćinstva stanodavca, ali ne troši svoje prihode za-jedno sa njima, nego samo plaća usluge stanovanja.

2) Zaposlena lica su lica koja su najmanje jedan sat u posmatranoj sed-mici obavljala neki plaćeni posao (u novcu ili naturi), kao i lica koja su imala zaposlenje, ali koja su u toj sedmici bila odsutna sa posla. U zapo-slena lica, pored lica koja imaju zasnovan radni odnos i rade u preduzeću, ustanovi ili u drugoj vrsti organizacije ili rade kao privatni preduzetnici, uključuju se i individualni poljoprivrednici, pomažući članovi u domaćin-stvu, kao i lica koja su obavljala neki posao koji su samostalno pronašla i ugovorila (usmeno ili pismeno) bez zasnivanja radnog odnosa i kojima je taj rad predstavljao jedini izvor sredstava za život. Prema tome, u Anketi se ne uzima u obzir formalni status lica koje se anketira, nego se radni status tog lica određuje na osnovu stvarne aktivnosti koju je ono obavljalo u posmatranoj sedmici.

Prema Klasifikaciji profesionalnog statusa zaposlenih lica, zaposlena lica dele se na: samozaposlene, zaposlene radnike i pomažuće članove domaćinstva.

3) Samozaposleni su lica koja rade samostalno u vlastitom preduzeću, ustanovi, privatnoj radnji ili na poljoprivrednom imanju, kao i lica koja obavljaju samo-stalnu profesionalnu delatnost ili obavljaju neki drugi posao za sopstveni račun.

4) Zaposleni radnici su lica koja rade za poslodavca u bilo kom sektoru svojine, bez obzira na to da li imaju formalni ugovor o zaposlenju ili rade na osnovu usmenog dogovora. Članovi domaćinstva koji pomažu u obavljanju periodič-nog posla i koji su plaćeni za svoj rad smatraju se zaposlenim radnicima.

5) Pomažući članovi domaćinstva su lica koja pomažu drugom članu domaćin-stva u vođenju porodičnog posla ili poljoprivrednog gazdinstva, a da pri tome nisu plaćena za taj rad.

6) Nezaposlena lica su lica koja u posmatranoj sedmici nisu obavljala ni jedan plaćeni posao, niti su imala posao sa kojeg su odsustvovala i na koji su mogla da se vrate nakon isteka odsustva, pod uslovom da su zadovoljavala sledeće kriterijume:

14


- da su u poslednje četiri sedmice preduzimala aktivne korake u cilju nalaženja posla i da su, ukoliko bi im posao bio ponuđen, bila u mogućnosti da počnu da rade u roku od dve sedmice;

- da u poslednje četiri sedmice nisu aktivno tražila posao, jer su našla posao na kojem je trebalo da počnu da rade nakon isteka posmatrane sedmice, a najkasnije za tri meseca.

7) Aktivno stanovništvo (radnu snagu) čine sva zaposlena i nezaposlena lica stara 15 i više godina.

8) Neaktivno stanovništvo čine sva lica stara 15 i više godina koja nisu svrstana u aktivno stanovništvo. Stanovništvo radnog uzrasta (7 + 8) čine sva lica stara 15 i više godina (ak-tivno i neaktivno stanovništvo).

9) Potencijalno aktivno stanovništvo (potencijalna radna snaga) čine lica ko-ja aktivno traže posao, ali nisu u mogućnosti da odmah, odnosno u roku od dve sedmice počnu da rade, kao i lica koja su u mogućnosti da odmah počnu da rade, ali koja aktivno ne traže posao. U ovaj kontingent uključena su i tzv. „obeshrabrena lica“, tj. lica koja ne traže posao zato što su uverena da ga ne mogu naći, iako su u mogućnosti da odmah počnu da rade, ukoliko bi im posao bio ponuđen.

10) Subjektivni radni status predstavlja radni status anketiranog lica prema nje-govom sopstvenom mišljenju, a ne prema njegovoj stvarnoj aktivnosti u po-smatranoj sedmici.

11) Stopa aktivnosti predstavlja procenat aktivnog stanovništva u ukupnom sta-novništvu starom 15 i više godina (stanovništvu radnog uzrasta).

12) Stopa zaposlenosti predstavlja procenat zaposlenih u ukupnom stanovništvu starom 15 i više godina (stanovništvu radnog uzrasta).

13) Stopa nezaposlenosti predstavlja procenat nezaposlenih u ukupnom broju aktivnih stanovnika ( ukupanom broju zaposlenih i nezaposlenih starijih od 15 godina).

14) Stopa neaktivnosti predstavlja procenat neaktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu starom 15 i više godina (stanovništvu radnog uzrasta).

Anketa o radnoj snazi prvi put je u Srbiji sprovedena 1994. godine (kao probno istraživanje), a od 1995. godine sprovodi se kao redovno godišnje istraživanje.

Prema anketi radne snage, stopa nezaposlenosti u Republici Srbiji u 2007. godini iznosila je 18, 1%, a prema podacima Nacionalne službe za zapošljavanje 25,2 %.

U 2008. godini izvršena je revizija upitnika i usklađivanje metodologije Ankete o radnoj snazi u skladu sa najnovijim standardima evropske statistike (Euro-stat), čime je obezbeđena potpuna uporedivost podataka sa podacima zemalja članica EU. Kao posledica revizije upitnika i metodologije, stopa nazaposleno-sti je pala sa 18,1% (oktobar 2007. godine) na 14 % (oktobar 2008. godine), a stopa zaposlenosti je povećana, u istim godinama i mesecima, sa 41,8% na 44,2 %.

Primer izračunavanja stopa aktivnosti, zaposlenosti, nezaposlenosti i neak-tivnosti.Ukupan broj stanovnika ............................................................................ 10.000.000

1. deca od 0 do 14 godina.......................................................................... 1.000.000


15


2. stanovništvo radnog uzrasta ( 15 i više godina) ................................. 7.000.000a) aktvno stanovništvo (radna snaga .................................................. 4.200.000

- zaposleni ........................................................................................ 2.500.000 - nezaposleni .................................................................................... 1.700.000

b) neaktivno stanovništvo .................................................................... 2.800.000 3. penzioneri( preko 65 godina) .............................................................. 2.000.000

a) stopa aktivnosti - 4.200.000 / 7.000.000 x 100=60%b) stopa zaposlenosti - 2.500.000 / 7.000.000 x 100=35,7%v) stopa nezaposlenosti - 1.700.000 / 4.200.000 x 100= 40,5%g) stopa neaktivnosti - 2.800.000 / 7.000.000 x 100= 40% 100%-60%=40%

ANTISINDIKALNA DISKRIMINACIJA - postoje opšti (koji pogađaju sve radnike članove sindikata) i spcijalni (koji pogađaju samo sindikalne prestavnike-poverenike) oblici diskriminacije. Nezapošljavanje, otpuštanje, stavljanje na ,,crnu listu“, premeštaj, suspenzija i druge mere usmerene protiv članova sindikata, primeri su opšte diskriminacije. Kao primeri specijalne diskriminacije mogu se navesti : a) raspoređivanje bivšeg sindikalnog predstavnika na niže radno mesto od onoga na koje je radio pre izbora za sindikalnog predstavnika; b) nezadržavanje radnog mesta po isteku mandata sindikalnog predstavnika i dr. Postoje i takozvani kolektivni oblici antisindikalne diskriminacije,koji su usmereni ka grupi radnika članova sindikata ( na primer, delimično ili potpuno zatvaranje ili preseljenje dela preduzeća, što ima za posledicu kolektivno otpuštanje zaposlenih). Zaštita od svih vidova antisindikalne diskriminacije treba da se zasniva na odgovarajućim zakonskim rešenjima.

ANTITEZA - suprotna tvrdnja, suprostavljeno mišljenje; drugi član dijalektičkog niza razvoja pojmova: teza – antiteza - sinteza.

ANUITET - veličina kojom se amortizuje zajam krajem svakog obračunskog perioda. Anuitet predstavlja zbir otplate i kamate na ostatak zajma u obračunskom periodu na koji se odnosi.

APRESIJACIJA - povećanje vrednosti valute u odnosu na druge valute na devi-znom tržištu, ili generalno povećanje vrednosti bilo kog oblika aktive

APROPRIJACIJA, b.s. - od strane Narodne skupštine, odnosno skupštine lokalne vla-sti, zakonom o budžetu Republike Srbije, odnosno odlukom o budžetu lokalne vlasti, dato ovlašćenje Vladi, odnosno nadležnom izvršnom organu lokalne vlasti, za trošenje javnih sredstava do određenog iznosa i za određene namene za budžetsku godinu, od-nosno iznos sredstava utvrđen u finansijskom planu organizacije za obavezno socijalno osiguranje za određene namene; stalna aproprijacija je aproprijacija u budžetu kojom se obavezno utvrđuju sredstva na ime otplate duga i datih garancija; aproprijacije za indirektne korisnike budžetskih sredstava se iskazuju zbirno po vrstama indirektnih korisnika i namenama sredstava u okviru razdela direktnog korisnika koji je, u budžet-skom smislu, odgovoran za te indirektne korisnike budžetskih sredstava.

APOLOGETIKA - nekritičko mišljenje ili nastojanje da se naizgled naučnim stavo-vima odbrani neka doktrina, društvena struktura ili interesi pojedinih društvenih slojeva.

16


APSOLUTNA LINIJA SIROMAŠTVA - potrošnja neophodna za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba stanovništva. v. relativna linija siromaštva

APSOLUTNA RENTA - osnovni oblik rente koji se prisvaja sa svake parcele bez obzira na njihove razlike u plodnosti i udaljenosti od tržišta, odnosno osnovni oblik ekonomske valorizacije zemljišne svojine u kapitalizmu.

APSORPCIONA MOĆ TRŽIŠTA - sposobnost određenog tržišta da u određe-nom vremenu kupi i plati i potroši određenu količinu proizvoda.

APSTINENCIJA - odlaganje, odnosno uzdržavanje od sadašnje potrošnje radi akumulacije kapitala koja će u budućnosti omogućiti veću potrošnju ili dalju aku-mulaciju kapitala.

APSTRAKCIJA - naučni metod zasnovan na misaonom izdvajanju izvesnih pojmo-va i procesa ili osobina predmeta izučavanja i zanemarivanje ostalih obeležja i ka-rakteristika. Uključuje induktivni i deduktivni metodološki postupak i obezbeđuje da se u mnoštvu pojava identifikuju osnovne zakonitosti.

ARBITAR U RADNOM SPORU - lice koje odlučuje o predmetu individualnog radnog spora.

ASIGNACIJA - upućivanjem (asignacijom) jedno lice, uputilac (asignant) ovlašđuje drugo lice, upućenika (asignat) da za njegov račun izvrši nešto određeno trećem licu, primaocu uputa (asignatar), a ovog ovlašćuje da to izvršenje primi u svoje ime. Asignacija je odligacioni odnos između tri lica i ona je pravovaljana i proizvodi pravno dejstvo samo ukoliko na nju pristanu sva tri učesnika. Primer: preduzeće A ima potraživanja od preduzeća B i istpvremeno dugovanja u istom iznosu prema preduzeću C. Preduzeće A uputom ovlašćuje preduzeće B, kao svog dužnika, da preduzeću C uplati njegov dugovni iznos. Na ovaj način prduzeće B izmiruje oba-veze prema preduzeću A, a preduzeće A premaa preduzeću C.

ATEST - pismena isprava o saobraznosti tehničke i druge robe standardima, pro-pisima, tehničkim specifikacijama i zahtevima iz međunarodnih ugovora koji oba-vezuju državu. Istovremeno označava ispravu kojom se potvrđuje da je proizvod ispitan i da ispunjava pomenute zahteve.

AUTONOMIJA SINDIKATA - predstavlja samostalnost sindikata u osdnosu na političke partije i socijalne partnere (državu i poslodavce), što naravno ne isključu-je odgovarajuću saradnju sa socijalnim partnerima uz očuvanje sopstvenog identi-teta. Autonomija sindikata može se posmatrati u oganizacionom (samostalnost u uređivanju organizacione strukture) i funkcionalnom smislu (samostalnost uobav-ljanju svojih funkcija).

AUTONOMNA REGULATIVA (AUTONOMNO PRAVO) - obuhvata širok spektar dokumenata kojima socijalni partneri na načelu dobrovoljnosti i slobod-ne volje regulišu svoje međusobne odnose, prava i obaveze ( sistem kolektivnih ugovora; dokumenti kojima se reguliše osnivanje i funkcionisanje institucija kroz koje se ostvaruje socijalni dijalog i tripartitni odnosi, mehanizni mirnog rešavanja radnih sporova; svi sporazumi koje postignu sindikati i poslodavačke organizacije o uslovima i načinu prekida štrajka i lock-out-a; sporazumi koje postižu političke vlasti i sindikati o strateškim razvojnim pitanjima društva). Autonomne norme,


17


prema tome, ne donosi organi gržavne vlasti već autonomni, nedržavni subjekti. Autonomno pravo predstavlja izraz kolektivne volje autonomne zajednice koji do-bija oblik izvora prava. v. IZVORI PRAVA INDUSTRIJSKIH ODNOSA

AVANSI - unapred plaćeni iznosi koje kupac plaća dobavljaču za kupovinu osnov-nih sredstava, materijala ili robe.

AŽIO/DISAŽIO – kada je tržišna vrednost hartije od vrednosti veća od nominalne, ostvaruje se pozitivna razlika u ceni i tada je reč o ažiju, a obrnuto, kada je tržišna vrednost manja od nominalne reč je o disažiju.

18

BANKA - organizacija koja se kao glavnim predmetom poslovanja bavi uzimanjem i davanjem kredita, kao i psredovanjem u novčanom prometu. Vrste: centralne ili emisione banke, komercijalne ili depozitne, investicione, poslovne univerzalne, specijalizovane razvojne, regoinalne, multinacionalne banke.

BANKA PODATAKA - sistem prikupljanja, obrade, analize i skladištenja podataka kao podrška donošenju odluka.

BANKROTSTVO - stanje pri kome dužnik ne može da ispunjava obaveze prema poveriocu, proglašava se odlukom suda, a smisao je da se poverioci, potpuno ili delimično, namire iz imovine dužnika.

BAZNA INFLACIJA - pokazatelj koji meri ktretanje cena koje se slobodno formi-raju i nemaju velike sezonske fluktacije. Pri njenom obračunu isključuju se admini-strativno kontrolisane i cene poljoprivrednih proizvoda.

BAZNI PERIOD - referentni datum od koga se računa neki indeksni broj ili vre-menska serija.

BENČMARKING - kontinuirani proces merenja i upoređivanja poslovnih procesa jedne organizacije u odnosu na poslovne procese lidera bilo gde u svetu, radi do-bijanja informacija koje će pomoći organizaciji da preduzma akcije za poboljšanje svojih perfomansi.

BENEFICIRANI RADNI STAŽ - staž sa uvećanim trajanjem koji se priznaje osi-guranicima ukoliko rade na izuzetno teškim i opasnim radnim mestima, što može negativno uticati na njihovo zdravlje ili imati za posledicu nemogućnost obavljanja profesionalne delatnosti nakon određenog broja godina života.

BERZA - pravno lice organizovano kao akcionarsko društvo koje obavlja delatnost organizovanja trgovine hartijama od vrednosti i drugim finansijskim instrumenti-ma na berzanskom tržištu. Osnivač, odnosno akcionar berze može biti država, do-maće i strano, pravno i fizičko lice. Delatnost berze je: organizovanje javne ponude hartija od vrednosti i povezivanje ponude i tražnje hartija od vrednosti; objavlji-vanje informacije o ponudi, tražnji i tržišnoj ceni hartija od vrednosti i drugih podataka značajnih za trgovinu hartijama od vrednosti; utvrđivanje i objavljivanje kursnih lista hartija od vrednosti i obavljanje drugih poslova u skladu sa zakonom.

BERZANSKI INDEKSI - daju odgovor na pitanje kako se kreće finansijsko tržište u celini ili pojedini njegovi delovi. Računaju se kao indeksi i kao proseci. Proseci su ponderisani ili neponderisani proseci cena izabranih hartija od vrednosti.

B

TERMINOLOŠKI REČNIK B

19

BERZANSKI KRAH – situacija kada dolazi do naglog pada cena na berzama u relativno kratkom periodu. Obično sledi posle perioda uspona ili rasta cena (takvi periodi nerealnih uspona označavaju se pojmom baloni).

BEVERIDŽOV MODEL FINANSIRANJA ZDRAVSTVENOG OSIGU-RANA - v. SISTEMI ZDRAVSTVENE ZA[TITE

BILANS - pregled jedne ekonomske pojave ili računovodstvene kategorije sa dva aspekta polazeći od dva obeležja.

BILANS STANJA - pregled imovine (sredstava) preduzeća na određeni dan i to prema obliku (aktiva) i izvorima finansiranja (pasiva).Aktivu čine:a) fiksna ili stalna imovina (osnovna sredstva, nematerijalna ulaganja i dugoročna

finansijska ulaganja – krediti, hartije od vrednosti);b) obrtna imovina ili kapital (zalihe, materijal, gotovi proizvodi, nedovršena pro-

izvodnja, kratkoročna potraživanja – kupci, kratkoročna finansijska ulaganja-krediti, hartije od vrednosti, menice, novčana sredstva – gotovina);

c) aktivna vremenska razgraničenja;d) gubitak ranijih godina i gubitak tekuće godine. Pasivu čine:a) osnovni kapital – akcionarski ili sopstveni kapital;b) dugoročne obaveze – krediti, hartije od vrednosti;c) kratkoročne obaveze (dobavljači, čekovi, menice, hartije od vrednosti, avansi,

ostale kratkoročne obaveze iz poslovanja);d) pasivna vremenska razgraničenja;e) nerasporedjena dobit tekuće godine.

BILANS USPEHA - pregled poslovanja preduzeća za određeni vremenski period, a sadrži prilive vrednosti u preduzeće (prihodi) i odlive vrednosti iz preduzeća (rashode).

BILANS NOVČANIH TOKOVA - pregled promena stanja gotovine preduzeća u određenom vremenskom periodu (prilivi i odlivi gotovine).

BIZMARKOV MODEL FINANSIRANJA ZDRAVSTVENOG OSIGURA-NJA - v. SISTEMI ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

BIZNIS PLAN - planska odluka kojom se uspostavlja veza između strategijskog i operativnog planiranja. U biznis planu nalaze se informacije koje se odnose na na investicije, sistem nabavke i distribucije, cenovnu strategiju, sistem kompenzacije, likvidnost i solventnost preduzeća, stepen iskorišćenosti kapaciteta, kreditnu spo-sobnost i finansijsku fleksibilnost preduzeća, itd. Po pravilu odnosi se na vremen-ski period od godinu dana.

BOJKOT - oblik industrijske akcije koji se preduzima u toku trajanja štrajka. Može biti primarni (apel sindikata da poslovni partneri i klijanti njihovog, tzv. pri-marnog poslodavca ne kupuju njegove proizvode i usluge dok traje štrajk protiv njega) i sekundarni (usmeren protiv drugog, tzv. sekudarnog poslodavca, koji nastavlja saradnju sa primarnim poslodavcem). Oblik sekundarnog bojkota nije dozvoljen.

20

B SINDIKALNI LEKSIKON

BONIFIKACIJA - sniženje već ugovorenih cena koje odobrava dobavljač na zahtev kupca. Najčešće odobrava se zbog prijema materijala i robe koja je slabijeg kvali-teta od ugovorenog.

BONITET - skup pozitivnih karakteristika preduzeća ili drugih pravnih lica, a obuhvata: likvidnost, solventnost, kreditnu sposobnost, tržišni položaj, poslovnu reputaciju, rentabilnost i sl.

BONUS - ekstra isplata zaposlenima kojim rukovodstvo nagrađuje dobrei ndivi-dualne i poslovne rezultate. Takođe predstavlja ekstra isplatu vlasnicima polise osiguranja ili odbitak od cene koja se odobrava klijentima sa posebnom zaslugom (na primer vlasnicima polise osiguranja automobila koji u toku godine ne podnesu ni jedan zahtev za isplatu štete).

BRAUNFILD INVESTICIJE - jedan od modaliteta direktnih stranih ulaganja, kada firma kupuje ili iznajmljuje postojeća proizvodna postrojenja kako bi pokrenula no-vu proizvodnu delatnost. Suprotnost su grinfild investicije, kada se gradi novi pogon.

BREJNSTORMING - proces prikupljanja ideja u kojem se pojedinci podstiču da slpbodno iznose ideje, kao i argumente za i protiv njihovog prihvatanja.

BROKER - posrednik koji ima dozvolu za trgovanje hartijama od vrednosti na berzi u ime i za račun klijenta (kupca).

BROKERSKO-DILERSKO DRUŠTVO - pravno lice organizovano kao akcionarsko društvo koje delatnosti obavlja na organizovanom tržištu u skladu sa zakonom. Brokersko-dilersko društvo može obavljati sledeće delatnosti: posredovanje u kupovini i prodaji hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata i kupovina i prodaja tih instrumenata u svoje ime, a za račun nalogodavca, odnosno u ime i za račun nalogodavca (brokerski poslovi); kupovina i prodaja hartija od vrednosti i drugih finansijskiih instrumenata u svoje ime i za svoj račun, radi ostvarivanja razlike u ceni (dilerski poslovi); obavezna kupovina i prodaja hartija od vrednosti i drugih finansijsiih instrumenata u svoje ime i za svoj račun po ceni koju unapred objavljuje brokersko-dilersko društvo (poslovi market-majkera); upravljanje hartijama od vrednosti i drugim finansijskim instrumentima u ime i za račun nalogodavca (poslovi portfolio menadžera); organizovanje izdavanja hartija od vrednosti i drugih finansijskih instumenata bez obaveze otkupa neprodatih hartija od vrednosti, odnosno organizovanje uključivanja hartija od vrednosti na organizovano tržište (poslovi agenta emisije); organizovanje izdavanja hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata sa obavezom njihovog otkupa od izdavaoca radi dalje prodaje, ili sa obavezom otkupa od izdavaoca neprodatih hartija od vrednosti (poslovi pokrovitelja emisije) i pružanje savetodavnih usluga u vezi s poslovanjem hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata (poslovi investicionog savetnika). Banka može obavljati delatnosti brokersko-dilerskog društva ako dobije dozvolu Komisije za obavljanje delatnosti (ovlašćena banka). Delatnosti brokersko-dilerskog društva ovlašćena banka obavlja pod uslovom: da za to ima poseban organizacioni deo; da u poslovnim knjigama obezbedi posebnu evidenciju i podatke o poslovanju tog organizacionog dela i da ispunjava uslove kadrovske i organizacione osposobljenosti i tehničke opremljenosti za obavljanje tih delatnosti.


21

BUM - brzi uspon privredne aktivnosti u određenoj privrednoj delatnosti ili u celoj nacionalnoj privredi, koji obično traje od jedne do tri godine.

BUDŽET , b.s. - sveobuhvatan plan prihoda i primanja i plan rashoda i izdataka, organizovan u dva odvojena računa: a) račun prihoda i primanja ostvarenih po osnovu prodaje nefinansijske imovine i rashoda i izdataka za nabavku nefinan-sijske imovine i b) račun finansiranja. Budžet je osnovni dokument ekonomske politike Vlade. Budžet se sastoji iz opšteg dela i posebnog dela. Opšti deo budžeta obuhvata: 1) račun prihoda i rashoda i neto nabavku nefi-nansijske imovine (razlika prodaje i nabavke nefinansijske imovine); budžetski suficit, odnosno deficit; 2) ukupni fiskalni suficit, odnosno ukupni fiskalni deficit;3) račun finansiranja, odnosno predlog za korišćenje suficita, a u slučaju deficita - izvore za njegovo finansiranje iskazane i kvantifikovane pojedinačno po vrstama izvora; 4) pregled očekivanih sredstava iz razvojne pomoći Ev-ropske unije; 5) procenu neophodnih finansijskih sredstava za sufinansiranje razvojnih programa finansiranih iz sredstava razvojne pomoći Evropske unije; 6) procenu ukupnog novog zaduženja, odnosno razduženja Republike Srbije u toku budžetske godine; 7) procenu ukupnog iznosa novih garancija Republike Srbije tokom budžetske godine; 8) opis i procenu poreskih rashoda po osnovu poreskih olakšica i umanjenih osnovica; 9) stalnu i tekuću budžetsku rezervu. Posebni deo budžeta iskazuje finansijske planove direktnih korisnika budžetskih sredstava, prema principu podele vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Budžet se priprema i izvršava na osnovu sistema jedinstvene budžetske kla-sifikacije. Budžetska klasifikacija obuhvata ekonomsku klasifikaciju prihoda i primanja, ekonomsku klasifikaciju rashoda i izdataka, organizacionu klasifikaciju, funkcionalnu klasifikaciju, programsku klasifikaciju i klasifikaciju prema izvorima finansiranja, pri čemu: 1) ekonomska klasifikacija prihoda i primanja iskazuje prihode i primanja na

osnovu propisa ili ugovora koji određuju izvore prihoda, odnosno primanja; 2) ekonomska klasifikacija rashoda i izdataka iskazuje pojedinačna dobra i

usluge i izvršena transferna plaćanja; 3) organizaciona klasifikacija iskazuje rashode i izdatke po korisnicima

budžetskih sredstava, sa raspodelom aproprijacija između korisnika; 4) funkcionalna klasifikacija iskazuje rashode i izdatke po funkcionalnoj name-

ni za određenu oblast i nezavisna je od organizacije koja tu funkciju sprovodi; 5) programska klasifikacija iskazuje klasifikaciju programa korisnika budžetskih

sredstava; 6) klasifikacija rashoda i izdataka prema izvorima finansiranja iskazuje pri-

hode i primanja, rashode i izdatke prema osnovu ostvarenja tih sredstava. Budžetski suficit, odnosno deficit je razlika između ukupnog iznosa prihoda i primanja ostvarenih po osnovu prodaje nefinansijske imovine i ukupnog iznosa rashoda i izdataka za nabavku nefinansijske imovine.Ukupni fiskalni suficit, odnosno ukupni fiskalni deficit je budžetski sufi-cit, odnosno budžetski deficit korigovan za transakcije u imovini i obavezama koje su izvršene u cilju sprovođenja javnih politika; primanja ostvarena priva-tizacijom imaju tretman finansijske imovine i uključuju se u račun finansiranja;

22


subvencije date u formi kredita, ili nabavke finansijske imovine smatraju se rashodima; Zakon o završnom računu budžeta Republike Srbije je akt kojim Narodna skupština za svaku budžetsku godinu utvrđuje ukupno ostvarene prihode i pri-manja i rashode i izdatke (uključujući sopstvene prihode i rashode iz sopstvenih prihoda korisnika sredstava budžeta Republike Srbije), finansijski rezultat budžeta Republike Srbije (budžetski deficit ili suficit) i račun finansiranja.Odluka o završnom računu budžeta lokalne vlasti je akt kojim skupština lokal-ne vlasti za svaku budžetsku godinu utvrđuje ukupno ostvarene prihode i primanja i rashode i izdatke (uključujući sopstvene prihode i rashode iz sopstvenih prihoda korisnika sredstava budžeta lokalne vlasti) i finansijski rezultat budžeta lokalne vlasti (budžetski deficit ili suficit) i račun finansiranja.Odluka o završnom računu organizacije za obavezno socijalno osiguranje je akt kojim nadležni organ organizacije za obavezno socijalno osiguranje za sva-ku budžetsku godinu utvrđuje ukupno ostvarene prihode i primanja i rashode i izdatke (uključujući sopstvene prihode i rashode iz sopstvenih prihoda korisnika sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje), finansijski rezultat or-ganizacije za obavezno socijalno osiguranje (budžetski deficit ili suficit) i račun finansiranja. Programski deo budžeta je sastavni deo posebnog dela budžeta koji sadrži pro-grame i aktivnosti korisnika budžetskih sredstava, koji se sprovode u cilju efikas-nog upravljanja sredstvima po predloženim programima, a koji doprinose ostva-renju strateških ciljeva u skladu sa ekonomskom politikom zemlje.

BUDŽETSKI KALENDAR, b.s. - Postupak pripreme i donošenja budžeta i finan-sijskih planova organizacija za obavezno socijalno osiguranje izvršava se prema budžetskom kalendaru, i to:1) Kalendar za nivo Republike Srbije:

(1) 15. februar - ministar daje instrukciju za predlaganje prioritetnih oblasti finansiranja;

(2) 15. mart - direktni korisnici sredstava budžeta Republike Srbije na osnovu instrukcije iz podtačke (1) ove tačke dostavljaju Ministarstvu predloge za utvrđivanje prioritetnih oblasti finansiranja za budžetsku i naredne dve fis-kalne godine;

(3) 30. april - ministar u saradnji sa ministarstvima i institucijama nadležnim za ekonomsku politiku i privredni sistem priprema Izveštaj o fiskalnoj stra-tegiji, koji sadrži ekonomsku i fiskalnu politiku Vlade sa projekcijama za budžetsku i naredne dve fiskalne godine;

(4) 15. maj - ministar dostavlja nacrt Izveštaja o fiskalnoj strategiji Fiskalnom savetu;(5) 15. jun - Fiskalni savet daje mišljenje o nacrtu Izveštaja o fiskalnoj strategiji;(6) 1. jul - ministar dostavlja Vladi predlog Izveštaja o fiskalnoj strategiji na

usvajanje;(7) 15. jul - Vlada usvaja Izveštaj o fiskalnoj strategiji i dostavlja ga Narodnoj

skupštini na razmatranje;(8) 1. avgust - ministar dostavlja uputstvo za pripremu nacrta budžeta Repub-

like Srbije;


23

(9) 1. avgust - ministar dostavlja Izveštaj o fiskalnoj strategiji lokalnoj vlasti i organizacijama za obavezno socijalno osiguranje;

(10) 31. avgust - Narodna skupština dostavlja Vladi komentare i preporuke u vezi sa Izveštajem o fiskalnoj strategiji;

(11) 15. septembar - direktni korisnici sredstava budžeta Republike Srbije i orga-nizacije za obavezno socijalno osiguranje dostavljaju predlog srednjoročnog i finansijskog plana Ministarstvu;

(12) 1. oktobar - Vlada, na predlog ministra, usvaja revidirani Izveštaj o fiskalnoj strategiji, sa informacijama o finansijskim i drugim efektima novih politika, uzimajući u obzir posle 30. aprila ažurirani makroekonomski okvir;

(13) 5. oktobar - Vlada dostavlja Narodnoj skupštini revidirani Izveštaja o fiskal-noj strategiji;

(14) 15. oktobar - ministar dostavlja Vladi nacrt zakona o budžetu Republike Sr-bije, nacrte odluka o davanju saglasnosti na finansijske planove organizacija za obavezno socijalno osiguranje sa finansijskim planovima organizacija za obavezno socijalno osiguranje;

(15) 1. novembar - Vlada usvaja predlog zakona o budžetu Republike Srbije i dostavlja ga Narodnoj skupštini, zajedno sa predlozima odluka o davanju saglasnosti na finansijske planove organizacija za obavezno socijalno osigu-ranje i finansijskim planovima organizacija za obavezno socijalno osiguranje;

(16) 15. decembar - Narodna skupština donosi zakon o budžetu Republike Sr-bije i odluke o davanju saglasnosti na finansijske planove organizacija za obavezno socijalno osiguranje;

2) Kalendar budžeta lokalne vlasti:(1) 15. avgust - lokalni organ uprave nadležan za finansije izdaje uputstvo za

pripremu nacrta budžeta lokalne vlasti;(2) 15. septembar - direktni korisnici sredstava budžeta lokalne vlasti dostavlja-

ju predlog finansijskog plana lokalnom organu uprave nadležnom za finan-sije za budžetsku i naredne dve fiskalne godine;

(3) 15. oktobar - lokalni organ uprave nadležan za finansije dostavlja nacrt od-luke o budžetu nadležnom izvršnom organu lokalne vlasti;

(4) 1. novembar - nadležni izvršni organ lokalne vlasti dostavlja predlog odluke o budžetu skupštini lokalne vlasti;

(5) 20. decembar - skupština lokalne vlasti donosi odluku o budžetu lokalne vlasti;

(6) 25. decembar - lokalni organ uprave nadležan za finansije dostavlja ministru odluku o budžetu lokalne vlasti.

Navedeni rokovi predstavljaju krajnje rokove u budžetskom kalendaru.

BUDŽETSKI FOND, b.s. - evidencioni račun u okviru glavne knjige trezora, koji otvara Vlada, odnosno nadležni izvršni organ lokalne vlasti, kako bi se pojedini budžetski prihodi i rashodi vodili odvojeno, radi ostvarivanja cilja koji je predviđen posebnim republičkim, odnosno lokalnim propisom ili međunarodnim sporazu-mom. Pomenutim propisom, odnosno sporazumom definišu se: 1) svrha budžet-skog fonda; 2) vreme za koje se budžetski fond osniva; 3) nadležno ministarstvo, odnosno lokalni organ uprave odgovoran za upravljanje fondom; 4) izvori finan-siranja budžetskog fonda.

24


BUDŽETSKE REZERVE b.s. - postoje tekuća i stalna budžetska rezerva. U okviru budžeta deo planiranih prihoda ne raspoređuje se unapred, već se zadr-

žava na ime tekuće budžetske rezerve. Sredstva tekuće budžetske rezerve koriste se za neplanirane svrhe za koje nisu utvrđene aproprijacije ili za svrhe za koje se u toku godine pokaže da aproprijacije nisu bile dovoljne. Tekuća budžetska rezerva opredeljuje se najviše do 1,5% ukupnih prihoda i primanja od prodaje nefinansij-ske imovine za budžetsku godinu. Vlada, odnosno nadležni izvršni organ lokalne vlasti, donosi na predlog ministra, odnosno lokalnog organa uprave nadležnog za finansije, rešenje o upotrebi tekuće budžetske rezerve. Sredstva tekuće budžetske rezerve raspoređuju se na direktne korisnike budžetskih sredstava tokom fiskal-ne godine. Sredstva tekuće rezerve budžeta Republike Srbije, izuzetno mogu se koristiti i za izvršavanje obaveza budžeta lokalne vlasti usled smanjenog obima prihoda budžeta lokalne vlasti. U budžetu se planiraju sredstva za stalnu budžetsku rezervu, koja se iskazuje na aproprijaciji namenjenoj za budžetske rezerve. Stal-na budžetska rezerva koristi se za finansiranje rashoda na ime učešća Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti, u otklanjanju posledica vanrednih okolnosti, kao što su zemljotres, poplava, suša, požar, klizišta, snežni nanosi, grad, životinjske i biljne bolesti, ekološka katastrofa i druge elementarne nepogode, odnosno drugih vanrednih događaja, koji mogu da ugroze život i zdravlje ljudi ili prouzrokuju štetu većih razmera. Stalna budžetska rezerva opredeljuje se najviše do 0,5% ukupnih prihoda i primanja od prodaje nefinansijske imovine za budžetsku godinu. Rešenje o upotrebi sredstava stalne budžetske rezerve donosi Vlada, na predlog ministra, odnosno nadležni izvršni organ lokalne vlasti, na predlog lokalnog organa uprave nadležnog za finansije. Izveštaj o korišćenju sredstava stalne budžetske rezerve dostavlja se Narodnoj skupštini, odnosno skupštini lokalne vlasti, uz završni račun budžeta.

BUDŽETSKI SISTEM - čine budžet Republike Srbije, budžeti lokalne vlasti i fi-nansijski planovi organizacija za obavezno socijalno osiguranje.

25

CARINE - osnovni su instrument spoljno-trgovinske zaštite domaćeg tržišta. Ca-rine se naplaćuju prilikom uvoza robe, u odrđenom procentu od njene vrednosti ili po jedinici mere, u vezi sa čime pravi se razlika između ad valorem (prema vrednosti) i specifičnih carina. Izvozne carine danas su retkost.

CARINSKA STOPA - procentualni iznos od vrednosti robe koji se plaća prilikom uvoza, izvoza ili tranzita robe (ad valorem carinska stopa). Plaćanje carine može se utvrditi i u apsolutnom iznosu po jedinici mere robe (metru, kilogramu, toni i sl. - specifična carinska stopa) ili kombinovano.

CARINSKA TARIFA - sistematizovan pregled roba koje podležu naplati carine. Sastoji se od tarifne oznake, naziva robe i carinske stope.

CEDULARNI POREZ - porez koji pogađa pojedinačnu vrstu prihoda fizičkog lica (na primer, porez na zaradu, porez na prihode od poljoprivrede i šumarstva, porez na prihode od kapitala, porez na prihode od samostalne delatnosti, porez na prihoe od autorskih prava i slično).

CENA AKCIJE - a) cena akcije = nominalna vrednost x dividendna stopa / kamat-na stopa ili b) cena akcije = dividenda / kamatna stopa x 1OO.

CENA KOŠTANJA - vrednosni izraz utrošenih činilaca proizvodnje po jedinici proizvoda. Cena koštanja = ukupni fiksni i varijabilni troškovi / ukupna količina proizvedenih dobara.

CENA PROIZVODNJE - cena proizvodnje = cena koštanja + prosečan profit.CENTRALNI I OPŠTI NIVO DRŽAVE, b.s.

Centralni nivo države obuhvata sve subjekte koji su odgovorni za pružanje, pre-težno, netržišnih usluga i preraspodelu dohotka i bogatstva na nivou zemlje kao celine; obuhvata budžet Republike Srbije i vanbudžetske fondove, uključujući i fondove socijalnog osiguranja; Opšti nivo države obuhvata sve subjekte koji su odgovorni za pružanje, pretež-no, netržišnih usluga i preraspodelu dohotka i bogatstva na svim nivoima države; obuhvata budžet Republike Srbije, budžete lokalnih vlasti, vanbudžetske fondove, uključujući i fondove socijalnog osiguranja na svim nivoima vlasti, kao i netržišne i neprofitne institucije koje su kontrolisane i finansirane od strane države na svim nivoima vlasti.

CENTRALNI REGISTAR HARTIJA OD VREDNOSTI - akcionarsko druš-tvo koje obavlja poslove jedinstvene evidencije o zakonitim imaocima hartija od

C

26

SINDIKALNI LEKSIKON CC SINDIKALNI LEKSIKON

vrednosti i drugih finansijskih instrumenata i o pravima iz tih hartija, odnosno instrumenata, zatim o pravima trećih lica na hartijama od vrednosti i drugim finan-sijskim instrumentima i o tim licima, kao i poslove kliringa i saldiranja hartija od vrednosti i kliringa i saldiranja novčanih obaveza i potraživanja nastalih po osnovu poslova sa hartijama od vrednosti i obavlja druge poslove u skladu sa zakonom.Pretežna delatnost Centralnog registra je kliring i saldiranje obaveza i potraživanja u hartijama od vrednosti i novcu nastalih na osnovu zaključenih poslova sa harti-jama od vrednosti.Centralni registar obavlja: vođenje registra hartija od vrednosti; vođenje evi-dencija hartija od vrednosti na računima izdavaoca; vođenje i evidencija ra-čuna hartija od vrednosti i drugih računa u skladu sa ovim zakonom članova Centralnog registra i njihovih klijenata; upis prava trećih lica na hartijama od vrednosti; čuvanje materijalizovanih hartija od vrednosti; vođenje novčanih računa članova Centralnog registra; uknjižavanje materijalizovanih hartija od vrednosti u dematerijalizovanoj formi; kliring i saldiranje obaveza i potraživa-nja u hartijama od vrednosti i novcu nastalih na osnovu zaključenih poslova sa hartijama od vrednosti i utvrđivanje stanja obaveza i potraživanja članova Centralnog registr i njihovih klijenata posle izmirenja međusobnih obaveza i potraživanja, i to u roku utvrđenom pravilima poslovanja Centralnog registra; kliring i saldiranje inostrnih hartija od vrednosti kojima se trguje u Republici; prenos hartija od vrednosti na račune članova Centralnog registra i zakoni-tih imalaca tih hartija; utvrđivanje i dodela jednoobrazonog identifikacionog broja hartija od vrednosti i drugih finansijsiih instrumenata; vođenje šifrar-nika vrsta hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata; poslove u vezi sa korporativnim radnjama i obračunavanje poreza na prenos apsolutnih prava na hartijama od vrednosti u skladu sa zakonom koji reguliše poreze na imovinu.

CENTRALNI REGISTAR OBAVEZNOG SOCIJALNOG OSIGURANJA - jav-na služba koja obavlja poslove iz oblasti obaveznog socijalnog osiguranja koji se odnose na: 1) uspostavljanje i vođenje Jedinstvene baze (elektronski vođena baza podataka o obveznicima doprinosa za obavezno socijalno osiguranje i osiguranim licima u koju se podaci unose i čuvaju u skladu sa zakonom); 2) registraciju osi-guranika i osiguranih lica; 3) dodeljivanje jedinstvenog broja (jedinstveni, slučaj-no izabrani broj koji dodeljuje Centralni registar obaveznog socijalnog osiguranja za potrebe obaveznog socijalnog osiguranja obveznicima doprinosa i osiguranim licima); 4) evidenciju registrovanih obveznika doprinosa, na osnovu podataka preuzetih od organa i organizacija nadležnih za registraciju (organi i organizaci-je nadležni za registraciju pravnih i fizičkih lica jesu: Agencija za privredne regi-stre, Privredni sud, advokatska komora i drugi organi ili organizacije nadležni za upis u odgovarajući registar lica koja obavljaju određenu delatnost); 5) evidenciju o osnovicama doprinosa i uplaćenim doprinosima za obavezno socijalno osigu-ranje po svim osnovama i periodima na koje se te uplate odnose; 6) evidentiranje obrađenih podataka o obračunatim i naplaćenim doprinosima za obavezno soci-jalno osiguranje po poslodavcu, odnosno isplatiocu prihoda na mesečnom nivou; 7) kontrolu podataka o obračunatim i naplaćenim doprinosima za obavezno soci-jalno osiguranje po osiguraniku po svim osnovama prilikom svake isplate; 8) evi-dentiranje obrađenih podataka o obračunatim i naplaćenim doprinosima za oba-

C TERMINOLOŠKI REČNIK

27

TERMINOLOŠKI REČNIK C

vezno socijalno osiguranje po osiguraniku na mesečnom nivou; 9) usaglašavanje podataka o obveznicima doprinosa i osiguranim licima kojima raspolažu Poreska uprava, organizacije za obavezno socijalno osiguranje i drugi organi i organizacije; 10) kompleksnu i sveobuhvatnu analizu unetih i obrađenih podataka u rokovima predviđenim zakonom i ukazivanje nadležnim organima na uočene nepravilnosti; 11) obezbeđivanje tehničkih uslova za međusobno povezivanje i usklađivanje rada subjekata povezanih u sistem Centralnog registra u vezi sa dostavljanjem poda-taka; 12) obezbeđivanje elektronske povezanosti sa drugim registrima i bazama podataka koje se vode u Republici Srbiji, a imaju značaja za obveznike doprinosa i osigurana lica i druge poslove vezane za uspostavljanje i vođenje Jedinstvene baze.

Organi Centralnog registra su: upravni odbor i direktor.CESIJA - ustupanje potraživanja putem ugovora između poverioca (ustupilac - ce-

dent) i trćeg lica (prijemnik - cesionar) na osnovu koga prijemnik stiće prema duž-niku (cesus) ona ista prava koja je ustupilac imao prema njemu do ustupanja. Za cesiju nije potreban pristanak dužnika. Primer: preduzeće A ustupa svoje potra-živanje od preduzeća B svome poveriocu preduzeću C. Ustupanjem potraživanja preduzeće A izniruje svoju obavezu prema preduzeću C.

CIKLIČNA NEZAPOSLENOST - nastaje kao posledica cikličnih fluktacija u kretanju agregatne tražnje, odnosno usled nedovoljne agregatne tražnje kada ne postoji puna iskorišćenost privrednih kapaciteta.

CIKLIČNO KRETANjE PRIVREDE - stalno smenjivanje recesije (dno eko-nomske aktivnosti), prosperiteta, ekspanzije (vrh ekonomske aktivnosti.koji ka-rakterišu: visok stepen uposlenosti kapaciteta i rada, visok nivo investicija, visoka tražnja i dr.) i depresije.

CILЈEVI EKONOMSKE POLITIKE - dele se na konačne (rast društvenog pro-izvoda, što niža stopa inflacije, što niža stopa nezaposlenosti, ravnoteža platnog bilansa, budžetska ravnoteža) i posredne ciljeve.

CILЈNA INFLACIJA - stopa inflacije koju centralna banka planira za period od jedne do tri godine.

28

ČEK - hartija od vrednosti kojom njen izdavalac (trasant) daje nalog banci (trasat) da isplati svotu novca naznačenu na čeku, iz sredstava trasantovog pokrića kod trasata. Ček, kao sredstvo plaćanja, dospeva po viđenju i možeda glasi na ime, po naredbi i na donosiopca. Prema funkciji u porometu, vrste čekova su: isplatni, vir-manski, barirani, putnički, akreditivni, dokumentovani i drugi.

ČIST OLIGOPOL - mali broj preduzeća homogenih proizvoda na strani ponude, barijere ulasku i izlasku, dogovaranje između preduzeća.

ČLANOVI PORODICE U ZDRAVSTVENOM OSIGURANjU - smatraju se:1) članovi uže porodice (supružnik ili vanbračni partner, deca rođena u braku ili

van braka, usvojena i pastorčad i dece uzeta na izdržavanje);2) članovi šire porodice (roditelji, očuh, maćeha, usvojitelj, deda, baba, braća i

sestre, koje osiguranik izdržava, u smislu propisa o porodičnoj zaštiti, kao i propisa o socijalnoj zaštiti i obezbeđivanju socijalne sigurnosti građana).

Vanbračni partner smatra se članom uže porodice, ako sa osiguranikom živi u vanbračnoj zajednici najmanje dve godine pre dana podnošenja prijave na osi-guranje.

ČVRSTA VALUTA - valuta zemlje koja je politički, ekonomski i finansijski stabilna, valuta koja ima stabilan kurs i koja je konvertabilna.

Č

29

DAMPING - prodaja robe u inostranstvu ili inostrane robe u zemlji po cenama koje su niže od domaće cene u zemlji porekla ili od troškova proizvodnje. Damping nije dozvoljen.

DAVALAC KRVI - zdrava osoba koja dobrovoljno daje krv ili komponente krvi, za terapijsku primenu.

DAVALAŠTVO KRVI - skup aktivnosti usmerenih na motivisanje, obaveštavanje, organizovanje, edukaciju, pozivanje i okupljanje davalaca krvi, u cilju obezbeđiva-nja adekvatnih količina bezbedne krvi za potrebe Republike Srbije.

DAVANJE KRVI - humani gest koji se zasniva na dobrovoljnosti, besplatnosti i anonimnosti.

DAU-DžONS INDEKS – indeks akcija Njujorške berze efekata za akcije industrij-skih preduzeća. Globalni indeks daju tri indeksa: za industriju, transport i komu-nalne usluge. Indeks svakodnevno, od 1897. godine, izračunavaju novine izda-vačke kuće Dow Jones & Comp. (danas Wall Street Journal ).

DECENTRALIZACIJA-prenošenje ovlašćenja i odgovornosti sa viših na niže or-gane vlasti. Prenošenje ovlašćenja i odgovornosti sa centralne administracije na organe užih lokalnih zajednica ne znači ujedno i lišavanje centralne administracije svih ovlašćenja. Naprotiv, ona i dalje zadržava značajne funkcije, kao što su zako-nodavna, finansijska, kontrolna i ostale.U literaturi se uglavnom navode četiri tipa decentralizacije: dekoncentracija, devolucija, delegacija i privatizacija. Od pomenutih tipova decentralizacije sporna je privatizacija, koja, po izvesnim autorima, ne predstavlja tip decen-tralizacije, pošto se tu radi o prenošenju ovlašćenja van jedinstvenog sistema vlasti.Značenje navedenih tipova decentralizacije je sledeće:1) Dekoncentracija – Prenošenje donošenja odluka na niže administrativne

organe unutar postojeće strukture centralne vlasti (administrativna decen-tralizacije)

2) Devolucija – Prenošenje funkcija sa centralnih organa na organe nad kojima nemaju više direktnu konreolu (politička deecntralizacija)

3) Delegacija – Prenošenje samo određenih zadataka na niže organe, bez direktne kontrole centralnog organa

4) Privatizacija – Prenošenje nadležnosti iz državne (javne) nadležnosti u privatni sektor.

D

30

SINDIKALNI LEKSIKON DD SINDIKALNI LEKSIKON

Zbog činjenice da ne zadire u postojeću strukturu centralne vlasti, dekoncentracija je jedan od nejčešćeih tipova decentralizacije. Niži administrativni organi na koje se prenose ovlašćenja centralnog organa najčešće su u sastavu tog organa.

DEDUKCIJA - primena indukcijom utvrđenih opštih stavova, zakona i svojstva posmatranog, prilikom ispitivanja njihovih posebnih i pojedinačnih slučajeva.

DEFLACIJA - pad opšteg nivoa cena. Najčešće je izazavana manjom količinom novca od potrebne za normalnu realizaciju ukupne ponude roba.

DELATNOST SOCIJALNE ZAŠTITE - organizovane mere i aktivnosti na stvaranju uslova za ostvarivanje zaštitne funkcije porodice, uslova za samostalan život i rad lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe, ili za njihovo aktiviranje u skladu sa sposobnostima, obezbeđivanje sredstava za život materijalno neobezbeđenim za rad nesposobnim građanima i drugim građanima koji su u stanju socijalne potrebe, kao i obezbeđivanje drugih oblika socijalne zaštite.

DELFI METOD - metod predviđanja baziran na odvojenom ispitivanju menad-žmenta firme i spoljnih eksperata i suočavanju njihovih stavova u cilju postizanja konsenzusa u predviđanju.

DEMOGRAFIJA - nauka o stanovništvu. Predmet demografije , u užem smislu, je izučavanje prirodnog (smrtnost i rađanje) i mehaničkog (migracije) kretanja sta-novništva, kao i osnovnih struktura stanovništva, dok po širem shvatanju, demo-grafija je sinonim zakona o stanovništvu.

DEMOKRATIJA - vladavina naroda, odnosno vladavina većine koja se bira na periodičnim izborima.

DEMOMETRIJA - naučna disciplina koja se bavi izčavanjem međusobnog odno-sa između demografskih i socio-ekonomskih varijabli (na primer odnosa između migracija i promene zaposlenja).

DENACIONALIZACIJA - povraćaj nacionalizovanih prduzeća i drugih dobara (u određenom obliku) njihovim vlasnicimaili naslednicima.

DEPOPULACIJA - smanjenje broja stanovnika na nekom području, kao posledica migracionih kretanja ili negativnog prirodnog priraštaja.

DEPOZIT - novčani ulog kod banaka, odnosno novčani iznos ili bankarska garancija koju potencijalni kupac uplaćuje radi obezbeđenja učešća na berzanskoj aukciji.

DEPRECIJACIJA - smanjenje vrednosti domaće valute, odnosno porast kursa ino-strane valute iskazan u jedinicama domaće valute. Najčešće nastaje zbog bržeg rasta cena i novčane mase u zemlji nego u inostranstvu.

DEPRESIJA - značajan pad proizvodnje i investicija, uz istovremeni rast nezaposle-nosti i zaliha proizvoda.

DEPRESIONI GEP - višak agregatne ponude u odnosu na agregatnu tražnju.DEREGULACIJA - smanjenje ili povlačenje državne kontrole u privrednom životu DESTINIRANI JAVNI PRIHOD - vrsta javnih prihoda kod kojih je unapred

poznata namena njihovog trošenja (na primer, prikupljena sredstva po osnovu doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje).

D TERMINOLOŠKI REČNIK

31

TERMINOLOŠKI REČNIK D

DEVALVACIJA - smanjenje vrednosti nacionalne valute u odnosu na drugu valutu (na primer, evro), čime se teži poboljšanju platnobilansne situacije. Zbog smanjea realne kupovne snage novca, izvoz pojeftinjuje a uvoz poskupljuje.

DEVIZE - sva potraživanja po bilo kom osnovu koja glase na stranu valutu, odno-sno instrumenti plaćanja između zemalja, bez obzira na naćin raspolaganja (goto-vina , menice, čekovi i sl. ). Devizni računi domaćih lica u domaćim bankama ne spadaju u pojam deviza.

DEVIZNI KURS - cena deviza izražena u jedinicama domaće valute. Kurs domaće valute može se izraziti ili u odnosu na po jednu stranu valutu (bilateralni kurs) ili u odnosu na prosek jedne grupe (korpe) stranih valuta (nominalni ekurs ).

DEZINFLACIJA - smanjenje stope inflacije merama monetarne i fiskalne politike. Mogući negativni efekti su rast stope nezaposlenosti i pad dohodka.

DEŽURSTVO U ZDRAVSTVENOJ USTANOVI - zdravstvena ustanova može da uvede dežurstvo kao prekovremeni rad, ako organizacijom rada u smenama ili preraspodelom radnog vremena nije u mogućnosti da obezbedi zdravstvenu zaštitu.Za vreme trajanja dežurstva zdravstveni radnik mora biti prisutan u zdravstvenoj ustanovi.Dežurstvo može da se uvede noću, u dane državnog praznika i nedeljom.Dežurstvo koje se uvodi noću počinje posle druge smene, a završava se početkom rada prve smene.Odluku o uvođenju i obimu dežurstva na nivou zdravstvene ustanove, kao i po zdravstvenom radniku, donosi direktor zdravstvene ustanove.Pod dežurstvom, smatra se i pripravnost i rad po pozivu.Zdravstvena ustanova može uvesti i pripravnost i rad po pozivu.Pripravnost je poseban oblik prekovremenog rada kod kojeg zdravstveni radnik ne mora biti prisutan u zdravstvenoj ustanovi, ali mora biti stalno dostupan radi pružanja hitne medicinske pomoći u zdravstvenoj ustanovi.Rad po pozivu je poseban oblik prekovremenog rada kod kojeg zdravstveni rad-nik ne mora biti prisutan u zdravstvenoj ustanovi, ali se mora odazvati na poziv radi pružanja zdravstvene zaštite.Odluku o uvođenju i obimu pripravnosti i rada po pozivu donosi direktor zdrav-stvene ustanove.

DIJALEKTIKA - teorija i metod analize najopštijih zakonitosti kretanja prirode, društva i mišljenja.

DILER - berzanski posrednik, koji povezuje kupce kupce i prodavce na robnim i finansijskim berzama.

DIREKTNE STRANE INVESTICIJE (DSI) - prema OECD (Organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj): „predstavljaju aktivnost kojom neki investitor re-zident jedne zemlje ostvaruje trajni interes i značajan uticaj u upravljanju jednim entitetom koji je rezident neke druge zemlje. Ta operacija se može sastojati od osnivanja potpuno nove kompanije (osnivačka investicija) ili, češće, od promene

32


statusa vlasnika već postojećih kompanija (putem fuzionisanja ili akvizicije). Kao DSI se takođe definišu i drugi tipovi finansijskih transakcija između povezanih kompanija, npr. reinvesticija dobiti kompanija kompaniji koja je ostvarila DSI i drugi transferi kapitala. U ove poslednje spadaju i zajmovi koje majka kompanija odobrava svojoj fililjali smeštenoj u inostranstvu. Za razliku od portfeljnih inve-sticija, DSI podrazumevaju preduzimanje kontrole od strane inostrne firme. Za Međunarodni monetarni fond, prag vršenja kontrole je 10%“Najizraženiji oblik DSI su horizontalne DSI koje podrazumevaju investicije u istu granu u kojoj posluje investitor.Vertikalne DSI mogu se podeliti u dve grupe: vetikalne DSI unazad i vertikalne DSI unapred.Vertikalne DSI unazad predstavljaju investicije u granu koja proizvodi inpute za proizvodnju u zemlji investitoraKada grana u ionostranstvu prodaje svoj proizvod preduzeću u zemlji investitora, radi se o vertikalnim DSI unapred.

DISKRIMINACIJA - v. ZABRANA DISKRIMINACIJE

DISKRIMINACIJA PO OSNOVU POLA - svako neopravdano pravljenje razli-ke ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva) koje ima za cilj ili posledicu da licu ili grupi oteža, ugrozi, onemogući ili negira priznanje, uživanje ili ostvarivanje ljudskih prava i sloboda u političkoj, ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, građanskoj, porodičnoj i drugoj oblasti. Diskriminacijom se smatra i ako se prema licu neopravdano postupa lošije nego što se postupa prema drugome, isključivo ili uglavnom što je tražilo ili namerava da traži pravnu zaštitu od diskriminacije ili je ponudilo ili namerava da ponudi do-kaze o diskriminatorskom postupanju. Pod neopravdanim razlikovanjem, isključivanjem, ograničavanjem i postupanjem ili drugim preduzetim merama, u smislu ovog zakona, naročito se smatra ako: 1) preduzeta mera nije opravdana zakonitim ili legitimnim ciljem; 2) ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se preduzetim merama

ostvaruje. Neposredna diskriminacija jeste svako neopravdano razlikovanje, isključivanje ili ograničavanje kojima se u istoj ili sličnoj situaciji bilo kojim aktom ili radnjom organa javne vlasti, poslodavca ili pružaoca usluge, lice ili grupa lica stavljaju ili su bstavljeni u nepovoljniji položaj, odnosno kojim bi mogli biti stavljeni u nepovolj-niji položaj po osnovu pola. Posredna diskriminacija je svako neopravdano razlikovanje, isključivanje ili ograničavanje kojima se u istoj ili sličnoj situaciji lice odnosno grupa lica, na osno-vu pola kao ličnog svojstva, stavlja u nepovoljniji položaj donošenjem akta ili vr-šenjem radnje koja je prividno zasnovana na načelu jednakosti i nediskriminacije.

DIFERENCIJALNA RENTA - ekstraprofit vlasnika zemlje koji za svoju osnovu ima povoljnije prirodne uslove (plodnost parcele i blizinu tržišta)

DIFUZIJA - širenje novih ideja i proizvoda i njihovo prihvatanje od strane potrošača.


33


DIVIDENDA-deo dobiti koji se raspoređuje akcionarima. Iznos dividende zavisi od profitabilnosti firme i pozicioniranja na tržištu.

DIVERSIFIKACIJA (PREDUZEĆA) – uvođenje u proizvodni program proizvo-da koji se po tehnološkoj osnovi, tržišnoj nameni i načinu prodaje međusobno značajno razlikuju. Ciljevi diversifikacije su: 1) obezbeđivanje opstanka, 2) osigura-nje stabilnosti prodaje i prihoda, 3) efikasnije korišćenje resursa, 4) prilagođavanje potrebama i promanama kupaca, 5) šire pokrivanje tržišta i sl.

DNEVMI ODMOR - zaposleni ima pravo na odmor između dva uzastopna radna dana u trajanju od najmanje 12 časova neprekidno, ako zakonom nije drukčije određeno.

DOBIT(AK) - pozitivan finansijski rezultat koji se ostvaruje kada su prihodi veći od njima odgovarajućih rashoda.

DOBRA - u ekonomskom smislu su fizči predmeti (prirodni ili proizvedeni) i usluge, ukoliko na tržištu mogu da postignu cenu. Klasifikuju se kao: finalna i reproduk-tivna, privatna i javna i dr.

DOBROVOLЈNO ZDRAVSTVENO OSIGURANJE- osiguranje od nastan-ka rizika plaćanja učešća u troškovima zdravstvene zaštite u skladu sa zakonom, osiguranje građana koji nisu obavezno osigurani po zakonu odnosno koji se nisu uključili u obavezno zdravstveno osiguranje, kao i osiguranje na veći obim i stan-dard i druge vrste prava iz zdravstvenog osiguranja.Vrste dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja su:1) paralelno zdravstveno osiguranje - osiguranje kojim se pokrivaju troškovi

zdravstvene zaštite koji nastaju kada osiguranik ostvaruje zdravstvenu zaštitu koja je obuhvaćena obaveznim zdravstvenim osiguranjem na način i po postup-ku koji su drukčiji od načina i postupka ostvarivanja prava iz obaveznog zdravs-tvenog osiguranja koji je propisan zakonom kojim se uređuje zdravstveno osi-guranje i propisima donetim za sprovođenje tog zakona;

2) dodatno zdravstveno osiguranje - osiguranje kojim se pokrivaju troškovi zdravstvenih usluga, lekova, medicinsko-tehničkih pomagala, odnosno novčanih naknada koji nisu obuhvaćeni pravima iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, odnosno osiguranje na veći sadržaj, obim i standard prava, kao i iznos novčanih naknada obuhvaćenih obaveznim zdravstvenim osiguranjem;

3) privatno zdravstveno osiguranje - osiguranje lica koja nisu obuhvaćena oba-veznim zdravstvenim osiguranjem ili koja se nisu uključila u obavezno zdravst-veno osiguranje, za pokrivanje troškova za vrstu, sadržaj, obim i standard prava koja se ugovaraju sa davaocem osiguranja.

Osnovna značenja pojmova u vezi sa pružanjem dobrovoljnog zdravstvenog osi-guranja su:1) Davalac osiguranja - Republički zavod i društvo za osiguranje koji organizuju i

sprovode dobrovoljno zdravstveno osiguranje;2) Osiguranik - fizičko lice koje je sklopilo ugovor o dobrovoljnom zdravstvenom

osiguranju, ili za koga je, na osnovu njegove saglasnosti, sklopljen ugovor o dobrovoljnom zdravstvenom osiguranju sa davaocem osiguranja i koji koristi prava utvrđena ugovorom o dobrovoljnom zdravstvenom osiguranju, kao i član porodice osiguranika;

34


3) Ugovarač dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja (u daljem tekstu: ugovarač) je pravno ili fizičko lice, kao i drugi pravni subjekt koji u ime i za račun osi-guranika, odnosno u svoje ime i za račun osiguranika zaključi ugovor o do-brovoljnom zdravstvenom osiguranju sa davaocem osiguranja i koji se oba-vezao na uplatu premije osiguranja iz svojih sredstava ili na teret sredstava osiguranika;

4) Premija osiguranja - novčani iznos koji plaća osiguranik,odnosno ugovarač do-brovoljnog zdravstvenog osiguranja davaocu osiguranja;

5) Polisa osiguranja - isprava o zaključenom ugovoru o dobrovoljnom zdravstve-nom osiguranju sa davaocem osiguranja;

6) Kolektivno osiguranje - dobrovoljno zdravstveno osiguranje koje zaključuje ugovarač sa davaocem osiguranja koga je izabrao u skladu sa zakonom, o čemu ugovarač i davalac osiguranja mogu zaključiti ugovor o dobrovoljnom zdravs-tvenom osiguranju;

7) Zdravstvene usluge - usluge koje se pružaju u zdravstvenim ustanovama i dru-gim oblicima zdravstvene službe (u daljem tekstu: privatna praksa), u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravstvena zaštita, radi sprovođenja zdravstvene zaštite, odnosno radi sprovođenja mera za očuvanje i unapređenje zdravlja ljudi, sprečavanja, suzbijanja i ranog otkrivanja bolesti, povreda i drugih poremećaja zdravlja, lečenja i rehabilitacije, uključujući i zdravstvene usluge iz tradicionalne medicine, koje su bezbedne, kvalitetne i efikasne;

8) Zdravstvena ustanova - pravno lice koje obavlja zdravstvenu delatnost i koja je dobila dozvolu od ministarstva nadležnog za poslove zdravlja za obavljanje zdravstvene delatnosti u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravstvena zaštita i propisima donetim za sprovođenje tog zakona;

9) Privatna praksa - drugi oblik zdravstvene službe u kojoj se obavljaju određeni poslovi zdravstvene delatnosti i koja je dobila dozvolu Ministarstva za obav-ljanje određenih poslova zdravstvene delatnosti u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravstvena zaštita i propisima donetim za sprovođenje tog zakona;

10) Drugi davaoci zdravstvenih usluga su druga pravna ili fizička lica koja obavljaju određene poslove iz zdravstvene delatnosti, odnosno obezbeđuju medicinsko-tehnička pomagala, a koji su dobili dozvolu nadležnog organa za obavljanje tih poslova, u skladu sa zakonom;

11) Lek - proizvod koji je dobio dozvolu za stavljanje u promet u Republici Srbiji, kao i proizvod koji nije dobio dozvolu za stavljanje u promet u Republici Srbiji i koji se uvozi na osnovu odobrenja Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije, u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast lekova;

12) Medicinsko-tehnička pomagala - medicinska sredstva koja služe za funkcionalnu i estetsku zamenu izgubljenih delova tela, odnosno za omogućavanje oslonca, sprečavanje nastanka deformiteta i ispravljanje postojećih deformiteta i olakša-vanje vršenja osnovnih životnih funkcija;

12a) Implantat je medicinsko sredstvo koje se hirurškim putem ugrađuje u ljudski organizam;

13) Novčane naknade - naknade koje davalac osiguranja obezbeđuje osiguraniku u slučaju gubitka zarade, odnosno plate ili drugih primanja zbog privremene sprečenosti za rad, naknada troškova prevoza u vezi sa korišćenjem zdravstve-ne zaštite, kao i druge vrste novčanih naknada u vezi sa ostvarivanjem prava iz dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja;


35


14) Dan početka dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja - datum upisan u polisu osiguranja od koga počinje ostvarivanje prava i obaveza iz dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja.

15) Isprava o dobrovoljnom zdravstvenom osiguranju - dokument koji osiguraniku izdaje davalac osiguranja na osnovu koje osiguranik dokazuje svojstvo osiguranika dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja i ostvaruje prava iz dobrovoljnog zdrav-stvenog osiguranja.

DOBROVOLJNI PENZIJSKI FOND - institucija kolektivnog investiranja u okviru koje se prikuplja i ulaže penzijski doprinos u različite vrste imovine sa ci-ljem - ostvarenja prihoda i smanjenja rizika ulaganja.Dobrovoljni penzijski fond nema svojstvo pravnog lica, a njime upravlja društvo za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondom.

DOCNJA - svako zadocnjenje u ispunjenju obaveze za koje je kriv dužnik (dužnička docnja), odnosno svako neopravdano odbijanje prijema ispunjenja obaveza koje učini poverilac (poverilačka docnja).

DOGMA - stav koji se uzima za jedinu istinu, bilo da je nekritički preuzet ili nametnut.DODATNA VREDNOST - razlika između ukupnog prihoda preduzeća i rashoda

koje je preduzeće imalo prilikom nabavke reprodukcionih dobara.DODATNO ODRAZOVANJE I OBUKA - aktivnosti kojima se nezaposlenom i

zaposlenom za čijim je radom prestala potreba kod poslodavca, kome nije moguće obezbediti odgovarajuće zaposlenje, pruža mogućnost da kroz proces teorijskog i praktičnog osposobljavanja stekne nova znanja i veštine radi zapošljavanja, odnosno stvaranja mogućnosti za zapošljavanje i samozapošljavanje. v. Mere aktivne politike zapošljavanja.

DOKUMENTARNI AKREDITIV - ugovor, koji ima ulogu sredstva plaćanja i sredstva obezbeđenja potraživanja, na osnovu koga banka preuzima obavezu da će izvršiti plaćanje korisniku akreditiva ili da će ovlastiti neku drugu banku da izvrši plaćanje uz podnošenje pismenog dokumenta.

DONACIJA ,b.s. - namenski bespovratan prihod, koji se ostvaruje na osnovu pisa-nog ugovora između davaoca i primaoca donacije.

DOPRINOSI - vrsta fiskalnog javnog prihoda koga karakteriše protivnaknada, od-nosno određena korist koja se pruža obvezniku ukoliko se ispune zakonom propi-sani uslovi. Doprinosi u Republici Srbiji su:1) za penzijsko i invalidsko osiguranje:

(1) doprinos za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje;(2) dodatni doprinos za staž osiguranja koji se računa sa uvećanim trajanjem u

skladu sa zakonom;(3) doprinos za slučaj invalidnosti i telesnog oštećenja po osnovu povrede na

radu i profesionalne bolesti u slučajevima utvrđenim zakonom.2) za zdravstveno osiguranje:

(1) doprinos za obavezno zdravstveno osiguranje;(2) doprinos za slučaj povrede na radu i profesionalne bolesti u slučajevima

utvrđenim zakonom;

36


3) za osiguranje za slučaj nezaposlenosti – doprinos za obavezno osiguranje za slučaj nezaposlenosti.

Model obračuna izdvajanja iz zarade (jun 2010. god.)

R.br. Obračun zarade Iznos evro1. Zarada neto, bez poreza i doprinosa 34.161,00 325,32. Bruto zarada zaposlenog (bruto 1) 47.609,87 453,4

3.Osnovica za obračun poreza na zaradu: 47.609,87– 6554 Zarada zaposlenog – poreska olakšica

41.055,87 391,0

4. Porez na zaradu, 12% 4.926,70 46,9

5.

Doprinosi za socijalno osiguranje:Osnovica za obračun doprinosa (2) h stopa

doprinosa na teret zaposlenog, tj.:a) Iznos doprinosa za PIO: 11% b) Iznos doprinosa za zdravstvo: 6,15% v) Iznos doprinosa za nezaposlenost: 0,75 Ukupno doprinosi:

5.237,092.928,01

357,07

8.522,17

49,927,93,4

81,2

81,26. Doprinosi na teret poslodavca11% + 6,5% + 0,75% 8.522,17

7. Ukupno porez i doprinosi (4+5+6) 21.971,04 209,3

8. Ukupno (1+4+ 5+6) - Bruto 2 56.132,04 534,6

9. Ukupno oterećenje na 100 din. neto z. (7: 1) 64,32Na 100 dinara isplaćene neto zarade, opterećenje po osnovu poreza i dopriosa iznosi 64,32 dinara.34.161,00-786,48/0,701=47.609,876554x12%=786,48100-(11%+6,15%+0,75%+ 12%)/100=0,701

DOPRINOS IZ OSNOVICE - iznos doprinosa koji obračunava, obustavlja i plaća poslodavac, odnosno drugi isplatilac prihoda u ime i u korist osiguranika.

DOPRINOS NA OSNOVICU - iznos doprinosa koji obračunava i plaća posloda-vac, odnosno drugi isplatilac prihoda u svoje ime, a u korist osiguranika ili osigu-ranik koji sam za sebe plaća doprinos;

DOPUNSKI RAD - zaposleni koji radi sa punim radnim vremenom kod poslodavca može da zaključi ugovor o dopunskom radu sa drugim poslodavcem, a najviše do jedne trećine punog radnog vremena.Ugovorom o dopunskom radu utvrđuje se pravo na novčanu naknadu i druga prava i obaveze po osnovu rada.


37


DOPUNSKI RAD ZDRAVSTVENIH RADNIKA - zdravstveni radnik zaposlen u zdravstvenoj ustanovi i privatnoj praksi, koji radi puno radno vreme, može obav-ljati određene poslove zdravstvene delatnosti iz svoje struke kod svog poslodavca, odnosno kod drugog poslodavca, van redovnog radnog vremena, zaključivanjem ugovora o dopunskom radu sa direktorom zdravstvene ustanove, odnosno osni-vačem privatne prakse.

DOSTOJANSTVEN RAD - rad koji omogućava dobar život. Dostojanstven rad, kao ideju i kao cilj, uvela je i u početku promovisala Međuna-rodna organizavija rada, 1999. godine. On se sastoji iz četiri komponente: zapo-šljavanje, prava, zaštita i dijalog. Dostojanstven rad zasniva se na uverenju da su sve ove četiri komponente potrebne za stvaranje najbolje perspektive za socijalni napredak i razvoj.Zapošljavanje znači:

- pristojan prihod koji omogućava dostojanstven životni standard;- jednak tretman i jednake prilike za sve;- dobre uslove rada;- zdravstvena zaštita i sigurnost na radnom mestu;- mogućnost smislenog i produktivnog rada;- mogućnost ličnog razvoja.

Radnička prava u kontekstu zaposlenja podrazumevaju:- slobodu organizovanja ;- slobodu izražavanja;- da i žene i muškarci imaju mogućnosti da učestvuju u donošenju odluka koje

utiču na njihove živote ;- pravo na kolektivno pregovaranje ;- slobodu od diskriminacije ;- slobodu od prisilnog rada ;- slobodu od dečijeg rada ;- pravno priznanje i pristup pravnom sistemu ;- postojanje radnog zakonodavstva i opšte vladavine zakona .

Socijalna zaštita naglašava:- važne veze između produktivnog zaposlenja i sigurnosti za one koji iz bilo

kog razloga nisu uošpšte zaposleni;- zaštitu od gubitka ili smanjenja prihoda usled nezaposlenosti povrede, rodi-

teljstva ili starosti;- pravedno i inkluzivno dtuštvo.

Socijalni dijalog ističe:- da radnici i poslodavci imaju pravo i način da budu predstavljeni kroz svoje

organizacije;- da se najbolja i najtrajnija rešenja postižu kroz saradnju koja je osnov soci-

jalne stabilnosti, ravnomernog rasta i razvoja;- da postoje kanali kroz koje se konflikti diskutuju i rešavaju.

Izabran je 7. oktobar 2008. godine kao Svetski dan Dostojanstvenog rada.DRŽAVNA GARANCIJA, b.s. - instrument osiguranja kojim Republika Srbija ga-

rantuje ispunjenje obaveza za koje se daje garancija.

38


DRŽAVNA POMOĆ, b.s. - svaki stvarni ili potencijalni javni rashod ili umanje-no ostvarenje javnog prihoda, kojim se korisniku državne pomoći, na selektivan način, omogućava povoljniji položaj na tržištu u odnosu na konkurente, čime se narušava ili postoji opasnost od narušavanja konkurencije na tržištu.

DRUŠTVENA BRIGA ZA ZDRAVLJE STANOVNIŠTVA - ostvaruje se na nivou Republike, autonomne pokrajine, opštine, odnosno grada, poslodavca i pojedinca.U okviru društvene brige za zdravlje obezbeđuje se zdravstvena zaštita koja obu-hvata:1) očuvanje i unapređenje zdravlja, otkrivanje i suzbijanje faktora rizika za nasta-

nak oboljevanja, sticanje znanja i navika o zdravom načinu života;2) sprečavanje, suzbijanje i rano otkrivanje bolesti;3) pravovremenu dijagnostiku, blagovremeno lečenje, rehabilitaciju obolelih i po-

vređenih;4) informacije koje su stanovništvu ili pojedincu potrebne za odgovorno postupa-

nje i za ostvarivanje prava na zdravlje.DRUŠTVENA BRIGA ZA ZDRAVLЈE NA NIVOU POSLODAVCA - poslo-

davac organizuje i obezbeđuje iz svojih sredstava zdravstvenu zaštitu zaposlenih radi stvaranja uslova za zdravstveno odgovorno ponašanje i zaštitu zdravlja na radnom mestu zaposlenog, koja obuhvata najmanje:1) lekarske preglede radi utvrđivanja sposobnosti za rad po nalogu poslodavca;2) sprovođenje mera za sprečavanje i rano otkrivanje profesionalnih bolesti, bole-

sti u vezi sa radom i sprečavanje povreda na radu;3) preventivne preglede zaposlenih (prethodne, periodične, kontrolne i ciljne pre-

glede) u zavisnosti od pola, uzrasta i uslova rada; kao i pojavu profesionalih bolesti, povreda na radu i hroničnih bolesti;

4) pregleda zaposlenih koji se obavezno sprovode radi zaštite životne sredine, radi zaštite zaposlenih od zaraznih bolesti u skladu sa propisima kojima je uređena oblast zaštite stanovništva od zaraznih bolesti, zaštite potrošača, odnosno kori-snika i druge obavezne zdravstvene preglede, u skladu sa zakonom;

5) upoznavanje zaposlenih sa zdravstvenim merama zaštite na radu i njihovo obra-zovanje u vezi sa specifičnim uslovima, kao i na korišćenje ličnih i kolektivnih zaštitnih sredstava;

6) obezbeđivanje sanitarno-tehničkih i higijenskih uslova (sanitarnih uslova) u objektima pod sanitarnim nadzorom i drugim objektima u kojima se obav-lja delatnost od javnog interesa u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast sanitarnog nadzora, kao i obezbeđivanje i sprovođenje opštih mera za zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast zaštite stanovništva od zaraznih bolesti;

7) druge preventivne mere (neobavezne vakcinacije, neobavezni sistematski pre-gledi), u skladu sa opštim aktom poslodavca;

8) praćenje uslova rada i bezbednosti na radu, kao i procene profesionalnih rizika u cilju unapređivanja uslova rada i ergonomskih mera, prilagođavanjem rada psihofiziološkim sposobnostima zaposlenih;

9) praćenje obavljanja, povređivanja, odsutnosti sa posla i smrtnosti, posebno od profesionalnih bolesti, bolesti u vezi sa radom, povreda na radu i drugih zdrav-stvenih oštećenja koja utiču na privremenu ili trajnu izmenu radne sposobnosti;


39


10) učešće u organizaciji režima rada i odmora zaposlenih, kao i u proceni nove opreme i novih tehnologija sa zdravstvenog i ergonomskog stanovništva;

11) sprovođenje mera za unapređivanje zdravlja radnika izloženih zdravstvenim ri-zicima u toku procesa rada, uključujući i ocenjivanje i upućivanje radnika za-poslenih na posebno teškim i rizičnim poslovima na zdravstvenopreventivne aktivnosti i odmor;

12) ukazivanje prve pomoći u slučaju povrede na radnom mestu i obezbeđivanje uslova za hitne medicinske intervencije.

Društvena briga za zdravlje na nivou poslodavca, obuhvata i prethodne i periodične preglede radnika koji rade na radnim mestima sa povećanim rizikom na način i po po-stupku utvrđenim propisima kojima se uređuje oblast bezbednosti i zdravlja na radu.

U obezbeđivanju društvene brige za zdravlje na nivou poslodavca, poslodavac je dužan da zaposlenom obezbedi i druge mere bezbednosti i zdravlja na radu, u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast bezbednosti i zdravlja na radu.

DRUŠTVENA BRIGA ZA ZDRAVLJE NA NIVOU POJEDINACA - poje-dinac je dužan da se u granicama svojih znanja i mogućnosti uključi u društvenu brigu za zdravlje, kao i da povređenom ili obolelom u hitnom slučaju pruži prvu pomoć i omogući mu dostupnost do hitne medicinske službe.

Pojedinac je dužan da čuva sopstveno zddravlje, zdravlje drugih ljudi, kao i životnu i radnu sredinu.

Pojedinac je dužan da se podvrgne obaveznoj vakcinaciji u međunarodnom sa-obraćaju protiv određenih zaraznih bolesti utvrđenih zakonom kojim se uređuje oblast zaštite stanovništva od zaraznih bolesti, kao i da snosi troškove vakcinacije nastale u postupku sprovođenja te mere.

DRUŠTVENI BRUTO PROIZVOD (DBP) - vrednost ukupne materijalne proi-zvodnje u zemlji za period od, najčešće, godinu dana.DBP sastoji se od iz prenete (amortizacija-Am i materijalni troškovi-Mt) i novo-stvorene (nacionalni dohodak-ND) vrednosti.Prema tome,DBP=Mt+Am+NDDruštveni proizvod (DP) manji je od DBP za iznos materijalnih troškova, odnosno:DP= DBP-MtNaime, DP se sastoji iz amortizacije i nacionalnog dohodka, odnosno:DP= Am + NDNacionalni dohodak je društveni proizvod umanjen za amortizaciji:ND= DP – Am.U statstici Ujedinjenih nacija( UN) ne postoji agregat društveni proizvod. Našem DP najbliži je tzv. bruto domaći proizvod ( Gross Domestic Product - GDP), koji predstavlja vrednost finalnih dobara i usluga proizvedenih to-kom godinu dana na teritoriji jedne zemlje, GDP, za razliku od DP obuhvata i „neproizvodne“ usluge.Kada se od GDP oduzme amortizacija dobija se neto domaći proizvod ( Net Domestic Product-NDP), koji dlimično odgovara našem ND ( razlika je u „ne-proizvobim“ uslugama).

40


U statistici UN postoji i bruto nacionalni dohodak (Gross National Income - GNI), koji je ranije bio poznat kao bruto nacionalni proizvod ( Gross National Product - GNP).Bruto nacionalni dohodak (GNI) predstavlja vrednost finalnih dobara i usluga proizvedenih untar ili van granica jedne zeklje, čijom prodajom stanovnici te ze-mlje stiču dohodke. GNI predfstavlja GDP uvećan za dohodke koje su stanovnici date zemlje ostvarili u inostranstvu i umanjen za dohodke, koje su stranci ostvarili u toj zemlji.

DRUŠTVO SA OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU - privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica, u svojstvu članova društva, radi obavljanja određene delatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom.

DRUŠTVO ZA UPRAVLJANJE DOBROVOLJNIM PENZIJSKIM FON-DOM - privredno društvo, osnovano isključivo kao zatvoreno akcionarsko društvo, koje organizuje i upravlja dobrovoljnim penzijskim fondovima. Njega mogu osnovati domaća i strana fizička i pravna lica, s tim što pravna i fizička lica mogu biti akcionari u samo jednom društvu za upravljanje.

Domaće pravno lice sa većinskim državnim, odnosno društvenim kapitalom ili drugo sa njim povezano lice, izuzev banke i društva za osiguranje sa većinskim državnim, odnosno društvenim kapitalom, ne može biti osnivač društva za uprav-ljanje.

DUŽNIČKA KRIZA - nemogućnost većeg broja zemalja da uredno plaćaju obave-ze po svom dugu prema inostranim poveriocima.

41

DžOINT VENČER - sporazum dve ili više strana o zajedničkom poslovnom an-gažmanu. Naziva se i zajedničko ulaganje.

Dž

42

EFEKTIVNA PORESKA STOPA - pokazuje odnos između obveznikovog pore-skog duga i dohotka za oporezivanje. Po pravilu niža je od nominalne, zakonske poreske stope.

EFEKTIVNI KURS - cena valute u odnosu na ponderisani prosek drugih va-luta. Iskazuje se u indeksnim brojevima sa bazom u nekoj odabranoj godini (indeks ispod 100 ukazuje na deprecijaciju, a iznad 100 na apresijaciju posma-trane valute).

EFEKTIVNOST - (u užem smislu) stepen ostvarenja ciljeva preduzeća, odnosno (u širem smislu) sposobnost preduzeća da pribavi neophodne resurse i da ih što efikasnije iskoristi za ostvarenje svojih ciljeva. Nastojanje preduzeća da odabere prava područja svoje delatnosti (,, raditi prave stvari“)

EFIKASNOST - odnos rezultata funkcionisanja preduzeća (autputa) i ulaganja (in-puta) neophodnih da se ti rezultati ostvare. Pokazatelji efikasnosti preduzeća su: produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost.

EFTA - Evropsko udruženje slobodne trgovine.EKONOMIČNOST - odnos između ukupnog prihoda i troškova.EKONOMSKA POLITIKA - skup instrumenata, mera i mehanizama koje predu-

zimaju osnovni subjekti ekonomske politike (vlada i centralna banka) da bi ostva-rili ekonomske ciljeve, kao što su: rast društvenog proizvoda, niska stopa inflacije, budžetska ravnoteža i drugi ciljevi.

EKONOMSKI RAST - povećanje ukupne proizvodnje nacije tokom vremena.EKONMSKI RESURSI - čine ih: zemlja, sirovine, rad, kapital i preduzetničke spo-

sobnosti.EKSPANZIJA (PREDUZEĆA) - rast u okviru postojeće grane ili delatnosti (za

razliku od diversifikacije). Osnovne strategie ekspanzije su: 1) penetracija tržišta – povećanje prodaje i plasmana postojećeg proizvoda na postojećim tržištima; 2) razvoj tržišta - uvođenje postojeđih proizvoda na nova tržišta; 3) razvoj proizvoda - uvođenje novih proizvoda na postojeće tržišta; 4) širenje proizvodnih linija - ši-renje asortimana proizvoda.

EKSPROPRIJACIJA - preuzimanje kontrole i vlasništva od strane države, nad imo-vinom konkretnog subjekta subjekta, uz određeni iznos obeštećenja koje je, po pravilu, ispod realnog.

E


43

TERMINOLOŠKI REČNIK E

EKSTRAPROFIT - profit iznad prosečnog profita u privredi. Može biti rezultat: načina upotrebe kapitala ( smanjenja cene koštanja ispod prosečne granske cene koštanja), kratkoročnog odnosa ponude i tražnje koji uslovljava rast tržišne cene (konjukturni ekstraprofit) i monopolskog položaja na tržištu ( monopolski ekstra-profit).

ELASTIČNA TRAŽNJA - tražnja čija je cenovna elastičnost veća od jedinice. Pro-centalna promena tražene količine veća je od procentualne promene cene (na pri-mer, kod luksuznih proizvoda).

ELASTIČNOST PONUDE - pokazuje kako se menja ponuda neke robe ako se promeni njena cena. Meri se koeficijentom elastičnosti, koji predstavlja odnos pro-centa promene ponude i procenta ponude cene.

ELASTIČNOST TRAŽNЈE - pokazuje kako se menja tražnja za nekom robom ako dođe do promene njene cene. Meri se koeficijentom elastičnosti koji predstav-lja odnos procenta promene tražnje i procenta promene cene.

ELEKTRONSKI DOKUMENT - skup podataka sastavljen od slova, brojeva, simbola, grafičkih, zvučnih i video zapisa sadržanih u podnesku, pismenu, rešenju, ispravi ili bilo kom drugom aktu koji sačine pravna i fizička lica ili organi vlasti radi korišćenja u pravnom prometu ili upravnom, sudskom ili drugom postupku pred organima vlasti, ako je elektronski izrađen, digitalizovan, poslat, primljen, sačuvan ili arhiviran na elektronskom, magnetnom, optičkom ili drugom mediju.

EMBARGO - apsolutna zabrana izvoza ili uvoza. Može bitiu: nutrašnji i spoljašnji; kratkoročni i dugoročni; direktni i indirektni (zaračunavanjem enormno visokih carina).

EMISIONI POREZ - porez koji najčešće plaćaju preduzeća koja zagađuju okolinu.EMITENT - (izdavalac) je lice koje u svoje ime, lično ili preko drugih lica, prodaje

(emituje) hartije od vrednosti njihovim prvim imaocima, radi prikupljanja sredsta-va potrebnih za ulaganje u privredni ili drugi finansijski poduhvat.

ENGELOVI ZAKONI - zakonitosti promene izdataka za proizvode lične potroš-nje u zavisnosti od promena uličnom, odnosno porodičnom dohodku. Te zakoni-tosti su sledeće: 1. sa porastom dohodka domaćinstva smanjuje se učešće izdataka za ihranu; 2. ako dohodak raste udeo izdataka za odeću, obuću, stanovanje, ogrev i osvetljenje ostaje približno konstantan; 3. sa povećanjem dohodka pvećava se procenat dohodka koji se izdvaja kulturne potrebe, razonodu, zdravlje i sl. Ove zakonitosti naziv su dobile po po nemačkom statističaru i ekonomisti E. Engelu, koji ih je otkrio 1857. godine.

ERANE - organizacije u Antičkoj Grčkoj koje su pomagale bolesne, nemoćne i porodice umrlih, na predlog svojih članova.

ESKONTNA STOPA - kamatna stopa po kojoj cеntralna banka daje kredite po-slovnim bankama, to je zvanična cena novca u privredi od koje zavisi visina kamata po kojoj će poslovne banke odobravati kredite svojim komitentima. Određivanjem visine eskontne stope, centralna banka utiče na tražnju novca i kredita, troškove kredita i kreditni potencijal banaka.

44

SINDIKALNI LEKSIKON DE SINDIKALNI LEKSIKON

ESOP - (engl. employee stock ownership plan) program akcionarstva zaposlenih, ra-zvijen u SAD, podstican poreskim olakšicama za poslodavca i povoljnim uslovima kreditiranja zaposlenih (tj. njihovih fondova) radi kupovine akcija.

EURIBOR - međbankarska kamatna stopa za pozajmice u evrima na tržištu novca.EVAZIJA POREZA - izbegavanje plaćanja poreza. Razlozi za evaziju poreza mogu

biti: visina poreskog tretmana, poreski oblik, shvaranje o pravičnosti poreza name-na trošenja prikupljenih sredstava i drugi razlozi.

EVIDENCIJE U OBLASTI ZAPOŠLJAVANJA - o: 1. licu koje traži zaposlenje; 2. poslodavcu; 3. obvezniku doprinosa za osiguranje za slučaj nezaposlenosti i o 4. potrebi za zapošljavanjem. Nacionalna služba vodi posebne evidencije o: 1. strancu i licu bez državljanstva; 2. licu kome miruju prava po osnovu nezaposlenosti i o 3. licu privremeno sprečenom za rad, u skladu sa propisima o zdravstvenom osiguranju.

EVRO - jedinstvena valuta zemalja članica EMU, nastala 1. januara 1999. godine. Do 1. januara 2002. godine nalazio se u prometu samo kao knjigovodstveni novac . Evro je zamenio nacionalne valute članica EMU koje su prestale da budu u plat-nom prometu od 1. marta 2002. godine.

EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA (engl. European Economie Com-mu-nity – EEC) - regionalna ekonomsko-politička međunarodna organizacija, osno-vana Rimskim ugovorom, potpisanim 25. marta 1957. godine, koji je stupio na snagu 1. januara 1958. godine.Ciljevi EEZ, zasnovane na carinskoj uniji između zemalja članica su:

- uspostavljanje zajedničkog tržišta između zemalja članica;- unapređenje njihovog privrednog razvoja i- saradnja i podizanje životnog standarda stanovništva.

Ugovorom od 8. aprila 1965. godine, ujedinjuje se sa Evropskom zajednicom za ugalj i čelik i Evropskom zajednicom za atomsku energiju, mada i dalje ostaje sa-mostalni subjekt međunarodnog prava. Nakon potpisivanja Mastrihtskog ugovora, promenjen je naziv ove organizacije koja se sada zove Evropska zajednica (bez atributa „ekonomska“).

EVROPSKA ZAJEDNICA ZA ATOMSKU ENERGIJU (engl. European Ato-mic Energy Community – EUROATOM) - regionalna međunarodna organizacija osnovana ugovorom potpisanim u Rimu 25. marta 1957. godine, a koji je stupio na snagu 1. januara 1958. godine.Osnovni cilj osnivanja ove Zajednice je obezbeđenje saradnje država članica u oblasti miroljubivog korišćenja nuklearne energije. Ugovorom potpisanim 8. aprila 1965. godine, ujedinjuje se sa Evropskom eko-nomskom zajednicom i Evropskom zajednicom za ugalj i čelik, ali i dalje ostaje samostalni subjekt međunarodnog prava.Rimski ugovor iz 1957. godine kasnije je znatno izmenjen Ugovorom o Evropskoj Uniji (Mastrihtski ugovor).

EVROPSKA ZAJEDNICA ZA UGALJ I ČELIK (engl. European Coal and Steel Community ECSC) - regionalna međunarodna organizacija, osnovana Ugovorom


45


potpisanim u Parizu 18. aprila 1951. godine, a koji je stupio na snagu 23. jula 1952. godine.

Osnovni ciljevi ove Zajednice bili su:- stvaranje zajedničkog tržišta;- obezbeđivanje podjednakog pristupa izvorima proizvodnje;- izjednačavanje radnih uslova u zemljama ugovornicama;- razvoj trgovine;- modernizacija proizvodnje;- razvoj privrede, porast zaposlenosti, rast životnog standarda na teritoriji država

članica, i dr.Ugovorom od 8. aprila 1965. godine, koji je stupio na snagu 1. jula 1967. godine, ujedinila se sa Evropskom ekonomskom zajednicom i Evropskom zajednicom za atomsku energiju, ali je i dalje ostala samostalni subjekt međunarodnog prava. Pariski ugovor iz 1951. godine znatno je izmenjen Mastrihtskim ugovorom iz 1992. godine.

EVROPSKA UNIJA (engl. European Union) - specifičan međunarodni entitet i jedinstveni institucionalni okvir, koji obuhvata ,,tri stuba“ saradnje: 1) tri Evrop-ske zajednice, 2) zajedničku spoljnu i bezbednosnu politiku i 3) saradnju u obla-sti pravosuđa i unutrašnjih poslova država članica. Formirana je Ugovorom o Evropskoj uniji (eng. Treaty on European Union, zaključenim u Mastrihtu (Holandija) 7. februara 1992. godine između tadašnjih 12 država članica Evrop-skih zajednica (Belgija, Danska, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Luk-semburg, Nemačka, Portugalija, Španija i Ujedinjeno Kraljevstvo). Nove članice primaju se 1995. godine (Autstrija, Finska i Švedska), 2004. godine (Češka, Esto-nija, Kipar, Letonija, Litvanija, Mađarska, Malta, Poljska, Slovačka i Slovenija) i 2007. godine (Bugarska i Rumunija), tako da Evropsku uniju (u daljem tekstu: EU) čini 27 država.

EU, posmatrano strogo pravno, nije subjekt međunarodnog prava, već ovaj subjek-tivitet pozajmljuje od Evropskih zajednica, kao svog najvažnijeg stuba. Osnovni ciljevi EU, sadržani u Preambuli Ugovora o EU su:1) premostiti podelu evropskog kontinetnta i utvrditi demokratiju, poštovanje

ljudskih prava i vladavinu prava,2) zaštititi osnovna socijalna prava,3) jačati solidarnost među narodima, 4) podsticati demokratičnost i efikasnost evropskih institucija i tela,5) podsticati ujednačavanje privrednih prilika u zemljama-članicama i utvrditi je-

dinstvenu i stabilnu valutu,6) ostvariti unutrašnje tržište,7) zagovarati koheziju i zaštitu okoline,8) promovisati privredni i socijalni razvoj, uz poštovanje načela održivot razvoja,9) uvesti zajedničko državljanstvo za sve građane zemalja-članica,

10) sprovesti zajedničku spoljnu i bezbednosnu politiku,11) postepeno oblikovati zajedničku odbrambenu politiku,12) podsticati slobodno kretanje ljudi, uz zaštitu njihove sigurnosti stvaranjem po-

dručja slobode, sigurnosti i pravde i nastaviti proces stvaranja sve čvršće unije

46

SINDIKALNI LEKSIKON DE SINDIKALNI LEKSIKON

među narodima Evrope, u kojoj se odluke donose što bliže građanima, u skladu s principom subsidijarnosti.

EVROPSKE ZAJEDNICE (engl. European Communities) - zajednički naziv za tri regionalne međunarodne organizacije:

1) Evropska zajednica za ugalj i čelik;2) Evropska ekonomska zajednica (EEZ);3) Evrpska z ajednica za atomsku energiju (EUROATOM).

Evropske zajednice formirane su 1967. godine spajanjem tri pomenute institucije.EVROPSKA SOCIJALNA POVELЈA - usvojena je 1961. godine u Torinu, a stu-

pila je na snagu 1965. godine, pošto je izvršeno pet ratifikacija, što je ovom Po-veljom predviđen uslov za njeno stupanje na snagu. Ona ustanovljava prava i slobode, te uspostavlja mehanizme kojima se garantuje njihovo poštovanje od strane država – ugovornih strana.Evropska socijalna povelja (revidirana), odnosno Revidirana evropska socijal-na povelja ili Izmenjena evropska socijalna , usvojena je 1996. godine, stupila je na snagu 1999. godine, nakon izvršene tri ratifikacije, što je ovom Poveljom predvi-đen uslov za njeno stupanje na snagu. Povelja predstavlja dopunu Evropske konvencije o ljudskim pravima (Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda) i popularno se smatra svojevrsnim „Socijalnim ustavom“ Saveta Evrope. Osnovna prava sadržana u Povelji su :1) Pravo na rad;2) Pravo na pravične uslove rada;3) Pravo na bezbedne i zdrave radne uslove;4) Pravo na poštenu naknadu;5) Pravo na organizovanje;6) Pravo na kolektivno pregovaranje;7) Pravo dece i omladine na zaštitu;8) Pravo zaposlenih žena na zaštitu materinstva;9) Pravo naprofesionalnu orijentaciju;

10) Pravo na profesionalnu obuku;11) Pravo na zaštitu zdravlja;12) Pravo na socijalnu sigurnost;13) Pravo na socijalnu i medicinsku pomoć;14) Pravo na beneficije iz službe socijalnog staranja;15) Pravo hendikepiranih lica na nezavisnost, socijalnu integraciju i učešće u životu

zajednice;16) Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zaštitu;17) Pravo dece i omladine na socijalnu, zakonsku i ekonomsku zaštitu;18) Pravo na unosan posao na teritoriji druge strane ugovornice;19) Pravo radnika migranatai njihovih porodica na zaštitu i pomoć20) Pravo na jednake mogućnosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i rada bez diskri-

minacije u odnosu na pol;21) Pravo na informisanje i konsultovanje;


47


22) Pravo učešća u odlučivanju o radnim uslovima i radnoj sredini i njihovom poboljšavanju;

23) Pravo starijih lica na društvenu zaštitu;24) Pravo na zaštitu u slučajevima okončanja zaposlenja;25) Pravo radnika na zaštitu njihovih potraživanja u slučaju nesolventnosti

poslodavca;26) Pravo na dostojanstvo na poslu;27) Pravo radnika koji imaju odgovornost prema članovima svoje porodice na pod-

jednake mogućnosti i jednak tretman;28) Pravo radničkih predstavnka na zaštitu u preduzeću i na dodeljivanje adekvat-

nih pogodnosti;29) Pravo na informisanje i konsultacije u slučajevima kolektivnog otpuštanja;30) Pravo radnika na zaštitu od siromaštva ili isključenja iz društva;31) Pravo na stan.Od devet prava (članova Povelje) koji su otkucani u italiku, zemlja koja ratifikuje Povelju u obavezi je da ratifikuje najmanje šest članova.

48

FAKTIČKI POREZ - porez kod koga se poreska osnovica utvrđuje na bazi poda-taka o stvarnim prihodima i stvarnoj imovini.

FAKTORI PROIZVODNjE - rad, kapital, zemlja, inovativnost, znanje i drugi in-puti u proizvodnju dobara i usluga.

FAKTORING - transakcije u kojima preduzeće trenutno dolazi do novca bez čeka-nja naplate potraživanja, na taj način što: 1) prodaje svoja potraživanja od kupaca, uz diskont, finanasijskoj instituciji-faktoring agentu ili 2) pozajmljuje novac ustu-pajući svoja potraživanja .

FARMAKOPEJA -zbirka propisanih normi i standarda za supstance i izradu lekova kojima se određuje njihova identifikacija, karakteristike, kvalitet, način pripremanja i analiza;

FIKSNI POREZ - poreski sistem u kome postoji konstantna poreska stopa za sve nivoe dohodka koji se oporezuju.

FIKSNI TROŠKOVI - troškovi koji se ne menjaju sa promenom obima proizvod-nje (amortizacija, troškovi investicionog održavanja, najam poslovnog prostora, kamate na pozajmljena sredstva, porez na imovinu, premije osiguranja i dr.).

FINALNA DOBRA - dobra koja ne zahtevaju dalju obradu pre nego što se prodaju potrošaču.

FINANSIJSKA IMOVINA ,b.s. - obuhvata novčana sredstva, potraživanja, akcije i udele u kapitalu pravnih lica, hartije od vrednosti i druga ulaganja u pravna lica.

FINANSIJSKI BILANS - v. PLATNI BILANS

FINANSIJSKI PLAN, b.s. - akt direktnog ili indirektnog korisnika budžetskih sredstava, kao i akt organizacije za obavezno socijalno osiguranje, koji uključuje i finansijske planove indirektnih korisnika sredstava organizacija za obavezno so-cijalno osiguranje, izrađen na osnovu uputstva za pripremu budžeta, u skladu sa smernicama za izradu srednjoročnih planova i projekcijama srednjoročnog okvira rashoda predviđenih Memorandumom o budžetu i ekonomskoj i fiskalnoj politici, koji sadrži procenu obima prihoda i primanja i obim rashoda i izdataka za period od jedne ili tri godine.

FINANSIJSKI SEKTOR - čine ga tri podsektora: 1. centralne bankarske vlasti; 2. ostale monetarne institucije ( obračunske, klirinške, depozitne, regionalne i lokalne banke, kreditne zadruge, banke za štednju, poštanske štedionice, hipotekarne ban-ke, društva za stambenu izgradnju i sl.); 3. preduzeća za osiguranje života, osigura-

F


49

TERMINOLOŠKI REČNIK F

nje od nezgoda i autonomni penzioni fondovi (bez fondova socijalnog osiguranja) i sl.

FISKALNA GODINA, b.s. - period od dvanaest meseci, od 1. januara do 31. de-cembra kalendarske godine. Budžet se može doneti i za period od tri fiskalne godine. U slučaju da Narodna skupština, odnosno skupština lokalne vlasti, ne donese budžet u roku utvrđenom budžetskim kalendarom, vrši se privremeno finansiranje u vremenu od najduže prva tri meseca fiskalne godine. Privremeno finansiranje, u smislu stava 4. ovog člana, vrši se najviše do jedne četvrtine iznosa planiranih rashoda u aktu o budžetu prethodne fiskalne godine, s tim što raspoređeni rashodi u prethodnoj godini po vrstama i namenama ne predstavljaju ograničenje, izuzev za isplatu prava iz penzijskog i invalidskog osi-guranja, koje se vrši do nivoa izvršenih rashoda u zadnjem kvartalu prethodne godine. Vlada donosi odluku o privremenom finansiranju i daje saglasnost na odluku o privremenom finansijskom planu organizacije za obavezno socijalno osiguranje.

FISKALNA POLITIKA - deo opšte ekonomske politike koji podrazumeva kori-šćenje javnih prihoda, javnih rashoda, budžeta i javnih zajmova radi ostvarivanja odgovarajućih ciljeva na mikro i makroekonomskom planu.F.p. redstavlja odluke koje donose ili radnje koje sprovode organi vlasti u vezi sa javnim prihodima i primanjima i rashodima i izdacima i akumulacijom javne imo-vine i obaveza sa ciljem uticanja na privredna kretanja i ostvarivanje ciljeva fiskalne politike; Ciljevi f. P. označavaju precizne numerički iskazane ciljne vrednosti glavnih fiskal-nih agregata koje Vlada nastoji da ostvari u budžetu; Anticiklična f. P. podrazumeva da je fiskalni deficit veći od ciljnog u godinama kada je stopa rasta bruto domaćeg proizvoda (BDP) manja od potencijalne, dok je u godinama kada je stopa rasta BDP veća od potencijalne, fiskalni deficit manji od ciljnog ili se ostvaruje suficit;

FISKALNI KAPACITET - finansijska spsobnost poreskog obveznika da u odre-đenom periodu vremena podnese finansijsko opterećenje. Razlikuje se globalni i parcijalni fiskalni kapacitet.

FISKALNI SAVET - nezavisan organ koji se obrazuje sa ciljem da unapredi kulturu fiskalne odgovornosti u Republici Srbiji, i to nezavisnom analizom fiskalne politi-ke i podsticanjem stručnih rasprava o fiskalnoj politici.F.s.: 1) proverava makroekonomske i fiskalne pretpostavke korišćene za izradu Izveštaja o fiskalnoj strategiji Vlade; 2) daje nezavisnu i kredibilnu ocenu mera ekonomske politike koje predlaže Vlada u cilju ostvarivanja kvantitativnih fiskalnih ciljeva koje je Vlada postavila; 3) procenjuje osnovne fiskalne rizike i verovatno-ću da će Vlada ispuniti svoje fiskalne ciljeve u budućnosti; 4) procenjuje u kojoj meri je Vlada u prošlosti poštovala fiskalna pravila koja je utvrdila; 5) procenjuje ima li osnova za aktiviranje bilo koje od odredbi za izuzetne okolnosti i kolika je verovatnoća da će Vladin plan prilagođavanja omogućiti povratak na poštovanje

50

SINDIKALNI LEKSIKON DF SINDIKALNI LEKSIKON

fiskalnih pravila; 6) proverava adekvatnost ekonomskih klasifikacija, uključujući pravilnu klasifikaciju kapitalnih izdataka, kako bi se obezbedilo ispravno merenje kvantitativnih fiskalnih ciljeva.F. s. obavlja sledeće zadatke: 1) priprema mišljenje na nacrt Izveštaja o fiskal-noj strategiji; 2) priprema i dostavlja Narodnoj skupštini analizu o: - revidi-ranom Izveštaju o fiskalnoj strategiji Vlade za odgovarajuću fiskalnu godinu; - predlogu zakona o budžetu Republike Srbije, koji podrazumeva i predlog rebalansa, kao i o amandmanima koji su podneti u toku skupštinske rasprave; 3) priprema i podnosi Narodnoj skupštini analizu predloga zakona o završnom računu budžeta Republike Srbije i konsolidovanog bilansa opšteg nivoa drža-ve; 4) priprema i dostavlja Narodnoj skupštini procene o fiskalnim uticajima predloga drugih zakona, kao i amandmana koji su podneti u toku skupštinske rasprave.F. s. podnosi analize Narodnoj skupštini u roku od 15 dana od datuma pod kojim je Vlada podnela Narodnoj skupštini revidirani Izveštaj o fiskalnoj strategiji, od-nosno predlog zakona o budžetu Republike Srbije ili predlog rebalansa.

FISKALNO OPTEREĆENJE - (globalno fiskalno opterećenje) procentualno iskazan odnos između ukupnih dažbinskih javnih prihoda i ukupnog društve-nog proizvoda u jednoj zemlji u jednoj kalendarskoj godini. Parcijalna fiskalna op-terećenja mogu se iskazati kao: a) učešće pojedinog dažbinskog javnog prihoda u društvenom proizvodu, b) fiskalno opterećenje društvenog proizvoda dažbinskim javnim prihodima na nivou regiona (na primer opštine) i v) kao fiskalno opterećenje konkretnog poreskog obveznika.

FЈUČERSI I OPCIJEFjučers - terminski ugovor o kupoprodaji određene aktive, po kome će se ispo-ruka i plaćanje izvršiti u budućnosti. Neke od odlika fjučersa su: 1) isporuka se ne vrši tačno u dan, već u toku meseca; 2) njima se regularno trguje na berzi fjučersa; 3) kupac i prodavac fjučersa zaključuju posebne ugovore sa klirinškom kućom, kojoj moraju da uplate propisani inicijalni depozit (marginu); 4) isporuku i plaćanje garantuje klirinška kuća; 5) najčešće ne dolazi do stvarne isporuke, već se samo isplaćuje razlika u ceni, tj. prebijanje salda.Opcija daje svome vlasniku pravo da kupi ili proda određenu aktivu po unapred ugovorenoj ceni u određenom periodu vremena. Odnosi između kupca i prodavca opcije se regulišu opcionim sporazumom koji je po svojoj suštini nepotpuni ugo-vor, jer kupac opcije ima određeno pravo (da kupi ili proda specificiranu aktivu), ali ne i obavezu da to učini. U tome se sastoji osnovna razlika između opcija i fjučersa.

FLEKSIGURNOST - integralne strategije kojima se istovremeno unapređuju flek-sibilnost i sigurnost na tržištu rada, a koje uključuju: 1) fleksibilne i pouzdane ugovorne aranžmane (moderni propisi o radu, kolektivni ugovori i organizacija rada), 2) celovitu strategiju doživotnog učenja (osiguranje kontinuirane prilagodlji-vosti i zapošljivosti radnika, a posebno najosetljivijih grupa), 3) aktivnu politiku za-pošljavanja, 4) odgovarajuća primanja za slučaj nezaposlenosti, 5) moderni sistem socijalne sigurnosti i 6) visoku stopu organizovanosti radnika u sindikate. Fleksi-gurnost je ,,brak“ između fleksibilnoasti (za poslodavce) i sigurnosti (za zaposlene i bivše zaposlene).


51

TERMINOLOŠKI REČNIK F

FOND ZA RAZVOJ REPUBLIKE SRBIJE - obavlja poslove koji se odnose na: 1) odobravanje kredita; 2) izdavanje garancija; 3) kupovinu hartija od vrednosti i 4) druge poslove u ime i za račun Republike Srbije. Sredstva za obavljanje po-slova Fonda obezbeđuju se iz:1) prihoda Fonda; 2) budžeta Republike Srbije i 3) drugih izvora. Delatnost Fonda zasniva se na sledećim načelima: 1) podsticanja ravnomernog regionalnog razvoja, uključujući i razvoj nedovoljno razvijenih po-dručja; 2) podsticanja poslovanja pravnih lica i preduzetnika u Republici Srbiji; 3) podsticanja konkurentnosti i likvidnosti privrede Republike Srbije; i 4) podsticanja zapošljavanja. Organi Fonda su: upravni odbor i direktor.

FONDOVI - finansijske institucije, po pravilu mimo budžeta, koje raspolažu izdvo-jenim sredstvima za posebne namene. Fondovi imaju stabilne izvore sredstava, ko-ja su namenskog karaktera (na primer, fondovi organizacija socijalnog osiguranja).

FRANŠIZING - pravo iskorišćavanja tuđeg poslovnog identiteta, a franšiza je predmet iznajmljivanja (firma, žig, simbol, znanja-iskustvo, upravljanje, proizvod, usluge i sl.).

FRIKCIONA NEZAPOSLENOST - kratkoročna nezaposlenost u periodu koji radnoci provedu perlazeći sa posla na posao ili kada traže posao.

FUNDIRANI POREZI - porezi koji pogađaju prihode koji potiču od imovine odnosno kapitala (renta, dividenda, kamata).

FUNDIRANI SISTEMI FINANSIRANJA PENZIJSKOG OSIGURANjA v. Pay-as-you-go (PAYG) sistem finansiranja penzijskog osiguranja.

FUNKCIJE BUDŽETA - ekonomska, kontrolna, stabilizaciona, razvojna, socijal-na, politička, planska i druge.

FUNKCIONER - svako izabrano, postavljeno ili imenovano lice u organe Republi-ke Srbije, autonomne pokrajine, jedinice lokalne samouprave i organe javnih pre-duzeća, ustanova i drugih organizacija čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, jedinica lokalne samouprave i drugo lice koje bira Narodna skupština;

52

GARANTNO PISMO - isprava koja sadrži obavezu garanta da će za nekog izmiriti određene obaveze. Sadržaj garantnog pisma je sledeći: predmet garancije, uslovi pod kojima se ona preuzima, ime dužnika za koga se garantuje, ime korisnika ga-rancije i rok važenja.

GATT - Opšti sporazum o carinama i trgovini, koji je stupio na snagu 1948. god-ine. Godine 1995. GATT je postao sastavni deo Svetske trgovinske organizacije – WTO.

GENEZA - istorijski sled faza nastanka i razvitka neke pojave, kategorije ili pojma.GLAVNA KNЈIGA - osnovna poslovna knjiga u računovodstvu u kojoj se sistemat-

ski evidentiraju nastale poslovne promene preko odgovarajućih računa. Na osno-vu salda računa glavne knjige sastavljaju se bilans stanja i bilans uspeha preduzeća i drugih pravnih lica.

GLOBALIZACIJA - proces povezivanja ekonmskih i finansijskih tokova na svet-skom nivou, odnosno težnja ka ujedinjavanju tržišta i širenju ekonomske aktivnosti na globalne razmere, izvan nacionalnih granica, uz jačanje međusobne zavisnosti u svetskoj ekonomiji.

GNP DEFLATOR – (engl.GNP deflator) razlika između realnog i nominalnog društvernog proizvoda.

GRINFILD INVESTICIJE - oblik direktnih investicija u inostanstvu koji se za-sniva na ulaganju u potpuno nove fabrike, proizvodne pogone ili filijale van naci-onalnih granica (start od nule).Matična firma ulazi u novo ulaganje u stranoj zemlji tako što gradi nove poslovne objekte od početka. Pored izgradnje novih objekata, većina matičnih firmi takođe otvara nova trajna radna mesta u toj stranoj zemlji kroz zapošljavanje novih rad-nika.Zemlje u razvoju često nude investitorima poreske olakšice, subvencije i druge vr-ste podsticaja da bi privukle grinfild investicije. Vlade često smatraju da je gubitak prihoda od poreza na dobit preduzeća mala cena za otvaranje novih radnih mesta i dobijanje znanja i tehnologija, koje će unaprediti ljudski kapital zemlje.

GODIŠNЈI LIČNI KOEFICIJENT - odnos ukupne zarade osiguranika, tj.osnovice osiguranja (po našim propisima počev od 1. januara 1970. godine), za svaku kalendarsku godinu i prosečne godišnje zarade u Republici za istu kalendarsku godinu. Koeficijent se koristi za izračunavanje penzije konkretnog

G


53

TERMINOLOŠKI REČNIK G

osiguranikaGODIŠNJI FINANSIJSKI IZVEŠTAJI, b.s. - postupak pripreme, sastavljanja i

podnošenja završnih računa budžeta Republike Srbije, budžeta lokalne vlasti i or-ganizacija za obavezno socijalno osiguranje i godišnjih finansijskih izveštaja kori-snika budžetskih sredstava i korisnika sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje izvršava se prema sledećem kalendaru, i to:1) Kalendar za nivo Republike Srbije:

(1) 28. februar - indirektni korisnici sredstava budžeta Republike Srbije pri-premaju godišnji finansijski izveštaj za prethodnu budžetsku godinu i pod-nose ga nadležnim direktnim korisnicima sredstava budžeta Republike Sr-bije; pravosudni organi koji se u budžetu Republike Srbije iskazuju zbirno pripremaju godišnji finansijski izveštaj za prethodnu budžetsku godinu i podnose ga Visokom savetu sudstva, odnosno Državnom veću tužilaca; ko-risnici sredstava Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje pripremaju godišnji finansijski izveštaj za prethodnu budžetsku godinu i podnose ga Republičkom zavodu za zdravstveno osiguranje;

(2) 31. mart - direktni korisnici sredstava budžeta Republike Srbije pripremaju godišnji izveštaj i podnose ga Upravi za trezor, a direktni korisnici sred-stava budžeta Republike Srbije koji u svojoj nadležnosti imaju indirektne korisnike sredstava budžeta Republike Srbije kontrolišu, sravnjuju podatke iz njihovih godišnjih izveštaja o izvršenju budžeta i sastavljaju konsolidovani godišnji izveštaj o izvršenju budžeta koji podnose Upravi za trezor; Visoki savet sudstva, odnosno Državno veće tužilaca kontrolišu, sravnjuju podatke iz godišnjih izveštaja o izvršenju budžeta pravosudnih organa koji se iska-zuju zbirno u okviru njihovih razdela i sastavljaju konsolidovane godišnje izveštaje o izvršenju budžeta, koje podnose Upravi za trezor;

(3) 30. april - organizacije za obavezno socijalno osiguranje donose odluke o završnim računima organizacija za obavezno socijalno osiguranje, usvajaju izveštaje o izvršenju finansijskih planova i podnose ih Upravi za trezor; Re-publički zavod za zdravstveno osiguranje kontroliše, sravnjuje podatke iz godišnjih izveštaja o izvršenju finansijskog plana korisnika sredstava koji se nalaze u njegovoj nadležnosti, konsoliduje podatke i sastavlja konsolidovani godišnji izveštaj o izvršenju finansijskog plana, koji podnosi Upravi za tre-zor;

(4) 20. jun - Ministarstvo priprema nacrt zakona o završnom računu budžeta Republike Srbije i zajedno sa odlukama o završnim računima organizacija za obavezno socijalno osiguranje dostavlja Vladi;

(5) 15. jul - Vlada dostavlja Narodnoj skupštini predlog zakona o završnom računu budžeta Republike Srbije i odluke o završnim računima organizacija za obavezno socijalno osiguranje;

(6) 1. oktobar - Ministarstvo sastavlja konsolidovani izveštaj Republike Srbije i dostavlja ga Vladi;

(7) 1. novembar - Vlada dostavlja Narodnoj skupštini konsolidovani izveštaj Republike Srbije, radi informisanja;

2) Kalendar završnih računa budžeta lokalne vlasti:(1) 28. februar - indirektni korisnici sredstava budžeta lokalne vlasti pripremaju

godišnji finansijski izveštaj za prethodnu budžetsku godinu i podnose ga

54

SINDIKALNI LEKSIKON DG SINDIKALNI LEKSIKON

nadležnim direktnim korisnicima sredstava budžeta lokalne vlasti;(2) 31. mart - direktni korisnici sredstava budžeta lokalne vlasti pripremaju go-

dišnji izveštaj i podnose ga lokalnom organu uprave nadležnom za finansije, a direktni korisnici sredstava budžeta lokalne vlasti koji u svojoj nadležnosti imaju indirektne korisnike sredstava budžeta lokalne vlasti kontrolišu, sravn-juju podatke iz njihovih godišnjih izveštaja o izvršenju budžeta i sastavljaju konsolidovani godišnji izveštaj o izvršenju budžeta, koji podnose lokalnom organu uprave nadležnom za finansije;

(3) 15. maj - lokalni organ uprave nadležan za finansije priprema nacrt odluke o završnom računu budžeta lokalne vlasti i dostavlja ga nadležnom izvrš-nom organu lokalne vlasti; (4) 1. jun - nadležni izvršni organ lokalne vlasti dostavlja skupštini lokalne vlasti predlog odluke o završnom računu budžeta lokalne vlasti;

(5) 15. jun - lokalni organ uprave nadležan za finansije podnosi Upravi za trezor odluku o završnom računu budžeta lokalne vlasti usvojenu od strane skupštine lokalne vlasti i podnosi izveštaj o izvršenju budžeta lokalne vlasti, izuzev lokalnih organa uprave nadležnih za poslove finansija gradskih opšti-na u sastavu grada, odnosno grada Beograda, koji svoje odluke o završnim računima budžeta i izveštaje o izvršenju budžeta dostavljaju, odnosno pod-nose gradu, odnosno gradu Beogradu;

(6) 1. jul - lokalni organ uprave nadležan za poslove finansija grada sastavlja konsolidovani izveštaj grada i podnosi Upravi za trezor.

Navedeni rokovi predstavljaju krajnje rokove u kalendaru za podnošenje godišnjih finansijskih izveštaja i drugih akata. Završni račun sadrži: 1) godišnji finansijski izveštaj o izvršenju budžeta, sa dodat-nim napomenama, objašnjenjima i obrazloženjima; 2) godišnji finansijski izveštaj o izvršenju plana organizacija za obavezno socijalno osiguranje, kao i godišnji konsolidovani finansijski izveštaj Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje, sa dodatnim napomenama, objašnjenjima i obrazloženjima i 3) izveštaj eksterne revizije.Godišnji finansijski izveštaji , koji čine završni račun budžeta Republike Srbije, završni račun budžeta lokalne vlasti i završni račun organizacija za obavezno soci-jalno osiguranje, moraju biti u skladu sa sadržajem i klasifikacijom budžeta, odnos-no plana, s tim da se finansijski rezultat u tim izveštajima utvrđuje saglasno Među-narodnim računovodstvenim standardima za javni sektor - gotovinska osnova.Oblik i sadržaj dodatnih napomena, objašnjenja i obrazloženja, koja se dostavljaju uz godišnje finansijske izveštaje, uređuju se aktom ministra.

GODIŠNJI ODMOR-1) Zaposleni koji prvi put zasniva radni odnos ili ima prekid radnog odnosa duži

od 30 radnih dana stiče pravo da koristi godišnji odmor posle šest meseci ne-prekidnog rada.

Pod neprekidnim radom smatra se i vreme privremene sprečenosti za rad u smis-lu propisa o zdravstvenom osiguranju i odsustva sa rada uz naknadu zarade.

2) U svakoj kalendarskoj godini zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju utvrđenom opštim aktom i ugovorom o radu, a najmanje 20 radnih dana.


55


Dužina godišnjeg odmora utvrđuje se tako što se zakonski minimum od 20 radnih dana uvećava po osnovu doprinosa na radu, uslova rada, radnog isku-stva, stručne spreme zaposlenog i drugih kriterijuma utvrđenih opštim aktom ili ugovorom o radu.

Pri utvrđivanju dužine godišnjeg odmora radna nedelja računa se kao pet rad-nih dana.

Praznici koji su neradni dani u skladu sa zakonom, odsustvo sa rada uz naknadu zarade i privremena sprečenost za rad u skladu sa propisima o zdravstvenom osiguranju ne uračunavaju se u dane godišnjeg odmora.

Ako je zaposleni za vreme korišćenja godišnjeg odmora privremeno sprečen za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju - ima pravo da po isteku te sprečenosti za rad nastavi korišćenje godišnjeg odmora.

3) Poslodavac je dužan da zaposlenom u slučaju prestanka radnog odnosa izda potvrdu o iskorišćenom broju dana godišnjeg odmora.

4) Zaposleni ima pravo na dvanaestinu godišnjeg odmora (srazmeran deo) za me-sec dana rada u kalendarskoj godini:a) ako u kalendarskoj godini u kojoj je prvi put zasnovao radni odnos nema šest

meseci neprekidnog rada;b) ako u kalendarskoj godini nije stekao pravo na godišnji odmor zbog prekida

radnog odnosa u smislu člana 68. stav 2. ovog zakona.5) Godišnji odmor može da se koristi u dva dela. Ako zaposleni koristi godišnji odmor u delovima, prvi deo koristi u trajanju od

najmanje tri radne nedelje u toku kalendarske godine, a drugi deo najkasnije do 30. juna naredne godine.

GUBITAK - negativan finansijski rezultat koji ostvaruje preduzeće u određenom računovodstvenom razdoblju. Nastaje u slučaju kada su ostvareni prihodi manji od nastalih rashoda koji su sa njima povezani, odnosno predstavlja suvišak rashoda nad prihodima.

GUDVIL - dobro ime, reputacija, ugled. Predstavlja deo nematerijalne aktive preduzeća. Evidentira se kada investitor kupi čitavu kompaniju i plati cenu koja je veća od tržišne vrednosti neto imovine koja se može identifikovati (imovine bez gudvila umanjene za obaveze).

GUDVIL MARKE - ugled ili dokazana, priznata i merljiva tržina vrednost konkret-nog tipa marke (poslovne ili proizvodne).

GUSTINA NASELJENOSTI - odnos između broja stanovnika i površine nekog područja, obično izražena na jedan kvadratni kilometar (opšta gustina naseljenosi) ili u odnosu samo na produktivno korišćene površine (specifična gustina naselje-nosti).

56

HARDVER - materijalnotehnička komponenta računarskog sistema (mašine, ure-đaji i sredstva namenjena isključivo ili pretežno obradi podataka).

HARTIJE OD VREDNOSTI - Osnovne vrste hartija od vrednosti su:1) akcije – hartije od vrednosti koje glase na deo osnovnog kapitala akcionarskog

društva;2) dužničke hartije od vrednosti;3) varanti – hartije od vrednosti koje imaocu daju pravo na kupovinu, odnosno

prodaju hartija od vrednosti i drugih finansijskih instrumenata, određenog da-na, odnosno u određenom periodu, po unapred određenoj ili odredivoj ceni;

4) depozitne potvrde – hartije od vrednosti koje izdaju banke koje poseduju ino-strane akcije ili obveznice deponovane kod banke u inostranstvu, a koje pred-stavljaju domaći ekvivalent inostranih akcija ili obveznica, odnosno sadrže isto-vetna prava i obaveze, kao i inostrane hartije od vrednosti na koje se odnose.

Primarna javna ponuda hartija od vrednosti je izdavanje hartija od vrednosti na osnovu javne ponude koju vrši izdavalac.Sekundarna javna ponuda hartija od vrednosti je svaka druga javna ponuda, odnosno trgovina hartijama od vrednosti na organizovanom tržištu koju vrši njen imalac.

HEDŽING (THE HEDGING) - zaštita od rizika u poslovanju. Najčešći način zaštite je potpisivanje hedžing ugovora, kao što su: ugovorene opcije, fjučersi, for-vardi ili svopovi. Fjučersi su standardizovani ugovori o trgovinskoj razmeni prema kojima se u bu-dućem periodu na ugovoren datum određena količina robe kupuje ili prodaje po ugovorenoj ceni. Fjučerse naročito koriste preduzeća iz poljoprivredne delatnosti jer ovim ugovorom štite svoju proizvodnju od mogućeg pada cena u budućem periodu. Forvard je ugovor o kupovini ili prodaji imovine u određenom budućem periodu po unapred ugovorenoj ceni. Forvard ugovor, za razliku od fjučers ugovora, odno-si se samo na kupovinu ili prodaju imovine u odredjenom budućem periodu, bez tačnog odredjenja datuma u okviru tog perioda. Forvard ugovorom se jedna strana obavezuje da kupi, a druge da proda odredjeno sredstvo, valutu ili kamatnu stopu po unapred utvrđenoj ceni u okviru odredjenog budućeg perioda. Svop je ugovor izmedju dva trgovca o zameni budućih plaćanja po različitim uslo-vima. Svopom se preduzeće ili investitor ogradjuje od mogućih rizika u budućim tokovima gotovine sa drugom ugovornom stranom koja ima suprotne interese. Svop izmedju dve strane može da bude ugovor o razmeni serije tokova gotovine

H


57


u budućem periodu (na primer, kamate obračunate po fiksnoj kamatnoj stopi za kamatu obračunatu po promenljivoj kamatnoj stopi).

HIPOTEKA - zaloga na nepokretnostima. Stiče se na osnovu pravnog posla i sudke odluke, radi obezbeđenjlja novčanih potraživanja. Za razliku od ručne zaloge, kod hipoteke se vlasnik hipotekom opterećene stvari ne lišava prava upotrbe i korišće-nja stvari. Hipotekarni dužnik može stvar prodati i više puta opteretiti hipotekom. U slučaju neispunjenja obaveza, stvar se prodaje javnom prodajom, a poverioci se naplaćuju po redosledu upisa.

HIPOTEKARNI KREDIT - dugoročni kredit obezbeđen pravom zaloge određe-ne nekretnine. Iznos kredita je manji od tržišne vrednosti nepokretne imovine na koju se stavlja hipoteka.

HIPOTEZA - polazna naučna pretpostavka, koja se uzima za osnovu analize i koju je potrebno potvrditi ili opovrgnuti.

HOMO FABER - čovek koji proizvodi sredstva za rad. Početak kada je čovek po-čeo da proizvodi sredastva za rad, najpre primitivna, a kasnije sve savršenija, pred-stavlja granicu njegovog definitivnog odvajanja od životinjskog sveta.

HREMATISTIKA - robno bogaćenje koje nema granice.

58

IDEALIZAM - filosofsko učenje po kome je stvarnost duhovne prirode, odnosno koje sve postojeće svodi na mišljenje, sa njim ga identifikuje i njime obnjašnjava.

IMOVINA - skup prava i obaveza koja jednom licu pripadaju, a koja se mogu izraziti u novcu.

IMPERIJALIZAM - faza razvijenog kapitalizma (kraj XIX – početak XX veka ) koju karakteriše: 1) pojava krupnih monopolističkih korporacija, kao posledica visokog stepena koncentracije kapitala i proizvodnje; 2) sjedinjavanje bankarskog i industrijskok kapitala i formiranje finansijskog kapitala; 3) izvoz kapitala i robe; 4) stvaranje međunarodnih monopolistikih saveza; 5) teritorijalna podela sveta izme-đu najrazvijenijih kapitalističkih zemalja (kolonijalni sistem).

INDEKS - odnos nivoa pojave u posmatranom periodu prema njenom nivou u ba-znom periodu. Mogu se svrstati u tri osnovne grupe: indeksi cena, indeksi fizičkog obima i indeksi vrednosti.

INDEKSACIJA - mehanizam očuvanja i zaštite realnih vrednosti ekonomskih ve-ličina od dejstva i promena cena. Predmet indeksacije su zarade, devizni kurs, ka-mate i dr.

INDUKCIJA - faza metodološkog procesa naučnog zaključivanja, pri kojoj se po-lazi od pojedinačnog i ide ka opštem; proces generalizacije, odnosno uopštavanja kojim se utvrđuju osnovni, opšti pojmovi, kategorije i zakonitosti.

INDUSTRIJSKA POLITIKA - aktivnosti države u smislu unapređenja industrij-skog razvoja i strukturnog prilagođavanja.

INDUSTRIJSKA REVOLUCIJA - proces radikalne promene u načinu proizvod-nje izazvan primenom novih mašina i izvora energije.

INDUSTRIJSKI ODNOSI - posebna teorijsko-naučna i nastavna disciplina, u okviru koje se, primenom odgovarajućih metoda istraživanja, izučavaju odnosi između socijalnih partnera, odnosi između države, zaposlenih i poslodavaca. In-dustrijski odnosi, takođe moraju se posmatrati i sa normativnog i institucionalnog stanovišta. U normativnom smislu pod industrijskim odnosima podrazumeva se skup pravnih normi i načela kojima se uređuju odnosi između socijalnih partnera. U institucionalnom smislu pod industrijskim odnosima podrazumeva se mnoš-tvo institucionalnih formi sindikalnog i poslodavačkog organizovanja i delovanja.

INDEKS POTROŠAČKIH CENA - mera prosečne promene cena fiksne korpe robe i usluga koje domaćinstva kupuju u cilju zadovoljavanja svojih potrba. Indeks

I


59

TERMINOLOŠKI REČNIK I

meri promenu cena u vremenu, pri čemu se za oba perioda koja se porede koristi struktura potrošnje baznog perioda (Lasperov tip indeksa). Indeks potrošačkih cena predstavlja poseban indeks cena namalo koji se obračunava po metodologiji usklađenoj sa preporukama za obračun indeksa cena na malo u Evropskoj Uniji (Harmonizovani indeks cena). Za razliku od Indeksa cena na malo, Indeks potro-šačkih cena sadrži i rentu (iznajmljivanje stana), finansijske usluge, usluge obra-zovanja i ugostiteljske usluge. Indeks se izračunava i publikuje na nivou republike Srbije.Od januara meseca 2009. godine, u Republici Srbiji, inflacija se ne iskazuje opštim rastom cena na malo, već opštim rastom potrošačkih cena.

IDEKSACIJA ZARADA - usklađivanje visine zarade shodno rastu cena i troškova života. Po pravilu primanjuje se kod minimalne zarade.ž.

INDUSTRIJSKA AKCIJA - metod rešavanja industrijskih konflikata koji se pri-menjuje u slučaju neuspeha mirnih mstoda rešavanja kolektivnih radnih sporova, mada nije isključeno i da prethodi metodi mirnog rašavanja radnih sporova. Od strane sidikata sastoji se u organizovanju štrajka, picketing-a i bojkota, a od strane poslodavca u pribegavanju lock-out-u.

IN FAVOREM LABORATORIS - princip povoljnosti za radnike. U skaldu sa ovim principom, kolektivnim ugovorom može se predvideti veći sadržaj i obim prava, nego što je to predviđeno zakonom.

INFLACIJA - kontinuirano rast opšteg nivoa cena ili kpntinuirani pad realne vred-nosti novca. Sa stanovišta uzroka osnovna podela je na troškovnu , strukturnu i inflaciju tražnje. Osnovni uzrok troškovne inflacije je rast trokova kao posledica: rasta novčanih nadnica iznad nivoa prduktivnosti, uvoznih cenovnih šokova (rast cene nafte na svetskom trzištu), ili rasta profita uled monopolske strulture privre-de. Inflacija tražnje nastaje kao posledica viška agregatne tražnje, odnosno viška ponude novca, pri punoj iskorišćenosti kapaciteta. Strukturna inflacija javlja se kao posledica strukturnih neravnoteža u privredi, bilo troškovnih, i.li pritiska na strani tažnje, koje tada uzrokuju rast cena prvo u pojedinim sektorima, a zatim i opšti rast cena. Uzroci strukturne inflacije su: pogoršanje odnosa razmene, uvo-zna supstitucija, nepovoljan ekonomski položaj pojebinih privrednih grana (na primer poljoprivreda) i slično. U Republici Srbiji, inflacija se od januara meseca 2009. godine ne iskazuje rastom cena namalo, nego se iskazuje opštim rastom potrošačkih cena.

INFORMACIONI SISTEM - skup programa i informacionih i telekomunikaci-onih uređaja primenjenih u postupcima izrade, slanja, prijema, provere i čuvanja elektronskih dokumenata.

INPUT - resurs upotrebljen u proizvodnji proizvoda ili usluga.INVALIDNOST - postoji kad kod osiguranika nastane potpuni gubitak radne spo-

sobnosti zbog promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom.

INVENTAR - spisak svih pojedinačnih sredstava, prema količini i vrednosti, i izvo-ra finansiranja sredstava, sastavljen sa stanjem na određeni dan.

60

SINDIKALNI LEKSIKON DI SINDIKALNI LEKSIKON

INVESTICIONA JEDINICA - srazmerni obračunski udeo u ukupnoj neto imo-vini Fonda.Uplaćeni penzijski doprinosi se konvertuju (pretvaraju) u investicione jedinice. Početna vrednost investicione jedinice obično je 1.000,00 dinara.

IZABRANI LEKAR -primarnu zdravstvenu zaštitu u domu zdravlja građani ostva-ruju preko izabranog lekara.Izabrani lekar je:1) doktor medicine ili doktor medicine specijalista za oblast opšte medicine, odno-

sno specijalista medicine rada;2) doktor medicine specijalista pedijatrije;3) doktor medicine specijalista ginekologije;4) doktor stomatologije.

IZDACI DRŽAVE ,b.s. - izdaci države za nabavku nefinansijske i finansijske imo-vine i otplatu kredita.

IZUZIMANЈE OD PRIMENE KOLEKTIVNOG UGOVORA - na zahtev po-slodavaca ili udruženja poslodavaca, ministar nadležan za poslove rada može da odluči da se kolektivni ugovor sa proširenim dejstvom, u delu koji se odnosi na zarade i naknade zarade, ne primenjuje na poledine poslodavce ili udruženja po-slodavaca. Poslodavac, odnosno udruženje poslodavaca, mpgu podneti zahtev za izuzimanje od primene kolektivnog ugovora sa proširenim dejstvom, ako zbog finansijsko-poslovnih rezultata nisu u mogućnosti da primene kolektivni ugovor. Poslodavac ili udruženje poslodavaca dužni su da dostave dokazeo razlozima za izizimanje od primene kolektivnog ugovora sa proširenim dejstvom. Odluku o izuzimanju od primene kolektivnog ugovora. Ministar donosi po pribavljenom mišljenju Socijalno-ekonomskog saveta. Odluku o izuzimanju od primene kolektivnog ugovora ministar može staviti van snage ka da prestanu razlozi za njeno važenje.

IZVEŠTAJ O FISKALNOJ STRATEGIJI - Vlada svake fiskalne godine pod-nosi Narodnoj skupštini Izveštaj o fiskalnoj strategiji. Glavni ciljevi Izveštaja o fiskalnoj strategiji su: 1) utvrđivanje kratkoročnih i srednjoročnih ciljeva fiskalne politike Vlade za period od tri uzastopne fiskalne godine, počev od fiskalne godine za koju se Izveštaj o fiskalnoj strategiji podnosi; 2) pružanje detaljnog objašnjenja o usklađenosti navedenih srednjoročnih ciljeva sa fiskalnim principi-ma i pravilima utvrđenim ovim zakonom; 3) procena uticaja fiskalne politike na međugeneracijsku raspodelu dohotka, kao i procena održivosti fiskalne politike. Izveštaj o fiskalnoj strategiji sadrži: 1) srednjoročne projekcije makroekonom-skih agregata i indikatora; 2) srednjoročne projekcije fiskalnih agregata i indika-tora; 3) ciljeve i smernice ekonomske i fiskalne politike Vlade za srednjoročni period za koji se donosi Izveštaj o fiskalnoj strategiji; 4) izveštaj o poreskoj poli-tici uključujući i izveštaj o poreskim rashodima; 5) konsolidovani budžet opšteg nivoa države, kao i konsolidovane budžete centralnog i lokalnog nivoa države; 6) pregled prioritetnih oblasti finansiranja; 7) srednjoročni okvir rashoda budžeta Republike Srbije, uključujući i ukupne rashode po korisnicima budžetskih sred-stava za narednu budžetsku godinu i dve naredne budžetske godine; 8) pregled i


61

TERMINOLOŠKI REČNIK I

analizu fiskalnih implikacija ekonomskih politika i strukturnih reformi; 9) proce-nu i kvantifikaciju fiskalnih rizika i potencijalnih obaveza; 10) strategiju za uprav-ljanje dugom države u periodu za koji se donosi Izveštaj o fiskalnoj strategiji. Izveštaj o fiskalnoj strategiji sadrži tri obavezna dodatka: 1) mišljenje Fiskalnog saveta o nacrtu Izveštaja o fiskalnoj strategiji; 2) mišljenje Narodne banke Srbi-je o nacrtu Izveštaja o fiskalnoj strategiji; 3) izveštaj o napretku ostvarenom u sprovođenju fiskalne politike definisane u Izveštaju o fiskalnoj strategiji koji je usvojen u prethodnoj fiskalnoj godini. Revidirani Izveštaj o fiskalnoj strategiji sadrži i pregled nenamenskih i namenskih transfera iz budžeta Republike Srbije pojedinačno za svaku jedinicu lokalne samouprave. Izveštaj o fiskalnoj strategiji sadrži, kao obavezni dodatak, Izveštaj o ostvarenom napretku u sprovođenju fiskalne politike definisane u Izveštaju o fiskalnoj strategiji koji je usvojen u prethodnoj fiskalnoj godini.Izveštaj o ostvarenom napretku obavezno sadrži sledeće informacije: 1) ažuriranu procenu srednjoročnih makroekonomskih i fiskalnih trendova i projekcija sadrža-nih u Izveštaju o fiskalnoj strategiji na koji se odnosi Izveštaj o ostvarenom napret-ku; 2) deo koji sadrži procenu napretka ostvarenog u odnosu na utvrđenu fiskalnu politiku i indikatore utvrđene u Izveštaju o fiskalnoj strategiji na koji se odnosi Izveštaj o ostvarenom napretku; 3) deo koji sadrži ocenu o tome u kojoj meri je Vlada tokom prethodne fiskalne godine vodila fiskalnu politiku u skladu sa princi-pima i pravilima odgovornog fiskalnog upravljanja, utvrđenih u ovom zakonu; 4) druge informacije koje odredi ministar.

IZVORI PRAVA INDUSTRIJSKIH ODNOSA - u formalnom smislu pod izvorima prava industrijskih odnosa podrazumevaju se opšti pravni akti na osnovu kojih se stvaraju pojedinačni pravni akti. Izvori prava industrijskih odnosa najčešće se razvrstavaju na:1) izvore domaćeg porekla i 2) izvore međunarodnog porekla.U okviru domaćih izvora prava industrijskih odnosa može se praviti razlika iz-među heteronomnih i autonomnih izvora. Heteronomne izvore stvara država, a autonomne izvore stvaraju zaposleni i poslodavci.Heteronomnim izvorima prava industrijskih odnosa smatraju se: - Ustav;- zakoni;- podzakonski akti (pravilnici, uredbe, odluke, rešenja);- sudske odluke, odnosno sudska praksa.U autonomne izvorime prava spadaju: - kolektivni ugovori; - trpartitni sporazumi; - tripartitni dogovori; - opšti akti poslodavca (statut, pravilnici i odluke kojima se na opšti način uređu-

ju domaća pitanja).Razvrstavanje domaćih izvora prava industrijskih odnosa na heteronomne i au-tonomne izvore prava treba shvatiti više u relativnom smislu, iz najmanje dva ra-zloga: a) autonomno pravo svoje polazište ima u ustavu, zakonu i drugim aktima koje donosi država i b) u stvaranju pojedinih autonomnih izvora prava učestvuje i

62

SINDIKALNI LEKSIKON DI SINDIKALNI LEKSIKON

država (bilo u svojstvu poslodavca ili u smisli pomoći nastanku pojedinih autono-mnih izvora prava, npr. Opšteg kolektivnog ugovora).Izvori prava industrijskih odnosa međunarodnog porekla su:- konvencije i preporuke Međunarodne organizacije rada;- Ustav Međunarodne organizacije rada;- Deklaracija o ciljevima i zadacima Međunarodne organizacije rada (Filadelfijska

deklaracija);- Povelja Evropske Zajednice o osnovnim socijalnim pravima radnika;- Akti Organizacije Ujedinjenih nacija.O izvorima prava industrijskih odnosa, pored, u formalnom smislu, može se go-voriti i u materijalnom smislu, a to su društveno-ekonomski faktori koji uslovlja-vaju nastajanje prava kao društvene pojave (faktori koji proizilaze iz klasne borbe, faktori koji se vezuju za zaštitu društvenih interesa i dr.).

63

JAVNA FUNKCIJA - funkcija u organima Republike Srbije, autonomne pokrajine, jedinice lokalne samouprave, organima javnih preduzeća, ustanova i drugih orga-nizacija, čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, jedinica lokalne sa-mouprave, kao i funkcija drugih lica koje bira Narodna skupština, a podrazumeva ovlašćenja rukovođenja, odlučivanja, odnosno donošenja opštih ili pojedinačnih akata.

JAVNA SREDSTVA I NJIHOVI KORISNICI, b.s.Javna sredstva su sredstva na raspolaganju i pod kontrolom Republike Srbije, lokalne vlasti i organizacija za obavezno socijalno osiguranje.Korisnici javnih sredstava su direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava, korisnici sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje i javna preduzeća osnovana od strane Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti, pravna lica osnovana od strane tih javnih preduzeća, pravna lica nad kojima Republika Srbija, odnosno lokalna vlast ima direktnu ili indirektnu kontrolu nad više od 50% kapitala ili više od 50% glasova u upravnom odboru, kao i druga pravna lica u kojima javna sred-stva čine više od 50% ukupnih prihoda.Korisnici budžetskih sredstava su direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti; Direktni korisnici budžetskih sredstava su organi i organizacije Republike Sr-bije, odnosno organi i službe lokalne vlasti; Indirektni korisnici budžetskih sredstava jesu: pravosudni organi, budžet-ski fondovi; mesne zajednice; javna preduzeća, fondovi i direkcije osnovani od strane lokalne vlasti koji se finansiraju iz javnih prihoda čija je namena utvrđena posebnim zakonom; ustanove osnovane od strane Republike Sr-bije, odnosno lokalne vlasti, nad kojima osnivač, preko direktnih korisnika budžetskih sredstava, vrši zakonom utvrđena prava u pogledu upravljanja i finansiranja; Korisnici sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje su orga-nizacije za obavezno socijalno osiguranje i korisnici sredstava Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje (zdravstvene i apotekarske ustanove čiji je osnivač Re-publika Srbija, odnosno lokalna vlast).

JAVNA NABAVKA - pribavljanje dobara i usluga ili ustupanje izvođenja radova od strane državnog organa, organizacije, ustanove ili drugih pravnih lica koji se sma-traju naručiocima, na način i pod uslovima propisanim zakonom.Naručilac javne nabavke je:

J

64

SINDIKALNI LEKSIKON DJ SINDIKALNI LEKSIKON

1) državni organ, organizacija, ustanova i drugi direktni ili indirektni korisnik budžetskih sredstava u smislu zakona kojim se uređuje budžetski sistem i budžet, kao i organizacija za obavezno socijalno osiguranje;

2) javno preduzeće;3) pravno lice koje obavlja i delatnost od opšteg interesa, ukoliko je ispunjen neki

od sledećih uslova: (1) da više od polovine članova organa upravljanja tog prav-nog lica čine predstavnici naručioca; (2) da više od polovine glasova u organu tog pravnog lica imaju predstavnici naručioca;(3) da naručilac vrši nadzor nad radom tog pravnog lica;(4) da naručilac poseduje više od 50% akcija, odnosno udela u tom pravnom licu; (5) da se više od 50% finansira iz sredstava naruči-oca;

4) pravno lice osnovano od naručilaca, a koje obavlja i delatnost od opšteg interesa i koje ispunjava najmanje jedan od uslova iz tačke 3).

Predmet ugovora ojavnoj nabavci je nabavka: dobara, radova i usluga.Predmet ugovora o javnoj nabavci dobara može biti:1) kupovina dobara;2) zakup dobara i 3) lizing dobara (sa pravom kupovine ili bez tog prava).Predmet ugovora o javnoj nabavci radova je:1) izvođenje radova;2) projektovanje i izvođenje radova i 3) rad pri izgradnji građevinskog objekta uzetog kao celina koji ispunjava sve ekonomske i tehničke uslove naručioca.Predmet ugovora o javnoj nabavci usluga su usluge navedene u zakonu. Postupci javnih nabavki su: 1) otvoreni postupak; 2) restriktivni postupak;3) pregovarački postupak sa objavljivanjem javnog poziva; 4) pregovarački postupak bez objavljivanja javnog poziva; 5) konkurs za nacrte i 6) postupak javne nabavke male vrednosti.Otvoreni postupak je postupak u kojem sva zainteresovana lica mogu podneti ponude u skladu sa uslovima utvrđenim konkursnom dokumentacijom. Restriktivni postupak je postupak u kojem u prvoj fazi naručilac priznaje kvalifi-kaciju podnosiocima prijava na osnovu prethodno određenih uslova, a u drugoj fazi poziva sve podnosioce prijava kojima je priznao kvalifikaciju da podnesu ponudu.Naručilac može sprovoditi pregovarački postupak sa objavljivanjem javnog poziva:1) ako u otvorenom ili u drugoj fazi restriktivnog postupka dobije sve neispravne

i/ili neprihvatljive ponude pod uslovom da se prvobitno određeni uslovi za učešće u postupku, tehničke specifikacije i kriterijumi za izbor najpovoljnije ponude ne menjaju. Ako naručilac odluči da u pregovarački postupak pozove samo i sve ponuđače koji su učestvovali u otvorenom ili u drugoj fazi restrik-tivnog postupka da dopune svoje ponude tako da ih učine ispravnim i pri-hvatljivim, nije dužan da objavi javni poziv za podnošenje ponuda. Ponuđena cena u ovom pregovaračkom postupku ne može biti veća od ponuđene cene u otvorenom ili u restriktivnom postupku;

2) u izuzetnim slučajevima kada zbog prirode radova, dobara ili usluga, kao i rizika vezanih za njih, nije moguće unapred proceniti vrednost javne nabavke;

3) u slučaju javne nabavke radova isključivo za potrebe istraživanja, razvoja ili ek-sperimenta, a ne u svrhu ostvarivanja dobiti, niti da bi se nadoknađivali troškovi istraživanja i razvoja.


65

TERMINOLOŠKI REČNIK J

Naručilac može sprovoditi pregovarački postupak bez objavljivanja javnog poziva:1) ako u otvorenom ili drugoj fazi restriktivnog postupka nije dobio nijednu po-

nudu, odnosno u prvoj fazi restriktivnog postupka nijednu prijavu, ili su sve ponude neodgovarajuće, pod uslovom da se prvobitno određen predmet javne nabavke i uslovi za učešće u postupku, tehničke specifikacije i kriterijumi za izbor najpovoljnije ponude ne menjaju;

2) u slučaju javne nabavke dobara isključivo za potrebe istraživanja, razvoja ili ek-sperimenta, a ne u svrhu ostvarivanja dobiti, niti da bi se nadoknađivali troškovi istraživanja i razvoja;

3) ako zbog tehničkih, odnosno umetničkih razloga predmeta javne nabavke ili iz razloga povezanih sa zaštitom isključivih prava, nabavku može ispuniti samo određeni ponuđač;

4) ako zbog izuzetne hitnosti prouzrokovane vanrednim okolnostima ili nepred-viđenim događajima, čije nastupanje ni u kom slučaju ne zavisi od volje naru-čioca, naručilac nije mogao da postupi u rokovima određenim za otvoreni ili restriktivni postupak;

5) kod dodatnih isporuka dobara od prvobitnog dobavljača namenjenih za deli-mičnu zamenu proizvoda, materijala ili instalacija ili proširenje obima postoje-ćih proizvoda, materijala ili instalacija, koja bi zbog promene dobavljača obave-zivala naručioca da nabavlja materijal koji ima drukčije tehničke karakteristike, što bi prouzrokovalo nesrazmerno velike tehničke teškoće u poslovanju i odr-žavanju, pri čemu ukupna vrednost svih dodatnih isporuka dobara ne može da bude veća od 25% od ukupne vrednosti prvobitno zaključenog ugovora;

6) u slučaju javne nabavke dobara ponuđenih i kupljenih na robnim berzama;7) u slučaju dodatnih usluga ili radova koji nisu bili uključeni u prvobitni proje-

kat ili u prvu javnu nabavku, a koji su zbog nepredvidljivih okolnosti postali neophodni za izvršenje ugovora o javnoj nabavci, pod uslovom da se ugo-vor zaključi sa prvobitnim pružaocem usluga, odnosno izvođačem radova i da ukupna vrednost svih dodatnih usluga ili radova nije veća od 25% od ukupne vrednosti prvobitno zaključenog ugovora, kao i da:(a) se takve dodatne usluge ili radovi ne mogu razdvojiti, u tehničkom ili eko-

nomskom pogledu, od prve javne nabavke, a da se pri tome ne prouzrokuju nesrazmerno velike tehničke teškoće ili nesrazmerno veliki troškovi za na-ručioca ili

(b) su takve usluge ili radovi, koje bi naručilac mogao nabaviti odvojeno od izvršenja prvobitnog ugovora, neophodne za dalje faze pružanja usluga od-nosno izvršenje radova;

8) kod novih usluga ili radova koje predstavljaju ponavljanje sličnih usluga ili ra-dova koje pruža prvobitni pružalac usluga ili izvođač radova, pod uslovom da se takve usluge ili radovi uklapaju u osnovni projekat za koji je po objavljenom javnom pozivu bio zaključen ugovor o javnoj nabavci, da je ova mogućnost navedena u prvoj objavi javnog poziva i da od zaključenja prvog ugovora nije proteklo više od tri godine;

9) u slučaju nabavki dobara pod posebno povoljnim uslovima od ponuđača koji je u likvidaciji, uz saglasnost ostalih poverilaca, u skladu sa propisima kojima se uređuje likvidacija privrednih društava;

66


10) u slučaju nabavki usluga koje su deo nastavka konkursa za nacrte organizova-nog u skladu sa ovim zakonom, ako je ugovor zaključen sa nagrađenim učesni-kom odnosno nagrađenim učesnicima na konkursu i ako naručilac u pregova-rački postupak uključi svakog od njih;

11) u slučaju nabavki usluga i dobara od preduzeća za radno osposobljavanje, pro-fesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalidnih lica, ako su nabavke nepo-sredno povezane sa delatnošću osposobljavanja, profesionalne rehabilitacije i zapošljavanja tih lica, pri čemu svi učesnici u zajedničkoj ponudi i svi pod-izvođači moraju da budu iz navedene grupacije preduzeća, a kvalitet, cena i rokovi za isporuku dobara i pružanje usluga moraju da odgovaraju zahtevima naručioca.

Naručilac može sprovoditi postupak javne nabavke usluga putem konkursa u oblastima urbanističkog planiranja, arhitekture, građevinarstva, inženjerstva, dizaj-na i informatike.Javna nabavka male vrednosti jeste nabavka istovrsnih dobara, usluga ili radova čija je procenjena vrednost, na godišnjem nivou, niža od vrednosti određene u zakonu kojim se uređuje godišnji budžet Republike Srbije.

JAVNI PRIHODI b.s. - prihodi ostvareni obaveznim plaćanjima poreskih ob-veznika; prihodi direktnih i indirektnih korisnika budžetskih sredstava i sred-stava organizacija za obavezno socijalno osiguranje; pojedini javni prihodi mogu se, u skladu sa zakonom, u celini ili delimično, iskazati kao namenski prihodi.Namenski prihodi su javni prihodi čije je korišćenje i namena utvrđena zakonom.Poreski prihodi su vrsta javnih prihoda koje država prikuplja obaveznim plaćanji-ma poreskih obveznika bez obaveze izvršenja specijalne usluge zauzvrat. Neporeski prihodi su vrsta javnih prihoda koje država prikuplja obaveznim plaćanjima pravnih ili fizičkih lica, sa obavezom izvršenja specijalne usluge tim licima; neporeski prihodi obuhvataju i kazne i penale. Javni prihodi su: 1) porezi; 2) doprinosi za obavezno socijalno osiguranje; 3) na-knade za korišćenje dobara od opšteg interesa; 4) takse; 5) samodoprinos; 6) dona-cije i transferi; 7) ostali javni prihodi. Primanja države su: 1) primanja od prodaje nefinansijske imovine; 2) primanja od zaduživanja; 3) primanja od prodaje finansijske imovine, i to: (1) primljene otplate glavnice datih zajmova, (2) primanja od prodaje hartija od vrednosti, (3) primanja od prodaje akcija i udela i druga primanjnja utvrđena zakonom. Zakonom se mogu uvestisledeći porezi: 1) porez na dodatu vrednost; 2) akcize; 3) porez na dohodak građana; 4) porez na dobit preduzeća; 5) porez na imovinu; 6) porez na nasleđe i poklon; 7) porez na prenos apsolutnih prava; 8) porez na upotrebu, držanje i nošenje određenih dobara; 9) porez na međunarodnu trgovinu i transakcije; 10) drugi porez, u skladu sa posebnim zakonom. Zakonom se mogu uvesti sledeće takse: 1) administrativne; 2) sudske; 3) komunal-ne; 4) registracione; 5) boravišna; 6) za posebne proizvode i aktivnosti. Zakonom se mogu uvesti sledeće naknade za korišćenje dobara od opšteg in-teresa: 1) naknade za vode; 2) naknade za šume; 3) naknade za puteve; 4) naknade za zemljište;5) naknada za ribarska područja; 6) naknada za korišćenje turističkog


67

TERMINOLOŠKI REČNIK J

prostora; 7) naknada za korišćenje prirodnog lekovitog faktora; 8) naknada za ko-rišćenje mineralnih sirovina; 9) naknade za zaštitu životne sredine; 10) naknada za korišćenje vazduhoplovnog prostora; 11) naknada za korišćenje radio frekvencija i tv kanala; 12) turistička naknada; 13) druge naknade, u skladu sa posebnim za-konom. Zakonom se uvode doprinosi za obavezno socijalno osiguranje, i to za: 1) penzijsko i invalidsko osiguranje; 2) zdravstveno osiguranje; 3) osiguranje za slučaj nezaposlenosti. Ostalim javnim prihodima smatraju se: 1) prihodi od kamata; 2) prihodi od davanja u zakup, odnosno na korišćenje nepokretnosti i pokretnih stvari u državnoj svojini; 3) prihodi od davanja u zakup, odnosno na korišćenje nepokretnosti i pokretnih stvari u svojini autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave; 4) prihodi koje svojom aktivnošću ostvare organi i or-ganizacije Republike Srbije, odnosno organi, organizacije i službe lokalne vlasti; 5) prihodi od novčanih kazni izrečenih u krivičnom, prekršajnom i drugom postupku koji se vodi pred državnim organom i oduzeta imovinska korist u tom postupku; 6) prihodi od novčanih kazni izrečenih u prekršaj-nom postupku za prekršaje propisane aktom skupštine lokalne vlasti i odu-zeta imovinska korist u tom postupku; 7) koncesiona naknada; 8) drugi javni prihodi utvrđeni zakonom. Primanjima od prodaje nefinansijske imovine smatraju se: 1) primanja od pro-daje nepokretnosti i pokretnih stvari u državnoj svojini; 2) primanja od prodaje nepokretnosti i pokretnih stvari u svojini autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave; 3) primanja od prodaje ostalih osnovnih sredstava; 4) primanja od prodaje robnih rezervi; 5) primanja od prodaje dragocenosti; 6) primanja od pro-daje prirodne imovine i druga primanja utvrđena zakonom. Primanjima od zaduživanja i prodaje finansijske imovine smatraju se: 1) pri-manja od zaduživanja na domaćem tržištu; 2) primanja od zaduživanja na inostra-nom tržištu; 3) primanja od prodaje finansijske imovine na domaćem tržištu; 4) primanja od prodaje finansijske imovine na inostranom tržištu i 5) druga primanja utvrđena zakonom.

JAVNI RADOVI - radovi koji se organizuju u cilju zapošljavanja, očuvanja i unapre-đenja radnih sposobnosti nezaposlenih, kao i radi ostvarivanja određenog društve-nog interesa. v. Mere aktivne politike zapošljavanja.

JAVNI RASHODI, b.s. - rashodi za robe, usluge i druga davanja koje država obez-beđuje bez direktne i neposredne nadoknade. U javne rashode spadaju rashodi za: državnu upravu, unutrašnju i spoljnu bezbednost, sudstvo, tužilaštvo, pravobra-nilaštvo, obrazovanje, kulturu, fizičku kulturu, nauku, ekonomske intervencije i investicije, socijalnu sigurnost i drigi rashodi.Javni rashodi su: 1) rashodi za zaposlene; 2) rashodi za robe i usluge; 3) amortiza-cija i upotreba sredstava za rad; 4) otplate kamata i pratećih troškova zaduživanja; 5) subvencije; 6) dotacije i transferi; 7) obavezno socijalno osiguranje i socijalna zaštita; 8) ostali rashodi (porezi, obavezne takse, novčane kazne, penali i dr.). Izdaci države su: 1) izdaci za nabavku nefinansijske imovine; 2) izdaci za otplatu glavnice; 3) izdaci za nabavku finansijske imovine.

68


JAVNI SEKTOR b.s. - deo nacionalne ekonomije koji obuhvata opšti nivo države, kao i nefinansijska preduzeća pod kontrolom države (javna preduzeća) koja se primarno bave komercijalnim aktivnostima.

JAVNO ZDRAVLJE - društveno delovanje kojim se teži poboljšanju zdravlja, pro-duženju života i poboljšanju kvaliteta života ukupnog stanovništva, a putem pro-movisanja zdravlja, prevencije bolesti i drugih oblika. Javnozdravstvena politika podrazumeva procedure kojima se definišu prioriteti i parametri za akciju kao odgovor na zdravstvene potrebe, kao i raspoloživi resursi, sa osnovnom svrhom da se ustanovi pravac razvoja zdravstvene zaštite, strategije, ciljevi, prioriteti i sredstva, kao i sopstveni mehanizam evaluacije u ostvarivanju prioriteta u zdravstvenoj zaštiti.

JAVNO PREDUZEĆE - preduzeće čije se osnivanje i funkcionisanje može dovesti u vezu sa javnim interesom i u kome država u potpunosti ili delimično obavlja ulogu preduzetnika.

JOINT VENTURE - ugovor zaključen između domaćeg i stranog lica koja ulažu sredstva u cilju zajedničkog poslovanja , uz zajednički rizik i učešće u dobiti.

69

KAMATA - cena upotrebe kapitala, odnosno dohodak vlasnika zajmovnog kapitala.KANCELARIJA ZA STATISTIKU EUROSTAT – STATISTICAL OFFICE -

analizira statističke podatke prikupljene istim postupkom u nacionalnim centrima za statistiku svih država članica Evropske unije. Analize i predviđanja EUROSTAT-a koriste se za razvoj politika evropskih institucija, a centar ih redovno obaveštava o svojim štampanim (Evropa u brojkama – Europe in Figures) ili elektronskim publi-kacijama, kao i izjavama za štampu. Analiziraju se i prate podaci vezani za privredu, trgovinu, zapošljavanje, obrazovanje, zaštitu okoline, energetiku i svakodnevni život. Podaci su dati uporedo po državama članicama, često i u poređenju sa Sjedinjenim Državama i Japanom. Sedište EUROSTAT-a je u Luksemburgu.

KAPITAL - (1) sredstva za rad i predmeti rada; (2) novčani iznos koji njegovom vlasniku obezbeđuje povećanje finansijske imovine.

KAPITALIZAM - društveno - ekonomska formacija koja počiva na robnoj proi-zvodnji.

KAPITALNI BILANS - v. PLATNI BILANS

KARTELI - forma udruživanja na oligopolskom tržištu u formi džentlmenskog spo-razuma ili pravno obavezujućih ugovora, najčešće u cilju dogovora o visini cena.

KASTODI BANKA - banka koja ima dozvolu Komisije za obavljanje poslova vođe-nja računa hartija od vrednosti za račun klijenata i postupanja po nalogu klijenata i obavlja druge poslove u skladu sa zakonom, kao i Narodna banka Srbije koja može da obavlja poslove kastodi banke bez dozvole Komisije za hartije od vred-nosti čiji su izdavaoci Republika Srbija i jedinica teritorijalne autonomije i lokalne samouprave.U okviru svoje delatnosti, kastodi banka obavlja sledeće poslove:1. otvara i vodi račune hartija od vrdnosti kod Centralnog registra u ime i za račun

zakonitih imalaca – svojih klijenata (vlasnički račun hartija od vrednosti);2. otvara i vodi račune hartija od vrednosti kod Centralnog registra, u ime kastodi

banke, a za račun zakonitih imalaca – svojih klijenata, odnosno u ime svojih kli-jenata koji nisu zakoniti imaoci tih hartija, a za račun zakonitih imalaca (zbirni kastodi račun);

3. izvršava naloge za prenos prava iz hartija od vrednosti i naloge za upis prava trećih lica na hartijama od vrednosti i stara se o prenosu prava iz tih hartija;

4. naplaćuje potraživanja od izdavalaca po osnovu dospelih hartija od vrednosti, kamata i dividendi za račun zakonitih imalaca tih hartija i stara se o ostvarivanju

K

70

SINDIKALNI LEKSIKON DK SINDIKALNI LEKSIKON

drugih prava koja pripadaju zakonitim imaocima hartija od vrednosti koji su njeni klijenti;

5. pruža usluge pozajmljivanja hartija od vrednosti;6. obaveštava akcionare o godišnjim skupštinama akcionarskih društava i zastupa

ih na tim skupštinama;7. po ovlašćenju klijenata stara se o izvršavanju poreskih obaveza klijenta po

osnovu hartija od vrednosti čiji je klijent zakoniti imalac;8. obavlja druge poslove u skladu sa zakonom kojim su uređeni investicioni fon-

dovi i dobrovoljni penzijski fondovi i drugim zakonom i pravilima poslovanja kastodi banke.

Kod dobrovoljnog penzijskog osiguranja, predstavlja banku kod koje se vodi ra-čun dobrovoljnog penzijskog fonda i koja obavlja poslove za njegov račun..

KLASIČNA POLITIČKA EKONOMIJA - ekonomske ideje koje su dominirale u britaniji u poslednjoj četvrtini XVIII veka do 70-tih godina XIX veka (Smit, Rikardo, Dž. Mil i dr.). Naglasak se stavlja na krupne agregate: privredni rast, me-đunarodnu trgovinu, monetarnu ekonomiju i javne finansije.

KLAUZULA ZABRANE KONKURENCIJE - Ugovorom o radu mogu da se utvrde poslovi koje zaposleni ne može da radi u svoje ime i za svoj račun, kao i u ime i za račun drugog pravnog ili fizičkog lica, bez saglasnosti poslodavca kod koga je u radnom odnosu (u daljem tekstu: zabrana konkurencije). Zabrana konkurencije može da se utvrdi samo ako postoje uslovi da zaposleni radom kod poslodavca stekne nova, posebno važna tehnološka znanja, širok krug poslov-nih partnera ili da dođe do saznanja važnih poslovnih informacija i tajni. Opštim aktom i ugovorom o radu utvrđuje se i teritorijalno važenje zabrane konkuren-cije, u zavisnosti od vrste posla na koji se zabrana odnosi. Ako zaposleni prekrši zabranu konkurencije, poslodavac ima pravo da od zaposlenog zahteva naknadu štete. Ugovorom o radu poslodavac i zaposleni mogu da ugovore i uslove zabrane konkurencije po prestanku radnog odnosa, u roku koji ne može da bude duži od dve godine po prestanku radnog odnosa. Zabrana konkurencije može se ugovoriti ako se poslodavac ugovorom o radu obaveže da će zaposlenom isplatiti novčanu naknadu u ugovorenoj vi

KLIRING - utvrđivanje obaveza i potraživanja po osnovu hartija od vrednosti i novčanih sredstava između učesnika na organizovanom tržištu u vezi s poslovima sa hartijama od vrednosti.

KOLEKTIVNA PRAVA ZAPOSLENIH - jesu prava: a) koja zaposleni mogu ostvariti samo kolektivno (posredstvom sidikata, posredstvom saveta zaposlenih ili aktivnošću većine zaposlenih kod poslodavca) i b) kojima se štite kolektivni interesi zaposlenih.Kolektivnim pravima zaposlenih smatraju se: a) pravo na sindikalno organizova-nje i delovanje, b) pravo na kolektivno pregovaranje, v) pravo na participaciju, g) pravo na mirno rešavanje kolektivnih radnih sprova, d) pravo na štrajk, đ) pravo na konsultovanje, e) pravo na informisanje i ž) pravo na izražavanje ličnih stavova o bitnim pitanjima u oblasti rada.KOLEKTIVNO PREGOVARANЈE - metod određivanja uslova zaposlenja i rada pregovorima između poslodavaca, grupe poslodavaca ili jedne ili više poslo-


71

TERMINOLOŠKI REČNIK K

davačkih organizacija, s jedne strane, i jedne ili više reprezentativnih organizaci-ja radnika, s druge strane, sa obostranim nastojanjem da se postigne sporazum (definicija MOR-a). Sam pojam „kolektivno pregovaranje“, krajem 19. veka, prvi su uveli istoričari sin-dikalnog pokreta Sidney i Beatrice Webb. Istorija kolektivnog pregovaranja duga je dva veka. Opšti i posebni kolektivni ugovori, dobrim delom, nastali su kao rezultat inicijative poslodavaca.Osnovni razlozi koji su naveli poslodavce da radnicima i njihovim sindikatima ponude zaključivanje kolektivnih ugovora su: a) ujednačavanje uslova rada u odre-đenoj grani, b) sprečavanje nelojalne konkurencije među poslodavcima, odnosno sprečavanje nelojalne konkurencije bazirane na nepovoljnim uslovima rada (najče-šće na nižim iznosima zarada) i v) stvaranje velikih troškova zbog stalnih prekida rada usled čestih štrajkova.U početku svog nastanka kolektivnim ugovorima nadomeštavalo se nepostojanje radničkog zakonodavstva. Međutim, danas iako postoji radničko i socijalno zako-nodavstvo, kolektivni ugovori nisu izgubili na svom značaju, pošto oni imaju za svoj osnovni cilj da kvalitativno i kvantitativno poboljšaju uslove rada u odnosu na zakon. Međunarodna organizacija rada svojom Konvencijom broj 154 o kolektivnom pregovaranju iz 1981. godine, u članu 2. kolektivno pregovaranje definiše kao: „svako pregovaranje između poslodavca, grupe poslodavaca, jedne ili više organizacije poslodavaca s jedne strane, i jedne ili više radničkih organiza-cija sa druge strane, radi:a) utvrđivanja radnih uslova i uslova zapošljavanja;b) uređivanja odnosa između poslodavaca i radnika; i / iliutvrđivanja odnosa između poslodavaca i njihovih organizacija i jedne ili više radničkih organizacija.“Kolektivno pregovaranje predmet je međunarodnih radnih standarda (konkvencija i preporuka) MOR-a, od kojih posebno ističemo:1) Konvenciju broj 87 o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava (1948.),2) Konvenciju broj 98 o pravima radnika na organizovanje i na kolektivne prego-

vore (1949.) i3) Konvencija 154 i Preporuka 163, vezane za kolektivno pregovaranje (1981.).Shvatanje o slobodnom karakteru kolektivnog ugovaranja proističe iz Konvencije Međunarodne organizacije rada br. 87, kojom je utvrđeno da organizacije rada i poslodavaca imaju pravo da organizuju svoje aktivnosti i formulišu svoje progra-me dobrovoljnim pregovorima. Organi vlasti obavezuju se da se uzdrža od bilo kakvih uticaja kojima bi ograničili pravo na slobodno pregovaranje.Konvencija broj 87 u svom 3. članu ističe da:„1. Radničke i poslodavačke organizacije imaju pravo na donošenje svojih statuta i admini-

strativnih pravila, slobodnih izbora svojih predstavnika, organizovanje svoga upravljanja i delatnosti i formulisanje svoga akcionog programa.

2. Javne vlasti moraju se uzdržavati svake intervencije takve prirode koja bi imala za cilj ogra-ničenje ovoga prava ili ometanje zakonskog izvršenja. „

72


Konvencija broj 98 o pravima radnika na organizovanje i na kolektivne pregovore, koja je usvojena 1. jula 1949. godine, predviđa zaštitu protiv akata antisindikalne diskrimi-nacije u pogledu zaposlenosti (uslovljavanje prijema radnika u radni odnos neučlanjiva-njem u sindikat) i zaštitu diskriminacije zbog učešća u sindikalnim aktivnostima.Konvencija broj 98 u svom 4. članu ističe da: „Odgovarajuće mere prema nacionalnim uslovima treba da budu preduzete ako je potrebno da se podstakne i unapredi razvoj i širenje procedura dobrovoljnih pregovora putem kolektivnih ugovora između poslodavaca i organizacija poslodavaca, s jedne strane i organizacija radnika s druge strane, kako bi se ovim putem odredili radni uslovi.“Konvencija broj 154 predviđa mere usmerene u pravcu unapređivanja kolektivnog pregovaranja, i to:- kolektivno pregovaranje treba da omogući da svi poslodavci i grupe radnika

budu pokriveni dejstvom kolektivnog ugovora;- kolektivno pregovaranje treba da bude progresivno prošireo na sva pitanja obli-

gacionog i normativnog dela kolektivnog ugovora;- treba predvideti pravila postupka pregovaranja, sprorazumom između udruže-

nja poslodavaca i sindikata radnika;- kolektivno ugovaranje ne sme da bude usporeno zbog odsustva pravila koja

uređuju sam postupak ugovaranja;- odbori i postupak rešavanja radnih sporova treba da budu tako koncipirani da

doprinesu unapređivanju pregovaranja.Od konvencija i preporuka MOR-a koje su od posebnog značaja za kolektivno pregovaranje, pored pomenutih, ističemo sledeće:- Konvencija br. 5 o minimumu godina za prijem dece u industrijska

preduzeća (1919.); - Konvencija br. 14 o nedeljnom odmoru – industrija (1921.);- Konvencija br. 87 o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava

(1984.);- Konvencija br. 89 o noćnom radu žena u industrijskim preduzećima

(revidirana), (1948.);- Konvencija br. 90 o noćnom radu dece u industriji (revidirana), (1948.);- Preporuka br. 81 koja se odnosi na kolektivne ugovore (1947.);- Preporuka br. 82 koja se odnosi na dobrovoljno pomirenje i arbitražu

(1947.);- Preporuka br. 91 o kolektivnim ugovorima (1951.);- Konvencija br. 99 koja se odnosi na metode određivanja minimalnih

nadnica u poljoprivredi (1951.);- Preporuka br. 99 o stručnom osposobljavanju i preosposobljavanju invalida

(1955.);- Konvencija br. 100 o jednakosti nagrađivanja muške i ženske radne snage

(1951.);- Konvencija br. 102 o minimalnoj normi socijalnog obezbeđenja (1952.);- Konvencija br. 106 o nedeljnom odmoru (trgovina i biroi), (1957.);- Konvencija br. 111 koja se odnosi na diskriminaciju (zapošljavanje i

zanimanje), (1958.);- Konvencija br. 117 o osnovnim ciljevima i normama socijalne politike

(1962.);


73


- Konvencija br. 122 o politici zapošljavanja (1964.);- Konvencija br. 123 o minimalnim godinama života za zapošljavanje na

podzemnim radovima u rudnicima (1965.);- Preporuka br. 129 o komuniciranju između rukovodstva i radnika unutar

preduzeća (1967.);- Konvencija br. 132 o plaćenom godišnjem odmoru (revidirana), (1970.);- Konvencija br. 135 o radničkim predstavnicima (1971.);- Konvencija br. 138 o minimalnim godinama za zapošljavanje (1973.);- Konvencija br. 158 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca

(1982.);- Preporuka br. 166 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca (1982.).Konsultovanje na tripartitnoj osnovi (predstavnika vlade, poslodavaca i radnika), predpostavka je za preduzimanje mera od strane vlade radi podsticanja kolektiv-nog pregovaranja.

KOLEKTIVNO PREGOVARANJE U SRBIJI - U Republici Srbiji kolektiv-no pregovaranje kao mogućnost bilo je predviđeno donošenjem Zakona o za-štiti radnika Kraljevine Jugoslavije, 1922. godine. Kolektivno pregovara-nje postaje obavezno donošenjem Zakona o radnjama 1931. godine. Nakon Drugog svetskog rata kolektivno pregovaranje u Republici Srbiji bilo je više nego simboličnog karaktera i takvo stanje je potrajalo sve do kraja osamdesetih i početka devedesetih godina dvadesetog veka. Kolektivnim pregovaranjem u ovom periodu bili su obuhvaćeni samo zaposleni u privatnom sektoru, a njih je prema nekim procenama bilo oko 3% u odnosu na ukupan broj zaposlenih. Kada je reč o odnosima između zapolenih i poslodavaca u u društvenom sektoru ono su uređivani zakonom i samoupravnim opštim aktima. Kolektivno ugovaranje u Srbiji počinje da se razvija krajem osamdesetih godina prošlog veka, donošenjem Zakona o osnovnim pravima iz radnog odnosa, koji priznaje stvarno postojanje kolektivnih ugovora. U skladu sa Ustavom Republike Srbije iz 1990. godine i Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine, kolektivnom pregovaranje je ustavna kategorija. U Ustavu Republike Srbije iz 1990. godine („Službeni glasnik RS“, br. 1/90) kolektivni ugovor se pominje u tri člana, i to u čl. 35; 38 i 58.Pomenuta tri člana Ustava glase:

Član 35.„Svako ima pravo na rad.Jamči se sloboda rada, slobodan izbor zanimanja i zaposlenja i učešće u upravljanju. Svakome je, pod jednakim uslovima, dostupno radno mesto i funkcija.Zaposlenima može prestati radni odnos protiv njihove volje, pod uslovima i na način utvrđen zakonom i kolektivnim ugovorom.Zabranjen je prinudni rad.“

Član 38.„Zaposleni imaju pravo na ograničeno radno vreme, na dnevni i nedeljni odmor i na plaćeni godišnji odmor i odsustvo, u skladu sa zakonom, odnosno kolektivnim ugovorom.Zaposleni imaju pravo na zaštitu na radu, u skladu sa zakonom.

74


Omladina, žene i invalidi imaju posebnu zaštitu na radu, u skladu sa zakonom.“Član 58.

„Svojina i rad su osnove upravljanja i učešća u odlučivanja. Zaposleni upravljaju u društvenom preduzeću i učestvuju u upravljanju u drugim vrstama pre-

duzeća i drugim organizacijama u kojima rade, odnosno u koje ulažu sredstva, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.“

U važećem Ustavu Republike Srbije iz 2006. godine („Službeni glasnik RS“, br. 83/06 i 98/06), kolektivni ugovor se pominje samo u jednome članu, članu 61., koji govori o pravu na štrajk. Naime, ovaj član glasi:

Član 61„Zaposleni imaju pravo na štrajk, u skladu sa zakonom i kolektvinim ugovorom. Pravo na štrajk može biti ograničeno samo zakonom, shodno prirodi ili vrsti delatnosti.“Za razvoj kolektivnog pregovaranja u ovom periodu značajni su sledeći zakoni:1) Zakon o osnovnim pravima iz radnog odnosa („Sl. List SFRJ“, br. 60/89 i

42/90);2) Zakon o kolektivnim ugovorima („Sl. Glasnik RS“, br. 60/90);3) Zakon o radnim odnosima („Sl. Glasnik RS“, br. 45/91, 18/92, 22/93, 53/93,

67/93, 34/94, 48/94, 49/95, 53/95, 24/96, 26/96 i 39/96);4) Zakon o radnim odnosima („Sl. Glasnik RS“, br. 55/96, 28/01);5) Zakon o radu („Sl. Glasnik RS“, br. 70/01, 73/01);6) Zakon o radu („Sl. Glasnik RS“, br. 24/05, 61/05).U periodu od 1990. do 2008. godine potpisani su sledeći opšti kolektivni ugovori:1) Opšti kolektivni ugovor („Sl. Glasnik RS“, br. 18/90, 10/92, 31/93, 34/94,

65/94, 14/95, 29/95, 20/96);2) Opšti kolektivni ugovor („Sl. Glasnik RS“, br. 22/97, 21/98 i 31/01);3) Opšti kolektivni ugovor („Sl. Glasnik RS“, br. 50/08, 104/08 i ../09).Problematici kolektivnog ugovaranja u Zakonu o radu iz 2005. godine posvećeno je njegovo 20. poglavlje (članovi od 240. do 267.). Kolektivnim ugovorom, prema članu 240. Zakona „uređuju se prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i dopuna kolektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pitanja od značaja za zaposlenog i poslodavca.“Prema čl. 241. – 243. Zakona o radu kolektivni ugovor može se zaključiti kao: 1) opšti kolektivni ugovor za teritoriju Republike Srbije; 2) poseban kolektivni ugovor

- za određenu granu, grupu, podgrupu ili delatnost, za teritoriju Republiike Srbije

- za teritoriju jedinice teritorijalne autonomije ili lokalne samouprave;3) kolektivni ugovor kod poslodavca (raniji naziv „pojedinačni kolektivni ugo-

vor“)Odnos između zakona, opšteg kolektivnog ugovora, posebnog kolektivnog ugo-vora, kolektivnog ugovora kod poslodavca i ugovora o raduje sledeći:1) opštim kolektivnim ugovorom, u odnosu na zakon mogu se utvrditi: veća pra-


75


va, povoljniji uslovi rada i druga prava koja nisu zakonom utvrđena. U slučaju da opšti kolektivni ugovor sadrži niži nivo prava od zakona, neposredno se primenjuje zakon.

2) posebnim kolektivnim ugovorom ne može se utvrditi manji obim prava i nepo-voljniji uslovi rada od prava utvrđenih opštim kolektivnim ugovorom. U slučaju da poseban kolektivni ugovor sadrži niži nivo prava od opšteg kolektivnog ugo-vora, neposredno se primenjuje opšti kolektivni ugovor.

3) kolektivnim ugovorom kod poslodavca ne mogu se utvrditi manja prava i ne-povoljniji uslovi rada od prava utvrđenih u opštem, odnosno u posebnom ko-lektivnom ugovoru. U slučaju da kolektivni ugovor kod poslodavca sadrži niži nivo prava od prava utvrđenih u opštem odnosno posebnom kolektivnom ugo-voru, neposredno se primenjuje opšti odnosno posebni kolektivni ugovor.

4) ugovorom o radu ne mogu se utvrditi manja prava i nepovoljniji uslovi rada od prava utvrđenih u zakonu, opštem, posebnom i u kolektivnom ugovoru kod poslodavca. Ništavne su odredbe ugovora o radu koje sadrže nepovoljnije uslove rada od uslova utvrđenih zakonom i kolektivnim ugovorom.

Kao što vidimo, svrha kolektivnog ugovaranja je u utvrđivanju većih prava, povolj-nijih uslova rada i drugih prava koja nisu utvrđena zakonom. U skladu sa čl. 244 – 250., učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora su: 1) Opšti kolektivni ugovor zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i

reprezentativni sindikat osnovani za teritoriju Republike Srbije.2) Poseban kolektivni ugovor za granu, grupu, podgrupu ili delatnost zaklju-

čuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat osnovani za granu, grupu, podgrupu ili delatnost.

3) Poseban kolektivni ugovor za teritoriju jedinice teritorijalne autonomi-je i lokalne samouprave zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat osnovani za teritorijalnu jedinicu za koju se zaključuje kolektivni ugovor.

4) Poseban kolektivni ugovor za javna preduzeća i javne službe zaključuju osnivač, osnovno organ koji on ovlasti, i reprezentativni sindikat.

5) Poseban kolektivni ugovor za lica koja samostalno obavljaju delatnost u oblasti umetnosti ili kulture (samostalni umetnici) zaključuju reprezentativno udruženje poslodavaca i reprezentativni sindikat.

6) Poseban kolektivni ugovor za sportiste, trenere i stručnjake u sportu za-ključuju reprezentativno udruženje za sportsku delatnost u fizičkoj kulturi i reprezentativni sindikat.

7) Kolektivni ugovor kod poslodavca za javna preduzeća i javne službe za-ključuju osnivač, odnosno organ koji on ovlasti, reprezentativni sindikat kod poslodavca i poslodavac. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje direk-tor.

8) Kolektivni ugovor kod poslodavca zaključuju poslodavac i reprezentativni sindikat kod poslodavca. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje direk-tor, odnosno preduzetnik.

Ako ni jedan od sindikata, odnosno ni jedno od udruženja poslodavaca, ne ispu-njava uslove reprezentativnosti, sindikati, odnosno udruženja poslodavaca mogu zaključiti sporazum o udruživanju, radi ispunjenja uslova reprezentativnosti i uče-stvovanja u zaključivanju kolektivnog ugovora.

76


Ako kod poslodavca nije osnovan sindikat, zarada, naknada zarade i druga prima-nja zaposlenih mogu da se urede sporazumom.Sporazum se smatra zaključenim kada ga potpišu direktor, odnosno preduzetnik i predstavnik saveta zaposlenih ili zaposleni koji je dobio ovlašćenje od najmanje 50 odsto od ukupnog broja zaposlenih kod poslodavca.Sporazum prestaje da važi danom stupanja na snagu kolektivnog ugovora.

KOLEKTIVNI UGOVOR - najvažniji autonomni izvor prava industrijskih odno-sa. Reč je opštem pravnom aktu specifične pravne prirode koji se zaključuje u pi-smenoj formi između poslodavaca ili reprezentativnih udruženja poslodavaca, na jednoj strani, i reprezentativnih sindikata ili udruženih reprezentativnih sindikata, na drugoj strani, a kojim se, u skladu sa zakonom i drugim propisima, uređuju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmena i dopuna kolek-tivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pitanja od značaja za zaposlene i poslodavce.Pod kolektivnim ugovorom, prema Preporuci Međunarodne organizacije rada broj 91. podrazumeva se: „svaki pisani sporazum koji se odnosi na uslove rada i zaposlenja zaključen između, s jedne strane, poslodavca, grupe po-slodavaca ili jedne ili više organizacije poslodavaca, i, s druge strane, jedne ili više reprezentativnih organizacija radnika, ili, u odsustvu takvih organi-zacija predstavnika zainteresovanih radnika, pravovovoljno izabranih i opu-nomoćenih od strane ovih poslednjih, saobrazno nacionanim propisima“.U vezi sa pitanjem pravne prirode kolektivnog ugovora postoje tri različita pri-stupa, odnosno tri teorije: a) ugovorna teorija, b) normativna teorija i v) mešovita teorija.U teoriji industrijskih odnosa zemalja u kojima dominira ugovorna teorija (Ne-mačka, Italija, Švajcarska i druge zemlje) dominira stanovište da je kolektivni ugovor u svojoj biti ugovor građanskog prava, odnosno izraz autonomije volje učesnika u njegovom zaključivanju. U zemljama u kojima je zastupljena norma-tivna teorija (npr. u Francuskoj i Belgiji), prevladava stav po kojem kolektivni ugovor treba smatrati institutom radnog prava, a ne institutom građanskog pra-va, tj. obligacionog prava. Normativna teorija kolektivne ugovore tretira kao pravne propise koji se odnose na članove određene grupa, a to znači da se odno-si i na one koji u trenutku njihovog zaključivanja nisu bili njeni članovi. Po me-šovitoj teoriji kolektivni ugovor sadrži elemente i ugovorne (obligacionopravne odredbe kolektivnog ugovora) i normativne prirode (normativne odredbe kolek-tivnog ugovora).Niz teorija, iz oblasti industrijskih odnosa, ekonomije, političkih nauka, istorije i sociologije (kao i pisanja aktivista, radnika i radnih organizacija), pokušava da de-finiše i objasni kolektivno pregovaranje.Jedna od teorija sugeriše da je kolektivno pregovaranje ljudsko pravo, i da time zaslužuje pravnu zaštitu. Član 23. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravi-ma prepoznaje mogućnost organizovanja sindikata kao temeljno ljudsko pravo. Tačkom 2 (a) Deklaracije o osnovnim principima i pravima na rad Međunarodne orga-nizacije rada definiše se „sloboda udruživanja i delotvorno priznavanje prava na kolektivno pregovaranje“ kao osnovno pravo radnika.


77


Kolektivni ugovor, kao najvažniji autonomni izvor radnog prava, sastoji se od obligacionog (uređenje međusobnih odnosa stranaka) i od normativnog (uređe-nje uslova pod kojima će radnik raditi kod poslodavca) dela.Obligacioni deo kolektivnog ugovora najčešće sadrži klauzule o socijalnom miru, metodima mirnog rešavanja radnih sporova, participaciji i obavezi delovanja na svoje članstvo, a reč je o sledećim klauzulama: 1) klauzule sindikalne sigurnosti (a) klauzula isključivog predstavljanja zaposlenog – „Sole bargaining“; b) „Agency shop“ klauzula; v) „Closed shop“ klauzula; g) „Union shop“ klauzula; i d) klauzula automatske uplate članarine – „Check – off“); 2) klauzula sindikalnog mira; 3) oba-vezu delovanja stranaka na svoje članove da poštuju ugovor; 4) klauzule o mirnim metodama rešavanja kolektivnih radnih sporova i 5) klauzule o participaciji (učešće zaposlenih u odlučivanju u preduzeću). Normativni deo kolektivnog ugovora sadrži odredbe o: pravima, obavezama i od-govornostima zaposlenih i poslodavaca, zaradama i drugim primanjima radnika, radnom vremenu, godišnjem odmoru, sigurnosti zaposlenja, disciplinskoj odgo-vornosti radnika i dr.

KOMANDITNO DRUŠTVO - jeste privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka, radi obavljanja određene delatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno lice odgovara ne-ograničeno za njegove obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice odgovara ograničeno do visine svog ugovornog uloga (komanditor).

KOMISIJA ZA HARTIJE O VREDNOSTI - nezavisna i samostalna organi-zacija Republike Srbije. Za obavljanje poslova iz svoje nadležnosti Komisija je odgovorna Narodnoj skupštini Republike Srbije. U okviru svojih nadležnosti, Komisija: donosi akte radi sprovođenja ovog zakona; odobrava izdavanje har-tija od vrednosti sa i bez javne ponude; odobrava pravnim licima status profe-sionalnih investitora u skladu sa ovim zakonom i svojim aktom; daje dozvole za rad i saglasnosti u skladu sa ovim zakonom i zakonom kojim se uređuje osnivanje i poslovanje investicionih fondova; daje dozvole za obavljanje delat-nosti brokersko-dilerskog društva u skladu sa ovim zakonom; vrši nadzor nad poslovanjem brokersko-dilerskih društava, berzi, organizatora vanberzantskog tržišta, društava za upravljanje, investicionih fondova, Centralnog registra, ovlašćenih banaka, kastodi banaka, izdavalaca hartija od vrednosti, investitora, profesionalnih investitora i drugih lica – u delu poslova koje oni obavljaju na organizovanom tržištu u skladu sa ovim zakonom, zakonom kojim se uređu-je preuzimanje akcionarskih društava, zakonom kojim se uređuju investicioni fondovi i propisima donetim na osnovu ovih zakona, kao i drugim zakonima koji regulišupredmetnu materiju; zahteva informacije od svih ovlašćenih uče-snika i organizatora tržišta i njihovih revizora; organizuje, preduzima i kontro-liše sprovođenje mera kojima se obezbeđuje efikasno funkcionisanje organizo-vanog tržišta i zaštita investitora; utvrđuje bliži sadržaj obaveznih informacija koje joj se dostavljaju i javno objavljuju; utvrđuje kriterijume koje moraju is-puniti informacioni sistemi ovlašćenih učesnika koji posluju sa hartijama od vrednosti, Centralnog registra, berzi i organizatora vanberzanskog tržišta, a za obavljanje trgovine hartijama od vrednosti; vodi registre u skladu sa ovim za-konom, zakonom kojim se uređuje preuzimanje akcionarskih društava i zako-

78


nom kojim se uređuju investicioni fondovi; utvrđuje način čuvanja dokumen-tacije za ovlašćene učesnike koji posluju sa hartijama od vrednosti, Centralni registar, berze i organizatore vanberzantskog tržišta; podnosi nadležnom dr-žavnom organu prijavu protiv ovlašćenih učesnika koji posluju sa hartijama od vrednosti, Centralnog registra, berze, i organizatora vanberzanskog tržišta za koje u postupku nadzora utvrdi da imaju obeležja krivičnog dela, privrednog prestupa ili prekršaja, odnosno poreskog krivičnog dela i poreskog prekršaja; prati stanje i kretanje na organizovanom tržištu i preduzima mere za otklanja-nje poremećaja na tom tržištu; obavlja i druge poslove.

KOMORA ZDRASVSTVENIH RADNIKA - radi unapređenja uslova za obavljanje profesije doktora medicine, doktora stomatologije, diplomiranih farmaceuta, diplomiranih farmaceuta medicinske biohemije i doktora medicine specijalista kliničke biohemije, medicinskih sestara i zdravstvenih tehničara, zaštite njihovih profesionalnih interesa, organizovanog učešća na unapređenju i sprovođenju zdravstvene zaštite i zaštite interesa građana u ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu – osnivaju se:1) Lekarska komora Srbije;2) Stomatološka komora Srbije;3) Farmaceutska komora Srbije;4) Komora biohemičara Srbije;5) Komora medicinskih sestara i zdravstvenih tehničara Srbije.

KOMPENZACIJA - način prestanka ili gašenja obligacija. U uslovima izražene nalikvidnosti učesnika u platnom prometu, kada je naplata potrađivanja otežana a broj nelikvidnih dužnika u porastu, sve veći je broj onih učesnika u platnom prometu koji svoje međusobne obaveze i potraživanja izmiruju neposredno, i to najšešće kompenzacijom (prebijanjem dugovanja i potraživanja). U pravnoj teo-riji razlikuju se tri vrste kompenzacija, i to: zakonska, ugovorna ili sporazumna i sudska. U zasvisnosti od broja učesnika u kompenzaciji razlikujemo biletaralnu i multilateralnu kompenzaciju. Primer: preduzeće A ima potraživanje od preduzeća B u iznosu od 100.000, 00 dinara i stovremeno dugovanje prema istom preduze-ću u iznosu od 110.000,00 dinara. Preduzeće A inicira kompenzaciju i dostavlja preduzeću B izjavu o kompenzaciji na iznos od 100.000, 00 dinara , a razliku od 10.000,00 dinara plaća sa poslovog računa.

KONCERN - najviši oblik monopola koji nastaje povezivanjem preduzeća iz ra-zličitih grana privrede ( industrija, trgovina, banke isl.); često obuhvata veći broj kartela i trustova. Udružena preduzeća su formalno slobodna, ali asu povezana zajedničkim upravljanjem i jedinstvenom finansijskom kontrolom.

KONKURENCIJA - nadmetanje igrača (konkurenata) u tržišnoj utakmici, da po-nude kvalitetniji proizvod pri istoj ceni, odnosno da pri istom kvalitetu proizvod ponude po nižoj ceni.

KONOSMAN – dokument koji izdaje brodar, a služi kao dokaz da je ugovor o prevozu zaključen i da je roba utovarena na brod. Konosman, ili teretnica, ima tri funkcije: dokazuje da je sklopljen ugovor o prevozu robe, da je roba utovarena na brod radi transporta i predstavlja hartiju od vrednosti koja se, po osnovu utovare-ne robe, može prenositi (prodati).


79


KONSOLIDACIJA, b.s. - iskazivanje prihoda i rashoda više međusobno povezanih budžeta i vanbudžetskih fondova, kao da se radi o jedinstvenom subjektu; da bi se izbeglo dvostruko računanje, konsolidacijom se isključuju međusobni transferi između istih, kao i između različitih nivoa vlasti.Konsolidovani budžet centralne države je budžet nakon isključivanja među-sobnih transfera između različitih subjekata na centralnom nivou vlasti, kako bi se izbeglo dvostruko računanje, pri čemu se principi za utvrđivanje rezultata za budžet Republike Srbije primenjuju i na konsolidovani budžet centralne države.Konsolidovani budžet opšte države je budžet nakon isključivanja međusobnih transfera između različitih subjekata na istom nivou vlasti, kao i između različi-tih nivoa vlasti, pri čemu se principi za utvrđivanje rezultata za budžet Republike Srbije primenjuju i na konsolidovani budžet opšte države; ovo je realni indikator finansijske pozicije države, prihoda, rashoda i zaduženosti.Konsolidovani bilans grada, odnosno grada Beograda je bilans ukupnih pri-hoda i ukupnih rashoda budžeta grada, odnosno grada Beograda i budžeta grad-skih opština u njegovom sastavu, koji donosi nadležni organ grada, odnosno grada Beograda i dostavlja Ministarstvu finansija (u daljem tekstu: Ministarstvo) u roku od petnaest dana od dana donošenja odluke o budžetu grada, odnosno grada Be-ograda.Podračun je evidencioni račun korisnika budžetskih sredstava i korisnika sred-stava organizacija za obavezno socijalno osiguranje, odnosno transakcioni račun drugih korisnika javnih sredstava, koji se otvara u okviru pripadajućeg konsolido-vanog računa trezora, a vodi se u Upravi za trezor.

KONSOLIDOVANI IZVEŠTAJ, b.s.Konsolidovani izveštaj grada, odnosno grada Beograda je konsolidovani izveštaj završnog računa budžeta grada, odnosno grada Beograda i završnih raču-na budžeta gradskih opština u njegovom sastavu, koji sastavlja organ nadležan za poslove finansija grada, odnosno grada Beograda i podnosi Upravi za trezor; Konsolidovani izveštaj Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje je konsolidovani izveštaj završnog računa Republičkog zavoda za zdravstveno osi-guranje i završnih računa njegovih indirektnih korisnika, koji sastavlja Republički zavod za zdravstveno osiguranje i podnosi Upravi za trezor; Konsolidovani izveštaj Republike Srbije je konsolidovani izveštaj završnog ra-čuna budžeta Republike Srbije, završnih računa organizacija za obavezno socijalno osiguranje, konsolidovanog izveštaja Republičkog zavoda za zdravstveno osigu-ranje, završnih računa budžeta autonomnih pokrajina, završnih računa budžeta opština i konsolidovanih izveštaja gradova i grada Beograda, koji Vlada dostavlja Narodnoj skupštini radi informisanja.

KONTROLA OBRAČUNA I PLAĆANjA DOPRINOSA ZA OBAVEZNO SOCIJALNO OSIGURANjE - u Republici Srbiji, u skladu sa Zakonom o po-reskom postupku i poreskoj administraciji, od 1. januara 2003. godine, vrši je Po-reska uprava.

KONVENCIJE I PREPORUKE MOR - najznačajnija akta koje donosi Gene-ralna konferencija predstavnika zemalja članica MOR-a. One se donose prema složenom postupku, koji može da traje i do tri godine. Konvencije se po pravilu

80


donose u postupku dvokratne diskusije, odnosno diskusije na dva zasedanja Kon-ferencije. Konvencija je usvojena kada na plenarnoj sednici Konferencije dobije dvotrećinsku većinu.Do danas usvojeno je 188 konvencija i 199 preporuka MOR-a.Srbija je ratifikovala 69 konvencija i 22 preporuke MOR-a: Posmatrano po oblastima, Srbija je ratifikovala sledeće konvencije:I - Osnovna prava

1) Konvencija broj 87 o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava;2) Konvencija broj 98 o pravima radnika na organizovanje i na kolektivne pre-

govore;3) Konvencija broj 135 o zaštiti i olakšicama koje se pružaju predstavnicima

radnika u preduzeću;4) Konvencija broj 29 o prinudnom ili obaveznom radu;5) Konvencija broj 100 o jednakosti nagrađivanja muške i ženske radne snage

za rad jednake vrednosti;6) Konvencija broj 111 koja se odnosi na diskriminaciju u pogledu zapošlja-

vanja i zanimanja;7) Konvencija broj 131 o utvrđivanju minimalnih plata;8) Konvencija broj 144 o tripartitnom pregovaranju;9) Konvencija broj 105 o ukidanju prinudnog rada

II - Migranti10) Konvencija broj 97 o migraciji u cilju zapošljavanja (revidirana);11) Konvencija broj 143 o migracijama u uslovima zloupotrebe i unapređenja

jednakih mogućnosti i tretmana radnika migranata;III - Zapošljavanje

12) Konvencija broj 2 o nezaposlenosti;13) Konvencija broj 122 o politici zapošljavanja;14) Konvencija broj 88 o organizaciji službe za posredovanje rada;15) Konvencija broj 142 o profesionalnoj orijentaciji i stručnom osposobljava-

nju u razvoju ljudskih resursa:16) Konvencija broj 158 o prestanku radnog odnosa na inicijativu poslodavca;17) Konvencija broj 159 o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju invalida;18) Konvencija broj 156 o jednakoj mogućnosti za radnike i radnice (radnici sa

porodičnim obavezama);19) Konvencija broj 11 o pravu na udruživanje u poljoprivredi;

IV - Inspekcija rada20) Konvencija broj 81 o inspekciji rada u industriji i trgovini;21) Konvencija broj 129 o inspekciji rada u poljoprivredi;

V - Uslovi rada22) Konvencija broj 14 o primeni nedeljnog odmora u industrijskim preduzećima;23) Konvencija broj 106 o nedeljnom odmoru (trgovini i biroa);24) Konvencija broj 132 o plaćenom godišnjem odmoru (revidirana);25) Konvencija broj 140 o plaćenom odsustvu za obrazovne svrhe;26) Konvencija broj 155 o zaštiti na radu i radnoj sredini;27) Konvencija broj 161 o službama medicine rada;28) Konvencija broj 13 o upotrebi olovnog belila u bojadisanju;


81


29) Konvencija broj 136 o zaštiti od opasnosti trovanja benzolom;30) Konvencija broj 162 o bezbednosti prilikom korišćenja azbesta31) Konvencija broj 119 o zaštiti mašina;32) Konvencija broj 148 o zaštiti radnika od profesionalnih rizika u radnoj sre-

dini prouzrokovanih zagađenjem vazduha, buke i vibracijom;33) Konvencija broj 17 o naknadi koja se isplaćuje radnicima za slučaj nesreće

na radu;34) Konvencija broj 139 o prevenciji kancera prouzrokovanog uslovima rada;

VI - Socijalno osiguranje35) Konvencija broj 102 o minimalnoj normi socijalnog obezbeđenja;36) Konvencija broj 24 o osiguranju za slučaj bolesti industrijskih i trgovačkih

radnika i domaće posluge;37) Konvencija broj 48 koja se odnosi na ustanovljenje međunarodnog uređenja

očuvanja prava u osiguranju za slučaj iznemoglosti, starosti i smrti;38) Konvencija broj 12 o obeštećenju nesrećnih slučajeva na poslu u poljopri-

vredi;39) Konvencija broj 18 o obeštećenju zbog oboljenja od profesionalnih bolesti;40) Konvencija broj 19 o jednakom tretmanu stranih i domaćih radnika u pogle-

du obeštećenja nesrećnih slučajeva pri radu;41) Konvencija broj 121 o davanjima za slučaj nesreće na poslu i profesionalnih

bolesti;42) Konvencija broj 25 o bolničnom osiguranju poljoprivrenih radnika;

VII - Zapošljavanje žena43) Konvencija broj 3 o zapošljavanju žena pre i posle porođaja;44) Konvencija broj 103 o zaštiti materinstva (revidirana);45) Konvencija broj 89 o noćnom radu žena zaposlenih u industriji (revidirana);46) Konvencija broj 45 o zapošljavanju žena na podzemnim radovima u rudni-

cima svih kategorija;VIII - Zapošljavanje dece i omladine

47) Konvencija broj 90 o noćnom radu dece u industriji (revidirana);48) Konvencija broj 182 o najtežim oblicima dečijeg rada;

IX - Posebne kategorije lica49) Konvencija broj 138 o minimalnim godinama za zapošljavanje;50) Konvencija broj 9 o nameštenju mornara;51) Konvencija broj 73 koja se odnosi na svedodžbe o sposobnosti kvalifikova-

nog mornara;52) Konvencija broj 91 o plaćenom odmoru pomoraca;53) Konvencija broj 23 o repartijaciji mornara pomorske plovidbe;54) Konvencija broj 69 koja se odnosi na diplomu o sposobnosti brodskog kuvara;55) Konvencija broj 53 o minimumu stručne sposobnosti zapovednika i oficira

trgovačke mornarice;56) Konvencija broj 16 – Projekat o obaveznom lekarskom pregledu dece i mla-

dića zaposlenih na brodovima;57) Konvencija broj 22 o ugovoru o radu pomoraca;58) Konvencija broj 27 o označavanju težine tereta na teškim koletima koji se

prevoze brodovima;

82


59) Konvencija broj 32 o zaštiti od nesreće radnika zaposlenih na poslovima utovara i istovara brodova;

60) Konvencija broj 74 koja se ondosi na svedodžbe o sposobnosti kvalifikova-nog mornara;

61) Konvencija broj 113 o lekarskim pregledima ribara;62) Konvencija broj 109 o platama i radnom vremenu na pomorskom brodu i

brojnom stanju posade;63) Konvencija broj 92 o smeštaju posade na pomorskom broju (revidirana);64) Konvencija broj 8 – Projekat o naknadi za nezaposlenost u slučaju gubitka

zbog brodoloma;65) Konvencija broj 56 o obaveznom bolesničkom osiguranju pomoraca;66) Konvencija broj 114 koja se odnosi na ugovor o zaposlenju ribara67) Konvencija broj 126 o smeštaju na ribarskim brodovima;X – Ostalo68) Konvencija broj 60 o revidiranom konačnom tekstu;69) Konvencija broj 116 o reviziji završnih odredbi.

KORUPCIJA - odnos koji se zasniva zloupotrebom službenog, odnosno društve-nog položaja ili uticaja, u javnom ili privatnom sektoru, u cilju sticanja lične koristi ili koristi za drugoga;

KREDITNA LINIJA - ugovor preduzeća sa bankom po kome preduzeće može u bilo koje vreme da pozajmi sredstva od banke do odredjenog iznosa. Taj ugovor nije garantovan kredit, već samo otvorena mogućnost preduzeća da može da kori-sti kredit do odredjenog iznosa ako banka bude raspolagala sa dovoljnim iznosom sredstava.

KVALITET ZDRAVSTVENE ZAŠTITE - mere i aktivnosti kojima se, u skla-du sa savremenim dostignućima medicinske, stomatološke i farmaceutske nauke i prakse, kao i savremenim dostignućima nauke i prakse koja doprinosi višem ni-vou kvaliteta zdravstvenih usluga koje pružaju zdravstveni saradnici, povećavaju mogućnosti povoljnog ishoda i smanjuje rizik nastanka neželjenih posledica po zdravlje i zdravstveno stanje pojedinaca i zajednice u celini.Kvalitet zdravstvene zaštite jeste organizacija resursa na najdelotvorniji način, ka-ko bi se zadovoljile potrebe korisnika za prevencijom i lečenjem, na bezbedan način, bez nepotrebnih gubitaka i na visokom nivou njihovih zahteva.

83

LEGALAN - 1. koji je u skladu sa zakonom, zakonit. 2. koji živi ili deluje javno, javan.LEGITIMAN - 1. zakonom propisan, zakonit, zvaničan. 2. opravdan, pravedan.LESEFER - politika antiintervencionizma i nemešanja države u ekonomska pitanja.

Zastupnici lesefer politike bili su fiziokrati i klasičari.LICE KOJE TRAŽI ZAPOSLENjE - jeste nezaposleni, zaposleni koji traži pro-

menu zaposlenja i drugo lice koje traži zaposlenje. Zaposleni koji traži promenu zaposlenja jeste lice koje je u radnom odnosu ili je na drugi način ostvarilo pravo na rad, a koje aktivno traži promenu zaposlenja i vodi se na evidenciji lica koja traže promenu zaposlenja. Drugo lice koje traži zaposlenje jeste lice starije od 15 godina života koje traži zaposlenje, a koje se ne može smatrati nezaposlenim ili licem koje traži promenu zaposlenja.

LICENCE - pravo na upotrebu nekog proizvoda ili tehnološkog postupka pogodnih za industrijsku primenu , koje je nabavljeno od pronalazača ili drugog vlasnika; pravo korišćenja tuđeg pronalaska zaštićenog zakonom (patenta). Licenca predstavlja deo nematerijalne imovine preduzeća i evidentira se prema troškovima nabavke.

LICENCIRANJE U ZDRAVSTVENOJ ZAŠTITI - izdavanje, obnavljanje i oduzimanje odobrenja za samostalni rad (licenca) zdravstvenim radnicima jeste postupak koji sprovodi nadležna komora radi utvrđivanja stručne osposobljenosti zdravstvenih radnika za samostalni rad.Komora izdaje, obnavlja ili oduzima licencu zdravstvenom radniku.

LIČNI BOD - v. VISINA STAROSNE I INVALIDSKE PENZIJE

LIČNI KOEFICIJENT - v. VISINA STAROSNE I INVALIDSKE PENZIJE

LIKVIDACIJA PRIVREDNOG DRUŠTVA - sprovodi se kada društvo ima do-voljno finansijskih sredstava za pokriće svih svojih obaveza, a naročito:1) ako mu je izrečena mera zabrane obavljanja delatnosti zbog toga što ne ispu-

njava uslove za obavljanje delatnosti a u roku određenom u izrečenoj meri ne ispuni te uslove, odnosno ne promeni delatnost;

2) ako prestanu da postoje prirodni i drugi uslovi za obavljanje delatnosti;3) istekom vremena za koje je osnovano;4) ako se broj osnivača, odnosno članova privrednog društva, osim kod akcionar-

skog društva i društva s ograničenom odgovornošću svede na jedan, a u roku od šest meseci;

L

84

SINDIKALNI LEKSIKON DL SINDIKALNI LEKSIKON

5) ako nije organizovano u skladu sa zakonom;6) ako ne obavlja delatnost duže od dve godine neprekidno;7) u slučaju ništavosti osnivanja drušva.

LIKVIDNOST mogućnost izmirenja dospelih obaveza. Prema stepenu likvidnosti sredstva se dele na : 1) likvidna sredstva prvog stepena (sredstva u gotovom, sred-stva kod banke i hartije od vrednosti), 2) likvidna sredstva drugog stepena (po-traživanja od kupaca bez sumljivih i spornih potraživanja, menice i druge hartije od vrednosti ) i 3) likvidna sredstva trećeg stepena (sva ostala obrtna sredstva bez sredstava izvan funkcije).

LINIJA SIROMAŠTVA - odgovarajući nivo dohodka i svi oni čiji je dohodak ma-nji, smatraju se siromašnima. Jedan dolar dnevno uzima se kao apsolutna linija siromaštva. Relativna linija siromaštva definiše se kao određeni procenat proseč-nog dohodka: od 25% do 100%. Da bi linija siromaštva bila uporediva za različite zemlje, izražava se dolarima jednake kupovne snage ( za zemlje u tranziciji iznosi 4 USD PPP). Za potrebe merenja siromaštva u Republici Srbiji koriste se apsolutna i relativna linija siromaštva izračunate na osnovu agregata potrošnje iz Ankete o potrošnji domaćinstva (APD), koju redovno sprovodi Republički zavod za statistiku na osnovu preporuke Eurostata i Međunarodne organizacije rada (ILO). Za utvrđivanje apsolutne linije sitomaštva koriste se dva metoda.Metod 1 (Nutricionistička korpa):Apsolutna linija siromaštva definiše se na osnovu linije hrane (minimalna potrošačka korpa hrane, odnosno nutricionistički minimum od 2288 kilokalorija dnevno, izračunata na osnovu strukture potrošnje domaćinstava iz prva četiri decila), koja je uvećana za iznos ostalih izdataka u koje spadaju odeća i obuća, stanovanje, zdravstvo, obrazovanje, transport, rekreacija i kultura i izdaci za ostala dobra i usluge, imputirana renta i izdaci za trajna dobra nisu uključeni u analizu. Ovako definisana linija siromaštva je računata za svaku godinu posebno iz anketnog materijala (APD).Metod 2 (Indeks potrošačkih cena – CPI):Apsolutna linija siromaštva izračunata prema Metodu 1 (nutricionistička korpa) u 2006. godini, koja se uvećava za odgovarajući iznos inflacije (Indeks potrošačkih cena) za svaku godinu. Siromaštvo u Republici Srbiji analizirano je korišćenjem metoda 2 (indeks potrošačkih cena – CPI) po striktnim preporukama Svetske banke, kako bi se mogli pratiti trendovi od 2006. godine. Podaci Ankete o potršnji domaćinstva za 2009. godinu pokazuju da je ispod apsolutne linije siromaštva u 2009. godini živelo 6,9% stanovnika Republike Srbije.Po Anketi o potrošnji domaćinstva 2009. godine, siromašna su bila sva domaćinstva u kojima je potrošnja bila ispod 8.022 dinara po potrošačkoj jedinici.Nakon pada broja siromašnih u periodu 2006/2008. godina, u 2009. godini ponovo beležimo porast broja siromašnih. Relativna linija siromaštva, koja se određuje kao 60% medijane lične potrošnje po potrošačkoj jedinici, pokazuje da je u Srbiji bilo siromašno 13,6% stanovništva, linija siromaštva iznosila je 9583 dinara mesečno po potrošačkoj jedinici.

LISTA ČEKANЈA U OBLASTI ZDRAVSTVENOG OSIGURANjA -za odre-đene vrste zdravstvenih usluga koje se obezbeđuju iz sredstava obaveznog zdrav-


85

TERMINOLOŠKI REČNIK L

stvenog osiguranja i koje nisu hitne može se utvrditi redosled korišćenja, u zavi-snosti od medicinskih indikacija i zdravstvenog stanja osiguranog lica, kao i datum javljanja zdravstvenoj ustanovi, s tim da vreme čekanja ne može da bude takvo da ugrozi zdravlje ili život osiguranog lica. Republički zavod donosi opšti akt kojim utvrđuje vrste zdravstvenih usluga za koje se utvrđuje lista čekanja, kao i kriteriju-me i standardizovane mere za procenu zdravstvenog stanja pacijenta i za stavljanje na listu čekanja, najduže vreme čekanja za zdravstvene usluge, neophodne podatke i metodologiju za formiranje liste čekanja.

LIZING - forma ustupanja prava korišćenja tehnologije, opreme i proizvoda, po osnovu zakupa. Davalac lizinga može biti neposredni proizvođač (direktni lizing), ili specijalizovana lizing institucija (inidirektni lizing). U suštini pod lizingom se podrazumeva ugovor o uslovima zakupa, zaključen između jednog davaoca i jed-nog primaoca lizinga, za određeni vremenski period koji se po pravilu ne može otkazati do isteka roka ugovorenog perioda zakupa. Taj rok je neopoziv, dakle, korisnik nema pravo da otkaže ugovor ali može da bira između sledećih moguć-nosti: a) da produži zakup po sniženoj ceni; b) da otkupi opremu po sniženoj ceni; c) da opremu vrati lizing preduzeću. Glavna svrha lizinga je finansiranje pokretnih i nepokretnih investicionih dobara. Prednosti lizinga: preduzeće korisnik lizinga ne mora da za novu opremu angažuje svoja gotovinska sredstva; zakupninu plaća iz prihoda koje opremom ostvaruje; prebacuje se jedan deo rizika za opremu na lizing preduzeće. Negativne strane lizinga svode se na činjenicu da je to veoma skup instrument finansieawa

LOBI - grupe, organizacije i pokreti koji nastoje da utiču na donošenje odluka u zakonodavnim telima, kako bi zaštitili interes svojih članova.

LOCK-OUT - privremeno zatvaranje preduzeća ili zabrana od strane poslodavca dovoljno velikom broju radnika da pristupe svojim radnim mestima u preduzećuu, u cilju vršenja pritiska na radnike i sindikat da odustanu od svojih zahteva ili da prihvate zahteve poslodavca. Vrste lock-out-a su: preventivni ili ofanzivni (poslo-davac donosi odluku o lock-out-u pre izbijanja štrajka), odbrambeni ili defanzivni (poslodavac donosi odluku o lock-out-u po izbijanju štrajka u njegovom preduze-ću), naknadni ili retorzioni (odluku o lock-out-u poslodavac donosi po okončanju štrajka) i lock-out solidarnosti ( poslodavac pristupa lock-out-u u želji da doprinese uspehu primarnog lock-out - izrečenog od strane drugog poslodavca kome po-maže).

LOGIKA - filosofska disciplina o uslovima i zakonima saznanja istine , oblicima pravilnog mišljenja i metodama saznanja. Deli se na formalnu logiku (koja se bavi formama i zakonima logičkog mišljenja) i metodologiju (izčava postupke primene principa logičkog mišljenja na istraživanje stvarnosti u cilju saznanja).

86

LjUDSKI KAPITAL - oblik kapitala koji je, doslovno, srastao sa svojim vlasnikom. Ljudi se ne mogu odvojiti fizički odvojiti od znanja, sposobnosti ili zdravlja, ko-je poseduju. Ljudski kapital se formira putem ulaganja u obrazovanje, programe praktične obuke , zdravstvenu zaštitu i slično.

Lj

87

MAKROEKONOMIJA - proučava i analizira međuzavisnosti ekonomskih pojava i veličina na nivou nacionalne ili međunarodne privrede. Predmet proučavanja su makroekonomske veličine i relacije: agregatna ponuda i tražnja, nacionalna štednja i potrošnja, nezaposlenost, inflacija privredni rast i dr.

MALA PRIVREDA - mala i srednja proizvodna i uslužna preduzeća iz koro svih ekonomskih delatnosti. Osnovni kriterijumi njenog definisanja su: statistički, funkcionalni i vlasnički. U uslovima tržišne ekonomije, subjekti male privrede su najbrojniji, najdinamičniji i najfleksibilniji oblik poslovanja.

MATERIJALIZAM - shvatanje da je svet u potpunosti sastavljen iz materije, da je materija supstanca svih stvari, odnosno da je priroda primarna a duh sekundaran.

MATIČNA EVIDENCIJE - sadrži podatke o osiguranicima, obveznicima uplate doprinosa i korisnicima prava po osnovu obaveznog penzijsko-invalidskog osigu-eanja:

MEĐUNARODNA KONFEDERACIJA SINDIKATA (MKS) - (engl. INTER-NATIONAL TRADE UNION CONFEDERATION - ITUC ) - najveći svetski sindikalni savez, formiran 1.novembra 2006.godine, na osnivačkom kongresu održanom u Beču, spajanjem Međunarodne konfederacije samostalnih sindikata ( International Confederation of Free Trade Unions-ICFTU) i Svetske konfedera-cije rada (World Confederation of Labour-WCL). Broji oko 168 miliona radnika iz 311 organizacija iz 156 zemalja i teritorija. U sastavu MKS od 2007. godine je Panevropsko sidikalno veće - PERV ( Pan-european trade union council-PERC). Primarni zadata MKS je promocija i odbrana radničkih pravai interesa, kroz me-đunarodnu saradnju između sindikata, globalne kampanjei zaštitu unutar globalnih institucija. Glavna područja aktivnosti MKS su: sindikalna i ljudska prava; ekono-mija, društvo i radno mesto; jednakost i nediskriminacija i međunarodna solidar-nost. MKS je privržen principima sindikalne demokeratije i nezavisnosti, kako je utvrđeno osnivačkim aktom. MKS blisko sarađuje sa Globalnim savezom unija (Global Union ) i Sindikalnim savetodavnim komitetom OECD (Trade Union Advisory Committee to the OECD-TUAC), radeći zajedno u Globalnom savetu unija (Global Union Council). MKS ima kancelarije u Ženevi, Moskvi, Njujorku, Amanu, Vašingtonu, Vilnusu i Sarajevu (www.ituc-csi.org).

MEĐUNARODNI MONETARNI FOND - MMF (engl. International Mo-netary Fund, IMF), spcijalizovana agencija Ujedinjenih nacija, osnovana 1945. godine o Breton Vudsu, kao dobrovoljna kooperativna institucija koja treba da

M

88

SINDIKALNI LEKSIKON DM SINDIKALNI LEKSIKON

omogući neometano međunarodno kupovanje i prodavanje valute. Glavni zada-ci MMF, čiji su članovi više od 180 zemalja, su stabilizovanje kursa za razmenu valuta, finansiranje kratkoročnih deficita u vrednostima između uplata i isplata u zemljma članicama, i pružanje saveta i tehničke podrške zemljama dužnicima. Članice MMF dobijaju pravo glasa prema obimu svoje međunarodne trgovine, nacionalnog prihoda i međunarodnih rezervi. SAD drže više od jedne šestine glasačkih prava, dvostruko više od učešća bilo koje druge članice. MMF nema pravo prinude nad svojim članicama, ali može da odbije da pozajmi novac čla-nicama koje se ne pridržavaju njegovih pravila, a kao poslednju meru može da zatraži od članice da se povuče iz organizacije. Zemlje članice uplaćuju kvotu, i to 25% u SPV (specijalnim pravima vučenja) ili konvertibilnim valutama, a 75% u nacionalnoj valuti. Od veličine kvote zavisi mogućnost dobijanja kredita, broj glasova i udeo pri raspodeli novokreiranih SPV. Specijalna prava vučenja su bankovni računi zemalja članica kod MMF. Postoje na osnovu dogovora ze-malja članica, a njihova alokacija po državama je izvršena prema kvotama. Vred-nost SPV vezuje se za „korpu“ 16 ključnih valuta. Za dobijanje kredita potrebno je da se zemlja članica dogovori sa Fondom o programu prilagođavanja, koji obuhvata mere fiskalne, monetarne, devizne i trgovinske politike radi popravlja-nja platnobilansne situacije.

MEĐUNARODNA ORGANIZACIJA RADA–MOR (engl. ILO – International Labour Organisation), jedna od najstarijih i najmasovnijih međunarodnih orga-nizacija. Osnovana je na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine, a na osno-vu posebnog ugovora, 1946. godine, transformisana je u specijalizovanu agenciju Ujedinjenih nacija, ne menjajući svoje zadatke, koje čine aktivnosti na poboljšanju radnih, ekonomskih i socijalnih uslova zaposlenih lica. Među osnivačima MOR-a nalazila se i Jugoslavija, koja je imala prekid u članstvu ove, već blizu devet dece-nija stare, organizacije u periodu od 1949. do 1951. godine i u vreme zamrzavanja članstva uvođenjem sankcija Međunarodne zajednice 1992. godine. Organizacionu strukturu MOR-a karakteriše tripartitnost, tj. u sastavu organa MOR-a nalaze se predstavnici vlada država članica MOR-a, predstavnici radnika (sindikalnih naci-onalnih centrala) i predstavnici poslodavaca (nacionalna udruženja poslodavaca). Tri glavna organa MOR-a su: 1) Generalna konferencija predstavnika zemalja čla-nica; 2)Administrativni savet; 3)Međunarodni biro rada. Sastav, nadležnosti i orga-nizacija navedenih organa regulisani su Ustavom MOR-a.

MEĐUNARODNI RADNI STANDARDI - načela, norme ili smernice o eko-nomskim i socijalnim pravima, uslovima rada, socijalnoj sigurnosti i blagostanju na međunarodnom planu, koje imaju za osnovne ciljenje postizanje socijalne pravde, stabilizaciju međunarodnog mira i uticaj na međunarodnu konkurenciju. Međuna-rodni radni standardi sadržani su u konvencijama i preporukama MOR-a, što utiče na njihovu pravnu prirodu. Naime, ukoliko su sadržani u ratifikovanim konvencija-ma predstavljaju pravno obavezujuće norme, a ukoliko su sadržani u preporukama imaju više karakter socijalno-političkih normi. Osnovna obeležja međunarodnih radnih standarda su: univerzalnost, pod kojom se podrazumeva obezbeđivanje minimalnog nivoa uslova rada i socijalnog blagostanja u svetskim razmerama, i tri-partizam, koji se manifestuje kako u postupku donošenja međunarodnih radnih standarda, tako i u postupku implementacije.


89

TERMINOLOŠKI REČNIK M

MENADŽERI - ljudi koji se nalaze na upravljačkim mestima u organizacijama, upravljaju, donose odluke i preduzimaju akcije radi ostvarivanja ciljeva. Sa apekta širine odgovornosti, postoje generalni i funkcionalni menadžeri, a prema hijerar-hijskom nivou top, srednji i niži menadžeri.

MENADŽMENT - naučna disciplina, odnosno ljudska aktivnost vezana za uprav-ljanje različitih tipovima organizacija. Postoji operativni (interno orjentisan, vezan za obavljanje transformacionih input-output procesa u organizacijama) i strategijski (eksterno orjentisan) menadžment.

MENICA - obligaciono-pravna hartija od vrednosti koju mogu izdavati fizička i pravna lica i služi kao sredstvo kredita. Daje imaocu pravo, da od lica označenih na njoj, zahteva isplatu novčanog iznosa naznačenog na menici.

MIKROEKONOMIJA - deo ekonomske teorije koji se bavi ekonomskim ponaša-njem individualnih jedinki jedne privrede i faktorima koji određuju cene i količine razmenjenih pojedinačnih dobara i usluga.

MINIMALNA ZARADA - v. ZARADA

MIRITELJ U RADNOM SPORU - lice koje pruža pomoć stranama u kolektiv-nom radnom sporu sa ciljem da zaključe sporazum o rešenju spora.

MIROVANJE RADNOG ODNOSA - zaposlenom miruju prava i obaveze koje se stiču na radu i po osnovu rada, osim prava i obaveza za koje je zakonom, op-štim aktom, odnosno ugovorom o radu drukčije određeno, ako odsustvuje sa rada zbog:1) odlaska na odsluženje, odnosno dosluženje vojnog roka;2) upućivanja na rad u inostranstvo od strane poslodavca ili u okviru međunarod-

no-tehničke ili prosvetno-kulturne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavništva;

3) privremenog upućivanja na rad kod drugog poslodavca;4) izbora, odnosno imenovanja na funkciju u državnom organu, sindikatu, poli-

tičkoj organizaciji ili drugu javnu funkciju čije vršenje zahteva da privremeno prestane da radi kod poslodavca;

5) izdržavanja kazne zatvora, odnosno izrečene mere bezbednosti, vaspitne ili za-štitne mere, u trajanju do šest meseci.

Zaposleni kome miruju prava i obaveze ima pravo da se u roku od 15 dana od dana odsluženja, odnosno dosluženja vojnog roka, prestanka rada u inostranstvu, odnosno kod drugog poslodavca, prestanka funkcije, povratka sa izdržavanja ka-zne zatvora, odnosno mere bezbednosti, vaspitne ili zaštitne mere - vrati na rad kod poslodavca.Prava iz u pogledu mirovanja radnog odnosa ima i bračni drug zaposlenog koji je upućen na rad u inostranstvo u okviru međunarodno-tehničke ili prosvetno-kul-turne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavništva.MOBING - psihički teror (psihološko zlostavljanje, psihičko maltretiranje, mo-ralno ponižavanje) na radu (radnom mestu, poslu). Mobing se odvija sa visokom učestalošću (najmanje jednom nedeljno), u dužem vremenskom razdoblju (najmanje šest meseci, a po nekim autorima najmanje dva meseca), isplanirano, u etapama, sa izraženom agresivnošću (verbalnom, pa čak i fizičkom) i bez

90

SINDIKALNI LEKSIKON DM SINDIKALNI LEKSIKON

realnog osnova. Po Hajncu Lejmanu: „mobing ili psihološki teror na radnom mestu odnosi se na neprijateljsku i neetičnu komunikaciju koja je usmerena od strane jednog ili više pojedinaca prema, uglavnom, jednom pojedincu, koji je zbog mobinga gurnut u poziciju u kojoj je bespomoćan i u nemogućnosti je da se od-brani, i zadržava se u toj poziciji pomoću stalnih mobing aktivnosti. Te aktivnosti se odvijaju sa visokom učestalošću i u dužem vremenskom razdoblju. Zbog visoke učestalosti i dugog trajanja neprijateljskog ponašanja to maltretiranje dovodi do značajne mentalne, psihosomatske i sociajalne patnje“. Kao najpotpunija definicija mobinga često se ističe definicija sadržana u francuskom Zakonu socijalne moder-nizacije iz 2002. godine, koja glasi:„Mobing je psihičko maltretiranje koje se ponavlja putem akcija kojima je cilj ili posledica degradacija radnikovih radnih uslova, koja mogu prouzrokovati napad i naneti štetu ljudskim pravima i ljudskom dostojanstvu, narušiti fizičko i mentalno zdravlje ili kompromitovati žrtvinu profesionalnu budućnost“. Podelu mobinga možemo uraditi po osnovu dva kriterijuma, i to:1) po kriterijumu ko je zlostavljač, a ko žrtva,2) po kriterijumu motiva mobinga.Po prvom kriterijumu razlikujemo:a) vertikalni mobing ib) horizontalni mobing.Po drugom kriterijumu, odnosno kriterijumu motiva mobinga, razlikujemo:a) strateški mobing ib) emotivni mobing.Vertikalni mobing je najizraženija vrsta mobinga, a predstavlja psihički teror koji nadređeni sprovodi prema radniku.Horizontalni mobing se sprovodi među radnicima na jednakom položaju u hijerarhijskoj lestvici, odnosno prisutan je u slučaju kada kolege maltretiraju „izabranog“ kolegu. Strateški mobing, kome su naročito izloženi radnici koji su tehnološki višak, kao i radnici koji se ne prilagode određenom modelu preduzeća, rezultat je i posledi-ca dogovora upravljačkog tima o sprovođenju organizovanog mobinga. Dogovor upravljačkog tima, pored ostalog, podrazumeva sastavljanje spiska nepoželjnih radnika prema kojima se vrši mobing po unapred sačinjenom planu aktivnosti, a sve sa ciljem da označena grupa radnika da otkaz bez bilo kakve pogodonosti za odlazak iz preduzeća (otpremnina, dokup staža i slično). Emotivni mobing se javlja kao posledica ljutnje, ljubomore, zavisti ili antipatije, a uzrok za pokretanje akcije pronalazi se kako u osobinama žrtve, tako i u osobina-ma zlostavljača.

MODELI FINANSIRANJA ZDRAVSTVENOG OSIGURANjA - posmatrano sa aspekta međusobnih odnosa tri osnovna učesnika u sistemu zdravstvene za-štite i to: korisnika zdravstvenih usluga (stanovništvo obuhvaćeno zdravstvenim osiguranjem), davalaca zdravstvenih usluga (zdravstvene ustanove) i posrednika u pružanju zdravstvenih usluga (predstavnici organa vlasti i osiguravajuće agencije), može se govoriti o četiri modela finansiranja zdravstvene zaštite, i to su:1) Model nadokade troškova korisnicima;


91

TERMINOLOŠKI REČNIK M

2) Model ugovaranja usluga između osiguranja i davalaca usluga u zdravstvu;3) Model integracije osiguranja sa zdravstvenom službom;4) Mešoviti modeli.Suština modela nadoknade troškova korisnicima, ili modela refundiranja, sastoji se u tome da korisnici zdravstvene zaštite neposredno plaćaju davaocima puni iznos cene usluga, s tim da im osiguranje te troškove delimično ili u punom iznosu na-doknađuje. Zdravstveno osiguranje korisnicima zdravstvene zaštite nadoknađuje troškove samo onih usluga koje su sadržane u programu osiguranja.Model ugovaranja, kao što i sam naziv govori, pretpostavlja postojanje ugovornog odnosa između davalaca zdravstvenih usluga, s jedne strane i posrednika, odnosno države ili organizacije zdravstvenog osiguranja, s druge strane. Ugovorom se pre-ciziraju sva najvažnija pitanja.Kod modela integracije osiguranja za zdravstvenom službom, finansiranja zdrav-stvene zaštite postoji integrcija izmđu posrednika i davalaca, odnosno onih koji plaćaju zdravstvene usluge sa onima koji te usluge pružaju. Kao glavni osiguravač i najveći dalac zdravstvenih usluga pojavljuje se država.Finansiranje zdravstvene zaštite u razvijeni zemljama retko počiva na „čistim“ mo-delima, već uglavnom zastupljeni su mešoviti modeli. Međutim, u slučaju primene mešovitih modela uglavnom jedan model finansiranja domininra.

MONOPOL - tržišna struktura u kojoj postoji samo jedno preduzeće ili savez više preduzeća radi isključenja međusobne konkurencije. Razlikujemo monopole na kratak rok s ciljem zajedničkog regulisanja nekog posla (ring, džentlmenski spora-zum, korner) i monopole na dugi rok (kartel, sidikat, koncern i trust).

MONOPSON - tržišna struktura u kojoj postoji jedan kupac određenog dobra ili usluge na datom tržištu, dok sa druge strane postoji, u ekonomskom smislu, veliki broj malih prodavaca. Zahvaljujući svom položaju, monopsonista vrši uticaj na ce-nu proizvoda koje kupuje. Država se često javlja u ulozi monopsoniste (na primer pri kupovini oružja).

MULTINACIONALNA KOMPANIJA - kompanija (koja ne mora obavezno biti industrijska) koja direktno obavlja svoju delatnost u više zemalja, a sastoje se od kompanije – majke, iz zemlje porekla, i od filijala u zemljama domaćina.

92

NACIONALNA SLUŽBA ZA ZAPOŠLJAVANJE - obavlja poslove zapošlja-vanja, osiguranja za slučaj nezaposlenosti, ostvarivanje prava iz osiguranja za slučaj nezaposlenosti i drugih prava u skladu sa zakonom i vođenje evidencija u oblasti zapošljavanja. Pored navedenih poslova obavlja i stručno-organizaci-one, upravne, ekonomsko-finansijske i druge opšte poslove u oblasti zapošlja-vanja i osiguranja za slučaj nezaposlenosti. Nacionalna služba za zapošljavanje je pravno lice, sa statusom organizacije za obavezno socijalno osiguranje. Radi obavljanja poslova u Nacionalnoj službi za zapošljavanje obrazovani su Pokra-jinska služba, filijale i druge unutrašnje jedinice utvrđene opštim aktom Na-cionalne službe. Organi Nacionalne službe za zapošljavanje su upravni odbor i direktor. Prihod Nacionalne službe za zapošljavanje čine sredstva: 1. dopri-nosa za obavezno osiguranje za slučaj nezaposlenosti; 2. iz budžeta Republi-ke Srbije; 3. ostvarena ulaganjem kapitala; 4. domaćih i inostranih kredita, u skladu sa zakonom; 5. poklona, donacija i legata i 6. druga sredstva ostvarena u skladu sa zakonom.

NACIONALNI AKCIONI PLAN - v. Aktivna politika zapošljavanja NACIONALIZACIJA - proces u kojem držva određeno privatno industrijsko vla-

sništvo stavlja pod sopstvenu kontrolu i prevodi u državnu svojinu. Nacinalizaciji mogu biti podvrgnute i domaće i inostrane firme.

NAČELA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE - načelo pristupačnosti zdravstvene za-štite; načelo pravičnosti zdravstvene zaštite; načelo sveobuhvatnosti zdravstvene zaštite; načelo kontinuiranosti zdravstvene zaštite; načelo stalnog unapređenja kvaliteta zdravstvene zaštite i načelo efikasnosti zdravstvene zaštite.

NAČELA MIRNOG REŠAVANjA RADNIH SPOROVA - osnovna načela mir-nog rešavanja radnih sporova su:1) načelo dobrovoljnosti;2) načelo tripatrtizma i nepristrasnosti.Načelo dobrovoljnosti znači da su učesnici u zaključivanju kolektivnog ugovora slobodni da dobrovoljno odluče o učešću miritelja u kolektivnom pregovaranju.Načelo tripartizma i nepristrasnosti znači da u postupku mirnog rešavanja radnog spora učestvuju strane u sporu i miritelj, odnosno arbitar, u skladu sa Zakonom, te da je miritelj, odnosno arbitar dužan da postupa nepristrasno.

NAKNADA ŠTETE - zaposleni je odgovoran za štetu koju je na radu ili u vezi s radom, namerno ili krajnjom nepažnjom, prouzrokovao poslodavcu, u

N


93

TERMINOLOŠKI REČNIK N

skladu sa zakonom. Ako štetu prouzrokuje više zaposlenih, svaki zaposleni je odgovoran za deo štete koju je prouzrokovao. Ako se za zaposlenog ne može utvrditi deo štete koju je prouzrokovao, smatra se da su svi zaposleni podjednako odgovorni i štetu naknađuju u jednakim delovima. Ako je više zaposlenih prouzrokovalo štetu krivičnim delom sa umišljajem, za štetu odgovaraju solidarno. Postojanje štete, njenu visinu, okolnosti pod kojima je nastala, ko je štetu prouzrokovao i kako se naknađuje - utvrđuje poslodavac, u skladu sa opštim aktom, odnosno ugovorom o radu.Ako se naknada štete ne ostvari , o naknadi štete odlučuje nadležni sud. Zaposleni koji je na radu ili u vezi s radom namerno ili krajnjom nepažnjom prouzrokovao štetu trećem licu, a koju je naknadio poslodavac, dužan je da poslodavcu naknadi iznos isplaćene štete. Ako zaposleni pretrpi povredu ili štetu na radu ili u vezi sa radom, poslodavac je dužan da mu naknadi štetu, u skladu sa zakonom i opštim aktom.

NAKNADA TROŠKOVA PREVOZA U VEZI SA KORIŠĆENjEM ZDRAV-STVENE ZAŠTITE - obezbeđuje se osiguranim licima, kao i pratiocu osigura-nog lica, u slučaju upućivanja u zdravstvenu ustanovu van područja matične filijale, ako je zdravstvena ustanova udaljena najmanje 50 kilometara od mesta njegovog stanovanja, u skladu sa odredbama zakona.

NEDELJNI ODMOR - zaposleni ima pravo na nedeljni odmor u trajanju od najmanje 24 časa neprekidno. Nedeljni odmor se, po pravilu, koristi nedeljom. Poslodavac može da odredi drugi dan za korišćenje nedeljnog odmora ako priroda posla i organizacija rada to zahteva. Ako je neophodno da zaposleni radi na dan svog nedeljnog odmora, poslodavac je dužan da mu obezbedi odmor u trajanju od najmanje 24 časa neprekidno u toku naredne nedelje.

NEGATIVAN POREZ - zbirni naziv za skup različitih oblika socijalnih davanja u novcu ili na neki drugi način licima čija je ekonomska snaga ispod nivoa egzisten-cijalnog minimuma (socijalna pomoć, razni dodaci i slično).

NEORGANIZOVANI (DIVLjI) ŠTRAJK - kolektivni prekid rada koji nije or-ganizovan od strane sindikata, niti ga je sindikat priznao u toku njegovog trajanja.

NEPLAĆENO ODSUSTVO-Poslodavac može zaposlenom da odobri odsustvo bez naknade zarade (neplaćeno odsustvo). Za vreme neplaćenog odsustva zaposlenom miruju prava i obaveze iz radnog odnosa, ako za pojedina prava i obaveze zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu nije drukčije određeno.

NEPOSREDNI POREZI - porezi koji neposredno pogađaju obveznikove priho-de ili imovinu (porezi na dohodak, odnosno na dobit, porezi na prihode i porezi naimovinu). Nazivaju se još i direktnim porezima.

NEPUNO RADNO VREME - radno vreme kraće od punog radnog vremena. v. PUNO RADNO VREME

NEFORMALNO ZAPOŠLJAVANJE - po definiciji MOR-a: zaposlenje bez si-gurnuh ugovora, beneficija za radnike ili bez socijalne zaštite. Sastoji se od dve osnovne komponente: samo-zaposlenje u neformalnim preduzećima i plaćeno uposlenje na neformalnim poslovima.

94

SINDIKALNI LEKSIKON DN SINDIKALNI LEKSIKON

NEFORMALNA EKONOMIJA - 1) Razvojni program UN-a neformalnu ekono-miju definiše na sledeći način: ekonomske aktivnosti, sredstva i transakcije, često nezakonite, koje nisu registrovane ili na drugi način prijavljene odgovatrajućim državnim organima, te koje na taj način izbegavaju oporezivanje ili drugu vrstu uračunavanja u državne ekonomske statistike, ponekad se opisuju sinonimima u “senci“, “podzemne“ ili kao “siva ekonomija“. 2) Prema Ekonomskom rečniku: ,,deo ekonomije koji karakteriše neregularno i nelegalno poslovanje. Može se po-smatrati kao siva ekonomija, odnosno poslovanje koje se preduzimanjem određe-nih radnji može legalizovati (na primer plaćanjm poreza), i crna ekonomija koja se ne može legalizovati (na primer trgovina narkoticima) ...’’

NEZAKONITI ŠTRAJK - štrajk koji se izvodi suprotno ustanovljenim pravilima.NEZAPOSLENI - lice od 15 godina života do ispunjavanja uslova za penziju,

odnosno najkasnije do 65 godina života, sposobno i odmah spremno da radi, koje nije zasnovalo radni odnos ili na drugi način ostvarilo pravo na rad, a koje se vodi na evidenciji nezaposlenih i aktivno traži zaposlenje. Nezaposlenim ne smatra se redovan učenik, student osnovnih studija do 26 godina života, lice kome miruju prava iz radnog odnosa u skladu sa zakonom i lice koje je ispunilo uslov za penziju u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.

NIHILIZAM - neargumentovano poricanje, neverovanje, nekritičko odbacivanje; teorija ili shvatanje koje ima negativan odnos prema spoljnom svetu, prema posto-jećim vrednostima i normama.

NOĆNI RAD I RAD U SMENAMA - rad koji se obavlja u vremenu od 22 časa do šest časova narednog dana smatra se radom noću. Zaposlenom koji radi noću naj-manje tri časa svakog radnog dana ili trećinu punog radnog vremena u toku jedne radne nedelje poslodavac je dužan da obezbedi obavljanje poslova u toku dana ako bi, po mišljenju nadležnog zdravstvenog organa, takav rad doveo do pogoršanja njegovog zdravstvenog stanja. Poslodavac je dužan da pre uvođenja noćnog rada zatraži mišljenje sindikata o merama bezbednosti i zaštite života i zdravlja na radu zaposlenih koji rad obavljaju noću. Ako je rad organizovan u smenama, posloda-vac je dužan da obezbedi izmenu smena, tako da zaposleni ne radi neprekidno više od jedne radne nedelje noću. Zaposleni može da radi noću duže od jedne radne nedelje, samo uz njegovu pismenu saglasnost.

NOMINALNA KAMATNA STOPA - ugovorena kamatna stopa po kojoj se vrši obračun kamata. Može biti fiksna (ne menja se u toku otplate kredita) i varijabilna (promenljiva je i varira u skladu sa kamatnom stopom na finansijskom tržištu ili u skladu sa kretanjem inflacije u trenutku obračuna kamate). Nominalna kamatna stopa predstavlja tržišnu cenu finansijskih resursa, koja sadrži realnu kamatnu sto-pu i iflacionu premiju.

NORMA RADA - propisani radni učinak, koji jedan radnik ili grupa radnika, odre-đene kvalifikacije, na određenom radnom mestu, uz normalno naprezanje, u utvr-đenim uslovima i na određeni način treba da ostvari u određenoj jedinici vremena. Utvrđuje se kao norna izrade (operacije koje treba u jedinici vremena) i kao norma vremena (vreme koje treba da se utroši za obavljanje jedne radne operacije). Nor-ma rada utvšuje se iskustveno, statistički, snimanjem vremena i slično.


95

TERMINOLOŠKI REČNIK N

NOVČANA MASA ukupna masa novca, kao sredstva plaćanja u privredi u periodu od godinu dana.Novčana masa M1= gotov novac u opticaju + depoziti po viđenju;Novčana masa M2= novčana masa M1 + dinarski oročeni i štedni depoziti;Novčana masa M3 = novčana masa M2+ devizni depoziti.

96

NЈUDIL - skup mera ekonomske politike primenjen 30-tih godina XX veka u SAD, sa ciljem izvlačenja američke privrede iz recesije. Akcenat primenjenih mera bio je na javnim radovima.

Nj

97

OBAVEŠTENJE O PRIVREMENOJ SPREČENOSTI ZA RAD - zaposleni je dužan da, najkasnije u roku od tri dana od dana nastupanja privremene sprečenosti za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju, o tome dostavi poslodavcu potvrdu lekara koja sadrži i vreme očekivane sprečenosti za rad. U slučaju teže bolesti, umesto zaposlenog, potvrdu poslodavcu dostavljaju članovi uže porodice ili druga lica sa kojima živi u porodičnom domaćinstvu. Ako zaposleni živi sam, potvrdu je dužan da dostavi u roku od tri dana od dana prestanka razloga zbog kojih nije mogao da dostavi potvrdu.Lekar je dužan da izda potvrdu. Ako poslo-davac posumnja u opravdanost razloga za odsustvovanje sa rada, može da podnese zahtev nadležnom zdravstvenom organu radi utvrđivanja zdravstvene sposobnosti zaposlenog, u skladu sa zakonom.

OBAVEZE ZAPOSLENIH - Zaposleni je dužan: 1) da savesno i odgovorno obavlja poslove na kojima radi; 2) da poštuje organizaciju rada i poslovanja kod poslodavca, kao i uslove i pravila poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovornih i drugih obaveza iz radnog odnosa; 3) da obavesti poslodavca o bitnim okolnostima koje utiču ili bi mogle da utiču na obavljanje poslova utvrđenih ugovorom o radu и 4) da obavesti poslodavca o svakoj vrsti potencijalne opasnosti za život i zdravlje i nastanak materijalne štete.

OBAVEZE POSLODAVCA - Poslodavac je dužan da: 1) zaposlenom za obavljeni rad isplati zaradu, u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu; 2) zaposlenom obezbedi uslove rada i organizuje rad radi bezbednosti i zaštite života i zdravlja na radu, u skladu sa zakonom i drugim propisima; 3) zaposlenom pruži obaveštenje o uslovima rada, organizaciji rada, pravilima iz člana 15. tačka 2) ovog zakona i pravima i obave-zama koje proizlaze iz propisa o radu i propisa o bezbednosti i zaštiti života i zdravlja na radu; 4) zaposlenom obezbedi obavljanje poslova utvrđenih ugovorom o radu i 5) zatraži mišljenje sindikata u slučajevima utvrđenim zakonom, a kod poslodavca kod koga nije obrazovan sindikat od predstavnika koga odrede zaposleni.

OBAVEZNE REZERVE - propisani procentualni iznos depozita koji poslovne banke moraju da drže položen kod centralne banke. Na ovaj način centralna banka reguliše nivo kreditnog potencijala. Podizanjem stope obavezne rezerve ograniča-va se kreditna ekspanzija poslovnih banaka i obrnuto.

OBVEZNICA - obligacionopravne hartije od vrednosti kojima se izdavalac (država, preduzeće, banka) obavezuje da će licu na koga obveznica glasi, ili po njegovoj naredbi, ili donosiocu, isplatiti u roku dospelosti nominalni iznos naveden u obve-znici sa ugovorenom kamatom.

O

98

SINDIKALNI LEKSIKON DO SINDIKALNI LEKSIKON

OBAVEZNO ZDRAVSTVENO OSIGURANJE - zdravstveno osiguranje kojim se zaposlenima i drugim građanima obuhvaćenim obaveznim zdravstvenim osigu-ranjem obezbeđuju pravo na zdravstvenu zaštitu i pravo na novčane naknade za slučajeve utvrđene zakonom Obavezno zdravstveno osiguranje obuhvata:1) osiguranje za slučaj bolesti i povrede van rada;2) osiguranje za slučaj povrede na radu ili profesionalne bolesti.

OBAVEZNO OSIGURANJE ZA SLUČAJ NEZAPOSLENOSTI - deo siste-ma obaveznog socijalnog osiguranja građana kojim se obezbeđuju prava za slučaj nezaposlenosti na načelima obaveznosti, uzajamnosti i solidarnosti. Obaveznim osiguranjem obezbeđuju se prava za slučaj nezaposlenosti, i to: 1. novčana naknada; 2. zdravstveno osiguranje i penzijsko i invalidsko osiguranje u skladu sa zakonom i 3. druga prava u skladu sa zakonom. Obavezno osigurano lice ima pravo na novčanu naknadu ako je bilo osigurano najmanje 12 meseci neprekidno ili s prekidima u poslednjih 18 meseci. Neprekid-nim osiguranjem smatra se i prekid obaveznog osiguranja kraći od 30 dana. Nezaposleni ima pravo na novčanu naknadu u slučaju prestanka radnog odnosa ili prestanka obaveznog osiguranja, po osnovu: 1. prestanka radnog odnosa otkazom od strane poslodavca, u skladu sa propisima o radu, i to:

1) ako usled tehnoloških, ekonomskih ili organizacionih promena prestane po-treba za obavljanjem određenog posla ili dođe do smanjenja obima posla, u skladu sa zakonom, osim lica koja su se, u skladu sa odlukom Vlade o utvrđivanju programa rešavanja viška zaposlenih u procesu racionalizacije, restrukturiranja i pripreme za privatizaciju, svojevoljno opredelila za nov-čanu naknadu ili posebnu novčanu naknadu - u većem iznosu od visine otpremnine utvrđene Zakonom o radu,

2) ako zaposleni ne ostvaruje rezultate rada, odnosno nema potrebna znanja i sposobnosti za obavljanje poslova na kojima radi;

2. prestanka radnog odnosa na određeno vreme, privremenih i povremenih poslo-va, probnog rada;

3. prestanka funkcije izabranih, imenovanih i postavljenih lica, ukoliko nije ostva-reno pravo na mirovanje radnog odnosa ili naknadu plate, u skladu sa zakonom;

4. prenosa osnivačkih prava vlasnika, odnosno člana privrednog društva; 5. otvaranja stečaja, pokretanja likvidacionog postupka i u drugim slučajevima pre-

stanka rada poslodavca, u skladu sa zakonom; 6. premeštaja bračnog druga, u skladu sa posebnim propisima; 7. prestanka radnog odnosa u inostranstvu, u skladu sa zakonom, odnosno među-

narodnim sporazumom. Novčana naknada pripada nezaposlenom od prvog dana od dana prestanka oba-veznog osiguranja, ako se prijavi i podnese zahtev Nacionalnoj službi u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa ili prestanka osiguranja. Osnovica za utvrđivanje visine novčane naknade jeste prosečna zarada, odno-sno plata ili naknada zarade nezaposlenog u skladu sa zakonom u poslednjih šest meseci koji prethode mesecu u kojem je prestao radni odnos, odnosno osiguranje.


99

TERMINOLOŠKI REČNIK O

Novčana naknada utvrđuje se u visini od 50% osnovice i ne može biti viša od 160% niti niža od 80% minimalne zarade utvrđene u skladu sa propisima o radu za mesec u kojem se vrši isplata novčane naknade. Novčana naknada isplaćuje se nezaposlenom: 1. tri meseca, ako ima staž osigura-nja od jedne do pet godina; 2. šest meseci, ako ima staž osiguranja od pet do 15 godina; 3. devet meseci, ako ima staž osiguranja od 15 do 25 godina; 4. dvanaest meseci, ako ima staž osiguranja duži od 25 godina. Izuzetno, novčana naknada pripada nezaposlenom u trajanju od 24 meseca, uko-liko nezaposlenom do ispunjavanja prvog uslova za ostvarivanje prava na penziju, u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, nedostaje do dve godine. Isplata novčane naknade se nastavlja za vreme: 1. trajanja dodatnog obrazova-nja i obuke, u skladu sa individualnim planom zapošljavanja; 2. privremene spreče-nosti za rad utvrđene prema propisima o zdravstvenom osiguranju, ali ne duže od 30 dana od dana nastanka privremene sprečenosti i 3. porodiljskog odsustva, od-sustva sa rada radi nege deteta i odsustva sa rada zbog posebne nege deteta, prema propisima iz oblasti rada ili drugim propisima kojima se reguliše odsustvo sa rada. Isplata novčane naknade obustavlja se za vreme za koje miruju prava po osno-vu nezaposlenosti, i to: 1. trajanja ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova; 2. odsluženja ili dosluženja vojnog roka ;3. izdržavanja kazne zatvora, izrečene mere bezbednosti, vaspitne ili zaštitne mere, u trajanju do šest meseci i 4. boravka u inostranstvu u slučaju kada je nezaposleni ili njegov bračni drug upućen na rad u inostranstvo u okviru međunarodno-tehničke ili prosvetno-kulturne sa-radnje u diplomatska, konzularna i druga predstavništva. Korisniku novčane naknade prestaje pravo na novčanu naknadu, ako: 1. se briše sa evidencije, u skladu sa ovim zakonom; 2. prestane da se vodi evidencija o nezaposlenom, u skladu sa zakonom; 3. ne obavesti Nacionalnu službu u roku od pet dana o promeni koja je uslov ili osnov za sticanje, ostvarivanje ili prestanak prava na novčanu naknadu; 4. se od strane nadležnog organa utvrdi da radi kod poslodavca bez ugovora o radu ili ugovora o privremenim i povremenim poslovi-ma i 5. podnese zahtev za prestanak prava. Korisnik novčane naknade ima pravo na zdravstveno i penzijsko i invalidsko osiguranje za vreme ostvarivanja prava na novčanu naknadu. Doprinosi za zdrav-stveno i penzijsko i invalidsko osiguranje su sadržani u novčanoj naknadi i plaćaju se na teret lica koje prima novčanu naknadu. Osnovica na koju se plaćaju doprino-si je iznos novčane naknade.

OBLICI PLAĆANjA MEDICINSKOG RADA - postoji veći broj oblika (načina, metoda) plaćanja medicinskog rada, koji po svojoj prirodi mogu biti p r o s p e k t i v - n o g ili r e t r o s p e k t i v n o g karaktera.

Kod prospektivnih oblika plaćanja medicinskog rada, kao što su na primer pros-pektivni budžet ili korišćenje nekih od klasifikacionih sistema pacijenata, ukupan iznos sredstava koji će se odobriti davaocima zdravstvenih usluga u narednoj fi-skalnoj godini utvrđuje se u n a p r e d. Davaoci zdravstvenih usluga u obavezi su da u okviru utvrđenog iznosa sredstava realizuju, sa osiguranjem ugovoreni obim rada.

100


Prosepktivni oblici plaćanja medicinskog rada uglavnom nastali su kao odgovor na ubrzani rast troškova u zdravstvu, do čega je, pored ostalog došlo i zbog primene retrospektivnih oblika plaćanja medicinskog rada, odnosno plaćanja davaoca uslu-ga „po završenom obračunskom periodu“, „po unapred utvrđenim cenama“.

Plaćanje po usluzi i ostali oblici retrospektivnog plaćanja, stimulišu davaoce zdrav-stvenih usluga da povećavaju obim rada i neretko pružaju zdravstvene usluge koje nisu neophodne, a sve sa ciljem da bi ostvarili veći prihod.

U primarnoj zdravstvenoj zaštiti od oblika plaćanja medicinskog raa najčešće pri-menjuje se: plćanje prema broju pacijenata /građana) upisanih na listu lekara (kapi-tacija), plaćanje po usluzi i plaćanje putem obezbeđivanja plata i materijalnih trško-va, dok se za finansiranje stacionalrnih zdravstvenih ustanova najčešće primenjuju: budžetski način plaćanja, plaćanje po bolesničkom danu i plaćanje po slučaju.

ODLIV MOZGOVA - migracija naučnika i visokostručnih kadrova, u najvećoj me-ri, iz manje razvijenih u razvijene zemlje, s namerom da se u njimnj trajno nastnu.

ODLUKA O BUDŽETU b.c. - odluka kojom se procenjuju prihodi i primanja, te utvrđuju rashodi i izdaci za jednu ili tri godine, a donosi ga skupština autonomne pokrajine, odnosno skupština opštine, odnosno grada ili grada Beograda (u daljem tekstu: skupština lokalne vlasti); sadrži i odredbe bitne za izvršenje te odluke; u slu-čaju kad se budžet donosi za tri godine prihodi i primanja, rashodi i izdaci iskazuju se za svaku godinu posebno.

ODMOR U TOKU RADA-Zaposleni koji radi puno radno vreme ima pravo na odmor u toku dnevnog rada u trajanju od najmanje 30 minuta. Zaposleni koji radi duže od četiri, a kraće od šest časova dnevno ima pravo na odmor u toku rada u trajanju od najmanje 15 minuta. Zaposleni koji radi duže od punog radnog vreme-na, a najmanje deset časova dnevno, ima pravo na odmor u toku rada u trajanju od najmanje 45 minuta.

ODSUSTVO SA RADA RADI POSEBNE NEGE DETETA ILI DRUGE OSOBE - jedan od roditelja deteta kome je neophodna posebna nega zbog teškog stepena psihofizičke ometenosti, osim za slučajeve predviđene propisima o zdravstvenom osiguranju, ima pravo da, po isteku porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta, odsustvuje sa rada ili da radi sa polovinom punog radnog vremena, najduže do navršenih pet godina života deteta. Ovo ostvaruje se na osnovu mišljenja nadležnog organa za ocenu stepena psihofizičke ometenosti deteta, u skladu sa zakonom. Za vreme odsustvovanja sa rada, zaposleni ima pravo na naknadu zarade, u skladu sa zakonom. Za vreme rada sa polovinom punog rad-nog vremena, zaposleni ima pravo na zaradu u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, a za drugu polovinu punog radnog vremena - naknadu zarade u skladu sa zakonom. Uslove, postupak i način ostvarivanja prava na odsustvo sa rada radi posebne nege deteta bliže uređuje ministar nadležan za društvenu brigu o deci. Hranitelj, odnosno staratelj deteta mlađeg od pet godina života ima pravo da, radi nege deteta, odsustvuje sa rada osam meseci neprekidno od dana smeštaja deteta u hraniteljsku, odnosno starateljsku porodicu, a najduže do navršenih pet godina života deteta. Ako je smeštaj u hraniteljsku, odnosno starateljsku porodicu nastupio pre navršena tri meseca života deteta, hranitelj, odnosno staratelj deteta ima pravo da, radi nege deteta, odsustvuje sa rada do navršenih 11 meseci života


101


deteta. Roditelj ili staratelj, odnosno lice koje se stara o osobi oštećenoj cerebral-nom paralizom, dečjom paralizom, nekom vrstom plegije ili oboleloj od mišićne distrofije i ostalih teških oboljenja, na osnovu mišljenja nadležnog zdravstvenog organa, može na svoj zahtev da radi sa skraćenim radnim vremenom, ali ne kraćim od polovine punog radnog vremena. Jedan od roditelja, usvojilac, hranitelj, odnos-no staratelj ima pravo da odsustvuje sa rada dok dete ne navrši tri godine života.

OECD SMERNICE ZA MULTINACIONALNE KOMPANIJE - preporuke namenjene vladama i multinacionalnim kompanijama. One sadrže dobrovoljne principe i standarde za odgovorno upravljanje kompanijom shodno važećim zakonima. Smernice imaju za cilj da se obezbedi da poslovanje ovakvih kompa-nija bude u skladu sa vladinom politikom, da se ojača uzajamno poverenje između kompanija i društva u kojima one deluju, da se poboljša klima i okru-ženje za strana ulaganja, kao i da se omogući da ovakve kompanije doprinesu održivom razvoju.

Smernice, iako nemaju obavezujuću snagu, nisu fakultativne za kompanije i one nemaju pravo da prave razliku između odredaba Smernica, niti da im daju sopstvena tumačenja.

Primena Smernica ne podleže saglasnosti kompanija. Smernice odlikavaju usaglašena mišljenja vvlada zemalja OECD u vezi sa onim što

smatraju dobrim ponašanjem kompanija, a kompanije treba da im se povrgnu u okviru svojih aktivnosti širom sveta.

Smernice čine sastavni deo Deklaracije OECD o međunarodnim investici-jama i multinacionalnim kompanijama, koja predlaže širi skup odredaba o investicijama, uzimajući u obzir i nacionalni tretman kompanija pod stranom kon-trolom, mere za izbegavanje ili smanjenje na minimum nametanja kontradiktornih obaveza kompanijama i transparentnost u oblasti zvaničnih podsticaja i prepreka.

Smernice su prvi put objavljene 1976. godine, a 2000. godine su revidirane, od kada je unapređeno i njihovo sprovođenje. One su svetskog dometa, s obzirom da ih je do danas priznalo 39 vlada, i to: 30 zemalja članica OECD (Australija, Austrija, Belgija, Češka Republika, Danska, Finska, Francuska, Grčka, Holandi-ja, Island, Irska, Italija, Japan, Kanada, Koreja, Luksemburg, Mađarska, Meksiko, Nemačka, Norvešta, Novi Zeland, Poljska, Portugalija, Republika Slovačka, SAD, Španija, Švedska, Švajcarska, Turska i Ujedinjeno Kraljevstvo) i 9 zemalja koje su dobrovoljno pristupile Smernicama (Argentina, Brazil, Čile, Estonija, Izrael, Letonija, Litvanija, Rumunija i Slovenija).

Vlade koje priznaju Smernice, u obavezi su da osnuju jednu Nacionalnu kancelari-ju za kontakt (NKK).

OFŠOR (OFF-SHORE) KOMPANIJA - privredno društvo koje osnivaju stra-na lica i čije se poslovne aktivnosti odvijaju van teritorije na kojoj je osnovano (off-shore centri, regioni, zemlje). Pogodnosti za off-shore kompanije najčešće su privrednopravne, bankarske i poreske prirode (poseban postupak osnivanja, po-jednostavljeno vođenje poslovnih računa, korišćenje posebnih bankarskih računa, oslobađanje od plaćanja poreza na dobit korporacija i sl.).

OFŠOR FINANSIJSKI CENTRI - običo male teritorije, na kojima postoje sta-bilni politički uslovi i povoljno okruženje za obavljanje finansijskih transakcija (na

102


primer: Kajmanska ostrva, Bahamska ostrva, barbados, bermudi, Hong Kong itd.). Ove centre karakteriše: labava kontrola monetarne vlasti i nepostojanje obaveznih rezervi, visokog oporezivanja,devizne kontrole ili stroge bankarske regulative.

OFŠOR POSLOVI - poslovne aktivnosti izvan zemlje porekla preduzeća (na pri-mer gde je jeftina radna snaga, jeftine sirovine i sl.).

OLIGOPOL - tržišna struktura u kojoj, s jedne strane, postoji nekoliko prodavaca homogenog ili diferenciranog proizvoda i gde je ulazak ili izlazak iz privredne gra-ne težak i, s druge strane, postoji veliki broj kupaca. U okviru oligopola prisutno je dogovaranje o ceni, podeli tržišta i drugim aspektima.

OLIGOPSON - tržišna struktura u kojo postoji samo nekoliko kupaca od kojih svaki ima moć da utiče na visinu tražnje i cene.

OPŠTA ZAŠTITA ZAPOSLENIH - zaposleni ima pravo na bezbednost i zaštitu života i zdravlja na radu, u skladu sa zakonom.Zaposleni je dužan:- da poštuje propise o bezbednosti i zaštiti života i zdravlja na radu kako ne bi

ugrozio svoju bezbednost i zdravlje, kao i bezbednost i zdravlje zaposlenih i drugih lica;

- da obavesti poslodavca o svakoj vrsti potencijalne opasnosti koja bi mogla da utiče na bezbednost i zdravlje na radu.

Zaposleni ne može da radi prekovremeno ako bi, po nalazu nadležnog zdravstvenog organa, takav rad mogao da pogorša njegovo zdravstveno stanje.Zaposleni sa zdravstvenim smetnjama, utvrđenim od strane nadležnog zdravstvenog organa u skladu sa zakonom, ne može da obavlja poslove koji bi izazvali pogoršanje njegovog zdravstvenog stanja ili posledice opasne za njegovu okoliNa poslovima na kojima postoji povećana opasnost od povređivanja, profesionalnih ili drugih oboljenja može da radi samo zaposleni koji, pored posebnih uslova utvrđenih pravilnikom, ispunjava i uslove za rad u pogledu zdravstvenog stanja, psihofizičkih sposobnosti i doba života, u skladu sa zakonom.

OPŠTI BOD - v. VISINA STAROSNE I INVALIDSKE PENZIJE

OPŠTI INTERES U ZDRAVSTVENOJ ZAŠTITI - Republika kao opšti interes, u zdravstvenoj zaštiti obezbeđuje:1) praćenje i proučavanje uslova života i rada i zdravstvenog stanja stanovništva,

odnosno pojedinih grupacija stanovništva, uzroka pojava, širenja i načina spre-čavanja i suzbijanja bolesti i povreda od većeg socijalno-medicinskog značaja;

2) promociju zdravlja u skladu sa programima zdravstvene zaštite i obezbeđivanje uslova za sprovođenje posebnih programa za očuvanje i unapređenje zdravlja;

3) sprovođenje epidemiološkog nadzora i organizovanje i sprovođenje posebnih mera za zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti, sprovođenje vanrednih mera utvrđenih u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast zaštite stanovništva od zaraznih bolesti, kao i sprovođenje programa za sprečavanje, suzbijanje, odstra-njivanje i iskorenjivanje zaraznih bolesti, u skladu sa zakonom;

4) sprečavanje, suzbijanje i gašenje epidemija zaraznih bolesti:5) praćenje i sprečavanje hroničnih masovnih nezaraznih bolesti i bolesti zavisno-

sti;


103


6) epidemiološko i higijensko sistematsko praćenje, kao i sistematsko praćenje i ispitivanje uticaja zagađenja životne sredine na zdravlje ljudi, kao i sistematsko ispitivanje zdravstvene ispravnosti životnih namirnica, predmeta opšte upotre-be i vode za piće;

7) hitnu medicinsku pomoć osobama nepoznatog prebivališta;8) zdravstvenu zaštitu lica koja se nalaze na izdržavanju kazne zatvora koja im

se pruža van zavoda za izdržavanje zavodskih sankcija, izvršavanje mera bez-bednosti obaveznog psihijatrijskog lečenja i čuvanja u zdravstvenoj ustanovi, obaveznog psihijatriskog lečenja na slobodi, obaveznog lečenja alkoholičara i narkomana;

9) sprečavanje i otklanjanje zdravstvenih posledica prouzrokovanih elementarnim i drugim nepogodama i vanrednim prilikama;

10) organizovanje i razvoj integrisanog zdravstvenog informacionog sistema pri-kupljanjem, obradom i analizom zdravstveno-statističkih i drugih podataka i informacija o zdravstvenom stanju i zdravstvenim potrebama stanovništva, kao i praćenje podataka o funkcionisanju zdravstvene službe u pogledu obezbeđe-nosti prostora, kadrova, opreme i lekova, kao i praćenje pokazatelja izvršenja rada;

11) praćenje i stalno unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite i sprovođenje i kon-trolu kvaliteta zdravstvene zaštite;

12) organizovanje i sprovođenje provere kvaliteta stručnog rada;13) vanrednu kontrolu kvaliteta lekova, kao i kontrolu slučajnog uzorka lekova koji

se upotrebljavaju u humanoj medicini, po programu ministarstva nadležnog za poslove zdravlja;

14) podsticanje aktivnosti za unapređivanje racionalne farmakoterapije u lečenju obolelih i povređenih;

15) podsticanje aktivnosti na omasovljavanju dobrovoljnog davalaštva krvi i spro-vođenje programa prikupljanja krvi, kao i davanje i primanje organa i tkiva za presađivanje;

16) obezbeđivanje uslova za rad republičkih stručnih komisija, kao i komisije za procenu zdravstvenih tehnologija;

17) podsticanje aktivnosti humanitarnih i stručnih organizacija, saveza i udruženja na poslovima koji su kao prioritet predviđeni Planom razvoja, odnosno poseb-nim programima zdravstvene zaštite;

18) učešće u obezbeđivanju sredstava za ujednačavanje uslova za ravnomerno ostvarivanje zdravstvene zaštite na celoj teritoriji Republike, a posebno na pri-marnom nivou zdravstvene zaštite u opštinama sa nepovoljnim demografskim karakteristikama i nedovoljno razvijenim opštinama, u skladu sa prioritetima;

19) obezbeđivanje sredstava za izgradnju i opremanje zdravstvenih ustanova u dr-žavnoj svojini čiji je osnivač Republike, koje obuhvata: investiciono ulaganje, investiciono-tekuće održavanje prostorija, medicinske i nemedicinske opreme i prevoznih sredstava, opremanje u oblasti integrisanog zdravstvenog infor-macionog sistema, kao i obezbeđivanje sredstava za druge obaveze određene zakonom i aktom o osnivanju;

20) finansiranje primenjenih istraživanja u oblasti zdravstvene zaštite;21) primenu mera Vlade u elementarnim i drugim većim nepogodama i vanrednim

prilikama.

104


Sredstva za ostvarivanje opšteg interesa u zdravstvenoj zaštiti obezbeđuju se u budžetu Republike.

ORGANI STEČAJNOG POSTUPKA - 1) stečajno veće; 2) stečajni sudija; 3) ste-čajni upravnik; 4) skupština poverilaca i 5) odbor poverilaca.Stečajno veće i stečajni sudija su organi stečajnog postupka pri nadležnom sudu.

ORGANIZACIJA ZA EKONOMSKU SARADNjU I RAZVOJ (OECD) - osnovana je 20. decembra 1960. godine, kao naslednik Evropske organizacije za ekonomsku saradnju (osnovane 1948. godine). OECD je jedinstveni forum 30 zemalja, koje pokušavaju da odgovore na ekonomske, političke, društvene i probleme u vezi sa globalizacijom. Zemlje članice OECD su: Australija, Austrija, Belgija, Češka Republika, Danska, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Island, Irska, Italija, Japan, Kanada, Koreja, Luksemburg, Mađarska, Meksiko, Nemačka, Norvešta, Novi Zeland, Poljska, Portugalija, Republika Slovačka, SAD, Španija, Švedska, Švajcarska, Turska i Ujedinjeno Kraljevstvo.

Razmena gledišta između zemalja članica OECD zasniva se na informacijama i analizama koje pruža sekretarijat u Parizu. Sekretarijat prikuplja podatke, prati ten-dencije, analizira i predviđa ekonomsku evoluciju. Takođe proučava promene koje se odnose na kompanije ili razvoj situacije u vezi sa trgovinom, životnom sredi-nom, poljoprivredom, tehnologijom, porezima, itd.

OECD pomaže vladama u radu na prosperitetu i suzbijanju siromaštva pu-tem podsticanja ekonomskog rasta, finansijske stabilnosti, trgovinskih raz-mena i investicija, tehnološkog napretka, inovacija, kompanijskog duha i sa-radnje u cilju razvoja. OECD se stara da ekonomski i društveni razvoj, kao i zaštita životne sredine napreduju zajedno. Među njegovim ostalim ciljevima su i stvaranje radnih mesta za sve, društvena pravičnost, kao i zdravo i efika-sno upravljanje.

ORGANIZACIJE OBAVEZNOG SOCIJALNOG OSIGURANJA - organiza-cije za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osiguranje i osigu-ranje za slučaj nezaposlenosti.

ORDINATA - (ili y-osa) najčešće vertikalno postovljena brojna osa ortogonalana na apscisu (x-osa) sa kojom zajedno čini Dekartov koordinantni sistem.

ORTAČKO DRUŠTVO - privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka društva radi obavljanja određene delatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom.

OSETLJIVE DRUŠTVENE GRUPE - grupe stanovništva koje su izložene ve-ćem stepenu rizika od obolevanja u odnosu na ukupnu populaciju, bilo da se radi o specifičnim zdravstvenim stanjima ili faktorima socijalno-ekonomskog okruženja koji mogu dovesti do oboljevanja.

OSGURANA LICA U ZDRAVSTVENOM OSIGURANjU - osiguranici i čla-no-vi njihovih porodica, kojima se u skladu sa zakonom i propisima donetim za sprovođenje zakona obezbeđuju prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja.

Prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja obezbeđuju se i drugim licima koja su osigurana za određene slučajeve, u skladu sa zakonom.


105


OSIGURANICI U ZDRAVSTVENOM OSIGURANjU - fizička lica koja su obavezno osigurana u skladu sa zakonom, i to:1) lica u radnom odnosu, odnosno zaposlena u privrednom društvu, drugom prav-

nom licu, državnom organu, organu jedinice lokalne samouprave i autonomne pokrajine, kao i kod fizičkih lica (zaposleni);

2) civilna lica na službi u Vojsci i vojnim jedinicama i vojnim usatnovama;3) izabrana, imenovana ili postavljena lica, ako za obavljanje funkcije ostvaruju

zaradu, odnosno platu ili naknadu zarade;4) lica koja, u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad, obavljaju poslove van pro-

storija poslodavca;5) lica koja, u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad, obavljaju poslove kućnog

pomoćnog osoblja;6) državljani Republike koji su na teritoriji Republike zaposleni kod stranih ili me-

đunarodnih organizacija i ustanova, stranih konzularnih ili diplomatskih pred-stavništava ili su zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarod-nim ugovorom nije drukčije određeno;

7) lica u radnom odnosu, odnosno zaposleni upućeni na rad u inostranstvo, od-nosno zaposleni u privrednom društvu ili drugom pravnom licu koje obavlja delatnost ili usluge u inostranstvu, ako nisu obavezno osigurani po propisima te zemlje, ili ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno;

8) zaposleni roditelj, usvojitelj, hranitelj odnosno staratelj koji odsustvuje sa rada dok dete ne navrši tri godine života, dok mu miruju prava i obaveze po osnovu rada, u skladu sa propisima o radu;

9) državljani Republike zaposleni u inostranstvu kod stranog poslodavca koji ne-maju zdravstveno osiguranje stranog nosioca zdravstvenog osiguranja ili koji nisu obavezno osigurani prema propisima strane države, odnosno ako prava iz zdravstvenog osiguranja po propisima te države, za sebe ili članove svoje poro-dice, ne mogu ostvariti ili koristiti van teritorije te države;

10) strani državljani i lica bez državljanstva koji su, na teritoriji Republike, zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno, kao i kod međunarodnih organizacija i usatnova i stranih diplomatskih i konzularnih predstavništva, ako je takvo osiguranje predviđeno međunarodnim ugovorom;

11) državljani Republike zaposleni u domaćinstvima državljana Republike u radnom odnosu u inostranstvu kod organizacije čije je sedište na teritoriji Republike;

12) lica koja imaju pravo na novčanu naknadu po osnovu nezaposlenosti, prema propisima o zapošljavanju;

13) lica koja obavljaju privremene i povremene poslove u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad (lica koja nisu u radnom odnosu, zaposleni koji rade nepuno radno vreme – do punog radnog vremena i korisnici starosne penzije);

14) lica koja u skladu sa zakonom obavljaju privremene i povremene poslove preko omladinske, odnosno studentske zadruge a imaju navršenih 26 godina života, odnosno bez obzira na godine života ako nisu na školovanju;

15) lica koja po prestanku radnog odnosa ostvaruju pravo na naknadu zarade zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti, u skladu sa zakonom;

16) lica koja obavljaju poslove po osnovu ugovora o delu, po osnovu autorskog ugovora, po osnovu ugovora o porodičnom smeštaju prema propisima o so-cijalnoj zaštiti, kao i po osnovu drugih ugovora kod kojih se za izvršen posao ostvaruje naknada;

106


17) lica koja su osnivači, članovi, odnosno akcionari privrednih društava (ortačka društva, komanditna društva, društva sa ograničenom odgovornošću, akcio-narska društva i druge pravne forme privrednih društava, odnosno preduzeća), koji u njima nisu zasnovali radni odnos ili obavljaju određene poslove (osnivač privrednih društava);

18) preduzetnici koji su registrovani za obavljanje zakonom dozvoljene delatnosti u vidu zanimanja radi samostalnog obavljanja delatnosti, obavljanja delatnosti slo-bodne profesije, kao i samostalni umetnici, u skladu sa zakonom ( preduzetnici);

19) sportisti, koji u skladu sa zakonom kojim se uređuje sport obavljaju sportsku delatnost kao samostalnu delatnost;

20) sveštenici i verski službenici koji te poslove obavljaju kao samostalnu delatnost;21) poljoprivrednici stariji od 18 godina života, koji obavljaju poljoprivrednu de-

latnost kao jedino ili osnovno zanimanje, u skladu sa zakonom, ako nisu: osi-guranici zaposleni, osiguranici samostalnih delatnosti, osiguranici iz tačke 17., korisnici penzija, lica na školovanju;

22) korisnici penzije i prava na novčane naknade koji su ova prava ostvarili prema propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju;

23) državljani Republike koji primaju penziju ili invalidninu isključivo od inostranog nosioca osiguranja dok borave ili imaju prebivalište na teritoriji Republike, od-nosno koji primaju penziju od države sa kojom ne postoji bilateralni sporazum o socijalnom osiguranju ili ako prava iz zdravstvenog osiguranja po propisima države isplatioca penzije, za sebe ili članove svoje porodice, ne mogu koristiti ili ostvariti van teritorije te države;

24) strani državljani koji na teritoriji Republike rade kod domaćih organizacija, od-nosno pravnih poslodavca na osnovu posebnih ugovora o razmeni stručnjaka ili sporazuma o međunarodnoj tehničkoj saradnji;

25) strani državljani za vreme školovanja ili stručnog usavršavanja na teritoriji Re-publike.

OSOBA SA INVALIDITETOM - lice sa trajnim posledicama telesnog, sen-zornog, mentalnog ili duševnog oštećenja ili bolesti koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom, koje se suočava sa socijalnim i dru-gim ograničenjima od uticaja na radnu sposobnost i mogućnost zaposlenja ili održanja zaposlenja i koje nema mogućnosti ili ima smanjene mogućnosti da se, pod ravnopravnim uslovima, uključi na tržište rada i da konkuriše za zapo-šljavanje sa drugim licima. Nezaposlena osoba sa invaliditetom jeste osoba od 15 do 65 godina života, koja nije u radnom odnosu niti je na drugi način ostvarila pravo na rad, spremna da radi ili prihvati profesionalnu rehabilitaciju radi zapošljavanja i aktivno traži zaposlenje i vodi se na evidenciji nezaposlenih lica kod organizacije nadležne za poslove zapo-šljavanja. Status osobe sa invaliditetom ima: 1) ratni vojni invalid; 2) mirnodopski vojni invalid; 3) civilni invalid rata; 4) lice kome je izvršena kategorizacija i drugo lice kome je utvrđena invalidnost, u skladu sa zakonom; 5) lice kome je, u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, utvrđena kategorija invalidnosti, odnosno preostala radna sposobnost i 6) lice kome se, u skladu sa ovim zakonom, proceni radna sposobnost saglasno kojoj ima mogućnost zaposlenja ili održanja zaposlen-ja, odnosno radnog angažovanja.


107


Osoba sa invaliditetom može da ostvari pravo: 1) na utvrđivanje statusa i procenu radne sposobnosti; 2) na podsticanje zapošljavanja, radne i socijalne uključenosti i afirmaciju jednakih mogućnosti na tržištu rada; 3) na mere i aktivnosti profesional-ne rehabilitacije;4) na zapošljavanje pod opštim uslovima; 5) na zapošljavanje pod posebnim uslovima; 6) na mere aktivne politike zapošljavanja; 7) na zapošljavanje u posebnim organizovanim oblicima zapošljavanja i radnog angažovanja osoba sa invaliditetom i 8) na druga prava u skladu sa zakonom. Osoba sa invaliditetom ima obavezu: 1) da se odazove na poziv za procenu radne sposobnosti i utvrđivanje statusa; 2) da se uključuje u obrazovanje, školovanje, usavršavanje, stručno osposobljavanje i obuku; 3) da aktivno traži zaposlenje; 4) da prihvati profesio-nalnu rehabilitaciju; 5) da sarađuje sa stručnim radnicima u toku profesionalne rehabilitacije, zapošljavanja i rada i poštuje radnu i tehnološku disciplinu; 6) da prihvati mere aktivne politike zapošljavanja i 7) da prihvati zaposlenje, u skladu sa profesionalnim sposobnostima. Procena radne sposobnosti i mogućnosti zaposlenja ili održanja zaposlenja obuhvata medicinske, socijalne i druge kriterijume kojima se utvrđuju mogućnosti i sposobnosti osobe sa invaliditetom neophodne za uključivanje na tržište ra-da i obavljanje konkretnih poslova samostalno ili uz službu podrške, upotrebu tehničkih pomagala, odnosno mogućnosti zapošljavanja pod opštim ili pod pose-bnim uslovima. Poslovi podsticanja zapošljavanja osoba sa invaliditetom jesu: 1) afirmaci-ja jednakih mogućnosti osoba sa invaliditetom na tržištu rada; 2) organizovan-je i sprovođenje mera i aktivnosti profesionalne rehabilitacije; 3) ostvarivanje prava na mere aktivne politike zapošljavanja, odnosno mere za podsticanje samozapošljavanja i zapošljavanja osoba sa invaliditetom; 4) obezbeđivanje tehničke, stručne i finansijske podrške za prilagođavanje poslova, radnog mesta ili poslova i radnog mesta, uključujući i tehnička i tehnološka pomagala u cilju povećanja mogućnosti zapošljavanja ili održanja zaposlenja osoba sa invaliditetom; 5) praćenje efekata radne i socijalne uključenosti osoba sa invaliditetom; 6) sarad-nja sa organizacijama i udruženjima osoba sa invaliditetom, poslodavcima i drugim organima i organizacijama u cilju podsticanja zapošljavanja i uključenosti osoba sa invaliditetom i 7) drugi poslovi koji se obavljaju s ciljem povećanja zaposlenosti i uključivanja osoba sa invaliditetom na tržište rada. Pod profesionalnom rehabilitacijom osoba sa invaliditetom podrazumeva se organizovanje i sprovođenje programa mera i aktivnosti u cilju osposobljavanja za odgovarajući posao, zapošljavanja, održanja zaposlenja, napredovanja ili promene profesionalne karijere. Profesionalna rehabilitacija osoba sa invaliditetom sprovodi se primenom mera i aktivnosti koje obuhvataju: 1) karijerno vođenje, profesionalno informisanje, savetovanje i individualni plan zapošljavanja; 2) radno osposobljavanje, dokvalifi-kaciju, prekvalifikaciju i programe za sticanje, održavanje i unapređivanje radnih i radno-socijalnih veština i sposobnosti; 3) pojedinačne i grupne, opšte i prilagođene programe za unapređenje radno-socijalne integracije; 4) razvoj motivacije, tehničku pomoć, stručnu podršku, praćenje i procenu rezultata profesionalne rehabilitacije; 5) individualni savetodavni rad, koji uključuje pomoć u prihvatanju sopstvene in-validnosti sa stanovišta mogućnosti uključivanja u rad i pojedine mere profesio-nalne rehabilitacije; 6) edukaciju i trening seminare za poslodavce, stručna lica za

108


radno osposobljavanje i profesionalnu rehabilitaciju osoba sa invaliditetom i druga lica; 7) predloge i obuku za primenu adekvatnih tehničkih i tehnoloških rešenja u cilju podizanja efikasnosti osobe sa invaliditetom u učenju i radu, kao i službe podrške i 8) druge aktivnosti. Zapošljavanjem osoba sa invaliditetom pod opštim uslovima smatra se zapošljavanje kod poslodavca bez prilagođavanja poslova, radnog mesta ili poslova i radnog mesta. Zapošljavanjem osoba sa invaliditetom pod posebnim uslovima smatra se zapošljavanje kod poslodavca uz prilagođavanje poslova, radnog mesta ili poslova i radnog mesta. Aktivna politika zapošljavanja osoba sa invaliditetom podrazumeva mere i podsticaje usmerene na podizanje motivacije, zapošljavanje i samozapošljavanje osoba sa invaliditetom. Posebni oblici zapošljavanja i radnog angažovanja osoba sa invaliditetom, koji imaju za cilj zapošljavanje, odnosno radno angažovanje i poboljšanje kvaliteta života osoba sa invaliditetom, mogu biti organizovani kao: 1) preduzeća za pro-fesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom; 2) radni centri i 3) socijalno preduzeće i organizacija.

109

PANEVROPSKO REGIONALNO VEĆE - PERV (PAN EUROPEAN TRA-DE UNION COUNCIL-PERC) - evropska sindikalna organizacija, osnovana 19. marta 2007. godine, sa sedištem u Briselu. U sastavu PERV-a nalazi se 87 nacionalnih sindikalnih centrala, sa ukupnim članstvom oko 85 miliona. PERV neposredno sarađuje sa Evropskim sindikalnim savezom (ETUC). Centralni ciljevi PERV-a su promocija sindikalnih aktivnosti i interesa radnika, kroz jačanje sindi-kalnog pokreta i podršku bilateralnoj i multilateralnoj saradnji.

PARTICIPACIJA - termin se najčešće koristi u značenju učešća zaposlenih uod-lučivanju u preduzeću. Takođe koristi se i u značenju: a) učešća zaposlenih u profitu-dobiti preduzeća i b) učešća zaposlenih u svojini preduzeća-radničko ak-cionarstvo.

PARTICIPACIJA U ZDRAVSTVENOM OSIGURANjU - novčani iznos do punog iznosa cene zdravstvene usluge koji plaća osigurano lice koje koristi zdrav-stvenu uslugu, odnosno lekove, ako zakonom nije drukčije određeno, odnosno koji plaća pravno lice koje osiguranom licu obezbeđuje dobrovoljno zdravstveno osiguranje.

PASIVA - u računovodstvenom smislu, pasiva je jedan od agregata bilansa stanja (pored aktive), koji obuhvata ukupne izvore finansiranja, tj. pored obaveza i sopstveni kapital preduzeća i drugog pravnog lica. U ekonomskom smislu predstalja obaveze preduzeća i drugog pravnog lica koje se moraju izmiriti u određenom roku (obaveze prema dobavljačima, bankama i drugim poveriocima).

PASIVNA VREMENSKA RAZGRANIČENjA (PVR) - (u knjigovodstvu) u okviru PVR iskazuju se: 1) unapred naplaćeni, odnosno obračunati prihodi, 2) troškovi tekućeg perioda za koje nije primljena isprava ili kad obaveza plaćanja nastaje u budućem periodu i 3) odloženi prihodi i primljene donacije sa namenom utvđenom ugovorom.

PATENTI - ekskluzivno pravo u proizvodnji, upotrebi i prodaji, koje se zakonom daje u određenom roku trajanja pronalazaču jednog proizvoda i postupka, pogod-nog za industrijsku primenu. U SAD, na primer taj period je 17 godina.

PAY-AS-YOU-GO (PAYG) SISTEM FINANSIRANjA PENZIJSKOG OSI-GURANjA - sistem tekućeg usklađivanja prihoda sa rashodima penzijskog osi-guranja. Sistem finansiranja penzijskog i invalidskog osiguranja iz tekućih dopri-nosa. Uplatama doprinosa za penzijsko osiguranje sadašnje zaposlenih finansiraju se penzije sadašnjih penzionera. Sadašnje zaposleni na taj način stiču pravo da

P

110

SINDIKALNI LEKSIKON DP SINDIKALNI LEKSIKON

njihove penzije budu finansirane iz doprinosa buduđih generacija, koje će tada biti zaposlene. Kod ovog sistema finansiranja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja bitan je odnos između broja zaposlenih i broja penionera ( problemi u finanasiranju nastaju kada broj zaposlenih na jednog penzionera bude manji od tri, a u Srbiji na jednog penzionera u 2009. godini prosečno su bila 1,4 zaposlena). Penzijski fondovi koji se bazraju na PAYG sistemu nisu fondovi u pravom smislu, već više predstavljaju vrstu prolaznih računa koji se periodično pune uplatama sredstava prikupljenim od doprinosa za obavezno penzijsko-invalidsko osiguranje i przne isplatama penzija. Za razliku od PAYG sistema, postoje fundirani sistemi kod kojih se prikupljeni doprinosi investiraju na tržištu kapitala.PAYG sistemima po pravilu upravlja država, dok je ja fundirane sisteme karakte-ristično privatno upravljanje. Međutim, postoje i fundirani sistemi kojima upravlja država.

PENZIJSKI PLAN - ugovor zaključen između organizatora (poslodavca, udruže-nja poslodavaca, profesionalnog udruženja ili sindikata) i društva za upravljanje, a na osnovu koga se organizator obavezuje da uplaćuje penzijski doprinos u korist svojih zaposlenih i da plaća naknadu za usluge društvu za upravljanje, a društvo za upravljanje obavezuje se da ulaže prikupljena novčana sredstva i omogući povla-čenje i raspolaganje akumuliranim sredstvima članovima plana. Poslodavac može organizovati penzijski plan samo za svoje zaposlene. Organizator koji organizu-je penzijski plan ne može biti povezano lice sa društvom za upravljanje. Više organizatora može organizovati ili pristupiti jednom penzijskom planu.

PENZIJSKI PLANOVI SA DEFINISANIM DOPRINOSIMA - planovi pen-zijskog osiguranja koji određuju doprinose penzijskom fondu koje će uplaćivati zaposleni i poslodavac (engl. ,,defined contribution plans“). Od iznosa akumuli-ranih sredstava doprinosa i prinosa na investirana sredstva doprinosa zavisi iznos penzijske nadoknade.

PENZIJSKI PLANOVI SA DEFINISANIM PENZIJSKIM NADOKNA-DA-MA - planovi penzijskog osiguranja u okviru kojih se unapred definiše visina penzijske nadoknade na osnovu zarade zaposlenog i dužine radnog staža (engl. ,,defined benefit plans“).

PENZIJSKI SISTEMI - mogu se klasifikovati prema tri osnivna kriterijuma, i to: a) prema kriterijumu tipa vlasništva, b) prema kriterijumu načina finansiranja i v) prema kriterijumu načina određivanja penzie.1) Prema tipu vlasništva, penzijski sistemi kogu se klasifikovati na : a) javne (držav-

ne) sisteme i b) privatne sisteme.- Kod javnih, odnosno državnih penziskih sistema, regulativa, organizovanje,

prikupljanje sredstava iisplata penzija u nadležnsti je države. Načelna pered-nost javnih penzijskih sistema u odnosu naprivatne u činjenici je da država poseduje monopol oporezivanja, odnosno prilupljanja doprinosa za penzij-sko osiguranje, tako da ovi fondovi ne mogu da propadnu.

- U nadležnosti privatnih penzijskih fondova su: organizacija osiguranja. Pri-kupljanj sredstava, investiranje sredstva i isplata penzija. Kod privatnih pen-zijskih fondova takođe podrazumeva se postojanje široke regulative i nadzo-


111

TERMINOLOŠKI REČNIK P

ra od strne države, a sver sa ciljem svođenja riika za osiguranike i penzionere na najnižu moguću meru. Pored državne regulative i nadzora, smanjenju rizika poslovanja privatnih penzijskih fondova doprinosi i investiciona, po pravili konzervatvna, politika koju vode ovi fondovi. Privatni penziski fon-dovi, zahvaljujući investicionoj politici koju vode i boljem menadžmentu, po pravili uspešniji su od državnih, koji su neretko pod uticajem političkog faktora.

Privatni penzijski fondovi mogu biti:a: a) fondovi po zaposlenju ( penzijski fond je vezan za preduzeće) i b) i univerzalni penzijski fondovi, odnosno penzijski fondovi kod kojih svako ima pravo pristupa (sa individualnim ra-čunima).

2) Prema načinu finansiranja, razlikujemo penzijske sisteme: a) koji se finansiraju iz tekućih prihoda, odnosno PAYG (pay-as-you-go) sistemei b) fundirane penzijske sisteme.- Kod penzijskih sistema koji su zasnovani na finasiranju iz tekućih prihoda

nastoji se prokupiti onoliko sredstava koliko je potrebno za isplatu penzija. Ovi sistemi počivaju na jednakosti prihoda i rashoda, bez fundiranja, odno-sno kapitacije. Njih isključivo organizuje i vodi država. Za uspešno funkci-onisanje penzijskih sistema koji su zasnovani na finansiranju iz tekućih pri-hoda, pored ostalog, značajan je odnos broja zaposleni prema broju penzio-nera, kao i finansijska disciplina u pogledu plaćanja doprinosa. U zemljama gde postoje nepovoljna demografska kretanja, odnosno negativan prirodni priraštaj stnovništva, javlja se problem obezbeđivanja dovoljnih sredstava za ispltu penzija i neophodnost njivog obezbenjenja, pored doprinosa za penzijsko osguranje, i iz budžeta.

Penzijski sistemi koji počivaju nafinansiranju iz tekućih prihoda mogu biti delimično fundirani, odnosno pored osnovnog izvora srestava (osnovnog fonda), kao dopunski i rezervni može postojati i kapitalni penzijski fond.

- Kod fundirani penzijskih sistema, koje gotovo isključivo organizuje privatni sektor, kapital se prikuplja tokom radnog veka zaposlenog i investira u fi-nansijsku imovinu ili nekretnine. Iz prikupljenog kapital, u koji se uključuje i prinos na investicije, isplaćuju se penzije.

3) Prema načinu određivanja penzije, razlikujemo penzijske sisteme zasnovane na: a) propisanoj isplati ili b) na propisanom doprinosu. Metod propisane isplate karakterističan je za javne (državne) penzijske sisteme, zasnovane na finansiranju iz tekućih prihoda (PAYG sistem), a metod propisa-nog doprinosa za privatne penzijske sisteme sa fundiranim fondovima.- Za metod propisane isplate ( engl.defined benefit) karakteristično je da ko-

risnik prima penzijučija je fisina utvrđena unapred poznatom formulom, a zavisi od godina osiguranjaosiguranika, visinu zarade koju je primao i druge elemente. Visina penzije osiguranika, prema tome, ne zavisi od sume za nje-ga uplaćenih doprinosa, što znači da dolazi do prelivanja srestava od jedne kategorije osiguranika ka drugim (od bogatih ka siromašnih, mada može i obrnuto; između generacija itd).

Ovaj meto određivanja visine pezija uključje, pored ostalog, određivanj pen-zija: prema, za osiguranika, najpovoljnijih deset godina, prema poslednjih destgodina, prema poslednjoj plati i na druge načine.

- Kod metode propisanog doprinosa (engl. defined contribution) penzija se

112


određuje na osnovu akumulirane sume doprinosa samog penzijskog osigu-ranika, odnosno doprinosa koga su sam penzijski osiguranik i/ ili posloda-vac uplatili penzijskom fondu. Visina pezije nije unapred određena i poznata preko utvrđene formule. Sredstva na osnovu kojih se utvrđuje visina penzije potiču, s jedne strane iz obaveznog i propisanog doprinosa na zarade i, s druge strane iz investiranih prihoda od plasiranih sredstava.

U svetu danas, polazeći od o više mogućih kombinacija tipova penzijskih sistema, postoje četiri vrste penzijskog osiguranja, i to;1) javni fond, PAYG (tekuće finansiranje), propisana isplata;2) javni fond, PAYG i stvaranje kapitalnih rezervi penzijskog sistema, propisana

isplata;3) privatni fond, fundiran, po zaposlenju, propisana isplata;4) privatni fond, fundira, individualnii računi, propisani doprinosi iOd pomenutih vrsta penzijskog osuguranja, u svetu danas dominantno mesto ima-ju sistemi zasnovani na tekućem finansiranju (PAYG sistemi), kod kojih tenutno zaposleni, plaćanjem doprinosa, finansiraju penzije penzionera, očekujući isto i kada oni postanu penzioneri, odnosno da njihove penzije u budućnosti finansiraju tada zaposleni radnici.Sistem tekućeg finansiranja penzija prikladan je za uslove: brzog ekonomskog ra-sta, povožnog odnosa broja zaposlenih i broja penzionera (tri i više zaposlenih na jednog penzionera, brzog populacionog rasta ipostojanja relativno mladog stanov-ništva. Pri navedenim uslovima moguće je uz niske stope doprinosa za penzijsko osiguranje ostvariti visoke penzije. Međutim, probemi nastaju sa: usporavanjem ekonomskog razvoja, prestankom brzog rasta zarada, nepovoljnim demografskim kretanjima, odnosno sve bržim starenjem stanovništva, sve nepovoljnijim odno-som broja zaposlenih i broja penzionera, produžavanjem životnog veka i dr. U takvim uslovima doprinosi za penzijsko osiguranje su sve viši i viši, a visina penzija svenj skromnija.Pojedine zemlje, na primer SAD, u cilju blagovremenog reagovanja nanegativne posledice sistema tekuđeg finansiranja penzija (PAYG), još u fazi ,, mladosti“ove penzijske šeme, pokušale su da delimično fundiraju svoje javne penzijske fondove na taj način što su stvarale značajne rezerve u kapitalu, propisivanjem relativno visokih stopa doprinosa u početnim fazama razvoja PAYG sistema, kada su stope, po pravili, mogle biti veoma niske. Za razliku od SAD, pojedine zemlje nisu uspele sa delimičnim fundiranjem svojih javnih penzijskih fondova, zbog lo-šeg upravljanja rezervama kapitala u vreme inflacije.Srbija, odnosno prethodna Jugoslavja nije ni pokušala da delimično fundira javni penzijski fond, već se sve vreme držala čisto PAYG sistema, držeći u ranim fazama ovog sistema niske stope doprinosa za penzijsko osiguranje ibivajući kasnije prinu-đena da ih sve više povećava.U literaturi često se navodi primer Čilea, koji je 1981. godine izvršio likvidaciju javnog penzijskog fonda, zasnovanog na PAYG sistemu, zamenivči ga obavezni privatnih fundiranih fondova. Koncept Čilea, u nešto ublaženoj verziji, prihvatila je Svetska banka i formulisala model ,, tri stuba“ penzijskog osiguranja: prvi tradicionalni PAYG, drugi obave-zan privatni fundiran i treći dobrovoljan privatni fundiran.


113


PICKETING - oblik industrijske akcije, koji se sastoji u postavljanju štrajkačkih straža, pred ulazom kod poslodavca, u cilju mirnog odvraćanja sa rada i obavešta-vanja radnika i javnosti o prirodi i opravdanosti štrajka.

PLAĆENO ODSUSTVO - zaposleni ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu zarade (plaćeno odsustvo) u ukupnom trajanju do sedam radnih dana u toku kalendarske godine, u slučaju sklapanja braka, porođaja supruge, teže bolesti člana uže porodice i u drugim slučajevima utvrđenim opštim aktom i ugovorom o radu.Vreme trajanja plaćenog odsustva utvrđuje se opštim aktom i ugovorom o radu.Pored prethodno navedenog člana zaposleni ima pravo na plaćeno odsustvo još:1) pet radnih dana zbog smrti člana uže porodice;2) dva dana za svaki slučaj dobrovoljnog davanja krvi računajući i dan davanja

krvi.Članovima uže porodice smatraju se bračni drug, deca, braća, sestre, roditelji, usvojilac, usvojenik, staratelj i druga lica koja žive u zajedničkom porodičnom do-maćinstvu sa zaposlenim.

PLATNI BILANS - pegled svih ekonomskih transakcija rezidenata jedne zemlje sa inostranstvom u toku godine Transakcije se beleže u momentu prelaska robe preko granice, po vrednosti koja sadrži i trškove do granice.Sadrži a) tekući i b) kapitalno-finansijski bilans.U tekućem bilansu se registruju izvoz i uvoz robe (trgovinski bilans), sve vrste usluga, prihodi i rashodi od rada i kapitala i tekući transferi.U kapitalnom bilansu se registruju kapitalne i finansijske transakcije. U okviru kapitalnog bilansa razlikuje se kapitalni bilans i finansijski bilans. Finansijski bilans beleži direktne i portfolio investicije, ostale investicije i devizne rezerve,

PLATNI PROMET - sva gotovinska i bezgotovinska plaćanja koje se vrše u okviru jedne nacionalne ekonomije, predstavljaju platni promet u zemlji, a sva plaćanja koja se vrše između jedne zemlje i inistranstva, predstavljaju platni promet sa ino-stranstvom.

PODRŠKA SAMOZAPOŠLJAVANJU - sredstva i stručna pomoć koju može da ostvari nezaposleni koji se samozapošljava. Samozapošljavanje je osnivanje radnje, zadruge, poljoprivrednog gazdinstva ili drugog oblika preduzetništva od strane nezaposlenog ili udruživanjem više nezaposlenih, kao i osnivanje privrednog društva ukoliko osnivač

PODSTICAJI ZA KORISNIKE NOVČANE NAKNADE - nezaposleno lice, koje je korisnik novčane naknade za slučaj nezaposlenosti najmanje tri meseca od momenta priznavanja prava a zasnuje radni odnos na neodređeno vreme, ima pra-vo na jednokratni podsticaj za zapošljavanje u visini od 30% od ukupnog iznosa novčane naknade, bez doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, koja bi mu bila isplaćena za preostalo vreme do isteka prava na novčanu naknadu.v. Mere aktivne politike zapošljavanja.

POL - biološke, unapred zadate razlike između žene i muškaraca.POLITIČKA EKONOMIJA - ekonomska disciplina koja izučava ekonomske za-

kone društvene proizvodnje. Oformljena je u prvoj polovini XIX veka kao klasič-

114


na engleska politika ekonomija, zahvaljujući , u prvom redu, istraživanjima Adama Smita i Davida Rikarda.

POLITIČKI ŠTRAJK - štrajk koji nema za predmet zahteve radnopravne prirode koje može neposredno ispuniti poslpdavac. Političkim štrajkom smatra se i štrajk kojiu za predmet ima zahtev radnopravne prirode, ali se njegovo ispunjenje traži od država, odnosno zakonodavva.

POREZ NA DODATNU VREDNOST (PDV) - oporezivanje proizvoda i usluga u svim prometnim fazama, ali tako da porez plaćen u prethodnoj fazi ne ulazi u poresku osnovicu u sledećoj fazi oporezivanja prometa. Porezom se u svakoj fazi oporezuje samo dodatna vrednost, što znači da, ako u nekoj fazi nema dodatne vrednosti, nema ni oporezivanja u toj faszi. Poresku osnovicu predstavlja razlika između prodajne i nabavne cene proizvoda i usluga u određenoj prometnoj fazi.

PORESKI PRIHODI - vrsta javnih prihoda koje država prikuplja obaveznim pla-ćanjima poreskih obveznika bez obaveze izvršenja specijalne usluge zauzvrat; Neporeski prihodi su vrsta javnih prihoda koje država prikuplja obaveznim pla-ćanjima pravnih ili fizičkih lica, sa obavezom izvršenja specijalne usluge tim licima; neporeski prihodi obuhvataju i kazne i penale.

PORESKI RASHODI ,b.s. - olakšice i oslobođenja od standardne poreske struktu-re, koji umanjuju iznos naplaćenih prihoda i koji se mogu uvoditi samo zakonima kojima se uvodi odgovarajući porez.

PORODILjSKO ODSUSTVO I ODSUSTVO SA RADA RADI NEGE DE-TETA - zaposlena žena ima pravo na odsustvo sa rada zbog trudnoće i porođaja (u daljem tekstu: porodiljsko odsustvo), kao i odsustvo sa rada radi nege deteta, u ukupnom trajanju od 365 dana.Zaposlena žena ima pravo da otpočne porodiljsko odsustvo na osnovu nalaza nad-ležnog zdravstvenog organa najranije 45 dana, a obavezno 28 dana pre vremena određenog za porođaj.Porodiljsko odsustvo traje do navršena tri meseca od dana porođaja.Zaposlena žena, po isteku porodiljskog odsustva, ima pravo na odsustvo sa rada radi nege deteta do isteka 365 dana, od dana otpočinjanja porodiljskog odsustva.Otac deteta može da koristi ovo pravo u slučaju kad majka napusti dete, umre ili je iz drugih opravdanih razloga sprečena da koristi to pravo (izdržavanje kazne zatvora, teža bolest i dr.). To pravo otac deteta ima i kada majka nije u radnom odnosu.Za vreme porodiljskog odsustva i odsustva sa rada radi nege deteta zaposlena žena, odnosno otac deteta, ima pravo na naknadu zarade, u skladu sa zakonom.Zaposlena žena ima pravo na porodiljsko odsustvo i pravo na odsustvo sa rada radi nege deteta za treće i svako naredno novorođeno dete u ukupnom trajanju od dve godine.Pravo na porodiljsko odsustvo i odsustvo sa rada radi nege deteta u ukupnom trajanju od dve godine ima i zaposlena žena koja u prvom porođaju rodi troje ili više dece, kao i zaposlena žena koja je rodila jedno, dvoje ili troje dece a u narednom porođaju rodi dvoje ili više dece.


115


PORODIČNA PENZIJA - pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice: 1) umrlog osiguranika koji je navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili je

ispunio uslove za invalidsku penziju; ili2) umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije.Ako je smrt lica nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi njegove porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža tog lica.

PORTFELJ - skup raznih hartija od vrednosti kojim raspolaže jedno lice.PORTFOLIO - u finansijama predstavlja investicije u više različitih oblika finansij-

ske aktive, najčešće u različite vrste hartija od vrednosti u posedu individualnog investitora ili institucije. Izbor odgovarajućeg portfolia zavisi od očekivanja inve-stitora u pogledu prinosa, kapitalnih dobitaka i pripadajućih rizika. Osnovni razlog formiranje portfolia je diversifikacija rizika investitora.

PORTFOLIO INVESTICIJE - skup svih investicija, odnosno hartija od vrednosti koje pripadaju jednom investitoru. Portfolio pristup omogućava investitorima da smanjuju rizik i stabilizuju prinos tako što će u svom portfelju da drže veći broj različitih hartija od vrednosti.

POSREDOVANJE U ZAPOŠLJAVANJU - poslovi povezivanja lica koje traži za-poslenje sa poslodavcem radi zasnivanja radnog odnosa ili drugog radnog anga-žovanja. Poslovi posredovanja u zapošljavanju obuhvataju: 1. povezivanje ponude i tražnje na tržištu rada; 2. preliminarnu selekciju lica koja traže zaposlenje, uzimajući u obzir uslove za rad na određenom poslu kod poslodavca, kao i vrstu i nivo obrazovanja, zanimanje, znanja i veštine i radno iskustvo lica koje traži zaposlenje; 3. savetovanje usmereno na izbor odgovarajućih poslova i tehnike aktivnog traženja posla; 4. utvrđivanje individualnog plana zapošljavanja sa nezaposlenim i 5. upućivanje lica koje traži zaposlenje poslodavcu radi izbora za zasnivanje radnog odnosa ili drugog radnog angažovanja. v. Aktivne mere politike zapošljavanja.

POTRAŽIVANJA ZAPOSLENIH U SLUČAJU STEČAJNOG POSTUPKA - Pravo na isplatu neisplaćenih potraživanja kod poslodavca nad kojim je pokrenut stečajni postupak, u skladu sa Zakonom o radu, ima zaposleni koji je bio u radnom odnosu na dan pokretanja stečajnog postupka i lice koje je bilo u radnom odnosu u periodu za koji se ostvaruju prava utvrđena ovim zakonom.Prava na isplatu neisplaćenih potraživanja ostvaruju se u skladu sa Zakonom o radu, ako nisu isplaćena u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečajni postupak.Ako su prava isplatu neisplaćenih potraživanja delimično isplaćena u skladu sa zakonom kojim se uređuje stečajni postupak, zaposlenom pripada pravo na razliku do nivoa prava utvrđenih po Zakonu o radu.Zaposleni ima pravo na isplatu:1) zarade i naknade zarade za vreme odsutnosti sa rada zbog privremene spre-

čenosti za rad po propisima o zdravstvenom osiguranju koju je bio dužan da isplati poslodavac u skladu sa ovim zakonom, za poslednjih devet meseci pre pokretanja stečajnog postupka;

116


2) naknade štete za neiskorišćeni godišnji odmor krivicom poslodavca, za kalen-darsku godinu u kojoj je pokrenut stečajni postupak, ako je to pravo imao pre pokretanja stečajnog postupka;

3) otpremnine zbog odlaska u penziju u kalendarskoj godini u kojoj je pokrenut stečajni postupak, ako je pravo na penziju ostvario pre pokretanja stečajnog postupka;

4) naknade štete na osnovu odluke suda donete u kalendarskoj godini u kojoj je pokrenut stečajni postupak, zbog povrede na radu ili profesionalnog oboljenja, ako je ta odluka postala pravnosnažna pre pokretanja stečajnog postupka.

Za ostvarivanje navedenih prava osniva se Fond solidarnosti.Delatnost Fonda je obezbeđivanje i isplata potraživanja u skladu sa Zakonom o radu. Fond ima svojstvo pravnog lica i posluje kao javna služba.

POSLODAVAC - pravno, odnosno fizičko lice ili drugi pravni subjekat koji je oba-veznik doprinosa, obvezbnik obračunavanja i plaćanja doprinosa za zaposlene, lica koja obavljaju privremene i povremene poslove i za izabrana, imenovana i po-stavljena lica koja ostvaruju razliku zarade, odnosno plate. Poslodavcem se smatra i zadruga, za lica koja obavljaju privremene i povremene poslove preko zadruge. Poslodavac, u smislu Zakona o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti, jeste domaće ili strano pravno i fizičko lice, koje prijavljuje potrebu za zapošljava-njem, zapošljava i uplaćuje doprinos za osiguranje za slučaj nezaposlenosti.

POSLOVI ZAPOŠLjAVANjA -1. obaveštavanje o mogućnostima i uslovima za za-pošljavanje; 2. posredovanje u zapošljavanju u zemlji i inostranstvu; 3. profesio-nalna orijentacija i savetovanje o planiranju karijere; 4. sprovođenje mera aktivne politike zapošljavanja i 5. izdavanje dozvole za rad strancu i licu bez državljanstva, u skladu sa zakonom.

Poslove zapošljavanja obavlja Nacionalna služba za zapošljavanje i agencija za zapošljavanje.

POSLOVNI INKUBATORI - organizacije koje obezbeđuju poslovni prostor i pruža-ju različite administrativno - tehničke usluge (računovodstvene, pravne i sl.) i uprav-ljačke usluge (poslovne ekspertize i sl.) za veći broj malih, posebno novih, preduzeća).

POSREDNI POREZ - porez koji tereti upotrebu prihoda odnosno dohodka. U ove poreze se ubrajaju opšti porez na promet, akcize, carine, porez na prenos ap-solutnih prava i sl.

POSTUPAK MIRNOG REŠAVANJA RADNOG SPORA - pokreće se podno-šenjem predloga Agenciji za mirno rešavanje radnih sporova. Strane u sporu mo-gu da podnesu predlog zajednički ili pojedinačno. Predlog sadrži: 1)ime, prezime i adresu, odnosno naziv i sedište strana u sporu; 2)predmet spora. Uz predlog, strane u sporu dostavljaju dokumentaciju u vezi sa predmetom spora, kao i imena svedoka, ako ih imaju. Ako je predlog podnela jedna od strana u sporu, Agencija dostavlja predlog i dokumentaciju drugoj strani u sporu i poziva je da se u roku od tri dana izjasni da li prihvata mirno rešavanje spora.

POTREBAN PROIZVOD - količina materijalnih dobara koja se koristi za zado-voljavanje potreba neposrednih proizvođača, odnosno podmirenje uobičajenih normalnih životnih zahteva za određenim dobrima.


117


POVREDA NA RADU - povreda osiguranika koja se dogodi u prostornoj, vre-menskoj i uzročnoj povezanosti sa obavljanjem posla po osnovu koga je osiguran, prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehaničkim, fizičkim ili hemijskim dejstvom, naglim promenama položaja tela, iznenadnim opterećenjem tela ili dru-gim promenama fiziološkog stanja organizma. Povredom na radu takođe smatra se:1) povreda koju osiguranik – zaposleni pretrpi pri obavljanju posla na koji nije

rspoređen, ali koji obavlja u interesu poslodavca kod koga je zaposlen;2) povreda koju osiguranik pretrpi na redovnom putu od stana do mesta rada ili

obrnuto, na putu preduzetom radi izvršavanja službenih poslova i na putu pre-duzetom radi stupanja na rad, kao i drugim slučajevima utvrđenim zakonom;

3) oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno ili kao isključiva posledica nekog nesrećnog slučaja ili više sile za vreme obavljanja posla po osnovu koga je osiguran ili u vezi s njim;

4) povreda koju osiguranik pretrpi u vezi s korišćenjem prava na zdravstvenu za-štitu po osnovu povrede na radu i profesionalne bolesti.

Povredom na radu smatra se i povreda koju osiguranici pretrpe učestvujući:1) u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesreća;2) u vojnoj vežbi ili vršenju drugih obaveza iz oblasti odbrane zemlje utvrđenih

zakonom;3) na radnom kampu ili takmičenju (proizvodnom, sportskom i dr.);4) na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvrđeno da su od opšteg

interesa.PRAVA AKCIONARA - pravo pristupa pravnim aktima i drugim dokumentima i

informacijama društva; pravo učešća u radu skupštine drštva; pravo glasa u skup-štini društva tako da jedna akcija uvek daje pravo na jedan glas; pravo na isplatu dividendi, posle isplate dividendi na sve izdatke preferencijalne akcije u punom iznosu; pravo učešća u raspodeli likvidacionog viška po likvidaciji društva, a nakon isplate poverilaca i akcionara bilo kojih preferencijalnih akcija; pravo prečeg sti-canja akcija iz novih emisija i zamenljivih obveznica; pravo raspolaganja akcijama svih vrsta u skladu sa zakonom.Obične akcije akcionarskog društva ne mogu se pretvoriti u preferencijalne akcije ili druge hartije od vrednosti. Preferencijalne akcije akcionarskog društva svake klase daju akcionaru ista prava.Prava akcionara sa preferencijalnim akcijama određuju se osnivačkim aktom druš-tva.Prava akcionara sa preferencijalnim akcijama uključuju naročito prednost u odno-su na obične akcije u pogledu prvenstva isplate dividende (koja kod preferencijal-nih akcija može biti participativna i kumulativna u skladu sa zakoknom kojim se uređuje tržište hartija od vrednosti) i kod prvenstva naplate kod likvidacije društva. Prava akcionara sa preferencijalnim akcijama mogu uključivati i pravo pretvaranja tih akcija u obične akcije ili u drugu klasu preferencijalnih akcija pod uslovima i u slučajevima određenim osnivačkim aktom, kao i pravo prodaje tih akcija akcionar-skom društvu po utvrđenoj ceni i drugim uslovima određenim osnivačkim aktom.Akcionari sa preferencijalnim akcijama imaju i pravo jednog glasa po akciji na bilo

118


kojoj skupštini akcionara o pitanjima koja zahtevaju grupno glasanje akcionara date klase preferencijalnih akcija u skladu sa ovim zakonom.Osnivačkim aktom akcionalrskog društva može se odrediti da akcionari preferen-cijalnih akcija imaju pravo glasa sa akcionarima koji imaju obične akcije na skup-štini akcionara ako:1) se takva preferencijalna akcija pretvara u običnu akciju (kada mogu imati broj

glasova jednak broju glasova običnih akcija u koje se mogu pretvoriti);2) ako dividenda na preferencijalne akcije koje su stečene i čija je isplata zahtevana

nisu isplaćeni, do njihove isplate. PRAVA ZAPOSLENIH-

1) pravo na odgovarajuću zaradu, bezbednost i zaštitu života i zdravlja na radu, zdravstvenu zaštitu, zaštitu ličnog integriteta i druga prava u slučaju bolesti, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i starosti, materijalno obezbeđenje za vreme privremene nezaposlenosti, kao i pravo na druge oblike zaštite, u skladu sa zakonom i opštim aktom;

2) zaposlena žena ima pravo na posebnu zaštitu za vreme trudnoće i porođaja;3) zaposleni ima pravo na posebnu zaštitu radi nege deteta, u skladu sa ovim za-

konom;4) zaposleni mlađi od 18 godina života i zaposleni invalid imaju pravo na posebnu

zaštitu;5) pravo na udruživanje, učešće u pregovorima za zaključivanje kolektivnih ugovora,

mirno rešavanje kolektivnih i individualnih radnih sporova, konsultovanje, informisanje i izražavanje svojih stavova o bitnim pitanjima u oblasti rada;

Ugovorom o radu ili odlukom poslodavca može se utvrditi učešće zaposlenog u dobiti ostvarenoj u poslovnoj godini, u skladu sa zakonom i opštim aktom.

PRAVA I OBAVEZE NEZAPOSLENIH - nezaposleni, u skladu sa zakonom, ima pravo da: 1. slobodno bira zanimanje i zaposlenje; 2. se obaveštava kod Naci-onalne službe i agencije o mogućnostima i uslovima za zapošljavanje; 3. besplatno koristi usluge Nacionalne službe i agencije; 4. sa Nacionalnom službom utvrdi in-dividualni plan zapošljavanja; 5. učestvuje u programima i merama aktivne politike zapošljavanja, u skladu sa individualnim planom zapošljavanja; 6. ostvari novčanu naknadu za vreme nezaposlenosti i 7. ostvari druga prava, u skladu sa zakonom. Nezaposleni koji zasnuje radni odnos van mesta svog prebivališta može da ostvari pravo na jednokratnu novčanu pomoć za naknadu putnih i troškova selidbe, u skladu sa opštim aktom Nacionalne službe. Nezaposleni koji pripada kategoriji teže zapošljivih lica može imati prednost, odnosno posebna prava u sprovođenju pojedinih programa i mera aktivne politike zapošljavanja, u skladu sa zakonom. Teže zapošljiv nezaposleni jeste nezaposleni koji zbog zdravstvenog stanja, nedovoljnog ili neodgovarajućeg obrazovanja, sociodemografskih karakteristika, regionalne ili profesionalne neusklađenosti ponude i tražnje na tržištu rada, ili drugih objektivnih okolnosti teže nalazi zaposlenje. Nezaposleni ima obavezu da: 1. aktivno traži zaposlenje i neposredno se obraća poslodavcu radi zaposlenja; 2. utvrdi sa Nacionalnom službom individualni plan zapošljavanja i da poštuje sva prava i obaveze koje po njemu ima; 3. učestvuje


119


u merama aktivne politike zapošljavanja, u skladu sa zakonom, opštim aktom i individualnim planom zapošljavanja; 4. ne odbija ponuđeno odgovarajuće zaposlenje i odgovarajuće obrazovanje i obuku, u skladu sa zakonom i individualnim planom zapošljavanja; 5. se javlja poslodavcima radi razgovora o zaposlenju, po uputu Nacionalne službe ili na sopstvenu inicijativu 6. se lično javlja Nacionalnoj službi radi obaveštavanja o mogućnostima i uslovima zaposlenja i posredovanja u zapošljavanju, u skladu sa individualnim planom zapošljavanja, a najmanje jednom u tri meseca, kao i na svaki poziv Nacionalne službe; 7. obavesti Nacionalnu službu o svakoj promeni koja utiče na sticanje ili gubljenje prava ili obaveza po ovom zakonu, najkasnije pet dana od nastanka promene i 8. ispunjava druge obaveze koje ima po ovom zakonu, opštem aktu i individualnom planu zapošljavanja.

PRAVA ZAPOSLENIH KOJI UČESTVUJU U ŠTRAJKU - organizovanje štraj-ka, odnosno učešće u štrajku, pod uslovima utvrđenim zakonom, ne predstavlja povredu radne obaveze, ne može biti osnov za pokretanje postupka za utvrđi-vanje disciplinske i materijalne odgovornosti zaposlenog i ne može za posledicu imati prestanak radnog odnosa zaposlenog. Zaposleni koji učestvuje u štrajku ostvaruje osnovna prava iz radnog odnosa, osim prava na zaradu, a prava iz socijalnog osiguranja - u skladu s propisima o socijalnom osiguranju. U toku štrajka organizovanog pod uslovima utvrđenim zakonom poslodavac ne može zapošljavati nova lica koja bi zamenila učesnike u štrajku, osim ako su ugro-ženi bezbednost lica i imovine, održavanje minimuma procesa koji obezbeđuje sigurnost imovine i lica, kao i izvršavanje međunarodnih obaveza. Poslodavac ne sme da spreči zaposlenog da učestvuje u štrajku niti da upotrebljava mere prinude radi okončanja štrajka, kao ni da po osnovu neučestvovanja u štrajku predvidi povoljniju zaradu ili druge povoljnije uslove rada za zaposlene koji ne učestvuju u štrajku.

PRAVA ZAPOSLENIH KOD PROMENE POSLODAVCA - u slu-čaju statusne promene, odnosno promene poslodavca, u skladu sa za-konom, poslodavac sledbenik preuzima od poslodavca prethodni-ka opšti akt i sve ugovore o radu koji važe na dan promene poslodavca. Poslodavac prethodnik dužan je da poslodavca sledbenika potpuno i istinito obavesti o pravima i obavezama iz opšteg akta i ugovora o radu koji se prenose.

Poslodavac prethodnik dužan je da o prenošenju ugovora o radu na poslodavca sledbenika pismenim putem obavesti zaposlene čiji se ugovor o radu prenosi.Ako zaposleni odbije prenos ugovora o radu ili se ne izjasni u roku od pet radnih dana od dana dostavljanja obaveštenja, poslodavac prethodnik može zaposlenom da otkaže ugovor o radu. Poslodavac sledbenik dužan je da primenjuje opšti akt poslodavca prethodnika najmanje godinu dana od dana promene poslodavca, osim ako pre isteka tog roka:1) istekne vreme na koje je zaključen kolektivni ugovor kod poslodavca

prethodnika;2) kod poslodavca sledbenika bude zaključen novi kolektivni ugovor.Poslodavac prethodnik i poslodavac sledbenik dužni su da najmanje 15 dana pre promene poslodavca, obaveste reprezentativni sindikat kod poslodavca o:

120


1) datumu ili predloženom datumu promene poslodavca;2) razlozima za promenu poslodavca;3) pravnim, ekonomskim i socijalnim posledicama promene poslodavca na polo-

žaj zaposlenih i merama za njihovo ublažavanje.Poslodavac prethodnik i poslodavac sledbenik dužni su da, najmanje 15 dana pre promene poslodavca, u saradnji sa reprezentativnim sindikatom, preduzmu mere u cilju ublažavanja socijalno-ekonomskih posledica na položaj zaposlenih.Ako kod poslodavca ne postoji reprezentativni sindikat, zaposleni imaju pravo da budu neposredno obavešteni o nastalim okolnostima.

PRAVA I OBAVEZE POSLODAVCA KOJE PROISTIČU IZ ZAKONA O ZA-POŠLJAVANjU I OSIGURANJU ZA SLUČAJ NEZAPOSLENOSTI - po-slodavac ima pravo da: 1. zahteva od Nacionalne službe da ponudi izbor lica za zasnivanje radnog odnosa; 2. samostalno odlučuje o izboru lica koja će zaposliti ili radno angažovati; 3. zaposli lice bez posredovanja Nacionalne službe ili agencije; 4. učestvuje u programima i merama aktivne politike zapošljavanja, u skladu sa zako-nom; 5. besplatno ostvari usluge Nacionalne službe i 6. ostvari druga prava utvrđena ovim zakonom i opštim aktom. Poslodavac ima obavezu da: 1. obezbedi jednak tretman lica koja su mu se javila radi razgovora o zaposlenju; 2. dostavi obaveštenje o obavljenom razgovoru o zaposlenju - na zahtev Nacionalne službe ili nezaposlenog sa kojim je obavio razgovor; 3. ispunjava druge obaveze koje ima po ovom zakonu i 4. podnese prijave Nacionalnoj službi, u skladu sa ovim zakonom.

PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGZRANjA - su:1) za slučaj starosti – pravo na starosnu penziju;2) za slučaj invalidnosti – pravo na invalidsku penziju;3) za slučaj smrti:

(1) pravo na porodičnu penziju;(2) pravo na naknadu pogrebnih troškova;

4) za slučaj telesnog oštećenja prouzrokovanog povredom na radu ili profesional-nom bolešću – pravo na novčanu naknadu za telesno oštećenje.

PRAVA ZA SLUČAJ NEZAPOSLENOSTI - v. Obavezno osiguranje za slučal neza-poslenosti.

PRAVA U SOCIJALNOJ ZAŠTITI I SOCIJALNOJ SOGURNOSTI - u Repu-blici Srbiji, su:1) Materijalno obezbeđenje;2) Dodatak za pomoć i negu drugog lica;3) Pomoć za osposobljavanje za rad;4) Pomoć u kući, dnevni boravak, privremeni smeštaj u prihvatilište i prihvatnu

stanicu, smeštaj u ustanovu ili smeštaj u drugu porodicu;5) Usluge socijalnog rada;6) Oprema korisnika za smeštaj u ustanovu socijalne zaštite ili drugu porodicu;7) Jednokratne pomoći.

PRAVILNIK O RADU - uređuje prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa:1) ako kod poslodavca nije osnovan sindikat ili nijedan sindikat ne ispunjava uslove

reprezentativnosti ili nije zaključen sporazum o udruživanju u skladu sa ovim zakonom;


121


2) ako nijedan učesnik kolektivnog ugovora ne pokrene inicijativu za početak pregovora radi zaključivanja kolektivnog ugovora;

3) ako učesnici kolektivnog ugovora ne postignu saglasnost za zaključivanje kolektivnog ugovora u roku od 60 dana od dana započinjanja pregovora;

4) ako sindikat, u roku od 15 dana od dana dostavljanja poziva za početak pregovora za zaključivanje kolektivnog ugovora, ne prihvati inicijativu poslodavca.

Pravilnik o radu donosi upravni odbor, a kod poslodavca kod koga nije obrazovan upravni odbor - direktor, odnosno lice koje vodi poslove u pravnom licu u skladu sa zakonom (u daljem tekstu: direktor). Kod poslodavca koji nema svojstvo prav-nog lica pravilnik o radu donosi poslodavac ili lice koje on ovlasti.Pravilnik o radu prestaje da važi danom stupanja na snagu kolektivnog.

PRAVILNIK O ORGANIZACIJI I SISTEMATIZACIJI POSLOVA - pravilni-kom se utvrđuju organizacioni delovi kod poslodavca, vrsta poslova, vrsta i stepen stručne spreme i drugi posebni uslovi za rad na tim poslovima. Pravilnik donosi direktor, odnosno preduzetnik. Obaveza donošenja pravilnika ne odnosi se na poslodavca koji ima 5 i manje zaposlenih.

PRAVNA NORMA - pravilo ponašanja za čije kršenje je propisana sankcija. Sadrži pravilo ponašanja, tzv. dispoziciju i sankciju za kršenje tog pravila. Vezu između dispozcije i sankcije čini prekršaj-ponašanje suprotno dispoziciji. Pored dispozicije i sankcije, pravna norma može sadržati hipotezu - pretpostavku dispozicije i pret-postavku sankcije. Pravne norme se dele na opšte (odnose se na neodređeni broj subjekata) i pojedinačne (odnosi se na određenog subjekta).

PRAVNI AKT - izjava volje koja sadrži pravnu normu. S obzirom na donosioce, mogu biti državni i nedržavni, a s obzirom na vrstu norme koje sadrže, mogu biti opšti i pojedinačni. Opšti pravni akti nazivaju se izvorima prva. Pravni akti dele se na potpune i nepotpune s obzirom na to da li sadrže i dispoziciju i sankciju pravne norme ili samo jedan od ovih elemenata.

PRAVO NA ZDRAVSTVENU ZAŠTITU - koje se obezbeđuje obaveznim zdrav-stvenim osiguranjem obuhvata:1) mere prevencije i ranog otkrivanja bolesti;2) preglede i lečenje žena u vezi sa planiranjem porodice, kao i u toku trudnoće,

porođaja i materinstva do 12 meseci nakon porođaja;3) preglede i lečenje u slučaju bolesti i povrede;4) preglede i lečenje bolesti usta i zuba;5) medicinsku rehabilitciju u slučaju bolesti i povrede;6) lekove i medicinska sredstva;7) proteze, ortoze i druga pomagala za kretanje, stajanje i sedenje, pomagala za

vid, sluh, govor, stomatološke nadoknade, kao i druga pomagala.PRAVOSUDNA AKADEMIJA - osnovana sa ciljem da doprinese profesional-

nom, nezavisnom, nepristrasnom i efikasnom obavljanju sudijske i tužilačke funkcije i stručnom i efikasnom obavljanju poslova sudskog i tužilačkog osoblja. Delatnost Akademije je da: organizuje i sprovodi prijemni ispit za početnu obu-ku; organizuje i sprovodi početnu obuku; organizuje i sprovodi stalnu obuku sudija i tužilaca; organizuje i sprovodi obuku predavača i mentora; organizuje i sprovodi stručno usavršavanje sudskog i tužilačkog osoblja; uspostavlja i održa-

122


va saradnju sa domaćim, stranim i međunarodnim institucijama, organizacijama i udruženjima, u vezi sa poslovima koje obavlja; izdaje publikacije i obavlja drugu izdavačku delatnost; obavlja istraživačko analitičke poslove i sarađuje sa naučnim institucijama; sistematski prikuplja podatke koji su od značaja za rad Akademi-je, a naročito o sprovođenju obuke i rezultatima obuke i vodi dokumentaciono informacioni centar; prikuplja i obrađuje sudsku praksu; obavlja i druge poslove utvrđene zakonom i Statutom Akademije. Organi Akademije su Upravni odbor, direktor i Programski savet.

PREDUZETNIK - osiguranik – fizičko lice koje obavlja samostalnu privrednu, profesionalnu ili drugu delatnost u skladu sa zakonom po osnovu koje plaća porez na dohodak građana na prihode od samostalne delatnosti.

PREDUZEĆE ZA PROFESIONALNU REHABILITACIJU I ZAPO-ŠLjAVANjE OSOBA SA INVALIDITETOM - pravno lice koje zapošljava i vrši profesionalnu rehabilitaciju osoba sa invaliditetom, u skladu sa ovim zakonom. Preduzeće za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom može da osnuje Republika Srbija, autonomna pokrajina, jedinica lokalne samouprave, privredno društvo, udruženje osoba sa invaliditetom ili drugo pravno ili fizičko lice, u cilju otvaranja novih radnih mesta i zapošljavanja osoba sa invaliditetom. Preduzeće za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom može obavljati delatnost pod uslovom: 1) da ima u radnom odnosu na neodređeno vreme najmanje pet osoba sa invaliditetom; 2) da, u odnosu na ukupan broj zaposlenih, ima u radnom odnosu na neodređeno vreme najmanje 50% osoba sa invaliditetom, od čega najmanje 10% osoba sa invaliditetom koje mogu da se zaposle samo pod posebnim uslovima; 3) da ima odgovarajući prostor i odgovarajuću tehničku i drugu opremu za radno osposobljavanje i rad osoba sa invaliditetom; 4) da ima zaposlena stručna lica za radno osposobljavanje i profesionalnu rehabilitaciju osoba sa invaliditetom, ukoliko preduzeće zapošljava više od 20 osoba sa invaliditetom, odnosno angažovana stručna lica ukoliko preduzeće zapošljava manje od 20 osoba sa invaliditetom, i to: - jedno lice za izvođenje praktične nastave i obuke za poslove za koje se osposobljavaju osobe sa nvaliditetom, - jedno lice za poslove pružanja profesionalne asistencije zaposlenim osobama sa invaliditetom, - jedno lice - savetnika za integraciju na radnom mestu i 5) da ima dozvolu za obavljanje delatnosti. Preduzeću za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom se iz budžeta Republike Srbije, odnosno iz Budžetskog fonda, mesečno refundiraju sredstva na ime učešća u zaradama u visini od 50% prosečne zarade u privredi Republike Srbije prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike - po zaposlenoj osobi sa invaliditetom

PREKOVREMENI RAD - na zahtev poslodavca, zaposleni je dužan da radi duže od punog radnog vremena u slučaju više sile, iznenadnog povećanja obima posla i u drugim slučajevima kada je neophodno da se u određenom roku završi posao koji nije planiran. Prekovremeni rad ne može da traje duže od osam časova nedeljno, niti duže od četiri časa dnevno po zaposlenom.

PRERASPODELA RADNOG VREMENA - poslodavac može da izvrši pre-raspodelu radnog vremena kada to zahteva priroda delatnosti, organizacija


123


rada, bolje korišćenje sredstava rada, racionalnije korišćenje radnog vreme-na i izvršenje određenog posla u utvrđenim rokovima. Preraspodela radnog vremena vrši se tako da ukupno radno vreme zaposlenog u periodu od šest meseci u toku kalendarske godine u proseku ne bude duže od punog radnog vremena. U slučaju preraspodele radnog vremena, radno vreme ne može da traje duže od 60 časova nedeljno. Preraspodela radnog vremena ne smatra se prekovremenim radom. Zaposlenom korišćenje dnevnog i nedeljnog od-mora može se odrediti na drugi način i u drugom periodu, pod uslovom da mu se dnevni i nedeljni odmor obezbedi u obimu utvrđenom zakonom u roku koji ne može da bude duži od 30 dana. U ovom slučaju zaposleni ima pravo na odmor između dva radna dana u trajanju od najmanje deset časova neprekidno. Preraspodela radnog vremena ne može se vršiti na poslovima na kojima je uvedeno skraćeno radno vreme. Zaposleni kome je radni odnos prestao pre isteka vremena za koje se vrši preraspodela radnog vremena ima pravo da mu se časovi prekovremenog rada preračunaju u puno radno vreme i priznaju u penzijski staž ili da mu se računaju kao časovi rada dužeg od punog radnog vremena.

PRESTANAK RADNOG ODNOSA - radni odnos prestaje:1) istekom roka za koji je zasnovan;2) kad zaposleni navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, ako

se poslodavac i zaposleni drukčije ne sporazumeju;3) sporazumom između zaposlenog i poslodavca;4) otkazom ugovora o radu od strane poslodavca ili zaposlenog;5) na zahtev roditelja ili staratelja zaposlenog mlađeg od 18 godina života;6) smrću zaposlenog;7) u drugim slučajevima utvrđenim zakonom.Zaposlenom prestaje radni odnos nezavisno od volje zaposlenog i volje poslodav-ca:1) ako je na način propisan zakonom utvrđeno da je kod zaposlenog došlo do gu-

bitka radne sposobnosti - danom dostavljanja pravnosnažnog rešenja o utvrđi-vanju gubitka radne sposobnosti;

2) ako mu je, po odredbama zakona, odnosno pravnosnažnoj odluci suda ili dru-gog organa, zabranjeno da obavlja određene poslove, a ne može da mu se obez-bedi obavljanje drugih poslova - danom dostavljanja pravnosnažne odluke;

3) ako zbog izdržavanja kazne zatvora mora da bude odsutan sa rada u trajanju dužem od šest meseci - danom stupanja na izdržavanje kazne;

4) ako mu je izrečena mera bezbednosti, vaspitna ili zaštitna mera u trajanju dužem od šest meseci i zbog toga mora da bude odsutan sa rada - danom početka primenjivanja te mere;

5) u slučaju prestanka rada poslodavca, u skladu sa zakonom.Radni odnos može da prestane na osnovu pismenog sporazuma poslodavca i zaposlenog.Pre potpisivanja sporazuma, poslodavac je dužan da zaposlenog pismenim putem obavesti o posledicama do kojih dolazi u ostvarivanju prava za slučaj nezaposle-nosti.Zaposleni ima pravo da poslodavcu otkaže ugovor o radu.

124


Otkaz ugovora o radu zaposleni dostavlja poslodavcu u pisanom obliku, najmanje 15 dana pre dana koji je zaposleni naveo kao dan prestanka radnog odnosa.Ako zaposleni otkaže ugovor o radu zbog, od strane poslodavca učinjene pov-rede obaveza utvrđenih zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, zaposleni ima sva prava iz radnog odnosa, kao u slučaju da mu je nezakonito prestao radni odnos.Poslodavac može zaposlenom da otkaže ugovor o radu ako za to postoji opra-vdani razlog koji se odnosi na radnu sposobnost zaposlenog, njegovo ponašanje i potrebe poslodavca, i to:1) ako zaposleni ne ostvaruje rezultate rada, odnosno nema potrebna znanja i spo-

sobnosti za obavljanje poslova na kojima radi;2) ako zaposleni svojom krivicom učini povredu radne obaveze utvrđene opštim

aktom ili ugovorom o radu;3) ako zaposleni ne poštuje radnu disciplinu propisanu aktom poslodavca, odnos-

no ako je njegovo ponašanje takvo da ne može da nastavi rad kod poslodavca;4) ako zaposleni učini krivično delo na radu ili u vezi sa radom;5) ako se zaposleni ne vrati na rad kod poslodavca u roku od 15 dana od dana

isteka roka za neplaćeno odsustvo ili mirovanje radnog odnosa u smislu ovog zakona;

6) ako zaposleni zloupotrebi pravo na odsustvo zbog privremene sprečenosti za rad;

7) ako zaposleni odbije zaključenje aneksa ugovora o radu;8) ako zaposleni odbije zaključenje aneksa ugovora o radu ;9) ako usled tehnoloških, ekonomskih ili organizacionih promena prestane po-

treba za obavljanjem određenog posla ili dođe do smanjenja obima posla. Poslodavac je dužan da pre otkaza ugovora o radu zaposlenog pismenim pu-tem upozori na postojanje razloga za otkaz ugovora o radu i da mu ostavi rok od najmanje pet radnih dana od dana dostavljanja upozorenja da se izjasni na navode iz upozorenja.

U upozorenju poslodavac je dužan da navede osnov za davanje otkaza, činjenice i dokaze koji ukazuju na to da su se stekli uslovi za otkaz i rok za davanje odgovora na upozorenje.Ako postoje olakšavajuće okolnosti ili ako priroda povrede radne obaveze ili ne-poštovanje radne discipline nije dovoljan razlog za otkaz ugovora o radu, posloda-vac može u upozorenju da zaposlenog obavesti da će mu otkazati ugovor o radu ako ponovo učini istu ili sličnu povredu, bez ponovnog upozorenja.Poslodavac je dužan da upozorenje dostavi na mišljenje sindikatu čiji je zaposleni član.Sindikat je dužan da dostavi mišljenje u roku od pet radnih dana od dana dostavljanja upozorenja.

PREUZIMANJE - tržišna aktivnost koja obuhvata različite oblike prenosa kon-trole nad preduzećem sa jedne grupe akcionara na drugu. Razlikujemo prija-teljska i neprijateljska preuzimanja. Prijateljsko preuzimanje svodi se na do-borovoljni sporazum strane koja želi da izvrši preuzimanje i preduzeća koje je predmet preuzimanja i ostvaruje se kroz dogovor ponuđača s jedne strane i vlasnika i menadžera preduzeća koje se preuzima s druge strane, dok se nepri-


125


jateljsko preuzimanje realizuje suprotno volji i interesu menadžera i vlasnika preduzeća koje se preuzima.

PRIMANJA DRŽAVE ,b.s. - sredstva koja država ostvaruje prodajom nefinansijske i finansijske imovine i zaduživanjem.

PRIMARIJUS - doktori medicine, doktori stomatologije i diplomirani farmaceuti koji imaju najmanje 12 godina rada u zdravstvenoj delatnosti, položen specijali-stički ispit, stručne i naučne radove, mogu podneti zahtev, odnosno biti predloženi za dobijanje naziva primarijus, kao stručnog priznanja za dugogodišnji uspešni zdravstveni, obrazovni i stručni rad. Predlog za dobijanje naziva primarijus može podneti odgovarajuća sekcija ili podružnica Srpsko lekarskog društva, odnosno Farmaceutskog društva Srbije, kao i nadležna komora. Bliže uslove, način i postu-pak za dobijanje naziva primariju utvrđuje ministar.

PRIMARNA EMISIJA - primarni novac je veza između monetarne politike cen-tralne banke i novčane mase. Postoje tri toka primarne emisije: 1) kreditni oblici usmeravanja primarnog novca (krediti za likvidnost i selektivni krediti poslovnim bankama); 2) stvaranje i povlačenje primarnog novca po liniji deviznih transakcija centralne banke; 3) emitovanje primarnog novca kupovinom i prodajom hartija od vrednosti ( obveznica države, blagajničkih zapisa banaka i centralne banke) od strane emisione banke.

PRIPRAVNIK - lice koje prvi put zasniva radni odnos, za zanimanje za koje je to lice steklo određenu vrstu i stepen stručne spreme, ako je to kao uslov za rad na određenim poslovima utvrđeno zakonom ili pravilnikom. Pripravnički staž traje najduže godinu dana, ako zakonom nije drukčije određeno. Za vreme pripravnič-kog staža, pripravnik ima pravo na zaradu i sva druga prava iz radnog odnosa, u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.

PRIPRAVNIČKI STAŽ ZDRAVSTVENIH RADNIKA I SARADNIKA -zdrav-stveni radnici i zdravstveni saradnici ne mogu obavljati samostalni rad dok ne oba-ve pripravnički staž i polože stručni ispit, u skladu sa zakonom. Pripravnički staž za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike sa visokom stručnom spremom traje 12 meseci, ako zakonom nije drukčije određeno. Pripravnički staž za doktore medicine čije su osnovne studije na medicinskom fakultetu, na osnovu programa nadležnog organa fakulteta, utvrđene u trajanju od šest godina - traje šest meseci. Pripravnički staž za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike sa višom, odno-sno srednjom stručnom spremom, traje šest meseci.

PRIVATIZACIJA - pretvaranje državne/društvene u privatnu svojinu. Očekivano povećanje efikasnosti preduzeća u uslovima privatne svojine osnovni je ekonom-ski razlog privatizacije.Modeli privatizacije u Republici Srbiji su:1. prodaja kapitala;2. prenos kapitala bez naknade.Prodaja kapitala, odnosno imovine subjekta privatizacije sprovodi se putem slede-ćih metoda:a) javnog tendera;b) javne aukcije.

126


Prenos kapitala bez naknade obavlja se posle sprovedene prodaje kapitala, i to: a) prenosom akcija zaposlenima; b) prenosom akcija građanima.

PRIVATIZACIONI REGISTAR - evidentira deo kapitala subjekta privatizacije izražen u akcijama, koji se prenosi građanima bez naknade, u skladu sa Zakonom o privatizaciji. Privatizacioni registar vodi se u ministarstvu nadležnom za poslove privatizacije.

PRIVATNA PRAKSA U ZDRAVSTVU - privatnu praksu može osnovati:1) nezaposleni zdravstveni radnik sa položenim stručnim ispitom;2) zdravstveni radnik korisnik starosne penzije, uz saglasnost komore zdravstvenih

radnika.Privatna praksa može se osnovati kao:1) ordinacija lekara, odnosno stomatologa (opšta i specijalistička);2) poliklinika;3) laboratorija (za medicinsku, odnosno kliničku biohemiju, mikrobiologiju, pato-

histologiju);4) apoteka;5) abulanta (za zdravstvenu negu i za rehabilitaciju);6) laboratorija za zubnu tehniku.

Privatna praksa ne može obavljati zdravstvenu delatnost iz oblasti hitne medicin-ske pomoći, snabdevanja krvlju i krvnim derivatima, uzimanja, čuvanja i presađi-vanja organa i delova ljudskog tela, proizvodnje seruma i vakcina, patoanatomsko – obdukcijsku delatnost, kao i zdravstvenu delatnost iz oblasti javnog zdravlja.

PRIVREDNI RAST - povećanje realnog obima ukupne proizvodnje u nekoj zemlji u određenom vremenskom periodu. Potrebno je razlikovati rast kao fizičko uvećanje proizvodnje, od privrednog rasta koji se ostvaruje uz stalnu konfrotaciju troškova i rezultata. Rast proiuzvodnje po stanovniku prava je mera ekonomskog napredovanja.

PRIVREDNE KOMORE - interesne, samostalne i poslovno-stručne organiza-cije privrednih društava, preduzetnika i drugih oblika organizovanja koji obaljaju privrednu delatnost i koje povezuje zajednički poslovni interes na određenom po-dručju ili teritoriji u Republici Srbiji.

PRIVREDNI RAZVOJ - dinamiziranje privrede po horizontali i vertikali, njeno menjanje, obnavljanje i unapređivanje za sve ljude. Razvojni dometi se izražavaju različitim pokazareljima, kao što su: bruto nacionalni proizvod po stanovniku, stanje zdravlja i očekivano trajanje života, obrazovanost, potrošnja energije po stanovniku, stanje životne sredine i drugo.

PRIVREDNI SISTEM - celokupnost institucionalnih uslova pod kojima privredni entiteti posluju. Dva suštinska cilja funkcionisanja privrednog sitema su ekonom-ska efikasnost i socijalna pravednost.

PRIVREDNO DRUŠTVO - pravno lice koje osnivaju osnivačkim aktom pravna i/ili fizička lica radi obavljanja delatnosti u cilju sticanja dobiti. Pravne forme pri-vrednih društava su: ortačko društvo, komanditno društvo, društvo s ograniče-nom odgovornošću i akcionarsko društvo (otvoreno i zatvoreno).


127


PRIVREMENA OBUSTAVA IZVRŠENJA BUDŽETA ,b.s.-Ako se u toku fi-skalne godine rashodi povećaju ili prihodi smanje Vlada, na predlog ministra, od-nosno nadležni izvršni organ lokalne vlasti, na predlog lokalnog organa uprave nadležnog za finansije, može obustaviti izvršenje pojedinih rashoda (u daljem tek-stu: privremena obustava izvršenja), ne duže od 45 dana. Privremenom obustavom izvršenja može se:1) zaustaviti preuzimanje obaveza; 2) predložiti produženje ugo-vornog roka za plaćanje; 3) zaustaviti davanje odobrenja za zaključenje ugovora; 4) zaustaviti korišćenje kvota. Ministarstvo, odnosno lokalni organ uprave nadležan za finansije, u saradnji sa direktnim korisnicima budžetskih sredstava, pripremaju predlog obima i mera pri-vremene obustave izvršenja.

PRIVREMENI I POVREMENI POSLOVI - poslodavac može za obavljanje po-slova koji su po svojoj prirodi takvi da ne traju duže od 120 radnih dana u kalendar-skoj godini da zaključi ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova sa:1) nezaposlenim licem;2) zaposlenim koji radi nepuno radno vreme - do punog radnog vremena;3) korisnikom starosne penzije.Ugovor se zaključuje u pisanom obliku. Poslodavac može za obavljanje privreme-nih i povremenih poslova da zaključi ugovor sa licem koje je član omladinske ili studentske zadruge i koje nije starije od 30 godina.

PROBNI RAD - može da traje najduže šest meseci. Za vreme probnog rada po-slodavac i zaposleni mogu da otkažu ugovor o radu sa otkaznim rokom koji ne može biti kraći od pet radnih dana. Zaposlenom koji za vreme probnog rada nije pokazao odgovarajuće radne i stručne sposobnosti prestaje radni odnos danom isteka roka određenog ugovorom o radu.

PROFESIONALNA ORJANTACIJA I SAVETOVANjE O PLANIRANjU KARIJERE - poslovi kojima se, pojedinačno ili grupno, pruža pomoć licima koja traže zaposlenje i drugim licima sa potrebom planiranja karijere, pri izbo-ru, promeni zanimanja i donošenju odluka u vezi sa karijernim razvojem. Ovi poslovi obuhvataju: 1. pružanje informacija o tržištu rada i razvoju zanimanja; 2. profesionalno usmeravanje lica koje traži zaposlenje i drugih lica, pri planiranju pravaca razvoja karijere; 3. razvijanje sposobnosti kod lica koje traži zaposlenje da donese odluku o svojoj karijeri; 4. razvijanje sposobnosti za aktivno traženje posla; 5. selekcija kandidata prema zahtevima posla i psihofizičkim sposobnostima lica i 6. druge savetodavne aktivnosti usmerene ka povećanju zapošljivosti lica koje traži zaposlenje. v. Mere aktivne politke zapošljavanja.

PROFESIONALNA REHABILITACIJA OSOBA SA INVALIDITETOM - v. OSOBA SA INVALIDITETOM

PROFESIONALNE BOLESTI - određene bolesti nastale u toku osiguranja, pro-uzrokovane dužim neposrednim uticajem procesa i uslova rada na radnim mesti-ma, odnosno poslovima koje je osiguranik obavljao.

Profesionalne bolesti, radna mesta, odnosno poslovi na kojima se te bolesti pojav-ljuju i uslovi pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima, utvrđuju ministar nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja i ministar nadležan za po-slove zdravlja, na predlog fonda.

128


PROFITNA STOPA - stepen oplodnje celokupnog angažovanog kapitala. Opšti obrazac za njeno izračunavanje glasi:PF’=PF/ K h 100gde je PF - ukupan profit, a K - angažovani kapital.

PROSEČNA ZARADA - od januara 2009. godine izvršene su metodološke izmene mesečnog istraživanja o zaradama zaposlenih, koje se odnose na obuhvat jedinica posmatranja. Prilikom izračunavanja prosečnih zarada, Republički zavod za statisti-ku proširio je obuhvat jedinica posmatranja. Pored podataka o zaradama isplaćenih zaposlenima kod pravnih lica ( privredna društva, preduzeća, ustanove, zadruge i druge organizacije), koji se dobijaju putem redovnih mesečnih statističkih izveštaja, prilikom izračunavanja prosečnih zarada uzimaju se u obzir i podaci o zaradama isplaćenih zaposlenima kod fizičkih lica (preduzetnika), koji se preuzimasju iz Mi-nistarstva finansija (iz evidencija Poreske uprave). Izračunavanje prosečnih zarada za januar 2009. godine izvršeno je sa podacima Poreske uprave za 166.166 zaposle-nih kod preduzetnika, što u odnosu na ukupan broj zaposlenih kod preduzetnika predstavlja obuhvat oko 45% . Zarade u tom skupu su niže, što utiče na smanjenje ukupne prosečne zarade u Republici Srbiji. Uzorak na osnovu koga je izračunata prosečna zarada za januar 2009. godine čini 85% zaposlenih kod pravnih lica i 15% zaposlenih kod preduzetnika. Efekat uključivanja podataka o zaradama zaposlenih kod fizičkih lica je smanjenje januarske prosečne zarade za oko 8%.

PROSPEKT - osnovni dokument izdavaoca akcija kojim se preduzeće predstavlja investicionoj javnosti pružajući potpune i jasne informacije potencijalnim investi-torima za donošenje odluke o ulaganju. On omogućuje potencijalnom investitoru da ostvari uvid u pravni i finansijski položaj izdavaoca akcija, kao i u njegove po-slovne rezultate. On se objavljuje u medijima (štampa, televizija, internet).

PROŠIRENJE DEJSTVA OPŠTEG KOLEKTIVNOG UDOVORA - u skladu sa članom 257. Zakona o radu, ministar može da odluči da se kolektivni ugovor ili pojedine njegove odredbe primenjuju i na poslodavce koji nisu članovi udruženja poslodavaca – učesnika kolektivnog ugovora. Odluku o proširenju dejstva kolek-tivnog ugovora ministar može doneti ako postoji opravdani interes, a naročito: 1) radi ostvarivanja ekonomske i socijalne politike u Republici Srbiji, u cilju

obezbeđenja jednakih uslova rada koji predstavljaju minimum prava zaposlenih iz rada i po osnovu rada;

2) da bi se ublažile razlike u zaradama u određenoj grani, grupi, podgrupi ili delatnosti koje bitno utiču na socijalni i ekonomski položaj zaposlenih što ima za posledicu nelojalnu konkurenciju, pod uslovom da kolektivni ugovor čije se dejstvo proširuje obavezuje poslodavce koji zapošljavaju najmanje 30 odsto zaposlenih u određenoj grani, grupi, podgrupi ili delatnosti.

Odluku ministar donosi na zahtev jednog od učesnika u zaključivanju kolektivnog ugovora čije se dejstvo proširuje, a po pribavljenom mišljenju Socijalno-ekonom-skog saveta. Odluku o proširenju dejstva opšteg kolektivnog ugovora ministar mo-že staviti van snage kada prestanu razlozi za njeno važenje.

PUNO RADNO VREME - iznosi 40 časova nedeljno, ako zakonom nije drukčije određeno.Opštim aktom može da se utvrdi radno vreme kraće od 40 časova nedeljno, ali ne kraće od 36 časova nedeljno.

129

RAČUN FINANSIRANJA ,b.s. - obuhvata primanja od prodaje finansijske imo-vine i zaduživanja, te izdatke za nabavku finansijske imovine i za otplatu kredita i zajmova.

RAD NA CRNO - v. SIVA EKONOMIJARADNA NJIŽICA - zposleni ima radnu knjižicu, koju predaje poslodavcu prilikom

zasnivanja radnog odnosa. Radna knjižica je javna isprava. Radnu knjižicu izdaje opštinska uprava. Poslodavac je dužan da zaposlenom vrati uredno popunjenu radnu knjižicu na dan prestanka radnog odnosa. U radnu knjižicu zabranjeno je unositi negativne podatke o zaposlenom. Sadržinu radne knjižice, način unošenja podataka u radnu knjižicu i način vođenja registra o izdatim radnim knjižicama propisuje ministar.

RADNA OKOLINA - prostor u kojem se obavlja rad i koji uključuje radna mesta, radne uslove, radne postupke i odnose u procesu rada.

RADNI ODNOS NA ODREĐENO VREME - radni odnos zasniva se na vreme čije je trajanje unapred određeno kada su u pitanju: sezonski poslovi, rad na odre-đenom projektu, povećanje obima posla koji traje određeno vreme i sl. za vreme trajanja tih potreba, s tim što tako zasnovan radni odnos neprekidno ili s prekidima ne može trajati duže od 12 meseci. Pod prekidom ne smatra se prekid rada kraći od 30 radnih dana. Radni odnos na određeno vreme, radi zamene privremeno odsut-nog zaposlenog, može se zasnovati do povratka privremeno odsutnog zaposlenog. Radni odnos zasnovan na određeno vreme postaje radni odnos na neodređeno vreme, ako zaposleni nastavi da radi najmanje pet radnih dana po isteku roka za koji je zasnovan radni odnos.

RADNI ODNOS ZA OBAVLJANJE POSLOVA SA POVEĆANIM RIZIKOM - ugovor o radu može da se zaključi za poslove za koje su propisani posebni uslo-vi rada samo ako zaposleni ispunjava uslove za rad na tim poslovima. Zaposleni može da radi na poslovima sa povećanim rizikom samo na osnovu prethodno utvrđene zdravstvene sposobnosti za rad na tim poslovima od strane nadležnog zdravstvenog organa.

RADNI ODNOS SA NEPUNIM RADNIM VREMSNOM - radni odnos može da se zasnuje i za rad sa nepunim radnim vremenom, na neodređeno ili određeno vreme. Zaposleni koji radi sa nepunim radnim vremenom ima sva prava iz radnog odnosa srazmerno vremenu provedenom na radu, osim ako za pojedina prava zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu nije drukčije određeno. Zaposleni koji radi sa

R

130

SINDIKALNI LEKSIKON DR SINDIKALNI LEKSIKON

nepunim radnim vremenom kod jednog poslodavca može za ostatak radnog vre-mena da zasnuje radni odnos kod drugog poslodavca i da na taj način ostvari puno radno vreme.

RADNI ODNOS ZA OBAVLJANJE POSLOVA VAN PROSTORIJA POS-LODAVCA - radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova van prosto-rija poslodavca, odnosno kod kuće. Ugovor o radu koji se zaključuje za obavljanje poslova van prostorija poslodavca, pored ostalog sadrži, sadrži i:1) trajanje radnog vremena prema normativima rada;2) vrstu poslova i način organizovanja rada;3) uslove rada i način vršenja nadzora nad radom zaposlenog;4) visinu zarade za obavljeni rad i rokove isplate;5) korišćenje i upotrebu sredstava za rad zaposlenog i naknadu za njihovu upotrebu;6) naknadu drugih troškova rada i način njihovog utvrđivanja;7) druga prava i obaveze.Rad van prostorija poslodavca, odnosno kod kuće, zaposleni obavlja sam ili sa članovima svoje uže porodice, u ime i za račun poslodavca. Članovima uže poro-dice u smislu smatraju se bračni drug i deca, roditelji, braća i sestre zaposlenog ili njegovog bračnog druga. Poslodavac može da ugovori poslove van svojih prosto-rija koji nisu opasni ili štetni po zdravlje zaposlenog i drugih lica i ne ugrožavaju životnu sredinu.

RADNI ODNOS SA KUĆNIM POMOĆNIM OSOBLJEM - Radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova kućnog pomoćnog osoblja. Ugovorom o radu može da se ugovori isplata dela zarade i u naturi. Isplatom dela zarade u naturi sma-tra se obezbeđivanje stanovanja i ishrane, odnosno samo obezbeđivanje stanovanja ili ishrane. Vrednost dela davanja u naturi mora se izraziti u novcu. Najmanji proce-nat zarade koji se obavezno obračunava i isplaćuje u novcu utvrđuje se ugovorom o radu i ne može biti niži od 50% od zarade zaposlenog. Ako je zarada ugovorena delom u novcu, a delom u naturi, za vreme odsustvovanja sa rada uz naknadu zarade poslodavac je dužan da zaposlenom naknadu zarade isplaćuje u novcu.

RADNI SPOR - spor između radnika, odnosno sindikata i poslodavca, odnosno poslodavačkog udruženja povodom povrede ili ugrožavanja individualnih, odnos-no kolektivnih prava ili interesa iz rada i po osnovu rada koji po propisanoj proce-duri rašavaju nadležni organi i tela (Ž. Kulić). Radni sporovi biti kolektivni i indi-vidualni. Kolektivnim radnim sporom smatra se spor povodom zaključivanja, izmena i dopuna ili primene kolektivnog ugovora, ostvarivanja prava na sindikalno organizovanje i štrajk. Stranom u kolektivnom sporu smatraju se učesnici u za-ključivanju kolektivnog ugovora u skladu sa zakonom. Individualnim radnim sporom smatra se spor povodom otkaza ugovora o radu i isplate minimalne zara-de. Stranom u individualnom sporu smatra se zaposleni i poslodavac.

RADNI SUD - specijalizovani sud za rešavanje radnih sporova. Potreba za speci-jalizacijom zbog specifičnosti i složenosti radnih sporova i potreba za efikasnim bržim rešavanjem radnih sporova, osnovni su razlozi za formiranje radnog suda. Formirani su u Nemačkoj, Austriji, Španiji, Švedskoj i u drugim zemljama.

RADNI CENTAR - poseban oblik ustanove koja obezbeđuje radno angažovanje kao radno terapijsku aktivnost osoba sa invaliditetom koje se ne mogu zaposliti ili


131

TERMINOLOŠKI REČNIK R

održati zaposlenje ni pod opštim ni pod posebnim uslovima, odnosno čiji je radni učinak manji od jedne trećine radnog učinka zaposlenog na uobičajenom radnom mestu. Radni centar može da obavlja delatnost pod uslovom da angažuje na radno terapijskim aktivnostima najmanje pet osoba sa invaliditetom, odnosno da angažuje na radno terapijskim aktivnostima najmanje 80% osoba sa invaliditetom u odnosu na ukupan broj radno angažovanih i zaposlenih.

RADNO PRAVO – pravne norme kojima se regulišu osnovna prava i obaveze rad-nika na radu, kao i međusobni odnosi radnika i poslodavaca koji nastaju iz radnih odnosa. Osnovni pravni instituti radnog prava su: zasnivanje i prestanak radnog odnosa, kolektivno ugovaranje, zaštita na radu, radno vreme, odmori i odsustva radnika i dr. Radno pravo sadrži i pravne norme kojima se regulišu prava po osno-vu rada u oblati zdtravstvenog i pezijskog i invalidskog osiguranja.

RASPORED RADNOG VREMENA - Radna nedelja traje pet radnih dana. Ras-pored radnog vremena u okviru radne nedelje utvrđuje poslodavac. Radni dan, po pravilu, traje osam časova. Poslodavac kod koga se rad obavlja u smenama, noću ili kad priroda posla i organizacija rada to zahteva - radnu nedelju i raspored radnog vremena može da organizuje na drugi način. Poslodavac je dužan da obavesti za-poslenog o rasporedu i promeni rasporeda radnog vremena najmanje sedam dana pre promene rasporeda radnog vremena.

RAVNOPRAVNOST POLOVA - ravnopravno učešće žena i muškaraca u svim oblastima javnog i privatnog sektora, u skladu sa opšteprihvaćenim pravilima me-đunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima, Ustavom Republike Srbije i zakonima, i svi su dužni da je poštuju.

RAZVOJNI DOKUMENT - dokument na republičkom, regionalnom, oblasnom i lokalnom nivou, kojim se uređuje ekonomski i društveni razvoj.

RAZVOJNI PROJEKAT - projekat izgradnje ili obnove komunalne, ekonomske, ekološke, socijalne i druge infrastrukture, izgradnje i jačanja institucija i kadrovskih i ljudskih resursa, razvoja privrednih društava i preduzetništva, podsticanja naučno istraživačkog rada, kao i drugi projekti koji doprinose sveobuhvatnom društveno-ekonomskom ili regionalnom razvoju.

REBALANS BUDŽETA ,b.s. - promena zakona o budžetu Republike Srbije, od-nosno odluke o budžetu lokalne vlasti u toku budžetske godine, kojom se menja, odnosno dopunjuje budžet, a rebalans finansijskog plana organizacije za obave-zno socijalno osiguranje promena finansijskog plana kojom se u toku budžetske godine, menja, odnosno dopunjuje finansijski plan. Rebalansom budžeta koji, na predlog Vlade, odnosno nadležnog izvršnog organa lokalne vlasti, usvaja Narodna skupština, odnosno skupština lokalne vlasti, vrši se usklađivanje prihoda i rashoda budžeta na nižem, višem ili istom nivou. Ako se u toku sprovođenja mera privre-mene obustave izvršenja, budžetski deficit ne uskladi sa mogućnošću finansiranja, odnosno sa planiranim deficitom, Vlada, odnosno nadležni izvršni organ lokalne vlasti, u roku od 15 dana pre isteka perioda u kojem se sprovodi privremena obu-stava izvršenja, utvrđuje predlog rebalansa budžeta. U toku usvajanja rebalansa budžeta Vlada, na predlog ministra, odnosno nadležni

132


izvršni organ lokalne vlasti, na predlog lokalnog organa uprave nadležnog za fi-nansije, može nastaviti sa privremenom obustavom izvršenja pojedinih rashoda.

RECESIJA - blaži oblik privredne neravnoteže u kojoj je proizvodnja i zaposlenost ispod nivoa pune iskorišćenosti resursa, tj ispod optimalnog nivoa. Najčešće se jevlja u razmaku od 4-5 godina.

REFERENTNA KAMATNA STOPA - stopa po kojoj se komercijalne banke za-dužuju kod centralne, ,,narodne“ banke.

REGION - statistička funkcionalna teritorijalna celina, koja se sastoji od jedne ili više oblasti, uspostavljena za potrebe planiranja i sprovođenja politike regionalnog razvoja, u skladu sa nomenklaturom statističkih teritorijalnih jedinica na nivou 2, nije administrativna teritorijalna jedinica i nema pravni subjektivitet. Za potrebe podsticanja regionalnog razvoja, u Republici Srbiji, određeni su sledeći regioni: 1) Region Vojvodine; 2) Beogradski region; 3) Zapadni region; 4) Istočni region; 5) Centralni region; 6) Južni region i 7) Region Kosova i Metohije. Vlada, na predlog organa nadležnog za poslove statistike, određuje oblasti koje čine regione. Prema stepenu razvijenosti regioni se razvrstavaju u dve grupe, i to: 1) u prvu grupu - regioni čiji je stepen razvijenosti 75% i iznad 75% republičkog

proseka društvenog bruto proizvoda po glavi stanovnika; 2) u drugu grupu - regioni čiji je stepen razvijenosti ispod 75% republičkog pro-

seka društvenog bruto proizvoda po glavi stanovnika. Prema stepenu razvijenosti jedinice lokalne samouprave razvrstavaju se u četiri grupe, i to: 1) u prvu grupu - jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti iznad

republičkog proseka; 2) u drugu grupu - jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti u raspo-

nu od 80% do 100% republičkog proseka; 3) u treću grupu - jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti u rasponu

od 60% do 80% republičkog proseka; 4) u četvrtu grupu - jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti ispod

60% republičkog proseka. RELATIVNA LINIJA SIROMAŠTVA - definiše siromaštvo u odnosu na nacio-

nalni nivo životnog standarda i određena je kao 60% medijane prosečne potrošnje po potrošačkoj jedinici. v. apsolutna linija siromaštva.

REORGANIZACIJA - oblik stečajnog postupka.Stečajni postupak koji obuhvata reorganizaciju sprovodi se prema planu reorganizacije. Reorganizacija se spro-vodi ako se time obezbeđuje povoljnije namirenje poverilaca u odnosu na bankrot-stvo, a posebno ako postoje ekonomsko opravdani uslovi za nastavak dužnikovog poslovanja. Reorganizacija se sprovodi prema planu reorganizacije koji se sačinjava u pisanoj formi. Plan reorganizacije može se podneti istovremeno sa predlogom za pokretanje stečajnog postupka ili nakon otvaranja stečajnog postupka u skladu sa ovim zakonom. Ako se plan reorganizacije podnosi istovremeno sa predlogom za pokretanje stečajnog postupka njegov naziv se menja u unapred pripremljen plan reorganizacije, a sadržina i postupak koji se na njega primenjuje određuju se u skladu sa odredbama ovog zakona kojima se to pitanje uređuje. Plan reorganizacije sadrži:


133


1) kratak uvod u kojem su uopšteno objašnjeni delatnost koju stečajni dužnik obavlja i okolnosti koje su dovele do finansijskih teškoća;

2) popis mera i sredstava za realizaciju plana, kao i detaljan opis mera koje je po-trebno preduzeti i način na koji će se reorganizacija sprovesti;

3) detaljnu listu poverilaca sa podelom na klase poverilaca i kriterijume na osnovu kojih su klase formirane;

4) visinu novčanih iznosa ili imovinu koja će služiti za potpuno ili delimično nami-renje prema klasi poverilaca, uključujući i obezbeđene i neobezbeđene poverio-ce, kao i sredstva rezervisana za poverioce osporenih potraživanja, postupak za izmirenje potraživanja i vremensku dinamiku plaćanja;

5) opis postupka prodaje imovine, uz navođenje imovine koja će se prodavati sa založnim pravom ili bez njega i namenu prihoda od takve prodaje;

6) rokove za izvršenje plana reorganizacije i rokove za realizaciju glavnih elemena-ta plana reorganizacije, ako ih je moguće odrediti;

7) jasno naznačenje da se usvajanjem plana reorganizacije sva prava i obaveze poverilaca iz plana definišu isključivo u skladu sa odredbama usvojenog plana, uključujući i situaciju u kojoj plan nije u potpunosti izvršen, odnosno u kojoj se izvršenje plana obustavlja;

8) spisak članova organa upravljanja i iznos njihovih naknada; 9) spisak stručnjaka koji će biti angažovani i iznos naknada za njihov rad; 10) ime nezavisnog stručnog lica koje će pratiti sprovođenje plana u interesu svih

poverilaca obuhvaćenih planom i način na koji će to lice obaveštavati poverioce o sprovođenju plana reorganizacije, kao i iznos i dinamiku isplate nagrade za njegov rad;

11) godišnje finansijske izveštaje za prethodne tri godine sa mišljenjem revizora ako su bili predmet revizije;

12) finansijske projekcije, uključujući projektovani bilans uspeha, bilans stanja i iz-veštaj o novčanim tokovima za period izvršenja plana reorganizacije;

13) procenu novčanog iznosa koji bi se dobio unovčenjem imovine sprovođenjem bankrotstva;

14) datum početka primene plana reorganizacije; 15) rok sprovođenja plana koji ne može biti duži od pet godina; 16) predlog za imenovanje stečajnog upravnika i članova odbora poverilaca ako je

planom predviđeno njihovo angažovanje. REPREZENTATIVNOST SINDIKATA - sindikat se smatra reprezentativnim:

1) ako je osnovan i deluje na načelima slobode sindikalnog organizovanja i de-lovanja;

2) ako je nezavisan od državnih organa i poslodavaca;3) ako se finansira pretežno iz članarine i drugih sopstvenih izvora;4) ako ima potreban broj članova na osnovu pristupnica u skladu sa zakonom;5) ako je upisan u registar u skladu sa zakonom i drugim propisom.

Prilikom utvrđivanja reprezentativnosti na osnovu broja članova, prioritet ima poslednja potpisana pristupnica sindikatu. Reprezentativnim sindikatom kod po-slodavca smatra se sindikat koji ispunjava uslove propisano zakonom i u koji je učlanjeno najmanje 15% zaposlenih od ukupnog broja zaposlenih kod poslodavca. Reprezentativnim sindikatom kod poslodavca smatra se i sindikat u grani, grupi, podgrupi ili delatnosti u koji je neposredno učlanjeno najmanje 15% zaposlenih

134


kod tog poslodavca. Reprezentativnim sindikatom za teritoriju Republike Srbije, odnosno jedinice teritorijalne autonomije ili lokalne samouprave, odnosno za gra-nu, grupu, podgrupu ili delatnost, smatra se sindikat koji ispunjava uslove prop-sane zakonom i u koji je učlanjeno najmanje 10% zaposlenih od ukupnog broja zaposlenih u grani, grupi, podgrupi ili delatnosti, odnosno na teritoriji određene teritorijalne jedinice.

REPREZENTATIVNOST UDRUŽENЈA POSLODAVACA-udruženje poslo-davaca smatra se reprezentativnim:1) ako je upisano u registar u skladu sa zakonom;2) ako ima potreban broj zaposlenih kod poslodavaca - članova udruženja poslo-

davaca, u skladu sa zakonom.Reprezentativnim udruženjem poslodavaca smatra se udruženje poslodavaca u koje je učlanjeno 10% poslodavca od ukupnog broja poslodavaca u grani, grupi, podgrupi ili delatnosti, odnosno na teritoriji određene teritorijalne jedinice, pod uslovom da ti poslodavci zapošljavaju najmanje 15% od ukupnog broja zaposlenih u grani, grupi, podgrupi ili delatnosti, odnosno na teritoriji određene teritorijalne jedinice.

Utvrđivanje reprezentativnosti sindikata i udruženja poslodavacaReprezentativnost sindikata kod poslodavca utvrđuje poslodavac u prisustvu pred-stavnika zainteresovanih sindikata, u skladu sa ovim zakonom.Sindikat može da podnese zahtev za utvrđivanje reprezentativnosti Odboru za utvrđivanje reprezentativnosti sindikata i udruženja poslodavaca :1) ako mu nije utvrđena reprezentativnost u roku od 15 dana od dana podnošenja

zahteva;2) ako smatra da reprezentativnost sindikata nije utvrđena u skladu sa ovim zakonom.

Reprezentativnost sindikata za teritoriju Republike Srbije, odnosno jedinice te-ritorijalne autonomije ili lokalne samouprave, odnosno u grani, grupi, podgrupi ili delatnosti, i reprezentativnost udruženja poslodavaca - utvrđuje ministar, na predlog Odbora, u skladu sa ovim zakonom. Odbor čine po tri predstav-nika Vlade, sindikata i udruženja poslodavaca, koji se imenuju na četiri godine. Predstavnike Vlade imenuje Vlada na predlog ministra, a predstavnike sindikata i udruženja poslodavaca imenuju sindikati i udruženja poslodavaca - članovi Socijalno-ekonomskog saveta.

Zahtev za utvrđivanje reprezentativnosti sindikat podnosi poslodavcu. Uz zah-tev se podnosi dokaz o ispunjenju uslova reprezentativnosti. Zahtev za utvrđivanje reprezentativnosti sindikat, odnosno udruženje poslodavaca, podnosi Odboru. Sindikat, poslodavci i udruženje poslodavaca mogu podneti zahtev za preispitiv-anje utvrđene reprezentativnosti po isteku roka od tri godine od dana donošenja rešenja. Preispitivanje reprezentativnosti sindikata kod poslodavca, utvrđene rešenjem poslodavca, može se pokrenuti na inicijativu poslodavca, odnosno na zahtev drugog sindikata kod tog poslodavca. Zahtev za preispitivanje reprezenta-tivnosti sindikata kod poslodavca utvrđene rešenjem ministra može podneti po-slodavac kod koga je osnovan sindikat čija se reprezentativnost preispituje ili drugi sindikat kod tog poslodavca. Zahtev za preispitivanje reprezentativnosti sindika-ta i može da podnese sindikat osnovan za teritorijalnu jedinicu, odnosno granu, grupu, podgrupu ili delatnost za koju je osnovan sindikat čija se reprezentativn-


135


ost preispituje. Zahtev za preispitivanje reprezentativnosti udruženja poslodavaca može da podnese udruženje poslodavaca osnovano za granu, grupu, podgrupu ili delatnost, odnosno teritorijalnu jedinicu za koju je osnovano udruženje posloda-vaca čija se reprezentativnost preispituje. Rešenje o reprezentativnosti i rešenje o gubitku reprezentativnosti sindikata za određenu granu, grupu, podgrupu ili delat-nost, odnosno za teritorijalnu jedinicu, kao i rešenje o utvrđivanju reprezentativ-nosti i rešenje o gubitku reprezentativnosti udruženja poslodavaca, objavljuju se u „Službenom glasniku Republike Srbije“.

REPUBLIČKA AGENCIJA ZA MIRNO REŠAVANjE RADNIH SPOROVA - posebna organizacija koja obavlja stručne poslove koji se odnose na:1. mirno rešavanje kolektivnih i individualnih sporova;2. izbor miritelja i arbitara; 3. vođenje Imenika miritelja i arbitara (u daljem tekstu: Imenik);4. stručno usavršavanje miritelja i arbitara;5. odlučivanje o izuzeću miritelja i arbitara;6. evidenciju o postupcima mirnog rešavanja radnih sporova;7. druge poslove određene Zakonom.Radom Agencije rukovodi direktor, koga postavlja Vlada Republike Srbije.

RESTITUCIJA - ponovno uspostavljanje stanja koje je postojalo pre nekog pravno relavantnog događaja,a koje je njime bilo poremećeno. Primenjuje se , pre svega,u oblasti naknade štetei kod pravno neosnovanog bogaćenja.

RESTRUKTURIRANJE U POSTUPKU PRIVATIZACIJE - a) statusne ili or-ganizacione promene; b) poravnanje iz dužničko -poverilačkog odnosa i v) prime-na drugih mera, koje se odnose na subjekt privatizacije koje omogućavaju prodaju-njegovog kapitala ili imovine metodom javnog tendera ili javne aukcije.Postupak restrukturiranja statusnom ili prganizacionom promenom obuhvata: 1) spajanje zavisnog preduzeća u okviru povezanog preduzeća, preuzimanjem ili

novim osnivanje;2) podelu preduzeća na više pravnih subjekata;3) prodaju delova preduzeća;4) prenos imovine ili dela imovine na drugi pravni subjekat;5) promenu oblika preduzeća, odnosno promenu oblika zavisnih preduzeća;6) promenu unutrašnje organizacije preduzeća ukidanjem neprofitabilnih poslov-

nih jedinica;7) prestanak obavljanja neprofitabilnih delatnosti preduzeća.Postupak restrukturiranja poravnanjem dužničko-poverilačkog odnosa obu-hvara:1) odlaganje plaćanja ili reprogramiranje duga preduzeća, uz saglasnost većinskih

poverilaca;2) prenos obaveza sa jednog zavisnog preduzeća na drugo zavisno preduzeće u

okviru povezanih preduzeća, uz saglasnost većinskih poverilaca;3) otpisivanje glavnice duga, pripadajuće kamate ili drugih potraživanja, u potpu-

nosti ili delimično, uz saglasnost većinskih poverilaca;4) konverziju novčanih potraživanja od strane poverilaca sa većinskim državnim

kapitalom u kapital tog preduzeća. Postupak restrukturiranja primenom drugih mera obuhvata:

136


1) mere za povećanje kapitala u preduzeću;2) mere za smanjenje ili povećanje broja zaposlenih;3) druge promene koje se odnose na preduzeće, a koje omogućavaju prodaju nje-

govog kapitala ili imovine metodom javnog tendera ili javne aukcije. Ako Agencija za privatizacju proceni da kapital ili imovina subjekta privatizacije

ne mogu biti prodati metodom javnog tendera ili javne aukcije bez prethodnog rsstrkturiranja, subjekt privatizacije dužananje da se restrukturira u postupku pri-vatizacije.

Agencija za privatizaciju pokreće postupak rsstrukturiranja donošenjem odluke o restrukturiranju. Pokretanje postupka restrukturiranja Agencija za privatiraciju oglašava u sredstvima javnih informisanja. Dan pokretanja posstupka privatizacije smatrase danom početka restrukturiranja. Postupak restrukturiranja okončava se kada se program restrukturiranja( koji izrađuje preduzeće koje se restrukturira ili Agencija za privatizaciju) ostvari u potpunosti, odnosno prodajom kapitala ili imovine preduzeća koje se restrukturira.

RETORZIJA - u međunarodnoj trgovini, uzvratna mera koju preduzima jedna ze-mlja da bi se zaštitila od negativnih posledica mera koje je preduzela neka druga zemlja. Na primer ako zemlja A poveća carine na uvoz iz zemlje B, onda zemlja B će povećati carine za uvoz iz zemlje

REVOLVING KREDIT - garantovana kreditna linija po osnovu ugovora preduze-ća sa bankom kojim banka garantuje preduzeću da će mu odredjeni iznos finansij-skih sredstava biti na raspolaganju u bilo koje vreme u okviru ugovorenog perioda. Preduzeće na ime korišćenja revolving kredita plaća banci kamatu i posebnu pro-viziju kada ne iskoristi pun iznos garantovanog kredita.

RIZIK - određeni nivo verovatnoće da neka aktivnost, direktno ili indirektno, izazo-ve opasnost po životnu sredinu, život i zdravlje ljudi.Faktor rizika jeste aspekt individualnog ponašanja ili životnog stila, izlaganje uti-cajima životne sredine, urođena ili nasleđena karakteristika, za koje se na osnovu epidemioloških dokaza zna da su udruženi sa stanjima vezanim za zdravlje čije se sprečavanje smatra važnim.

ROD - razlike u društvenim ulogama žena i muškaraca koje se uče usvajanjem kul-turnih obrazaca društva i podložne su promenama.

137

SALDIRANJE - izvršenje obaveza između učesnika na organizovanom tržištu pre-nosom hartija od vrednosti i novčanih sredstava po osnovu poslova sa hartijama od vrednosti.

SAMOZAPOŠLJAVANJE - fizičko lice može samostalno da obavlja delatnost kao preduzetnik, u skladu sa zakonom.

SAMOSTALNA DELATNOST - privredna, profesionalna ili druga delatnost koju obavlja: preduzetnik, osnivač odnosno član privrednog društva, samostalni umet-nik, sveštenik i verski službenik.

SAMOSTALNI UMETNIK - osiguranik – fizičko lice za koje je utvrđen status lica koje samostalno obavlja umetničku delatnost ili drugu delatnost u oblasti kulture prema evidenciji koju vodi umetničko udruženje, u skladu sa zakonom koji uređu-je samostalno obavljanje umetničke ili druge delatnosti u oblasti kulture, ako nije osigurano po drugom osnovu.

SANKCIJA - 1. stupanje na snagu nekog zakonskog akta: zvanično odobrenje. 2. sankcije - sitem političkih, ekonomskih i vojnih kaznenih mera kojima podležu prekršioci međunarodnih ugovora. 3. paragraf zakona kojim se određuju kaznene mere za prekršioce zakona.

SANKCIONISATI - odobriti, potvrditi, ozakoniti: dati čemu zakonsku snagu. 2. (nepravilno ali danas rasprostranjeno) kazniti, kažnjavati: primeniti sankcije.

SAVET ZAPOSLENIH - zaposleni kod poslodavca koji ima više od 50 zaposlenih mogu obrazovati savet zaposlenih, u skladu sa zakonom. Savet zaposlenih daje mišljenje i učestvuje u odlučivanju o ekonomskim i socijalnim pravima zaposlenih, na način i pod uslovima utvrđenim zakonom i opštim aktom.

SAVET ZA ZAPOŠLJAVANJE - osniva se za teritoriju Republike (Republički sa-vet savet), a može se osnovati i za teritoriju pokrajine (Pokrajinski savet) i jedne ili više opština (Lokalni savet). Republički savet za zapošljavanje je savetodavno telo koje Vladi daje mišljenja i preporuke u vezi sa pitanjima od interesa za unapređenje zapošljavanja, i to: 1. planovima zapošljavanja; 2. programima i merama aktivne politike zapošljavanja; 3. propisima iz oblasti zapošljavanja i 4. drugim pitanjima od interesa za zapošljavanje. Republički savet za zapošljavanje sastoji se od predstavnika osnivača, reprezen-tativnih sindikata i udruženja poslodavaca, Nacionalne službe za zapošljavanje i agencija za zapošljavanje, udruženja od značaja za oblast zapošljavanja, odnosno koja se bave zaštitom interesa nezaposlenih (osoba sa invaliditetom, nacionalnih

S

138

SINDIKALNI LEKSIKON DS SINDIKALNI LEKSIKON

manjina, učesnika oružanih sukoba, žena, omladine i sl.) i stručnjaka za oblast zapošljavanja.

SAVET EVROPE - regionalna međunarodna organizacija evropskih zemalja, sa se-dištem u Strazburu. Osnivački akt Saveta Evrope je Statut Saveta Evrope, potpisan u Londonu, 5. maja 1949. godine, od strane predstavnika 10 evropskih država: Bel-gije, Danske, Irske, Italije, Francuske, Luksemburga, Holandije, Švedske, Norveške i Velike Britanije. Pored deset država koje su učestvovale u osnivanju, u periodu od 1949. do 2007. godine, Savetu Evrope pridružilo se 37 država, i to: Grčka (1949.), Turska (1949.), Island (1950.), Nemačka (1950.), Austrija (1956.), Kipar (1961.), Švajcarska (1963.), Malta (1965.), Portugalija (1976.), Španija (1977.), Lihtenštajn (1978.), San Marino (1988.), Finska (1989.), Mađarska (1990.), Poljska (1991.), Bu-garska (1992.), Estonija (1993.), Litvanija (1993.), Slovenija (1993.), Češća Repu-blika (1993.), Slovačka (1993.), Rumunija (1993.), Andora (1994.), Letonija (1995.), Albanija (1995.), Moldavija (1995.), Makedonija (1995.), Ukrajina (1995.), Rusija (1996.), Hrvatska (1996.), Gruzija (1999.), Azerbejdžan (2001.), Jermenija (2001.), Bosna i Hercegovina (2002.), Srbija (2003.), Monako (2004.) i Crna Gora (2007.). Srbija kao pravna naslednica državne zajednice Srbija i Crna Gora u Savet Evrope primljena je 3. aprila 2003. godine, kao 45. država, od ukupno 47 država koliko ih danas ima u Savetu Evrope. Svih 47 članica Saveta Evrope potpisnice su Evropske konvencije o ljudskim pravima, koja je zaključena između članica Saveta Evrope u Rimu 4. maja 1950. godine.

SEKSUALNO UZNEMIRAVANJE - v. ZABRANA DISKRIMINACIJE

SIVA EKONOMIJA - (engl. ,,hidden economy“, ,,shadow economy“, ,,gray econo-my“, ,,informal economy“), globalna je pojava, u manjoj ili većoj meri, prisutna u svim zemljama, bez obzira na tip društva i stepen društveno-ekonomskog razvoja. Postoje brojne i različite definicije pojma ,,siva ekonomija“, a kao sinonimi ne-retko se koriste: ,,neformalna ekonomija“, ,,prikrivena ekonomija“, ,,ilegal-na ekonomija“, ,,nezvanična ekonomija“, ,,neregularna ekonomija“ i mnogi drugi termini. Međutim, pošto u značenju pomenutih pojmova ipak postoje odre-đene razlike, važno je odmah na početku ukazati na njih.Prema Ekonomskom rečniku, neformalna ekonomija (engl. informal economy): „deo je ekonomije koji karakteriše neregularno i nelegalno poslovanje. Može se posmatrati kao siva ekonomija, odnosno poslovanje koje se preduzimanjem odre-đenih radnji može legalizovati (na primer plaćanjem poreza), i crna ekonomija koja se ne može legalizovati (na primer trgovina narkoticima). Svojstvena je i za nerazvijene i za razvijene zemlje, ali se sa ekonomskim razvojem smanjuje njen udeo u društvenom prizvodu. Sve zemlje sprovode mere za njeno suzbijanje u cilju povećanja poreskih prihoda.“Prema T. Sparijusu, kako bi se omogućila ekonomska analiza fenomena, preglednu sistematizaciju obezbeđuje tipologija koja skrivenu ekonomiju deli na: ilegalnu, le-galnu koja se ne deklariše, i ekonomiju koja se obavlja u domaćinstvu. Prema istom autoru pomenuta tri tipa neformalne ekonomije imaju sledeće značenje: Ilegalna ekonomija. U ovaj tip ekonomske aktivnosti obično se uključuje vrlo ši-rok skup delatnosti, poput: krijumčarenja, proizvodnje i distribucije droge, prosti-tucije, kocke, zelenašenja, falsifikovanja, prinudne naplate dugova, ucena, otmica, reketiranja, krađa.


139

TERMINOLOŠKI REČNIK S

Nedeklarisana legalna aktivnost. Reč je o grupi aktivnosti koje su u načelu legalne ali se iz različitih razloga skrivaju od administrativnih i poreskih organa. U konkretnom ispoljavanju ove aktivnosti mogu da budu zbog toga i nelegalne, ali u principu nisu zabranjene. Ekonomska aktivnost se skriva iz više razloga. Između ostalog, da bi se izbegao ili utajio porez, da bi se izbegla davanja vezana za socijal-no osiguranje ili, pak, da bi se izbegla oštra i nefleksibilna regulativa radnih odnosa.Ekonomska aktivnost koja se obavlja u domaćinstvu. U ovu grupu se obično uključuju aktivnosti koje se obavljaju u domaćinstvu, poput: pripremanja hrane, održavanja čistoće, popravki, čuvanje dece i sl. Reč je o legalnim i proizvodnim aktivnostima koje su skrivene utoliko što ne izlaze na tržište. Ove aktivnosti nisu predmet oporezivanja niti se uključuju u društvene račune. To znači da je registro-vana ekonomska aktivnost za njihov iznos manja.Razvojni program Ujedinjenih nacija neformalnu ekonomiju definiše kao: “Eko-nomske aktivnosti, sredstva i transakcije, često nezakonite, koje nisu registrirane ili na drugi način prijavljene odgovarajućim državnim organima, te koje na taj način izbegavaju oporezivanje ili drugu vrstu uračunavanja u državne ekonomske statistike, ponekad se opisuju sinonimima „u seni“, „podzemne“ ili kao „siva ekonomija“. Međunarodna organizacija rada neformalno zapošljavanje definiše: „kao zapo-šljavanje bez sigurnih ugovora, beneficija za radnike ili bez socijalne zaštite. Sastoji se od dvije osnovne komponente: samo-zaposlenje u neformalnim poduzećima i plaćeno uposlenje na neformalnim poslovima.“Prema Ekonomskom rečniku, siva ekonomija je: „skup ekonomskih aktivno-sti koji se obavlja van institucionalizovanog privrednog ambijenta. Ona obuhva-ta kriminalno poslovanje, fiktivno privređivanje, neformalnu ekonomiju, i ostale prikrivene i nelegalizovane poslovne transakcije. Sa statističkog stanovišta ona se razvrstava na registrovanu i neregistrovanu, sa aspekta zakonitosti – na legalnu i nelegalnu, iz fiskalnog ugla – oporezovanu, oporezivu (ali se od poreskih organa prikriva ceo prihod ili njegov deo) i ostalu (za koje ne postoje jasni poreski propisi i koja se obavlja u skladu sa prazninama pravne regulative). Posebnu pažnju valja obratiti na tzv. treću privredu (crnu ekonomiju) koja je decidno zabranjena i čije je obavljanje povezano sa kriminalnim i mafijaškim poslovima.“Pod ekonomijom u senci / sivom ekonomijom / neformalnom ekonomi-jom, podrazumevamo: 1) zapošljavanje u registrovanim firmama, bez zaključenih ugovora o radu; 2) zapošljavanje u registrovanim firmama, čiji deo posla kojim se firma bavi nije registrovan, odnosno firma nije registrovana za sve poslove koji-ma se bavi; 3) zapošljavanje u registrovanim firmama, sa zaključenim ugovorom o radu, međutim poslodavac ne uplaćuje doprinose ili plaća doprinose na deo zarade, a deo zarade isplaćuje na ruke, neplaćanje prekovremenog rada, rad bez godišnjeg odmora; 4) zapošljavanje u neregistrovanim (fantomskim) firmama; 5) samozapošljavanje; 6) nelegalne transakcije (na primer, pranje novca) – a što sve ima negativan uticaj kako na ostvarivanje prava zaposlenih, tako i na javne finansije i poslodavce iz sfere formalne ekonomije.

SINDIKAT - samostalna, demokratska i nezavisna organizacija zaposlenih u koju se oni dobrovoljno udružuju radi zastupanja, predstavljanja, unapređenja i zaštite svojih profesionalnih, radnih, ekonomskih, socijalnih, kulturnih i drugih pojedi-načnih i kolektivnih interesa.

140


Zaštita i unapređenje kolektivnih i pojedinačnih prava i interesa zaposlenih, odno-sno zaštita prava iz rada i po osnovu rada, predstavlja osnovnu funkciju sindikata, koja je sadržana u biću svakog sindikata koji se osniva na izvornim principima sindikalnog organizovanja i delovanja.U ostvarivanju svoje uloge sindikati koriste sve metode sindikalnog delovanja i borbe, počev od saradnje, pregovaranja, pritisaka, kritike i osporavanja do organi-zovanja protestnih skupova i štrajkova. Ostvarivanje i zaštita interesa se praktično realizuje kroz definisanje strategije delovanja o najznačajnijim pitanjima od interesa za članstvo; kroz pokrtanje ini-cijative za donšenje i izmene i dopune sistemskih propisa i Opšteg kolektivnog ugovora; kroz unapređenje sistema kolektivnog pregovaranja i zaključivanja ugovora; kroz izradu, praćenje i primenu zajedničke osnove za zaključivanje po-sebnih kolektivnih ugovora za teritoriju, granu i delatnost; učešćem u radu Soci-jalno-ekonomskog saveta prilikom razmatranja i donošnja akata i odluka koja su od značaja za materijalni i socijalni položaj članova. Pored pomenutih pravaca de-lovanja sindikati se bave i praćenjem niza drugih pitanja, kao što su pitanja ostvari-vanja prava zaposlenih u penzijsko-invalidskom osiguranju, zdravstveno-socijalnoj zaštiti, zapošljavanju, te predlažu mere za unapređenje zaštite ovih i drugih prava. Svoju osnovnu funkciju da ostvaruje i štiti kolektivna i pojedinačna prava i interese zaposlenih, sindikat ostvaruje delovanjem na raznim nivoima organizovanosti, i to: 1) na nacionalnom nivou (granski sindikat i sindikalna centrala); 2) na lokalnom nivou (opština, grad, pokrajina); 3) kod poslodavca; 4)na stukovnoj osnovi i dr.Aktivnosti sindikalne centrale su: a) učešće u socijalnom dijalogu na nacionalnom nivou, kroz funkcionisanje socijalno-ekonomskog snjaveta; b) učešće u zaključi-vanju Opšteg kolektivnog ugovora; v) davanje amandmana na predloge zakona iz oblasti radnopravne, ekonomske i socijalne sfere; g) vođenje sudskih sporova i zaštita prava zaposlenih; d) proglašavanje generalnog štrajka i generalnog protesta; đ)organizovanje i vršenje edukacije članstva; e) razvoj međunarodne saradnje i dr.Aktivnosti granskih sindikata su: a) učešće u zaključivanju posebnih kolektivnih ugovora; b) pružanje pomoći sindikatima kod poslodavaca (priprema i zaključiva-nje kolektivnih ugovora kod poslodavca, priprema i organizovanje štrajka, aktiv-nosti vezane za privatizaciju, aktivnosti vezane za sindikalno organizovanje i sl.), i v) zaštita prava zaposlenih pred inspekcijskim i sudskim organima.Aktivnosti sindikata organizovanih kod poslodavaca su: a) učestvovanje u zaklju-čivanju kolektivnog ugovora kod poslodavca; b) davanje mišljenja o programu za rešavanje viška zaposlenih; v) razmatranje inicijative za privatizaciju; g) učestvova-nje u izradi socijalnog programa u preduzećima koja se privatizuju;d) zaštita zapo-slenih u sporu sa poslodavcem; đ)zaštita zaposlenih pred inspekcijskim organima; e)davanje mišljenja u vezi sa otkazom ugovora o radu i dr.Zaposlenima se jamči sloboda sindikalnog organizovanja i delovanja bez odobre-nja, uz upis u registar. Zaposleni pristupa sindikatu potpisivanjem pristupnice. Poslodavac je dužan da zaposlenom koji je član sindikata na ime sindikalne člana-rine odbije iznos od zarade na osnovu njegove pismene izjave i da taj iznos uplati na odgovarajući račun sindikata.Sindikat je dužan da dostavi poslodavcu akt o upisu u registar sindikata i odluku o izboru predsednika i članova organa sindikata, u roku od osam dana od dana


141


dostavljanja akta o upisu sindikata u registar, odnosno od dana izbora organa sin-dikata.Sindikat ima pravo da bude obavešten od strane poslodavca o ekonomskim i rad-no-socijalnim pitanjima od značaja za položaj zaposlenih, odnosno članova sindi-kata.Poslodavac je dužan da sindikatu obezbedi tehničko-prostorne uslove i pristup podacima i informacijama neophodnim za obavljanje sindikalnih aktivnosti.Tehničko-prostorni uslovi za obavljanje aktivnosti sindikata utvrđuju se kolektiv-nim ugovorom ili sporazumom poslodavca i sindikata.Ovlašćeni predstavnik sindikata ima pravo na plaćeno odsustvo radi obavljanja sindikalne funkcije, u skladu sa kolektivnim ugovorom ili sporazumom poslodavca i sindikata, srazmerno broju članova sindikata.Ako kolektivni ugovor nije zaključen, ovlašćeni predstavnik sindikata za obavljanje sindikalne funkcije ima pravo:1) na 40 plaćenih časova rada mesečno ako sindikat ima najmanje 200 članova i po

jedan čas mesečno za svakih sledećih 100 članova;2) na srazmerno manje plaćenih časova ako sindikat ima manje od 200 članova.

Kolektivnim ugovorom može se utvrditi da ovlašćeni predstavnik sindikata u pot-punosti bude oslobođen obavljanja poslova za koje je zaključio ugovor o radu.

SISTEM JAVNOG ZDRAVLJA - sistem koji obezbeđuje uslove za očuvanje i una-pređenje zdravlja stanovništva, a čine ga zdravstvene ustanove koje osniva Re-publika Srbija, autonomna pokrajina i jedinice lokalne samouprave, drugi oblici zdravstvene službe ( privatna praksa), zdravstveni radnici i zdravstveni saradnici, ustanove socijalne zaštite, obrazovanja, nauke, zaposleni i poslodavci i drugi uče-snici.

SISTEM KONSOLIDOVANOG RAČUNA TREZORA ,b.s.-objedinjeni račun sredstava konsolidovanih računa trezora Republike Srbije i trezora lokalne vla-sti, preko kojeg se vrše plaćanja između korisnika budžetskih sredstava, sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje i drugih korisnika javnih sredstava koji su uključeni u konsolidovani račun trezora, s jedne strane i subjekata koji nisu obuhvaćeni sistemom konsolidovanog računa trezora, s druge strane, obračunava-ju međubankarska plaćanja i vodi kod Narodne banke Srbije; Konsolidovani račun trezora Republike Srbije je objedinjeni račun sredstava korisnika sredstava budžeta Republike Srbije, korisnika sredstava organizacija za obavezno socijalno osiguranje i drugih korisnika javnih sredstava koji su uključeni u konsolidovani račun trezora Republike Srbije, a koji se otvara Republici Srbiji i vodi u Upravi za trezor; Konsolidovani račun trezora lokalne vlasti je objedinjeni račun sredstava pri-padajućih korisnika sredstava budžeta lokalne vlasti i drugih korisnika javnih sred-stava koji su uključeni u konsolidovani račun trezora lokalne vlasti, a koji se otvara lokalnoj vlasti i vodi u Upravi za trezor; Glavna knjiga trezora je poslovna knjiga skupa svih računa koja se vodi po siste-mu dvojnog knjigovodstva, u kojoj se sistematski obuhvataju stanja i evidentiraju sve promene na imovini, obavezama, kapitalu, prihodima i rashodima.

142


SISTEM UPRAVLJANJA JAVNIM FINANSIJAMA, b.s. - skup aktivnosti i po-stupaka usmerenih na uspostavljanje finansijskog jedinstva u evidentiranju prihoda i primanja i rashoda i izdataka i izvršavanju rashoda korisnika sredstava budžeta Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti, čime se obezbeđuju integritet budžet-skog sistema i budžetski ciljevi; Sistem izvršenja budžeta, kao deo sistema upravljanja javnim finansijama, obu-hvata procese i postupke koji se sprovode elektronskom komunikacijom sa Upra-vom za trezor, a kojima se izvršavaju rashodi korisnika sredstava budžeta Republi-ke Srbije, odnosno lokalne vlasti, utvrđeni zakonom o budžetu, odnosno odlukom o budžetu, kao i rashodi tih korisnika u periodu privremenog finansiranja.

SISTEMI ZDRAVSTVENE ZAŠTITE - postoje tri modela u koje se svi sistemi zdravstvene zaštite mogu grupisati, a to su:1. Sistem nacionalne zdravstvene službe – Beveridžov model,2. Sistem socijalnog osiguranja – Bizmarkov model,3. Sistem privatnog osiguranjaSistem nacionalne zdravstvene službe karakteriše:1) potpun obuhvat stanovništva zdravstvenom zaštitom i zdravstvenim osigura-

njem; 2) finansiranje iz budžeta, odnosno putem poreza, i3) pretežno državno vlasništvo ili samo kontrola nad zgradama i opremom u

zdravstvu.

Sistem nacionalne zdravstvene službe prva uvela je Velika Britanija, u julu 1948. godine. Po Vilijamu Beveridžu, koji je u svom izveštaju iz 1942. godine obrazložio osnove sistema koji će osigurati jednakost i ravnopravnost u korišćenju zdravstve-ne službe prema potrebama građana a ne prema njihovim platežnim mogućnosti-ma, ovaj sistem zdravstvene zaštite naziva se još i „Beveridžov model“. Britanska nacionalna zdravstvena služba (National Health Sevice) godinama je služila kao uzor mnogim zemljama pri formiranju njihovih vlastitih sistema zdrav-stvene zaštite. Primer Velike Britanije šezdesetih godina sledile su skandinavske zemlje, a osamdesetih godina mediteranske i druge zemlje. Od zemalja koje su uvele sistem nacionalne zdravstvene službe, pored velike Britanije i Irske, može-mo spomenuti: Švedsku, Norvešku, Finsku, Dansku, Italiju, Španiju, Portugaliju, Japan, Kanadu, Koreju i druge zemlje.Sistem socijalnog osiguranja karakteriše:1. visok procenat stanovništva obuhvaćenog obaveznim zdravstvenim osigura-

njem (preko 90%);2. finansiranje putem doprinosa zaposlenih i njihovih poslodavaca; i3. državno i/ili privatno vlasništvo nad zgradama i opremom u zdravstvu. Kao primere zemalja sa socijalnim osiguranjem možemo navesti: Nemačku, Au-striju, Francusku, Švajcarsku, Belgiju, Holandiju, Luksemburg i druge zemlje. Takođe, zemlje u tranziciji pretežno se opredeljuju za sistem socijalnog osigura-nja. Sistem privatnog osiguranja karakerišu: 1) prevashodno privatno vlasništvo nad zgradama i opremom u zdravstvu; 2) privatno zdravstveno osiguranje i 3) visok


143


procenat neosiguranog stanovništva. Zbog činjenice da osiguranik sam bira pro-gram ili šemu osiguranja po kojoj će se osigurati, ovaj sistem zdravstvene zaštite naziva se i „modelom nezavisnog ili suverenog korisnika“. Tipičan predstavnik zemalja sa sistemom privatnog osiguranja su SAD. U ovoj zemlji, u kojoj rashodi za zdravstvenu zaštitu čine oko 15% bruto nacionalnog proizvoda, zdravstveno je neosigurano oko 42 miliona stanovnika.

SKRAĆENO RADNO VREME - zaposlenom koji radi na naročito teškim, napornim i za zdravlje štetnim poslovima, utvrđenim zakonom ili opštim aktom, na kojima i pored primene odgovarajućih mera bezbednosti i zaštite života i zdravlja na radu, sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu postoji povećano štetno dejstvo na zdravlje zaposlenog - skraćuje se radno vreme srazmerno štetnom dejstvu uslova rada na zdravlje i radnu sposobnost zaposlenog, a najviše 10 časova nedeljno (poslovi sa povećanim rizikom). Skraćeno radno vreme utvrđuje se na osnovu stručne analize, u skladu sa zakonom. Zaposleni koji radi skraćeno radno vreme ima sva prava iz radnog odnosa kao da radi sa punim radnim vremenom.

SLOBODNA RADNA MESTA - broj prijavljenih potreba za radnicima na osnovu prijava koje su poslodavci dostavili Nacionalnoj službi za zapošljavanje.

SOCIJALNA (DRUŠTVENA) ISKLJUČENOST - na nivou zemalja članica EU, definisana je kao proces u kome su određeni pojedinci/ke gurnuti na margine druš-tva i sprečeni da svojim punim kapacitetima učestvuju u ekonomskim, društvenim i kulturnim tokovima. Isključenost može nastati usled siromaštva ili nedostatka osnovnih znanja i mogućnosti za oživotno učenje, ili je pak rezultat diskriminacije. Ovakve pojave pojedinca/ku ili grupe stanovništva udaljavaju od mogyćnosti za obrazovanje, zaposlenje i ostvarivanje prihoda, kao i od uključivanja i učešća u društvenim mrežama i aktivnostima u zajednici. Isključeni pojedinci/ke ili grupe imaju nedovoljan i neadekvatan pristup institucijama, organima vlasti i procesima donošenja odluka. Neki autori pod terminom socijalna isključenost podrazumevaju multidimenzioni proces koji predstavlja kombinaciju različitih oblika isključenosti: neučestvovanje u donošenju odluka i političkim procesima; ograničen pristup zaposlenosti i materijalnim resursima; limitirane mogućnosti pojedinca ili grupa za integraciju u svakodnevne kulturne procese. Drugim rečima, socijalna isključenost je dinamičan proces delimičnog ili potpunog isključivanja pojedinca/ke ili grupa, iz bilo kog od sistema (društvenog, ekonomskog, političkog, kulturnog) i ovakvi procesi onemogućavaju pojedince/ke i/ili grupe da ostvare svoja građanska, politička ili društvena prava.

SOCIJALNA ( DRUŠTVENA) UKLJUČENOST - proces koji omogućava da svi pojedinci/ke i društvene grupe u potpunosti učestvuju u ekonomskim, druš-tvenim i kulturnim tokovima, i da mogu da dostignu odgovarajući životni stan-dard. Proces bi trebalo da omogući i veće učešće građana/ki u donošenju odluka, posebno onih koje utiču na njihovo blagostanje i ostvarivanje ljudskih prava.Na Lisabonskom samitu Evropskog saveta, koji je održan u martu 2000. godine, socijalna kohezija je proglašena za jedan od tri ključna strateška cilja EU. Socijalna kohezija se definiše kao sposobnost društva da obezbedi blagostanje svim svo-jim članovima/cama, ublaži nejednakosti i izbegne magrinalizovanje pojedinaca ili društvenih grupa. U različitim kontekstima termin socijalna kohezija može se

144


koristiti da bi se istakle: (1) zajedničke norme i vrednosti; (2) posedovanje zajed-ničkog identiteta i pripadanja široj zajednici; (3) osećaj stabilnosti; (4) postojanje odgovornih institucija koje obezbeđuju blagostanje društva; (5) jednaka distribu-cija prava, mogućnosti, bogatstva i dohotka; ili (6) snažno građansko društvo i ak-tivni građani/ke. Već krajem 2000. godine u Nici su postavljeni zajednički ciljevi u borbi protiv siromaštva i socijalne isključenosti, a 2001. godine u belgijskom gradu Lakenu (Laeken) usvojen je skup pokazatelja na osnovu kojih se u EU prati stanje socijalne uključenosti (Laken pokazatelji).

SOCIJALNA ORGANIZACIJA - v. SOCIJALNA PREDUZEĆA

SOCIJALNA PREDUZEĆA - preduzetničke organizacije koje: 1) imaju nepro-fitne (socijalne) ili ograničene profitne ciljeve, 2) osnovane su da bi zadovolja-vale potrebe svojih članova ili pružale usluge drugima. 3) postavljaju socijalne ciljeve ispred poslovne politike, 4) nisu deo državnog aparata, 5) ne pripadaju političkim partijama, 6) imaju demokratsku unutrašnju organizaciju, 7) formalno su organizovane ( imaju neki pravni osnov po kome se osnivaju), 8) autonomne su u odlučivanju, 9) deluju u cilju unapređenja života u zajednici i doprinose socijalnoj integraciji i 10) u koje članstvo nije obavezno. Socijalna preduzeća koja se bave radnom integracijom mogu se svrstati u četiri glavna modela:1) Organizacije za reintegraciju radnika koji imaju probleme u zapošljavanju na

tržištu rada, te nude prelazno zapošljavanje radnicima kojima je potrebna do-datna podrška ili obuka (centri za trening, i sticanje veština koji nude razne vrste kvalifikacija za poslove koji se traže na tržištu rada, prekvalifikacije i druge vrste obuke za pronalaženje posla.

2) Organizacije koje zapošljavaju socijalne grupe koje teško nalaze posao na tržištu rada (marginalni pojedinci koji su korisnici socijalnog staranja).

3) Organizacije koje zapošljavaju hendikepirana (mentalno i fizički obolela) lica kojima je neophodna rehabilitacija i zapošljavanje u skladu sa preostalim spo-sobnostima. Reš je o najstarijoj formi, odnosno tradicionalnom obliku socijal-nih preduzeća, koja su poznata i u Srbiji kao zaštitne radionice za zapošljavanje invalida.

4) Organizacije koje pružaju mogućnost resocijalizacije ljudima sa ozbiljnim pro-blemima prilagođavanja, a uglavnom se radi o alkoholičarima, narkomanima ili osobama sa težim mentalnim ili fizičkim poremećajima.

Socijalno preduzeće, prema Zakonu o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljava-nju osoba sa invaliditetom, jeste privredno društvo koje se osniva za obavljanje delatnosti koja je usmerena na zadovoljenje potreba osoba sa invaliditetom, i koje, nezavisno od ukupnog broja zaposlenih, zapošljava najmanje jednu osobu sa in-validitetom. Socijalna organizacija, prema istom zakonu, jeste drugi oblik organizovanja koji se osniva za obavljanje delatnosti koja je usmerena na zadovoljenje potreba osoba sa invaliditetom i koji zapošljava najmanje jednu osobu sa invaliditetom

SOCIJALNI DIJALOG - proces, mehanizam i institucionalni okvir u kome pred-stavnici vlade, odnosno nadležnog izvršnog organa autonomne pokrajine ili jedi-nica lokalne samouprave, reprezentativnih sindikata i reprezentativnog udruženja poslodavaca, u cilju socijalne stabilnosti i društvenog razvoja, utvrđuju zajedničke interese.


145


Socijalni dijalog je zapravo zbirni pojam koji označava različite forme i sadržaje bipartitnog, tripartitnog ili multipartitnog dijaloga, odnosno dijaloga između dva, tri ili više aktera, a sve sa ciljem postizanja dogovora i izbegavanja konflikta ili nje-govog svođenja na najnižu moguću meru. Socijalni dijalog nije sam po sebi cilj, već sredstvo da se dođe do socijalnog konsenzusa.Za razvoj socijalnog dijaloga najvažnija međunarodna tripartitna institucija je Me-đunarodna organizacija rada (MOR), osnovana 1919. godine. MOR, kao specija-lizovana agencija organizacije Ujedinjenih nacija, jedina je organizacija koja ima triprtitni sastav na svetskom nivou. Među brojnim konvencijama i preporukama MOR-a za socijalni dijalog posebno su značajne: Preporuka br.113 iz 1960. godi-ne, o konsultacijama (konsultacije u okviru industrije i konsultacije na nacionalnom nivou), Konvencija br. 144 iz 1976. godine, o tripartitnim konsultacijama (među-narodni radni standardi) i prateća Preporuka br. 152, kao i Rezolucija MOR-a iz 1996. godine, o tripartitnim konsultacijama na nacionalnom nivou o ekonomskoj i socijalnoj politici. Osnovna dva pristupa socijalnom dijalogu su neoliberalni i neokorporativni pristup. Neoliberalni pristup zasniva se na stavu o antitržišnoj i antidemokratskoj prirodi i logici socijalnog dijaloga, naime ovaj pristup je rezervisan prema svakoj regulaciji i izvan tržišnih mehanizama. Za razliku od neoliberalnog pristupa, neo-korporativni pristup favorizuje formalizovan i institucionalizovan socijalni dijalog.Predmet socijalnog dijaloga su: ukupna ekonomska i socijalna politika, nacrti za-kona i predlozi drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalni položaj za-poslenih i poslodavaca, razvoj i unapređenje kolektivnog pregovaranja, politika zapošljavanja, politika zarada i cena, privatizacija i druga pitanja od interesa za zaposlene, njihove sindikate i poslodavce. Socijalni dijalog najčešće karakterišu sporost, složenost i postojanje brojnih teško-ća koje ga prate, međutim i pored toga on je neophodan i nema alternativu. Soci-jalna stabilnost modernih društava ne može se zamisliti bez postojanja socijalnog dijaloga.Važna pretpostavka za socijalni dijalog kao demokratsku proceduru je postojanje međusobnog poverenja socijalnih partnera, a kada ima poverenja postoji i šansa da se dođe do kompromisa kao alternative eventualnom sukobu.U biti socijalnog dijaloga treba da bude strateška motivacija, a ne takozvana taktič-ko-politička, pod kojom se, pored ostalog, podrazumeva: formalistički pristup so-cijalnom dijalogu; politička instrumentalizacija socijalnog dijaloga (postizanje tzv. „socijalnog mira“), prihvatanje dijaloga u iznudici (kada „zagusti“) i drugo.Osnovni cilj socijalnog dijaloga je postizanje socijalnog konsenzusa, odnosno socijalnog pakta o sadržaju, dinamici i socijalnoj ceni ekonomskih i ukupnih društvenih promena u jednoj zemlji. Primeri razvijenih evropskih zemalja pokazu-ju nam da su bolje ekonomske efekte postigle one zemlje koje su, pored ostalog, uspele da stabilizuju socijalne odnose. U Republici Srbiji postoji potreba za pokretanje stvarnog socijalnog dijaloga, i to iz sledećih razloga:1) Socijalni dijalog je jedini način da Srbija izađe iz zone visokog socijalnog i po-

litičkog rizika;

146


2) Odsutnost socijalnog dijaloga vodi u nekontrolisanu ekspoloziju socijalnog ne-zadovoljstva, razvoja socijalne demagogije i poraza demokratskih reformskih snaga;

3) Socijalni dijalog je najbolji put da se dođe do socijalnog pakta, odnosno spo-razuma o pravcu, sadržaju, dinamici i socijalnoj ceni ekonomskih i ukupnih društvenih promena;

4) Neophodno je da Srbija svoje radno i socijalno zakonodavstvo prilagodi sa zakonodavstvo Evropske unije.

Polazeći od značaja socijalnog dijaloga, naročito u kritičnoj fazi tranzicije, aktivno-sti sindikata treba da budu usmerene na delovanje prema nosiocima ekonomske i socijalne politike, i to tako što:1) Pokreće inicijative za izmenu postojećih i donošenje novih zakona koji utiču na

materijalni i socijalni položaj zaposlenih;2) Insistira na stvaranju ekonomskog ambijenta i uslova koji mogućavaju rast pro-

izvodnje, veće zapošljavanje, rast standarda, obezbeđenje zdravih i bezbednih uslova rada i ekološki zdrave životne sredine;

3) Predlaže izmene zakona koji se odnose na radne odnose i socijalni položaj rad-nika kao što su već pomenuti Zakon o radu, Zakon o mirnom rešavanju radnih sporova, Zakon o štrajku, i sl.;

4) Radi na uspostavljanju bolje saradnje između isnspekcija rada, poslodavaca, za-poslenih i sindikalnih organizacija (kroz formiranje mešovitih komisija i odbora za zaštitu);

5) Insistira na tekovinama pravno uređene države i efikasnog sudstva koje podra-zumeva brzo i efikasno rešavanje radnih sporova;

6) Teži ka stvaranju dugoročne politike rešavanja problema nezaposlenosti, kroz realizaciju Nacionalne strategije zapošljavanja, te aktivne mere politike zapo-šljavanja;

7) Zahteva dosledno sprovođenje državne politike smanjenja siromaštva;8) Učestvuje u reformi sistema socijalne i zdravstvene zaštite;9) Zalaže se za zakonsku zaštitu prava malih akcionara, kao i za učešće zaposlenih

u upravljanju preduzećem.U ostvarivanju socijalnog dijaloga, kako na republičkom, tako i na lokalnom nivou, uočeni su sledeći problemi:1) postojanje formalističkog pristupa socijalnom dijalogu (socijalni dijalog se sa-

mo deklarativno prihvata);2) socijalni dijalog se prihvata jedino u iznudici kada se javlja kao jedino rešenje;3) postojanje težnje ka neinstitucionalizaciji socijalnog dijaloga;4) politička instrumentalizacija socijalnog dijaloga (cilj je da se samo postigne tzv.

„socijalni mir“);5) socijalni dijalog se uglavnom koristi da se nešto spreči, a ne da se njime nešto

postigne;6) nesloga sindikata (međusobna „sindikalna olajavanja“);7) odsustvo odgovarajuće logističke podrške za rad socijalno-ekonomskog saveta;8) nereprezentativnost partnera – najčešće unije poslodavaca, a neretko i pojedi-

nih sindikata;9) nepostojanje odgovarajućeg pristupa medijima;


147


10) na sednicama Socijalno-ekonomskog saveta ne razmatraju se nacrti zakona; predlozi drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalni položaj zaposle-nih i poslodavca, a takođe i pitanja vezana za: privatizaciju, politiku zapošlja-vanja, socijalnu i zdravstvenu zaštitu i sigurnost, obrazovanje i profesionalnu obuku, demografska kretanja i druga pitanja čije je razmatranje predviđeno zakonom.

Socijalni dijalog u Srbiji zavisi od spemnosti pregovarača da razgovaraju, saslušaju drugu stranu, da iznesu svoje mišljenje, da prihvate suprotno mišljenje i na kraju ako je potrebno i da popuste u nekim pitanjima, ako će se doći, na obostranu ko-rist, do adekvatnog rešenja.

SOCIJALNI PAKT - predmet socijalnog pakta je makroekonomska i socijalna politika (a ne pitanja iz radnog odnosa koji su glavni predmet kolektivnih ugovora između predstavnika poslodavaca i zaposlenih).Cilj potpisivanja kolektivnog pakta je postizanje nacionalnog konsenzusa izme-đu socijalnih partnera o glavnim pravcima ekonomske i socijalne politike zemlje, a u cilju postizanja prosperiteta zemlje i svih njenih građana.U socijalnom paktu do detalja su razrađeni i konkretizovanje obaveze i zadaci potpisnika, regulisani njihovi međusobni odnosi, utvrđeni metodi i načini usklađivanja njihovih interesa, način rešavanja eventualnih sporova (isklju-čivo kroz socijalni dijalog) i dr.Zaključivanjem socijalnog pakta potrebno je obezbediti stabilan okvir za: a) utvrđivanje nacionalne strategije ekonomskog i socijalnog razvoja zemlje,

smanjenje siromaštva, restruktuiranje i revitalizaciju privrede, sprovođenje eko-nomski odgovorne, javne i socijalno prihvatljive privatizacije, što bi za rezultat imalo pozitivna kretanja osnovnih indikatora razvoja, rast standarda stanovniš-tva i ukupan kvalitet života;

b) rešavanje problema nezaposlenosti, kroz donošenje i realizaciju realne nacio-nalne strategije zapošljavanja, kroz aktivne mere politike zapošljavanja i socijalno zbrinjavanje radnika koji u procesu privatizacije ostanu bez posla;

v) stabilizaciju javnih finansija, uz celovitu poresku reformu koja podrazume-va stimulativnu poresku politiku za povećanje privredne aktivnosti;

g) celovitu reformu oblasti od opšteg društvenog interesa: obrazovanje i nau-ke, sistema zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja, penzijsko invalidskog sistema, kulture, sporta i dr.

Osnovne pretpostavke za ostvarivanje ciljeva iz socijalnog pakta su sledeće: a) stvaranje uslova neophodnih za funkcionisanje pravne države, podizanje

efikasnosti svih državnih organa, organizacija, institucija, kao i postizanje pravne i socijalne sigurnosti;

b) uspostavljanje mehanizama i instrumenata za funkcionisanje nezavisnog sudstva, uz ostvarivanje mogućnosti osnivanja sudova za radne sporove i fleksibilizaciju radnih odnosa, u skladu sa evropskim standardima i poštovanje međunarodnih normi (ratifikovanih međunarodnih konvencija);

v) uspostavljanje odgovarajućeg radnog zakonodavstva u čijem će zaokruživa-nju i realizaciji podjednako učestvovati svi socijalni partneri;

g) formiranje odgovarajućih mehanizama mirno rešavanje kolektivnih i indivi-dualnih radnih sporova, uz sudelovanje svih socijalnih partnera.

148


SOCIJALNO-EKONOMSKI SAVET - formalni i institucionalni okvir za vođenje so-cijalnog dijaloga. Prvi socijalno-ekonomski savet formiran je u Francuskoj 1925. godine. U razvoju socijalno-ekonomskih saveta u Evropi možemo razlikovati četiri peri-oda, i to: a) Period od 1945. do 1960. godine;U ovom periodu osnovni cilj formiranja saveta bio je brza izgradnja i oporavak

ratom opustošene privrede, kao i da se politička demokratija, formiranjem od-govarajućih institucija, dopuni ekonomskom i socijalnom demokratijom. U ovom periodu formirani su socijalno-ekonomski saveti u Belgiji (1948. godine), Holandiji (1950) i Italiji (1957).

b) Period od 1960. do 1974. godine;U ovom tzv. „zlatnom periodu“, odnosno periodu privrednog buma i prosperiteta

dolazi do razvoja i produbljavanja dijaloga između poslodavaca i sindikata, te se formiraju socijalno-ekonomski saveti u većem broju zemalja, kao npr. u Velikoj Britaniji (1962) i Irskoj (1973).

v) Period posle 1975. godine;U ovom periodu ekonomske krize dolazi do sužavanja i ograničavanja rezultata sindi-

kalne borbe i ograničavanja procesa kolektivnog pregovaranja. Socijalno-ekonom-ski saveti formirani su, nakon pada vojnih hunti, u Grčkoj (1978) i Portugaliji (1984).

g) Period posle 1989. godine;U ovom periodu, nakon pada Berlinskog zida i otpočinjanja procesa tranzicije u bivšim socijalističkim zemljama Centralne i Istočne Evrope, dolazi do daljeg širenja Evropske Unije i formiranja socijalno-ekonomskih saveta u većem broju zemalja, kao npr. u: Bugarskoj (1993), Sloveniji (1994), Rumuniji (1997), Hrvatskoj i Crnoj Gori i Srbiji (2001).U pogledu sastava socijalno-ekonomskih saveta, možemo razlikovati tri njihova osnovna modela:1) bipartitni – socijalno-ekonomski savet čini jednak broj predstavnika radnika i

poslodavaca;2) tripartitni, sa sledećim varijantama:

a) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od jednakog broja predstavnika vlade, sindikata i poslodavaca (Srbija, Hrvatska, Belgija, Portugalija, Slovenija, Ru-munija i dr.);

b) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od jednakog broja sindikata i posloda-vaca, a broj predstavnika vlade je znatno manji;

c) Socijalno-ekonomski savet sastavljen od predstavnika sindikata, posloda-vaca i nezavisnih stručnjaka, pri čemu vlada nije direktno reprezentovana (Holandija i Italija)

d) „Tripartizam plus“ - Socijalno-ekonomski savet čine predstavnici sindikata, samozaposlenih radnika, poslodavaca i eksperata koje imenuju predsedik re-publike i predsednik vlade (Velika Britanija, Danska, Malta i dr).

3) multipartitni saveti – u sastavu socijalno-ekonomskog saveta nalaze se i pred-stavnici brojnih socijalno-ekonomskih grupa: industrijskih udruženja, naučnih institucija, socijalnih fondova, banaka, nevladinih organizacija, farmera, lokal-nih vlasti i dr. (Francuska, Irska, Portugalija i dr).

4) Članstvo u socijalno-ekonomskim savetima


149


Broj članova – predstavnika u socijalno-ekonomskim savetima je različit, i kreće se od 15 članova do preko 200 članova. U pojedinim evropskim zemljama broj članova socijalno-ekonomskih saveta je sledeći:

a) Slovenija - 15 članova;b) Srbija i Hrvatska - 18 članova;c) Velika Britanija - 25 članova (po šest iz redova radnika, poslodavaca i vlade

i sedam tzv. nezavisnih članova – predstavnici Narodne banke, Udruženja potrošača i dr);

d) Belgija - 50 članova;e) Italija - 111 članova (37 predstavnika poslodavaca javnog i privatnog sek-

tora, 44 preedstavnika radnika, 18 predstavnika samozaposlenih radnika, 11 predstavnika socijalnih službi i nevladinih organizacija i 12 eksperata – od kojih osmoricu imenuje predsedik republike, a četvoricu predsednik vlade);

f) Francuska - 231 član (68 predstavnika vlasti i 163 predstavnika koje direk-tno imenuju sindikati, unije poslodavaca i profesionalna udruženja i asocija-cije poljoprivrednika).

Mandat članova socijalno-ekonomskog saveta uglavnom se kreće između dve i šest godina.Pri socio-ekonomskim savetima najčešće se formiraju stalna radna tela, odbori, komisije i dr. Socijalno-ekonomski saveti u najvećem broju zemalja uglavnom ima-ju konsultativnu funkciju, i u vezi sa određenim pitanjima oni donose posebne smernice, direktive i stavove koji se upućuju vladi i parlamentu. Takođe, socijalno-ekonomski saveti bave se pripremom izveštaja i studija i vrše istraživanja o širo-kom krugu problema koja se objavljuju u posebnim publikacijama.U Republici Srbiji Socijalno ekonomski savet formiran je 2001. godine, a Zakon o Socijalno-ekonomskom savetimu donet je 2004. godine. Socijalno-ekonomski savet, prema članu 2. zakona, je nezavisan organ koji čine:1) za teritoriju Republike Srbije: predstavnici Vlade Republike Srbije (u daljem

tekstu: Vlada), predstavnici reprezentativnih udruženja poslodavaca (u daljem tekstu: poslodavci) i predstavnici reprezentativnih sindikata (u daljem tekstu: sindikati), osnovanih za teritoriju Republike Srbije;

2) za teritoriju autonomne ppokrajine i jedinice lokalne samouprave: predstavnici nadležnih izvršnih organa autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samoupra-ve, predstavnici poslodavaca i predstavnici sindikata, osnovanih za određenu teritorijalnu jedinicu.

Zadatak Socijalno-ekonomskog saveta, prema članu 3. Zakona, na svim nivoima na kojima se osniva, je uspostavljanje i razvoj socijalnog dijaloga po pitanjima od značaja za:- ostvarivanje ekonomskih i socijalnih sloboda i prava čoveka;- ostvarivanje (zaštitu) materijalnog, socijalnog i ekonomskog položaja zaposle-

nih i poslodavaca i uslova njihovog života i rada;- razvoj kulture pregovaranja,- podsticanje za mirno rešavanje kolektivnih radnih sporova,- razvoj demokratije. U nadležnosti Socijalno-ekonomskog saveta Republike Srbije, u skladu sa članom 9. Zakona, su pitanja vezana za:

150


- razvoj i unapređivanje kolektivnog pregovaranja,- uticaja ekonomske politike i mera za njeno sprovođenje na socijalni razvoj

i stabilnosti;- politiku zapošljavanja,- politiku zarada i cena,- konkurenciju,- produktivnost,- privatizaciju i druga pitanja strukturnog prilagođavanja,- zaštitu životne i radne sredine,- obrazovanje i profesionalnu obuku,- socijalnu i zdravstvenu zaštitu i sigurnost,- demografska pitanja i sl.Socijalno-ekonomski savet zauzima stavove po ovim pitanjima, uvek konsenzu-som (saglasnošću svih članova Saveta) i dostavlja ih Vladi.U nadležnosti Saveta je i razmatranje:- nacrta zakona i- predloga drugih propisa od značaja za ekonomski i socijalni položaj zaposlenih

i poslodavaca.Savet o pripremljenim zakonima i drugim propisima daje mišljenje ministarstvu nadležnom za oblast na koju se odnosi konkretan zakon, odnosno propis. Ako ministarstvo ne prihvati mišljenje Saveta, Savet ga može dostaviti Vladi. Time se iscrpljuje mogućnost formalnog delovanja Saveta na ova pitanja. Za obavljanje svoje funkcije Savet može obrazovati stalna i privremena tela, a mo-že pozivati i predstavnike nevladinih organizacija, istaknute naučnike i stručnjake da učestvuju u radu tih tela, ali bez prava glasa.U periodu od formiranja, u radu Socijalno-ekonomskog saveta i njegovoj organi-zaciji javili su se brojni problemi, a od kojih posebno ističemo sledeće:a) Nepostojanje odgovarajućih tehničkih, organizacionih i kadrovskih pretpostav-

ki za rad, u pogledu prostora i broja zaposlenih;b) Nebavljenje suštinskim i osnovnim reformskim pitanjima i predlozima zakona;c) Nisu zaživele komisije unutar Saveta za bavljenje specifičnim pitanjima tranzi-

cije;d) Nije izgrađena mreža lokalnih Socijalno-ekonomskih saveta;e) Nije organizovana ni jedna konferencija ni naučni skup niti je izdata bilo kakva

publikacija;f) Nije uspostavljena saradnja sa Međunarodnim udruženjem Socijalno-ekonom-

skih saveta formiranim 1999. godine.Socijalno-ekonomski savet uglavnom se bavio pitanjima utvrđivanja minimalne zarade po satu u Srbiji, donete su određene preporuke koje su se odnosile na iz-mene i dopune Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, raspravljano je o privatizaciji i restruktuiranju privrede u Srbiji, razmatrano je donošenje Odluke o proširenju dejstva Opšteg kolektivnog ugovora i dr., što je svakako skroman rezul-tat za nekoliko godina njegovog postojanja.

SOCIJALNI KONSENZUS - (u užem smislu) opšta saglasnost socijalnih partnera (sindikata, poslodavaca i države) o kompromisu različitih interesa, kako bi se iz-beglisocijalni konflikti; (u širem smislu) opšte društveno saglasje oko zajedničkih


151


idejnih, političkih, kulturnih,moralnih, ekonomskih i socijalnih vrednosti i ciljeva u jednoj zemlji.

SOCIJALNO OSIGURANjE - vid socijalne sigurnosti, kojim se osiguranim lici-ma, na principima obaveznosti, uzajamnosti i solidarnosti, obezbeđuje zdravstve-na zaštita i materijalna davanja u slučaju nastanka pojedinih socijalnih rizika, kao što su bolest, starost, invalidnost, smrt i nezaposlenost.

Sistem socijalnog osiguranja obuhvata:a. penzijsko-invalidsko osiguranje;b. zdravstveno osiguranje, ic. osiguranje za slučaj nezaposlenosti.

SOCIJALNA SIGURNOST - skup (sistem) socijalno političkih mera, koje društvo (država) preduzima sa ciljem da svoje članove osigura od socijalnih rizika (bolest, materinstvo, nezaposlenost, invalidnost, starost, siromaštvo i sl.) i prevaziđe stanje nesigurnosti. Osnovni oblici socijalne sigurnosti su:- socijalno osiguranje (eng. social insurance) i- socijalna zaštita i socijalna pomoć (eng.social assistance).Sistem socijalne sigurnosti u Srbiji sastoji se iz:a) sistema socijalnog osiguranja,b) sistema društvene brige o deci,c) sistema društvene zaštite boraca, vojnih invalida i civilnih invalida rata; id) sistema socijalne zaštite.

SOCIJALNA ZAŠTITA - organizovana društvena delatnost koja ima za cilj pruža-nje pomoći građanima i njihovim poridicama kada dođu u stanje socijalne potre-be i preduzimanja mera radi sprečavanja nastajanja i otklanjanja posledica takvog stanja.

SOCIJALNO STANOVANJE - stanovanje odgovarajućeg standarda koje se obez-beđuje uz podršku države, u skladu sa strategijom socijalnog stanovanja i progra-mima za realizaciju strategije, domaćinstvima koja iz socijalnih, ekonomskih i dru-gih razloga ne mogu da obezbede stan po tržišnim uslovima. Radi obezbeđivanja uslova za održivi razvoj socijalnog stanovanja u Republici Srbiji, a u cilju realizacije utvrđene nacionalne stambene politike, kojom se određuju i mere za njeno spro-vođenje, donosi se Nacionalna strategija socijalnog stanovanja i Akcioni plan za njeno sprovođenje. Strategija i Akcioni plan donose se za teritoriju Republike Srbije. Strategijom se određuju dugoročni i srednjoročni ciljevi razvoja socijalnog stanovanja, u skladu sa regionalnim, ukupnim ekonomskim i socijalnim razvojem, izvori i način obez-beđivanja sredstava za realizaciju Strategije, razvoj socijalnog stanovanja i drugi elementi od značaja za socijalno stanovanje. Strategiju i Akcioni plan donosi Vlada na predlog ministarstva nadležnog za stambene poslove. Strategija se donosi za period od najmanje 10 godina, a Akcioni plan za period od najmanje pet godinaAkcionim planom se operativno razrađuju ciljevi, mere i aktivnosti definisane u Strategiji. Radi realizacije Strategije i Akcionog plana donose se programi socijalnog sta-novanja.

152


Programe donosi Vlada na predlog ministarstva nadležnog za stambene poslove. Programima utvrđuju se naročito: 1) prioriteti u pogledu projekta, ciljnih grupa i obima sredstava; 2) kriterijumi pod kojima se sredstva utvrđena programom mogu koristiti; 3) uslovi odobravanja i vraćanja sredstava. Sredstva za socijalno stanovanje obezbeđuju se iz: 1) budžeta Republike Sr-bije; 2) donacija; 3) domaćih i inostranih kredita; 4) sredstava od otplate kredita odobrenih u skladu sa ovim zakonom; 5) drugih izvora u skladu sa zakonom. Sredstva se koriste za: 1) odobravanje dugoročnih kredita neprofitnim stambenim organizacijama radi obezbeđivanja stanova za socijalno stanovanje; 2) odobravanje dugoročnih kredita fizičkim i pravnim licima za obezbeđivanje stanova za socijal-no stanovanje; 3) podsticanje dugoročne stambene štednje; 4) podsticanje različi-tih vidova pribavljanja stanova za socijalno stanovanje u vlasništvu ili u zakup; 5) podsticanje različitih vidova pribavljanja stanova za socijalno stanovanje osoba sa invaliditetom, kao i ličnih i porodičnih vojnih invalida i civilnih invalida rata; 6) podsticanje partnerstva javnog i privatnog sektora u oblasti socijalnog stanovan-ja;7) podsticanje različitih vidova izgradnje za stanovanje uz podršku za osobe sa invaliditetom; 8) druge namene u skladu sa zakonom i programom. Vlada bliže propisuje merila i kriterijume za korišćenje sredstava, na predlog mini-starstva nadležnog za stambene poslove. Opština, grad i grad Beograd, radi obezbeđivanja uslova za razvoj socijalnog stanovanja: 1) donosi lokalnu stambenu strategiju u skladu sa Nacionalnom strategijom socijalnog stanovanja; 2) donosi, u skladu sa lokalnom stambenom strategijom i Nacionalnom strategijom socijalnog stanovanja, programe socijalnog stanovanja; 3) planira budžetska sredstva za sprovođenje lokalne stambene strate-gije; 4) obezbeđuje razvoj socijalnog stanovanja putem odgovarajuće zemljišne po-litike i planiranja i uređenja prostora; 5) vodi registar stanova; 6) osniva samostalno ili zajedno sa drugim zainteresovanim jedinicama lokalne samouprave neprofitnu stambenu organizaciju (stambenu agenciju) radi sprovođenja lokalne stambene strategije, realizacije programa socijalnog stanovanja i upravljanja stanovima za socijalno stanovanje datim pod zakup, kao i radi obavljanja drugih aktivnosti od javnog interesa u oblasti stanovanja. Pravo na rešavanje stambenih potreba imaju lica koja su bez stana, odnosno lica bez stana odgovarajućeg standarda i koja iz prihoda koje ostvaruju ne mogu da obezbede stan po tržišnim uslovima. Osnovna merila za utvrđivanje reda prvenstva za rešavanje stambenih potreba su: 1) stambeni status, 2) visina primanja,3) zdravstveno stanje, 4) invalidnost, 5) broj članova domaćinstva, 6) imovinsko stanje. U određivanju reda prvenstva po osnovnim merilima prednost imaju lica koja pri-padaju ranjivim društvenim grupama: mladi, deca bez roditeljskog staranja, samo-hrani roditelji, porodice sa više dece, samačka domaćinstva, lica preko 65 godina starosti, osobe sa invaliditetom, lični vojni invalidi, porodični vojni invalidi, civilni invalidi rata, izbeglice i interno raseljena lica, Romi i pripadnici drugih socijalno ranjivih grupa. Radi obezbeđivanja uslova za održivi razvoj socijalnog stanovanja, kao i obezbe-đivanja i korišćenja sredstava za namene utvrđene zakonom, Vlada osnova Repu-bličku agenciju za stanovanje.


153


Agencija, u skladu sa zakonom i osnivačkim aktom, obavlja poslove koji se odnose na: upravljanje sredstvima namenjenim za socijalno stanovanje; izradu dugoroč-nih, srednjoročnih i godišnjih programa rada Agencije; pripremu modela finansi-ranja programa socijalnog stanovanja; izbor programa socijalnog stanovanja koji ispunjavaju uslove za finansiranje; kontrolu namenskog korišćenja sredstava sa stanovišta ostvarivanja ciljeva i zadataka razvoja socijalnog stanovanja; pružanje stručne pomoći i tehničke podrške u izradi i realizaciji programa socijalnog stano-vanja; organizovanje stručnih aktivnosti na izradi normativa i drugih dokumenata koji unapređuju delatnost Agencije; druge zadatke i poslove od značaja za rad Agencije. Obezbeđivanje, odnosno pribavljanje, upravljanje i davanje u zakup stanova na-menjenih za socijalno stanovanje, kao i upravljanje izgradnjom stanova sa moguć-nošću sticanja svojine putem prodaje pod neprofitnim uslovima mogu obavljati neprofitne stambene organizacije. Neprofitna stambena organizacija može da obavlja poslove ako je upisana u odgo-varajući registar za obavljanje te vrste poslova i ako je upisana u poseban registar neprofitnih stambenih organizacija koje vodi ministarstvo nadležno za stambene poslove. Neprofitne stambene organizacije mogu biti stambene agencije, koje osnivaju je-dinice lokalne samouprave, stambene zadruge, osnovane i organizovane u skladu sa zakonom i drugi organizacioni oblici. Radi obezbeđivanja uslova za socijalno stanovanje, korišćenje sredstava za namene utvrđene zakonom i pripreme godišnjeg programa, korišćenje preostalih sredstava solidarne stambene izgradnje, jedinice lokalne samouprave mogu da osnuju ne-profitnu stambenu organizaciju ( stambena agencija). Stambena agencija: 1) prikuplja podatke potrebne za izradu i utvrđivanje stambe-ne politike lokalne samouprave (snimanje i analiza postojećeg stambenog fonda i stambenih potreba i dr.); 2) upravlja projektima izgradnje stanova za socijalno stanovanje za izdavanje u zakup na određeno vreme, bez mogućnosti otkupa ili kupovine, odnosno bez mogućnosti sticanja svojine putem kupovine; 3) upravlja izgradnjom stanova za prodaju pod neprofitnim uslovima i ugovara prodaju tih stanova; 4) izrađuje programe za realizaciju utvrđene stambene politike lokalne samouprave; 5) vrši upravljanje u vezi sa korišćenjem i održavanjem stanova za socijalno stanovanje koji se izdaju pod zakup (naplata zakupnine, otplata kredita prema Agenciji i drugim zajmodavcima, organizovanje poslova održavanja stano-va i dr.); 6) obavlja poslove koji se odnose na izbor stanova za socijalno stanovanje, ugovaranje zakupa i kupovine stanova, naplate zakupnine, u saradnji sa instituci-jama socijalne zaštite i organima lokalne samouprave; 7) razvija nove programe finansiranja socijalnog stanovanja i podstiče partnerski odnos između javnog i pri-vatnog sektora u oblasti socijalnog stanovanja; 8) stara se da najmanje 10% stanova namenjenih za socijalno stanovanje bude izgrađeno u skladu sa standardima pri-stupačnosti objekata od javnog interesa propisanih propisima koji uređuju oblast izgradnje i planiranja; 9) obavlja i druge poslove u oblasti stanovanja od značaja za opštinu. Sredstva za osnivanje i rad stambene agencije obezbeđuju se iz: 1) budžeta jedinice lokalne samouprave po osnovu prihoda od zakupa stanova iz programa socijal-

154


nog stanovanja i zakupa stanova u državnoj svojini koje koristi jedinica lokalne samouprave; 2) donacija; 3) primanja od prodaje nefinansijske imovine; 4) kre-ditnih sredstava odobrenih od strane Agencije;5) primanja od zaduživanja prema međunarodnim institucijama za finansiranje socijalnog stanovanja; 6) sredstava od otplate kredita za raspodeljene stanove solidarnosti ako aktom nadležnog organa jedinice lokalne samouprave nije drukčije određeno; 7) sopstvenih sredstava; 8) drugih izvora u skladu sa zakonom.

SOLIDARNOST I UZAJAMNOST ZDRAVSTVENOM OSIGURANjU - ostvaruje se uspostavljanjem međugeneracijske solidarnosti i uzajamnosti, solidar-nosti i uzajamnosti između polova, između bolesnika i zdravih, kao i između lica različitog materijalnog statusa, u obezbeđivanju i korišćenju prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja.Načelo solidarnosti i uzajamnosti ostvaruje se uspostavljanjem takvog sistema obave-znog zdravstvenog osiguranja u kojem troškove obaveznog zdravstvenog osigu-ranja snose osiguranici i drugi uplatioci doprinosa, srezmeno svojim materijalnim mogućnostima, i to uplatom doprinosa na ostvarene prihode, s tim da prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja koriste ona lica kod kojih je nastupila bolest ili drugi osigurani slučaj.

SOPSTVENI PRIHODI, b.s. - prihodi koje svojim aktivnostima, odnosno pro-dajom robe i vršenjem usluga, u skladu sa zakonom, ostvare direktni i indirektni korisnici budžetskih sredstava i sredstava organizacija za obavezno socijalno osi-guranje.

SPORAZUM O UČINKU NACIONALNE SLUŽBE ZA ZAPOŠLjAVANjE - utvrđuje učinak Nacionalne službe za zapošljavanje i prati efikasnosti sprovođenja mera aktivne politike zapošljavanja iz Nacionalnog akcionog plana. Sporazum o učinku zaključuju ministar nadležan za poslove zapošljavanja i direktor Nacionalne službe za zapošljavanje, po pribavljenom mišljenju upravnog odbora Nacionalne službe za zapošljavanje. Sporazumom o učinku bliže se uređuju: 1. mere i aktivnosti iz Akcionog plana koje realizuje Nacionalna služba; 2. rokovi za sprovođenje mera i aktivnosti iz Akcionog plana; 3. očekivani rezultati; 4. odgovornosti u Nacionalnoj službi; 5. finansijski okvir i 6. podnošenje redovnih tromesečnih i godišnjeg izveštaja, kao i vanrednih izveštaja Nacionalne službe Ministarstvu o sprovođenju programa i mera iz Akcionog plana.

STAGFLACIJA - spoj visoke nezaposlenosti, pada proizvodnje visokog rasta cena.STANJE SOCIJALNE POTREBE - takvo stanje u kojem je građaninu ili porodici

neophodna društvena pomoć u cilju savladavanja socijalnih i životnih teškoća i stvaranju uslova za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba, ukoliko se te po-trebe ne mogu na drugi način zadovoljiti, a na osnovama humanizma i poštovanja ljudskog dostojanstva.

STANDARD - javno dostupan dokument, utvrđen konsenzusom i donet od pri-znatog tela, u kome se za opštu i višekratnu upotrebu utvrđuju pravila, zahtevi, karakteristike, uputstva, preporuke ili smernice za aktivnosti ili njihove rezultate, radi postizanja optimalnog nivoa uređenosti u određenoj oblasti u odnosu na po-stojeće ili moguće probleme;


155


STANDARDIZACIJA - skup koordiniranih aktivnosti na donošenju standarda i srodnih dokumenata; Međunarodne organizacije za standardizaciju jesu organizacije u koje se mogu učlaniti odgovarajuća nacionalna tela za standardizaciju bilo koje države, i to: - Međunarodna organizacija za standardizaciju (ISO); - Međunarodna elektrotehnička komisija (IEC); - Međunarodna unija za telekomunikacije, Sektor za standardizaciju telekomuni-

kacija (ITU); Evropske organizacije za standardizaciju jesu organizacije u koje se mogu učlaniti odgovarajuća nacionalna tela za standardizaciju evropskih država, i to: - Evropski komitet za standardizaciju (CEN); - Evropski komitet za standardizaciju u oblasti elektrotehnike (CENELEC); - Evropski institut za standarde iz oblasti telekomunikacija (ETSI). Institut za standardizaciju Srbije je nacionalno telo za standardizaciju u Republici Srbiji. Institut za standardizaciju obavlja sledeće poslove: 1) donosi, objavljuje, preispituje i povlači srpske standarde, u skladu sa pravilima

Instituta; 2) daje tumačenje srpskih standarda, kao i tumačenje primene srpskih standarda,

na zahtev zainteresovane strane; 3) obezbeđuje usaglašenost srpskih standarda sa međunarodnim i evropskim stan-

dardima; 4) vodi registar donetih i povučenih srpskih standarda, u skladu sa pravilima In-

stituta; 5) učestvuje u izradi i preispitivanju međunarodnih i evropskih standarda, u ob-

lastima koje su od interesa za Republiku Srbiju; 6) sarađuje sa međunarodnim i evropskim organizacijama za standardizaciju i na-

cionalnim telima za standardizaciju država potpisnica odgovarajućih sporazu-ma iz oblasti standardizacije;

7) izvršava zadatke u vezi sa standardizacijom, u skladu sa obavezama iz potvrđe-nih međunarodnih sporazuma čiji je potpisnik Republika Srbija;

8) obezbeđuje dostupnost javnosti donetih i povučenih srpskih standarda, publi-kacija, kao i standarda i publikacija odgovarajućih međunarodnih, evropskih i nacionalnih tela za standardizaciju i vrši njihovu prodaju;

9) dostavlja obaveštenje, na zahtev organa državne uprave, o tome da li je u obla-sti koja se uređuje tehničkim propisom donet odgovarajući srpski standard ili predstoji njegovo donošenje, odnosno da li postoji odgovarajući međunarodni ili evropski standard;

10) deluje kao informativni centar za standarde, za informisanje i obaveštavanje o standardima, u skladu sa zahtevima predviđenim u odgovarajućim međuna-rodnim sporazumima i obavezama koje proizlaze iz članstva u odgovarajućim međunarodnim i evropskim organizacijama za standardizaciju;

11) predstavlja i zastupa interese standardizacije u Republici Srbiji u međunarodnim i evropskim organizacijama za standardizaciju;

12) odobrava upotrebu nacionalnog znaka usaglašenosti sa srpskim standardima, u skladu sa pravilima Instituta;

13) donosi pravila na osnovu kojih se donose, objavljuju, preispituju i povlače srpski standardi;

156


14) poverava zainteresovanim stranama, u skladu sa svojim pravilima, izradu pred-loga srpskih standarda u specifičnim oblastima;

15) promoviše primenu srpskih standarda; 16) obavlja i druge poslove iz oblasti standardizacije, u skladu sa zakonom i odlu-

kom o osnivanju. Organi Instituta su: 1) skupština; 2) upravni odbor; 3) direktor i 4) nadzorni odbor.

STAROSNA PENZIJA - osiguranik, prema članu 19. Zakona, stiče pravo na sta-rosnu penziju:1) kad navrši 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života i najmanje 15 godi-

na staža osiguranja;2) kad navrši 40 (muškarac), odnosno 35 (žena) godina staža osiguranja i najmanje

53 godine života;3) kad navrši 45 godina staža osiguranja. Odredbe člana 19. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju primenjivaće se od 2011. godine, a do tada primenjivaće se prelazne odredbe člana 69. Zakona o izmenama i dopunama zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju. Naime, pravo na starosnu penziju u periodu od 2006. do 2010. osiguranik stiče kad navrši:1) u 2006. i 2007. godini, 63 godine života (muškarac), odnosno 58 godina života

(žena) i najmanje 20 godina penzijskog staža;2) u 2008. godini, 63 godine i šest meseci života (muškarac), odnosno 58 godina

i šest meseci života (žena) i najmanje 19 godina penzijsku 2009. godini, 64 go-dine života (muškarac), odnosno 59 godina života (žena) i najmanje 18 godina penzijskog staža;

3) u 2010. godini, 64 godine i šest meseci života (muškarac), odnosno 59 godina i šest meseci života (žena) i najmanje 17 godina pezijskog staža.

Kao što vidimo, starosna granica za odlazak u penziju povećava se od 2008. godi-ne do 2011. godine (povećanje za dve godine, odnosno pola godine na godišnjem nivou). Prema Predlogu Zakona o izmenama i dopunama Zakona o penzijskon i invalid-skom osiguranju, osiguranik stiče pravo na starosnu penziju:1) kad navrši 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života i najmanje 15 godi-

na staža osiguranja;2) kad navrši 40 (muškarac), odnosno 38 (žena) godina staža osiguranja i najmanje

58 godine života;3) kad navrši 45 godina staža osiguranja. Izuzetno od tačke 2., osiguranik stiče pravo na starosnu penziju:1) u 2011. godini, 40 (muškarac), odnosno 35 godina i četiri meseca (žena) staža

osiguranja i najmanje 53 godine i četiri meseca života;2) u 2012. godini, 40 (muškarac), odnosno 35 godina i osam meseci (žena) staža

osiguranja i najmanje 53 godine i osam meseci života;3) u 2013. godini, 40 (muškarac), odnosno 36 (žena) godina staža osiguranja i naj-

manje 54 godine života;4) u 2014. godini, 40 (muškarac), odnosno 36 godina i četiri meseca (žena) staža

osiguranja i najmanje 54 godine i četiri meseca života;5) u 2015. godini, 40 (muškarac), odnosno 36 godina i osam meseci (žena) staža

osiguranja i najmanje 54 godine i osam meseci života;


157


6) u 2016. godini, 40 (muškarac), odnosno 37 (žena) godina staža osiguranja i naj-manje 55 godina života;

7) u 2017. godini, 40 (muškarac), odnosno 37 godina i četiri meseca (žena) staža osiguranja i najmanje 55 godina i četiri meseca života;

8) u 2018. godini, 40 (muškarac), odnosno 37 godina i osam meseci (žena) staža osiguranja i najmanje 55 godina i osam meseci života;


10) u 2020. godini, 40 (muškarac), odnosno 38 (žena) godina staža osiguranja i naj-manje 56 godina i šest meseci života;


12) u 2022 godini, 40 ( muškarac), odnosno 38 (žena) godina staža osiguranja i najmanje 57 godina i šest meseci života.

STEPEN SINDIKALIZACIJE - procenat sindikalno organizovanih radnika od ukupnog broja zaposlenih radnika. Razvijenost industrijskih odnosa, razvijenost radničkog i sindikalnog pokreta, razvijenost radnog i socijalnog zakonodavstva, stopa nezaposlenosti i dr., neki su od činilaca koji utiču na stepen sindikalizacije.

STIL ŽIVOTA - prepoznatljivi model ponašanja koji je određen preplitanjem ličnih osobina pojedinca, društvenih interakcija i društvenih i ekoloških uslova života, način ponašanja koji je moguće predvideti u istim ili sličnim situacijama.

STEČAJ - sprovodi se bankrotstvom ili reorganizacijom. Pod bankrotstvom se podrazumeva namirenje poverilaca prodajom celokupne imovine stečajnog dužnika, odnosno stečajnog dužnika kao pravnog lica. Pod reorganizacijom se podrazumeva namirenje poverilaca prema usvojenom planu reorganizacije i to redefinisanjem dužničko-poverilačkih odnosa, statusnim promenama dužnika ili na drugi način koji je predviđen planom reorganizacije. Cilj stečaja jeste najpovoljnije kolektivno namirenje stečajnih poverilaca ostvari-vanjem najveće moguće vrednosti stečajnog dužnika, odnosno njegove imovine. Načela stečaja su: načelo zaštite stečajnih poverilaca; načelo jednakog tretmana i ravnopravnosti; načelo ekonomičnosti; načelo sudskog sprovođenja postupka; na-čelo imperativnosti i prekluzivnosti; načelo hitnosti; načelo dvostepenosti i načelo javnosti i informisanosti.Stečajni postupak se otvara kada se utvrdi postojanje najmanje jednog stečajnog razloga. Stečajni razlozi su: 1) trajnija nesposobnost plaćanja; 2) preteća nesposobnost pla-ćanja; 3) prezaduženost; 4) nepostupanje po usvojenom planu reorganizacije i ako je plan reorganizacije izdejstvovan na prevaran ili nezakonit način. Trajnija nesposobnost plaćanja postoji ako stečajni dužnik: 1) ne može da od-govori svojim novčanim obavezama u roku od 45 dana od dana dospelosti obave-ze; i 2) potpuno obustavi sva plaćanja u neprekidnom trajanju od 30 dana. Preteća nesposobnost plaćanja postoji ako stečajni dužnik učini verovatnim da svoje već postojeće novčane obaveze neće moći da ispuni po dospeću. Prezaduženost postoji ako je imovina stečajnog dužnika manja od njegovih oba-

158


veza. Ako je stečajni dužnik društvo lica prezaduženost ne postoji ako to društvo ima najmanje jednog ortaka odnosno komplementara koji je fizičko lice. Nepostupanje po usvojenom planu reorganizacije postoji kada stečajni duž-nik ne postupa po planu reorganizacije ili postupa suprotno planu reorganizacije na način kojim se bitno ugrožava sprovođenje plana reorganizacije. Organi stečajnog postupka su stečajni sudija, stečajni upravnik, skupština po-verilaca i odbor poverilaca. Stečajni sudija: 1) odlučuje o pokretanju prethodnog stečajnog postupka; 2) utvr-đuje postojanje stečajnog razloga i odlučuje o otvaranju stečajnog postupka; 3) imenuje i razrešava stečajnog upravnika; 4) odobrava troškove stečajnog postupka i obaveze stečajne mase pre njihove isplate; 5) određuje iznos preliminarne i ko-načne naknade troškova i nagrade stečajnog upravnika; 6) odlučuje o primedbama na radnje stečajnog upravnika; 7) razmatra predlog plana reorganizacije i održava ročište za razmatranje predloga plana reorganizacije ili odbacuje predlog plana reorganizacije; 8) potvrđuje usvajanje plana reorganizacije ili konstatuje da plan reorganizacije nije usvojen; 9) donosi rešenje o glavnoj deobi stečajne mase i 10) donosi druge odluke i preduzima druge radnje određene ovim zakonom. Stečajni upravnik vodi poslove i zastupa stečajnog dužnika, osim ako je zakonom drugačije određeno. Stečajni upravnik, kao i lica koja obavljaju poslove stečajnog upravnika u ime orga-nizacije koja je posebnim zakonom određena da obavlja poslove stečajnog uprav-nika, imaju status službenog lica u smislu odredaba Krivičnog zakonika kojima se reguliše položaj službenog lica. Stečajnog upravnika imenuje stečajni sudija rešenjem o otvaranju stečajnog po-stupka. Skupština poverilaca formira se najkasnije na prvom poverilačkom ročištu i nju čine svi stečajni poverioci, nezavisno od toga da li su do dana održavanja skupštine podneli prijavu potraživanja. Razlučni poverioci mogu učestvovati u skupštini poverilaca samo do visine potra-živanja za koju učine verovatnom da će se pojaviti kao stečajni poverioci. Skupština poverilaca: 1) donosi odluku o bankrotstvu stečajnog dužnika; 2) bira i opoziva predsednika skupštine poverilaca i odbor poverilaca; 3) razmatra izveštaje stečajnog upravnika o toku stečajnog postupka i o stanju stečajne mase; 4) razma-tra izveštaje odbora poverilaca i 5) vrši druge poslove određene zakonom. Skupština poverilaca na prvoj sednici ili na prvom poverilačkom ročištu bira od-bor poverilaca. Broj članova odbora poverilaca određuje skupština poverilaca, s tim što taj broj ne može biti veći od devet članova i što uvek mora biti neparan. Članovi odbora poverilaca mogu biti stečajni poverioci, bez obzira na visinu svog potraživanja. Poverioci koji su istovremeno i zaposleni ili bivši zaposleni kod ste-čajnog dužnika ne mogu imati više od jednog člana odbora poverilaca. Članovi odbora poverilaca biraju predsednika odbora poverilaca. Odbor poverilaca: 1) daje mišljenje stečajnom upravniku o načinu unovčenja imo-vine, ukoliko se prodaja ne vrši javnim nadmetanjem, i daje saglasnost u vezi sa


159


radnjama od izuzetnog značaja, u skladu sa ovim zakonom; 2) daje mišljenje o nastavljanju započetih poslova stečajnog dužnika; 3) razmatra izveštaje stečajnog upravnika o toku stečajnog postupka i o stanju stečajne mase; 4) daje saglasnost na završni račun stečajnog dužnika; 5) pregleda i o svom trošku pribavlja fotokopije iz celokupne dokumentacije; 6) izveštava skupštinu poverilaca o svom radu na zahtev skupštine poverilaca i 7) vrši i druge poslove propisane zakonom.

STEČAJNA MASA - Stečajna masa je celokupna imovina stečajnog dužnika u ze-mlji i inostranstvu na dan otvaranja stečajnog postupka, kao i imovina koju stečajni dužnik stekne tokom stečajnog postupka.

STEČAJNI POVERILAC - lice koje na dan pokretanja stečajnog postupka ima neobezbeđeno potraživanje prema stečajnom dužniku. Razlučni poverioci - poverioci koji imaju založno pravo, zakonsko pravo zadr-žavanja ili pravo namirenja na stvarima i pravima o kojima se vode javne knjige ili registri imaju pravo na prvenstveno namirenje iz sredstava ostvarenih prodajom imovine na kojoj su stekli to pravo. Razlučni poverioc nisu stečajni poverioci. Ako je iznos njihovog potraživanja veći od iznosa sredstava ostvarenih prodajom imovine na kojoj su stekli razlučno pravo, pravo na namirenje za razliku u visini tih iznosa ostvaruju kao stečajni poverioci. Razlučna prava stečena izvršenjem ili obezbeđenjem za poslednjih 60 dana pre da-na otvaranja stečajnog postupka radi prinudnog namirenja ili obezbeđenja prestaju da važe i takvi poverioci nisu razlučni poverioci. Razlučni poverioci imaju pravo na srazmerno namirenje iz stečajne mase kao stečajni poverioci, ako se odreknu svog statusa razlučnog poverioca ili ako bez svoje krivice ne mogu namiriti svoje razlučno potraživanje. Pismenu izjavu o odricanju od statusa razlučnog poverioca razlučni poverioci podnose stečajnom sudiji i stečajnom upravniku, istovremeno sa zahtevom za brisanje tereta koji se podnosi nadležnom registru. Izlučni poverilac je lice koje, na osnovu svog stvarnog ili ličnog prava, ima pravo da traži da se određena stvar izdvoji iz stečajne mase. Izlučni poverilac nije stečajni poverilac.

STOPA AKTIVNOSTI - v. ANKETA O RADNOJ SNAZI

STOPA INFLACIJE - procentualni porast opšteg nivoa cena u datom vremens-kom periodu. Ona predstavlja prosečnu meru promena opšteg nivoa cena u od-ređenom periodu.

STOPA NEAKTIVNOSTI - v. ANKETA O RADNOJ SNAZI

STOPA NEZAPOSLENOSTI - v. ANKETA O RADNOJ SNAZI

STOPA REGISTROVANE NEZAPOSLENOSTI - udeo registrovanih nezapo-slenihli lica u zbiru registrovanih nezaposlenih lica i zaposlenih lica, uključujući i individualne poljpprivrednike koji uplaćuju doprinose za penzijskoinvalidsko osi-guranje.

STOPA ZAMENE - ne postoji precizna definicija pojma stopa zamene i u litera-turi moguće je naići na različite pokazatelje koji se nazivaju stopom zamene. S. z. definiše se kao: a) odnos između prve penzije i poslednje zarade; b) odnos između penzije u prvoj godini penzionisanja i prihoda u godini pre penzionisanja; v) od-

160


nos prve penzije i prosečne zarade u poslednjoj godini pre penzionisanja; g) odnos između prosečne penzije i prosečne zarade.Hipotetička s. z. računa se kao odnos između penzije za osnovni slučaj (lini koe-ficujent 1 i 40 godina penzijskoh staža, tj. 40 linih bodova) u odnosu na zaradu pre penzionisanja, tj. u odnosu na neto proečnu zaradu u republici iz prošle godine). Hipotetičku s. Z. moguće je računati kao sadašnju stopu zamene ( za lica koja se danas penzionišu) i kao buduću ( očekivanu) stopu zamene, koja pokazuje šta penzijski sistem može da pruži budućim penzionerima.Agregatna s. Z. predstavlja odnos između medijane ( proseka) pojedinačnih bruto penzija za starosnu grupu od 65 do 74. godine i medijane pojedinačnih bruto zarada za starosnu grupu od 50 do 59 godija, ne uzimajući u obzir druga socijalna davanja (ovaj pokazatelj se prati u zemljama Evropske unije).

Neto penzija u godini penzionisanja koju bi dobio prosečni radnik (lični koeficijent 1) sa 40 godina staža (lični bod 40x opšti bod)

Hipotetička stopa zamene = ______________________________________Neto prosečna zarada prethodne godine

STOPA ZAPOSLENOSTI - v. ANKETA O RADNOJ SNAZI

STUBOVI EVROPSKE UNIJE – PILLARS OF THE EUROPEAN UNION - Evropska unija figurativno se prikazuje kao ujedinjena pod istim „krovom“ sa „tri stuba“. Prvi stub obuhvata tri zajednice (Evropsku zajednicu za ugalj i čelik /EZUC//ECSC/, Evropsku ekonomsku zajednicu /EEZ//EEC/, Evropsku za-jednicu za atomsku energiju /Euratom/), uključujući i jedinstveno tržište i zajed-ničku valutu. Drugi stub je zajednička spoljna i odbrambena politika. Treći stub je saradnja u pravosuđu i unutrašnjim poslovima (Justice and Home Affairs), kako je to definisano u Mastrihtu, odnosno saradnja politike i pravosudnih organa u ka-znenim pitanjima (Police and Judical Cooperation in Criminal Matters), kako je to definisano na samitu u Amsterdamu. Drugim rečima, prvi stub Unije čine carinska unija, jedinstveno tržište, zajednička poljoprivredna politika, strukturalne politike i monetarna unija, drugi stub obuhvata zajedničku spoljnu i bezbednosnu politiku, a treći saradnju u pravosuđu i unutrašnjim poslovima.

STUBOVI PENZIJSKOG OSIGURANjA - Svetska banka, oslanjajući se na isku-stva Čilea u reformi sistema penzijskog osiguranja, početkom 90-tih godina proš-log veka formulisala je svoj model sa tri takozvana stiba (engl. pillar). Reč je o sledeća tri stuba:- prvi: državni, nefundiran, zasnovan na tekućem finansiranju (PAYG), sa una-

pred definisanom penzijom i skroman po obimu;- drugi: obavezan privatni, fundiran, zasnovan po pravilu propisanog doprinosa

i individualnih štednih računa i osnovni za osiguranje dohodka u starosti;- treći: dobrovoljni privatni, bilo kompanijski, bilo sa individualnim štednim

računima.Svetska banka 1995. godine objavljuje novi pregled svojih stavova o penzijskim sisitemima i daje ocenu sopstvenih i tuđih iskustava na reformi penzijskih sistema. Njena zagrejanost i zagriženost za stari model je nešto manja, a pristup reforma-ma penzijskih sistema realističniji. I dalje se podržava model sa tri stuba, koji se


161


proširuje sa još dva stuba: ,,nulti“, koji obuhvata transfere starijim koji nisu zasno-vani na prethodnim doprinosima penzijskom osiguranju (socijalna penzija), i ,,če-tvrtim“, koji obuhvata neformalne i porodične transfere, uključujući stanovanje i zdravstvenu zaštitu.Terminologija tri stuba, koja je opšteprihvaćena, ali u zavisnosti od toga da li je koristi Svetska banka, Evropska unija, Organizacija za evrpsku saradnju i razvoj (OECD) ili Međunarodna organizacija rada, ima različito značenje. U Srbiji koristi se terminologija Svetske banke.Međunarodna organizacija rada, koja predlaže terminologiju slojeva (tier) umesto stubova (pillar), pošto „terminologija stubova sugeriše stabilnost i si-gurnost, pa se u slučaju da neki od stubova ne postoji, stvara utisak da sistemu nedostaje stabilnost“, te razlikuje:Prvi sloj – Minimalna socijalna penzija (anti-poverty pension), svima dostupna ali na osnovu procene imovine, finansirana direktno iz opštih poreza, indeksirana troškovima života;Drugi sloj – Obavezan javni sistem socijalnog osiguranja koji obezbeđuje adekvatnu stopu zamene. Penzije iz ovog sistema u potpunosti su indeksirane rastom cena i limitirane su do određene visine (“plafon“);Treći sloj – Fundirani sistem definisanih doprinosa, verovatno privatno upravljanje, koji bi bio dopuna javnom sistemu. Ovaj sloj uključuje i planove po zaposlenju (occupational) kao i individualne aranžmane. Organizacija za evropsku saradnju i razvoj (OECD) razlikuje skedeća tri stuba:Prvi stub – javni PAYG sa unapred definisanom penzijom, koji se finansira iz bruto zarada;Drugi stub – privatni aranžmani koji su obezbeđeni kao deo ugovora o radu (em-ployment contract);Treći stub – privatni individualni aranžmani u formi štednje ili anuiteta.Sličnu terminologiju, koju koristi OECD, prihvatila je i Evropska unija, odnosno Evropska komisija (ES), koja razlikuje:Prvi stub – osnovni javni obavezni penzijski sistem. Obično formiran po principu tekućeg finansiranja (PAYG);Drugi stub – fundirane penzijske šeme po zaposlenju (occupational). Svaki program pokriva grupu radnika, ili na nivou kompanije i/ili na nivou sektora; Treći stub – individualna štednja za starost. U pitanju su invidivualni ugovori izme-đu radnika i neke privatne institucije (osiguravajuća kompanija, banka, itd.). ,,Da bi uzela u obzir nove trendove, i Evropska komisija uvodi termin sloj (tier), ali ne u značenju koje ima u ILO klasifikaciji. ILO termin sloj koristi kao supsitut za stub, dok ga Evropska komisija prihvata kao termin kojim će bolje oslikati internu strukturu prvog stuba. Tako prvi stub može da se sastoji od sledećih slojeva“:Nulti sloj – socijalne penzije za one kojima su potrebne, na osnovu ukupnih raspo-loživih sredstava – i prihod i imovina (means-tested);Prvi sloj – tradicionalni PAYG programi u okviru prvog stuba;Drugi sloj – fundirane obavezne šeme, finansirane doprinosima. Mogu da budu kolektivni ili individualni programi.

162


Prvi i drugi sloj imaju za cilj da obezbede održanje životnog standarda penzionera u odnosu na period pre penzionisanja, nulti sloj je namenjen prevenciji siromaštva među starima.

SUBVENCIJE ZA ZAPOŠLJAVANJE - sredstva koja poslodavac može da ostva-ri za zapošljavanje nezaposlenih, i to: 1. na novootvorenim radnim mestima; 2. na upražnjenim radnim mestima, ako se radi o licima koja pripadaju kategoriji teže zapošljivih lica, u skladu sa ovim zakonom i Akcionim planom i 3. u drugom slu-čaju utvrđenom Akcionim planom.

v. Mere aktivne polizike zapošljavanja.

SUKOB INTERESA - situacija u kojoj funkcioner ima privatni interes koji utiče, može da utiče ili izgleda kao da utiče na postupanje funkcionera u vršenju javne funkcije odnosno službene dužnosti, na način koji ugrožava javni interes;

SVETSKA BANKA - specijalizovana agencija Ujedinjenih nacija i glavna međuna-rodna institucija za razvoj, osnovana na konferenciji u BretonVudsu za svrhe po-sleratne obnove. Sastoji se od pet sektora: Međunarodne banke za obnovu i razvoj (IBRD, glavni sektor), Međunarodne razvojne asocijacije (IDA, osnovana 1960. godine; daje beskamatne kredite bankama najsiromašnijih zemalja članica), Među-narodne finansijske korporacije (IFC, osnovana 1956.godine; pozajmljuje privat-nim preduzećima zemalja u razvoju), Agencije za multilateralne investicije (MIGA, osnovana 1985. godine; pruža podršku nacionalnim i privatnim agencijama koje podstiču direktne strane investicije kroz ponudu osiguranja za slučaj nekomercijal-nih rizika) i Međunarodnog centra za investicione sporove (ICSID, osnovan 1966. godine sa ciljem da rastereti IBDR u izmirenju investicionih sporova).

SVETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA (WTO) - međunarodna organiza-cija sa sedištem u Ženevi, osnovana sa ciljem da nadzire svetsku trgovinu, uklanja trgovinska ograničenja i unapređuje multilateralnu trgovinu. Osnovana je 1995.godine od strane 104 zemlje člana. WTO je zamenila Opšti sprazum o carinskim tarifama i trgovini (GATT).

SWOT analiza - način prikazivanja najbitnijih internih i eksternih karakteristika i kretanja stanja u kojem se preduzeće u određenom trenutku nalazi. Naziv potiče od počrtnih slova engleskih reči Strenghts - snage, Weaknesses - slabosti, Opportuni-ties -šanse i Threats - pretnje, a koje definišu matricu u okviru koje se nalazenaju-načajniji elementi koji prikazuju sranje preduzeća.

163

ŠTRAJK - prekid rada koji zaposleni organizuju radi zaštite svojih profesionalnih i ekonom-skih interesa po osnovu rada. Štrajk se može organizovati, u: 1) preduzeću ili drugom prav-nom licu, odnosno u njihovom delu ili kod fizičkog lica koje obavlja privrednu ili drugu delatnost ili uslugu ( poslodavac), ili 2) u grani i delatnosti, ili 3) kao generalni štrajk. Štrajk se može organizovati i kao štrajk upozorenja, koji može trajati najduže jedan sat.

ŠTRAJKBREHER - radnik koji ne želi da učestvuje u štrajku ili radnik koga anga-žuje poslodavac tokom štrajka radi zamene štrajkača

ŠTRAJK IZNENAĐENjA - kratki nenajavljeni spontani izraz nezadovoljstva rad-nika zbog neispunjenja obaveza poslodavca ili nastanka nekog posebog događaja (na primer povre

ŠTRAJK SA OKUPACIJOM FABRIKE - postoji kada radnici koji su prekinuli rad ostaju na svojim radnim mestima sprečavajući na taj način poslodavca da organi-zuje proces proizvodnje uz pomoć radnika koji nisu pristupili štrajku i novoanga-žovanih radnika.

ŠTRAJK SITNE SABOTAŽE - (oblik radne borbe sličan štrajku) usporeno izvršenje rada ili voljno defektno izvršenje rada radi ostvarivanja izvesnih radnopravnih zahteva.

ŠTRAJK REVNOSTI (PRETERANE MARLjIVOSTI) U SLUŽBI - (oblik radne borbe sličan štrajku) izvršavanje rada sa ekstremnim sitničarenjem, ograni-čavajući na taj načim korisne efekte rada ( na primer rad na carini).

ŠTRAJK PROTIVNOG SMERA ILI SAMOVOLjNOG RADA - (oblik radne borbe sličan štrajku) produžavanje rada od strane radnika i pored otpora poslodav-ca koji je odlučio da privremeno zatvori preduzeće ili prekine rad.

ŠTRAJK SOLIDARNOSTI - kolektivni prekid rada radnika, ali ne radi poboljšanja sopstvenih uslova rada, već radi davanja podrške radnicima koji su stupili u štrajk u istom preduzeću ili nekom drugom preduzeću ili grani.

ŠTRAJK TROMBOZA - kolektivno prekid rada radnika samo u jednom delu pre-duzeća, a šta dovodi do paralisanja i prekida rada celokupnog preduzeća, iako većina radnika ne učestvuje u štrajku. Do prekida rada dolazi u delu preduzeća koji je za funkcionisanje preduzeća u celini od vitalnog značaja.

ŠTRAJK UPOZORENjA - štrajk kojim se želi skrenuti pažnjana ozbiljnost zahteva sindikata u pogledu visina nadnica, uslova rada ili drugih radnopravnihi profesi-onalnih ciljeva. Ovaj štrajk traje kratko (sat ili najviše dan) i o njemu se unapred obaveštava poslodavac.

Š

164

TEKUĆI BILANS - v. PLATNI BILANS TRANZICIJA - (u užem smislu) proces prelaska, započet u poslednjoj deceniji XX

veka, bivših socijalističkih zemalja, sa centralističkoplanskih na tržišne ekonomije i sa autoritarnih režima u demokratska društva. Privatizacija, liberalizacija, dere-gulacija i makroekonomska stabilizacija, osnovni su elementi tranzicije; (u širem smislu) prelaz iz jednog društvenog sistema u drugi).

TRANSFERNA SREDSTVA, b.s. - sredstva koja se iz budžeta Republike Srbije, odnosno budžeta lokalne vlasti prenose budžetu na drugom nivou vlasti, budže-tu na istom nivou vlasti i organizacijama za obavezno socijalno osiguranje, kao i između organizacija za obavezno socijalno osiguranje za doprinose za osiguranje.

TREND - razvojna tedencija pojave na dugi rok.TREZOR - (državna blagajna) institucija u koju se slivaju, centeralizuju, svi javni

prihodii i iz koje se finansiraju svi javni rashodi.v. Sistem konsolidovanog računa trezora.TREZOR - (posebna prostorija u bankama) posebno osigurano mesto za čuvanje

novca, hartija od vrednosti, dragocenosti i drugih vrednosti, mesto sa kasama i sefovima obezbeđeno od krađe i požara.

TRGOVINSKI BILANS-v. PLATNI BILANSTRŽIŠTE - skup odnosa ponude i tražnje, kao i faktora koji ih determinišu. Mesto

na kome se obrazuje cena. Može se posmatrati sa geografskog aspekta (lokalno, nacionalno, svetsko), prema vrsti proizvoda, prema fazi procesa reprodukcije (tr-govina na veliko, trgovina na malo) i dr. Osnovne funkcije tržišta su : alokativna, selektivna, distributivna i informativna.

TURISTIČKA AGENCIJA - privredno društvo, preduzetnik ili ogranak drugog domaćeg ili stranog pravnog lica koje obavlja delatnost turističkih agencija pod uslovima propisanim zakonom, radi sticanja dobiti. Turistička agencija obavlja po-slove: 1) organizovanja i realizovanja turističkih putovanja u zemlji i u inostranstvu; 2) ponude, prodaje i posredovanja u prodaji turističkih putovanja; 3) organizovanja prihvata putnika; 4) organizovanja izleta, turističkih razgledanja, zabavnih progra-ma i slično, kao i posredovanja u organizovanju skupova, sajmova, manifestacija i sportskih priredbi; 5) pružanja, odnosno, posredovanja u pružanju usluga turistič-kih vodiča, turističkih pratilaca, lokalnih turističkih vodiča i turističkih animatora; 6) pribavljanja putnih isprava, rezervacije i prodaje putnih karata u ime i za račun domaćih i stranih prevoznika; 7) rezervacije i prodaje turističkih, ugostiteljskih i drugih usluga vezanih za putovanje i boravak putnika; 8) posredovanja u izdavanju

T


165

TERMINOLOŠKI REČNIK T

soba i drugih kapaciteta za smeštaj u svojini fizičkog lica; 9) posredovanja u prodaji specifičnih turističkih usluga; 10) posredovanja u iznajmljivanju vozila turistima i putnicima; 11) rezervacije i prodaje karata za sportske, kulturne i druge priredbe i manifestacije, zastupanja u osiguranju putnika i prtljaga u skladu sa zakonom ko-jim se uređuje osiguranje, prodaje turističkih publikacija i drugo; 12) zamene strane valute (menjačke poslove) i 13) druge poslove uobičajene u turističkom prometu. Prema vrsti poslova koje obavljaju turističke agencije mogu biti: 1) turistička agencija organizator turističkog putovanja (u daljem tekstu: organiza-

tor putovanja); 2) turistička agencija posrednik u prodaji turističkog putovanja (u daljem tekstu:

posrednik). Organizator putovanja može obavljati poslove od tač. 1 do13, a posrednik od 2 do 13. Lice koje ima položen stručni ispit za turističkog vodiča može da obavlja i poslove turističkog pratioca.

TURISTIČKA ORGANIZACIJA SRBIJE - obavlja poslove promocije turizma, ko-ordinacije aktivnosti turističkih organizacija, privrednih i drugih subjekata u turizmu na teritoriji Republike Srbije (u daljem tekstu: TOS). TOS obavlja poslove: 1) promocije turizma Republike Srbije; 2) koordinacije aktivnosti turističkih organizacija, privrednih i drugih subjekata u turizmu, koji deluju neposredno i posredno na promociji turizma; 3) pripreme i realizacije godišnjih planova i programa promotivnih aktivnosti; 4) orga-nizovanja istraživanja turističkih tržišta za potrebe promocije turizma Republike Srbije; 5) istraživanja tržišta u oblasti kongresnih, sajamskih, sportskih i kulturnih događanja; 6) obezbeđivanja inoformativno-propagandnog materijala kojim se promovišu turi-stičke vrednosti (štampane publikacije, audio i video promotivni materijal, internet prezentacija, suveniri itd.); 7) formiranja i razvijanja jedinstvenog turističko-informa-cionog sistema i njegovog povezivanja sa drugim informacionim sistemima u zemlji i inostranstvu; 8) prikupljanja svih vrsta turističkih informacija radi obaveštavanja javno-sti kao i sastavljanja i objavljivanja turističkog kalendara; 9) osnivanja i organizovanja turističkih predstavništava u inostranstvu i informativnih centara u zemlji, samostalno ili u saradnji sa drugim subjektima; 10) saradnje sa nacionalnim turističkim organizaci-jama drugih zemalja, međunarodnim i regionalnim organizacijama u oblasti turizma i predlaganja mera za učešće u multinacionalnim i regionalim programima i projektima promocije turizma; 11) utvrđivanja jedinstvenih standarda uređenja, opreme i uslu-ga u turističko-informativnim centrima na teritoriji Republike Srbije; 12) utvrđivanja programa postavljanja turističke signalizacije i koordiniranja aktivnosti turističkih or-ganizacija i drugih subjekata za njeno obezbeđenje i13) druge aktivnosti kojima se obezbeđuje uspešno sprovođenje promocije turizma.

TURISTIČKI PRATILAC - fizičko lice koje prati turističku grupu i obavlja opera-tivno tehničke poslove od početka putovanja do odredišta i nazad.

TURISTIČKI VODIČ - fizičko lice koje, po unapred utvrđenom programu, pruža turistima usluge vođenja, pokazivanja i stručnog objašnjavanja prirodnih, kulturno-istorijskih, arheoloških, etnografskih, privrednih i drugih znamenitosti.Turistički vodič i turistički pratilac mora da: 1) ima državljanstvo Republike Srbije; 2) zna srpski jezik; 3) ima prebivalište na teritoriji Republike Srbije; 4) ima srednje obrazo-vanje u četvorogodišnjem trajanju; 5) poznaje jedan strani jezik i 6) ima položen stručni ispit za turističkog vodiča odnosno turističkog pratioca u skladu sa ovim zakonom.

166

UDALЈENJE ZAPOSLENOG SA RADA-zaposleni može da bude privremeno udaljen sa rada:

1) ako je protiv njega pokrenut krivični postupak zbog krivičnog dela učinjenog na radu ili u vezi sa radom ili ako je učinio povredu radne obaveze koja ugrožava imovinu veće vrednosti utvrđene opštim aktom ili ugovorom o radu;

2) ako je priroda povrede radne obaveze, odnosno kršenja radne discipline, ili ponašanje zaposlenog takvo da ne može da nastavi rad kod poslodavca.

Zaposleni kome je određen pritvor udaljuje se sa rada od prvog dana pritvora, dok pritvor traje. Udaljenje može da traje najduže tri meseca, a po isteku tog perioda poslodavac je dužan da zaposlenog vrati na rad ili da mu otkaže ugovor o radu ako za to postoje opravdani razlozi.Za vreme privremenog udaljenja zaposlenog sa rada, zaposlenom pripada nakna-da zarade u visini jedne četvrtine, a ako izdržava porodicu u visini jedne trećine osnovne zarade.

UDRUŽENjE - dobrovoljna i nevladina nedobitna organizacija zasnovana na slo-bodi udruživanja više fizičkih ili pravnih lica, osnovana radi ostvarivanja i unapre-đenja određenog zajedničkog ili opšteg cilja i interesa, koji nisu zabranjeni Usta-vom ili zakonom.

UDRUŽENjE POSLODAVACA - samostalna, demokratska i nezavisna organizacija u koju poslodavci dobrovoljno stupaju radi predstavljanja, unapređenja i zaštite svojih poslovnih interesa u skladu sa zakonom. Udruženje poslodavaca mogu da osnuju poslodavci koji zapošljavaju najmanje 5% zaposlenih u odnosu na ukupan broj zaposlenih u određenoj grani, grupi, podgrupi ili delatnosti, odnosno na teritoriji određene teritorijalne jedinice.

UGOSTITELJ - privredno društvo, preduzetnik ili ogranak drugog domaćeg ili stranog pravnog lica koje obavlja ugostiteljsku delatnost.

UGOSTITELJSKA DELATNOST - pružanje usluga smeštaja, pripremanje i uslu-živanje hrane, pića i napitaka u ugostiteljskom objektu, kao i pripremanje hrane i dostavljanje korisnicima za potrošnju na drugom mestu.

UGOSTITELJSKI OBJEKAT - funkcionalno povezan, posebno uređen i opremljen prostor koji ispunjava propisane minimalne tehničke i sanitarno-higijenske uslove za pružanje ugostiteljskih usluga, odnosno za obavljanje ugostiteljske delatnosti. Prema vrsti ugostiteljskih usluga koje se u objektu pružaju, ugostiteljski objekti mogu biti: 1) ugostiteljski objekat za smeštaj; 2) ugostiteljski objekat za ishranu i piće i 3) ketering objekat. U ugostiteljskom objektu za smeštaj pružaju se usluge smeštaja, ishrane i

U


167

TERMINOLOŠKI REČNIK U

pića i druge usluge uobičajene u ugostiteljstvu ili samo usluge smeštaja (hotel, motel, turističko naselje, kamp, pansion, hostel, prenoćište, odmaralište, kuća, apartman, so-ba i drugi objekti za pružanje usluga smeštaja). U ugostiteljskom objektu za pružanje usluga ishrane i pića pripremaju se i uslužuju topla i hladna jela, pića i napici ili samo pića i napici (restoran, kafana, bar, objekat brze hrane i drugi objekti). U ketering objektu se priprema hrana, piće i napici, po utvrđenim standardima radi usluživanja i potrošnje na drugom mestu. Ugostiteljski objekat ima oznaku vrste objekta prema pretežnoj vrsti usluga koje se u njemu pružaju.

UGOVARANJE ZDRAVSTVENIH USLUGA - odnosi između matične filijale, odnosno Republičkog zavoda i davalaca zdravstvenih usluga, povodom ostvariva-nja prava osiguranih lica na zdravstvenu zaštitu, uređuje se ugovorom koji se po pravilu zaključuje za jednu kalendarsku godinu. Ugovor se zaključuje na osnovu ponude davaoca zdravtvenih usluga za obezbeđenje programa i usluga zdravstve-ne zaštite iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, datom u obliku plana rada dava-oca zdravstvenih usluga. Važenje ugovora može se produžiti za vreme utvrđeno ugovorom, a ukoliko se do kraja kalendarske godine ne zaključi ugovor za narednu godinu, do njegovog zaključivanja primenjuje se ranije zaključen ugovor.

UGOVOR - saglasnost volje dve strane da se uspostavi, promeni ili ukine neki obli-gacioni pravni odnos. Saglasnost volja mora biti postignuta o istom predmeti i osnovu, Ugovor se sastoji iz bitnih (minimun činjenica koje stranke moraju pozna-vati i o njima se saglasiti) i nebitnih elemenata.

UGOVOR O DELU - poslodavac može sa određenim licem da zaključi ugovor o delu, radi obavljanja poslova koji su van delatnosti poslodavca, a koji imaju za predmet samostalnu izradu ili opravku određene stvari, samostalno izvršenje određenog fizičkog ili intelektualnog posla. Ugovor o delu može da se zaključi i sa licem koje obavlja umetničku ili drugu delatnost u oblasti kulture u skladu sa zakonom.

UGOVOR O LIZINGU - zaključuje se između davaoca i korisnika lizinga. Dava-lac lizinga se obavezuje da korisniku-primaocu ustupi predmet na iskorišćavanje u određeno vreme; primalac plaća naknadu u ratama, s tim da po isteku vremena može predmet vratiti ili ga kupiti. Predmet lizinga mogu biti: trajna potrošna dobra (automobili), mašine i dr.

UGOVOR O PRAVIMA I OBAVEZAMA DIREKTORA - direktor može da za-snuje radni odnos na neodređeno ili određeno vreme. Radni odnos zasniva se ugo-vorom o radu. Radni odnos na određeno vreme može da traje do isteka roka na koji je izabran direktor, odnosno do njegovog razrešenja. Međusobna prava, obaveze i odgovornosti direktora koji nije zasnovao radni odnos i poslodavca uređuju se ugovorom. Lice koje obavlja poslove direktora ima pravo na naknadu za rad koja ima karakter zarade i druga prava, obaveze i odgovornosti u skladu sa ugovorom. Ugovor sa direktorom zaključuje u ime poslodavca upravni odbor, a kod poslodavca kod koga nije obrazovan upravni odbor - organ koji je određen aktom poslodavca.

UGOVOR O RADU - radni odnos zasniva se ugovorom o radu. Ugovor o radu za-ključuju zaposleni i poslodavac. Ugovor o radu smatra se zaključenim kad ga potpišu zaposleni i direktor, odnosno preduzetnik. Ugovor o radu može da potpiše i zapo-sleni koga ovlasti direktor, odnosno preduzetnik, u skladu sa zakonom. Ugovor o radu može da se zaključi na neodređeno ili određeno vreme. Ugovor o radu u kome

168

SINDIKALNI LEKSIKON DU SINDIKALNI LEKSIKON

nije utvrđeno vreme na koje se zaključuje smatra se ugovorom o radu na neodređeno vreme. Ugovor o radu zaključuje se pre stupanja zaposlenog na rad, u pismenom obliku. Ako poslodavac sa zaposlenim ne zaključi ugovor o radu smatra se da je za-posleni zasnovao radni odnos na neodređeno vreme danom stupanja na rad.Ugovor o radu sadrži:1) naziv i sedište poslodavca;2) ime i prezime zaposlenog, mesto prebivališta, odnosno boravišta zaposlenog;3) vrstu i stepen stručne spreme zaposlenog;4) vrstu i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja;5) mesto rada;6) način zasnivanja radnog odnosa (na neodređeno ili određeno vreme);7) trajanje ugovora o radu na određeno vreme;8) dan početka rada;9) radno vreme (puno, nepuno ili skraćeno);

10) novčani iznos osnovne zarade i elemente za utvrđivanje radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog;

11) rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo;12) pozivanje na kolektivni ugovor, odnosno pravilnik o radu koji je na snazi;13) trajanje dnevnog i nedeljnog radnog vremena.Ugovorom o radu mogu da se ugovore i druga prava i obaveze.Na prava i obaveze koja nisu utvrđena ugovorom o radu primenjuju se odgovarajuće odredbe zakona i opšteg akta.Poslodavac može zaposlenom da ponudi izmenu ugovorenih uslova rada (u daljem tekstu: aneks ugovora):1) radi premeštaja na drugi odgovarajući posao, zbog potreba procesa i organiza-

cije rada;2) radi premeštaja u drugo mesto rada kod istog poslodavca;3) radi upućivanja na rad na odgovarajući posao kod drugog poslodavca;4) u drugim slučajevima utvrđenim zakonom opštim aktom i ugovorom o radu.Odgovarajućim poslom smatra se posao za čije se obavljanje zahteva ista vrsta i stepen stručne spreme koji su utvrđeni ugovorom o radu.Uz ponudu za zaključivanje aneksa ugovora poslodavac je dužan da zaposlenom u pismenom obliku dostavi i razloge za ponudu, rok u kome zaposleni treba da se izjasni o ponudi i pravne posledice koje mogu da nastanu odbijanjem ponude.Zaposleni je dužan da se izjasni o ponudi za zaključivanje aneksa ugovora u roku koji odredi poslodavac, a koji ne može biti kraći od osam radnih dana.Smatra se da je zaposleni odbio ponudu za zaključivanje aneksa ugovora ako se ne izjasni u roku.Ako zaposleni prihvati ponudu za zaključivanje aneksa ugovora, zadržava pravo da pred nadležnim sudom osporava zakonitost tog ugovora.Zaposleni može da bude premešten u drugo mesto rada:1) ako je delatnost poslodavca takve prirode da se rad obavlja u mestima van se-

dišta poslodavca, odnosno njegovog organizacionog dela;2) ako je udaljenost od mesta u kome zaposleni radi do mesta u koje se premešta

na rad manja od 50 km i ako je organizovan redovan prevoz koji omogućava


169

TERMINOLOŠKI REČNIK U

blagovremeni dolazak na rad i povratak sa rada i obezbeđena naknada troškova prevoza u visini cene prevozne karte u javnom saobraćaju.

Zaposleni može da bude premešten u drugo mesto rada van navedenih slučajeva samo uz svoj pristanak. Zaposleni može da bude privremeno upućen na rad kod drugog poslodavca na odgovarajući posao ako je privremeno prestala potreba za njegovim radom, dat u zakup poslovni prostor ili zaključen ugovor o poslovnoj saradnji, dok traju razlozi za njegovo upućivanje, a najduže godinu dana. Zaposleni može, uz svoju saglasnost, da bude privremeno upućen na rad kod drugog poslo-davca i duže od godinu dana, dok traju razlozi za njegovo upućivanje.

UGOVOR O STRUČNOM OSPOSOBLJAVANJU I USAVRŠAVANJU-Ugovor o stručnom osposobljavanju i usavršavanju poslodavac može da zaključi:1) sa nezaposlenim licem, radi obavljanja pripravničkog staža i polaganja stručnog

ispita, kad je to zakonom, odnosno pravilnikom predviđeno kao poseban uslov za samostalan rad u struci;

2) sa licem koje želi da se stručno usavrši i stekne posebna znanja i sposobnosti za rad u svojoj struci, odnosno da obavi specijalizaciju, za vreme utvrđeno programom usavršavanja, odnosno specijalizacije.

Poslodavac može navedenim licima da obezbedi novčanu naknadu i druga prava, u skladu sa zakonom, opštim aktom ili ugovorom o stručnom osposobljavanju i usavršavanju.

UGOVOR O ZASTUPANJU ILI POSREDOVANJU - poslodavac može da za-ključi ugovor sa određenim licem radi obavljanja poslova zastupanja ili posredo-vanja. Ugovorom o zastupanju ili posredovanju utvrđuje se pravo na naknadu za zastupanje ili posredovanje i druga međusobna prava, obaveze i odgovornosti lica koje obavlja poslove zastupanja ili posredovanja i poslodavca, u skladu sa zakonom.

UKUPAN PRIHOD - ukupna realizovana količina proizvoda i usluga, ili ukupna suma novca, koju preduzeće ostvaruje prodajom proizvoda i usluga. Izračunava se kao proizvod cenei količine proizvoda.

UMERENA INFLACIJA - tip inflacije niskog intenziteta sa stopom inflacije do 30% na godišnjem nivou.

UPUĆENI RADNIK - osiguranik – zaposleni koji za poslodavca sa sedištem u Republici Srbiji obavlja poslove u drugoj državi ili je na radu u diplomatskom ili konzularnom predstavništvu ili u međunarodnoj organizaciji u inostranstvu.

UPRAVLjANjE - proces donošenja odluka korišćenjem racionalnih analiza.UTILITARIZAM - učenje po kome je korist osnovni cilj i kriterijum moralnog

delovanja. Postoji individualni utilitarizam (jedina svrha moralnog delovanja je-korist i dobrobit pojedinca) i socijalni utilitarizam (svrha moralnog delovanja je dobrobit svih članova društva, odnosno najveća sreća za najveći broj ljudi)

UVRIJERIZAM - shvatanje da su samo radnici u stanju da rukovode radničkim pokretom i radničkim organizacijama (partije, sidikati i dr.). Javlja se kao reakcija na paternalistički odnos raznih političkih partija prema radničkim organizacijama, a posebno prema sindikatima, koji su navodno nesposobni da se organizuju i bore za zaštitu svojih interesa.

UZNEMIRAVANJE - v. ZABRANA DISKRIMINACIJE

170

VALUTA - 1. nacionalno sredstvo plaćanja, koje je jedino zakonsko sredstvo plaća-nja na teritoriji jedne zemlje (nacionalna valuta), koje kada pređe granicu postaje roba koja ima svoju cenu (kurs). 2. sva strana efektivna sredstva plaćanja (banknote i kovani novac) osim zlatnog kovanog novca. 3. oznaka roka kada nastaje neka pravno relavantna činjenica.

VANBUDŽETSKI FONDOVI, b.s. - obuhvataju pravna lica osnovana za-konom koja se finansiraju iz specifičnih poreza, namenskih doprinosa i neporeskih prihoda

VAUČERSKA PRIVATIZACIJA - metod besplatne privatizacije po kome se svim punoletnim građanima dodeljuju vaučeri određene nominalne vrednosti, a koje građani mogu koristiti za kupovinu akcija tokom privatizacije preduzeća. Prednost ovog metoda, najviše primenjivanog u Češkoj, je brzina, a slabosti neefikasna vla-snička kontrola i nulti prihod od privatizacije.

VELIKA EKONOMSKA KRIZA - najveća kriza u ekonomskoj istoriji, koja je zahvatila celokupnu svetsku privredu u periodu od 1929 do 1933. godine. Razrušila je dotadašnje iluzije o samouravnotežujućem tržišnom sistemu.

VISINA STAROSNE I INVALIDSKE PENZIJE - određuje se tako što se lični bodovi pomnože sa vrednošću opšteg boda na dan ostvarivanja prava.

VP= LB x OB LB= LK x PS

VP= LK x PS x OB VP - visina penzije; LB - lični bod; OB-opšti bod;

LK - lični koeficijent; PS - penzijski staž

Lični bodovi osiguranika utvrđuju se množenjem ličnog koeficijenta osigura-nika i njegovog penzijskog staža.Godišnji lični koeficijent predstavlja odnos ukupne zarade osiguranika, odnosno osnovice osiguranja počev od 1. januara 1970. godine za svaku kalendarsku godinu i prosečne godišnje zarade u Republici za istu kalendarsku godinu.Godišnji lični koeficijent iznosi jedan kada je zarada, osnovica osiguranja, odnosno ugovorena naknada u kalendarskoj godini, jednaka prosečnoj zaradi zaposlenih u Republici u toj kalendarskoj godini.Godišnji lični koeficijent može iznositi najviše pet.

V


171

TERMINOLOŠKI REČNIK V

Lični koeficijent utvrđuje se tako što se zbir godišnjih ličnih koeficijenata podeli sa periodom (godine, meseci i dani) za koje su obračunati, s tim što se svaka godina računa kao 1, svaki mesec kao 0,0833, a svaki dan kao 0,00278. Najviši iznos penzije određuje se tako što lični koeficijent ne može iznositi više od 3,8 (prethodno bio je četiri).Vrednost opšteg boda je nominalni iznos koji predstavlja količnik izračunatog zbira penzija i zbira ličnih bodova svih korisnika starosne i invalidske penzije koji su pravo na penziju ostvarili u periodu od 1. januara 2001. do 30. juna 2002. godine.Primer:Lični koeficijent: 1,25 (zarada osiguranika je na nivou 125 % od prosečne zarade u republici);Penzijski staž: 40 godina:Lični bod (LB)= Lični koeficijent x Penzijski staž: 40 x 1,25=50Opšti bod (OB) - prosek za 2008. godinu: 539,75;Visina penzije= LB x OB= 50 x 539,75 = 26.987, 5 dinara.

VIŠAK VREDNOSTI - deo novostvorene vrednosti iznad vrednosti radne snage kao robe. Rezultat je podele novostvorene vrednosti između rada i kapitala.

VIŠAK ZAPOSLENIH - poslodavac je dužan da donese program rešavanja viška zaposlenih, ako utvrdi da će zbog tehnoloških, ekonomskih ili organizacionih promena u okviru perioda od 30 dana doći do prestanka potrebe za radom zaposlenih na neodređeno vreme, i to za najmanje:1) deset zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu više od 20, a manje

od 100 zaposlenih na neodređeno vreme;2) 10% zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu najmanje 100, a

najviše 300 zaposlenih na neodređeno vreme;3) 30 zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu preko 300 zaposlenih

na neodređeno vreme.Program je dužan da donese i poslodavac koji utvrdi da će doći do prestanka potrebe za radom najmanje 20 zaposlenih u okviru perioda od 90 dana, iz prethodno navedenih razloga , bez obzira na ukupan broj zaposlenih kod poslodavca.Poslodavac je dužan da, pre donošenja programa, u saradnji sa reprezentativnim sindikatom kod poslodavca i republičkom organizacijom nadležnom za zapošljavanje, preduzme odgovarajuće mere za novo zapošljavanje viška zaposlenih.Program naročito sadrži:1) razloge prestanka potrebe za radom zaposlenih;2) ukupan broj zaposlenih kod poslodavca;3) broj, kvalifikacionu strukturu, godine starosti i staž osiguranja zaposlenih koji

su višak i poslove koje obavljaju;4) kriterijume za utvrđivanje viška zaposlenih;5) mere za zapošljavanje: premeštaj na druge poslove, rad kod drugog poslodavca,

prekvalifikacija ili dokvalifikacija, nepuno radno vreme ali ne kraće od polovine punog radnog vremena i druge mere;

6) sredstva za rešavanje socijalno-ekonomskog položaja viška zaposlenih;7) rok u kome će biti otkazan ugovor o radu.

172

SINDIKALNI LEKSIKON DV SINDIKALNI LEKSIKON

Poslodavac je dužan da predlog programa dostavi sindikatu i republičkoj organiza-ciji nadležnoj za zapošljavanje, najkasnije osam dana od dana utvrđivanja predloga programa, radi davanja mišljenja.Program donosi upravni odbor, a kod poslodavca kod koga nije obrazovan uprav-ni odbor - direktor, odnosno preduzetnik.Sindikat dužan je da dostavi mišljenje na predlog programa u roku od 15 dana od dana dostavljanja predloga programa.Republička organizacija nadležna za zapošljavanje dužna je da, u roku od 15 dana, dostavi poslodavcu predlog mera u cilju da se spreče ili na najmanju meru smanji broj otkaza ugovora o radu, odnosno obezbedi prekvalifikacija, dokvalifikacija, samozapošljavanje i druge mere za novo zapošljavanje viška zaposlenih.Poslodavac je dužan da razmotri i uzme u obzir predloge republičke organizacije nadležne za zapošljavanje i mišljenje sindikata, i da ih obavesti o svom stavu u roku od osam dana.Kriterijum za utvrđivanje viška zaposlenih ne može da bude odsustvovanje zaposlenog sa rada zbog privremene sprečenosti za rad, trudnoće, porodiljskog odsustva, nege deteta i posebne nege deteta.Poslodavac je dužan da pre otkaza ugovora o radu, zaposlenom isplati otpremni-nu u visini utvrđenoj opštim aktom ili ugovorom o radu.Otpremnina ne može biti niža od zbira trećine zarade zaposlenog za svaku navršenu godinu rada u radnom odnosu za prvih 10 godina provedenih u radnom odnosu i četvrtine zarade zaposlenog za svaku narednu navršenu godinu rada u radnom odnosu preko 10 godina provedenih u radnom odnosu.Zaradom smatra se prosečna mesečna zarada zaposlenog isplaćena za poslednja tri meseca koja prethode mesecu u kojem se isplaćuje otpremnina.Zaposleni kome poslodavac posle isplate otpremnine otkaže ugovor o radu zbog prestanka potrebe za njegovim radom ostvaruje pravo na novčanu naknadu i pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje i zdravstvenu zaštitu, u skladu sa propisima o zapošljavanju.

VIŠAK PROIZVODA - po marksističkoj političkoj ekonomiji, količina materijalnih dobara koju neposredni proizvođači proizvode iznad veličine potrebnog proizvo-da. Služi zadovoljenju potreba onog dela stanovništva koje nije angažovano u ma-terijalnoj proizvodnji , za potrebe neaktivnog stanovništva, za rad nesposobnog stanovništva, za proširenu reprodukciju i za stvaranje različitih društvenih rezervi.

VOLONTER-fizičko lice koje se, u skladu sa propisima, po osnovu ugovora o vo-lonterskom radu nalazi na stručnom osposobljavanju ili na praktičnom radu bez zasnivanja radnog odnosa.

VOLONTIRANJE - organizovano dobrovoljno pružanje usluge ili obavljanje ak-tivnosti od opšteg interesa, za opšte dobro ili za dobro drugog lica, bez isplate novčane naknade ili potraživanja druge imovinske koristi, osim ako ovim zako-nom nije drukčije određeno.Dugoročno volontiranje jeste volontiranje koje traje duže od 10 časova nedeljno, najmanje tri meseca bez prekida.Volontiranjem ne smatra se: 1) vreme provedeno na stručnom osposobljavanju i


173

TERMINOLOŠKI REČNIK V

usavršavanju ili na praktičnom radu bez zasnivanja radnog odnosa, u skladu sa za-konom; 2) rad van radnog odnosa, u skladu sa zakonom; 3) obavljanje usluga ili aktivnosti koje je jedno lice dužno da pruži drugom licu, u skladu sa zakonom i dru-gim propisom; 4) izvršavanje sudskih, prekršajnih i drugih odluka nadležnih organa; 5) obavljanje usluga ili aktivnosti koje su uobičajene u porodičnim, prijateljskim ili susedskim odnosima; 6) obavljanje poslova Crvenog krsta Srbije koji su vezani za ostvarivanje ciljeva i zadataka u skladu sa zakonom i drugim propisom; 7) obavljanje poslova i aktivnosti u političkim strankama, sindikatima i drugim udruženjima, koji su vezani za ostvarivanje ciljeva i zadataka tih organizacija, odnosno udruženja od strane njihovih članova, u skladu sa statutom; 8) obavljanje „ad hoc“ aktivnosti od op-šteg interesa, za opšte dobro ili za dobro trećeg lica, koje ne traju duže od 10 časova nedeljno, najduže 30 dana bez prekida ili sa prekidima, u toku kalendarske godine.Volonter može biti domaće ili strano fizičko lice.Organizator volontiranja može biti pravno lice čiji osnovni cilj, u skladu sa osnivačkim aktom, nije sticanje dobiti. Izuzetno, organizator volontiranja može biti privredno društvo i javno preduzeće, pod uslovima utvrđenim zakonom.Državni organ, organ autonomne pokrajine, organ jedinice lokalne samouprave i organ mesne zajednice mogu biti organizatori volontiranja u skladu sa zakonom, drugim propisima i potvrđenim međunarodnim ugovorima.Korisnik volontiranja može biti fizičko lice, pravno lice čiji osnovni cilj nije sticanje dobiti ili organizator volontiranja čiji osnovni cilj nije sticanje dobiti.

VOLONTERSKO OBAVLJANJE PRIPRAVNIČKOG STAŽA U ZDRAV-STVENOJ USTANOVI - pripravnički staž može se obavljati i u obliku volon-terskog rada, kao rad van radnog odnosa. Zdravstvena ustanova, odnosno privatna praksa može licu sa kojim zaključi ugovor o volonterskom radu da obezbedi na-knadu za rad i druga prava u skladu sa zakonom i drugim opštim aktima. Lice sa kojim je zaključen ugovor o volonterskom radu u skladu sa zakonom ima prava iz obaveznog socijalnog osiguranja, u skladu sa zakonom.

VREMENSKA SERIJA - niz statističkih podataka koji pokazuju varijacije pojave tokom vremena, a prikazuju se u dva niza, pri čemu se prvi niz odnosi na vreme (mesec, kvartal, godinu...), a drugi niz na veličinu, odnosno nivo pojave u posma-tranom periodu.

VRUĆ NOVAC - kratkoročni kapital koji se brzo i lako seli iz zaemlje sa nestabil-nim privrednim ambijentom (inflacija, ekonomska kriza, političke promene i dr.) u stabilniju zemlju.

VULGARNA POLTIČKA EKONOMIJA - škola političke ekonomije koja se bavi istim pitanjima privrednog procesa koja su zaokupljala pažnju klasične političke ekonomije. Međutim, za razliku od klasične, vulgarna politička ekonomija se bavi površnim opisivanjem ekonomskih procesa, apologetskim i neistorijskim veliča-njem osobenosti kapitalističkog društva. Uzroci njene pojave se nalaze u već zaoš-trenoj klasnoj borbi između proleterijata i buržoazije i potrebi da se otupi oštrica naučno kritičkog sagledavanja ekonomskih zakona od strane klasične političke ekonomije.

174

ZABRANA DISKRIMINACIJE - zabranjena je neposredna i posredna diskri-minacija lica koja traže zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, rođenje, jezik, rasu, boju kože, starost, trudnoću, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnu pripadnost, veroispovest, bračni status, porodične obaveze, seksual-no opredeljenje, političko ili drugo uverenje, socijalno poreklo, imovinsko stanje, članstvo u političkim organizacijama, sindikatima ili neko drugo lično svojstvo.Neposredna diskriminacija jeste svako postupanje uzrokovano nekim od osnova iz člana 18. ovog zakona kojim se lice koje traži zaposlenje, kao i zaposleni, stavlja u nepovoljniji položaj u odnosu na druga lica u istoj ili sličnoj situaciji.Posredna diskriminacija postoji kada određena naizgled neutralna odredba, kriterijum ili praksa stavlja ili bi stavila u nepovoljniji položaj u odnosu na druga lica - lice koje traži zaposlenje, kao i zaposlenog, zbog određenog svojstva, statusa, opredeljenja ili uverenja.Diskriminacija je zabranjena u odnosu na:1) uslove za zapošljavanje i izbor kandidata za obavljanje određenog posla;2) uslove rada i sva prava iz radnog odnosa;3) obrazovanje, osposobljavanje i usavršavanje;4) napredovanje na poslu;5) otkaz ugovora o radu.Zabranjeno je uznemiravanje i seksualno uznemiravanje.Uznemiravanje je svako neželjeno ponašanje koje ima za cilj ili predstavlja povre-du dostojanstva lica koje traži zaposlenje, kao i zaposlenog, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje.Seksualno uznemiravanje je svako verbalno, neverbalno ili fizičko ponašanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje traži zaposlenje, kao i zaposlenog u sferi polnog života, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, po-nižavajuće ili uvredljivo okruženje.

ZAVOD ZA MEDICINU RADA -zavod za medicinu rada za teritoriju Republike – osniva Republika. Zavod za medicinu rada je zdravstvena ustanova koja obavlja delatnost iz oblasti medicine rada, odnosno zaštite zdravlja na radu.

ZADUŽIVANJE ,b.s. - ugovaranje kredita, u skladu sa posebnim zakonom. Za-duživanje zbog tekuće likvidnosti predstavlja ugovaranje kratkoročnih kredita, odnosno emitovanje kratkoročnih državnih hartija od vrednosti za finansiranje privremene nelikvidnosti budžeta, nastale usled neuravnoteženih kretanja u priho-dima i rashodima tokom izvršenja budžeta.

Z


175

TERMINOLOŠKI REČNIK Z

ZAKONITI ŠTRAJK - štrajk kojim se ne vređaju ustanovljene norme o uslovima za pokretanje štrajka, njegovom toku, sredstvima koja se u njemu koriste i ciljevi-ma čijem se ostvarenju teži.

ZAKON O BUDŽETU REPUBLIKE SRBIJE b.s. - zakon kojim se procenjuju prihodi i primanja, te utvrđuju rashodi i izdaci za jednu ili tri godine, a donosi ga Narodna skupština; sadrži i odredbe bitne za izvršenje tog zakona; u slučaju kad se budžet donosi za tri godine prihodi i primanja, rashodi i izdaci iskazuju se za svaku godinu posebno.

ZAPOSLENI - lice koje radi sa punim radnim vremenom i zaposleni koji traži pro-menu zaposlenja.

ZARADA - u Republici Srbiji sastoji se od:1) zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, koja se sastoji od:

a) osnovne zarade;b) dela zarade za radni učinak;v) uvećane zarade:

- za rad na dan praznika koji je neradni dan;- za rad noću i rad u smenama;- za prekovremeni rad;- po osnovu vremena provedenog na radu (minuli rad);

2) zarade po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.);

3) drugih primanja po osnovu radnog odnosa (naknada troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora), osim:a) naknade troškova za:

- dolazak i odlazak sa rada;- vreme provedeno na službenom putu u zemlji;- vreme provedeno na službenom putu u inostranstvu;- smeštaj i ishranu za rad i boravak na terenu;

b) drugih primanja zaposlenog i to:- otpremnine pri odlasku u penziju;- naknade troškova pogrebnih usluga u slučaju smrti člana uže - porodice zaposlenog,, a članovima uže porodice u sličaju - smrti zaposlenog;- naknadu štete zbog povrede na radu ili profesionalnog oboljenja.

Minimalna zarada - utvrđuje se odlukom socijalno-ekonomskog saveta osno-vanog za teritoriju Republike Srbije. Ako Socijalno-ekonomski savet ne donese odluku u roku od 10 dana od dana početka pregovora, odluku o visini minimalne zarade donosi Vlada Republike Srbije .Pri utvrđivanju minimalne zarade polazi se naročito od: a) troškova života; b) kretanja prosečne zarade u Republici Srbiji; v) egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenog i njegove porodice; g) stope

nezaposlenosti; d) kretanja zaposlenosti na tržištu rada i đ) opšteg nivoa ekonomske razvijenosti Republike Srbije.

176

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKON

Minimalna zarada utvrđuje se po radnom času, za period od najmanje šest meseci i ne može biti niža od minimalne zarade utvrđene za period koji prethodi periodu za koji se utvrđuje minimalna zarada.

ZAŠTITA INVALIDA - zaposlenom invalidu rada poslodavac je dužan da obez-bedi obavljanje poslova prema preostaloj radnoj sposobnosti. Zaposlenom kod koga je, u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, utvrđeno da postoji opasnost od nastanka invalidnosti na određenim poslovima - poslodavac je dužan da obezbedi obavljanje drugog odgovarajućeg posla. Poslodavac može da otkaže ugovor o radu zaposlenom koji odbije da prihvati ponuđeni posao.

ZAŠTITA LIČNIH PODATAKA - zaposleni ima pravo uvida u dokumente koji sadrže lične podatke koji se čuvaju kod poslodavca i pravo da zahteva brisanje podataka koji nisu od neposrednog značaja za poslove koje obavlja, kao i ispravljanje netačnih podataka. Lični podaci koji se odnose na zaposlenog ne mogu da budu dostupni trećem licu, osim u slučajevima i pod uslovima utvrđenim zakonom ili ako je to potrebno radi dokazivanja prava i obaveza iz radnog odnosa ili u vezi sa radom. Lične podatke zaposlenih može da prikuplja, obrađuje, koristi i dostavlja trećim licima samo zaposleni ovlašćen od strane direktora.

ZAŠTITA MATERINSTVA - zaposlena žena za vreme trudnoće ne može da radi na poslovima koji su, po nalazu nadležnog zdravstvenog organa, štetni za njeno zdravlje i zdravlje deteta, a naročito na poslovima koji zahtevaju podizanje tereta ili na kojima postoji štetno zračenje ili izloženost ekstremnim temperaturama i vibracijama.Zaposlena žena za vreme prvih 32 nedelje trudnoće ne može da radi prekovremeno i noću, ako bi takav rad bio štetan za njeno zdravlje i zdravlje deteta, na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa.Zaposlena žena za vreme poslednjih osam nedelja trudnoće ne može da radi pre-kovremeno i noću.Jedan od roditelja sa detetom do tri godine života može da radi prekovremeno, odnosno noću, samo uz svoju pismenu saglasnost.Samohrani roditelj koji ima dete do sedam godina života ili dete koje je težak inva-lid može da radi prekovremeno, odnosno noću, samo uz svoju pismenu saglasnost.Poslodavac može da izvrši preraspodelu radnog vremena zaposlenoj ženi za vreme trudnoće i zaposlenom roditelju sa detetom mlađim od tri godine života ili dete-tom sa težim stepenom psihofizičke ometenosti - samo uz pismenu saglasnost zaposlenog.

ZAŠTITA OMLADINE - zaposleni mlađi od 18 godina života ne može da radi na poslovima:1) na kojima se obavlja naročito težak fizički rad, rad pod zemljom, pod vodom ili

na velikoj visini;2) koji uključuju izlaganje štetnom zračenju ili sredstvima koja su otrovna,

kancerogena ili koja prouzrokuju nasledna oboljenja, kao i rizik po zdravlje zbog hladnoće, toplote, buke ili vibracije;

3) koji bi, na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa, mogli štetno i sa povećanim rizikom da utiču na njegovo zdravlje i život s obzirom na njegove psihofizičke sposobnosti.


177


Zaposleni između navršene 18. i 21. godine života može da radi na poslovima iz tač. 1) i 2) samo na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa kojim se utvrđuje da takav rad nije štetan za njegovo zdravlje.Puno radno vreme zaposlenog mlađeg od 18 godina života ne može da se utvrdi u trajanju dužem od 35 časova nedeljno, niti dužem od osam časova dnevno.Zabranjen je prekovremeni rad i preraspodela radnog vremena zaposlenog koji je mlađi od 18 godina života.Zaposleni mlađi od 18 godina života ne može da radi noću, osim:1) ako obavlja poslove u oblasti kulture, sporta, umetnosti i reklamne delatnosti;2) kada je neophodno da se nastavi rad prekinut usled više sile, pod uslovom da ta-

kav rad traje određeno vreme i da mora da se završi bez odlaganja, a poslodavac nema na raspolaganju u dovoljnom broju druge punoletne zaposlene.

ZATEZNA KAMATA – kamata koju, pored redovne kamate, plaća dužnik ako o roku nije izmirio dug.

ZDRAVLJE - stanje potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja a ne samo odsustvo bolesti i nesposobnosti.

ZDRAVSTVENA DELATNOST - delatnost kojom se obezbeđuje zdravstvena za-štita građana, a koja obuhvata sprovođenje mera i aktivnosti zdravstvene zaštite koje se, u skladu sa zdravstvenom doktrinom i uz upotrebu zdravstvenih tehnologija, koriste za očuvanje i unapređenje zdravlja ljudi, a koju obavlja zdravstvena služba.Mere i aktivnosti zdravstvene zaštite moraju biti zasnovane na naučnim dokazima, odnosno moraju biti bezbedne, sigurne i efikasne i u skladu sa načelima profesio-nalne etike.Zdravstvena delatnost obavlja se na primarnom, sekundarnom i tericijalnom ni-vou. Zdravstvena delatnost na primarnom nivou obuhvata:1) zaštitu i unapređenje zdravlja, sprečavanje i rano otkrivanje bolesti, lečenje, re-

habilitaciju bolesnih i povređenih;2) preventivnu zdravstvenu zaštitu grupacija stanovništva izloženih povećanom

riziku oboljevanja i ostalih stanovnika, u skladu sa posebnim programom pre-ventivne zdravstvene zaštite;

3) zdravstveno vaspitanje i savetovanje za očuvanje i unapređenje zdravlja;4) sprečavanje, rano otkrivanje i kontrolu malignih bolesti;5) sprečavanje, otkrivanje i lečenje bolesti usta i zuba;6) patronažne posete, lečenje i rehabilitaciju u kući;7) sprečavanje i rano otkrivanje bolesti, zdravstvenu negu i rehabilitaciju za lica

smeštena u ustanove socijalnog staranja;8) hitnu medicinsku pomoć i sanitetski prevoz;9) farmaceutsku zdravstvenu zaštitu;

10) rehabilitaciju dece i omladine sa smetnjama u telesnom i duševnom razvoju:11) zaštitu mentalnog zdravlja;12) palijativno zbrinjavanje;13) druge poslove utvrđene zakonom.Zdravstvena delatnost na sekundarnom nivou obuhvata specijalističko-konsulta-tivnu i bolničku zdravstvenu delatnost.

178


Specijalističko-konsultativna delatnost na sekundarnom nivou u odnosu na zdrav-stvenu delatnost na primarnom nivou obuhvata složenije mere i postupke otkriva-nja bolesti i povreda kao i lečenje i rehabilitacije bolesnih i povređenih.Bolnička zdravstvena delatnost obuhvata dijagnostiku, lečenje i rehabilitaciju, zdravstvenu negu i smeštaj u bolnicama, kao i farmaceutsku zdravstvenu delatnost u bolničkoj apoteci.Zdravstvena delatnost na tercijalnom nivou obuhvata pružanje najsloženijih obli-ka zdravstvene zaštite i specijalističko-konsultativne i bolničke zdravstvene delat-nosti kao i naučnoistraživačku i obrazovnu delatnost, u skladu sa zakonom kojim se uređuje naučnoistraživačka delatnost, odnosno delatnost obrazovanja.Zdravstvena delatnost na tercijalnom nivou obuhvata obavljanje i farmaceutske zdravstvene delatnosti u bolničkoj apoteci.

ZDRAVSTVENA ZAŠTITA - organizovana i sveobuhvatna delatnost društva sa osnovnim ciljem da se ostvari najviši moguđi nivo očuvanja zdravlja građana i po-rodice. Zdravstvena zaštita obuhvata sprovođenje mera za očuvanje i unapređenje zdravlja građana, sprečavanje, suzbijanje i rano otkrivanje bolesti, povreda i drugih poremećaja zdravalja i blagovremeno i efikasno lečenje i rehabilitaciju.

ZDRAVSTVENA INSPEKCIJA - poslove zdravstvenog inspektora može vršiti lice koje ima završen medicinski, stomatološki, farmaceutski ili pravni fakultet, položen stručni ispit u skladu sa zakonom i stručni ispit za rad u organima državne uprave i najmanje tri godine radnog staža u struci.

ZDRAVSTVENE USLUGE KOJE SE OBEZBEĐUJU IZ SREDSTAVA OBASVEZNOG ZDRAVSTVENOG OSIGURANjA - u ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu iz obaveznog zdravstvenog osiguranja osiguranim licima obezbeđuje se:1) 100% plaćanja od cene zdravstvene usluge iz sredstava obaveznog zdravstvenog

osiguranja za:- mere prevencije i ranog otkrivanja bolesti;- preglede i lečenje u slučaju planiranja porodice, trudnoće, porođaja i u pos-

tnatalnom periodu, uključujući prekid trudnoće iz medicinskih razloga;- preglede, lečenje i medicinsku rehabilitaciju u slučaju bolesti i povreda dece,

učenika i studenata do kraja propisanog školovanja a najkasnije do navršenih 26 godina života, odnosno starijih lica koja su teško telesno ili društveno ometena u razvoju;

- preglede i lečenje bolesti usta i zuba dece do navršenih 18 godina života, kao i starijih lica koja su teško telesno ili duševno ometena u razvoju, žena u vezi sa trudnoćom i 12 meseci posle porođaja, kao i lica sa urođenim ili stečenim deformitetom lica i vilica;

- preglede i lečenje u vezi sa HIV infekcijom i ostalim zaraznim bolestima za koje je zakonom predviđeno sprovođenje mera za sprečavanje njihovog širenja;

- preglede i lečenje od malignih bolesti, hemofilije, šećerne bolesti, psihoze, epilepsije, multiple skleroze, progresivnih neuro-mišićnih bolesti, cerebral-ne paralize, paraplegije, tetraplegije, trajne hronične bubrežne insufijencije kod koje je indikovana dijaliza ili transplantacija bubrega, cistične fribroze, sistemskih autoimunih bolesti, reumatske bolesti i njihovih komplikacija;


179


- preglede i lečenje u vezi sa uzimanjem, davanjem i razmenom tkiva i organa za transplantaciju od osiguranih i drugih lica za obezbeđivanje zdravstvene zaštite osiguranih lica;

- preglede, lečenje i rehabilitaciju zbog profesionalih bolesti i povreda na radu;- pružanje hitne medicinske i stomatološke pomoći, kao i hitan sanitetski pre-

voz;- medicinsko-tehnička pomagala, implantate i medicinska sredstva, u vezi sa

lečenjem bolesti i povreda;2) najmanje 95% od cene zdravstvene usluge iz sredstava obaveznog zdravstvenog

osiguranja za:- intenzivnu negu u stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi;- operativne zahvate koji se izvode u operacionoj sali, uključujući i implantate

za najsloženije i najskuplje zdravstvene usluge;- najsloženije laboratorijske, rendgenske i druge dijagnostičke i terapijske pro-

cedure (magnetna rezonanca, skener, nuklearna medicina i dr.);- lečenje osiguranih lica upućenih u inostranstvo;

3) najmanje 80% od cene zdravstvene usluge iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja za: - preglede i lečenje od strane izabranog lekara i lekara specijaliste;- laboratorijske, rendgen i druge dijagnostičke i terapijske procedure;- kućno lečenje;- stomatološke preglede i lečenje u vezi sa povredom zuba i kostiju lica, kao

i stomatološke preglede i lečenje zuba pre operacije srca i transplantacije bubrega;

- lečenje komplikacija karijesa kod dece i omladine, vađenje zuba kao posledi-ce karijesa, kao i izradu pokretnih ortodonskih aparata;

- stacionarno lečenje, kao i rehabilitaciju u stacionarnoj zdravstvenoj ustano-vi;

- preglede i lečenje u dnevnoj bolnici, uključujući i hirurške zahvate van ope-racione sale;

- medicinsku rehabilitaciju u ambulantnim uslovima;- medicinsko-tehnička pomagala, implantate i medicinska sredstva;

4) najmanje 65% od cene zdravstvene usluge iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja za: - dijagnostiku i lečenje steriliteta;- izradu akrilatne totalne i subtotalne proteze kod lica starijih od 65 godina

života;- očna i slušna pomagala za odrasle;- sanitetski prevoz koji nije hitan.

ZDRAVSTVENI MENADŽMENT - planiranje, organizovanje, koordiniranje, vođenje i kontrola svih resursa i procedura pomoću kojih se zahtevi za zdravljem i medicinskim uslugama i zdravom okolinom ispunjavaju pružanjem specifičnih usluga pojedincima, organizacijama i zajednicama.

ZDRAVSTVENI RADNICI - lica koja imaju završen medicinski, stomatološki, odnosno farmaceutski fakultet, kao i lica sa završenom drugom školom zdrav-stvene struke, a koja neposredno kao profesiju obavljaju zdravstvenu delatnost u zdravstvenim ustanovama ili privatnoj praksi, pod uslovima propisanim zakonom.

180


Zdravstveni radnik, u zavisnosti od stepena stručne spreme jeste:1) doktor medicine, doktor stomatologije, diplomirani farmaceut i diplomirani farmaceut

medicinski biohemičar – sa završenim odgovarajućim fakultetom zdravstvene struke;2) drugi zdravstveni radnik – sa završenom odgovarajućom visokom, višom, od-

nosno srednjom školom zdravstvene struke.ZDRAVSTVENI SAVET SRBIJE – stručno i savetodavno telo koje se stara o

razvoju i kvalitetu sistema zdravstvene zaštite, organizacije zdravstvene službe i sistema zdravstvenog osiguranja.

Nadležnost Zdravstvenog saveta jeste:1) da prati razvoj sistema zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja u Republi-

ci i njihovo usklađivanje sa evropskim i međunarodnim standardima;2) da predlaže mere za očuvanje i unapređenje zdravstvenog stanja i jačanje zdrav-

stvenog potencijala stanovništva;3) da predlaže mere za ravnomerno ostvarivanje zdravstvene zaštite svih građana u

Republici, kao i mere za unapređenje zdravstvene zaštite ugroženih populacija;4) da predlaže mere za funkcionisanje zdravstvenog sistema zasnovanog na prin-

cipima održivosti i efikasnosti;5) da predlaže mere za funkcionisanje obaveznog zdravstvenog osiguranja na

principima održivosti, ekonomičnosti i efikasnosti, kao i mere za uspostavljanje i razvoj drugih vidova zdravstvenog osiguranja;

6) da vrši postupak procene kvaliteta programa kontinuirane edukacije zdravstve-nih radnika i zdravstvenih saradnika.

7) da daje mišljenje na predlog plana razvoja kadrova u zdravstvu;8) da daje mišljenje o upisnoj politici na fakultete i škole zdravstvene struke i sara-

đuje sa nadležnim državnim organima i drugim stručnim telima u predlaganju mera racionalne upisne politike na fakultete i škole zdravstvene struke;

9) da daje inicijativu i predlaže mere u cilju sprovođenja reforme u oblasti zdrav-stvene zaštite i zdravstvenog osiguranja;

10) da razmatra i druga pitanja iz oblasti zdravstvene zaštite i zdravstvenog osigu-ranja i pruža stručnu pomoć državnim organima, organizacijama i ustanovama u realizaciji zadataka koji se odnose na društvenu brigu o zdravlju;

11) da obavlja i druge poslove, u skladu sa zakonom. ZDRAVSTVENI SARADNIK -lice sa srednjom, višom, odnosno visokom struč-

nom spremom koje obavlja određene poslove zdravstvene zaštite u zdravstvenoj ustanovi, odnosno privatnoj praksi.

ZDRAVSTVENO OSIGURANJE - vid (grana) socijalnog osiguranja, kojim se osiguranim licima (osiguranicima i članovima porodice osiguranika) obezbeđuje pravo na zdravstvenu zaštitu i ostala prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja.

Prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja su: 1) pravo na zdravstvenu zaštitu;2) pravo na naknadu zarade za vreme privremene prečenosti za rad osiguranika;3) pravo na naknadu troškova prevoza u vezi sa korišćenjem zdravstvene zaštite.

ZDRAVSTVENO PONAŠANJE-svaka aktivnost koju preduzima pojedinac, bez obzira na aktuelno i sagledano zdravstveno stanje u cilju unapređivanja, zaštite ili održavanja zdravlja, bilo da je takvo ponašanje u krajnjem ishodu delotvorno ili ne;


181


ZDRAVSTVENA SLUŽBA - čine je:1) zdravstvene ustanove i privatna praksa;2) zdravstveni radnici i zdravstveni saradnici koji zdravstvenu delatnost obavljaju

u zdravstvenim ustanovama i u privatnoj praksi.Zdravstvena ustanova obavlja zdravstvenu delatnost, a privatna praksa određene poslove zdravstvene delatnosti.

ZDRAVSTVENO STANJE - opis zdravlja pojedinca ili populacije u određenom vremenu u odnosu na standarde, uz korišćenje referentnih pokazatelja (indikatora) zdravlja;

ZDRAVSTVENE TEHNOLOGIJE -sve zdravstvene metode i postupci koji se mogu koristiti u cilju unapređivanja zdravlja ljudi, u prevenciji, dijagnostici i leče-nju bolesti, povreda i rehabilitaciji, koji obuhvataju bezbedne, kvalitetne i efika-sne lekove i medicinska sredstva, medicinske procedure, kao i uslove za pružanje zdravstvene zaštite.

ZDRAVSTVENA USTANOVA -zdravstvenu ustanovu može osnovati Republi-ka, autonomna pokrajina, lokalna samouprava, pravno ili fizičko lice, pod uslo-vima propisanim zakonom. Zdravstvene ustanove mogu se osnivati sredstvima u državnoj ili privatnoj svojini, ako zakonom nije drukčije uređeno. Zdravstvena ustanova može se osnovati kao: dom zdravlja; apoteka; bolnica (opšta i speci-jalna); zavod; zavod za javno zdravlje; klinika; institut; kliničko-bolnički centar i klinički centar.

ZLOSTAVLJANJE - svako aktivno ili pasivno ponašanje prema zaposlenom ili grupi zaposlenih kod poslodavca koje se ponavlja, a koje za cilj ima ili predstavlja povredu dostojanstva, ugleda, ličnog i profesionalnog integriteta, zdravlja, položa-ja zaposlenog i koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje, pogoršava uslove rada ili dovodi do toga da se zaposleni izoluje ili nave-de da na sopstvenu inicijativu raskine radni odnos ili otkaže ugovor o radu ili drugi ugovor. Zlostavljanje jeste i podsticanje ili navođenje drugih na zlostavljanje. Izvr-šiocem zlostavljanja smatra se poslodavac sa svojstvom fizičkog lica ili odgovorno lice kod poslodavca sa svojstvom pravnog lica, zaposleni ili grupa zaposlenih kod poslodavca, koji vrši zlostavljanje. Zlostavljanjem se smatraju:1) ponašanja koja se odnose na nemogućnost odgovarajućeg komuniciranja, kao

što su:- neopravdano i namerno onemogućavanje zaposlenog da iznese svoje mišlje-

nje, kao i neopravdano prekidanje zaposlenog u govoru,- obraćanje uz viku, pretnju i vređanje,- uznemiravanje zaposlenog putem telefonskih poziva i drugih sredstava za

komunikaciju, ako to nije u vezi sa radnim procesom i poslom koji zaposleni obavlja,

- druga istovrsna ponašanja;2) ponašanja koja mogu da dovedu do narušavanja dobrih međuljudskih odnosa,

kao što su:- ignorisanje prisustva zaposlenog, odnosno zaposleni se namerno i neoprav-

dano izoluje od drugih zaposlenih tako što se izbegava i prekida komunika-cija sa njim,

182


- neopravdana fizička izolacija zaposlenog iz radne okoline,- neopravdano oduzimanje zaposlenom sredstva potrebnih za obavljanje posla;- neopravdano nepozivanje na zajedničke sastanke,- neopravdana zabrana komuniciranja sa zaposlenim,- druga istovrsna ponašanja;

3) ponašanja koja mogu da dovedu do narušavanja ličnog ugleda zaposlenog, kao što su:- verbalno napadanje, ismejavanje, ogovaranje, izmišljanje priča, širenje neist-

ina o zaposlenom uopšte i u vezi sa njegovim privatnim životom,- negativno komentarisanje ličnih karakteristika zaposlenog,- imitiranje glasa, gestova i načina kretanja zaposlenog,- ponižavanje zaposlenog pogrdnim i degradirajućim rečima, - druga istovrsna ponašanja;

4) ponašanja koja mogu da dovedu do narušavanja profesionalnog integriteta za-poslenog, kao što su:- neopravdane stalne kritike i omalovažavanja rezultata rada zaposlenog,- nedavanje radnih zadataka zaposlenom koje nije opravdano potrebama pro-

cesa rada,- neopravdano onemogućavanje zaposlenog da izvršava radne zadatke,- davanje ponižavajućih radnih zadataka kojih su ispod nivoa znanja i kvalifi-

kacija, - davanje teških zadataka ili onih koji su iznad nivoa znanja i kvalifikacija;- određivanje neprimerenih rokova za izvršenje radnih zadataka,- česta promena radnih zadataka ili neopravdana prekidanja u radu, koja nisu

uslovljena procesom rada,- neopravdano prekomerno nadziranje rada,- namerno i neopravdano uskraćivanje ili zadržavanje informacija koje su u

vezi s poslom,- manipulisanje sa sadržinom i poslovnim ciljevima zaposlenog,- zlonamerno, odnosno zloupotrebom ovlašćenja davanje radnih zadataka

koji nisu u vezi sa poslovima za koje je zaposleni radno angažovan,- neopravdana, neosnovana ili prekomerna upotreba kamera i drugih teh-

ničkih sredstava kojima se omogućava kontrola zaposlenih,- neopravdano i namerno isključivanje zaposlenog iz obrazovanja, stručnog

osposobljavanja i usavršavanja zaposlenih,- druga istovrsna ponašanja;

5) ponašanja koja mogu da dovedu do narušavanja zdravlja zaposlenog, kao što su:- neopravdane stalne pretnje (npr. raskidom radnog odnosa, odnosno otka-

zom ugovora o radu ili drugog ugovora) i pritisci kojima se zaposleni drži u stalnom strahu,

- pretnja da će se protiv zaposlenog primeniti fizička sila,- fizičko uznemiravanje koje nema elemente krivičnog dela,- namerno izazivanje konflikata i stresa,- druga istovrsna ponašanja;

6) ponašanja koja bi se mogla smatrati seksualnim uznemiravanjem, kao što su: - ponižavajući i neprimereni komentari i postupci seksualne prirode,- pokušaj ili izvršenje nepristojnog i neželjenog fizičkog kontakta,


183


- navođenje na prihvatanje ponašanja seksualne prirode uz obećavanje na-grade, pretnju ili ucenu,

- druga istovrsna ponašanja.Ne smatraju se zlostavljanjem:1) pojedinačni akt poslodavca (rešenje, ponuda aneksa ugovora o radu, upozoren-

je i dr.), kojim je rešavano o pravima, obavezama i odgovornostima iz radnog odnosa, protiv koga zaposleni ima pravo na zaštitu u postupku propisanom posebnim zakonom;

2) uskraćivanje i onemogućavanje prava utvrđenih zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, čija se zaštita ostvaruje u postupku kod poslodavca i pred nadležnim sudom (neisplaćivanje zarade i drugih primanja, određivanje pre-kovremenog rada suprotno zakonu, uskraćivanje prava na dnevni, nedeljni ili godišnji odmor i dr.);

3) radna disciplina koja je u funkciji bolje organizacije posla;4) preduzete aktivnosti koje su opravdane za ostvarivanje bezbednosti i zdravlja

na radu;5) svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje prema zaposle-

nom po bilo kom osnovu diskriminacije, koje je zabranjeno i u vezi s kojim se zaštita obezbeđuje u skladu s posebnim zakonom;

6) povremene razlike u mišljenjima, problemi i konflikti u vezi s obavljanjem po-slova i radnih zadataka, osim ako isti nemaju za cilj da povrede ili namerno uvrede zaposlenog i dr.

ZVANIČNA STATISTIKA - obezbeđuje, na nepristrasnim osnovama, brojčane i reprezentativne podatke i informacije o masovnim ekonomskim, demografskim i društvenim pojavama i o pojavama iz oblasti radne i životne sredine, i to za sve korisnike: privredne subjekte i njihova udruženja, državne organe, organe auto-nomnih pokrajina i organe jedinica lokalne samouprave, kulturne, obrazovne i naučne institucije, kao i za najširu javnost. Aktivnost zvanične statistike - svaka aktivnost koja se zasniva na ovom zakonu ili na posebnim zakonima kojima se uređuju popisi. Aktivnosti koje se ne zasnivaju ni na jednom od ovih zakona, odnosno na zvaničnim statističkim programima i planovima koje oni regulišu, ne potpadaju pod zvaničnu statistiku. Odgovorni proizvođač zvanične statistike - državni organ, odnosno ustanova, zadužen za prikupljanje, izradu i objavljivanje podataka zvanične statistike, u skla-du s petogodišnjim statističkim programom. Statističko istraživanje - metod sistematskog prikupljanja podataka neposredno od izveštajnih jedinica i isključivo u statističke svrhe. Statistički upitnik - standardizovani dokument koji se koristi u statističkim istra-živanjima radi prikupljanja podataka od izveštajnih jedinica. Prikupljanje podataka - svaku aktivnost odgovornih proizvođača zvanične sta-tistike koja se odnosi na neposredno pribavljanje podataka u statističkim istraži-vanjima ili na preuzimanje podataka iz administrativnih izvora, kao i na dobijanje podataka metodom stalnog praćenja i posmatranja, u skladu sa ovim zakonom i drugim zakonima kojima se obezbeđuje prikupljanje podataka relevantnih za zva-ničnu statistiku.

184


Izveštajne jedinice - pravna lica ili njihovi delovi, zatim fizička lica, domaćinstva, organi državne uprave, organi lokalnih vlasti i sve ostale jedinice na teritoriji Re-publike, koje, u okviru statističkih istraživanja, daju podatke isključivo u statističke svrhe. Statistička jedinica - metodološki precizno definisana celina u prikupljanju po-dataka, određena na takav način da omogućuje prikupljanje podataka od izveštaj-nih jedinica i vlasnika administrativnih izvora, kao i agregiranje podataka prilikom njihove obrade. Identifikator - ime, adresa ili zvanično dodeljen identifikacioni broj koji omogu-ćava direktno prepoznavanje pojedine izveštajne ili statističke jedinice. Rezultati statistike - zvanične statističke informacije o relevantnim ekonom-skim, demografskim i socijalnim masovnim pojavama, kao i o pojavama iz oblasti radne i životne sredine. Diseminacija - aktivnosti koje preduzimaju odgovorni proizvođači zvanične sta-tistike kako bi predstavili rezultate zvanične statistike, učinili ih dostupnim korisni-cima i obezbedili im informacije o metodima i izvorima koji predstavljaju osnov zvaničnih rezultata. Statistički registri - sistematske liste izveštajnih ili statističkih jedinica, sa oda-branim karakteristikama, koje se redovno ažuriraju i koriste isključivo u statističke svrhe, predviđene ovim zakonom. Administrativni izvori podataka - skupovi podataka o kojima se, na osnovu posebnih zakona, staraju pojedini administrativni organi a koji se mogu koristiti za ostvarivanje prava i obaveza pravnih i fizičkih lica. Agregati - skupovi jedinica posmatranja, a agregirani podaci jesu zbirni podaci o brojnosti tih skupova i obeležjima jedinica posmatranja

185

ŽIRALNI KURS – kurs koji se formira na osnovu ponude i tražnje novca sa žiroŽIRALNI NOVAC - sredstva deponovana na žiro-računima, tekućim računima

budžetskim i drugim računima, koja su odmah operativno uputrebljiva.ŽIVOTNA SREDINA - skup prirodnih i stvorenih vrednosti čiji kompleksni me-

đusobni odnosi čine okruženje, odnosno prostor i uslove za život; obuhvata fizič-ke, ekonomske, socijalne, bihevioralne, kulturološke i druge činioce koji određuju zdravlje;

ŽIVОTNI STANDARD - (u užem smislu) stepen zadovoljavanja potreba stanov-ništva kroz potrošnju materijalnih dobara i korišćenje usluga. (u širem smislu) u obzir se uzimaju i uslovi rada, kao i društveni uslovi, koji su određeni karakterom društveno-ekonomskog sistema.

Ž

iiSrPSkO-enGLeSki reČnik

SinDikaLniH i SrODniH POJMOVa

SerBian-enGLiSH DicTiOnarYOF TraDe UniOn

anD reLaTeD TerMS

189

advokat - lawyeradministracija - administration državna administracija - government, government administrationadministrativan - administrative administrativni posao - administrative work, office work administrativni službenik - clerical worker, office workeragencija – agency agencija za zapošljavanje - employment agency

agencija za zapošljavanje na povremenim poslovima – temporary em-ployment agency

Republička agencija za mirno rešavanje radnih sporova - Republic agency for peaceful settlement of labour disputes

agrarni - land, agrarian, agricultural agrarno stanovništvo - agricultural population agrarni proletarijat – agrarian working classakcija (deonica) - share, stock akcija na donosioca - transferable share, bearer share akcija na ime - personal share, registered share besplatne akcije - bonus issue, bonus sharesakcionar – share holderakcija (radnja) - actionakcionarsko društvo - joint-stock company, stock company corporationakcioni program – action programmeakordni poslovi – piece workakt - act, document, paper, file, record, enactment, deed normativni akt - enactment, normative deed opšti akt - enactment, by-law, company legislation pravni akt - 1. (čin) legal act 2. (isprava) legal documentaktiva - assets, active capital aktiva i pasiva - assets and liabilities aktivan - active, having assets exceeding liabilities

A

190

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONA

aktivna politika zapošljavanja – active employment policy aktivnost - activity privredna aktivnost - economic activity, business activityakumulacija - accumulationamortizacija - amortization, depreciation, redemptionanaliza - analysis analiza posla - job analysis analiza radnih mesta - job analysisanalizirati - to analyzeanarhija - anarchyanketa - inquiry, investigation, poll, survey anketa metodom uzroka - sample survey, sampling

anketa o troškovima domaćinstva - household budget survey, family budget survey

sprovesti anketu - to conduct a poll, to take a surveyanketar - interviewer, pollster, poll-takeranketiranje - poll-taking, polling, surveying, interviewing anketiranje potrošača - consumer surveyanketirati - to interview, to poll, to involveantiinflacioni - anti-inflationary antiinflaciona politika - anti-inflationary policy antiinflacione mere - anti-inflationary measures antiinflacioni program - anti-inflationary programmeanuitet - annuity annuiteti zajma - debt servicingaparat - apparatus, machinery administrativni aparat - administrative apparatus birokratski aparat - bureaucratic apparatus državni aparat - government administration, government apparatusatipičan rad – atypical workautomatizacija – automationautonomija - autonomyavangarda – avant-garde

191

banka - bank banka podataka - data bankbankrot - bankrupt, insolventbankrotirati - to become bankrupt, to become insolventbaza - base, basis baza podataka - data base društvena baza - social base materijalna baza - economic basis, material basebeleška - note, memorandum hvatati beleške - to take notesbela knjiga – white paperbela kragna, uredski radnik – white-collar workerbeskamatni - free of interest (F.O.I.), interest - free, without interest beskamatni zajam - advance free of interestbesplatan - free (of cost, of charge), gratis, gratuitous, without charge besplatan primerak - free copy besplatno školovanje – free educationBeveridžov model zdrabstvenog sistema - Beveridge-style health systemberza – stock exchange, stock marketberza rada – employment office, labour exchangebilans - balance, balance sheet, balance of accounts bilans stanja - balance sheet bilans uspeha - income sheet, income statement, operating resultsbiografija – curriculum vitae (CV), resumebiračka prava – voting rightsBizmarkov model zdravstvenog sistema - Bismarck-style health systemblagajna - cash deskdržavna blagajna - treasuryblagajnik - cashierblagostanje - property, wealth, welfare

B

192

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONB

država blagostanja - welfare state opšte blagostanje - public wealthblanko - blank, uncovered blanko ček - blank chequebogatstvo - wealth, abundance društveno bogatstvo - national wealth materijalno bogatstvo - material resources, material wealthbojkot - boycottbolest - illness, disease, sickness, malady, disorder teška bolest - serious illnessbolovanje - malady, disease, illness izostanak s posla - sick-leave neopravdano bolovanje - absenteeismbolovati - to be sick, to be illborba protiv nezaposlenosti – fight against unemploymentbožićnica – Christmas bonusbruto - gross bruto dobit - gross profit bruto dohodak - gross income bruto domaći proizvod - gross domestic product (GDP) bruto mesečna plata – gross monthly wage bruto nacionalni dohodak (BNP) po stanovniku – gross domestic product

(GDP) percapita bruto nacionalni proizvod (BNP) - gross national product (GNP)budžet - budget državni budžet - national budget, government budget kućni budžet - household budgetbudžetski - budgetary, fiscal budžetska godina - budgetary year, financial year, fiscal year budžetska kontrola - budgetary control

193

cena - price, rate; (ponuđena cena) quotation cena rada - cost of labour, labour costscentralistički - centralistic centralistički sistem - centralistic system, administrative systemcentralizacija - centralization centralizacija kapitala - centralization of capitalcertifikacija - certification odbor za certifikaciju - certification bodycertifikat - certificatecesija - cession, assignment, transfer blanko cesija - blank assignmentcesionar - cessionary, assignee, transfereeciklična nezaposlenost – cyclical unemploymentciklus - cycleciklus „planiraj - uradi - prouči - deluj“ - plan - do - study - actcilj - target, aim, goal, purpose, endciljna grupa – target groupcrn - blackcrna berza - black marketcivilno, građansko društvo – civil society

C

194

ček - cheque, check (A) blanko ček - blank chequečekanje - wait(ing) lista čekanja - waiting listčekaonica - waiting roomčekovni - cheque, check čekovna knjižica - cheque bookčinovnik – clerk, white collar worker, civil servant (državni)član – member član sindikata – union member član (u zakonu) - articlečlanarina (koju član placa savezu) - membership fee, dues (pl) sindikalna članarina - union duesčlanarina (koju sindikat plaća savezu) – affiliation feečlanska karta – membershit cardčlanstvo - membership, members

C

195

dan - day radni dan - working day, workday, week day slobodan dan - day off, day of vacationdeficit - deficit, deficiency, shortfall budžetski deficit - budget deficit fiskalni deficit - fiscal deficitdeflacija - deflation izazvati deflaciju - to deflatedečji dodatak – child’s bonus, children allowancedečji rad – labourdečji vrtić – day care, centerdeklaracija - declarationdelatnost - activity, activities (pl.), occupationdemokratija – democracydemokratski sindikalizam – democratic trade unionismdemokratski sidikat – democratic uniondemonstracija – demosntration, public protestdetaširani (upućen na rad u inostranstvo) radnik – posted workerdevalvacija - devalvationdevize - foreign exchangedevizni - foreign exchange, foreign currency devizne rezerve - currency reserves, foreign exchange reserves devizni kurs - exchange rate, rate of exchangedežuran - on dutydežurati - to be on dutydežurstvo - duty, tour of dutydeljenje radnog mesta – job sharingdeonica – sharedeoničar, vlasnik deonice – share holder, stock holderdeoničarstvo – share ownership, shareholding

D

196

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKOND

deoničarstvo zaposlenih – workers stock ownershipdeoničarsko društvo (d.d.) – joint stock companydirektno strano ulaganje – foreign direct investmentdirektor - director, managerdisciplinska odgovornost – disciplinary accountabilitydiskriminacija - discriminationdiskriminacija pri zapošljavanju - discrimination in employmentdividenda - dividenddnevni odmor – daily rest, breakdnevni red – agendadnevnica - per diem, per diem allowance, daily allowancednevno radno vreme – working hours per daydobavljač - supplier, provider, purveyordobit - profit, gain, earnings (pl.); (korist) benefitdobit - benefitdobrovoljan - voluntary dobrovoljna radna akcija - voluntary work drivedodatak - addition, annex, appendix, enclosure, allowance, supplement, benefits,

extra pay dodatak na platu - wage supplement, bonus dodatak za odvojen život - separation allowance dečji dodatak - children’s allowance terenski dodatak - field allowancedogovor - agreement, compact, understandingdohodak - income, earnings (pl.), revenuedohodak od rada - earned income, income earned trough work, income generated

by labour, income acquired by labourdokapitalizacija – capital increasedokvalifikacija - additional training, additional qualifications dokvalifikacija radnika – (occupational) retrainingdokvalifikovati se - to complete additional training, to earn additional qualificationsdomaći - domestic, home, inland, internal, home-made domaći proizvod – domestic product domaćinstvo – householddonacija – donationdonator – donordodatak, bonus – allowance bonusdoneti - to bring, to carry doneti zakon - to pass a law


197

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZD

doplata - extra payment, additional payment, supplementary paymentdoprinos - contribution, taxdoprinos za socijalno osiguranje - social insurance contributions, social security

contributionsdopunski - supplementary, additional, complementary dopunski rad - part-time work, moonlightingdostojanstvo rada – dignity of labourdozvola - permission, permit, licence, license(A), authorization, clearance radna dozvola - work permit, labour permitdruštveni - social, public, socially-owneddruštveni proizvod - social product, gross domestic product (GDP), gross national

product (GNP)država - state, country, government država blagostanja - welfare state pravna država - a state based on the rule of law, lawful statedržavni - state, national, government državna administracija - government administration, government državno preduzeće – state–owned enterprisedug - debt, (pl.) debts, liabilities državni dug - national debt, public debtdugotrajna nezaposlenost - long-term unemployment

198

edukacija - educationekonomičan - economical, thriftyekonomičnost - economy, thriftekonomičnost poslovanja - good management, low operating costsekonomija - 1. (nauka) economics; 2. (privreda) economy ekonomija obima - economies of scale politička ekonomija - political economy siva ekonomija - grey economy ekonomija u tranziciji – economy in transitionekonomista - economistekonomski - economicekonomska kriza - economic crisisekonomska politika - economic policyekonomska situacija - economic situationekonomski oporavak – economic recoveryekonomski rast – economic growthekonomski razvoj – economic developmentekspertska grupa - expert groupevidencija - records, files finansijska evidencija - accounting records kadrovska evidencija - personnel records, personnel filesEvropska socijalna povelja – European Social Charterevropske integracije – European integration

E

199

fabrika - factoryfiksni - fixed, steady, permanent fiksna plata - fixed salaryfiktivan - fictitious, imaginary, pro forma fiktivna dobit - fictitious profit, imaginary profitfilijala, društvo kći - subsidiaryfilijala - branch, branch office, affiliate filijala banke - branch bankfinansije - finances (pl.), fund, capital državne/javne finansije - public finance Ministarstvo finansija - Ministry of Finance, Treasury (A) finansijer - financier, sponsor, promoterfinansijski - financial finansijska godina - financial year finansijska politika - financial policy finansijska pomoć - financial assistance, financial aid, pecuniary aid finansijski plan - budget, financial planfinansiranje - financing, fundingfinansirati - to finance, to fund, to subsidize, to provide funds finansirati deficit - to finance the deficitfirma - firmfiskalan - fiscal fiskalna godina - financial year, fiscal year fiskalna politika – fiscal policyfizički, manuelni radnik – manual workerfizički napor – physical strainfizički rad – manual industrial workfleksibilno, honorarno zapošljavanje – flexible part-time employmentfleksibilno tržište rada – flexible labour marketfleksibilno uredjivanje radnih odnosa – flexible working arrangements

F

200

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONF

fond - fund, stock, reserve, capitalzdravstveni fond - health fundfunkcija - function funkcija rukovođenja - management function funkcija troškova - cost functionfunkcioner - official high-ranking officialfunkcionisanje - functioning

201

G

garancija - guarantee, guaranty (A), warranty, security, suretygarant - guarantor, guarantee, warrantor, suretygeneracijska solidarnost – solidarity among generationsgeneralni , glavni direktor – chief executive officer (CEO), general manager, ma-

naging directorgeneralni strajk – general strikeglobalizacija – globalisation globalizacija tržišta – globalisation of marketsglobalno tržište – global market globalno tržište rada – global labour marketgodina - year fiskalna godina - budgetary year, financial year, fiscal year gladne godine - lean years poslavna godina - business year, commercial yeargodišnjak - yearbook, (annual) almanac statistički godišnjak - statistical yearbookgodišnji - yearly, annual godišnja članarina - annual dues godišnja plata - yearly salary godišnji izveštaj - annual report godišnji odmor - annual leave godišnji plan - annual plan, yearly plangradonačelnik - mayorgradski - city, town, municipal, urban gradska opština - municipality gradska uprava - municipal government, municipalitygradjanska odgovornost - civil responsibility gradjanska prava – civil rights gradjansko društvo – civil societygrafikon - chart, graph, diagram

202

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONG

granica - (national) border, frontier, boundary, limit granica (prag siromastva) – poverty line, poverty level granica siromaštva - low-income threshold, poverty threshold, poverty linegranski kolektivni ugovor – branch collective agreement, industry-wide collective

agreementgrupa preduzeća, grupacija – group of companiesgubitak – loss, deficit

203

H

hartija - paper hartije od vrednosti - securities, stockhendikepirani radnik – handicapped workerhigijena - hygiene higijena rada - industrial hygiene, occupational health komunalna higijena - municipal hygiene, sanitationhigijenski - hygiene higijenski uslovi - hygiene conditionshijerarhija ciljeva - goal’s hierarchyhipoteka - mortgagehipotekarni - (given) on mortgage, hypothecary hipotekarna banka - mortgage bank hipotekarni zajam - mortgage loan, loan on mortgage, hypothecary loanhipoteza - hypothesishistogram - histogramholding društvo – holding companyhonorar – feehrana - food, foodstuffshranitelj – bread winnerhumanitarna pomoć – humanitarian aidhumanizacija rada – humanization of workHTZ (higijensko-tehnička zaštita) - industrial safety, safety at work

204

I

imovina - property, possession, assets (pl.)indeks - index indeks industrijske proizvodnje - industrial production indexindeksiranje cena – price indexing indeksiranje plata – wage indexingindeksni broj - index numberindustrija – industryindustrijska akcija – industrial actionindustrijski odnosi – industrial relations inflacija - inflationinformacija - informationinicijativa – initiativeinspekcija - 1.(pregled) inspection, examination; 2. (telo) inspection, inspectora-

te, inspection board inspekcija rada - labour inspection, labour inspectorateinspektor - inspector inspektor rada – labour inspectorinspektorat - inspectorateinstitucija - institution finansijska institucija - financial institution, financial organizationinteres - interestdruštveni interes - collective interest, social interest lični interes - personal interest, individual interest opšti interes - common interest, collective interestinvalid - disabled personinvalid rada - disabled workerinvaliditet - disability delimični invaliditet - partial disability potpuni invaliditet - total disabilityinvalidnina - disability allowance, disability benefit, disability pension


205

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZI

invalidska penzija – disability pensioninvalidsko osiguranje – disability insuranceinventar - inventory, stockinventarisati - to take an inventory, to take stock, to inventoryinventura - stock-taking, taking inventoryinvesticija - (capital) investment, money invested bruto investicija - gross investment inostrane investicije - foreign investments javna investicija - public investmentinvesticioni - investment investiciona politika - investment policy investiciono ulaganje - investmentinvestitor - investor, employer, client strani investitor - foreign investorinženjer – engineerisključenje s rada – lock outiskorišćavanje radnika, eksploatacija – exploitation of workersisplata - payment isplata duga - settlement of a debt, discharge of a debt isplata plata – payment of wages, payment of salaries isplata preko tekućeg računa - payment on open accountisplatiti - to pay, to pay out, to pay offisplatna lista, obračun – pay statementisporuka - delivery isporuka robe - delivery of goodsispunjenje - fulfilment, completion ispunjenje plana - fulfilment of the plan, reaching of planned targets ispunjenje ugovora - performance of a contract, fulfilment of contractistek (ugovora) – expiration , expiry istek ugovora o radu – expiry of employment contractizaslanik, delegat – delegateizazov - challengeizbori - elections izborna komisija – electoral commissionizdatak - expense, expenditure, outlay, disbursement izdaci za ličnu potrošnju - personal consumption expendituresizdržavani član porodice – dependentizgledi za zapošljavanje – prospects for finding employmentizjava - statement, declaration

206

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONI

izmena - change, exchange, modification izmena ugovora - modification of the contract izmene i dopune - amendmentsizmeniti - to change, to exchange, to modifyizlaganje – presentationiznos - amount, sum bruto iznos - gross amountizostanak - absence izostanak s posla - absence from work, absenteeism izostati - to be absent/missing, to lag, to fall behindizum – inventioniznenadni otkaz – extraordinary dismissalizveštaj - report, advise, letter of advice, statement, notice izveštaj o radu - activity report, report on activitiesizvod - extract, excerpt, abstract, summary izvod iz računa - statement of the accountizvršilac (na radnom mestu) - employeeizvršna vlast – executive power (authority), executive branch of the governmentizvršenje - fulfilment izvršenje plana - fulfilment of the plan, execution of the plan

207

J

javan - public, open javna funkcija - public officejavne finansije - public finance javno preduzeće – public enterprise, public companyjaz izmedju bogatih i siromašnih – gap between the rich the poorjedinstvo - unityjedinica - unit organizaciona jedinica - organizational unitjednaka plata – equal pay, equal remunerationjednaka plata za rad jednake vrednosti – equal pay for work of equal valuejednokratna pomoć - lump sum financial assistancejednaka prava i šanse za muškarce i žene – equal rights and opportunities for man

and womenjednokratna naknada – lump sumjeftin rad – cheap labourjubilarna nagrada – anniverary award, bonus; time-in-service award

208

K

kadar - personnel, staff, manpower izbor kadrova - personnel selection obuka kadrova - personnel training razvoj kadrova - personnel development stručni kadar - skilled personnel, qualified personnel školovanje kadrova - personnel training tehnički kadar - technical personnel, technical staff usavršavanje kadrova - advanced professional trainingkadrovski - personnel, staff, manpower kadrovska politika - personnel policy kadrovska služba - personnel department kadrovske potrebe - personnel needs kadrovska uprava – personnel administration, human resources managementkampanja - campaignkapital - capital, funds (pl.), principal kapital preduzeća - corporate capital akcijski kapital - share capital, joint-stock capitalkapitalizam – capitalismkapitalno ulaganje – capital investmentkapitalni troškovi/izdaci - capital expenditure/costskarijera - careerkašnjenja u isplati plata – delays in wage paymentsklizno radno vreme – flexible working hours, flexitimekonfederacija sindikata – trade union confederationkonferencija – conferencekonflikt - conflictkongres - congresskonferencija za štampu – press release communiqueknjigovodstvo - bookkeeping, accountancy, accounting materijalno knjigovodstvo - material accounting


209

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZK

pogonsko knjigovodstvo - cost accountingknjigovođa - bookkeeperknjižica - booklet, book radna knjižica - employment booklet, employment record štedna knjižica - savings book, passbook zdravstvena knjižica - medical-care bookletkodeks - code kodeks časti - code of honor kodeks ponašanja - code of conductkoeficijent - coefficient, rate, ratio, factorkoeficijent složenosti poslova – job complexity coefficientkolektivni otkaz – collective dismissalkolektivno pregovaranje – collective bargainingkolektivan - collective, joint kolektivna odgovornost - joint responsibility kolektivni ugovor - collective agreement kolektivni ugovor na nacionalnom nivou – national collective agreementkolektivni ugovor na nivou preduzeća – enterprose-level collective agreement,

company collective agreement kolektivno ugovaranje - collective bargainingkomisija - commission, committee anketna komisija - committee of inquiry disciplinska komisija - disciplinary commissionkonsenzus – consensuskonvencija – conventionkonvencije i preporuke MOR-a – ILO Convntions and Recommendations korupcija – corruptionkraća radna sednica – shorter working weekkrajnji rok – deadline konkurs - competition, contest interni konkurs - internal competition javni konkurs - open competition, public competitionkorist - utility, use, profit, gain, benefit, advantage ekonomska korist - economic gain, economic benefits uzajamna korist - mutual benefitkotizacija - conference fee, registration feekrivično delo – criminal offence, criminal act kriza - crisiskršenje prava - violation of rights, infringement of rights

210

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONK

kršenje radničkih prava – violation of worker’s rights kršenje sindikalnih prava – violation of trade union rights kršenje ugovora – breach of contract kuponska privatizacija – coupon privatisation kvalifikovani (KV) radnik - skilled workerkvalifikacija, obučenost - qualificationkvalitet - qualitykvalitet života - quality of life - QOLkvorum - quorum

211

L

lice - person fizičko lice - physical person, natural person građansko-pravno lice - civic-legal entity odgovorno lice - person in charge, person responsible for ovlašćeno lice - authorized person, proxy pravno lice - juridical person, legal personlicenca - licence, licenselicenciranje – licensure

212

Lj

lijudska prava - human rightsljudski kapital - human capital

ljudski resursi - human resourcesljudsko dostojanstvo - human dignity

213

M

makroekonomija - macroeconomicsmanjak - deficiency, shortage, deficit, lack manjak u kasi - short in the cashmakroekonomska politika – macro economic policiesmakroekonomska stabilnost – macro economic stabilitymaksimalno dopušteni prekovremeni rad – maxmium overtime allowedmali deoničar – employee shareholdermalo preduzeće – small business, small enterprisemasovno okupljanje – rallymašina – machinerymaterijalna odgovornost – financial responsibilitymaterijalna šteta – damagemedicina - medicine medicina rada - occupational medicinemeđunarodni - international međunarodna konferencija – international conferencemeđunarodni radni standardi – international labour standardsmeđunarodni sindikalni pokret – international trade union movementmenadžment, rukovođenje, upravljanje - managementmesečni - monthly mesečna otplata - monthly payment, monthly installment mesečna plata - monthly salary mesečna rata - monthly payment, monthly instalment mesečni bilans - monthly balance sheet mesečni izveštaj - monthly reportmetod - methodmigracija radi posla – occupational migrationmikroekonomija - microeconomicsminuli rad - past labour, materialized labourmikro-ekonomska politika – micro economic policies

214

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONM

minimalna plata – minimum wageministar – ministerministar rada – minister of labourminuli rad – past labourmirenje – concilationmirilac u sporu – concilatormirno okupljanje – peaceful gatheringmirovanje radnog odnosa – work status on hold, leave of absence, leave without paymera – measuremesečna plata – montly wagemesto održavanja – venuemesto rada – place of workmladi radnik – young workermodalitet - modalitymodel - model, design, pattern model privatizacije – privatisation modelmodel rasta - model of growth, growth modelmolba - request, application, petition, plea podneti molbu - to apply for, so submit an application/request molba za zaposlenje – job appicationmonetarna politika – monetary policymonetarna unija – monetary unionmonotoni rad – monotonous workmoralna odgovornost – moral responsibilitymreža - network, system mreža socijalne zaštite - social safety netmultilnacionalna kompanija – multinational companz (MNC), multinational en-

terprise (MNE)

215

N

nacionalan - national nacionalna privreda - national economy nacionalni dohodak - national incomenacrt - outline, draft, plan, scheme nacrt ugovora - draft agreement, draft contract nacrt zakona - bill, draft of a law, draft billnačin - method, mode, way, manner način plaćanja - method of payment, mode of payment, modality of paymentnadzirati - to supervise, to inspect, to controlnadzornik - supervisor, inspector, superintendentnagrada - reward, award, prize, premiumnaknada - compensation, allowance, benefit, recompense, indemnity, indemnifica-

tion naknada putnih troškova - traveling allowance, travel allowancenalog - order, command, warrant putni nalog - travel orders radni nalog - work order, job ordernarod – nation , people narodne novine – Official Gazettenaučnik, šegrt – apperenticenajamni rad – wage employmentnajava štrajka – announcement of strikenajniža dob za zaposlenje – minimum age of emplozmentnajniža plata – minimum wagenaziv - name, title, term naziv radnog mesta - job titlenedeljni odmor – weekly rest periodnedeljno radno vreme – working hours per weeknedovoljna primanja – inadequate earningsneformalni sektor – informal sector

216

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONN

neisplaćiavnje plata – non-pazment of wagesnejednakost - inequalitynekvalifikovan - unskilled, unqualified, not qualified nekvalifikovana radna snaga - unskilled labour nekvalifikovani radnik - unskilled labourer, unskilled worker, labourernelikvidan - illiquidnelikvidnost - insolvency, illiquiditynelojalan - disloyal, unfair nelojalna konkurencija - unfair competitionnepopunjeno radno mesto – vacancyneposredni rukovodilac – immediate, supenor, supervisornepovoljniji uslovi rada – less favourable working conditionsnepravedan otkaz – unfair dismissalneprekidno radno vreme – continuous working timeneprekidan ekonomski rast – sustained economic growthneprijavljeni radnik – clandestine worker, unregistered workerneprofitna organizacija – non-profit organizationneprofesionalno ponašanje zaposlenih – gross miscondusctnepuno radno vreme – part-time worknesigurno radno mesto – precarious jobnesigurnost – insecurityneformalna ekonomija – informal economynesposobnost - inability, disability trajna nesposobnost - permanent disability nesposobnost za rad – incapacity for worknesreća na radu - industrial accident, occupational accidentnestašica - shortage, scarcity, lack, want nestaštica posla – employment slump nestašica kapitala - capital shortage nestašica radne snage - labour shortageneto - net, clear neto dobit - net profit, clear profit, clear gain neto dohodak - net income neto nacionalni proizvod - net national product (NNP)nevaldina organizacija (NVO) - non-governmental organisation (NGO)nezadovoljstvo – discontent nezaposlena osoba – unemployed personnezaposleni – the unemployednezaposlenost - unemployment


217

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZN

nezaposlenost omladine – youth unemployment nezaposlenost žena – female unemployment ciklična nezaposlenost - cyclical unemployment osiguranje protiv nezaposlenosti - unemployment insurance prikrivena nezaposlenost - hidden unemployment, concealed unemployment sezonska nezaposlenost - seasonal unemploymentnoćni rad – night worknorma – standardnormiranje - stardadizationnomenklatura - nomenclature, standard terminology nomenklatura zanimanja - occupation nomenclaturenova tehnologija – new techologynovac - money, cash, currencynovčan - money, monetary, pecuniary, financial novčana kazna - fine

218

O

obaveštenje - information, advice, notice, notification obaveštenje (o otkazu) – noticeobnoviti ugovor – renew contractobračun plata – payroll accountsobračun sindikalne članarine iz plate u dogovoru s poslodavcem – check-offobrazovanje – educationobrazovni sistem – education systemobrt – craft(s)obrtni kapital – working capitalobuka – trainingobustava rada – work stoppageobuka na radnom mestu – on-the-job trainingoglas – advertisement oglas za posao – job adograničavanje prava – restriction of rightsograničene (životne) prilike – limited oppurtunities ograničene mogućnosti zapošnjavanja – limited emplyment opportunities ograničeno radno vreme – limited working hoursograničenje – limitation, restrictionocena - estimationočuvanje radnih mesta – job preservationodbici od plate – automatic wage deductions , compulsory check-off odbitak – deductionodbor - committee, board, council nadzorni odbor - auditing committee, supervisory board upravni odbor - board of directors, managing boardodeljenje - department, section, division, officeodgovornost - responsibility, accountability, liabilityodluka - decision, resolution poslovna odluka - business decision


219

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZO

odredba - provision, stipulation, regulation zakonska odredba - legal provision, statutary provisionodrživi razvoj – sustainable developmentodlučivanje – deceision-markingodredba – provision odsustvo - absence, leave odsustvo radi obrazovanja, obuke – study leave, training leave odsustvo radi služenja civilne službe (vojska...) – furlough odsustvo zbog smrtnig slučaja – funeral leaveodsustvo bez plate - leave without pay porodiljsko odsustvo - maternity leaveodšteta - compensation, indemnification, indemnity dosuditi odštetu - to award damages ograničenje - restriction, limitation, reduction ograničenje nadnica - wage limitations, wage limitsolakšica - relief, reduction, facility olakšice u plaćanju - facilities for payment poreska olakšica - tax relief, tax deductionopasno zanimanje – hazardous occupationopis - description, specification opis radnog mesta - job description, job specificationopis radnog mesta (poslova) – job description opoziciona stranka – opposition partyopstanak - survivalorgan - organ, body, agency, authority organ upravljanja - managing body, operational bodyosiguranik – insured personosiguranje - insurance, assurance osiguranje nezaposlenih – unemployment insurance osiguranje od nesreće na radu – industrijal accident insurance socijalno osiguranje - social insurance zdravstveno osiguranje - health insuranceosiguratelj - insurer, assurer, assurorosigurati - to insure, to assure, to ensureosiguravajući - insurance osiguravajuće društvo - insurance company, assurance companyosnivač - founder, promoter, originatorosnivačka skupština - founding assembly, constituent congressosnova za obračun plate – basic rate

220

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONO

osnovna plata – basic salary, basic wageosnovna sindikalna prava – basic trade union rightsosnovna zdravstvena zaštita – basic health careosnovna životne potrebe – basic needsosnovno obrazovanje – primary educationosnovica - base, foundation, element poreska osnovica - basis of assessment, tax baseostavka - resignationopis - write-off, writing off, depreciation opis duga - debt write-offosoba – individual (person) osoblje – staffosposobljavanja i usavršavanja za posebne potrebe – educational leave otkaz ugovora o radu – termination of the employment contractotkup radnog staža – buying of the years of serviceotpremnina - dismissal wage, severance wage. severance pay otpis duga – debt reliefotpuštanje radnika – layoffs, dissmisalsotpušten – laid offotvaranje novih radnih mesta – job creation, employment creation

221

P

partnerstvo – partnershippauza za dojenje – breast feeding breakpenzija - retirement, pension, superannuation penzija po osnovu rada – occupational pensioninvalidska penzija - disability pension porodična penzija - survivor’s pension, family pension starosna penzija - old-age pension, superannuation pension, retirement pension ići u penziju - to retire (on a pension)penzioneri – the retired , pensionerspenzijski - pension, retirementpenzioni fond - superannuation fondpenzioni sistem – pension systempenziono i invalidsko osiguranje – pension and disablity insurancepenzionisati - to pension (off), to superannuate (on a pension) penzionisati se - to retire on a pensionperiodičan - periodic(al) periodični obračun - interim statement of accountsplan - plan, map, design plan rada - work plan, work scheduleplaner - plannerplaniranje - planning planiranje kadrova - personnel planning dugoročno planiranje - long-term planningplanirati - to planplanski - according to the plan, planned planski dokument - planning document planski period - planning periodplata - pay, salary, wage(s) paćanje u naturi – payment in kind plaćanje u novcu – payment in money

222

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONP

plaćanje u obrocima (ratama) – payment in installmentsplaćeno odsustvo (oslobodjenje od obaveze rada uz nakandu plate) – paid leaveplaćeno odsustvo radi polaganja ispita, plaćeni godišnji odmor – paid annual

leaveplan korišćenja godišnjeg odmora – vacation scheduleplanska ekonomija – planned economyplatiti - to payplatni - payment, pay platni fond - wage(s) fund platni spisak - pay sheetplava kragna, proizvodni radnik – blue – collar workerpluralizam – pluralismpodneti - to present, so submit podneti molbu - to apply, to submit an applicationpodela dobiti – profit sharingpodela rada – division of labourpodela sindikalne imovine – distribution of trade union assetspoljoprivreda - agriculturepolisa - policy polisa osiguranja - insurance policypomoć - assistance, aid, help finansijska pomoć - financial assistance, financial aid socijalna pomoć - social welfare, public welfareponuda - supply, offer, tender, bidponuđač - tenderer, bidderporeski - tax poreska stopa - tax rateporeski obveznik - taxpayer poreski sistem - tax systemporez - tax, levyporodična penzija – survivor’s benefitporodična naknada – family benefitporodični dodatak – family allowance, family bonusporodični odmor – family leaveporodično preduzeće – family businessposao - work, labour, labor posao sa punim radnim vremenom - full-time job posao sa skraćenim radnim vremenom - part-time jobposlodavac - employer


223

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZP

postupak - action, act, procedure, process upravni postupak - administrative procedure žalbeni postupak - appellate proceedingspotražnja - demand preterana potražnja - excessive demand potreba - need, requirement, necessity, want društvene potrebe - social needs, social requirementspotrošnja - consumption, expenditure, spendingbudžetska potrošnja - budgetary expenditure, government spending, government

expenditurepovreda - injury, offence, infringement povreda na radu - industrial accident, industrial injury povreda zakona - breach of the law, violation of the law, legal offencepravni - legal, judicial, juridical pravni sistem - juridical system pravno lice - legal person, juridical personpravnik - lawyer, juristpravobranilac - attorney javni pravobranilac - public attorneypravobranilaštvo - attorney’s officepranje novca – money launderingpredlog - proposal, proposition, suggestion predlog zakona - bill, draft law, legislative proposalpredračun - preliminary calculation, preliminary estimate, estimate predračun troškova - cost estimatepregled - inspection, examination, check-up, audit, survey, summary statistički pregled - statistical survey zdravstveni pregled - medical examinationprihod - income, revenue, earnings, proceedsprijava - report, registration, application poreska prijava - (income) tax returnpriliv - inflow, influx priliv radne snage - labour influxprimarna zdravstvena zaštita - primary health carepriraštaj - growth increase priraštaj stanovništva - population growth, increase in the populationpriroda posla – nature of workpodpredsednik – vice-president government concernpreduzetnik – enterpreneur

224


preduzetništvo – enterpreneurshippogon – plant pokazatelj – indicatorpokrenuti kampanju – launch a campaignpokretljivost ljudi – human mobilitypokretljivost radne snage – labour mobilitypokretljivost radnika – mobility of workerspolitička stranka – political partypolitika – politicspolitika plata – wage policy, pay policypolitika tržišta rada – labour market policiespolitika zapošljavanja – employment policypolukvalifikovani (PKV) radnik – semi-skilled workerpomoćni radnik – auxiliary workerponovno zapošljavanje – return to employment, re-employmentponuda i potražnja – supply and demandponudjač – bidderpopis - listpopis poslova – list of tasksporodiljska naknada – maternity benefitporodiljsko odsustvo – maternity leaveposao – job, businessposlodavac – employerposlovanje – business activityposredovanje – mediationpotpisati ugovor – sign a contractpodrška, potpora – supportnovčana pomoć za nezaposlene – unemployment benefitspotraživanje – claimpotražnja – demandpotražnja radne snage – labour demandpotreba – needpotreba za radnom snagom – man power needpotrošačka korpa – consumer goods basketpotrošnja – consumptionpotvrda – certificatepotvrda, ratifikacija – ratificationpouzdana statistika – reliable statisticspovećanje plate – pay rise


225


poverenik (sindikalni poverenik) – officer (trade union officer)poverenik zaštite na radu – health and safety stewardpovoljniji uslovi rada – more favourable working conditionspovratna informacija – feed backpovremeni rad – casual workpozicija – stand point, positionpozitivni ekonomski rast – positive economic growthpoziv – invitationpraksa – apprenticeship, traineeshipprava i obaveze – rights and obligationsprava iz radnog odnosa – employment rightsprava na radu – rights at workpravila ponašanja – code of conductpravilnik o radu u preduzećima – employment rules, rules of employment,

enployment statutepravna država, vladavina prava – rule of lawpravna i poslovna sposobnost – legal capacitypravna osoba – legal person, legal entitypravna pomoć (besplatna) – legal assistance, free-of-chargepravna zaštita – legal protectionpravni sledbenik – legal successorpravni sistem – legal systempravni uslovi – legal conditionspravo glasa – right to votepravo na bolovanje – right to sick leavepravo na kolektivno pregovaranje – right to bargain collectivelypravo na organizaciju – right to organisepravo na pomoć u slučaju smrti – death benefitpravo na rad – right to workpravo na štrajk – right to strike praznik rada – Labour Dayprebivalište – residencepredradnik – charge-handpredsedavajući – chairman, chair personpredsednički izbori – presidential elecionspredsednik – presidentpredsednik parlamenta – speaker of parliamentpredsednik vlade, premijer – prime ministerpredsedništvo – presidency

226


preduslov – preconditionpregovarački sto – bargaining tablepregovarački tim – bargaining team, bargaining comiteepregovaranje – bargainingpregovaranje na nivou preduzeća – company-level bargainingpregovori – negotiationsprerano rešiti, prejudicirati – prejudgeprekid rada – interruption of workprekomerno zapošljavanje – overmanning, overstaffingprekovremeni rad – overtime prepreka – obstacle presedan – precedentpreseljeni, premešteni radnik – displaced workerprestanak, prekid ugovora – termination of contract, cancelation of contractprestanak rada – cessation of workprestanak zaposlenja – termination of employmentpreduzeće – enterpriseprihod – revenue, income privredna grana, delatnost – branch of economy, economic activity, industrypredlog – proposal, motion predlog zakona – bill, draft, legislationprestup, prekršaj – misdemeanorprevoz na posao i sa posla – transport to and from workprevremeno penzionisanje – early retirementprikrivena nezaposlenost – hidden unemploymentprikupljanje članarine – check-offprikupljanje sredstava – fund raisingprilog – appendixprimalac penzije – pension beneficiariprimalac transfera – transfer recepientprimena (zakona) – impelemntation, application, enforcementprioritet – prioritypripravnički staž – internshipporez – surtax, local taxprisilni rad – forced labour pristanak – consentpristup – accessprivatizacija (pretvaranje javnih preduzeća u privatna) – privatizationprivatni sektor – private sector


227


privatnik – private ownerprivremena nesposobnost za rad – temporary disablity privremeni rad, posao – temporary work, temporary jobprivremeno otpuštanje radnika – temporary layoffprivremeno rasporedjivanje na drugo radno mesto – secondmendprobni rad – trial workprobni rok – probationary period, trial periodprocena - evaluation, estimate, assessment, appraisal procena radnih mesta - job evaluationprogram - programme, program (A), schedule, plan investicioni program - investment programmeprogramiranje - programmingproduktivnost – productivityprofesionalna bolest , oboljenje – occupational disease, industrial disease, illnessprofesionalno osposobljavanje – vocational trainingprofesionalno savetovanje – vocational guicanceprogram rada – program of actionprogram zbrinjavanja viška radnika – lay-off program, severance plan, reduction-

in force planprogrami strukturnog prilagodjavanja – structular adjustment programsproizvod – productproizvodna zaposlenost – productive employmentproizvodnja – productionpropis - regulation, rule, percept, prescription, provision zakonski propisi - legal provisions propisano radno vreme – legal working team propisi o radnim odnosima (za odredjeno radno mesto) – labour regulations,

rules of employment propisi o zaštiti na radu – health and safety regulationsproračun, budžet - budgetprosek - averageprotest – protest, demonstration protestno pismo – letter of protestprotivzakoniti otkaz – outlawed dismissalprotivzakoniti štrajk – illegal strikeproširenje Evropske unije – EU enlargementprvi posao – first jobpuna zaposlenost – full employmentpuno radno vreme – full team

228


punopravno članstvo – full membershipputni nalog – travel expense formputni - travel, traveling putni nalog - travel order putni troškovi - travel expenses, traveling expenses

229

R

račun - account završni račun - annual balance sheet žiro račun - transfer account, giro accountračunovodstvo - accounting, accountancy; (odeljenje) accounts department, accounting department šef računovodstva - chief accountantračunovođa - accountantrad - work, labour; operation rad kod kuće – home work rad koji se ponavlja – repetitive work rad na crno – illegal work rad na crno uz redovni rad – moonlighting rad na daljinu – teleworkingrad na određeno vreme - permanent employment, permanent job rad nedeljom – work on Sundays, Sunday working rad noću – night work rad praznicima – work on (public and religious) holydays rad na normu – piece workrad na neodređeno vreme - temporary employment, temporary jobrad sa punim radnim vremenom - full-time work rad na pokretnoj traci – assembly line work rad sa skraćenim radnim vremenom - part-time work rad u smenama - shift work rad u inostranstvu – work abroad rad u neprekidnom trajanju (stanlno zaposlenje) – continous work radionica – workshop dobrovoljni rad - voluntary work dodatni rad - additional work, additional labour dopunski rad - supplementary work, supplementary labour minuli rad - past labour, materialized work

230

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONR

nesreća na radu - industrial accident, occupational accident obustava rada - work stoppage, industrial action, strike prekovremeni rad - overtime workradni - working, labour radna dozvola – work permit radna grupa – working group, task force radna norma – work norm, work standard radna pokretljivost (radne snage) – labour mobility, job mobilityradna knjižica - employment book, employment record radna nesposobnost - disablement (for work) radna obaveza - duty responsibility radna produktivnost – labour productivity, work productivity radna snaga – labour force, work force radna sposobnost – working ability, ability to work radna sredina – working evniroment radni dan – working day radni jezik – working language radni ljudi – working people radni prostor – working area radni spor – labour dispute radni standardi – labour standards radni život – working life radni nalog - work order, job order radni odnosi - labour relations radni staž - length of service, years of service radno iskustvo - working experience radno pravo - labour law radnica – female worker radnička organizacija – labour organization radnička prava – workers rights radnčki pokret – worker’s movement, labour movementradnik - worker, workman, labourer radnik migrant - migrant worker radnik na crno – informal sector worker, illegal workerfizički radnik - manual worker, manual labourer kvalifikovani radnik - skilled worker, skilled labourer naučni radnik - scientist, scholar nekvalifikovani radnik - unskilled worker, unskilled labourer neproizvodni radnik - unproductive labourer


231

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZR

nezaposleni radnik - unemployed worker polukvalifikovani radnik - semi-skilled workerradno aktivno stanovništvo – active (working) populationradno i socijalno zakonodavstvo – labour and social legislationradno iskustvo – work expirienceradno mesto – work placeradno okruženje – working environmentradno pravo – labour lawradno sposobna starost – working ageradno sposobno stanovništvo – working – age populationradno vreme – working hours, working timeradno zakonodavstvo – labour legislationrashod - expenditure, spendingbudžetski rashodi - government expenditure, budgetary expenditure, government

spending vanbudžetski rashodi - extra-budgetary expenditureraspodela - distribution, allocation raspodela dobiti - distribution of profits raspodela rada – allocation of work raspodela nacionalnog dohotka - distribution of national income raspodela prema radu - distribution of income according to work performedraspon plata – pay scaleraspored – schedule raspodela rada – work schedulerasprava – discussion, debaterast - growth, height rast cena - price growth rast inflacije - growth of inflation rast nadnica i plata - wage and salary growth privredni rast - economic growth stopa rasta - rate of growth, growth raterata - instalment otplata u ratama - payment by instalments u ratama - by installmentsrazmena – exchange odnosi razmene - terms of traderazraditi program – elaborate aprogrammerazvoj - development, growth, progress razvoj kadrova - personnel development

232

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONR

realni sektor – real sectorrebalans - revision rebalans budžeta - budget revision, revised budgetrecesija, opadanje – recessionredovna plata – regular payreferent - officer referent za kadrove - personnel officer viši referent - senior officerreforma - reform reforma obrazovnog sistema – reform of the education sistem sprovesti reformu - to carry out a reformreformisati - to reformrefundiranje - refund, refunding, reimbursementrefundirati - to refund, to reimburserefundiranje troškova – reinbursement of expenses, costsregistrovan - registered registrovan kod - registered withregistrovani članovi sindikata (obični članovi bez funkcije) – rank and file mem-

bersregres za godišnji odmor (pomoć za podmirenje troškova godišnjeg odmora)

– vacation bonusreprezentativan – representative reprezentativni sindikalni savez – representative trade union confederation reprezentativnost – representativityresorno ministarstvo – branch ministryrestrukturiranje ekonomije – restructuring of the economyreprezentacija - expense account, representational fund, entertainment fund troškovi reprenzetacije - representational costs, entertainment costsrevalorizacija - revalorization, revaluationrevizija - revision, review, examination, checking; (finansijska) audit, auditing revizija javnih rashoda – public expenditure reviewrevizor - auditor, inspector ovlašćeni revizor - registered auditorrezolucija – resolutionrežijski troškovi – overhead costsrizik u industriji – industrial hazardrešenje – solutionroba - commodity, goods (pl.), merchandise roba domaće proizvodnje - domestically produced goods, home made goods


233

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZR

rok - term, time, period, time limit, dead line rok plaćanja - term of payment, date of payment, time of paymentrukovodilac - manager, director, executive, leader rukovodilac projekta - project managerrukovoditi - to manage, to run, to operate rukovoditi preduzećem - to manage a firmrukovodstvo - management, leadership

234

S

samostalni sindikat – unaffiliated union, free rider (s/ang)samostalno obavljanje delatnosti, samostalni rad – self employmentsamozaposleni – semp-employedsamozapošljavanje – self-employmentsanacija (preduzeća) – financial rehabilitation, reorganizationsastanak - meeting; (zakazan) appointment stručni sastanak - symposium, conference vanredni sastanak - extraordinary meeting, special sessionsednica - session, meeting, conference radna sednica - working session redovna sednica - regular meeting svečana sednica - formal session vanredna sednica - special meetingsavetovanje – consultationsazvati štrajk – call a strikesaradnja – cooperation, colaborationsedište – headquarters, seatsednica – session, meeting conferencesednica u punom sastavu – plenary session sekretar - secretary, administrative secretarysekcija omladine – youth sectionseksualno uznemiravanje – sexual harassmentsektorski sporazum – sectoral agreementsezonski rad/posao – seasonal worksezonski radnik – seasonal workersigurni uslovi rada – safe working conditions sigurnosna mreža – safety netsigurnosna norma – safety standardsigurnost – securitysigurnost na radu – work place safety, occupational safety


235

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZS

sigurnost radnog mesta – job safetysigurnost zaposlenja – job securitysile tržišta – market forcessindikalni - trade union, union sindikalni radnik – trade unionist sindikalizam – trade unionism sindikalna akcija – trade union action sindikalna aktivnost – trade union activity sindikalna borba – trade union struggle sindikalna imovina – trade union assetssindikalna članarina - union dues (pl.), union fees (pl.)sindikalna organizacija – trade union organizationsindikalna oblast – local trade union branch, local union, union local, shopsindikalna prava – trade union rights sindikalna scena – trade union scenesindikalna sloboda , sloboda sindikalnog udruživanja – trade union freedom,

freedom of associationsindikalni centar, savez – trade union confederation, trade union centersindikalni aktivista – trade union activistsindikalni čelnik – trade union leadersindikalni izbori – trade union electiorsindikalni prularizam – trade union pluralismsindikalni pokret – trade union movementsindikalni poverenik – shop stewardsindikalni predstavnik – trade union representativesindikalno članstvo – trade union membershipsindikalno organizovanje i učlanjivanje – trade union organising and recruitmentsindikalno povereništvo (u preduzeću) – shop stewards comitteesindikalni stavovi – trade union point of view, trade union positionsindikat – trade union, unionsindikat delatnosti (sind. federacija koja okuplja radnike iz više srodnih ind.

grana) – industrial federationsiromašenje – pauperistationsiromaštvo, beda – povertysirovine – raw materialssidikalist(a) - trade union memberstrukovni sindikati - professional trade unions, craft unionssistem - system budžetski sistem - budgetary system

236

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONS

monetarni sistem - monetary systemsistematizacija - systematization, systematic description, systematic listing sistematizacija radnih mesta - job plan, job classificationsistematizovati - to systemize sistematski pregled - check-upsiva ekonomija - gray economysklapanje, potpisivanje ugovora o radu – conciusion / signing of an employment

contractskraćenje radnog vremena – reduction of working hoursskup zaposlenih – employees, meeting, assemblyskupština - conference, assembly, parliament skupština akcionara - general meetingslabo školovane osobe – poorly educated individualssloboda – freedom sloboda mišljenja – freedom of opinionsloboda okupljanja – freedom of assemblysloboda rada – freedom to worksloboda udruživanja – freedom of associationslobodna industrijska zona – industrial free zoneslobodne carinske zone, zone izvoza proizvodnje – export processing zonesslobodni dan – day of slobodni stručnjak – free lancerslobodno, nepopunjeno radno mesto – vacancyslobodno kretanje radnika – free movenment of workersslobodno tržište – free market economy, economic activity, industryslobodno vreme – leisure time, spare timeslobodno zanimanje – free-lance profession, liberal professionslužba - service, department, office služba za zapošljavanje – employment servicesmanjivanje plata – pay cutsmernica – guidelinesmeštaj, lokacija industrije – location of industrysmrtnost - death rate, mortality rate, mortality smrtnost novorođenčadi – infant mortalitysniženje - reduction, decrease, cut sniženje cena - price reduction, price cut sniženje poreza - tax reduction, tax cut sniženje troškova - cost reduction, cost savingsocijalan - social


237


socijalna država, država blagostanja – welfare state socijalni mir – social peace socijalni rad – social work socijalni radnik - social worker socijalni razvoj – social development socijalni uslovi – social conditions socijalno osiguranje - social insurance socijalnao blagostanje – social welfare socijalno zakonodavstvo – social legislationsolidaran - solidary solidarna odgovornost - joint and several liability solidarna pomoć – solidarity assistance solidarnost - solidarityspajanje, udruživanje sindikata – union mergerspecijalna prava vučenja - Special Drawing Rightssporazum – agreement sporazum o saradnji – cooperation agreementsprema - skill, training, qualifications niža stručna sprema - lower educational backgroundsrednja stručna sprema - secondary school background, secondary school quali-

fications stručna sprema - skill, school background, qualifications školska sprema - educational background visoka stručna sprema - university qualifications viša stručna sprema - two-year post-secondary school qualificationssprovodjenje (zakona) – implementation of the law, enforcementsredstva - means, assets, resources, funds budžetska sredstva - budgetary funds, budgetary resources finansijska sredstva - financial resources, fundssrednja klasa – middle classsrednje preduzeće – medium sized enterprise / businesssrednje rukovodeće osoblje – middle managementsredstva – assets sredstva javnih informisanja – mass media sredstva za život – livelihoodstalno zaposlenje – permanent employmentstandard - standard, norm društveni standard - welfare standards životni standard - standard of living, living standards

238

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONS

stanovanje - housingstanovništvo - population aktivno stanovništvo - economically active population, working population gradsko stanovništvo - urban population industrijsko stanovništvo - industrial population neaktivno stanovništvo - economically non-active population poljoprivredno stanovništvo - agricultural population popis stanovništva - census priraštaj stanovništva - population growth prirodni priraštaj stanovništva - natural increase of population radno sposobno stanovništvo - employable population seosko stanovništvo - rural population zaposleno stanovništvo - gainfully employed populationstariji radnik – senior workerstarosna grupa – age groupstarosna penzija – old age pensionstatistički pokazatelj – statistical indicatirstatistika – statisticsstatus zaposlenog – employment statusstatut – constitutionstatutarna komisija – statutory comision, constitution comiteestažista – trainee, internstečaj, bankrot – bankruptcy stečajni postupak – bankruptcy procedure stečajni upravnik – bankruptcy manager, liquidatorstimulacija – merit pay, performance-related pay, incentive paystipendija - scholarshipstomatolog - stomatologiststopa - footprint, foot, rate stopa akumulacije - rate of capital accumulation, rate of capital formation stopa amortizacije - rate of the depreciation, depreciation rate stopa doprinosa – contribution rate stopa sindikalnog udruživanja – rate of unionizationstranka (politička) – partystrano ulaganje i investicija – foreign investmentstrategija – strategystrategija razvoja – development strategystrategija razvoja zapošljavanja – empolyment development strategystrateški cilj – strategic objective, strategic goal


239


stručnjak - expert, specialist, professional, authoritystručna komisija (odbor stručnjaka) – committee of expertsstručna služba – staff service stručna sprema – proffesional qualificationstručni ispit – examination of vocational abilitystručno osposobljavanje – vocational trainingstručni sindikat – professional union (craft union)struka - profession, trade, linestruktura - structure, compositionkvalifikaciona struktura - occupational structurestudija - study studija ekonomske opravdanosti - feasibility study studija izvodljivosti - feasibility studystupanj napredovanja (u struci ili u preduzeću) – career ladderstupanj obrazovanja – level of educationstupanj sinikalnog organizovanja – trade union densitystupanj zapošljavanja – rate of employment subvencija – subsidysubvencionirati – subsidisesud – court of justice sud za radne sporove – labour tribunal suficit - surplus suficit platnog bilansa - balance-of -payments surplus suficit trgovinskog bilansa - trade surplussufinansirati – co-financesuosiguranje - co-insurancesuplaćanje - co-paymentsuspenzija – suspensionsistem socijalne sigurnosti – social security sistem savremena tehnologija (moderna) – advanced technologysvest – awarenesssvojina - property, ownership društvena svojina - public property, social property državna svojina - state ownership, state property lična svojina - private property, private ownership zajednička svojina - collective property, common property

240

Š

šef - head, chief, boss, manager, director šef odeljenja - department head, department manager šef računovodstva - chief accountantškolovanje – education školovanje uz rad – study-as-u-work scheme školstvo/prosveta – education, school systemškolska sprema - educational attainment bez školske spreme - without educational attainment osnovno obrazovanje - primary education srednje obrazovanje - secondary education više obrazovanje - high education visoko obrazovanje - higher education nepoznato - unknown nepismeni - illiteratesštednja - saving, economy, economizing mere štednje - economy measuresšteta - damage, harm, loss zahtev za naknadu štete - claim of damages nadoknaditi štetu - to indemnifyštrajk – strike štrajkolomac – strikebreaker

241

T

tehnički napredak – technological advancementtačka - item, point tačka dnevnog reda - item on the agendatačnost - accuracytehnologija - technology prenos tehnologije - transfer of technology, technology transfer savremena tehnologija - modern technology visoka tehnologija - high technologytehnološka promena – technological changetehnološki proces – technological process tehnološki razvoj – technological developments tehnološki višak – redundancytelekomunikacije – telecommunicationstemeljne građanske slobode – fundamental civil libertiestemeljne slobode – fundamental freedomstempo rada – rate of worktender – tenderterenski dodatak (naknada za rad na terenu) – field allowancetela koja odlučuju – decision-making bodiestelo – body timski rad – tema worktolerancija – tolerancetrajanje rada – duration of worktrajanje ugovora – duration of contract , contract validity periodtrajna nesposobnost za rad – permanent disabilitytekući - current, running tekući račun - current account tekući rad - current labourtimski rad - team worktransformacija vlasništva – ownership transformation

242

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONT

transnacionalna kompanija – transnational company (TNC)transparentnost – transparencytransport – transporttranzicija – transitiontranzicijska ekonomija – transition economiestranzicijske zemlje – transition countriestrgovački sud – commercial courttripartitni dijalog – tripartite dialoguetripartitizam – tripartitismtrošak – expense trošak za plate – wage costtrošarina – expenditure tax troškovi – expenses troškovi života – cost of livingtroškovi - costs, expenses, expenditures, charges troškovi prevoza - transport charges, freight charges troškovi radne snage - labour coststrudnica – pregnant womantržište - market tržište rada – labour market tržište kapitala - capital market tržište novca - money market tržište radne snage - labour market tumačenje prava – interpretation of the lawtužba - complaint, accusation tužba za naknadu štete - action for damages tužba zbog neizvršenja ugovora - action for breach of contract podneti tužbu protiv nekog - to bring charges against somebodytuženi - defendant, accusedtužilac - complainant, plaintifftužiti kompaniju – take action against company

243

U

udruženje - association udruženje poslodavaca - employers’ association poslovno udruženje - business association stručno udruženje - professional associationudeo u ukupnoj zaposlenosti – share in total employmentudružen - affiliatedugovor - contract, agreement, treaty, deed ugovor o radu – employment contract, work contract ugovor o radu na neodređeno vreme – full-term contract ugovor o radu na određeno vreme – fixed-term employment contractugovor o saradnji - contract of cooperation ugovor o zajedničkom ulaganju - joint venture agreementugroženi društveni slojevi – vulnerable group, disadvantaged groupsujednačen rast – equitable growthukidanje radnih mesta – job cutsuključivanje u rad – integration into employmentukupna dugovanja – total debtsulaganje - deposit, investment ulaganje u ljudski kapital – investment in human capitalulaganje u otvaranje novih radnih mesta - job creating investment strano ulaganje - foreign investmentuložiti žalbu – file a complaintunapređenje – promotion, advancement unapređenje usled rezultata rada – merit promotionunosno zaposlenje – remunerative employment, profitable employmentučenje kroz celi radni vek – life-long learning, life-span educationučesnik (konferencije) – participanučestvovanje radnija – worker participationučlanjenje – affiliationupis – registration

244

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONU

upis u sudki registar (preduzeća) - incorporationuprava - administration, government, management uprava preduzeća, menadžment – managementuprava javnih prihoda - internal revenue service državna uprava - government administrationupravljanje kadrovima – personnel management, human resource managementupravljanje – managementupravni - administrative, managing upravna vlast – administrative authorityupravni akt - administrative actusklađivanje plata s porastom troškova života, pokretne stepenice – cost of

living adjustment (cola), escalator clauseusklađivanje zakonodavstva – harmonization of legislationuslov - condition, stipulation; (pl.) terms, conditions uslovi rada - working conditions, conditions of work uslovi života - living conditionsuslužna delatnost – service industryuslužni sektor – service sectorustav – constitution ustavni sud – constitutional court ustavnost – constitutionality, compliance with the constitutionusvajanje (zakona, odluke) – adoptionutvrđivanje plata – wage fixinguslov – condition, term uslovi rada, radni uslovi – working conditions uslovi zaposlenja – employment conditions uvođenje novih tehnologija – introduction of new tochnologyuzeti u obzir – take into accountustanova - institution, establishment budžetska ustanova - government-financed institutionuverenje - certificate, attestation, conviction lekarsko uverenje - health certificate, medical certificateuzorak - sample, pattern, specimenreprezentativni uzorak - representative sampleuzrast, starosno doba – ageuživanje prava – enjoyment of rights, consumation of rights

245

V

valuta – currencyvanbudžetski - non-budgetary, extrabudgetary vanbudžetski rashodi - extrabudgetary expenditure vanbudžetsko finansiranje - off-budget financing, extraordinary spendingveće zaposlenih, radničkno veće – employees’ council, works councilvek - age, century, life, lifetime radni vek - working life životni vek - life span, life expectancyveliko preduzeće – large enterpriseverifikacijska komisija – credentials commiteevisokokvalifikovani (VKV) radnik – highly skilled workerviše rukovodeće osoblje – senior managementvišak - surplus, excess, sum in excess višak radne snage - redundant labour, redundancy, surplus manpower višak vrednosti - surplus value tehnološki višak - redundancies, redundant labourvlasnik - owner, proprietor, possessor, holder manjinski vlasnik - minority shareholder većinski vlasnik - majority shareholder zakoniti vlasnik - rightful owner, lawful possessorvlasništvo – ownershipvođstvo - leadershipvrbovanje članova drugog sindikata – poachingvrednosni papiri - securities vrednosni papiri koji glase na donosioca - securities payable to bearer vrednosni papiri na ime - registered securitiesvrednost - value, worth vrednost aktive - asset value vrednost kapitala - capital value vrednost radne snage - labour value

246

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONV

vrednost robe - commodity value višak vrednosti - surplus valuevršilac dužnosti direktora - acting director

247

Z

zabrana – prohibition zabrana nejednakog postupanja – prohibition of inequal treatmentzadatak - taskzadruga – cooperative zaduženost – indebtedness, debt ratezahtev - request, demand, claim, requirement zahtev za isplatu - request for payment zahtev za naknadu štete - claim for damages zahtev za povećanje plate - wage claim, wage demand podnosilac zahteva - claimant zajam – loanzagarantovana plata – guaranteed wagezajednica - community, society, associationzajednica penzijskog i invalidskog osiguranja - community of retirement and

disability insurance affairs mesna zajednica - local community poslovna zajednica - business communityzajedničko preduzeće – joint venturezajmodavac, kreditor - creditorzaključiti - to conclude, to decide zaključiti posao - to conclude an arrangement, to conclude a bargain zaključiti ugovor - to conclude a contract, to make a contractzakon - law, act, statute, enactment zakon o radu – labour law, labour codezakon o radnim odnosima - Labour Relations Actzakonodavstvo – legislationzakonski okvir – legal framework, legislative frameworkzalihe - stock, inventories, reserves, supplies zalihe gotove robe - finished goods inventories zalihe sirovina - raw material stocks, raw material inventories

248

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONZ

robne zalihe - supplies of commoditieszamenik - deputy, substitute, replacement, proxy, representative zamenik direktora - deputy directorzameniti - to exchange, to replace, to substitutezamrzavanje - freeze, freezing zamrzavanje cena - price freeze zamrzavanje plata - pay freeze, wage freezezamena privremeno odsutnog zaposlenog – replacement of a temporarily absent

employeezamenik, član – substitute member, deputy member zamenski radnik, zamena – replacement workerzamrznuti - to freezezamrzavanje cena – price freezezamrzavanje plata – pay freezezanat - craft, trade, vocationzanatlija - craftsman, artisan, tradesmanzanatstvo - handicrafts, crafts industryzanimanje - interest, profession, occupation, calling, job, business, vocation struktura zanimanja - occupational structurezapis - note, observation blagajnički zapis - treasury note komercijalni zapis - commercial bill, commercial paperzapisničar - recording clerk, recording secretaryzapisnik - minutes (pl.), record, protocol overeni zapisnik - approved minutes voditi zapisnik - to take minutes, to keep a record ofzaposlena žena – working womanzaposleni na koje se odnosi kolektivni ugovor (za koje se pregovara) – bargai-

ning unitzaposleni – employeezaposlenje – empolyment, jobzaposlenje s punim radnim vremenom , stalni posao – full-time jobzaposlenje uz skraćeno radno vreme – part-time jobzaposliti – hirezapošljavanje hendikepiranih osoba – designated employmentzasnivanje radnog odnosa – commencement of employmentzastoj u poslu – interruption, stoppage, downtimezastupljenost – representationzastupnički dom (parlamenta) – chamber of deputies, house of representatives


249

SRPSKO-ENGLESKI REČNIK SINDIKALNIH I SRODNIH POJMOVA ZZ

zastupnik (delegat) – delegate, representativezaštita - protection, defense, care zaštita na radu – occupational safety and health zaštita čovekove okoline - environmental protection zaštita deteta – child welfare, child protection zaštita majčinstva – maternity protectionhigejensko-tehnička (HTZ) zaštita - industrial safety, safety at work zaštita od diskriminacije – protection of discrimination zaštita prava radnika – legal protection of workers rights zaštitna oprema – safety equipmentsocijalna zaštita - social security, social welfare samozaštita - self carezatezna kamata - default interest, interest on arrearszatvoreno tržište – closed marketzatvoriti (pogon) – close down završiti školu – complete school, graduate from schoolzavod - institute, institution, bureau, officezavod za statistiku - Bureau of Statisticszavod za zapošljavanje - employment bureau, employment office, employment

agency, labour office osiguravajući zavod - insurance companyzavršni - final, closing završni račun - annual balance sheetzdravlje - health zdravlje naroda/narodno zdravlje - public healthzdravstven - sanitary, (pertaining to) health zdravstvena ekonomija - health economics zdravstvena informacija - health information zdravstvena knjižica - medical-care booklet zdravstveno osiguranje - health insurancezdravstvo – health carezemlje u razvoju – developing countriesznanje (primenjivo) – knowledge, know-howzvanje – occupation, profession

250

Ž

žalba - complaint, appeal podnosilac žalbe - complainant, complainer pravo žalbe - right of appeal razlozi za žalbu - grounds for appeal odbiti žalbu - to ignore a complaint podneti/uložiti žalbu - to lodge a complain, to make a complainženska prava – women’s rightsženska sekcija – women’s sectionženski odbor – women’s committeežirant - endorser, backer (of a bill)živ - alive, living, liveživeti - to live, to be aliveživot - life, living društveni život - public life troškovi života - costs of living, living costs uslovi života - living conditionsživotan - vital životna sredina - living environment životna statistika - vital statisticsžrtva – victim, casualityžuti sindikat (kućni sindikat, sindikat blizak poslodavcu) – company unionžuta štampa, tabloidi – the yellow press, tabloids

Rečnik pojmova iz oblasti penzijskog osiguRanja


253

Rečnik pojmova iz oblasti penzijskog osiguRanJa A-N

Aadministrativne nadoknade - administrative fees

Bbeneficirani radni staž - accelerated years of service, reduced service-years for

retirement bodovni sistem - point system

Ddelimično fundiran - partially fundeddužina korišćenja penzije - retirement duration

Ffaza akumulacije - accumulation phasefaza isplate - payout phase

Kkorisnik penzije - pension beneficiarykapitalno fundiran - fully funded Llični bod - personal pointlični koeficijent - personal coefficient

Nnaknada - fee jednokratne naknade - one-off feesnaknada na prionos - fees on returns naknada prilikom uplate doprionosa - contribution feenaknada za upravljanje fondom - asset under management fee tekuće naknade - on-going feesnačin usklađivanja penzija - the indexation metod nefundirani penzijski plan (PAYG) - unfunded pension plannemačka bodovna formula - German point formula

254

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONO-P

Oobračunska stopa - accrual rateobračunski definisani doprinos (nefinansijski unapred definisani doprinos) - noti-

onal defined contributions (non-financial defined contribution)odnos broja penzionera prema broju zaposlenih - system dependency ratio (

Odnos broja penzionera prema broju zaposlenih u Srbiji je 1.4 - The system dependency ratio in Serbia is 1.4)

odnos broja zaposlenih prema broju penzionera - system support ratioodnos starog i radno aktivnog stasnovništva - old-age dependency ratioodnos radno aktivnog stanovništva prema neaktivnom starom stanovništvu -

old-age support ratioodnos radno aktivnog stanovništva prema neaktivnom - support ratioodnos radno neaktivnog stanovništva i radno aktivnog stanovništva - depen-

dancy ratioodržavanje nivoa prihoda - income replacement održavanje nivoa prihoda u starosti - old-age income replacementopšti bod - general point indeksiranje opšteg boda - general point indexation

Ppenzija - pension, pension benefit, retirement, superannuation, retiring allowance

invalidska penzija - disability pensionjednake socijalne penzije - flat pensionpenzije u isplati - pension benefits in payment, pansions in paymentporodična penzija - survivor’s pension, survivors’ pension, family pensionprosečna penzija - average pensionsocijalna penzija (penzija koja se finansira iz budžeta) - social pensionstarosna penzija - old age pension, retirement agetargetirana penzija - targeted pension unapred definisana visina penzije - defined benefitunapred definisana visina doprinosa - defined contribution

penzioner - pensioner, pensionary penzionerski - pensioner’s

penzioni - pension, pensionary penzioni fond - pension funds, superannuation fund penzioni sistem - pension system

penzijski - pension, retirement penzijski plan - occupational scheme penzijski sistem u Srbiji - pension system in Serbia


255

Rečnik pojmova iz oblasti penzijskog osiguRanJa P-Š

pokrivenost penzijskim sistemom - pension coverage tip penzijskog sistema - pension system designpenzijsko osiguranje - superannuation insurance, old-age pension insurancepenzionisan - pensioned, retired, superannuated (on a pension)penzionisanje - pension take-uppenzionisati - to pension (off), to superannuate (on a pension), to retire, to put on

the retired list, to send into retirement with pension penzionisati se, ići u penziju - to retire (on a pension)pravilo opreynosti u investiranju - prudent person ruleprogramirana isplata - phased withdrawel

Rradni staž - career length, years of serviceradnik sa punim radnim stažom - full-career workerrevalizovane zarade-re-valued earnings rizik dugovečnosti - longevity risk

Ssistem u kojem visina penzije pojedinca zavisi od njegovih zarada tokom rad-

nog veka - earnings related sistem tekućeg finansiranja penzija - Pay-as-you-go (PAYG)starosna granica za penzionisanje - retirement age, statutory retirement age, pen-

sion agesloj ( I, II, III - terminologija Međunarodne organizacije rada) - tierstarosna grupa - age cohortstopa smanjenja doprinosa - reduction in premiumstopa smanjenja prinosa - reduction in yiledstopa zamene - replacement rate bruto stopa zamene - gross replacement rate buduća (očekivana) stopa zamene - prospective (expected) replacement rate hipotetička (teoretska) stopa zamene - hypothetical (theoretical) replacement rate sadašnja stopa zamene - current replacement rate stvarna stopa zamene - actual replacement ratestub ( I, II, III - terninologija Svetske banke) - pillar

ŠŠvajcarska formula (indeksiranje 50% rastom zarada i 50% rastom cena) - Swiss

formula

256

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONU-Z

U

ukupna masa zarada - total wage bill

Vvalorizacija ( određivanje vrednosti ranijih zarada) – valoriyation

ZZakon o penzijskom i invalidskom osiguranju - The Law on Pension and Disa-

bility Insurance

PriLOG 1izvoRni izRazi i izReke


259

izvoRni izRazi i izReke A

AAB ABSURDO / ab apsurdo / lat. besmisleno, ludo, protivno zdravom razumu.AB EXPERTO / ab eksperto/ lat. iz iskustva.AB INTESTATO / ab intestato/ lat. bez testamenta; prav. naslediti bez testamenta.AB OFFICIO / ab oficio/ lat. od službe (udaljiti), suspendovati.AB ORGINE / ab orgine/ lat. od (samog) početka, od nastanka, od iskona.A CAPITE AD CALCEM / a kapite ad kalcem/ lat. od glave do pete, sav.A CONTO / a konto/ ital. na račun (nečega), tj. kao predujam, uplata unapred.ACTA AGERE / akta agere/ lat. urađeno raditi, tj ponovo raditi nešto što je već

urađeno.AD ABSURDUM / ad apsurdum/ lat. do besmisla, do gluposti (dovesti).AD ACTA / ad akta/ lat. doslovno: k spisima, tj.među (ostale) spise; odatle naš izraz:

staviti ad akta - 1. odložiti među rešene spise; 2. odbaciti predmet ne uzevši u obzir izneseni zahtev.

AD DECRETUM / ad dekretum/ lat.prema odluci, po naredbi (postupiti).AD DIES VITAE /ad dijes vite/ lat. do kraja života.AD EXEMPLUM / ad egzemplum/ lat. na primer, primera radi.AD HOC /ad hok/ lat. za to, za tu priliku, s određenom namenom; AD HOK KO-

MISIJA - komisija formirana za rešavanje iskrslog problema.AD NORMAM /ad normam/ lat. po propisu, prema propisu.AD PERSONAM /ad personam/ lat. samo za određeno lice ili slučaj.AD PROXIMAM SESSIONEM /ad proksimam sesionem/ lat. za sledeću sedni-

cu, odgoditi do sledeće sednice.AD PUBLICANDUM /ad publikandum/ lat. radi publikovanja, tj. objavljivanja.AD RATIFICANDUM /ad ratifikandum/ lat. na ratifikaciju, tj. na potvrdu, na

odobrenje.AD REFERENDUM /ad referendum/ lat. na mišljenje, na izjašnjavanje.AD VALOREM /ad valorem/ lat. po vrednosti, prema vrednosti.ADVERSA PARS adverza pars lat. protivna strana, tj. protivna stranka, protivnik.AD VOTANDUM /ad votandum/ lat. na glasanje,na izjašnjavanje.AL CORSO /al korso/ ital. trg. po kursu, po trenutnoj vrednosti novca.ALTER EGO /alter ego / lat. drugo ja; u prenesenom smislu: prisan prijatelj kome

se sve poveravai koji govori isto.ANNO DOMINI /ano domini/ lat. leta Gospodnjeg.A NOVO /a novo/ lat. iznova ponovo.

260

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONA-C

ANTE CHRISTUM NATUM /ante kristum natum/ lat. pre Hristova rođenja; pre nove ere, pre naše ere.

ANTE MERIDIEM /ante meridjem/ lat. pre podne; supr. POST MERIDIEM (izrazi se upotrebljavaju u engleskom jeziku kao oznaka vremena, obično skraće-no: A.M. i P.M.)

A PART /a par/ fr. zasebno.A PRIORI /a priori/ lat. unapred, bez provere ( nešto tvrditi ili negirati, ili slagati se

s nečim).A PROPOS /a propo/ fr. u pogledu ( toga); s tim u vezi; to me podseti da kažem.ARS /ars/ lat. umetnost; ARS NOVA /ars nova/ nova umetnost.

BBELLE EPOQUE /bel epok/ fr. doslovno: lepa epoha; doba lepote: vreme u

evropskoj kulturi, od poslednjih godina XIX veka do 1914.BELLUM OMNIUM IN OMNES /belum omnijum in omnes/ lat. rat sviju pro-

tiv svih. BONA FIDE /bona fide/ lat. doslovno: u dobroj veri; pošteno, bez zadnih namera.BONA MENTE /bona mente/ lat. u dobroj nameri, bdobronamerno.BRAIN DRAIN /brejn drejn/ engl. odliv mozgova (masovna seoba mladih struč-

njaka u veće i bogatije zemlje).BRAIN TRUST / brejn trast/ engl. trust mozgova, tj. grupa stručnjaka koji deluju

kao nezavisni savetnici državene uprave.

CCARTE BLANCHE /kart blanš/ fr. beli (prazan) list ( tj. punomoć koju primalac

može posvojoj volji popuniti i iskoristiti; neograničeno ovlašćenje).CAUSA EFFICIENS /kauza eficijens/ lat. uzrok koji deluje, neposredni uzrok.CAUSA FINALIS /kauza finalis/ lat. krajnji uzrok.CETERIS PARIBUS /ceteris paribus/ lat. uz iste uslove.CIRCULUS VITIOSUS /cirkulus viciozus/ lat. pogrešan, zatvoren krug; u prene-

senom smislu: začaran krug, bezizlazan položaj; u logici neispravno dokazivawe ili objašnjavanje nekog pojma njim samim, npr. Zakon je zakonski akt.

COGITO, ERGO SUM /kogito, ergo sum/ lat. Mislim, dakle postojim ( Rene Dekart).CONDICIO SINE QUA NON /kondicio sine kva non/ lat. uslov bez koga se ne

može,neophodan uslov.CONTRADICTIO IN ADJEKTO /kontradikcio in adjekto/ lat. doslovno: su-


261

izvoRni izRazi i izReke C-E

protnost u pridevu, tj. nesklad u određivanju pojma, pridavanjem svojstava suprot-nih samoj suštini pojma koji se određuje, npr. čestita varalica.

CORPUS IURIS / korpus juris /lat. zbornik zakona, zakonik.CUI BONO?/ kui bono/ lat.doslovno: Za kakvo dobro? (tj. čemu to?).CUM GRANO SALIS /kum grano salis/ lat. doslovno: sa zrnom soli, tj. razumno,

oprezno.CUM OPTIMA FORMA /kum optima forma/ lat. na najbolji način.CURA FAMIS /kura famis/ lat. lečenje glađuCURRICULUM VITAE /kurikulum vite/ lat. tok života; kratak pregled života i

rada hronološkim redom, biografija.

DDE FACTO /de fakto/ lat. prav. u stvari , stvarno, činjenično; supr. DE IURE(v.).DE INTEGRO / de integro/ lat. iznova, ponovo.DE IURE /de jure/ lat. prav. po pravu, prema propisima, u skladu sa pravnim nor-

mama; DE FACTO (v.).DEJA VU /deža vi/ fr. psih. već viđeno; osećaj pojedinca da je već ranije doživeo

nešto što mu se upravo događa.DE LEGE FERENDA /de lege ferenda/ lat. prav. po zakonu koji bi trebalo doneti

(kako bi se moglo presuditi u sporu). DE LEGE RATA /de lege rat/a lat. prav. po zakonu koji postoji, koji važi.DE NIHILO NIHIL /de nihilo nihil/ lat. iz ničega (neća biti) ništa.DE RIGORE IURIS /de rigore juris/ lat. po strogosti zakona.DICTUM, FACTUM /diktum, faktum/ lat. rečeno, učinjeno.DIVIDE ET IMPERA /divide et impera/ lat. podeli pa vladaj.DIXI /diksi/ lat. ja rekoh; rekoh što sam imao.DO UT DES /do ut des/ lat. dajem da bi mi ti dao, tj. usluga za uslugu.

EEO IPSO /eo ipso/ lat. samim tim, samo po sebi.EPPUR SI MUOVE /epur si muove/ ital. ipak se okreće (Galilej).ERRANDO DISCIMUS /erando discimus/ lat.grešeči učimo, tj. učimo na greška-

ma (svojim ili tuđim).ERRARE HUMANUM EST /erare humanum est/ lat. grešiti je ljudski.

262

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONE-I

ESPRIT DE CORTS /espri d kor/ fr. duh organizacije, zajednički duh.ET CETERA /et cetera/ lat. i tako dalje; skr. etc.EX CAPITE /eks kapite/ lat. iz glave, napamet (govoriti).EX CATHEDRA /eks katedra/ lat. doslovno: sa stolice, tj. s visine, s merodavnog

mesta(govoriti).EX LEGE /eks lege/ lat.po sili zakona.EX OFFICIO /eks oficio/ lat. po službi, zvanično.EX PROFFESO /eks profeso/ lat. po profesiji, profesionalno, stručno, učeno.EX TEMPORE/ eks tempore/ lat. istog časa, bez pripreme, improvizovano.EX VOTO /eks voto/ lat. na osnovu zaveta.

FFACTA LOQUUNTUR /fakta lokvuntur/ lat. dela govore.FAIT ACCOMPLI /fet akompli/ fr. svršen čin, gotova stvar.FORUM DOMICILII /forum domiciliji/ lat. prav. sudska nadležnost prema bora-

vištu osobe protiv koje se vodi postupak.

GGNOTHI SEAUTON /gnothi seauton/ grč. Spoznaj samoga sebe ( Tales).GROSSO MODO /groso modo/ lat. na grub, nezgrapan način; površno, u glavnim crtama.

HHASTA LA VISTA! /asta la vista!/ šp. Do viđenja!HIC ET NUNC /hik et nunk// lat. ovde i sada, tj. odmah; u postojećim okolnostima.HOMO FABER /homo faber/ lat. doslovno: čovek kovač ( tj. praktičan čovek,

spretan u radu, posebno u različitim majstiorijama),HOMO NOVUS /homo novus/ lat. novi čovek, novajlija; skorojević, čovek koji se

iz nižih društvenih slojeva domogao vošeg položaja.HOMO SAPIENS /homo sapijens/ lat. razuman čovek ( stručni naziv za savreme-

nog čoveka).

IIBIDEM /ibidem/ lat. na istom mestu ( tj. u istoj knjizi i na istoj stranici naznačenoj

u prethodnom citatu); obično se upotrebljava skraćenica ib. Ili ibid.


263

izvoRni izRazi i izReke I

IN ABSTRACTO /in apstrakto/ lat. uopšteno, bez obzira na kokretan slučaj; supr. in concreto (v.).

IN BREVI /in brevi/ lat. ukratko; in extenso (v.).IN CONCLUSIONE /in konkluzione/ lat. u zaključku, sve u svemu, jednon rečju.IN CONCRETO /in konkreto/ lat. stvarno, činjenično; supr. in abstracto ( v.).IN CONTINUO /in kontinuo/ lat. neprekidno, stalno.IN EXTENSO /in ekstenzo/ lat. opširno; supr.in brevi ( v. ).IN FACTO /in fakto/ lat. u stvari, uistinu.IN FLAGRANTI /in flagranti/ lat. na delu ( tj. zatečen u trenutku izvršenja dela:

moralnog prestupa, zločina i sl.).IN MEDIAS RES /in medijas res/ lat.. u sredinu stvari, tj. odmah na stvar, u srž

problema, bez uvoda i zaobilaženja.IN VITRO /in vitro/ lat. u staklu, tj. u epruveti ( način ispitivanja).IN VIVO /in vivo/ lat. u živome, uživo: u anatomiji izraz za režanje živog organizma.IPSO FACTO /ipso fakto/ lat. samim činom, samim tim.IPSO IURE /ipso jure/ lat. po samom pravu, automatski.IUS /jus/ lat. pravo.IUS CANONICUM /jus kanonikum/ lat. crkv.kanonsko pravo.IUS CIVILE /jus civile/ lat. građansko pravo.IUS CIVITATIS jus civitatis lat. državno pravo. IUS COGENS jus kogens lat. prinudno pravo (npr. ustavno).IUS CRIMINALE /jus kriminale/ lat. krivišno pravo.IUS DIVINUM /jus divinum/ lat. božansko pravo.IUS ECCLESIASTIKUM jus eklezijastikum/ lat. crkveno pravo.IUS GENTIUM /jus gencijum/ lat. međunarodno pravo( u starom Rimu prasvo

koje se odnosilo na strance).IUS GLADII /jus gladiji/ lat. pravo mača ( u srednjem veku pravo gospodara da

odlučuje o đivotu i smrti kmetova).IUS HUMANUM /jus humanum/ lat. ljudsko pravo.IUS MILITARE /jus militare/ lat. vojno pravo.IUS NON SCRIPTUM /jus non/ skriptum lat. nepisano, običajno pravo.IUS PRIMAE NOCTIS /jus prime noktis/ lat. pravo prve noći (pravo gospodara

da provede prvu noć s devojkom koja se udaje za njegovog roba ili kmeta).IUS PRIVATUM /jus privatum/ lat. privatno pravo.

264

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONI-M

IUS PUDLICUM /jus publikum/ lat. javno pravo (pravo građana u odnosu nadr-žavu).

IUS ROMANUM jus romanum/ lat. rimsko pravo.IUS SACRUM /jus sakrum/ lat. versko pravo.IUS SUCCESSIONIS /jus sukcesionis/ lat.pravo nasleđivanja.IUS VITAE NECISQUE /jus vite neciskve/ lat. pravo života i smrti (kao isključivo

pravo vrhovnog gospodara).IUSTA CAUSA /justa kauza/ lat. prav. opravdan uzrok (za odstupanje od propisa).

LLAISSEZ FAIRE, LAISSEZ PASSER /lese fer, lese pase/ fr. Pustite neka svako

čini što hoće i neka sve ide svojim tokom (deviza ekonomskog liberalizma).LEGE ARTIS /lege artis/ lat. doslovno: po zakonu umetnosti (umeća); obično se

upotrebljava u širem smislu: po pravilima struke, u skladu s normama, na propisan način.

LEX FERENDA /leks ferenda/ lat. prav. zakon koji treba da se donese, budući zakon.

LEX LATA /leks lata /lat. prav. doneseni zakon,važeći zakon.LEX NON SCRIPTA /leks non skripta/ lat. prav. nepisani zakon, običajno pravo.LEX SPECIALIS /leks specijalis/ lat. prav. specijalni zakon, zakon za vanredne

prilike.LINGUA LATINA /lingva latina/ lat. latinski jezik.LUSUS VERBORUM /luzus verborum/ lat. igra rečima.LUX IN TENEBRIS /luks in tenebris/ lat. svetlo u tami.

MMAGISTRA VITAE /magistra vite/ lat. učiteljica života ( istorija).MALA FIDE /mala fide/ lat. u zloj nameri, zlonamerno; supr. bona fide.MALUM OMEN /malum omen/ lat. rđav znak.MATER NATURA /mater natura/ lat. majka priroda.MENS LEGIS /mens legis/ lat. duh zakona.MODUS OPERANDI /modus operandi /lat. način postupanja, delovanja; u poli-

cijskoj istrazi: način izvršenja zločina koji ukazuje na određenog kriminalca.MODUS VIVENDI /modus vivendi/ lat. načinživljenja (u datim okolnostima);

sporazum koji omogućava saradnju uprkos međusobnom neslaganju.


265

izvoRni izRazi i izReke N-P

NNODUS GORDIANUS (GORDIUS) /nodus gordijanus (gordijus)/ lat.Gordijev

čvor.NOMEN NESCIO /nomen nescio/ lat. ime ne znam (oznaka za nepoznatu oso-

bu); obično skraćeno N.N.NOTA BENE /nota bene/ lat. Pamti dobro, ne zaboravi; obrati pažnju; skr.. N.B.

OOMEN FAUSTUM /omen faustum/ lat. dobar predznak.OMNI MODO /omni modo/ lat. na svaki način.OMNI TEMPORE /omni tempore/ lat. u svako doba.ONUS PROBANDI /onus proband/i lat. prav. teret dokazivanja.OPERA OMNIA /opera omnija/ lat. celokupna dela.OPERA SELECTA /opera selekta/ lat. izabrana dela.OPTIMA FIDE /optima fide/ lat. u najboljoj nameri; up. bona fide. OPUS CITATUM /opus citatum /lat. navedeno delo; skr. o.c.OPUS OPERATUM /opus operatum/ lat. izvršeno delo.ORBIS TERRARUM /orbis terarum/ lat. zemaljska kugla; svet.

PPANTA REI /panta rei/ grč. Sve teče (Heraklit).PARCE TEMPORI ! /parce tempori/ lat. Štedi vrema!PATER FAMILIAS /pater familijas/ lat. otac porodice; glava kuće.PATER PATRIAE /pater patrije/ lat. otac domovine.PER ANALOGIAM /per analogijam/ lat. po analogiji, po ugledu (na nešto).PER ANNUM /per anum/ lat. na godinu,godišnje.PER CAPITA /per kapita lat. po glavi,po osobi.PERPETUM MOBILE /perpetum mobile/ lat. stalono pokretno ( neostvariva ideja

o mašini koja bi stalno radila i pokretala se sama od sebe). fig. nešto neostvarivo.PER SE /per se/ lat. po sebi, samod sebe.PERSONA GRATA /persona grata/ lat. uvažena ličnost; supr. persona non grata.PER TU /per tu/ lat. na ti (biti s nekim per tu obraćati se nekome sa ti , biti blizak

s nekim).

266

SINDIKALNI LEKSIKON DZ SINDIKALNI LEKSIKONQ-S

QQUAESITUM IUS /kvezitum jus/ lat. prav. stečeno pravo.QUID NOVI /kvid novi/ lat. Šta ima novo?, Šta je novo?QUID NUNC ? /kvid nunk/ lat. Šta sad?

RRATIO LEGIS /racio legis/ lat. prav. smisao zakona; svrha zakonskog akta. RATIO IURIS /racio juris/ lat. smisao prava ( i uopšte pravnog sistema).RATIONE OFFICII /racione oficiji/ lat. po (službenoj) dužnosti.REBUS SIC STANTIBUS /rebus sik stantibus/ lat. ako tako stvari stoje, tj. pod

tim okolnostima.RECTA VIA /rekta vija/ lat. direktnim putem, neposredno.RES DUBIA /res dubija/ lat. sumnjiva stvar.RES ECCLESIASTICA /res eklezijastika lat. crkvena stvar.RES, NON VERBA! /res, non verba lat. Dela, ne reči!RE VERA /re vera/ istinita stvar; uistinu, zaista.

SSALUS PUBLICA / salus publika/ lat. javno dobro. SCIENTIA EST POTENTIA /scijencija est potencija/ lat. Znanje je moć.SCRIPTA MANET /skripta manet/ lat. Napisano ostaje; up. Verba volant, scripta manetSTATUS QUO /status kvo/ lat. stanje kao (pre); isto, nepromenjeno stanje.STATUS IN STATU /status in statu/ lat. država u državi. STRICTO IURE /strikto jure/ lat. prav. strogo po zakonu SUB IUDICE /sub judice/ lat. prav. pod sudijom (oznaka da stvar još nije presuđena).SUB POENA /sub pena/ lat. prav. pod (zaprećenom) kaznom, pod pretnjom ka-

žnjavanja.SUI GENERIS /sui generis/ lat. svoje vrste, svojevrstan, poseban.SUI IURIS / sui juris/ lat. po svome pravu, punopravno.SUMMA SUMMARUM /suma sumarum/ lat. sve u svemu; ukratko.SUMMUM IUS, SUMMA INIURIA /sumum jus, suma injurija/ lat. mnogo pra-

va, najveća nepravda (Ciceron); hteo je reći da se suviše strogom primenom prava može naneti velika nepravda.


267

izvoRni izRazi i izReke T-Z

TTABULA RASA /tabula raza/ lat. izbrisna (prazna) ploča ( u prenesenom smislu:

potpuno neznanje).TACITO CONSENSU /tacito konsenzu/ lat. s prećutnim pristankom (bez pogo-

vora).TERRA INCOGNITA /tera inkognita/ lat. nepoznata zemlja ( u prenesenom smi-

slu: nešto u šta se čovek ne razume).

UUBI IUS, IBI REMEDIUM /ubi jus, ibi remedijum/ lat. gde je pravo, tamo je i

zaštita.UBI LEX, IBI POENA /ubi leks, ibi pena/ lat. gde je zakon, tano je i kazna.UBI PERICULUM, IBI LEX /ubi perikulum, ibi leks/ lat. gde je opasnost, zamo

je i zakon.ULTIMA RATIO /ultima racio/ lat. poslednje sredstvo.

VVACATIO LEGIS /vakacio legis/ lat. prav. vreme nevaženja zakona (od donošenja

do stupanja nasnagu).VERBA VOLANT, SCRIPTA MANET /verba volant, skripta manet/ lat. reči

lete, a zapisano ostaje.VIA FACTI /vija fakti/ lat. doslovno: putem činjenice, na osnovu činjenica.VIA IURIS /vija juris/ lat. pravnim pute.VICE VERSA /vice verza/ lat. obrnuto.VIS MAIOR /vis major/ lat. viša sila.

ZZU RECHTEN ZEIT SPRECHEN IST SILBER, ZU RECHTEN ZEIT

SCHWEIGEN IST GOLD nem. U pravi čas govoriti je srebro, u pravi čas ćutati je zlato.

PriLOG 2zakon o spRečavanju

zlostavljanja na RaDu*

laW on pRevention oF HaRassment at WoRk

* ,,Službeni glasnik RS“, br. 36/10)


271

zakon o spRečavanju zlostavljanja

I OSNOVNE ODREDBEPredmetČlan 1

Ovim zakonom uređuju se: zabrana zlostavljanja na radu i u vezi sa radom; mere za sprečavanje zlostavljanja i unapređenje odnosa na radu; postupak zaštite lica izloženih zlostavljanju na radu i u vezi sa radom i druga pitanja od značaja za sprečavanje i zaštitu od zlostavljanja na radu i u vezi sa radom.Svi pojmovi upotrebljeni u ovom zakonu u muškom rodu podrazumevaju iste pojmove u ženskom rodu.

I BASIC PROVISIONSSubjectArticle 1

This law shall regulate: the prohibition of harassment at work and related to work; mea-sures to prevent harassment and improve relations at work; procedure for protection of persons exposed to harassment at work and related to work and other issues of impor-tance for the prevention and protection from harassment at work and related to work.All terms used in this law in the masculine gender shall include the same terms in the feminine gender.

Primena ZakonaČlan 2

Odredbe ovog zakona odnose se na poslodavce, zaposlene u skladu sa zako-nom kojim se uređuje rad, zakonom kojim se uređuju prava i obaveze državnih službenika i nameštenika i zakonom kojim se uređuju prava i obaveze zapo-slenih u jedinicama teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, kao i na lica angažovana van radnog odnosa, kao što su lica koja obavljaju privremene i povremene poslove ili poslove po ugovoru o delu ili drugom ugovoru, lica na dopunskom radu, lica na stručnom osposobljavanju i usavršavanju kod poslo-davca bez zasnivanja radnog odnosa, volontere i svako drugo lice koje po bilo kom osnovu učestvuje u radu poslodavca (u daljem tekstu: zaposleni).

Član 3Odredbe ovog zakona primenjuju se i na slučajeve seksualnog uznemiravanja, u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad.

Implementation of the LawArticle 2

The provisions of this law shall apply to employers, employees in accordance with the law governing labor, the law governing the rights and obligations of civil servants and officials and the law governing the rights and obligations of employees in the units of territorial

272


autonomy and local administration, as well as to persons hired outside the scope of em-ployment, such as persons performing interim and temporary jobs or supplying services or performing other contracting jobs, persons providing supplementary work, persons executing the contract for vocational training and improvement with the employer witho-ut the establishment of employment, volunteers and any other person who at any basis shall participate in the work of the employer (hereinafter referred to as: employees).

Article 3

The provisions of this law shall also apply to cases of sexual harassment, in accordan-ce with the law governing labor.

Stvaranje zdrave i bezbedne radne okolineČlan 4

Poslodavac je dužan da, u cilju stvaranja uslova neophodnih za zdravu i bez-bednu radnu okolinu, organizuje rad na način kojim se sprečava pojava zlo-stavljanja na radu i u vezi sa radom i zaposlenima obezbeđuju uslovi rada u kojima neće biti izloženi zlostavljanju na radu i u vezi sa radom od strane poslodavca, odnosno odgovornog lica ili zaposlenih kod poslodavca.

Creating a healthy and safe working environmentArticle 4

The employer is obliged, in order to create the conditions necessary for a healthy and safe working environment, to organize work in a way that prevents the occurrence of harassment at work and related to work, and to provide the employees with conditi-ons wherein they shall not be subjected to harassment at work and related to work by the employer or by an official or employees of the employer.

Zabrane u vezi sa zlostavljanjemČlan 5

Zabranjen je bilo koji vid zlostavljanja na radu i u vezi sa radom (u daljem tekstu: zlostavljanje), kao i zloupotreba prava na zaštitu od zlostavljanja.

Prohibitions related to harassmentArticle 5

Any form of violence at work and related to work (hereinafter referred to as: hara-ssment) and abuse of the right to protection from harassment shall be prohibited.

Pojam zlostavljanja i izvršioca zlostavljanjaČlan 6

Zlostavljanje, u smislu ovog zakona, jeste svako aktivno ili pasivno pona-šanje prema zaposlenom ili grupi zaposlenih kod poslodavca koje se po-


273


navlja, a koje za cilj ima ili predstavlja povredu dostojanstva, ugleda, ličnog i profesionalnog integriteta, zdravlja, položaja zaposlenog i koje izaziva

strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje, pogor-šava uslove rada ili dovodi do toga da se zaposleni izoluje ili navede da na sopstvenu inicijativu raskine radni odnos ili otkaže ugovor o radu ili drugi

ugovor. Zlostavljanje, u smislu ovog zakona, jeste i podsticanje ili navođenje drugih na ponašanje iz stava 1. ovog člana.Izvršiocem zlostavljanja smatra se poslodavac sa svojstvom fizičkog lica ili odgovorno lice kod poslodavca sa svojstvom pravnog lica, zaposleni ili gru-pa zaposlenih kod poslodavca, koji vrši zlostavljanje iz st. 1. i 2. ovog člana.

The concept of harassment and perpetrator of harassmentArticle 6

Harassment, under this law, shall be any active or passive behavior toward an employee or a group of employees of an employer that is repeated, which is aimed at or re-presents a violation of dignity, reputation, personal and professional integrity, health and status of an employee, which also causes fear or creates a hostile, humiliating or offensive environment, deteriorates conditions of work or leads an employee to isolate himself or to terminate the employment contract or other contract on its own initiative.Harassment, according to this law shall also be encouraging or leading others to the conduct specified in paragraph 1 this Article.An employer with the capacity of a natural person or an official of the employer with the capacity of a legal person, an employee or a group of employees of the employer who performs harassment shall be considered as a perpetrator of harassment from the Paragraphs 1 and 2 this Article.

II PRAVA, OBAVEZE I ODGOVORNOSTI POSLODAVCA I ZAPOSLENIH U VEZI SA ZLOSTAVLJANJEM

Prava, obaveze i odgovornosti poslodavcaČlan 7

Poslodavac je dužan da zaposlenog, pre stupanja na rad, pismenim putem obave-sti o zabrani vršenja zlostavljanja i pravima, obavezama i odgovornostima zapo-slenog i poslodavca u vezi sa zabranom zlostavljanja, u skladu sa ovim zakonom.Poslodavac je dužan da, u cilju prepoznavanja, prevencije i sprečavanja zlostavljanja, sprovodi mere obaveštavanja i osposobljavanja zaposlenih i njihovih predstavnika da prepoznaju uzroke, oblike i posledice vršenja zlostavljanja.

Član 8

Poslodavac je dužan da zaposlenog zaštiti od zlostavljanja, u skladu sa ovim zakonom.

274


Član 9

Poslodavac odgovara za štetu koju odgovorno lice ili zaposleni vršeći zlostavlja-nje prouzrokuje drugom zaposlenom kod istog poslodavca, u skladu sa zako-nom. Poslodavac koji je naknadio štetu koju je prouzrokovalo odgovorno lice ili za-posleni ima pravo da od tog lica ili zaposlenog zahteva naknadu iznosa ispla-ćene štete.

II THE RIGHTS, OBLIGATIONS AND RESPONSIBILITIES OF AN EMPLOYER AND EMPLOYEES IN CONNECTION

TO HARASSMENTThe rights, duties and responsibilities of employers

Article 7

The employer shall be obliged to inform the employee in writing, prior to beginning of employment, on the prohibition of harassment and the rights, duties and respon-sibilities of the employee and the employer regarding the prohibition of harassment, in accordance with this law. The employer shall be obliged, for the purpose of identification, impeding and pre-vention of harassment, to implement measures for informing and training employees and their representatives to identify the causes, forms and consequences of carrying out harassment.

Article 8

The employer shall be obliged to protect the employee from harassment, in accor-dance with this law.

Article 9

The employer shall be responsible for any damage that the official or employee carrying out harassment causes to another employee employed by the same employer, in accordance with the law. An employer who has compensated the damage caused by the official or employee shall be entitled to seek compensation from that official or employee.

Prava, obaveze i odgovornosti zaposlenogČlan 10

Zaposleni ima pravo da pismenim putem bude upoznat sa zabranom vršenja zlostavljanja i pravima, obavezama i odgovornostima zaposlenog i poslodavca u vezi sa zabranom zlostavljanja.Zaposleni ima pravo da kod poslodavca ostvari zaštitu od ponašanja koje pred-stavlja zlostavljanje.


275


Član 11

Zaposleni je dužan da se uzdrži od ponašanja koje predstavlja zlostavljanje i ponašanja koje predstavlja zloupotrebu prava na zaštitu od zlostavljanja. Zaposleni koji vrši zlostavljanje, kao i zaposleni koji zloupotrebi pravo na za-štitu od zlostavljanja, odgovoran je za nepoštovanje radne discipline, odnosno povredu radne dužnosti.Zloupotrebu prava na zaštitu od zlostavljanja, u smislu ovog zakona, čini za-posleni koji je svestan ili je morao biti svestan da ne postoje osnovani razlozi za pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja, a pokrene ili inicira po-kretanje tog postupka sa ciljem da za sebe ili drugog pribavi materijalnu ili nematerijalnu korist ili da nanese štetu drugom licu.

Član 12

Zaposleni koji sazna za ponašanje za koje opravdano veruje da predstavlja zlostavljanje ima pravo da inicira pokretanje postupka za zaštitu od zlostavlja-nja obaveštavanjem lica ovlašćenog za podnošenje zahteva za pokretanje tog postupka, u skladu sa ovim zakonom.

The rights, duties and responsibilities of the employeeArticle 10

The employee shall have the right to be informed in writing about the prohibition of carrying out harassment and the rights, duties and responsibilities of the employee and employer related to the prohibition of harassment.The employees shall have the right to seek and gain protection at the workplace from a conduct that represents harassment.

Article 11

The employee shall be obliged to refrain from any conduct that represents harassment and any conduct that represents an abuse of the right to protection from harassment.The employee who carries out harassment, as well as the employee who abuses the right to protection from harassment shall be responsible for disrespect of labor dis-cipline, or violation of labor duty.The abuse of the right to protection from harassment, according to this law, shall be committed by the employee who is aware or should have been aware that there are no reasonable grounds to initiate proceedings for the protection from haras-sment, but starts or initiates the start of that procedure in order to acquire tangible or intangible benefit for himself or for somebody else or inflict damages to other person.

Article 12

An employee who becomes aware of the conduct, for which he reasonably believes that represents harassment, shall have the right to initiate proceedings for the protec-

276


tion from harassment by notifying the person authorized to submit the application for initiation of that proceeding, in accordance with this law.

III POSTUPAK ZA ZAŠTITU OD ZLOSTAVLJANJA KOD POSLODAVCA

Pokretanje postupkaČlan 13

Ako se za zlostavljanje ne tereti odgovorno lice u pravnom licu, odnosno po-slodavac sa svojstvom fizičkog lica, zaposleni koji smatra da je izložen zlo-stavljanju podnosi obrazloženi zahtev za pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja neposredno tom licu.Zahtev iz stava 1. ovog člana može podneti i predstavnik sindikata, lice nad-ležno za poslove bezbednosti i zdravlja na radu, predstavnik zaposlenih za bezbednost i zdravlje na radu ili odbor za bezbednost i zdravlje na radu, uz pismenu saglasnost zaposlenog koji smatra da je izložen zlostavljanju.

III WORKPLACE PROCEDURE FOR PROTECTION FROM HARASSMENT

Initiation of Proceedings Article 13

If the official of the legal entity, or the employer with the capacity of natural person, is not accused for harassment, the employee who considers that he is subjected to harassment shall submit directly to that person a reasoned application for initiation of proceedings for protection from harassment.The application from Paragraph 1 of this Article may be submitted by the union representative, the person in charge of safety and health at work, the representative of employees for safety and health at work, or the committee for safety and health at work, with the written consent of the employee who considers himself subjected to harassment.

Kada nije obavezno pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja kod poslodavca

Član 14

Ako se za zlostavljanje tereti odgovorno lice u pravnom licu, odnosno posloda-vac sa svojstvom fizičkog lica, zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju može podneti zahtev za pokretanje postupka posredovanja neposredno tom licu.Ako se za zlostavljanje tereti odgovorno lice u pravnom licu, odnosno posloda-vac sa svojstvom fizičkog lica, zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju može, do isteka roka zastarelosti za pokretanje postupka za zaštitu od zlostav-ljanja kod poslodavca utvrđenog ovim zakonom, i bez podnošenja zahteva za


277


pokretanje postupka posredovanja kod poslodavca, pokrenuti postupak pred nadležnim sudom.

Cases when initiation of workplace proceedings for the protection from harassment is not mandatory

Article 14

If the official of the legal person, or employer with the capacity of natural person, is accused for harassment, the employee who considers himself subjected to haras-sment may submit directly to that person the application for mediation proceedings.If the official of the legal person, or employer with the capacity of natural person, is accused for harassment, the employee who considers himself subjected to harassment may, until the expiry of statute of limitation for initiating the workplace proceedings for the protection from harassment prescribed by this law, and without application for initiation of mediation proceedings, initiate proceedings before the competent court.

Ponuda posredovanja i određivanje, odnosno izbor posrednikaČlan 15

Poslodavac je dužan da, po prijemu zahteva iz člana 13. ovog zakona, u roku od tri dana, stranama u sporu predloži posredovanje kao način razrešenja spornog odnosa.Poslodavac može da prihvati zahtev za posredovanje iz člana 14. ovog zakona, u roku od tri dana.Zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju, zaposleni koji se tereti za zlostavljanje i predstavnik poslodavca (član 13. ovog zakona), odnosno pos-lodavac i zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju (član 14. ovog za-kona) sporazumno određuju ili biraju lice za vođenje postupka posredovanja (u daljem tekstu: posrednik), u roku od tri dana od dana prijema predloga poslodavca.

The offer for mediation and determination or choice of the mediatorArticle 15

The employer shall be obliged, upon receipt of application from the Article 13 of this law, to suggest within three days to the parties in the dispute the mediation as a resolution of the dispute.The employer may accept the application for mediation from the Article 14 of this Law in the period of three days.The employee who considers himself subjected to harassment, the employee who is accused of harassment and the representative of the employer (Article 13 of this law), or the employer and the employee who considers himself subjected to hara-ssment (Article 14 of this law), shall consensually determine or choose a person to conduct mediation proceedings (hereinafter referred to as: the mediator), within three days after the receipt of the employer’s suggestion.

278


Član 16

Za posrednika može biti određeno, odnosno izabrano lice koje uživa poveren-je strana u sporu.Posrednik se može izabrati sa spiska posrednika koji se vodi kod poslodavca - u skladu sa kolektivnim ugovorom, odnosno kod organa, organizacije ili ustanove za posredovanje - u skladu sa zakonom.Posrednik se može izabrati i sa spiska posrednika socijalno-ekonomskog saveta sačinjenog na predlog socijalnih partnera, kao i spiska udruženja građana čiji su ciljevi usmereni na poslove posredovanja, odnosno zaštite od zlostavljanja.Posrednik je neutralna osoba koja posreduje između strana u sporu u cilju rešavanja njihovog spornog odnosa.Posrednik je dužan da postupa nezavisno i nepristrasno.

Article 16

A person that enjoys trust from the disputed parties may be determined or chosen as the mediator.The mediator may be chosen from a list of mediators that is kept by the employer - in accordance with the collective agreement, or by the body, organization or insti-tutions for mediation - in accordance with the law. The mediator may also be chosen from the list of mediators of the Socio-Economic Council created at the suggestion of the social partners, as well as from the list of citizens’ associations whose goals are directed to the operations of mediation, or protection from harassment.The mediator is a neutral person who shall mediate between the disputed parties in order to resolve their disputed relationship.The mediator shall be obliged to act independently and impartially.

Sprovođenje postupka posredovanjaČlan 17

Postupak posredovanja je hitan.Postupak posredovanja sprovodi se tako što posrednik stranama u sporu po-maže da postignu sporazum.U postupku posredovanja, na zahtev strane u sporu, može da učestvuje i pred-stavnik sindikata.Postupak posredovanja zatvoren je za javnost. Podaci prikupljeni u toku po-sredovanja tajna su i mogu se saopštavati samo učesnicima u postupku i nad-ležnim državnim organima u vezi sa postupkom za zaštitu od zlostavljanja.

The implementation of the mediation proceedingsArticle 17

Mediation proceedings shall be urgent.


279


Mediation proceedings shall be conducted in a way that a mediator shall help the parties in dispute to reach an agreement.A representative of the trade union may participate in the process of mediation, at the demand of a party in dispute. Mediation proceedings shall be closed to the public. Data collected during the medi-ation proceedings are secret and may be disclosed only to participants in the procee-dings and to the competent state bodies in relation to the procedure for protection from harassment.

Član 18

Strane mogu da se sporazumeju o načinu na koji će se postupak posredovanja sprovesti.Ako strane ne postignu sporazum o načinu sprovođenja postupka, posrednik će sprovesti postupak posredovanja na način koji smatra da je odgovarajući, imajući u vidu okolnosti spornog odnosa i interese strana u sporu, uz pošto-vanje načela hitnosti.Posrednik može da vodi zajedničke i odvojene razgovore sa stranama u sporu, kao i da uz saglasnost jedne strane drugoj prenese i predoči predloge i stavove o pojedinim pitanjima.Posrednik može da daje predlog mogućih načina za rešavanje spora, ali ne može stranama u sporu da nameće rešenje.Ukoliko oceni da preti opasnost od nastupanja nenaknadive štete zaposlenom koji smatra da je izložen zlostavljanju, posrednik može poslodavcu dostaviti obrazloženu inicijativu za preduzimanje mera iz člana 24. ovog zakona - do okončanja postupka za zaštitu od zlostavljanja.

Article 18

Parties can agree on how to implement the mediation proceedings. If the parties fail to reach agreement on how to implement the proceedings, the me-diator shall implement the mediation proceedings in a way that he considers appro-priate, given the circumstances of the disputed relationship and interests of the par-ties to the dispute, respecting the principle of urgency. The mediator can conduct joint and separate interviews with the parties to the dispu-te, as well as to communicate and present the suggestions and views on certain issues of one side to another.Mediator may make suggestions for the possible ways to resolve the dispute, but may not impose a solution to the disputed parties. If the mediator shall assess that there is a risk of occurrence of irreparable dama-ge to the employee who considers himself subjected to harassment, the mediator may submit to the employer a reasoned initiative to take measures from Article 24 of this Law - until the termination of the procedure for protection from ha-rassment.

280


Okončanje postupka posredovanjaČlan 19

Postupak posredovanja okončava se u roku od osam radnih dana od dana od-ređivanja, odnosno izbora posrednika:1) zaključivanjem pismenog sporazuma između strana u sporu;2) odlukom posrednika, posle konsultacije sa stranama, da se postupak obu-

stavlja, jer dalji postupak nije opravdan;3) izjavom strane u sporu o odustajanju od daljeg postupka.Iz opravdanih razloga rok za okončanje postupka posredovanja može se pro-dužiti na maksimalno 30 dana od dana određivanja, odnosno izbora posred-nika.

Termination of mediation proceedingsArticle 19

The mediation proceedings shall terminate within eight working days after the date of the determination or choice of the mediator: 1) By execution of a written agreement between the disputed parties; 2) By a decision of the mediator, after consultation with the parties, to terminate the

proceedings because further proceedings are not justified; 3) By a waiver statement of a disputed party from further proceedings. Due to justified reasons, the deadline for the completion of the mediation process can be extended to a maximum of 30 days from the date of determination or choice of the mediator.

Kad postupak posredovanja nije uspeoČlan 20

Smatra se da postupak posredovanja nije uspeo ako: 1) strane u sporu ne odrede, odnosno ne izaberu posrednika u skladu sa čla-

nom 15. stav 3. ovog zakona; 2) se postupak posredovanja okonča na način iz člana 19. tač. 2) i 3) ovog za-

kona.U slučaju iz stava 1. tačka 1) ovog člana, poslodavac je dužan da podnosiocu zahteva iz člana 13. ovog zakona i zaposlenom koji smatra da je izložen zlo-stavljanju ako nije podnosilac tog zahteva, dostavi obaveštenje da postupak posredovanja nije uspeo.U slučaju iz stava 1. tačka 2) ovog člana posrednik je dužan da, najkasnije u roku od tri dana od dana isteka roka iz člana 19. ovog zakona stranama u sporu i poslodavcu dostavi odluku o obustavljanju postupka, odnosno obaveštenje da je jedna od strana u sporu odustala od daljeg postupka.

Cases when mediation failedArticle 20

It is believed that the mediation has failed if:


281


1) The parties to the dispute do not determine or choose the mediator in accordance with the Article 15, Paragraph 3 of this law;

2) The mediation terminated in the manner specified in the Article 19, items 2) and 3) of this law.

In the case referred to in paragraph 1 item 1) of this Article, the employer shall be obliged to the applicant from the Article 13 of this law and to the employee that considers himself subjected to harassment if he has not submitted the application, to serve the notice that the mediation failed. In the case referred to in Paragraph 1, Item 2) of this Article mediator shall be obliged, the latest within three days after the expiry of the deadline from Article 19 of this law, to deliver to the disputed parties and to the employer the decision on termination of the proceedings, or the notice that one of the parties waived further proceedings.

Sadržaj sporazuma o rešavanju spornog pitanjaČlan 21

Sporazum naročito sadrži mere koje su usmerene na prestanak ponašanja koje predstavlja zlostavljanje, odnosno isključenje mogućnosti nastavljanja takvog ponašanja - zlostavljanja.Dejstvo sporazuma postignutog u postupku posredovanja zavisi od volje stra-na u sporu, ako je sporazumom obuhvaćeno uređivanje ponašanja u njihovom međusobnom odnosu.Sporazum može sadržati preporuke poslodavcu u pogledu otklanjanja moguć-nosti nastavljanja zlostavljanja (premeštaj zaposlenog u drugu radnu okolinu ili druge mere koje se tiču statusa i prava strana u sporu).Poslodavac može prihvatiti preporuke iz stava 3. ovog člana ako su u skladu sa zakonom i njegovom poslovnom politikom.

The content of the agreement on resolving of the disputed issueArticle 21

The agreement especially contains measures aimed at the cessation of behavior which constitutes harassment or exclusion of possibilities to continue with such behavior - harassment.The effect of the agreement reached in the mediation process depends on the will of the disputed parties, if the agreement includes regulation of conduct in their mutual relationship. The agreement may include recommendations to the employer in respect of elimi-nation of possibilities for confirmation of harassment (transfer of the employee to another work environment and other measures concerning the status and rights of the disputed parties).The employer may accept the recommendations from Paragraph 3 of this Article if they are compatible with the law and the employer’s business policy.

282


Rokovi zastarelostiČlan 22

Pravo na podnošenje zahteva za zaštitu od zlostavljanja kod poslodavca (član 13. i član 14. stav 1. ovog zakona) zastareva u roku od šest meseci od dana kada je zlostavljanje učinjeno.Rok iz stava 1. ovog člana počinje da teče od dana kada je poslednji put izvrše-no ponašanje koje predstavlja zlostavljanje. Za vreme trajanja roka iz stava 1. ovog člana i za vreme vođenja postupka posredo-vanja ne teku rokovi zastarelosti propisani zakonom za utvrđivanje odgovornosti zaposlenog za nepoštovanje radne discipline, odnosno povredu radne dužnosti.

Statute of limitationsArticle 22

The right to apply for the workplace protection from harassment (Article 13 and Article 14, Paragraph 1 of this law) shall reach the statute of limitations within six months from the date that the harassment was committed. The statute of limitations time period referred to in Paragraph 1 of this Article starts from the day when the behavior which represents harassment was performed the last time.During the duration of the time period referred to in Paragraph 1 of this Article and during the procedure of mediation, the deadlines prescribed by law for determining the employee’s responsibility for violations of labor discipline, or violation of labor duty, shall be suspended.

Postupak za utvrđivanje odgovornosti zaposlenogČlan 23

Poslodavac je dužan da, ako postupak posredovanja ne uspe, a postoji osnovana sumnja da je izvršeno zlostavljanje ili je zloupotrebljeno pravo na zaštitu od zlo-stavljanja, pokrene postupak za utvrđivanje odgovornosti zaposlenog za nepošto-vanje radne discipline, odnosno povredu radne dužnosti, u skladu sa zakonom.Poslodavac može zaposlenom koji je odgovoran za nepoštovanje radne disci-pline, odnosno povredu radne dužnosti iz stava 1. ovog člana, pored sankcija propisanih zakonom, da izrekne jednu od sledećih mera:1) opomena;2) mera udaljenja sa rada od četiri do 30 radnih dana bez naknade zarade;3) mera trajnog premeštaja u drugu radnu okolinu - na iste ili druge poslo-

ve, odnosno radno mesto, u skladu Ako zaposleni, kome je zbog vršenja zlostavljanja izrečena mera iz stava 2. ovog člana, u roku od šest meseci ponovo izvrši zlostavljanje, poslodavac može da mu otkaže ugovor o radu, odnosno izrekne meru prestanka radnog odnosa, u skladu sa zakonom.

The procedure for establishing the responsibility of the employee

Article 23

The employer shall be obliged to, if mediation fails and there is a reasonable suspicion that harassment has been committed or that the right to protection from harassment has been


283


abused, to initiate the procedure for determining the responsibility of the employee for violation of labor discipline, or violation of labor duty, in accordance with the law. The employer may, in addition to the sanctions prescribed by law, impose one of the following measures to the employee who is responsible for violation of labor disci-pline or violation of labor duty from Paragraph 1 of this Article: 1) Warning;2) Measure of suspension from work from four to 30 working days without pay; 3) Measure of permanent transfer to another work environment - to perform the

same or different jobs, or work position, in accordance with the law. If the employee who was imposed to a measure from Paragraph 2 of this Article due to performing of harassment, within six months commits harassment again, the employer may terminate his contract of employment or impose a measure of termi-nation of employment, in accordance with the law.

Mere za sprečavanje zlostavljanja do okončanja postupkaČlan 24

Ako zaposlenom koji smatra da je izložen zlostavljanju prema mišljenju službe medicine rada preti neposredna opasnost po zdravlje ili život ili ako mu preti opasnost od nastanka nenaknadive štete, poslodavac je dužan da, do okončan-ja postupka za zaštitu zaposlenog od zlostavljanja kod poslodavca, zaposle-nom koji se tereti za zlostavljanje izrekne jednu od sledećih mera:1) premeštaj u drugu radnu okolinu - na iste ili druge poslove, odnosno radno

mesto, u skladu sa zakonom;2) udaljenje sa rada uz nadoknadu zarade, u skladu sa zakonom.

Član 25Na postupak iz čl. 23. i 24. ovog zakona shodno se primenjuju odredbe odgo-varajućih zakona kojima se uređuju prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih iz radnog odnosa.

Measures to prevent harassment before termination of proceedingsArticle 24

If the employee who considers himself subjected to harassment is in the opinion of the labor health service under direct threat to his health or life or is under danger of occurrence of irreparable damage, the employer is obliged to, until termination of the workplace proceedings for protection of the employee from harassment, to im-pose one of the following measures to the employee who is accused for harassment:1) Transfer to another work environment - to perform the same or different jobs, or

work position, in accordance with the law; 2) Suspending from work with pay, in accordance with the law.

Article 25

The provisions of relevant laws governing the rights, duties and responsibilities of employees in employment relation shall be correspondingly applied to the proceedin-gs from the Articles 23 and 24 of this law.

284


Pravo na odbijanje rada Član 26

Zaposleni, kome prema mišljenju službe medicine rada preti neposredna opasnost po zdravlje ili život, ima pravo da odbije da radi ako poslodavac ne preduzme mere iz člana 24. ovog zakona. U slučaju iz stava 1. ovog člana zaposleni je dužan da, bez odlaganja, obavesti poslodavca i inspekciju rada o odbijanju rada.Za vreme odbijanja rada zaposleni ima pravo na naknadu zarade u visini pro-sečne zarade koju je ostvario u prethodna tri meseca.Zaposleni koji je odbio da radi dužan je da se vrati na rad po preduzimanju mera iz člana 24. ovog zakona od strane poslodavca, a najkasnije do okončanja postupka zaštite od zlostavljanja kod poslodavca. Zaposlenom koji je odbio da radi ne može da se otkaže ugovor o radu, odnos-no izrekne mera prestanka radnog odnosa.

The right to refuse to workArticle 26

The employee, who is in the opinion of the labor health service under a direct threat to his health or life, has the right to refuse to work if the employer fails to take mea-sures from the Article 24 of this law.In the case referred to in Paragraph 1 of this Article the employee shall be obliged, without delay, to inform the employer and the labor inspection about refusal to work.During the refusal to work, the employee is entitled to compensation of salary in the amount of average salary he made in the last three months. The employee who refused to work shall be obliged to return to work after the mea-sures referred to in Article 24 of this law are imposed by the employer and the latest after termination of the workplace procedure of protection against harassment.A measure of termination of employment may not be imposed or the labor contract may not be terminated to the employee who refused to work.

Zaštita učesnika u postupkuČlan 27

Pokretanje postupka za zaštitu od zlostavljanja, kao i učešće u tom postup-ku ne može da bude osnov za: stavljanje zaposlenog u nepovoljniji položaj u pogledu ostvarivanja prava i obaveza po osnovu rada, pokretanje postupka za utvrđivanje disciplinske, materijalne i druge odgovornosti zaposlenog, otkaz ugovora o radu, odnosno prestanak radnog ili drugog ugovornog odnosa po osnovu rada i proglašavanje zaposlenog viškom zaposlenih, u skladu sa propi-sima kojima se uređuje rad. Pravo na zaštitu iz stava 1. ovog člana ima i zaposleni koji ukaže nadležnom državnom organu na povredu javnog interesa utvrđenog zakonom, učinjenu od strane poslodavca, a osnovano sumnja da će biti izložen zlostavljanju.


285


Zaposleni, za koga se u skladu sa zakonom utvrdi da je zloupotrebio pravo na zaštitu od zlostavljanja, ne uživa zaštitu u smislu stava 1. ovog člana.

Protection of the parties to the proceedingsArticle 27

The initiation of proceedings for protection from harassment, as well as participa-tion in such proceedings shall may not be grounds for: placing the employee in an unfavorable position in terms of exercising the rights and obligations in employment, starting the procedure for determining disciplinary, financial or other responsibility of the employee, terminating the employment contract, or terminating labor or other contractual relationship based on work and declaring the employee as redundant, in accordance with the regulations governing labor.The employee who points out to the relevant government authority the violation of public interest established by law, committed by the employer and has the reasonable suspicion that he shall be subjected to harassment, shall have the right to protection from Paragraph 1 of this Article.The protection in terms of Paragraph 1 of this Article shall not be enjoyed by the employee, who has been determined, in accordance with the law, to have abused the right to protection from harassment.

Pravila ponašanja poslodavaca i zaposlenihČlan 28

Pravila ponašanja poslodavaca i zaposlenih u vezi sa prevencijom i zaštitom od zlostavljanja na radu propisuje ministar nadležan za rad.

Rules of conduct of employers and employeesArticle 28

Rules of conduct of employers and employees regarding the prevention and pro-tection from harassment at work are prescribed by the state Minister in charge labor issues.

IV SUDSKA ZAŠTITA Pokretanje postupka

Član 29

Zaposleni koji smatra da je izložen zlostavljanju od strane poslodavca sa svoj-stvom fizičkog lica ili odgovornog lica u pravnom licu može protiv poslodavca da podnese tužbu pred nadležnim sudom u roku iz člana 14. stav 2. ovog za-kona. Pravo da podnese tužbu protiv poslodavca zbog zlostavljanja na radu ili u vezi sa radom ima i zaposleni koji nije zadovoljan ishodom postupka zaštite od zlo-stavljanja kod poslodavca, u roku od 15 dana od dana dostavljanja obaveštenja, odnosno odluke iz člana 20. st. 2. i 3. i člana 23. ovog zakona.

286


Tužbom iz st. 1. i 2. ovog člana ne može se pobijati zakonitost pojedinač-nog akta poslodavca kojim je rešavano o pravima, obavezama i odgovor-nostima zaposlenog iz radnog odnosa. Protiv tog akta zaposleni ima pravo na sudsku zaštitu - u skladu sa posebnim zakonom kojim je propisana sudska zaštita.Spor iz st. 1. i 2. ovog člana jeste radni spor. Ako ovim zakonom nisu predviđena posebna pravila, u sporovima za ostvari-vanje sudske zaštite zbog zlostavljanja na radu ili u vezi sa radom shodno se primenjuju odredbe zakona kojim se uređuje parnični postupak.

IV JUDICIAL PROTECTIONInitiation of Proceedings

Article 29

The employee who considers himself subjected to harassment by the employer with the capacity of natural person or by an official of a legal entity can file a complaint against the employer before the competent court within the period specified in Artic-le 14 Paragraph 2 this law.The right to file a complaint against the employer for harassment at work or re-lated to work shall also have the employee who is not satisfied with the outcome of the workplace proceedings of protection against harassment, within 15 days after receipt of notice or decision from Article 20, Paragraphs 2 and 3 and Article 23 this law.The complaint referred to in Para. 1 and 2 of this Article cannot contest the legality of the individual act of the employer which regulated rights, obligations and res-ponsibilities of the employee in employment relations. The employee is entitled to judicial protection against those acts - in line with a special law that prescribes court protection. The dispute referred to in Para. 1 and 2 of this Article is a labor dispute.If this law does not provide special rules, the provisions of the law that governs the litigation procedure shall be correspondingly applied to the disputes relating to achi-eving court protection due to harassment at work or related to work.

Sadržina tužbeČlan 30

U postupku pred nadležnim sudom zaposleni koji smatra da je izložen zlo-stavljanju može da zahteva:1) utvrđenje da je pretrpeo zlostavljanje;2) zabranu vršenja ponašanja koje predstavlja zlostavljanje, zabranu daljeg

vršenja zlostavljanja, odnosno ponavljanja zlostavljanja;3) izvršenje radnje radi uklanjanja posledica zlostavljanja; 4) naknadu materijalne i nematerijalne štete, u skladu sa zakonom;5) objavljivanje presude donete povodom tužbi iz tač. 1 - 4. ovog člana.


287


Contents of the complaintArticle 30

In the proceedings before the competent court the employee who considers himself subjected to harassment may demand: 1) Determination that he has been subjected to harassment;2) Prohibition of conduct which constitutes harassment, prohibition of further per-

formance of harassment or repeated harassment; 3) Enforcement of actions to remove the consequences of harassment; 4) Compensation tangible and intangible damages, in accordance with the law;5) Publication of the judgment made in respect of the actions from Items 1 to4 from

this Article.

Teret dokazivanja u sudskom postupku Član 31

Ako je u toku postupka tužilac učinio verovatnim da je izvršeno zlostavljanje iz člana 6. ovog zakona, teret dokazivanja da nije bilo ponašanja koje predstavlja zlostavljanje je na poslodavcu.

The burden of proof in court proceedingsArticle 31

If during the proceedings, the plaintiff makes probable that the harassment referred to in Article 6 of this law was carried out, the burden of proof that there was no conduct which constitutes harassment is on the employer.

Hitnost postupka Član 32

Postupak u parnicama za ostvarivanje zaštite od zlostavljanja jeste hitan. Sud će tužbu sa prilozima dostaviti tuženom na odgovor u roku do 15 dana od dana prijema tužbe.

Urgency of procedureArticle 32

The procedure in litigations for implementation of protection from harassment is urgent. The court will submit the claim with attachments to the defendant for the reply wit-hin 15 days of receipt of the complaint.

Privremene mere Član 33

U toku postupka sud može, po predlogu stranke ili po službenoj dužnosti, odrediti privremene mere radi sprečavanja nasilnog postupanja ili radi otkla-njanja nenaknadive štete.

288


U privremene mere naročito spadaju zabrana približavanja, kao i zabrana pri-stupa u prostor oko mesta rada zaposlenog koji učini verovatnim da je izložen zlostavljanju.Sud će odluku o određivanju privremene mere po predlogu stranke doneti u roku do osam dana od dana predaje predloga.Protiv rešenja o određivanju privremene mere nije dozvoljena posebna žalba.

InjunctionsArticle 33

During the proceedings the court may, upon proposal of a party or on its own initiati-ve, issue an injunction to prevent violent actions or to eliminate irreparable damages. The injunctions shall especially include approaching prohibition, as well as prohibi-tion of access to the workplace area of an employee who makes probable that he is subjected to harassment.The court shall issue a decision on injunction proposed by a party within eight days from the date of submission of the proposal.Separate appeal against the decision on issuing injunction shall not be allowed.

V NADZORČlan 34

Nadzor nad sprovođenjem ovog zakona kod poslodavca vrši inspekcija rada, odnosno upravna inspekcija.U vršenju nadzora inspekcija iz stava 1. ovog člana postupa u skladu sa zako-nom kojim se uređuju njena ovlašćenja.

V CONTROLArticle 34

The labor inspection and administrative inspection shall supervise the implementati-on of this law at the workplace. During supervision, the inspection specified in the Paragraph 1 this Article shall com-ply with the law that governs its authority.

VI KAZNENE ODREDBEČlan 35

Novčanom kaznom u iznosu od 200.000 do 800.000 dinara kazniće se za pre-kršaj poslodavac sa svojstvom pravnog lica, ako: 1) ne izrekne meru za sprečavanje zlostavljanja do okončanja postupka (član

24); 2) otkaže ugovor o radu, odnosno izrekne meru prestanka radnog odnosa su-

protno odredbama ovog zakona (član 26. stav 5);


289


3) postupi suprotno odredbama ovog zakona o zaštiti učesnika u postupku za zaštitu od zlostavljanja (član 27).

Novčanom kaznom od 100.000 do 400.000 dinara za prekršaj iz stava 1. ovog člana kazniće se preduzetnik.Novčanom kaznom od 10.000 do 40.000 dinara za prekršaj iz stava 1. ovog čla-na kazniće se odgovorno lice u pravnom licu.

Član 36

Novčanom kaznom u iznosu od 100.000 do 400.000 dinara kazniće se za pre-kršaj poslodavac sa svojstvom pravnog lica, ako ne upozna zaposlenog sa za-branom vršenja zlostavljanja u skladu sa odredbama ovog zakona (član 7. stav 1. i član 37).Novčanom kaznom od 10.000 do 40.000 dinara za prekršaj iz stava 1. ovog čla-na kazniće se preduzetnik.Novčanom kaznom od 5.000 do 30.000 dinara za prekršaj iz stava 1. ovog člana kazniće se odgovorno lice u pravnom licu.

VI PENALTY PROVISIONSArticle 35

The fine ranging from 200,000 to 800,000 dinars shall be imposed on the employer with a capacity of legal person, if it: 1) Does not impose a measure to prevent harassment before the termination of the

proceedings (Article 24); 2) Terminates the employment contract or imposes a measure of termination of em-

ployment contrary to the provisions of this law (Article 26, Paragraph 5); 3) Acts contrary to the provisions of this law regarding the protection of participants

in the process of protection from harassment (Article 27). The fine ranging between 100,000 to 400,000 dinars shall be imposed on an entrepre-neur for the violation of Paragraph 1 of this Article. The fine ranging between 10,000 to 40,000 dinars shall be imposed on the official of a legal person for the violation of Paragraph 1 of this Article.

Article 36

The fine ranging from 100,000 to 400,000 dinars shall be imposed on the employer with the capacity of a legal person for a violation, unless it informs the employee about the prohibition of harassment in accordance with the provisions of this Law (Article 7, paragraph 1 and Article 37).The fine ranging from 10,000 to 40,000 dinars shall be imposed the entrepreneur for the violation of the Paragraph 1 of this Article. The fine ranging from 5,000 to 30,000 dinars shall be imposed on the official of a legal entity for the violation of the Paragraph 1 of this Article.

290


VII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBEČlan 37

Poslodavac je dužan da obavezu iz člana 7. stav 1. ovog zakona izvrši prema zaposlenima koji su kod njega u radnom odnosu na dan početka primene ovog zakona, u roku od 30 dana od dana početka primene ovog zakona.

Član 38

Podzakonski akt iz člana 28. ovog zakona ministar će doneti u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Član 39

Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u “Službenom glasniku Republike Srbije“, a primenjivaće se po isteku 90 dana od dana nje-govog stupanja na snagu.

VII TRANSITIONAL AND FINAL PROVISIONSArticle 37

The employer is obliged to fulfill the obligation under the Article 7, Paragraph 1 of this law towards the employees who were employed by him on the day of the be-ginning of application of this law, within 30 days from the day of the beginning of application of this law.

Article 38

The state Minister shall render the bylaw referred to in the Article 28 of this law wi-thin 90 days from the day of entry into force of this Law.

Article 39

This law shall come into force on the eighth day following its publication in the “Of-ficial Herald of the Republic of Serbia“ and shall apply after the expiry of 90 days from the day of its entry into force.

LiTeraTUra


293

liteRatuRa

Literatura

1. Boris BEGOVIĆ: Ekonomska analiza korupcije; Centar za liberalno-demokratske studije, Beograd, 2007.

2. Bezbednost i zdravlje na radu - sindikalni vodič; UGS „Nzavisnost“, Beograd, 2006.

3. Vlajko BRAJIĆ: Radno pravp; Savremena administracija, Beograd, 1991.4. Drenka VUKOVIĆ: Sistemi socijalne sigurnosti; Fakultet političkih nau-

ka, Institu za političke studije - Centar za socijalnu politiku, Beograd, 1998.

5. BOLЈE PARTNER NEGO PROTIVNIK - zbornik izlaganja na okruglim sto-lovima, Savez samostalnih sindikata Srbije, Beograd, 2008.

6. Velizar GOLUBOVIĆ: Finansdiranje penzijskog i invalidskog osiguranja; Buduć-nost, Novi Sad,2002.

7. Grupa autora: Ulga sindikata u tranziciji; Centar za proučavanje alternativa i UGS Nezavisnost, Beograd, 1999.

8. Grupa autora: Korupcija u Srbiji pet godina kasnije; Centar za liberalno - demo-kratske studije. Beograd, 2007.

9. Grupa autora: Neformalna ekonomija u Centralnoj i Istočnoj Evropi - voič za sindikate; ILO, 2006.

10. Stevan DEVETAKOVIĆ, Biljana JOVANOVIĆ GAVRILOVIĆ, Gojko RIKA-LOVIĆ: Nacionalna ekonomija; Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog fa-kulteta u Beogradu, Beograd, 2006.

11. Filip EJDUS, Ivan SAMARDžIĆ: Proces evropske integracije; Kancelarija SCG za pridruživanje Evropskpoj Uniji, Beograd, 2004.

12. Ekonomija od A do Z; (Redaktori: Milica Bogdanović i Lazar Šestović), Beograd-ska otvorena škola i Dosije-Autorska izdavačka zadruga, Beograd, 2002.;

13. Ekonomski rečnik: Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog fakulteta, Beo-grad, 2006.

14. European Social Charter; Secretariat of the European Social Charter, Strasbourg, 2005.

15. Hasiba HRUSTIĆ: Uvod u finansijsko poslovanje; Više poslovna škola, Novi Sad, 2003.

16. Zbornik konvencija i preporuka Međunarodne organizacije rada; Institut za poli-tičke studije, Beograd, 1996.

17. Miodrag JANJIĆ: Pojmovnik - stanovanje, građenje, planiranje; IP Neimar, Beograd,1998.

18. Predrag JOVANOVIĆ: Radno pravo; Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, 1998.19. Kolektivni ugovori; Radnička štampa, Beograd, 1990.20. Rajko KOSANOVIĆ: Rečnik termina iz oblasti zdravstvene zaštite i zdrav-

tvenog osiguranja; Komora zdravstvenih ustanova Srbije i I. P. Obeležja, Beograd, 2007.

294


21. Rajko KOSANOVIĆ: Mobing - psihički teror na radu; Radnička štampa, Beograd, 2008.

22. Rajko KOSANOVIĆ: Konvencije i preporuke Međunarodne organizacije rada; Radnička štampa, Beograd, 2007.

23. Rajko KOSANOVIĆ: Evropska socijalna povenja; Radnička štampa, Beograd, 2008.

24. Rajko KOSANOVIĆ: Sindikalne teme; Radnička štampa, Beograd, 2008. 25. Rajko KOSANOVIĆ, Sanja PAUNOVIĆ: Kolektivno pregovaranje/

Collective Bargaiging; Radnička šta26. Rajko KOSANOVIĆ, Sanja PAU-NOVIĆ: Reprezentativni socojalni dijalog; Poslovna politika, Beograd, decembar 2008. god.

27. Jelena KOČOVIĆ, Tatjana RAKONjAC-ANTIĆ: Rečnik pojmova iz penzij-skog osiguranja; Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje, Beo-grad, 2007.

28. Budimir KOŠUTIĆ, Dragan MITROVIĆ: Autonomno pravo; Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Centar za publikacije, Beograd, 1996.

29. Boris KRIVOKAPIĆ: Leksikon međunarodnog prava; Radnička štampa i Institut za uporedno pravo, Beograd, 1998.

30. Živko KULIĆ: Kolektivni radni sporovi; Radnička štampa, Beograd,2001.31. Dušan LAKIĆEBIĆ: Uvod u socijalnu politiku; Savremena administracija, Beo-

grad, 1987. 32. Branko A. LUBARDA: Leksikon industrijskih odnosa; Radnička šzampa, Beo-

grad, 1997.33. Dajko MARINKOVIĆ: Industrijski odnosi; ’’Megatrend’’ Univerzitet, Beograd,

2005.34. Abraham MASLOV: Motivacija i ličnost; Nolit, Beograd, 1982.35. Gordana MATKOVIĆ, Jurij BAJEC, Boško MIJATOVIĆ, Boško ŽIVKOVIĆ,

Katarina STANIĆ: Izazovi uvođenja obaveznog privatnog penzijskog sistema u Srbiji; USAID, Centar za liberalno-demokratske studije, Beograd, 2009.

36. Boško MIJATOVIĆ, Dragor HIBER: Kapitalizacija penzijskog osiguranja u Srbi-ji; Centar za liberalno-demokratske studije, Beograd, 2008.

37. Predrag MIĆOVIĆ: Zdavstveni menadžment; I.P. “Obeježja“, Beograd, 2008.38. Milosav MILOSAVLjEVIĆ: Socijalna sigurnost u samoupravnom društvu; Zavod

za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1984.39. Monografija radova: Regionalni razvoj i zapošljavanje; Društvo ekonomista Beo-

grada, Vrnjačka Banja, 2007.40. Slobodanka NEDOVIĆ: Država blagostanja - ideje i politika, Izdavačka agencija

„Draganić“, Beograd, 1995.41. Dejan POPOVIĆ: Nauka o porezima i poresko pravo; Savremena administracija,

Beograd, 1997.42. Priručnik za sindikalno organizovanje; UGS “Nezavisnost“, Beograd, 2006.43. Božidar RAIČEVIĆ: Javne finansije; Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog

fakulteta Beograd, 2005.


295

liteRatuRa

44. Rajko SUDžUM: Socijalno osiguranje u Srbiji; u: Srbija u modernizacijskim pro-cesima XX veka; Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd, 1994.

45. The Social Charter at a glance; Departement of the European Social Charter, Strasbourg, 2007.

46. UNIONS IN A CHANGING WORLD - problems prospects in selected indu-strialized countries; Iternational Labour Office, Geneva, 1996.

47. Rolf HASE, Herman ŠNAJDER, Klaus VAJGELT:Leksikon socijalne tržišne privrede; Fondacija Konard Adenauer, Beograd, 2005.

48. Berislav ŠEFER: Modeli socijalne politike u uslovima tržišne ekonomije i plurali-stičkog političkog sistema, u: Socijalna poltika u tranziciji; Centar za proučavanje alternativa, Beograd, 1998.

49. Vukoica ŠĆEKIĆ: Sidikat danas; Radnička štampa, Beograd, 2005.50. Borivoje M. ŠUNDERIĆ: Pravo međunarodne organizacije rada; Pravni fakultet,

Beograd, 2001.

1) Zakoni

1. Zakon o privatizaciji („Sl. glasnik RS“ br. 38/01, 18/03, 45/05 i 123/07);2. Zakon o Akcijskom fondu Republike Srbije („Sl. glasnik RS“ br. 38/01 i 45/05);3. Zakon o Agenciji za privatizaciju („Sl. glasnik RS“ br. 38/01 i 45/05);4. Zakon o tržištu hartija od vrednosti i drugih finansijskih instumenata („Sl. list

SRJ“ br. 65/02) i („Sl. glasnik RS“ br. 57/03, 55/04 i 45/05);5. Zakon o privrednim društvima („Sl. glasnik RS“ br. 125/04);6. Zakon o pravu na besplatne akcije i novčanu naknadu koju građani ostvaruju u

postupku privatizacije („Sl. glasnik RS“ br. 123/07);7. Zakon o stečajnom postupku („Sl. glasnik RS“ br. 84/04 i 85/05);8. Zakon o Agenciji za licenciranje stečajnih upravnika („Sl. glasnik RS“ br. 84/04);9. Zakon o privrednim društvima – deo o likvidaciji privrednih društava („Sl. glasnik

RS“ br. 125/04);10. Zakon o stečaju i likvidaciji banaka i društava za osiguranje („Sl. glasnik RS“ br.

61/05).11. Zakon o radu („Sl. glasnik RS“ br. 24/05, 61/05 i 54/09);12. Zakon o mirnom rešavanju radnih sporova („Sl. glasnik RS“ br. 125/04);13. Zakon o socijalno-ekonomskom savetu („Sl. glasnik RS“ br. 125/04);14. Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Sl.glasnik RS“ br. 34/03, 64/04,

84/04 i 85/05);15. Zakon o štrajku („Sl. glasnik RS“ br. 101/05);16. Zakon o zdravstvenom osiguranju („Sl. glasnik RS“ br. 107/05 i 109/05 –

ispravka);17. Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Sl. glasnik RS“ br.107/05)

296


18. Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti („Sl. glasnik RS“ br. 71/03 i 84/04);

19. Zakon o socijalnoj zaštiti i obezbeđenju socijalne sigurnosti građana („Sl. galsnik RS“ br. 36/91, 33/93, 67/93, 46/94, 52/96, 29/01, 84/04 i 115/05);

20. Zakon o finansijskoj podršci porodici sa decom („sl. glasnik RS“ br. 16/02 i 115/05);

21. Ustav Republike Srbije („Sl. glasnik RS“ br. 83/06);22. Zakon o poreskom postupku i poreskoj administraciji („Sl. glasnik RS“ br. 80/02,

84/02, 23/03, 70/03, 55/04, 61/05 i 61/07);23. Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu („Sl. glasnik RS“ br. 101/05);24. Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“ br. 50/08);25. Zakon o agenciji za borbu protiv korupcije (,,Službeni glasnik RS“, broj 97/08);26. Zakon o javnim nabavkama (,,Sl. Glasnik RS“, br 116/08);25. Zakon o standardizaciji (,,Sl. Glasnik RS“, br 36 09);26. Zakon o fondu za razvoj Republike Srbije (,,Sl. glasnik RS“ 36/ 09);27. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom (,, Sl.

glasnik RS“, broj 36/09);28. Zakon o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti (,,Sl. glasnik RS“, broj 36/09);29. Zakon o privrednim komorama (,,Sl. glasnik RS, br. 65/ 01 i36/09);30. Zakon o regionalnom razvoji (,,Službeni glasnik RS“, br 51/09);31. Zakon o kontroli državne pomoći (,,Službeni glasnik RS“, broj 51/ 09);32. Zakon o udruženjima (,,Službeni glasnik RS“, broj 51/09);33. Zakon o elektronskom dokumentu (,,Službeni glasnik RS“, broj 51/ 09);34. Zakon o turizmu ( ,,Službeni glasnik RS“, br 36/09);35. Zakon o budžetskom sistemu (,,Službeni glasnik RS“, broj 54/09 i 73/10);36. Zakon o socijalnom stanovanju (,,Službeni glasnik RS“, broj 72/09);37. Zakon o javnom zdravlju (,,Službeni glasnik RS“, broj 72/09);38. Zakon o tranfuziološkoj delatnosti (,,Službeni glasnik RS“, broj 72/09);39. Zakon o stečaju (,,Službeni glasnik RS“, broj 104/09);40. Zakon o zvaničnoj statistici (,,Službeni glasnik RS“, broj 104/09);41. Zakon o Pravosudnoj akademiji (,,Službeni glasnik RS“, broj 104/09);42. Zakon o ravnopravnosti polova (,,Službeni glasnik RS“, broj 104/09);43. Zakon o centralnom registru obaveznog socijalnog osiguranja (,,Službeni glasnik

RS“, broj 30/10);44. Zakon o sprečavanju zlostavljanja na radu (,,Službeni glasnik RS“, broj 36/10);45. Zakon o volontiranju (,,Službeni glasnik RS“, broj 36/10);46. Zakon o obligacionim odnosima (,,Službeni list SFRJ“ br. 29/78, 39 /85, 57/89 i

,,Službeni list SRJ broj 31/93);


297

liteRatuRa

2) Podzakonska akta1. Pravila poslovanja Centralnog registra, depoa i kliringa hartija od vrednosti („Sl.

glasnik RS“ br. 23/06);2. Pravila poslovanja Beogradske berze („Sl. glasnik RS“ br. 111/05);3. Pravilnik o Komisiji za HOV o sadržini i formi ponude za preuzimanje („Sl. gla-

snik RS“ br. 10/06);4. Pravilnik o visini provizije u postupku prodaje akcija pred Akcijskim fondom

Republike Srbije („Sl. glasnik RS“ br. 28/06);5. Pravilnik o načinu izjašnjavanja Akcijskkog fonda Republike Srbije po osnovu

prenetih akcija („Sl. glasnik RS“ br. 50/05);6. Pravilnik o sadržini i načinu izveštavanja javnih društava i obaveštavanja o pose-

dovanju akcija s pravom glasa („Sl. glasnik RS“ br. 100/06 i 116/06);7. Uredba o postupku i načinu evidencije građana koji imaju pravo na novčanu na-

knadu i na prenos akcija bez naknade („Sl. glasnik RS“ br. 3/08);8. Uredba o postupku evidencije zaposlenih i bivših zaposlenih koji imaju pravo na

prenos akcija bez naknade („Sl. glasnik RS“ br. 3/08);9. Uredba o postupku prodaje akcija i udela evidentiranih u Privatizacionom registru

(„Sl. glasnik RS“ br. 26/08);10. Uredba o izmenama i dopunama Uredbe o postupku i načinu evidencije građana

koji imaju pravo na novčanu naknadu i na prenos akcija bez naknade („Sl. glasnik RS“ br. 31/08);

11. Uredba o izmenama i dopunama Uredbe o postupku evidencije zaposlenih i biv-ših zaposlenih koji imaju pravo na prenos akcija bez naknade („Sl. glasnik RS“ br. 31/08);

12. Uredba odobrovoljnom zdravstvenom osiguranju (,,Sl. Glasnik RS“, br.108/ 08 i 49/ 09);

13. Uredba o zakonskim mernim jedinicama ( ,,Službeni list SCG“. Broj 10/06);14. Pravilnik o pravilima ponašanja poslodavaca i zaposlenih u vezi sa prevencijom i

zaštitom od zlostavljanja na radu (,,Sl. Glasnik RS“, broj 62/ 10 );15. Uredba o postupku i načini restrukturiranja preduzeća i drugih pravnih lica (,,Služ-

beni glasnik RS“ broj 01/02);

299

BeLeŠka O aUTOrUDr Rajko Kosanović rođen je 25. avgusta 1959. godine.Diplomirao je na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na smeru Eko-

nomska teorija.Magistrirao je na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu, u decembru 1999.

godine, kada je odbranio magistarski rad pod nazivom „Finansiranje zdravstvene zaštite u zemljama u tranziciji“.

Doktorirao je na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu 16. maja 2005. godi-ne, odbranivši doktorsku disertaciju pod nazivom „Reforma zdravstvenog osigu-ranja u Republici Srbiji – pravnoekonomski aspekti“.

Zaposlen je u Savezu samostalnih sindikata Srbije, na poslovima savetnika pred-sednika sindikata, od 1. maja 2007. godine.

Do dolaska u Savez samostalnih sondikata Srbije bio je zaposlen u Sekretarijatu za zdravstvo Skupštine grada Beograda, od 1.aprila 1993. do 30. aprila 2007. godine, na poslovima pomoćnika sekretara.

Predsednik je Upravnog odbora Republičkog zavoda za zdravstveno osigu-ranje .

Objavio je oko 200 stručnih radova.

aBOUT THe aUTHOrRajko Kosanović, PHD is a Advisor of the President in the Confederation of

Autonomous Trade Unions of Serbia. He holds doctor degree of legal-economic sciences. Before moving to the Confederation of Autonomous Trade Unions of Serbia in

2007, he was employed at the Health Secretariat of the City Assembly of Belgrade as the Assistant Secretary for Economic Affairs.

He has published several books and has written over 200 articles. He is the Chairmen of the Board of Directors of the Republican Health Insu-

rance Fund. He has been a member of numerous expert teams and committees that prepared

the acts of law and by-laws related to health care, health insurace and pension insu-rance.

Documents

Kosanović Rajko, Sindikalni leksikon, 2010 (1)