1. De zeven mijnzetels (Bert Van Doorslaer)Algemeen overzicht mijngeschiedenis. Kerngegevens,bijzonderheden en vraaggesprekken met getuigen vanZwartberg, Waterschei, Zolder, Eisden, Beringen,Winterslag en Houthalen.

2. Voorgeschiedenis en pioniers (Jef Habex enEmiel Tys)Midden-Limburg voor de komst van de mijnen, de jachtop steenkool, de geologie van de streek, pioniers,proefboringen, concessieaanvragen, grootgrondbezittersen heideboeren, Guillaume Lambert en André Dumont,Anton Raky.

3. Sint-Barbara (Jan Kohlbacher)Waarom is ‘Berbke’ de patrones der mijnwerkers? Haarattributen, haar feestdag op 4 december, de Mijnwerkers-Brancardiers, de Barbaraverenigingen, de teijheks.Orthodoxe heiligen, islamitische feestdagen.

4. Bazen en knechten (Guy Coppieters en Luc Minten)Hiërarchie en paternalisme: directeur-gerant, ingenieur,porion, mijnwerker. Betaald in ruil voor betutteling enonderdanigheid. Na de oorlog beter loon, meer inspraak,betere werktijden. Akkoordloon, tijdloon. Absenteïsme

5. Opstart en uitbouw (Bart Delbroek)Concessieverleningen, (Waalse) financiers, stichtingmijnmaatschappijen, zetelkeuze, grondaankopen.Moeizame schachtafdiepingen, de eerste installaties,aanleg kanalen en spoorwegen, de Coppées.

6. Migranten (Jan Kohlbacher)Voortdurend tekort aan arbeidskrachten, weerstandkatholieke kerk, rekruteringen in buitenland: Oost-enCentraal-Europa. Logementshuizen na de oorlog:Italianen, Grieken, Spanjaarden, Marokkanen en Turken.Buitenlandse invloed op voedsel, religie, verenigingen.

7. Het werk ondergronds (Chris Nelis)Leven en werken in de ondergrond. Schachten, pijlers,ondersteuningen, luchtverversing. Gereedschap:afbouwhamer, schaaf, zaag, dynamiet. Kolentransport,riem, wagonnetjes. Signalisatie.

8. De Tweede Wereldoorlog (Jan Kohlbacher)Mijnen gespaard van zwaar oorlogsgeweld. Kempen-Bergbau, ontsnappen aan de verplichte tewerkstelling inDuitsland. Ostarbeiter en Russische krijgsgevangenen,mijnwerkers in het verzet. Honger, smokkel, Duitsedwangarbeiders. Incivieken.

9. De mijnwerkersvrouw (Luc Minten)Mijnen zijn mannenwereld (behalve de Heilige Barbara),mijnwerkersvrouw op de achtergrond: zorg voor keuken,kinderen, kerk. Rollenpatroon versterkt door mijn.Buitenlandse vrouwen zo mogelijk nog anoniemer.Melkmadammen, frituuruitbaatsters, sociaal assistenten.

10. Veiligheid (Chris Nelis)Rampen van Marcinelle, Waterschei, Winterslag, Zolder.Mijngas, kolenstofontploffing, waterdoorbraak, instorting.Mijnlampen, elektriciteit, brand, reddingsploegen. Silicose,reuma. Miniziekenhuis in mijnen, ambulance ondergronds.Claustrofobie.

11. Onderwijs en vakopleiding (Luc Minten)Kleuter- en lager onderwijs in de cité, rol katholiekecongregaties. Vanaf 14 jaar werken in de mijn. Kader-opleidingen Franstalig. Kolenslag en de noodzaak totefficiënte opleiding: Kempens Leercentrum voor JongeMijnwerkers, Technisch Instituut van het Kempisch Bekken,TWI. Nieuwe taalmoeilijkheden door buitenlanders.

12. De weg van de kool (Chris Nelis)Verdiepingen, steengangen, galerijen, persluchtloco’s,dieselloco’s, transportbanden, schudgoten, panzers.Liftkooien, skips, losvloer. Kolenverwerking, kolen-wasserij, terrils. Kolenhavens, kanalen, stations enspoorwegnet. Waarheen ging de winst?

13. Stakingen, syndicalisme en crises (Chris Nelis)Aanloop sluiting Zwartberg, bezetting, verzet Volksunie,grote staking 1966. Dodelijke slachtoffers. Staking 1970,Gerard Slegers, Kris Hertogen, Amada. Onrust overveiligheid, discriminatie, werkdruk. Rol vakbonden (ACV,ABVV, ACLVB). 1985: tocht naar Genk, driedaagse staking.1986: rellen Waterschei, Winterslag en Eisden, solidariteits-acties, Mars op Brussel, veldslag in Hasselt. Jan Grauwels,Luc Cieters, Jean Ooms.

14. Verenigingsleven (Leen Beyers)Prestige van architectuur (cités, kerken, mijngebouwen),van cultuur (mijnharmonieën, symfonische orkesten, toneel-groepen), van sport (THOR Waterschei, FC Winterslag,FC Beringen, Patro Eisden, FC Zwartberg, Helzold,E. Houthalen). Verschillen tussen mijnen. Casino, steunvan mijndirecties, jubilea, Cultureel Akkoord (1952).

15. Het werk bovengronds (Chris Nelis)Bedrijfsgebouwen: elektrischecentrales, ketelhuizen, koeltorens,ophaalmachinegebouwen, kolen-wasserijen. Zelfvoorzienend:betonblokkenfabriek, houtpark,schrijnwerkerijen. Badzalen,lampenzalen, infirmerie. Kantoren,tekenzalen, boerderij van de mijn,sanatorium Lanaken.

16. De cités (Jan Kohlbacher)Gedachtegoed tuinstad. Eerstecités in Eisden, Waterschei,Winterslag en Beringen. Scholen,postkantoor, ziekenhuis, kerk,feestzaal. Sociaal leven, rangen enstanden, straatnamen. Franstalig-heid. Rijkswachtbrigade in de cité,woonreglement.

17. Beeldvorming (Luc Minten)De mythe van de koolputter in woord en beeld: uitgebuitmaar ook solidair en opofferingsgezind. Vrees vankatholieken voor verloedering: verfransing, vreemdelingen,socialisme, agitatie vakbonden. Lambert Swerts, MinusVan Looi, Luc Beerten. Propagandafilms en tv-reeksen.Kunstenaars en sluiting.

18. De sluitingen en het mijnerfgoed(Chris Nelis en Bert Van Doorslaer)Goedkope kolen uit buitenland. Waarom Zwartberg dicht?Ontstaan KS. Energiecrisis jaren zeventig, de overheid alsmeerderheidsaandeelhouder. Vijfjarenplan Marc Eyskens.Thyl Gheyselinck en zijn honderd miljard. Koolputters-erfgoed: investeren in verleden of in toekomst?

www.dekoolputters.be

De KoolputtersGeschiedenis van de Limburgse mijnwerkers in 18 afleveringen

Beleef hetmijnverledenopnieuw!

Waanders Uitgevers in samenwerking met het Vlaams Mijnmuseum en het Museum van de Mijnwerkerswoning

DE KOOLPUTTERSSint-Barbara3DE KOOLPUTTERS

GESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

DE KOOLPUTTERSVoorgeschiedenis en pion iers

2DE KOOLPUTTERS

GESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

DE KOOLPUTTERSDe Zeven Mijnzetels1

DE KOOLPUTTERSGESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

NIEUW!KOOP NU

DEEL 1 VOORSLECHTS

7 4,95

Overal verkrijgbaarVanaf 22 september 2005 is het eerste deel vanDe Koolputters te koop bij vrijwel alle boek-en tijdschriftenhandelaren in Limburg. Kijkvoor uw dichtstbijzijnde verkooppunt op

www.dekoolputters.be

De hele reeks bestaat uit 18 delen,elke maand verschijnt een nieuweaflevering. Heeft u de hele seriecompleet, dan bezit u een stevignaslagwerk van 440 bladzijden

met zo’n 1.200 illustraties.

DE KOOLPUTTERSSint-Barbara3DE KOOLPUTTERS

GESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

DE KOOLPUTTERSVoorgeschiedenis en pion iers

2DE KOOLPUTTERS

GESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

DE KOOLPUTTERSDe Zeven Mijnzetels1

DE KOOLPUTTERSGESCHIEDENIS VAN DE

LIMBURGSE MIJNWE RKERS

WAANDERS UITGEVERS I.S.M. HET VLAAMS MIJNMUSEUM EN

HET MUSEUM VAN DE MIJNWERKERSWONING

Elk deel kost

slechts

7 4,95

GESCHIEDENIS VAN DE LIMBURGSE MIJNWERKERS

DE KOOLPUTTERSDE KOOLPUTTERS

Ongeveer een eeuw geleden gingen de koolmijnenin de Limburgse Kempen van start. In dieeeuw zagen de Limburgers een machtigeindustrie verrijzen in hun nog tamelijkongerepte landschap. In dezelfde eeuwwerden de mijnen ook weer gesloten.Wat achterbleef is een indrukwekkendehoeveelheid bijzonder erfgoed enherinneringen van honderdduizendenLimburgers aan de mijn die alle facettenvan hun leven bepaalde.

Het unieke verzamelwerk De Koolputtersbrengt de veelbewogen geschiedenis vande Kempense mijnen en vooral van demijnwerkers in beeld. In aansprekendeteksten, vraaggesprekken en honderdenillustraties wordt het verhaal verteld van de

noeste arbeid bij de zeven Limburgse putten. Deafleveringen laten het dagdagelijks bestaan van de

mijnwerkers herleven, een bestaan waarin allesdraaide rond de ‘put’.

De Koolputters verhaalt van deavontuurlijke pioniersjaren, van de cités,het werk ondergronds, de strengehiërarchie onder het personeel, demuziekvereniging, de processies, de

brancardiers. Maar ook van de veiligheid,van de kameraadschap onder de kool-

putters. En over de rol van de vrouw,de komst van de migranten. Deglorieuze hoogtijdagen van Sint-

Barbara of van de voetbalclub. Maarook van het verdriet om het verlies van

werkmakkers, van de mijnsluitingen.

Nu is er de perfectegeschiedschrijving voorallen die geboeid zijn doorhet alledaagse verledenvan de koolputters, wantnu is er De Koolputters –Geschiedenis van deLimburgse mijnwerkers.

Aflevering na afleveringstaat bomvol metaansprekende verhalenover het mijnverleden enmet tientallen boeiendeillustraties. En steeds staatde mijnwerker centraal.

De makers vanDe Koolputters

De Koolputters wordtsamengesteld door een vak-bekwame Limburgse redactie,bestaande uit Bart Delbroek,Filip Delarbre, Siebrand Krul,Luc Minten, Chris Nelis, BertVan Doorslaer en Jan Kohlbacher.Samengewerkt wordt met deerfgoed-beheerders van de zetelsBeringen, Eisden, Zwartberg,Winterslag, Waterschei, Zolderen Houthalen.

Alle 18 delen van De Koolputters – Geschiedenis van deLimburgse mijnwerkers zijn te verzamelen in de prachtigelinnen verzamelband, zodat een echt boekwerk ontstaat.Koop nu voor slechts € 9,95 de verzamelband en ontvanggeheel gratis een fraaie kleurenreproductie van deschoolplaat met een doorsnede van een mijn. Op deweerzijde twee prachtige foto’s van mijnwerkers in dejaren tachtig.

Tien redenen waarom u dit verzamelwerkniet mag missen!● Het complete verhaal van uw eigen mijnverleden en dat van uw naasten● Aansprekende onderwerpen, begrijpelijk beschreven● Deskundige redactie en auteurs, verantwoorde geschiedschrijving● Zo’n 1.200 illustraties!● U spaart elke maand een deeltje van een uniek naslagwerk● Geen abonnementsverplichting● Elke maand een vraaggesprek met een oud-mijnwerker● Fraaie linnen verzamelband met gratis mooie poster● Elke aflevering is te koop voor een schappelijk bedrag● Ook prachtig om cadeau te doen

Overal in de buurt verkrijgbaar; kijk op www.dekoolputters.be

Geschiedenis vooriedereen

Geschiedschrijving boeit veelmensen, maar wordt vaak vanuiteen ivoren toren gemaakt. Ubent echter geïnteresseerd in degeschiedenis van uw eigen vak,van uw vroegere job, van uwstreek, van de industrie waarinu en uw familie en kameradenjarenlang met harde labeur broodverdienden.

GRATIS dubbelzijdige reproductie bij aanschaf verzamelband

Doorsnede van een koolmijnSchoolplaat uit de jaren vijftig

Bij De Koolputters – Geschiedenis van de Limburgse mijnwerkersEen uitgave van Waanders Uitgevers, Zwolle

Druk: Waanders Drukkers, Zwolle

Een ondergronder doucht zich na zijn post, eind jaren tachtig

(Foto Ad van Denderen)

jiB

srek

rewn

jim

esgr

ubmi

L ed

nav

sin

edei

hcse

G –

sret

tupl

ooK

eD

ello

wZ ,

srev

egti

U sr

edn

aaW

nav

evag

tiu

neE

ell ow

Z , srekkurD sre

dnaaW : kur

D

Personeel in de liftkooi, 1957

(Coll. Vlaams Mijnmuseum)

Een mooi cadeau!

DEZE VERZAMELBAND KOST SLECHTS

79,95

23

‘Alles viel uit elkaar na sluiting’

Jan Vandijck (70) ging beginjaren vijftig in Zwartberg alsvijftienjarige knaap aan de slag.De verbeten strijd om die mijnopen te houden staat onwisbaarin zijn geheugen gegrift.

‘Het bericht dat onze mijn moest sluiten,kwam als een donderslag bij heldere hemel,’zegt Jan. Hij doet zijn verhaal aan de trapjesdie ooit gediend hebben als toegang tot demijn voor de bedienden. Alsof het gisterenwas, ziet de gepensioneerde mijnwerker hetweer allemaal gebeuren. ‘Ik was op dat moment 31 jaar en kende nietsanders dan de mijn. Het stond als een paalboven water dat de mijnwerkers de sluitingniet zouden aanvaarden. Met de ochtend-ploeg hebben we als eersten de ondergrondbezet. Dat was een heel bijzondere gebeurtenis.We waren vastberaden er voor te gaan. Watwas het alternatief?’Bovengronds speelde zich wat laterdramatische taferelen af. De rijkswacht konde protesterende mijnwerkers niet de baas.

Doden

‘De strijd raakte verbeten,’ gaat Jan verder.‘Groepen mijnwerkers van Zwartberg trokkennaar andere mijnen in de hoop ook hen teovertuigen het werk neer te leggen. Aan deingang van de mijn van Waterschei is één vandie veldslagen uitgevochten met kwalijke

gevolgen nadat de rijkswacht een traangas-granaat afvuurde, niet in de lucht maar recht inhet publiek. Het ding ging af in het aangezichtvan iemand die, zo bleek later, toevallig in debuurt was. Het is hem fataal geworden.’De uiteindelijke balans van de sociale onrustdeed ook de Belgische regering schrikken:twee doden en tientallen zwaargewonden.‘Niemand werd gespaard, niet door derijkswacht en niet door de para’s,’ gaat Janverder. ‘De strijd was beslecht in het nadeelvan de mijnwerkers. Later is nog iemandoverleden aan de gevolgen van zijnverwondingen. In totaal heeft de sluitingdus drie mensenlevens gekost. Toch zijn doordie strijd de zogenoemde akkoorden vanZwartberg ontstaan. Daarin werd onder meer

opgenomen dat een mijnwerker bij een mijn-sluiting na tien ondergrondse dienstjaren oppensioen mocht indien hij in zijn volledigeloopbaan nog eens vijftien jaren arbeid konaantonen.’

Gedenksteen

Het hele sociale leven in Zwartberg viel nade sluiting als een pudding in elkaar. ‘Deharmonie, de verenigingen, het zangkoor, detoneelgroep, alles dat in het kielzog van demijn was opgericht, werd opgedoekt,’ blaastJan. ‘Iedereen zat met de vraag op de lippen:wat nu? Ik ben een tijdje wezenloos gaanwerken voor onder meer Ford Genk en in debouw, maar kon er mijn draai niet vinden.Ik bleef steeds maar denken aan die mijn.Uiteindelijk kon ik later in de mijn vanWinterslag als opzichter aan de slag. En daarheb ik het deeltje teruggevonden dat ontbrakaan mijn leven.’‘Maar de sluiting van Zwartberg blijft voormij hoe dan ook onbegrijpelijk. Er was geenverlies en de uitbating gebeurde volgens éénvan de veiligste en modernste methodes inhet land.’ De enige restanten van de mijnzijn twee gedenkstenen die amper dertigcentimeter boven de grond uitsteken op deplaats waar ooit de schachten stonden.Verontwaardigd door de summiereherinnering hebben buurtbewoners eindjaren negentig zelf een kunstwerk latenontwerpen en dat als monument geïnstalleerdtussen de gebouwen van twee kleine bedrijfjes.

Mijnwerker Jan Vandijckover de sluiting

Linksboven: Zicht ‘over

de muur’ op de mijn van

Zwartberg langs de Marcel

Habetslaan, nog in volle

bedrijvigheid op het einde

van de jaren 1950. De

Genkse fotograaf Willy

Minders kreeg heel wat

opdrachten van de

plaatselijke mijndirecties.

Midden: Nadat enkele jaren

school werd gehouden in

de bediendenwijk achter

de Place Cockerill, werd

in 1930 de Ecoles des

Liégeois in gebruik

genomen werden. Pas in

1945 werd de naam

veranderd in Sint-

Albertusscholen.

Onder: De velodroom was

een initiatief van drie

lokale aannemers en

middenstanders uit de

winkelwijk Nieuwe

Kempen. Op deze open

cementpiste met

reglementaire afmetingen

werd in 1945 voor het

eerst een Belgisch

kampioenschap gehouden.

Legendarische renners als

Fausto Coppi, Stan Ockers

en Poeske Scherens reden

er, naast lokale vedetten

als Marcel Hendrickx en

Martin Van Geneugden. In

1966 werd de wielerbaan

door de gemeente

onteigend en afgebroken.

Zwartberg

Dat het onbewoonde stukheide Zwartberg een begripzou worden in de Belgischegeschiedenis, hield bij deontdekking van deLimburgse steenkolenniemand voor mogelijk.

De aankondiging van de sluiting vande mijn, einde 1965, en de daarop-volgende onlusten zorgden voor eenmassale persbelangstelling, in binnen-en buitenland, en voor heel veelonbegrip onder de mijnwerkers. Hetanders zo vredige Limburg stond in repen roer. Niemand begreep de beslissingvan de rooms-rode regering. De sluitingwerd gezien als een compensatie voorde sluiting van vijf verlieslatendeWaalse mijnen.De mijn van Zwartberg stond tot dantoe bekend als van die van de‘Luikenaars in de Kempen’ of ‘LesLiégeois en Campine’. De Luikse metaalindustrie wasvanzelfsprekend sterk geïnteresseerd inhet nieuw ontdekte kolenbekken omhaar bevoorrading aan cokeskolen teverzekeren. De mijnen van PatienceBeaujonc, Espérance et Bonne Fortune,Cockerill en een consortium van delokale grootgrondbezitters Masy,barones de Beeckman-Wittouck enThorn, samen met de ‘Bank van Parijsen de Nederlanden’, waren de eersteaandeelhouders. In 1930 werd devennootschap opgeslorpt doorCockerill. In 1961 fuseerde Cockerill op

zijn beurt met Ougrée-Marihay en in1970 met plaatstaalspecialist Espérance-Longdoz waarvan Winterslag in 1960 aleen filiaal geworden was.

Cité Cockerill

Terwijl Oud-Winterslag en Oud-Waterschei nog bewoond waren toende eerste kolen werden ontdekt, dan

was Zwarte Berg niet meer dan een stukonbewoonde heide en vengebied. Deplek was in die mate desolaat dat denieuwe Luikse mijnmaatschappij haareerste 36 mijnwerkerswoningen (1910)bouwde in de gemeente As. Ter plekkestond deze wijk bekend als de citéCockerill.

ELK DEEL KOST

SLECHTS7 4,95