Konturek - Wydzielanie wewnętrzne

© Copyright by $taś

1

Hormony

1. Główne rodzaje hormonów2. Receptory i transdukcja sygnału3. Uwalnianie hormonów4. Kontrola wydzielania dokrewnego5. Metody oznaczania hormonów6. Hormony podwzgórzowe

a. wazopresynab. oksytocynac. podwzgórzowe hormony uwalniające i

hamujące7. Hormony przedniego płata przysadki

a. hormon wzrostu (GH)b. prolaktynac. hormony tropowe przysadki

8. Hormony rdzenia nadnerczy9. Hormony kory nadnerczy

a. mineralokortykosteroidyb. glikokortykosteroidyc. androgeny i estrogeny kory nadnerczy

10. Metabolizm jodu11. Wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie

hormonów tarczycy12. Czynność hormonów gruczołu tarczowego13. regulacja wydzielania hormonów gruczołu

tarczowego

14. Czynności wewnątrzwydzielnicze trzustki15. Glukagon16. Działanie biologiczne glukagonu17. Insulina18. Fizjologiczne skutki działania insuliny19. Metabolizm wapniowo-fosforanowy20. Układy hormonalne w homeostazie wapniowej21. Parathormon22. kalcytonina23. Hormonalna postać witaminy D324. Hormony szyszynki25. Reakcje hormonalne na stres26. Spermatogeneza27. Cykl miesiączkowy

a. Jajnikb. Błona śluzowa macicy

28. Ciąża29. Poród30. Laktacja31. Antykoncepcja hormonalna

Główne rodzaje hormonów

Uwzględniając miejsce i zakres działania, hormony można podzielić na:

a) hormony miejscowea. zalicza się do nich związki chemiczne wytwarzane przez różne komórki i działające w najbliższym

sąsiedztwie miejsca uwalniania – noszą one niekiedy nazwę autokoidówb. zalicza się do nich:

i. acetylocholinaii. serotoninaiii. histaminaiv. prostaglandyny

b) hormony tkankowea. są to związki chemiczne wytwarzane w komórkach nie skupionych w oddzielnych gruczołach

wydzielania wewnętrznego i wpływające na czynność innych narządów w miejscu swegouwalniania (działanie parakrynne lub neurokrynne) lub przez układ krążenia (działanie dokrewne)

b. należy do nich duża grupa hormonów przewodu pokarmowego (np. gastryna, cholecystokinina,sekretyna i in,) wydzielanych przez komórki dokrewne (układ APUD), rozproszone w błonie śluzowejżołądka i jelit między komórkami zewnątrzwydzielniczymi i oddziałujących na narządy tegoprzewodu.

c. Do hormonów tkankowych zalicza się także hormony wytwarzane przez nerki np. erytropetyna irenina, lub serce np. ANP

c) Hormony o działaniu ogólnyma. Wydzielane są przez swoiste gruczoły dokrewne i działają na komórki docelowe wyłącznie za

pośrednictwem układu krążenia krwi !!!b. Zalicza się tu hormony przedniego i tylnego płata przysadki, kory i rdzenia nadnerczy, gruczołu

tarczowego, jajników i jąder, gruczołów przytarczycznych, wysp trzustkowych (wyspy Langerhansa)i łożyska


2

Uwzględniając strukturę chemiczną hormonów można wyróżnić trzy główne typy:

a) HORMONY AMINOKWASOWE

¨ to adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, trijodotyronina, melatonina (czyli aminy katecholowe,hormony tarczycy i melatonina J)

¨ są rozpuszczalne w wodzie,¨ z trudnością przenikają przez bariery lipidowe (z wyjątkiem T3 i T4)¨ po zastosowaniu doustnym są albo aktywne (T3, T4), albo tracą swoją aktywność (A, NA)

b) HORMONY POLIPEPTYDOWE

¨ mają budowę cząsteczkową, od trójpeptydu np. hormon uwalniający hormon tyreotropowy (TRH), dobardziej złożonych białek, np. hormon wzrostu (GH)

¨ są rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej¨ mają krótki okres połowicznego rozpadu¨ po podaniu doustnym są nieskuteczne

c) HORMONY STEROIDOWE

¨ wytwarzane są przez korę nadnerczy, gonady i łożysko, a ponadto zalicza się do nich aktywnąhormonalną postać witaminy D3.

¨ Są rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ także naośrodkowy układ nerwowy

wróć

Receptory i transdukcja sygnału

Receptory w postaci białek lub glikoprotein powstają w ER i następnie zostają wbudowane do błony komórkowej.Wystając na zewnątrz błony swoją domeną zewnątrzkomórkową. Cząsteczki chemiczne (ligandy) wiążą się z tymireceptorami na zasadzie swoistości, nasycenia i współzawodnictwa.

Wiązanie przekaźnika z receptorem prowadzi do aktywacji receptora i odpowiedzi komórki w postaci:- zmian przepuszczalności błony komórkowej lub jej właściwości- zmian metabolizmu komórki- zmian aktywności wydzielniczej komórki- zmian w kurczliwości komórki

Lokalizacja w błonie komórkowej dotyczy receptorów tych hormonów, które ze względu na duże rozmiarycząsteczek lub posiadany ładunek nie przechodzą przez błony (hormony białkowe, glikoproteidowe, peptydowe,aminowe)Przyłączenie hormonu do receptora powoduje zmianę konformacyjną receptora, która przeniesiona zostaje naefektor, wyzwalający odpowiedź komórki

Sposób przekazania sygnału na efektor (transdukcja) może być różny i w zależności od niego wyróżnia sięnastępujące grupy receptorów błonowych:

A) RECEPTORY ZWIĄZANE Z BIAŁKAMI Ga. Pod wpływem reakcji z receptorem podjednostka alfa białka G przyłącza GTP, co jest

równoznaczne z jej aktywacją i umożliwia jej odłączenie od pozostałych dwóch podjednostek (β igamma) oraz reakcje z efektorem

b. Efektor odpowiada za przetłumaczenie informacji o przyłączeniu się ligandu do receptora najeden z sygnałów zrozumiałych dla komórki, który stanowi tzw. wtórny przekaźnik. Efektoremreceptorów sprzężonych z białkami G bywa enzym (np. cyklaza adenylowa, fosfolipaza C) lubtransbłonowy kanał dla jonów (np. Na+ lub Ca2+).


3

c. Wynikiem aktywacji efektora jest zmiana poziomu wtórnych przekaźników, do których należą:i. cAMP wytwarzany z ATP przy udziale cyklazy adenylowejii. trójfosforan inozytolu (IP3) oraz dwuacyloglicerol(DAG), powstające równocześnie w

wyniku działania fosfolipazy C na fosfatydyloinozytoliii. jony Ca2+ uwalniane z kalciosomów działaniem IP3iv. wtórnym przekaźnikiem może być także cGMP wytwarzany z GTP pod wpływem cyklazy

guanylowej, z tym że enzym ten nie podlega regulacji przez białka G

d. Wzrost poziomu określonego przekaźnika wtórnego w cytoplazmie powoduje aktywacje zależnejod niego kinazy (lub kilku kinaz)

i. Kinazy A – zależnej od cAMPii. Kinaz CaM – tj. zależnych od kalmoduliny (kalmodulina stanowi cytoplazmatyczne białko,

które wychwytuje jony Ca2+ i zależnie od ilości przyłączonych jonów Ca2+ zmienia swojąformę przestrzenną)

iii. Kinazy C zależnej od DAGiv. Kinazy G zależnej od cGMP

na uwagę zasługuje sposób działanie IP3, który bezpośrednio nie aktywuje żadnej kinazylecz działa poprzez uwolnienie jonów Ca2+ z kalciosomów, Jony te stanowią właściwyprzekaźnik aktywujący kalmodulinę i zależne od niej kinazy (CaM J)

e. Zaktywowane kinazy katalizują reakcje fosforylacji, tj. przyłączania grup PO4 do seryny i/lubtreoniny w różnych substratach białkowych.

f. Proces fosforylacji powoduje zmianę właściwości białek i związane z tym przestrojenie procesówkomórkowych (np. białka enzymatyczne podlegają aktywacji lub dezaktywacji, białkachromatyny zmieniają swoje powinowactwo do DNA, tubulina zmniejsza swą zdolność dopolimeryzacji)

B) RECEPTORY O FUNKCJI ENZYMATYCZNEJa. To białka błonowe, które zawierają w swojej cząsteczce zarówno (1) obszar wiążący ligand, jak i

(2) obszar o charakterze enzymu. Najczęściej enzymem tym jest kinaza tyrozynowa, która katalizujefosforylacje białek przy tyrozynie.

b. W wyniku przyłączenia ligandu dochodzi do uaktywnienia enzymu i autofosforylacji receptora wjego odcinku cytoplazmatycznym.

c. Ufosforylowane reszty tyrozynowe w receptorze rozpoznawane są przez specyficzne domeny(obszary) oznaczane symbolem SH2 (nic wspólnego z wiązaniami siarczkowymi) obecnymi wokreślonych białkach cytoplazmatycznych

d. Przyłączenia się białek z domenami SH2 zapoczątkowuje przyłączanie się do receptora kolejnychgrup białek o charakterze kinaz, które ulegają wzajemnej kaskadowej fosforylacji (uaktywnieniu).Ponieważ różne receptorowe kinazy tyrozynowe grupują wokół siebie różnorodnewewnątrzkomórkowe białka sygnalizacyjne, stąd powstawać mogą różnorodne efekty.

i. Najczęściej do ufosforylowanego receptora przyłączają się następujące białka-efektory1. fosfolipaza C (to izoforma tej fosfolipazy związanej z białkami G)2. kinaza 3-fosfatydyloinozytoli3. białko Ras (to GTP-aza, po jej aktywacji następuje kaskada fosforylacji kinaz

aktywujących podziały komórkowe, tzw. MAPK)


4

Receptory związane z kinazą tyrozynową uczestniczą głównie w reakcjach komórek na czynnikiwzrostowe oraz cytokiny. Spośród klasycznych hormonów jedynie hormon wzrostu i prolaktynawykorzystują ten szlak sygnalizacji.

Czynniki wzrostu takie jak:- epidermalny czynnik wzrostu (EGF)- transformujący czynnik wzrostu (TGFalfa)- insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1)- fibroblastyczny czynnik wzrostu (FGF)- płytkowy czynnik wzrostu (PDGF)- hepatocytarny czynnik wzrostu (HGF)

wiążą się one z receptorami błony komórkowej, prowadząc do fosforylacji reszt tyrozynowych samego białkareceptorowego. Tak ufosforylowany receptor wraz z czynnikiem wzrostu ulega endocytozie i działając jako kinazawywołuje fosforylowanie białek cytoplazmatycznych i wzrost fosfoprotein warunkujących ostateczną odpowiedźkomórkową

C) RECEPTOR JEST JEDNOCZEŚNIE KANAŁEM BIAŁKOWYM, LUB JEST Z NIM SPRZĘŻONYa. Przyłączenie ligandu powoduje otwarcie kanału i zmianę potencjałub. Np. otwarcie kanału wapniowego w wyniku przyłączenia receptora à powoduje to wzrost

stężenia cytozolowego Ca2+à to wystarcza żeby mówić o cytoplazmatycznej odpowiedzi; frontwapniowy stanowi o zmianie


5

Mechanizm działania hormonów poprzez receptory wewnątrzkomórkowe:

Hormony steroidowe (glikokortykoidy, mineralokortykoidy i estrogeny) przenikają przez błonę komórkową (dziękiswej lipofilności), tam wiążą się z receptorami w cytoplazmie à kompleks hormon-receptor

Kompleks hormon-receptor przenika do jądra

Połączenie ze swoistym segmentem DNA

Stymulacja procesu transkrypcji mRNA

Synteza odpowiednich białek

Odpowiedź komórki

Odpowiedź na działanie hormonów sterydowych polega na produkcji określonych białek, przy czym możliwa jestodpowiedź wczesna (której wyrazem jest synteza białka oparta na pierwszym transkrypcie z aktywowanejchromatyny) lub też odpowiedź późna, w której pierwsze wyprodukowane białko wywołuje derepresję innegoodcinka chromatyny, wskutek czego dochodzi do wytwarzania białek następnych. Odpowiedź komórek nadziałanie hormonów sterydowych wymaga w związku z tym dłuższego czasu niż odpowiedź na hormony białkowe.

Receptory dla hormonów tarczycy

Hormony tarczycy mają podobny mechanizm działania z tym że są one zlokalizowane raczej w obrębie jądrakomórkowego oraz w błonie wewnętrznej mitochondriów. Przyłączenie się hormonów do receptorów jądrowychindukuje proces transkrypcji, natomiast przyłączenie hormonów do receptorów mitochondrialnych prowadzi dorozprzężenia procesu transportu elektronów i produkcji ATP, w związku z czym wytworzona energia zostajezamieniona na ciepło

wróć


6

Kontrola wydzielania dokrewnego

Czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego podlegają regulacji przez mniej lub bardziej złożone mechanizmyregulacyjne które można podzielić na :

a) NERWOWEa. związana z regulacją czynności dokrewnych przez nerwowy układ autonomicznyb. przykładem może być uwalnianie insuliny z komórek B wysp trzustkowychc. niemal wszystkie gruczoły dokrewne, włączając w to także gonady, nadnercza i tarczycę, są

unerwione przez nerwowy układ autonomiczny, który wywiera wpływ na ich aktywnośćhormonalną

d. mechanizmy nerwowe mogą być również bezpośrednio odpowiedzialne za uwalnianie hormonównp. tylnoprzysadkowych (OXY, ADH)albo hormonów hipofizjotropowych w podwzgórzu (TRH, CRH,Gn-RH, GHRH, SRIF, PIF) skąd miejscowym układem wrotnym dostają się one do przedniego płataprzysadki regulując wydzielanie takich hormonów jak TSH, ACTH, LH i FSH, GH, PRL

b) REGULACJA HORMONALNAa. polega na bezpośrednim działaniu pobudzającym hormonów na wydzielanie tych gruczołów oraz

na ich wpływie troficznymb. przykładem może być pobudzające i troficzne działanie hormonów tropowych przysadki na

podległe im gruczoły dokrewne np. ACTH na korę nadnerczy, w wyniku czego pobudzeniu ulegawydzielanie kortyzolu oraz zaznacza się efekt troficzny na korę.

c. Można by przytoczyć wiele przykładów układu hormon troficzny – hormon, ale ważniejszeznaczenie fizjologiczna mają tu:

i. Anfiotensyna II à aldosteronii. ACTHà kortyzoniii. TSHà tyroksynaiv. Parathormonà 1,25 - dihydrocholekalciferolv. CRHà ACTH

c) REGULACJA METABOLICZNAa. Dotyczy bezpośredniego wpływu substratów lub produktów metabolicznych na wydzielanie

dokrewneb. Przykładem może być:

i. wpływ pobudzający glukozy na uwalnianie insuliny i hamujący sekrecję glukagonuii. wpływ jonów Na+/K+ na wydzielanie aldosteronuiii. wpływ jonów Ca2+ na wydzielanie PTH

wróć

Metody oznaczania hormonów

- metody biologiczneo metody biologiczne in vivo lub in vitro, określające działanie biologiczne hormonówo ograniczona czułość i mała swoistość metod biologicznych

- metody fluorometryczne i kolorymetryczneo do oznaczania np. amin katecholowych i hormonów steroidowych

- metoda immunologicznao oparta na użyciu swoistych przeciwciał lub swoistych białek zdolnych do rozpoznawania

hormonów w stężeniach piko lub nanogramowych, a więc w stężeniach nie do określeniażadnymi dotychczas stosowanymi metodami

o duża swoistość, czułość i możliwość wykonywania wieli oznaczeń w stosunkowo krótkim czasieo to najbardziej rozpowszechnione aktualnie metody

wróć


7

Hormony podwzgórzowe

- podwzgórze jest częścią przedniego międzymózgowia, koordynującą złożone mechanizmyhomeostatyczne organizmu.

- Łączy się z przysadką złożoną z dwu płatów:o Przedniego zwanego częścią gruczołową (adenohypophysis)

§ Podwzgórze łączy się z tym płatem za pośrednictwem naczyń krwionośnych

o Tylnego zwanego częścią nerwową (neurohypophysis)§ Połączenie z podwzgórzem za pośrednictwem aksonów, których ciała komórkowe

znajdują się w podwzgórzu

- Tylny płat przysadki uwalnia dwa hormony:§ Wazopresynę (VP)§ Oksytocynę (OXY)

o Hormony te są wytwarzane w postaci prohormonów w ciałach neuronówwazopresynergicznych i oksytocynergicznych jąder podwzgórzowych (nadwzrokowego iprzykomorowego). Oba rodzaje neuronów wykryto w obu jądrach

- Preprohormony są transportowane przez aksony w postaci ziarnistości neurosekrecyjnych, ulegającdziałaniu enzymów i ostatecznie zostają zmagazynowane w zakończeniach aksonów w tylnym płaciew połączeniu z neurofizyną I w przypadku OXY i neurofizyną II w przypadku VP.

o Neurofizyny są częścią cząsteczek prekursorów tych hormonów§ Preprohormon oksytocyny – neurofizyna I§ Preprohormon wazopresyny – neurofizyna II

wróć

Wazopresyna – VP (hormon antydiuretyczny ADH)

- VP transportowana jest we krwi w postaci luźnych połączeń z globulinami osocza- Uwalnianie VP z zakończeń nerwowych odbywa się pod wpływem wielu różnych bodźców, z których

najważniejszymi są impulsy przewodzone włóknami nerwowymi do tych zakończeń- Uwalniana stale , choć w małych porcjach

- Główne czynniki pobudzające uwalnianie VP to:

o Wzrost ciśnienia osmotycznego osocza krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego o 1-2 % ponadwartość prawidłową

o Zmniejszenie objętości krwi i ciśnienia tętniczego o 5-10%o Działanie angiotensyny IIo Pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego w stanach stresowych w wyniku urazu

fizycznego lub bodźców emocjonalnycho działanie prostaglandyno Działanie nikotyny

- Czynniki hamujące uwalnianie VP:o Zwiększenie objętości krwio Wzrost ciśnieniao Alkohol

- Funkcjao Działanie hamujące wydalanie wody (antydiuretyczne)

§ Wbudowują do błony kanalików dalszych i zbiorczych kanały wodne (akwaporyny-2)obecne w cytoplazmie co warunkuje zwiększone przechodzenie wody z moczukanalikowego do płynu zewnątrzkomórkowego


8

o Po krwotokach à znaczne uwalnianie à skurcz naczyń krwionośnych, zwiększenie oporównaczyniowych

o Duże dawki powodują obkurczenie mięsni gładkich zwłaszcza macicy i przewodupokarmowego

o Uwalniana jest razem z kortykoliberyną (CRH) silnie pobudza uwalnianie hormonuadrenokortykotropowego (ACTH) z przedniego płata przysadki i przez to wzmagasteroidogenezę w korze nadnerczy

wróć

Oksytocyna (OXY)

- strukturalnie przypomina wazopresynę (różni się dwoma aminokwasami)o dlatego OXY i VP poza swoistym dla siebie zakresem działania fizjologicznego ma słabo

zaznaczone cechy drugiego hormonu

- w przeciwieństwie do wazopresyny, która uwalnia się stale chociaż w małych porcjach, oksytocynauwalnia się okresowo i to niezależnie od wazopresyny

- wydzielanie OXY z części nerwowej przysadki (tylny płat) zachodzi na drodze odruchowej w wynikupodrażnienia receptorów (mechanoreceptorów) brodawek sutków (ssanie sutka) lub receptorów szyjkimacicy i pochwy (poród, stosunek płciowy)

- z czynników hormonalnych estrogeny wzmagają jej wytwarzanie, a progesteron je hamuje (w czasieciąży wysoki poziom progesteronu à zapobiega to wytwarzaniu OXY à brak skurczów macicy)

- Funkcja:

o Laktacja

§ wzmożone wydzielanie OXY odgrywa ważną rolę w okresie laktacji, ułatwiając wypływmleka z przewodów mlecznych

· OXY obkurcza komórki mioepotelialne wokół pęcherzyków gruczołówmlecznych i przewodów wyprowadzających

· A samo mleko wydzielane przez gruczoł pod wpływem prolaktynyo Zaczyna ono dopływać do brodawki już po upływie 1 min od

początku ssania sutka· Uwalnianie OXY często łączy się z wzmożonym wydzielaniem prolaktyny

o Akcja porodowa

§ OXY powoduje silny skurcz macicy, zwłaszcza ciężarnej, biorą udział w akcjiporodowej

§ W okresie ciąży wzrasta we krwi stężenie oksytocynazy rozkładającej OXY, ale tuż przedporodem następuje nagły spadek stężenia tego enzymu co może służyć dowyznaczenia terminu porodu

§ W czasie akcji porodowej co kilka, kilkanaście minut kolejno wyrzucane są do krwicoraz większe ilości tego hormonu, co zapewnia skurcze macicy.

o Coitus J i zapłodnienie

§ Oksytocyna ma też udział w akcie płciowym i zapłodnieniu à w czasie stosunkupłciowego (coitus) wzmaga się jej wydzielanie, co może częściowo wywołać skurczemacicy (a także jajowodów ?) à transport nasienia przez macicę w kierunkujajowodów

wróć


9

Podwzgórzowe hormony uwalniające i hamujące

- hormon uwalniający tyreotropinę (TRH)- hormon uwalniający gonadotropiny (GnRH)- hormon uwalniający hormon wzrostu (GH-RH) – somatoliberyna- hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu (SRIF) – somatostatyna- hormon uwalniający hormon adrenokortykotropowy (CRH)- hormon hamujący uwalnianie prolaktyny (PIH)- hormon uwalniający prolaktynę (PRH) – prolaktoliberyna- hormon uwalniający hormon melanotropowy (MSH-RH)- hormon hamujący uwalnianie hormonu melanotropowego (MRIH)

Działanie hormonu podwzgórzowego hipofizjotropowego na przysadkę rozpoczyna się już w kilka minut po jegouwolnieniu z neuronów podwzgórza à pobudzenie receptorów komórek przysadkowych à aktywacja układucyklaza adenylanowa – cAMPà zwiększenie stężenia cAMPà zwiększenie aktywności kinazy białkowej zależnej odcAMP à wzrost przepuszczalności błony komórkowej dla jonów Ca2+ à Ca2+ wzmaga syntezę i uwalnianiehormonów przysadkowych

Regulacja wydzielania hormonów podwzgórza:

1. poprzez aktywność odpowiednich neuronów2. długa pętla sprzężenia zwrotnego à hamujące działanie hormonów wydzielanych przez gruczoły

zależne od przysadki, czyli np. testosteron, czy estrogeny3. krótka pętla sprzężenia zwrotnegoà hamujące działanie mają hormony tropowe przysadki sterowane

przez hormony hipofizjotropowe np. FSH, LH

o hormony hipofizjotropowe to hormony wydzielane przez podwzgórze i regulującewydzielanie hormonów przez gruczołową część przysadki mózgowej

o hormony tropowe – hormony wydzielane przez przysadkę; pobudzają aktywnośćpodległych przysadce gruczołów dokrewnych (to np. ACTH, TSH, FSH, LH)

4. ultrakrótka pętla sprzężenia zwrotnegoà działanie hamujące w stosunku do tych neuronów wykazująhormony hipofizjotropowe

- Całość reakcji jest modyfikowana bodźcami nerwowymi (bodźce bólowe, stres) oraz porami dnia iaktywnością kory mózgu

wróć

Hormony przedniego płata przysadki

W przysadce można wyróżnić komórki barwnikooporne (50%) i barwnikochłonne. Komórki barwnikochłonnezawierają ziarnistości i dziali się je na komórki kwasochłonne (35%) i zasadochłonne (15%). Przypuszcza się żekomórki barwnikochłonne wytwarzają hormony przysadkowe

Komórki kwasochłonne wytwarzają hormon wzrostu (GH) i prolaktynę (PRL), a zasadochłonne pozostałehormony tj.

- hormon luteinizujący (LH)- hormon folikulotropowy (FSH)- hormon tyreotropowy (TSH)- hormon adrenokortykotropowy (ACTH)- wytwarzają też prohormon – proopiomelanokortynę (POMC) z którego na drodze

enzymatycznej powstają:


10

· ACTHo Pobudza aktywność kory nadnerczy

· Hormon β-lipotropowy (β-LPH)o Pobudza uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej

· Β-endorfinao Działanie przeciwne do β-LPH

· Hormony melanotropowe (MSH)o To hormon części pośredniej przysadkio Pobudza malanocyty skóry do większej syntezy i odkładania melaninyo W warunkach prawidłowych jej uwalnianie silnie hamują hormony

kory (kortyzol) i rdzenia nadnerczy (A, NA)

wróć

Hormon wzrostu (GH) - somatotropina

- pobudza proliferacje komórek różnych tkanek prowadząc do zwiększenia liczby i wielkości komórek- stanowi główny hormonalny pozagenetyczny czynnik pobudzający wzrost organizmu

- Rytm wydzielaniao stężenie GH jest duże we krwi płodów i noworodków, później zmniejsza się, ale u dzieci jest

znacznie większy niż u dorosłych i wykazuje rytm okołodobowy§ stężenie GH osiąga szczyt w nocy w stadium 3 i 4 snu wolnofalowego (NREM)

- Czynniki pobudzające wydzielanie:o wydziela się w większych ilościach w stanach stresu wywołanego bólem, zimnem, urazami,

zabiegi chirurgicznym, strachem, wysiłkiem fizycznym, stanami hipoglikemii, długotrwałegogłodu, po wstrzyknięciu insuliny, glukagonu, wazopresyny, L-DOPY, dopaminy, środków α-adrenergicznych

o L-arginina i w ogóle zwiększone stężenie aminokwasów działają pobudzająco na GHo Jego uwalnianie pobudzają także małe stężenia kwasów tłuszczowych i enkefalinyo Szczególnie silne działanie pobudzające ma hipoglikemia, która działa prawdopodobnie za

pośrednictwem glukoreceptorów podwzgórzao Środki (agoniści) działające przez receptory α-adrenergiczne pobudzają, natomiast działające

przez receptory β-adrenergiczne hamują to uwalnianie

- Zahamowanie wydzielania GHo Zwiększone stężenie glukozy, kwasów tłuszczowych,o Pod wpływem takich hormonów jak:

§ Glikokortykosteroidy§ Estrogeny§ Progesteron§ Somatostatyny

- Wydzielanie GH regulowane przez dwa hormony podwzgórza o przeciwstawnym działaniu:

o Hormon uwalniający hormon wzrostu - GH-RH – somatoliberyna

o Hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu – SRIF – somatostatyna§ SRIF wywiera wpływ hamujący również na PRL, TSH (hormon tyreotropowy), insulinę,

glukagon, gastrynę§ Wytwarzana jest też przez komórki dokrewne (D) żołądka, jelit i trzustki hamując na

drodze parakrynnej czynności zewnątrzwydzielnicze tych gruczołów trawiennych


11

- Somatomedynyo Pośredniczą w działaniu GHo Są wytwarzane w wielu tkankach, głównie w wątrobieo Wywierają wpływ hamujący na podwzgórze (sprzężenie zwrotne)à hamowanie wydzielania

GH-RH à hamowanie wydzielania GHo Główne ich przedstawiciele:

§ Insulinopodobne czynniki wzrostowe IGF-1 i czynnik IGF-2

- Działanie

o GH działa na różne tkanki§ Bezpośrednio na wątrobę§ Pośrednio na mięśnie i tkankę tłuszczową

o Hormon wzrostu bierze udział w syntezie białek, metabolizmie tłuszczów i węglowodanów orazgospodarce minerałami

o Działanie GH na komórki docelowe odbywa się za pośrednictwem swoistych receptorówkomórkowych, z którymi hormon wzrostu wiąże się aktywując układ cyklaza adenylanowa-cAMP i dalej procesy syntezy białka na poziomie jądrowym i rybosomalnym

o Pobudza syntezę białek à dotyczy to szczególnie białka mięśni i kolagenu tkanki łącznej,kostnej i chrzęstnej§ Poszerzają się chrząstki przynasadowe kości długich następuje ich wydłużenie

o Działanie GH na metabolizm białkowy i na wzrost odbywa się za pośrednictweminsulinopodobnych czynników wzrostu (IGF-1 i IGF-2) pobudzających nie tylko chondrogenezę iwzrost kości, ale także transport błonowy aminokwasów i syntezę białek w innych mięśniachszkieletowych i innych tkankach§ Brak IGF-2à karłowatość typu Larona (niski wzrost i duże stężenie GH we krwi)§ Brak IGF-1 u pigmejów w czasie pokwitania

o Gdy nadmierne wytwarzanie GH (na skutek przerostu komórek kwasochłonnych (GH,PRLJ))àakromegalia

o GH działa lipolitycznie i powoduje hydrolizę triacylogliceroli (TAG) tkanki tłuszczowejuwalniając do krwi wolne kwasy tłuszczowe (FFA) i glicerol§ Po długotrwałym i silnym działaniu GH może zwiększać się we krwi stężenie ciął

ketonowych (ketoza)

o GH wykazuje działanie antagonistyczne względem insuliny gdyż hamuje transport glukozy downętrz komórek i procesy glikolizy§ Zwiększenie stężenia glukozy we krwi (zmniejszone zużycie + glukoneogeneza z

aminokwasów) (podobne działanie ma też ACTH, TSH i PRL)§ GH zmniejsza tolerancję organizmu na glukozę i pobudza wydzielanie insuliny przez

komórki B wysp trzustkowych§ W przeciwieństwie do GH który wykazuje działanie antyinsulinowe, somatomedyny

typu IGF-1 wywołują typowe reakcje insulinopodobne

o Działanie GH na gospodarkę minerałami§ Wzmożenie wchłaniania wapnia z jelit§ Zatrzymanie w organizmie innych elektrolitów jak Na, K, fosforany

wróć


12

Prolaktyna (PRL)

- podobnie wpływa na metabolizm jak GH (ma podobną do niego budowę chemiczną i podobnecentrum aktywne)

- w czasie ciąży liczba kwasochłonnych komórek laktotropowych przysadki gwałtownie zwiększa się

- Regulacja wydzielaniao jej wydzielanie pobudzane przez hormon podwzgórzowy – prolaktoliberynę (PRH)

o nie jest wykluczone że funkcję PRH pełni hormon uwalniający hormontyreotropowy (TRH) znany z silnego działania pobudzającego naprodukcję PRL, a być może także wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP),neurotensyna i substancja P

o wydzielanie hamowane przez prolaktostatynę (PIH)o jej funkcję pełni dopamina (probably)

o prolaktyna działa sama tonicznie, hamująco na podwzgórze i własne wydzielanie,zapobiegając mlekotokowi

o estrogeny wzmagają wydzielanie PRL, działając zarówno bezpośrednio na przysadkę, jak i zapośrednictwem podwzgórza. Progesteron działa przeciwnie (dlatego w ciąży, gdy wysokipoziom progesteronuà brak wydzielania mleka (podobnie jak z OXY)

- Wydzielanie mlekao (1) Po porodzie à zmniejszenie stężenia progesteronu à blokowanie wydzielania PIH i

przewaga PRHà wydzielanie PRLo (2) Drugim czynnikiem rozpoczynającym wydzielanie PRL, jest odruch wywołany podrażnieniem

receptorów szyjki macicy podczas porodu oraz receptorów brodawki sutka podczas ssaniaàwydzielanie prolaktyny pod wpływem PRH (TRH) i OXY

- Wysokie stężenie prolaktyny hamuje uwalnianie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH)wpływając tym samym na owulacje

wróć

Hormony tropowe przysadki

- przysadka wytwarza i wydziela do krwiobiegu hormonów tropowych pobudzających aktywnośćpodległych przysadce gruczołów dokrewnych

- Hormony tropowe

o Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – kortykotropina§ Pobudza aktywność kory nadnerczy

o Hormon tyreotropowy (TSH) – tyreotropina§ Pobudza aktywność tarczycy

o Gonadotropiny:§ Hormon folikulotropowy (FSH) - folikulotropina§ Hormon luteotropowy (LH) – lutropina§ Pobudzają aktywność jajników i jąder

wróć


13

Hormony rdzenia nadnerczy

- rdzeń nadnerczy wytwarza 3 aminy katecholowe: dopaminę, noradrenalinę i adenalinę

- powstają one w komórkach chromochłonnych rdzenia z tyrozyny z sześciu kolejnych etapach:

o tyrozyna à (hydroksylaza tyrozynowa; mitochondria) à L-DOPA (dihydroksyfenyloalanina) à(dopa-dekarboksylaza; cytoplazma) à dopamina à (β-hydroksylaza) à NA à (N-metylotransferaza)à A ààà A i NA ulegają spichrzeniu w ziarnistościach chromochłonnychw połączeniu z ATP (kompleks jeszcze z białkiem chromograniną A i β-hydroksylazą)

o gromadzenie amin katecholowych w ziarnistościach jest hamowane przez rezerpinę, którawzmaga uwalnianie tych amin

- Wydzielanie amin katecholowych:

o czynnikiem bezpośrednio pobudzającym komórki rdzenia do wydzielania amin katecholowych

jest Ach:§ po pobudzeniu komórek chromochłonnych przez Ach uwalnianą na zakończeniach

przedzwojowych nerwów współczulnych (?) zaopatrujących rdzeńà wnikanie Ca2+do komórekà fuzja ziarnistości z błoną komórkowąà egzocytoza

o wydzielanie amin katecholowych wzmaga się również podczas pobudzenia układunerwowego, w stanach:

· hipoglikemia· hipoksja· głód· duszenie się· ból· silne przeżycia emocjonalne· stany wstrząsowe

§ we wszystkich tych okolicznościach część sygnałów dociera z kory mózgu i układulimbicznego do podwzgórza i jego ośrodków kontrolujących układ autonomiczny,pobudzając układ współczulny

- krążące we krwi aminy katecholowe docierają do wielu narządów, tkanek i komórek, działając zapośrednictwem specjalnych receptorów α- i β-adrenergicznych stanowiących składnik błonykomórkowej:

- aminy katecholowe są szybko inaktywowane dzięki dwu enzymom: oksydazie monoaminowej (MAO) itlenowej metylotransferazie katecholowej (COMT)

- Adrenalina najsilniej pobudza receptory typu β1 i β2 a słabiej receptory typu α- Noradrenalina reaguje głównie z receptorami typu α, znacznie słabiej z β, a w ogóle na β2

- Interakcja amin katecholowych z β –receptorami prowadzi do aktywacji cyklazy adenylowej i wzrostustężenia cAMP w komórkach docelowych

- Pobudzenie α-receptorów natomiast zmniejsza zawartość cAMP, a zwiększa cGMP i stężenie jonówCa2+ w komórkach docelowych

- Działanie:

o W układzie sercowo-naczyniowym§ Przyspieszenie częstości skurczów serca i wzrostu ich siły z następczym zwiększeniem

objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca§ Skurcz tętniczek krążenia skórnego, nerkowego i trzewnego z jednoczesnym

rozkurczem tętniczek mięśniowych i wieńcowych oraz z następczym wzrostemciśnienia skurczowego, obniżeniem ciśnienia rozkurczowego i zwiększeniem amplitudyskurczowo-rozkurczowej. W wyniku tych zmian zwiększa się przepływ krwi przez mięśnie,utrzymuje się nie zmieniony przepływ sercowy i mózgowy a maleje przepływ przeznarządy (układ trawienny, skóra), który ma mniejsze znaczenie dla przetrwania stresu

A n

a β

NA

na

αβà

cA

MP

αà

cG

MP

+ C

a


14

o Metaboliczne skutki działania amin katecholowych§ Pobudzenie glikogenolizy w wątrobie, wzmożenie lipolizy i uwalniania wolnych

kwasów tłuszczowych (FFA) oraz ich metabolizmu i wzmożenie zużycia glukozy wtkankach

§ Pobudzenie glukoneogenezy§ Zmiany hormonalne, takie jak pobudzenie wydzielania glukagonu i zahamowanie

uwalniania insuliny

o Zwiększenie uwalniania amin katecholowych w czasie wysiłku wzmaga zużycie zapasówglikogenu w mięśniach, zużytkowanie przez wątrobę uwalniany przez mięśnie mleczanów iwykorzystanie wolnych kwasów tłuszczowych jako materiału pędnego przez mięśnie i tkanki

o Działanie pobudzające na wentylacje płuco Hamują agregacje płytek krwio Regulują uwalnianie reninyo Biorą udział w mechanizmie ejakulacjio Pobudzają aktywność ośrodkowego układu nerwowegoo Adrenalina rozluźnia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, oskrzeli i pęcherza

moczowego, pobudzając jednocześnie skurcze zwieracz mięśni przywłosowych

wróć

Hormony kory nadnerczy

- od zewnątrz do środka gruczołu można wyróżnić kolejne warstwy znajdujące się pod torebką:

o warstwę kłębkowatą§ wydziela głównie mineralokortykosteroidy

o warstwę pasmowatę§ wydziela głównie glikokortykosteroidy

o warstwę siatkowatą§ wydziela głównie androgeny

· wszystkie warstwy obfitują w cholesterol i witaminę C· proces odnowy i przemiany komórkowej podlega regulacji przez hormon adrenokortykotropowy

(ACTH) który pełni ty funkcje hormonu troficznego· po zastosowaniu ACTH zwiększa się stężenie AMP, rozpoczynającego procesy steroidogenezy· z kory otrzymano dotychczas ponad 50 różnych steroidów będących metabolitami pośrednimi w

steroidogenezie, z których 8 wykazuje aktywność biologiczną, a tylko 2, tj. aldosteron i koryzol sąważnymi życiowo hormonami kory nadnerczy.

Biosynteza hormonów kory nadnerczy

Hormony nadnerczy są syntetyzowane w większości z cholesterolu pochodzącego z osocza. W wyniku stymulacjitych gruczołów przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH) dochodzi do aktywacji esterazy i powstały wolnycholesterol przemieszcza się do mitochondriów ,aby na drodze enzymatycznej przekształcić się pregnenolon.Pregnenolon jest steroidem, z którego są wytwarzane wszystkie hormony kory nadnerczy.


15

wróć

Mineralokortykosteroidy

- kora nadnerczy jest niezbędna do życia człowieka i po jej całkowitym wycięciu w ciągu 3-5 dninastępuje śmierć, chyba że zastosuje się leczenie zastępcze steroidami nadnerczowymi

- w przypadku braku mineralokortykosteroidów następuje (kolejno)o dochodzi do bardzo dużej utraty z moczem jonów Na+ i Cl-o zmniejsza się ich stężenie a zwiększa się stężenie jonów K+ w ECFo zmniejsza się objętość ECF i osoczao maleje objętość wyrzutowa sercao następuje śmierć wśród objawów wstrząsu krążeniowego

- około 95% całkowitej aktywności mineralokortykosteroidowej nadnerczy przypada na aldosteron, apozostałe 5% na deoksykortykosteron (DOC), 18-deoksy-DOC, kortykosteron i kortyzol

ALDOSTERON

- pobudzanie wydzielania aldosteronu w wyniku:

o wzrost zawartości we krwi angiotensyny II i III

o zwiększenie stężenia jonów K+ i zmniejszenie stężenia jonów Na+ we krwi§ zmniejszenie o 10% stężenia jonów Na+ lub zwiększenie o 10% stężenia jonów K+ w

płynach zewnątrzkomórkowych a zwłaszcza w osoczu przepływającym przeznadnercza, stanowi bodziec dla kory nadnerczy zwiększający prawie dwukrotniewydzielanie aldosteronu


16

§ bo aldosteron wzmaga resorpcję Na+ i wydalanie K+

o zmniejszenie objętości krwi lub płynu zewnątrzkomórkowegoo bardzo duże zwiększenie wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przez część

gruczołową przysadkio nieco mniejszą rolę odgrywają prostaglandyny, estrogeny i pobudzenie receptorów β-

adrenergicznych

- działanie biologiczne aldosteronu

o receptory dla aldosteronu znajdują się w nerkach, śliniankach, jelicie, gruczołach potowycho zwiększenie wchłaniania zwrotnego Na+ i wydzielania K+ przez komórki kanalików nerkowycho zwiększenie wchłaniania Na+ przez komórki gruczołów potowych, ślinowych i nabłonka

jelitowegoo zwiększenie objętości ECF, co powoduje zwiększenie objętości wyrzutowej serca i wzrost

ciśnienia tętniczego

o zwrotnemu wchłanianiu jonów Na+ z kanalików pod wpływem aldosteronu towarzyszyzwiększone wydzielanie jonów H+ do ich światła co może prowadzić do alkalozy

o niedobór aldosteronu jest przyczyną zmniejszenia wchłaniania jonów Na+ z kanalików co możespowodować kwasicę

- mechanizm działania

o aldosteron działa podobnie jak inne steroidy:§ wnika do komórki docelowej à tworzy kompleks z odpowiednim białkiem

receptorowym w cytoplazmie à kompleks ten do jądra komórkowegoà aktywacjaodpowiednich genów i indukcja odpowiedniego mRNAà a w końcu wzmaga syntezębiałka efektorowego (enzymatycznego, transportującego i strukturalnego).

§ Aldosteron pobudza także bezpośrednio enzymy mitochondrialne prowadzącostatecznie do zwiększenia przepuszczalności komórek dla jonów Na+ i aktywnościpompy sodowej w komórkach docelowych

wróć

Glikokortykosteroidy

- około 95% aktywności glikokortykosteroidowej kory nadnerczy przypada na kortyzol, zwany takżehydrokortyzonem, a pozostałe 5% przypada na kortykosteron i kortyzon

- kortyzol wiąże się w krwi głównie z α-globuliną zwaną transkortyną à ten związany kortyzol jestbiologicznie nieczynny à rezerwuar

- ponieważ tylko wolna postać kortyzolu jest biologicznie czynna, to przy tej samej całkowitej zawartościhormonu we krwi aktywność glikokortykosteroidowa może być mniejsza lub większa, zależnie odzawartości wiążącej hormon transkortyny (produkowana w wątrobie)

- działanie:o na metabolizm węglowodanów

§ najlepiej poznaną reakcją metaboliczną jest silne, niekiedy 5-10 krotne wzmożenieglukoneogenezy

· w wyniku wzmożonej glukoneogenezy zawartość glikogenu w hepatocytachznacznie zwiększa się podczas gdy w komórkach innych tkanek ulegazmniejszeniu

§ wzrost glikogenolizy w tkankach pozawątrobowych§ zmniejszenie zużycia glukozy przez komórki kosztem kwasów tłuszczowych§ zmniejszenie transportu glukozy przez błonę komórkową§ zmniejszenie glikolizy w tkankach obwodowych na skutek zahamowania aktywności

kluczowych enzymów glikolitycznych§ zmniejsza wrażliwość tkanek na działanie insuliny


17

§ ostatecznym skutkiem wymienionych zmian w metabolizmie węglowodanów jestzwiększenie stężenia glukozy we krwi prowadzące do cukrzycy pochodzenianadnerczowego

o na metabolizm białek

§ zwiększenie katabolizmu białek i mobilizację aminokwasów tkankachpozawątrobowych, zwłaszcza w mięśniach (zaniki mięśniowe) i tkance kostnej(osteoporoza)

Katabolizm – ogół reakcji chemicznych metabolizmu prowadzącydo rozpadu złożonych związków chemicznych na prostszecząsteczki. Rozkład, zanik materii organicznejAnabolizm – grupa reakcji chemicznych, w wyniku których z prostychsubstratów powstają związki złożone, gromadzące energię. Jest to taczęść metabolizmu, która związana jest ze wzrostem tkanekorganizmu.

§ Zwiększenie stężenia aminokwasów we krwi§ zwiększenie transportu błonowego aminokwasów w komórkach wątroby połączone ze

zwiększoną syntezą w niej białek z równoczesnym zmniejszeniem tej syntezy w innychtkankach

§ zwiększenie przemian aminokwasów w komórkach wątroby (deaminacja, transaminacja,glukoneogeneza)

§ duże zwiększenie syntezy białka w tkankach przewodu pokarmowego

o glikokortykosteroidy powodują także mobilizacje kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej(działanie lipolityczne) i ich spalanie (działanie ketogenne) oraz zwiększają stężenie frakcjiwolnych kwasów tłuszczowych (FFA) w osoczu krwi

o wszystkie glikokortykosteroidy wywierają silny wpływ hamujący na wydzielanie hormonuuwalniającego hormon adrenokortykotropowy (CRH) z podwzgórza i samego hormonuadrenokortykotropowego (ACTH) z przysadki na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego

o glikokorykosteroidy poza działaniem na metabolizm pośredni wpływają na czynność wielunarządów:

§ zwiększają filtrację kłębuszkową i zwiększają diurezę§ zwiększają reaktywność skurczową miocytów naczyń krwionośnych, potęgując działanie A

i NA na naczynia krwionośne§ wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia sercowego (działanie inotropowe

dodatnie)§ w przewodzie pokarmowym pobudzają wydzielanie HCL w żołądku przez wzmożone

uwalnianie gastryny§ w obrębie układu kostnego glikokortykosteroidy wywołuję demineralizację i osteoporozę,

zmniejszając równocześnie wchłanianie jonów Ca2+ i reabsorpcję fosforanów z jelitzwiększając jednocześnie stężenie parathormonu

o wydzielanie kortyzolu zwiększa się w czasie adaptacji organizmu do DZIAŁANIA STRESUo kortyzol i inne glikokortykosteroidy mają działanie przeciwzapalne (stabilizacja błony lizosomów,

zmniejszenie tworzenia bradykininy i prostaglandyn à zmniejszenie przepuszczalności naczyńwłosowatych)

o zmniejszają liczbę eozynofilów, limfocytów i bazofilów, a zwiększają liczbę neutrofilów, krwinekczerwonych i płytek krwi

o wywołują zanik tkanki limfoidalnej à hamowanie wytwarzania immunoglobulin à hamowaniereakcji odpornościowej

o zmniejszają nadwrażliwość organizmu na działanie alergenów bo hamują reakcje uwalnianiahistaminy w czasie reakcji antygen – przeciwciało (blok kortyzolowy)

o nadmierna aktywność hormonalna kory nadnerczy wywołaną gruczolakiem lub jej przerostemprowadzi do zespołu Cushinga§ zespół ten cechuje się charakterystycznym otłuszczeniem ciała, rozstępami skóry na

powłokach brzucha i pośladkach, tworzącymi się z powodu zaniku białka, cukrzycą izmniejszoną odpornością


18

Regulacja wydzielania glikokortykoidów:

- wytwarzanie i wydzielanie hormonów kory nadnerczy regulowane jest wyłącznie przez hormonadrenokortykotropowy (ACTH), wytwarzany stale w niewielkich ilościach przez przedni płat przysadki

- istotną rolę ma też podwzgórzowy hormon hipofizjotropowy uwalniający ACTH, czyli kortykoliberyna

- hormon ACTH pobudza syntezę steroidów głównie na etapie zamiany cholesterolu na pregnenolon. Wten sposób pod wpływem ACTH zwiększa się synteza glikokortykosteroidów, mineralokortykosteroidów iandrogenów nadnerczowych jednocześnie

- kontrola wydzielania CRH i ACTH oparta jest na ujemnych sprzężeniach zwrotnych z udziałem samegoACTH (krótka pętla) i kortyzolu (długa pętla)

wróć

Androgeny i estrogeny kory nadnerczy

- Kora nadnerczy stale wydziela męskie hormony płciowe zwane androgenami nadnerczowymi. Należądo nich steroidy o stałym działaniu androgennym tj. dehydroepiandrosteron (DHEA) i androstendionoraz niewielkie ilości najsilniejszego z androgenów – testosteronu, którego głównym źródłem u mężczyznsą komórki śródmiąższowe jąder (Leydiga).

- Poza tym kora nadnerczy wytwarza nieznaczne ilości żeńskich hormonów płciowych: estrogenów iprogesteronu

- Działanie androgenów

o Do zakresu działania biologicznego androgenów należy u mężczyzn

§ (1)regulacja spermatogenezy,§ (2) utrzymanie drugorzędowych męskich cech płciowych§ (3) utrzymanie czynności dodatkowych narządów płciowych (gruczoł krokowy i pęcherzyki

nasienne),

o Androgeny pobudzają proliferacje komórek, dojrzewanie tkanek i biosyntezę białka w tkankach,dlatego określane są jako hormony anaboliczne, zw łaszcza w odniesieniu do mięśni szkieletowych

o W warunkach fizjologicznych hormony płciowe pochodzenia nadnerczowego nieznaczniewpływają na organizm, z wyjątkiem wczesnego rozwoju męskich narządów płciowych w życiupłodowym, w dzieciństwie oraz w okresie pokwitania.

o U kobiet androgeny wydzielają się przez całe życie i mają niewielkie działanie.§ W stanach patologicznych zbytnie wytwarzanie androgenów nadnerczowych prowadzi u

kobiet do objawów wirylizmu (zarost na brodzie, pogrubienie głosu, łysienie, rozwójłechtaczki)

wróć

Metabolizm jodu

- dobowa podaż jodu w pokarmach wynosi przeciętnie 500 μg/d- minimalne zapotrzebowanie na jod wynosi przeciętnie 75 μg/d- jod jest szybko resorbowany z jelit jako jon jodkowy (I-)

- poza jodem pokarmowym organizm wykorzystuje do tyreogenezy także jod uwalniany z tarczycy wilości około 60 μg/d w procesie odjodowania jodotyronin w tym gruczole

- jodki krążące w osoczu są szybko wychwytywane przez tarczycę (i inne tkanki, np. gruczoły ślinowe)àprzeciętne wychwytywanie jodków przez tarczycę wynosi około 120 μg/d


19

- nerki wydalają z moczem ok. 480 μg/d

- całkowita ilość jodu w gruczole tarczowym – 8000 μgo związany głównie w postaci tyreoglobuliny

- pozostała pula jodu krążącego w postaci T3 i T4 wynosi około 600 μgo z tego 60 μg/d po zużyciu przez tkanki zostaje:

§ wydalone częściowo z kałem (12 μg/d) jako jod organiczny,§ częściowo podlega krążeniu jelitowo-wątrobowemu (48 μg/d)

- po podaniu jednorazowej dawki jodku około 20-45% gromadzi się w tarczycy w ciągu 24 godzin, areszta podlega wydalaniu przez nerki (40-70%) i dystrybucji do innych tkanek (gruczoły ślinowe iżołądek)

wróć

Wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie hormonów tarczycy

- Histologicznie gruczoł tarczowy składa się z pęcherzyków , których ściana utworzona jest z komórekgruczołowych (spoczywających na błonie podstawnej). Pęcherzyki te są wypełnione przejrzystąbiałkowatą masą koloidalną (koloid), zawierającą tyreoglobulinę – glikoproteinę obfitującą w tyrozynęi stanowiącą magazyn hormonów gruczołu tarczowego: tyroksyny i trijodotyroniny

- Tyreoglobulina wydzielana jest do pęcherzyka i gromadzona tu w postaci koloidu do czasu jej zużyciajako źródło hormonów przez komórki pęcherzykowe

- Tyreoglobulina zawiera 123 reszty tyrozyny w każdej cząsteczce, będącej polimerem wielupodjednostek

- gruczoł tarczowy ma niezwykle dużą zdolność gromadzenia jodków. Odbywa się to przy udzialetransportu czynnego zwanego pompą jodkową

- aktywne hormony gruczołu tarczowego, tj. trijodotyronina (T3) i tyroksyna (T4) są jodowanymipochodnymi tyrozyny. Ich biosynteza jest ściśle związana z wytwarzaniem tyreoglobuliny – głównegomagazynu jodu hormonalnego.

- Jodowanie tyrozyny w tyreoglobulinie następuje w pozycji 3, a następnie w pozycji 5 jej pierścieniaaromatycznego, dając w ten sposób MIT (monojodotyrozyna), a następnie DIT (dijodotyrozyna).Odbywa się to na powierzchni mikrokosmków komórek pęcherzykowych

- Po przyłączeniu jodu, zachodzi wzajemna kondensacja dwóch sąsiednich cząsteczek jodowanychtyrozyn w obrębie tyreoglobuliny z jednoczesnym odszczepieniem bocznego łańcucha alaninowego.Prowadzi to do powstania tatrajodotyroniny (T4) i tworzonej z dwóch reszt DIT i trijodotyroniny (T3)utworzonej z połączenia jednaj cząsteczki MIT i jednej DIT.

- Uwalnianie T3 i T4 z tarczycy jest pobudzane przez TSH i zachodzi w wyniku resorpcji (endocytozy)koloidu przez komórki pęcherzykowe.o W fazie resorpcji koloid pobierany jest przez komórki pęcherzykowe na drodze endocytozy przy

udziale receptorów, jak i masowego zgarniania przez wypustki, przypominającego fagocytozę

- Liczne lizosomy znajdujące się głównie w części przypodstawnej komórki pęcherzykowej spoczynkowejpo ich pobudzeniu przez TSH przemieszczają się do części szczytowej komórki, a następnie zlewają zwakuolami wchłoniętego koloidu. W wyniku trawienia przez enzymy zawarte w lizosomach ztyreoglobuliny uwalniają się hormony tarczycy (T3 i T4) oraz nieaktywne jodotyrozyny.o Jodotyrozyny odłączają jodki ze swej cząsteczki pod wpływem swoistych enzymów (tzw. dejodaz),

które nie działają jednak na T3 i T4.o Jodek podlega recyrkulacji i zużyciu do syntezy nowych hormonów tarczycy.

- Wśród produktów lizosomowej hydrolizy znajdują się skondensowane reszty tyrozynowe w formieczterojodotyroniny – T4 (inaczej tyroksyny) z zawartością 4 atomów jodu oraz trójjodotyroniny – T3.o jako cząstki o charakterze hydrofobowym dyfundują one z lizosomów do cytoplazmyo następnie poprzez błonę komórkową do naczyń krwionośnych.


20

- Hormony tarczycy zostają uwolnione do krwi przy czym uwalnia się około 20 razy więcej T4 niż T3. Wwarunkach prawidłowych z tarczycy uwalnia się około 60 μg jodu hormonalnego na dobę i przy jegoprawidłowej ilości w tym gruczole uwalniane to utrzymuje się kilka tygodni nawet jeżeli synteza joduhormonalnego jest całkowicie zatrzymana.

- Gruczoł tarczowy ma ograniczone możliwości zużycia jodu do syntezy hormonu i przy nadmiernejpodaży tego pierwiastka z pokarmem zmniejszeniu ulega stosunek jodków w surowicy krwi do jodu wtarczycy (prawidłowo wynoszący około 1:30).o W tej sytuacji przy dużej podaży jodków tarczyca nagle zwalnia procesy transportowe jodu.

Zjawisko to nosi nazwę efektu Wolffa-Chaikoffa

- Hormony tarczycy łącza się we krwi z białkami tj. z globuliną wiążącą tyroksynę (TBG) i prealbuminąwiążącą tyroksynę (TBPA).o Tyroksyna (T4) jest transportowana a osoczu w 99,9% w połączeniu z białkami z czego 75% z TBG i

25% z TBOA.o Trijodotyronina wiąże się nieco słabiej z TBG i prawie wcale z TBPA

wróć

Czynność hormonów gruczołu tarczowego

- T3 jest 3-4 razy silniejszym hormonem niż T4

- Wiele dowodów przemawia za tym, że głównym hormonem gruczołu tarczowego działającym nanarządy docelowe jest T3 i rT3, a T4 stanowi prohormon z którego te trijodotyroniny powstają wtkankach

- Funkcje T3 i T4:

o spełniają funkcje katalizatora reakcji utleniania i głównego regulatora przemian metabolicznych worganizmie

o Duże ilości T4 wywołują zwiększenie podstawowej przemiany materii nawet o 60-100% powyżejwartości prawidłowej§ Zwiększają aktywność enzymów oksydacyjnych i łańcucha oddechowego oraz liczbę i

wielkość mitochondriów

o WPŁYWAJĄ NA PRZEMIANĘ WĘGLOWODANÓW§ Wzmagają wchłanianie glukozy i galaktozy z jelit i jej zużycie przez komórki§ Wspólnie z aminami katecholowymi przyspieszają rozpad glikogenu w wątrobie

o WZMAGAJĄ METABOLIZM TŁUSZCZÓW§ Zwiększają lipolizę, zamieniając triacyloglicerole (TAG) do glicerolu i kwasów tłuszczowych,

które są w dużym stopniu zużywane do wytwarzania energii w komórkach§ Zmniejsza się stężenie tłuszczów, głównie cholesterolu

o Fizjologiczne stężenia T3 i T4 w tkankach wzmagają syntezę białka i u młodych osób pobudzająwydzielanie hormonu wzrostu i przyspieszają wzrost

o Przy dużych stężeniach (nadczynność tarczycy) zahamowanie syntezy i pobudzenie rozpadubiałek głównie mięśniowych prowadząc do ujemnego bilansu azotowego, zwiększonegowydalania kreatyniny z moczem i osłabienia siły mięśniowej.§ Nadmiar T3,4 w młodym wieku hamuje wzrost


21

o wzmagają zużycie witamin, zwłaszcza B1, B2, B12, C, D i innych§ Brak T4 à upośledzenie zamiany karotenu w witaminę Aà zwiększone stężenie karotenu

we krwi à żółte zabarwienie skóry, objawy awitaminozy A (kurza ślepota, rogowacenierogówek)

o wywierają duży wpływ na metabolizm wapnia i fosforanów w kościach

§ Nasilają procesy zarówno tworzenia jak i resorpcji kości· Zmniejszają masę kości, gdyż resorpcja przeważa nad jej tworzeniem

§ Zwiększają stężenie wapnia w osoczu i moczu§ Zwalniają resorpcję wapnia z jelit

§ Zwiększają stężenie fosforanów w osoczu i zmniejszają w moczu

o Wpływ T3 i T4 na układ dokrewny§ Przyspieszenie degradacji hormonów, co spowodowane jest nasileniem przemian

metabolicznych w ogóle. Dotyczy to takich hormonów jak kortyzol, aldosteron i hormonwzrostu.

o Z działań ogólnych hormony tarczycy wpływają na wzrost szkieletu i rozwój ośrodkowego układunerwowego u płodu, pobudzają erytropoezę i zwiększają stężenie insuliny w surowicy krwi

o Prawidłowe ich wydzielanie warunkuje normalne dojrzewanie narządów płciowych i czynnościpłciowe oraz wydzielanie hormonów płciowych, a nadmiar we wczesnym dzieciństwie hamujedojrzewanie płciowe

o Wpływ hormonów gruczołu tarczowego na czynności narządów jest wtórny i pozostaje w związkuze zwiększeniem przemiany materii i zużyciem tlenu przez tkanki

§ Pod wpływem tych hormonów wzmaga się przepływ krwi przez niemal wszystkie obszarynaczyniowe organizmu, szczególnie przez skórę , przez co zwiększa się wydalanie ciepła

.§ Dochodzi do zwiększenia objętości wyrzutowej serca o 50% i więcej ponad wartość

prawidłową,

§ zwiększa się częstość skurczów i siła mięśnia sercowego oraz pojemność minutowa sercaàtachykardia to czuły miernik kliniczny nadmiaru hormonów tarczycy we krwi

o Hormony gruczołu tarczowego są niezbędne do prawidłowego rozwoju i dojrzewania układunerwowego.§ Duże dawki hormonów przyspieszają rozwój psychiczny i mogą prowadzić do niepokoju i

drażliwości

wróć


22

Regulacja wydzielania hormonów gruczołu tarczowego

Czynność wydzielniczą gruczołu tarczowego reguluje głównie hormon tyreotropowy przysadki (TSH)

- wydzielanie TSH jest stale kontrolowane przez TRH – hormon uwalniający TSH.

- Do czynników pobudzających wydzielanie TRH przez podwzgórze należą:§ Zimno§ Długotrwałe stany emocjonalne§ Sen

- Do czynników hamujących wydzielania TRH§ Ciepło§ Działanie stresu

· Działanie hamujące czynników stresowych wiąże się z ich wpływem na układnerwowy, szczególnie na układ limbiczny, oraz z pobudzeniem wydzielaniahormonów: adrenokortykotropowego i glikokortykosteroidów, które także hamująwydzielanie TRH

§ Hormonów gruczołu tarczowego

- Wahania stężenia TRH i TSH są sezonowe – więcej wydziela się ich w zimie (bo zimno à pobudzeniewydzielania TRH), znacznie mniej w lecie, dlatego hormony gruczołu tarczowego wykazująokołoroczny rytm wydzielania

- Pierwotnym skutkiem działania TSH na receptory komórek pęcherzykowych tarczycy jest pobudzeniemetabolizmu fosfolipidów ich błony komórkowej z aktywacją cyklu inozytolofosfolipowego i zezwiększeniem wewnątrzkomórkowego stężenia trifosforanu inozytolu (IP3). Trifosforan inozytolu z koleimobilizuje jony Ca2+ i zwiększa ich stężenie które uwalniane z organelli komórkowych działają jakodrugi przekaźnik

- Działanie TSHo Wzmaga proteolizę tyreoglobuliny w pęcherzykach tarczycy zwiększając uwalnianie T3,4 do

krwi krążącej i zmniejszając ilości koloidu w tarczycy

o Zwiększa aktywność pompy jodkowej komórek gruczołowych tarczycy

o Zwiększa wielkość i aktywność komórek tarczycy

o Zwiększa liczbę komórek gruczołowych tarczycy i pofałdowanie nabłonka pęcherzyków

wróć

Czynności wewnątrzwydzielnicze trzustki

Czynność wewnątrzwydzielniczą trzustki reprezentują wyspy trzustkowe (Langerhansa) rozsiane w miąższugruczołowym. Są one zbudowane z co najmniej czterech głównych typów komórek (A, B, D, F):

- komórki A – 20% - w obwodowych częściach wysp – wytwarzanie i uwalnianie glukagonu

- komórki B – 60-75% - głównie w centrum wysp – wytwarzanie i uwalnianie insuliny

- komórki D – 5% - między komórkami A i B – wytwarzają somatostatynę (SRIF) czyli hormonhamujący uwalnianie GH; (SRIF przypuszczalnie hamuje uwalnianie innych hormonów wysp)

- komórki F (PP) – 5-10% - uwalniają polipeptyd trzustkowy (PP) głównie pod wpływempobudzenia n.X i działania CCK; (przypuszczalnie PP hamuje czynności zewnątrzwydzielnicze trzustki)


23

W trzustce istnieje układ krążenia wrotnego w którym krew tętniczek zrazikowych najpierw dopływa do tkankidokrewnej wysp, tworząc pierwotną sieć naczyń włosowatych, a następnie – odpływając z wysp – zaopatrujeczęść zewnątrzwydzielniczą, gdzie tworzy wtórną sieć naczyń włosowatych.Dzięki krążeniu wrotnemu uwolnione w wyspach hormony dostają się w dużym, stężeniu do częścizewnątrzwydzielniczej trzustki, wpływając na wytwarzanie i wydzielanie enzymów trzustkowych:

· Glukagon, SRIF i PP, działają hamująco na to wytwarzanie i wydzielanie enzymów· Insulina działa pobudzająco

Krew z trzustki dostaje się dzięki krążeniu wrotnemu do wątroby, która stanowi główne miejsce działania,wychwytywania i degradacji insuliny.

wróć

Glukagon

- z uwagi na podobieństwo do sekretyny jelitowej zaliczany jest do rodziny polipeptydów sekretynowych,do której należy także wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) i peptyd hamujący czynność żołądka (GIP)

- regulacja wydzielania glukagonu:

o najsilniejszy bodziec pobudzający wydzielanie tego hormonu to zmniejszenie stężenia glukozy wekrwi

o + pobudzenie układu współczulnego β-adrenergicznego przez aminy katecholowe lubzablokowanie receptorów α-adenergicznych§ hamująco działa pobudzenie receptorów α-adrenergicznych

o silny wpływ na wydzielanie glukagonu mają hormony żołądkowo-jelitowe: CCK i gastryna, którepobudzają to wydzielanie, a SRIF hamuje

o aminokwasy w przeciwieństwie do glukozy wzmagają wydzielanie glukagonu (skutecznośćaminokwasów w uwalnianiu glukagonu jest proporcjonalna do ich zdolności przechodzenie wglukozę)

o FFA mają tylko umiarkowany wpływ hamujący na wydzielanie glukagonu, dlatego w raziezmniejszenia ich stężenia we krwi może dojść do niewielkiego zwiększenia wydzielania glukagonu.

Pod wpływem glukagonu wątroba zamienia się z narządu magazynującego glukozę w narząd uwalniający tencukier. Zmiana ta jest następstwem:

- pobudzenia glikogenolizy i glukoneogenezy- zahamowania glukokinazy, enzymu zwiększającego wychwytywanie glukozy przez hepatocyty- zahamowania syntetazy glikogenu

wróć


24

Działanie biologiczne glukagonu

- mechanizm działania glukagonu na komórki docelowe, głównie na hepatocyty, wiąże się ściśle zukładem receptor – cyklaza adenylanowa

- pobudzenie glikogenolizy i hamowanie syntezy glikogenu

o glikogenoliza pod wpływem glukagonu nie obejmuje mięśni szkieletowych, a dotyczy główniewątroby, która staje się wówczas źródłem glukozy tak ważnej dla innych tkanek, a szczególnie dlaukładu nerwowego

§ (podobnie działają uwalniane pod wpływem hipoglikemii katecholaminy iglikokortykosteroidy, GH; natomiast insulina działa odwrotnie – hamuje wytwarzanieglukozy w wątrobie i pobudza zużycie glukozy w tkankach)

§ ubocznym produktem wzmożonej glukoneogenezy jest zwiększenie wątrobowegowytwarzania mocznika (ureogeneza), ujemny bilans azotowy , zmniejszenie stężeniaaminokwasów w osoczu i zwiększenie zużycia tlenu przez hepatocyty

- wpływa na adipocytyà wzmaga rozkład TAGà uwalniają się do krwi FFA (w wątrobie zamieniają siędo acetylo-CoA i zwiększają aktywność karboksylazy pirogronianowej à przyspieszenieglukoneogenezy)

- wtórnie przyspiesza uwalnianie insuliny przez komórki B wysp trzustkowych

- w dużych dawkach wywiera wpływ na układ sercowo-naczyniowy:

§ działa chronotropowo dodatnio na serce§ zwiększenie wyrzutu i pojemności minutowej serca, rozszerza naczynia wieńcowe i arteriole

krążenia dużego, zmniejsza opór obwodowy naczyń

- pod jego wpływem zahamowaniu ulegają czynności motoryczne żołądka i wydzielanie żołądkoweoraz trzustkowe. Jednocześnie wzmaga wydzielanie żółci wątrobowej i wydzielanie jelitowe

- działa diuretycznieà prowadzi do diurezy osmotycznej (zwiększona filtracja)

- w wyniku jego działania następuje wzrost stężenia K+ we krwi uwalnianych z hepatocytów orazzmniejszenie stężenia Ca2+ i PO4- na skutek ich wzmożonego wydalania z moczem

wróć

Insulina

- wytwarzana w rybosomach siateczki śródplazmatycznej komórek B

- składa się z dwu prostych łańcuchów peptydowych (A i B) połączonych dwoma mostkamidwusiarczkowymi

- produktem wyjściowym jest preproinsulina złożona z peptydu sygnalnego i proinsuliny, bezpośredniegoprekursora insuliny, która ulega zamianie na typową insulinę pod wpływem enzymu proteolitycznegowystępującego w ziarnistościach komórek Bo w proinsulinie ułożenie łańcucha A i B jest takie, że z łatwością wytwarzają się między nimi dwa

mostki dwusiarczkowe.o Pod wpływem endoproteazy w komórkach B zostaje odszczepiony peptyd łączący C i uwalnia się

produkt o pełnej aktywności hormonalnej insuliny, ale różniący się od niej brakiem alaniny nakońcu węglowym łańcucha B.

- aktywność biologiczna insuliny wymaga istnienia obu łańcuchów A i B połączonych mostkamidwusiarczkowymi, warunkującymi odpowiednią konformację cząsteczki hormonu

- normalna trzustka jest bogata w cynk, który jest składnikiem hormonu zmagazynowanego wziarnistościach komórek B


25

- insulina działa na komórki docelowe za pośrednictwem receptorów insulinowych.o Receptor ten ma strukturę tetrameru (2 podjednostki α i 2 podj. β) à połączenie insuliny z podj.

alfa à w wyniku tego podjednostka β ulega autofosforylacji à tworzy to z receptora kinazębiałkowąà wynikiem działania kinazy białkowej receptora insulinowego jest fosforylacja licznychbiałek enzymatycznych komórki i zmiana jej funkcjonowania

Do kolejnych etapów wytwarzania i uwalniania insuliny należą:1) biosynteza proinsuliny w siateczce śródplazmatycznej dla której sygnałem jest

zwiększenie nie tyle zewnątrz-, ile wewnątrzkomórkowego stężenia glukozy2) transport proinsuliny do aparatu Golgiego, gdzie zachodzi paczkowanie3) tworzenie dojrzałych ziarnistości w cytoplazmie i przyczepianie ich do układu

mikrotubularnego4) przenikanie jonów Ca2+ z zewnątrz do komórki Bà zmiany konformacyjne (skurcz

mikrotubuli, prowadzące do przesunięcia ziarnistości w kierunku powierzchnikomórki)

5) proces egzocytozy, w którym hormon zostaje uwolniony z ziarnistości do płynuzewnątrzkomórkowego i stąd przez okienkowate otwory w naczyniachwłosowatych dostaje się do krwi krążącej

6) endocytoza otoczki opróżnionych ziarnistości i następnie ponowne zużycie jejelementów do tworzenia nowych ziarnistości

Wydzielanie insuliny wykazuje rytm dobowy z szczytem w godzinach rannych i osłabieniem w godzinachwieczornych

Czynniki pobudzające wydzielanie insuliny z tych komórek albo stymulują uwalnianie już zgromadzonego wziarnistościach komórek B hormonu, albo wpływają na jego syntezę, albo też działają na oba te procesyjednocześnie

Można wyróżnić dwie pule insuliny:- jedną łatwo i szybko uwalnianą (I faza)- oraz drugą powoli uwalnianą (II faza)

Wiele czynników pobudza uwalniane insuliny z puli I o prowadzi do niemal natychmiastowego wzrostu stężenia tegohormonu już po upływie 2 min z szczytem przypadającym na 3-5 min później. Pula I jest jednak stosunkowo skąpa ijej uzupełnianie przez nowo zsyntetyzowany hormon trwa 1-2h, warunkując zwiększone stężenie insuliny we krwijeszcze przez kilka godzin po obfitym posiłku.

Do czynników pobudzających wydzielanie insuliny po spożyciu pokarmu należą:- glukoza- poza glukozą też inne monocukry, takie jak mannoza i fruktoza

o (ale nie galaktoza, arabinoza lub ksyloza),- niektóre pośrednie produkty cyklu Krebsa,- kwasy tłuszczowe i aminokwasy.- ciała ketonowe,

- niektóre hormonyo GH, glikokortykosteroidy, CCK, sekretyna, GIP, enteroglukagon, glukagon

- agoniści receptorów β-adrenergicznych- pobudzanie przednich części podwzgórza i nerwów błędnych, działający na komórki B za

pośrednictwem Ach i receptorów muskarynowych,


26

Działanie hamujące wydzielanie insuliny wywierają m.in. somatostatyna (SRIF), A i NA

Najsilniejszym i najbardziej fizjologicznym bodźcem uwalniającym insulinę z komórek B jest zwiększenie stężeniaglukozy we krwi.

- Prawidłowe stężenie glukozy we krwi 80-90 mg% (4,44-5,0 mmol/L).- Gdy stężenie glukozy we krwi wzrośnie nagle 2-3 razy ponad normę, to dochodzi do gwałtownego

wyrzutu insuliny z komórek B i zwiększenia jej stężenia proporcjonalnie do zwiększenia stężenia glukozy,sięgając nawet 10-krotnie ponad wartość podstawową.

- Szczyt wydzielania insuliny występuje w ciągu 3-5 min (faza I) i zależy od wyrzutu do krążenia hormonuspichrzonego w ziarnistościach komórek B.

- następnie obserwuje się równie szybkie zmniejszenie stężenia hormonu do wartości wyjściowej poupływie 5-10minut.

- gdy wysokie stężenie glukozy we krwi nadal się utrzymuje, to ponownie zwiększa się stężenie insulinyosiągając szczyt po upływie 2-3 h.o Ta druga faza obejmuje uwalnianie do krwi zarówno hormonu spichrzonego w ziarnistościach, jak i

nowo utworzonego w komórkach B.- Przewlekła hiperglikemia prowadzi nie tylko do utrzymywania się dużego stężenia insuliny, ale także do

hiperstymulacji i przerostu komórek B (faza III)


27

Właściwym glukoreceptorem w komórkach B jest glukokinaza. Należy podkreślić, że węglowodany obecne wświetle jelit również wywierają silny wpływ pobudzający uwalnianie insuliny, zanim jeszcze nastąpi wchłanianie tychsubstancji i zwiększenie stężenia glukozy we krwi.

- Ta sama ilość glukozy podawana dojelitowo prowadzi do znacznie silniejszego pobudzenia komórek B iuwalniania insuliny niż po jej zastosowaniu dożylnym.

- Tłumaczy się to uaktywnieniem przez węglowodany w jelicie tzw. osi jelitowo-trzustkowej, w której wpobudzaniu komórek B pośredniczą zarówno:

o jelitowo-trzustkowe odruchy nerwowe,§ W odruchu jelitowo-trzustkowym uczestniczą nerwy błędne zaopatrujące komórki B we

włókna nerwowe uwalniające na swych zakończeniach Ach i inne mediatory np. VIP

o hormony jelitowe uwalnianie przez węglowodany błony śluzowej jelit np.:§ peptyd hamujący czynność żołądka (GIP)§ CCK§ Gastryna§ i inne czynniki określane umownie jako inkretyna.

wróć


28

Fizjologiczne skutki działania insuliny

- bezpośrednim skutkiem działania insuliny jest zwiększenie transportu błonowego glukozy,aminokwasów i jonów K+ do komórek docelowych tego hormonu.o Insulina zwiększa wnikanie jonów K+ do komórek (poprzez zwiększenie aktywności pompy Na+-K+)

o Insulina zwiększa wychwytywanie aminokwasów przez komórki i wzmaga syntezę białkaenzymatycznego, pobudza syntezę RNA i transkrypcję DNA w jądrze komórkowym oraz tworzeniebiałka w rybosomach

- skutkiem pośrednim jest:o stymulacja syntezy białka i zahamowanie jego rozpadu,o aktywacja syntetazy glikogenuo zahamowanie fosforylaz i enzymów glukoneogenezy

- oczywistym skutkiem działanie insuliny jest hipoglikemia, powstająca głównie w wyniku działaniahormonu na miocyty i adipocyty (mechanizm wiąże się z przyspieszeniem przez insulinę ułatwionegotransportu glukozy przez błonę komórkową

o komórki insulinowrażliwe mają swoiste transportery dla glukozy. Insulina zwiększa liczbę tychtransporterów w błonie komórkowej. Każdy z nich wielokrotnie przechodzi spiralnie przez błonętworząc rodzaj kanałów, przez które przenikają cząsteczki glukozy. Wyróżnia się pięć transporterówglukozy (GLUT-1 – GLUT-5):

§ GLUT-4 działa jako nośnik glukozy w mięśniach i tkance tłuszczowej§ Pod wpływem glukozy następuje przyspieszenie wędrówki tych transporterów

(znajdujących się w błonie pęcherzyków błoniastych) z cytoplazmy do błony komórkowej,co z kolei warunkuje wchłanianie cząsteczek glukozy przez błonę komórkową i ichnatychmiastową fosforylacje w komórce).

· Po zahamowaniu stymulacji insulinowej, transportery glukozowe wracają docytoplazmy na drodze endocytozy, tworząc pęcherzyki i czekając na kolejnysygnał

§ Insulina nie usprawnia transportu ani zużycia glukozy w tkankach takich narządów jak:§ Mózg§ Nerki§ błona śluzowa jelit§ krwinki czerwone

- W przeciwieństwie do innych tkanek, w których błona komórkowa stanowi barierę dla przechodzeniaglukozy z zewnątrz do komórek, w hepatocytach bariery takiej nie ma i glukoza wnika do tych komóreklub opuszcza je z dużą łatwością na zasadzie zwykłej dyfuzji i zgodnie z gradientem stężeń

o Insulina odgrywa ważną rolę w regulacji czynności wątroby jako buforu utrzymującego stałestężenie glukozy w płynach ustrojowych. Dzięki niej wątroba niemal natychmiast gromadziwiększość nadmiaru glukozy wchłoniętej z jelit do krwi przez co zapobiega zbytniej hiperglikemii i naodwrót: w stanach zmniejszenia stężenia glukozy w płynach ustrojowych uwalnia ją szybko zmagazynów ustrojowych zapobiegając niebezpiecznemu zmniejszeniu jej stężenia§ Pod wpływem insuliny wzmaga się glikoliza.§ Pod wpływem insuliny w wątrobie następuje zwiększenie zużycia glukozy, zahamowaniu

ulega glukoneogeneza i wzmaga się odkładanie glikogenu§ Insulina hamuje syntezę glukozo-6-fosfatazy i wzmaga syntezę glukokinazy.

· W ten sposób zmniejsza uwalnianie glukozy do krążenia i jednocześnie wzmagawychwytywanie glukozy.

- Insulina wzmaga zużycie glukozy w komórkach podnosząc współczynnik oddechowy (RQ) do około 1,0

- W adipocytach insulina wyraźnie hamuje mobilizacje i uwalnianie kwasów tłuszczowych wywołaneprzez adrenalinę lub glukagon ( zmniejsza się wówczas stężenie kwasów tłuszczowych we krwi i ichzużywanie do celów energetycznych przez komórki)

§ Insulina wzmaga lipogeneze z glukozy i octanu


29

- Ogólnie insulina powoduje nagromadzeni substratów energetycznych w komórkach organizmu

- Działa także na mechanizm wzrostu, bo współdziała i potęguje efekty wzrostowe GH

Stężenie glukozy na czczo wynosi 3,64-5.32 mmol/L (65-95 mg%)U chorych na cukrzycę wartość ta wzrasta powyżej 6,72 mmol/L (120 mg%)

wróć

Metabolizm wapniowo-fosforanowy

Utrzymanie prawidłowych stężeń jonów Ca2+ w płynie zewnątrz- i wewnątrzkomórkowym ma podstawoweznaczenie dla funkcjonowania organizmu. Utrzymanie prawidłowego stężenia jonów Ca2+ w osoczu w wąskichgranicach (ok. 2,5 mmol/L) jest niezbędne do:

- prawidłowego krzepnięcia krwi- kurczliwości mięśni- funkcjonowania nerwów- prawidłowego funkcjonowania błony komórkowej


30

- Wapń ustrojowy:§ w ICF znajduje się około 1% wapnia ustrojowego§ w ECF 0,1%§ szkielet 99%

- Wapń w kościach występuje w dwu głównych postaciach:§ postać łatwo wymienialna z wapniem w płynach ustrojowych (około 100 mmol)§ postać słabo wymienialna której jest znacznie więcej (ok. 250 razy więcejJ), uwięziona w

kostnych kryształach hydroksyapatytowych

- znaczna ilość wapnia (ok. 250 mmol) tj. ponad 10 razy więcej niż wynosi jego zawartość w płynachzewnątrzkomórkowych (22,5 mmol) podlega przesączaniu kłębuszkowemu i resorpcji zwrotnej, główniew kanalikach proksymalnych w pętli nefronu .o Tylko niewielka ilość wapnia jest wydalana z moczem (ok. 2,5 mmol/d).

- Uzupełnienie utraty wapnia z moczem i kałem (2,5 + 22,5 mmol) zachodzi w wyniku jego wchłaniania zprzewodu pokarmowego (transport czynny poprzez enterocyty jelita cienkiego, przy udziale zależnychod jonów Ca2+ ATP-azy i 1,25 hydrocholekalcyferolu)

- Prawie cała ilość wapnia we krwi znajduje się w osoczu, w którym stężenie tego pierwiastka wynosiprzeciętnie około 2,5 mmol/L (występuje w trzech postaciach):

- zjonizowany – 45 % -o najważniejsza frakcja z biologicznego punktu

widzeniao stanowią bezpośredni bodziec dla przytarczyc,

regulujących wydzielanie parathormonu (PTH)na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego

- kompleksowy– 5%o połączony w kompleksy z cytrynianami,

fosforanami i węglanami

- związany z białkiem– 50%o związany głównie z albuminąo on nie może dyfundować przez błonę naczyń

włosowatych

Fosforany

- organizm człowieka zawiera około 22 mmol fosforanów§ 80-85 % znajduje się w kościach i w zębach§ reszta w ICF i ECF

- stężenie fosforanów w osoczu wynosi ok. 2 mmol/L§ ¾ to fosforany organiczne§ ¼ to fosforany nieorganiczne

- fosforany nieorganiczne wchłaniają się w dwunastnicy i jelicie cienkim na drodze czynnego transportui biernej dyfuzji

- ich wchłanianie jest proporcjonalne do podaży§ 1,25 – hydroksycholekalcyferol wzmaga resorpcję

wróć


31

Układy hormonalne w homeostazie wapniowej

- na regulacje szczególnie wpływają 3 hormony:

§ parathormon (PTH)§ hormonalna pochodna witaminy D3, czyli 1,25-dihydroksycholekalciferol§ kalcytonina

- ponieważ szkielet jest głównym rezerwuarem wapnia i buforuje zmiany jego stężeń w płynachkomórkowych, przewód pokarmowy jest miejscem wchłaniania wapnia z pokarmów i wyrównywaniajego ubytków ustrojowych, a nerki miejscem wydalania wapnia z organizmu to działanie tychhormonów obejmuje pośrednio lub bezpośrednio wszystkie trzy narządy

- PARATHORMON

o Ułatwia transfer wapnia z kości, przesączu kłębuszkowego i zawartości jelitowej do ECF§ Działa bezpośrednio na kości uruchamiając uwalnianie wapnia z jego rezerwuaru§ Działa na kanaliki nerkowe, usprawniając zwrotne wchłanianie wapnia i wydalanie

fosforanów z moczem§ Pośrednio ułatwia wchłanianie wapnia z jelit stymulując tworzenie w nerkach 1,25(OH)2D3

- 1,25(OH)2D3

o umożliwia wchłanianie wapnia z jelito mobilizuje wapń z kości i potęguje wpływ PTH na tę mobilizacjeo wzmaga reabsorpcję wapnia i fosforanów z kanalików nerkowych

- KALCYTONINA

o odgrywa niewielką rolę w organizmach ludzi dorosłych, hamując aktywność osteoklastów i w tensposób hamując uwalnianie wapnia z kości do ECF


32

wróć

Parathormon (PTH)

- produkowane w przytarczycach przez komórki główne

- gruczoły przytarczyczne przylegają do tylnej powierzchni tarczycy i niekiedy znajdują się w jej obrębie,dlatego zawsze istnieje ryzyko usunięcia gruczołów przytarczycznych podczas tyreoidektomii

- wydzielanie PTH ulega pobudzeniuo przy zmniejszonej ilości Ca2+ we krwio poza tym pod wpływem nagłego zmniejszenia stężenia magnezu we krwi i w wyniku działania

cAMP, agonistów receptorów β-adrenergicznych i prostaglandyn E

- głównym działaniem fizjologicznym parathormonu (PTH) jest regulowanie stężenia wapnia w płynachzewnątrzkomórkowych.o Hormon ten zwiększa stężenie jonów Ca2+, a zmniejsza stężenie fosforanów we krwi, działając

bezpośrednio lub pośrednio na kości, jelita i nerki

- po podaniu PTH dochodzi do:§ zwiększenia stężenia jonów Ca2+ i zmniejszenia stężenia fosforanów w osoczu krwi§ zmniejszenia wydalania jonów Ca2+ i wzmożenia wydalania fosforanów z moczem§ zwiększenia resorpcji wapnia z kości, zwłaszcza, gdy zawartość wapnia w diecie nie jest

wystarczająca§ zwiększenie stężenia fosfatazy alkalicznej we krwi

- I faza działania parathormonu obserwowana jest w 3-4 h po jego podaniu i ogranicza się głównie dowzmożenia uwalniania wapnia z kości.

§ Ta wczesna reakcja zwana osteozą osteocytową jest wynikiem zwiększenieprzepuszczalności osteocytów dla Ca2+ które mogą swobodnie przedostawać się do ECF

- II faza działania PTH występuje po około 12 h od podania i prowadzi do mobilizacji monocytowychprekursorów z tworzeniem aktywnych osteoklastów w tkance kostnej

- Działanie PTH na nerki polega na:§ hamowaniu zwrotnej resorpcji fosforanów w kanalikach proksymalnych i wzmaganiu ich

wydalania z moczem


33

§ oraz na nasileniu resorpcji jonów Ca2+ głównie w kanalikach dystalnych i zmniejszeniuwydalania jonów Ca2+ z moczem

- PTH odgrywa ważną rolę w kontrolowaniu wytwarzania hormonalnej postaci witaminy D3 w nerkach,pobudzając aktywność hydroksylazy przeprowadzającej prekursor w aktywną postać 1,25(OH)2D3

§ Wpływ PTH na wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego odbywa się głównie wwyniku działania tej aktywnej postaci witaminy D3, która wzmaga wchłanianie wapnia zjelita cienkiego

Gruczoły przytarczyczne są nieodzowne do życia. Po ich całkowitym wycięciu, np. przypadkowo podczastyreoidektomii, rozwija się w ciągu kilki dni zespół groźnych dla życia objawów zwanych TĘŻYCZKĄ. Obejmują one:

- drżenie włókienkowe mięśni z następczymi skurczami klonicznymi lub tonicznymi,- zwiększenie pobudliwości skurczowej mięśni szkieletowych,- przyspieszenie oddechów,- tachykardię- wzrost temperatury,- niekiedy skurcz mięśni krtani i klatki piersiowej grożący uduszeniem.

- Objawom tym towarzyszy (1) zmniejszenie stężenia jonów Ca2+ w płynach zewnątrzkomórkowych iosoczu, (2) zwiększenie zawartości oraz upośledzenia wydalania fosforanów i wapnia z moczem.

wróć

Kalcytonina

- kalcytonina zwana także tyreokalcytoniną, jest hormonem wydzielanym przez komórkiprzypęcherzykowe C gruczołu tarczowego, należące do serii komórek APUD

- wydzielanie kalcytoniny jest regulowane przez stężenie jonów Ca2+ na zasadzie ujemnego sprzężeniazwrotnego.o Zwiększenie stężenia jonów Ca2+ w osoczu wzmaga jej uwalnianie proporcjonalnie do przyrostu

ponad wartość prawidłową, a zmniejszenie tego stężenia hamuje.o Jony Ca2+ w osoczu działają bezpośrednio na komórki C

- ponadto działanie pobudzające na wydzielanie kalcytoniny ma gastryna i przyjmowanie pokarmu (akalcytonina hamuje wydzielanie żołądkowe HCl i wydzielanie gastryny)

- większe wydzielanie kalcytoniny zaznacza się w razie zwiększenia stężenia wapnia w osoczu powyżej2,5 mmol/L

- Działanie:

o kalcytonina wpływa na zmniejszenie stężenia i wapnia i fosforanów w osoczu,§ dzieje się to głównie na skutek zahamowania aktywności osteoblastycznej w kościach.

o Wywiera ona też pewien przejściowy i niewielki wpływ na nerki, prowadząc do zwiększeniastężenia fosforanów nieorganicznych , wapnia, magnezu, sodu i chlorków w moczu.

o Ponadto hamuje aktywność 25(OH)D3-hydroksylazy i wytwarzanie aktywnej postaci witaminy D3w nerkach(w kanalikach proksymalnych), działając antagonistycznie do PTH

wróć


34

Hormonalna postać witaminy D3

Witamina D3 składa się z wielu pokrewnych związków sterolowych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.

- witamina D3 (cholekalcyferol) jest wytwarzana w skórze (warstwa ziarnista naskórka) ssaków podwpływem promieni nadfioletowych światła słonecznego z 7-dehydrocholesterolu.

- Witamina D3 jest następnie transportowana we krwi w połączeniu z DBP (swoista globulina wiążącawitaminę D (DBP – vitamin D-binding protein)) docierając do wątroby.

- W wątrobie w siateczce endoplazmatycznej gładkiej hepatocytów ulega zamianie w 25-hydroksycholekalcyferol [25(OH)D3] pod wpływem odpowiedniej 25-hydroksylazy wymagającejobecności NADPH, tlenu cząsteczkowego i białkowego czynnika cytoplazmatycznego jako kofaktora(reakcja ta jest hamowana przez samą 25(OH)D3 na zasadzie sprzężenia ujemnego).o 25(OH)D3 nie wykazuje działania biologicznego à to prohormon stanowiący magazyn

właściwego hormonu

- Prohormon jest transportowany we krwi w połączeniu z DBP z wątroby do nerek, gdzie w kanalikachproksymalnych ostatecznie ulega zamianie (tylko w obecności PTH) do 1,25(OH)2D3 lub do24,25(OH)2D3.o Pierwszy z nich jest bardziej aktywny odnośnie mobilizacji wapnia i może być uważany za właściwy

hormon.o Wydzielanie 1,25(OH)2D3 przez nerki zachodzi na zasadzie biernej dyfuzji i po przedostaniu się do

krwi hormon ten łączy się z DBP.

Czyli że PTH reguluje wytwarzanie tej hormonalnej postaci witaminy, pośrednio warunkując wchłanianie wapnia zjelit. Gdy zwiększa się wchłanianie wapnia z jelit, zwiększa się także stężenie wapnia zjonizowanego w osoczu, którehamuje wydzielanie PTH i zmniejsza jego stężenie we krwi, a to z kolei zmniejsza wytwarzanie hormonalnej postaciwitaminy D3 co zmniejsza wchłanianie wapnia z jelit.

Działanie:

Witamina D3 działa na dwa główne narządy docelowe, tj. jelito i kości, oraz jeden narząd pomocniczy – nerki:

- zwiększa stężenie wapnia i fosforanów w płynie zewnątrzkomórkowym zapewniając w ten sposóbwarunki niezbędne do prawidłowej mineralizacji i odnowy tkanki kostnej.

- Na nabłonek jelitowy witamina D3 działa na kilka sposobów, z których każdy pobudza proces resorpcjiwapnia z jelit.

§ Witamina D3 wnika do enterocytu i tak jak steroidowe hormony działa nawewnątrzkomórkowe receptoryà wzmaga metabolizm odpowiedniego mRNA i syntezęswoistego cytozolowego białka DBP wiążącego witaminę D3, oraz zwiększaprzepuszczalność brzeżka szczoteczkowego enterocytów dla wapnia.

· DBP zmniejsza stężenie cytozolowe wapnia i warunkuje duży gradient stężeń dlawapnia poprzez błonę komórkową co jest niezbędne do transportu wchłoniętegowapnia.

- Wpływ aktywnej postaci witaminy D3 na kości polega na ułatwieniu działania na nie PTH

§ Witamina D3 wzmaga wchłanianie wapnia i fosforanów, co ułatwia mineralizację kości§ PTH i 1,25(OH)2D3 wspomagają się wzajemnie na zasadzie interakcji


35

wróć

Hormony szyszynki

- Szyszynka jest niewielkim tworem stanowiącym część nadwzgórza objętą oponą miękką mózgu.- Utrzymuje się ona w okresie pozapłodowym i stopniowo zanika w okresie przekwitania.- Ostatecznie zamienia się w twór złożony z dwu typów komórek:

o Pinealocytówo Komórek śródmiąższowych

- Jej czynności wydzielnicze zmieniają się wyraźnie, zależnie od okresów działania światła i ciemności naorganizm.

§ W ciemności wzmaga się synteza i wydzielanie dwu głównych substancji: MELATONINY i wmniejszym stopniu jej prekursora – SEROTONINY

§ Poza tym w szyszynce powstają indole oraz np. wazopresyna

Melatonina uwalnia się do krwi i z krążenia jest wychwytywana przez wszystkie tkanki, ale szybko ulega hydroksylacjii sprzężeniu z kwasem glukuronowym i siarkowym, głównie w wątrobie.

Melatonina powstaje prawie wyłącznie ciemności, głównie w czasie snu REM i zachodzi to przy udziale Ca2+ podwpływem pobudzenia włókien współczulnych.

Funkcje:- nastawienie zegara biologicznego, w tym szczególnie rytmu sen czuwanie- poprawia sen fizjologiczny- wpływ na rozproszenie melaniny w skórze- działa jako zmiatacz wolnych rodników chroniący tkanki przez uszkodzeniem, a tym samym ich

przedwczesnym starzeniem- wpływa na układ hormonalny, głównie na hormony gonadotropowe, hormony cyklu miesiączkowego i

na gametogenezę

wróć


36

Reakcje hormonalne na działanie stresu

· Wahania dobowe wydzielania hormonu adrenokorykotropowego (ACTH) są stosunkowo niewielkie wporównaniu z wahaniami występującymi w stanach stresowych, zwłaszcza powstałymi w wynikuhipoglikemii, reakcji pirogennych, ciężkich urazów wszelkiego rodzaju, zakażeń, stanów emocjonalnych,takich jak strach, złość, ból itp.

· Wtedy wydzielanie ACTH znacznie przekracza ilości potrzebne do maksymalnego pobudzenia korynadnerczy.

· Dochodzi do upośledzenia hamowania wydzielania ACTH na drodze zwrotnego sprzężenia ujemnego przezglikokortykosteroidy, głównie kortyzol we krwi.

· W mechanizmie reakcji organizmu na działanie stresu odgrywają też rolę inne hormony, takie jakaldosteron, hormon wzrostu i wazopresyna, oraz układ współczulny.

· Czynniki stresowe mogą prowadzić do pobudzenia układu współczulnego i do skurczu naczyń tętniczych wnerkach z następczym zwiększeniem wydzielania reniny, która z kolei uwalnia angiotensynę i wywołujewzmożenie wydzielanie aldosteronu.

· Zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu jest wynikiem stresowego pobudzenia podwzgórza i sekrecjipodwzgórzowego hormonu uwalniającego (GH-RH). Większe wydzielanie wazopresyny jest takżenastępstwem pobudzenia podwzgórza.

· Wszystkie te hormony wspólnie z glikokortykosteroidami oraz przy udziale układu współczulnego i aminkatecholowych umożliwiają organizmowi przetrwanie stresu.

wróć

Spermatogeneza

· spermatogeneza rozpoczyna się około 10 rż. chłopca, ale nasienie zdolne do zapłodnienia pojawia siędopiero po kilku latach

· cykl spermatogenezy u człowieka trwa 74 dni

· miejscem tworzenia się męskiej komórki rozrodczej są kanaliki nasienne jądra wysłane nabłonkiem, któregowarstwę najbliżej światła stanowią dojrzałe spermatocyty

· w procesie spermatogenezy wyróżnia się trzy główne etapy:

o podział spermatogonii, pierwotnych komórek płciowych§ część z nich różnicuje się przekształcając się w spermatocyt I rzędu

o podział spermatocytu I rzędu na dwie komórki potomne: spermatocyty II rzędu§ spermatocyt to komórka haploidalna, zawierająca połowę liczby chromosomów, czyli 23

o spermiogeneza§ w wyniku podziału spermatocytu II rzędu powstają spermatydy zawierające po 23

chromosomu§ spermatydy ulegają dalszemu podziałowi, a ich transformacja nazywa się spermiogenezą.

Ostatnim etapem tego procesu jest powstawanie plemnika

FSH i androgeny stale podtrzymują funkcje gametogenną jąder. Etapy spermatogenezy od spermatogonii dospermatydów są niezależne od działania androgenów, ale końcowe etapy dojrzewania spermatydów doplemników znów zależą od androgenów które działają poprzez komórki podporowe.Także FSH działa na komórki podporowe utrzymując zamianę spermatydów na plemniki.


37

Gonadotropiny: FSH i LH wydzielane są przez część gruczołową przysadki pod wypływem luliberyny podwzgórzowej

FSH:- ma wpływ troficzny na komórki Sertolego i wraz z androgenami jest niezbędne do stałego

podtrzymywania spermatogenezy.- Pobudza także uwalnianie białka wiążącego androgeny (ABP)- Pobudza uwalnianie inhibiny, która na drodze zwrotnego sprzężenia ujemnego hamuje dalsze

uwalnianie FSH

LH:- LH ma działanie troficzne na komórki śródmiąższowe (Leydiga)- pobudza wydzielanie testosteronu, które z jednej strony hamuje zwrotnie poprzez podwzgórze i

wzgórze wydzielanie LH a z drugiej pobudza spermatogenezę w jej końcowym etapie zamieniającspermatydy na plemniki.

- W okresie dojrzewania LH pobudza wytwarzanie i wydzielanie prze komórki śródmiąższoweandrogenów, zwłaszcza testosteronu i androstendionu oraz estrogenów. Pobudzające działanie LH nawytwarzanie testosteron zwiększa się wyraźnie przy udziale FSH.

Zarówno FSH jak i testosteron działają na komórki podporowe (Sertolego), wzmagając w nich syntezę ABP, któresłuży następnie do transportu testosteronu w samych komórkach podporowych, jak i w obrębie kanalików prostych,sieci jądra i przewodów wyprowadzających najądrza, gdzie obecność testosteronu jest niezbędna w końcowychetapach dojrzewania plemników.

Czynność endokrynna jądra

- Czynność endokrynna jądra polega na steroidogenezie, która odbywa się pod kontrolą hormonuluteinizującego przysadki.

- Miejscem tworzenia się hormonów steroidowych są wyłącznie komórki śródmiąższowe jąder (Leydiga),których błony komórkowe zawierają receptory swoiste dla hormonu luteinizującego (LH)

- Podstawowym hormonem wydzielanym przez jądra jest testosteron.

- Jądro dzięki zespołowi enzymów jest zdolne do tworzenia cholesterolu z octanów- Konwersja cholesterolu do pregnandiolu odbywa się dzięki esterazie cholesterolowej, która oddziela

boczny łańcuch przy C17.Androgeny produkowane i wydzielane przez gonady lub nadnercza są transportowane we krwi głównie wpołączeniu z białkami i tylko w niewielkiej ilości w postaci wolnej, wykazującej aktywność biologiczną. Około 97%testosteronu występuje we krwi w połączeniu z białkami (z albuminą i głównie z β-globuliną). W czasie gdytestosteron dociera z krwią do tkanek docelowych ulega przed tym częściowej zamianie do dihydrotestosteronu(DHT). Zarówno DHT jak i testosteron działają na komórki docelowe (w taki sposób jak wszystkie hormonysteroidowe). Kompleks DHT-receptor (bardziej skuteczny w przekazywaniu informacji) bardziej trwały niż testosteron-receptor.Działanie testosteronu:

- tworzenie i rozwój męskich narządów płciowych- poszerzenie prostaty i członka w okresie pokwitania- męski typ owłosienia twarzy- trądzik młodzieńczy- działanie anaboliczne i wzrost masy mięśniowej- rozwój popędu płciowego i libido- zmiany psychiki...


38

Hormon folikulotropowy (FSH):

- działa wyłącznie na komórki podporowe jąder (Sertolego).§ Odpowiedź tych komórek na działanie FSH jest podobna do ich reakcji na testosteron. Pod

wpływem FSH testosteron, powstały w komórkach śródmiąższowych jądra (Leydiga) jestprzenoszony do nabłonka nasieniotwórczego i najądrza

- Poza tym FSH aktywuje działanie aromatazy, która przekształca testosteron w estriol. A ponadto mawpływ na tworzenie płynu w komórkach nasiennych

Wydzielanie gonadotropin z przysadki (LH i FSH) u mężczyzny odbywa się pod kontrolą podwzgórzowych hormonówwydzielanych przez jądra podwzgórza. Wydzielanie hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRH) z podwzgórzama charakter pulsacyjny, testosteron zaś wykazuje ujemne sprzężenie zwrotne wobec komórek gonadotropowychprzysadki i wydzielania LH.

Hormonami, które również wpływają na czynności jądra, są prolaktyna i hormon wzrostu:

- Prolaktyna (PRL) wpływa na komórki podporowe a jej działanie polega na nasileniu procesówsteroidogenezy pobudzanej przez LH.o nadmiar prolaktyny hamuje czynności jąder.

- Hormon wzrostu ma działanie podobne do prolaktyny i największy jego wpływ zaznacza się w okresiepokwitania.

wróć

Cykl miesiączkowy

Prawidłowy cykl miesiączkowy można podzielić na:

1) złuszczanie się błony śluzowej macicy (menstuacja)2) fazę cyklu folikularną, trwającą średnio 14-17 dni3) owulację, występującą w czasie jednej doby4) fazę lutealną, bardziej stałą i trwającą 13-14 dni

Zarówno gametogenne jak i dokrewne funkcje gonad są całkowicie zależne od funkcji gonadotropowej przysadkimózgowej czyli od wydzielania FSH i LH.

· Hormon luteinizujący (LH) i hormon folikulotropowy (FSH) są wytwarzane i wydzielane w przysadce podwpływem podwzgórzowego hormonu uwalniającego gonadotropiny – luliberyny (GnRH).

o Uwalnianie GnRH z podwzgórza do przysadkowych naczyń wrotnych odbywa się pulsacyjnie, copowoduje również pulsacyjne wydzielanie gonadotropin.

o Hormony produkowane przez jądra i jajniki oraz łożysko u kobiet w okresie ciąży kontrolują nazasadzie sprzężenia zwrotnego sekrecję podwzgórzowego Gn-RH i przysadkowych FSH i LH

· Zwiększenie stężenia gonadotropin we krwi następuje od początku cyklu.

FSH· Stężenie FSH we krwi zwiększa się stopniowo i jest największe w pierwszym tygodniu cyklu, wpływając na

rekrutacje około 500 pierwotnych pęcherzyków jajnikowych do wzrostu.

· Te wybrane pęcherzyki wraz ze wzrostem pod wpływem FSH rozpoczynają wydzielanie estradiolu i inhibiny.Stężenie tych hormonów we krwi zaczyna powoli zwiększać się.

o INHIBINA jest polipeptydem tworzonym w warstwie ziarnistej pęcherzyka jajnikowego. Jest onawydzielana bezpośrednio do układu krążenia, krążąc we krwi wybiórczo wpływa na syntezę iuwalnianie FSH z przysadki.

o Jednoczesne współdziałanie ESTRADIOLU I FSH powoduje przyspieszony wzrost kilkunastupęcherzyków z poprzednio już wybranych.


39

· W połowie fazy folikularnej (koniec pierwszego tygodnia cyklu) zwiększające się stężenie estradiolu we krwina drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego, powoduje spadek wydzielania FSH z przysadki.

o W tym działaniu hamującym wydzielanie FSH uczestniczy także inhibina.

· Podczas całej fazy lutealnej utrzymuje się niewielkie stężenie FSH we krwi.· Zwiększenie stężenia FSH w osoczu krwi zaczyna się na 3-4 dni przed końcem cyklu, czyli przed

wystąpieniem krwawienia miesiączkowego.· Charakter wydzielania FSH w przebiegu cyklu jest pulsacyjny, tzn. że komórki przedniego płata przysadki

jednocześnie wydzielają hormon w pewnych odstępach czasu.o Nie ma to tak istotnego znaczenia dla wydzielania FSH jak w przypadku wydzielania LH

LH· Wydzielanie LH, podobnie jak FSH zwiększa się od początku cyklu osiągając pewne stałe stężenie we krwi w

fazie folikularnej cyklu.· Na 3-4 dni przed owulacją następuje wyraźne zwiększenie stężenia LH, a w dniu owulacji jest ono

maksymalne.· Podczas fazy lutealnej stężenie LH stopniowo zmniejsza się aż do czasu wystąpienia miesiączki. W tej fazie

cyklu można zaobserwować jeden lub dwa małe szczyty wydzielania LH.

o Wydzielanie LH odbywa się w sposób wyraźnie pulsacyjny przy czym charakter wydzielania różni sięw zależności od fazy cyklu.§ W końcu fazy folikularnej (12 dzień) średnie wydzielanie LH zwiększa się, ale również

stwierdza się zwiększenie stężenia i częstości wydzielania tego hormonu (co 60-90 min).§ Podczas fazy lutealnej częstość wydzielania znacznie się zmniejszaà zwiększenie i spadek

wydzielania następuje co 4h

· Wydzielanie zarówno LH jak i FSH z przysadki jest kontrolowane, przez estrogeny wydzielane przez jajnik, nazasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego i dodatniego.

o Ujemne sprzężenie zwrotne polega na tym, że nagły spadek stężenie estradiolu we krwi, np. pousunięciu jajników, powoduje zwiększenie stężenia FSH i LH w osoczu krwi. Wprowadzenie estradioludo organizmu na początku cyklu powoduje zmniejszenie stężenia gonadotropin we krwi. W obuprzypadkach stężenie FSH jest mniejsze niż LH.§ Ten mechanizm występuje również w połowie fazy folikularnej, gdy wskutek narastania

stężenia estradiolu obserwuje się spadek FSH. To zahamowanie wydzielania zwłaszcza FSH,zależy od większej wrażliwości układu estradiol-FSH, a także prawdopodobnie odwspółdziałania inhibiny wydzielanej przez wzrastający pęcherzyk jajnikowy.

o Dodatnie sprzężenie zwrotne obserwuje się wówczas, gdy w końcu fazy folikularnej estradiol wosoczu osiąga znaczne stężenie, utrzymujące się przez pewien czas. Powoduje ono wtedyuwrażliwienie przysadki i wzmożone wydzielanie gonadotropin co objawia się szczytemprzedowolacyjnym LH

· W fazie lutealnej wydzielanie zarówno LH jak i FSH opada i jest stosunkowo niewielkie z powodu silniehamującego wpływu uwalnianych w dużych stężeniach: estradiolu, progesteronu i inhibiny

· Pod koniec cyklu gdy zanika ciałko żółte, spada stężenie estrogenów i progesteronu à krwawieniemiesiączkowe à podniesienie wydzielania LH-RH i poziom FSH i LH nie hamowanych już zwrotnie przezestrogeny i cały cykl rozpoczyna się na nowo


40

Hormony steroidowe

Estrogeny

· Estrogeny powstają w jajniku głównie w kom warstwy ziarnistej i później w ciałku żółtym (a ciąży w łożysku)· stężenie estradiolu w osoczu krwi w pierwszym tygodniu fazy folikularnej jest względnie stałe· 7 dni przed szczytem zaczyna zwiększać się, najpierw przez kilka dni dość wolno a potem intensywnie· w przeddzień fazy owulacyjnej stężenie estradiolu jeszcze zwiększa się osiąga szczyt tuż przed owulacją, po

czym zaczyna się zmniejszać· w fazie lutealnej wydzielanie estradiolu trwa nadal i jego największe stężenie obserwuje się tydzień po

owulacji po czym zmniejsza się· stężenie estronu w przebiegu cyklu kształtuje się podobnie ale zmiany są mniej wyraźne niż w przypadku

estradiolu· Estrogeny mają 2 szczyty: tuż przed owulacją i w połowie fazy lutealnej,; ich najniższe stężenie tuż przed i w

czasie miesiączkowania;

· Funkcje:o Estrogeny za powstawanie i pogrubienie błony śluzowej macicyo Małe stężenie estrogenów ma efekt hamujący na LH a duże pobudza LH.o Estrogeny są odpowiedzialne za rozwój i utrzymanie fenotypu żeńskiego, pobudzając proliferacje

komórek głównie w obrębie układu rozrodczego, wywierając wpływ na proliferacje komórek iwarunkuję wzrost gruczołów mlecznych, a ponadto działają na kości, stymulują syntezę białka worganizmie i odkładanie tłuszczu w powłokach skórnych oraz na psychikę kobiety

o Poza tym, estrogeny obniżają poziom cholesterolu we krwi hamując rozwój miażdżycy naczyń izawałów mięśnia sercowego, które u kobiet przed menopauzą są znacznie rzadsze niż u mężczyznw tym samym wieku

Progesteron:

· w fazie folikularnej stężenie progesteronu w osoczu jest na granicy wykrywalności


41

· począwszy od owulacji jego wydzielanie jest znaczne· do 2-3 dnia od owulacji jego poziom zwiększa się niemal 10-krotnie i na tym poziomie utrzymuje się od 5 do

10 dnia po owulacji· wydzielany głównie przez ciałko żółte osiągając szczyt w połowie fazy lutealnej cyklu. Ponadto wydzielany

w niewielkich ilościach w pęcherzykach jajnikowych i w korze nadnerczy

o w okresie ciąży wytwarzany przez łożysko w ilościach 10-krotnie większych niż w szczycie okresucyklu miesiączkowego

· następnie dość szybko spada do wartości stwierdzonych w fazie folikularnej

· Funkcje:

o Progesteron odpowiedzialny za przygotowanie błony śluzowej macicy do zagnieżdżeniazapłodnionego jaja, dojrzewanie tej błony

o Wpływ na gruczoły piersiowe.· Estradiol i progesteron mają wpływ także na nabłonek gruczołowy, tkankę łączną i

tłuszczową a prawdopodobnie także na naczynia krwionośne sutka. W fazie folikularnejcyklu gruczoły są wąskie, o małych kwasochłonnych komórkach .W fazie lutealnej komórkistają się większe o dużym jądrze i nabierają cech komórek wydzielniczych. Podścieliskostaje się obrzmiałe i bardziej unaczynione. Efekt działania estradiolu i progesteronu jestmodulowany przez prolaktynę

o Progesteron działa przede wszystkim na przygotowanie macicy do zagnieżdżenia zapłodnionegojaja i ciąży odpowiada za glikogen w komórkach, poskręcanie gruczołów, naczynia spiralne, śluz wgruczołach

wróć

Jajnik

· pęcherzyk pierwotny składa się z owocytu otoczonego jedną warstwą komóreko u noworodka płci żeńskiej jest ich około 400 000o w ciągu całego życia kobiety dojrzewa ich kilkaset a reszta ulega zanikowi

· na początku cyklu, pod wpływem FSH z wybranych kilkuset pęcherzyków pierwotnych kilkanaście osiągaśrednicę 2-4 mm. Jeden (rzadziej 2-3) dojrzewa do owulacji

· kilka miesięcy (?) przed owulacją pęcherzyki zaczynają wzrastaćà jednocześnie wokół owocytu pojawiasię osłonka przejrzystaà dalsze zwiększenie rozmiarów pęcherzyka jest wynikiem proliferacji komórek, którez płaskich stają się sześcienne i nazywają się komórkami ziarnistymiàosłonka przejrzysta ulega pogrubieniuà ta postać nazywa się pęcherzykiem drugorzędowym

· pęcherzyk ten wnika głębiej w warstwę korową jajnika à warstwa tkanki łącznej bezpośrednioprzylegająca do pęcherzyka (od zewnątrz kom ziarnistych) tworzy jego osłonę (theca folliculi), któraróżnicuje się na dwie warstwy: wewnętrzną i zewnętrzną

o warstwa wewnętrzna jest miejscem tworzenia hormonów steroidowych i zawiera w błoniekomórkowej receptory LH

· dalsze dojrzewanie pęcherzyka polega na tworzeniu się pod wpływem FSH przestrzeni – jamy (antrum)wypełnionej płynem à przestrzeń ta powiększając się spycha komórkę jajową wraz z częścią komórekziarnistych na obwód à tworzy się wzgórek jajonośny

· komórki ziarniste bezpośrednio przylegające do komórki jajowej (od zewnątrz zona pellucida) tworzą tzw.wieniec promienisty

o komórki te zawierają receptory FSH oraz układ enzymatyczny niezbędny do aromatyzacjiandrogenów do estradiolu (głównie)

o pod wpływem FSH i estradiolu pomnaża się liczba komórek ziarnistych oraz zwiększa się w nich ilośćreceptorów FSH co powoduje zwiększenie syntezy estradiolu i zwiększenie jego stężenia we krwi

o razem z tymi procesami w otoczce wewnętrznej, pod wpływem LH, nasila się synteza androgenów,zwłaszcza androstendionu. Te zaś w komórkach ziarnistych są aromatyzowane do estrogenów


42

o wszystkie tworzone w jajniku hormony steroidowe, a także gonadotropiny FSH i LH, występują wpłynie pęcherzykowym.

· W fazie folikularnej przed owulacją pęcherzyk jajnikowy dojrzewający osiąga średnicę 16-27 mm i obejmujeprawie całą warstwę korową

o Pod wpływem FSH tworzy się wyraźny wzgórek komórki jajowej à komórka jajowa wchodzi wproces mejozy

o W tym czasie komórki ziarniste są bardzo bogate w receptory FSH a komórki otoczki wewnętrznejw receptory LH

o Komórki ziarniste zaczynają tworzyć receptory LHo Kilka godzin przed owulacją naczynia krwionośne otoczki zaczynają wnikać między komórki

ziarniste.

o Przed owulacją estradiol jest wytwarzany nie tylko w komórkach ziarnistych, ale także w komórkachotoczki wewnętrznej, dzięki ich narastającej zdolności aromatyzacyjnej

o W tym stadium komórki ziarniste dzięki narastaniu receptorów LH i pod jego wpływem zaczynająwytwarzać progesteronà większa liczba progesteronu gromadzi się w płynie pęcherzykowym, aczęść przenika do krwi, gdzie jest wykrywana zaraz przed owulacją

· Zwiększające się stężenie LH we krwi jest zapewne głównym czynnikiem procesu owulacji. Zwiększającemusię stężeniu LH towarzyszy zwiększające się wydzielanie cAMP, prostaglandyn i progesteronu w komórkachziarnistych.

o cAMP jest odpowiedzialny za dojrzewanie owocytu. Poza tym cAMP wzbudza luteinizację.o Prostaglandyny (PGF2) i progesteron aktywują enzymy proteolityczne odpowiedzialne za pęknięcie

pęcherzyka

· Po owulacji pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, głównie z otoczki wewnętrznej i komórek ziarnistych.Jednocześnie zanika błona podstawne między tymi warstwami

· Komórki przemieszczają się i powiększają, a jednocześnie wypełniają lipidami i żółtym barwnikiem orazprzerastają naczyniami krwionośnym

· Głównymi steroidami wydzielanymi przez ciałko żółte są:o 17OH-progesteron, którego szczyt biosyntezy zbiega się z owulacją, oraz progesteron, estradiol i LH

· w przypadku gdy nie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej i zagnieżdżenia, ciałko żółte ulegazanikowi. Następuje wynaczynienie krwi,. Krążenie zaczyna ustawać, komórki lutealne ulegają luteolizie izanikają, wreszcie ciałko żółte zaczyna przerastać tkanką łączną. Mechanizm luteolizy nie jest poznany.


43

Istnieją przypuszczenia, że zachodzi tu miejscowe działanie prostaglandyn, być może uwalnianych podwpływem estradiolu.

wróć

Błona śluzowa macicy

Faza folikularna

- w 4-9 dniu cyklu grubość błony śluzowej ma zaledwie 0,5 mm. Liczne komórki dzielą się, gruczoły są wąskie,proste

- w 10-12 dniu cyklu gruczoły wzrastają, ich światło ulega poszerzeniu,. Podścielisko robi wrażenieobrzękniętego, z mało wyraźnymi komórkami. Naczynia włosowate zaczynają się różnicować

- w 13-14 dniu cyklu nabłonek ma grubość 3-5 mm, powierzchnia błony śluzowej staja się falista, gruczołynadal powiększają się. Jądra ustalają się w dolnej części komórek, a w przeciwnym biegunie gromadzą siępęcherzyki wypełnione polisacharydami. Zmniejsza się obrzęk podścieliska i naczynia krwionośne sięrozszerzają

Faza lutealna

- w 16-17 dniu cyklu komórki wykazują mniej mitoz, gruczoły skręcają się, w komórkach pojawiają sięglikogen i lipidy, które gromadzą się w dolnym biegunie, przysuwając ku górze jądro, tętniczki stają sięspiralne

- w 18-24 dniu cyklu endometrium (błona śluzowa macicy) sprawia wrażenie piły zębatej, glikogen gromadzisię w biegunie zewnętrznym komórki, w kierunku światła gruczołu, komórki podścieliska, zwłaszcza tenajbliżej powierzchni przypominają doczesną, powiększają się i stają się kwasochłonne, obrzęk jest znaczny,a tętniczki są wyraźnie poskręcane

- w 25-26 dniu cyklu światło gruczołów wypełnia się glikogenem, komórki podścieliska wykazują znacznąaktywność mitotyczną, odczyn doczesnowy rozprzestrzenia się na całe podścielisko

- w 27-28 dniu cyklu dzięki ustąpieniu obrzęki podścieliska endometrium staje się niższe oraz pojawiają się wnim nacieki leukocytarne

W fazie folikularnej cyklu w komórkach endometrium stwierdza się liczne receptory estrogenów. W fazie lutealnejliczba receptorów estradiolu w komórkach endometrium maleje, co następuje pod wpływem progesteronu,będącego naturalnym antagonistą estrogenów, Pod wpływem estradiolu w fazie folikularnej cyklu narasta liczbareceptorów progesteronu, ale przenikanie ich do jądra jest nikłe. Ogólna liczba receptorów progesteronu poowulacji zmniejsza się i pozostaje niewielka w fazie lutealnej, ponieważ progesteron wpływa na zmniejszeniu liczbywłasnych receptorów

Powody wystąpienia miesiączki:- nagłe zmniejszanie we krwi hormonów steroidowych, głównie progesteronu- odbywa się to między innymi z udziałem prostaglandyn, które wpływają na kurczenie się naczyń,

powodując powstawanie martwicy i złuszczanie czynnościowej warstwy endometrium

wróć

Ciąża

Gonadotropina kosmówkowa – hCG

- działanie luteinizujące i luteotropowe- pobudza ciałko ciążowe do wydzielania progesteronu i estrogenów i zapobiega jego zanikowi- wydzielanie rozpoczyna się w 5 dniu życia, szczyt w 10 - 12 tygodniu, obniża się w ok. 20 tygodnia do

niższego, ale stałego poziomu i pozostaje tak aż do czasu porodu po upływie 20 tygodni czynnośćwydzielnicza ciałka żółtego zostaje zastąpiona przez łożysko i wtedy wydzielanie hCG ulega zmniejszeniu

- rola hCG polega nao utrzymaniu ciałka żółtego i przekształceniu go w ciałko żółte ciążoweo odpowiedzialności za wczesne wydzielanie testosteronu przez jądra płoduo stymulowaniu strefy płodowej nadnerczyo symulowaniu konwersji androgenów w estrogeny w łożyskuo wpływie na aktywność immunosupresyjną podczas ciąży


44

Estrogeny

- Biosynteza i wytwarzanie estrogenówo wytwarzanie estrogenów na początku ciąży jest bardzo znaczne i zwiększa się aż do poroduo bezpośrednim prekursorem estrogenów jest siarczan dehyroepiandrosteronu (DHEA-S)o głównym estrogenem w ciąży jest estriolo estron i estradiol powstają w łożysku z DHEA-S który w 60% pochodzi z nadnerczy matki a pozostałe

40% prekursora pochodzi od płodu

- Miejscem inaktywacji estrogenów w ustroju jest wątroba, gdzie ulegają one utlenieniu do estriolu anastępnie sprzężeniu z kwasem glukuronowym lub siarkowym i wydaleniu z moczem (80%) lub żółcią (20%).

o Uszkodzenie wątroby może upośledzić jej czynność inaktywującą estrogeny i prowadzić dozwiększenia ich poziomu, co z kolei wywołać może objawy hiperestrogenizmu, obserwowane m.in.w marskości wątroby

- Działanie:o powiększenie macicy i zewnętrznych narządów płciowycho rozwój gruczołów mlecznycho zwiotczenie więzadeł miednicy małejo zupełne zahamowanie czynności gonadotropowej przysadki z następowym zanikiem miesiączek

Progesteron

- Biosynteza progesteronu w łożysku odbywa się począwszy od 6 tygodnia ciąży.o Progesteron powstaje z cholesterolu, reakcja zachodzi w mitochondriach komórek łożyska.o Pośrednim etapem syntezy jest pregnenolon.

- Progesteron działa na macicę, sutki i mózg.

- Głównym zadaniem progesteronu jest ochrona ciąży, która polega głównie na utrzymaniu mięśnia macicyw rozkurczu, co w dużym stopniu wynika z bezpośredniego przechodzenia progesteronu z łożyska domięśnia macicy (tzw. blok progesteronowy) oraz obkurczeniu okolicy ujścia wewnętrznego szyjki

o zmniejsza wpływy estrogenów na mięśniówkę macicy, obniżając pobudliwość skurczową,aktywność elektryczną i jej wrażliwość na oksytocynę à zmniejszenie kurczliwości macicy,zapobieganie poronieniom

- W sutkach progesteron pobudza rozwój pęcherzyków i zrazików gruczołowych przygotowując je doaktywności wydzielniczej podczas laktacji

- pobudza wydzielanie błony śluzowej jajowodów i macicy, zapewniając składniku odżywcze dlarozwijającego się zarodka przez zamianą endometrium w doczesną

- Progesteron hamuje zwrotnie podwzgórze i przysadkę, a duże dawki tego hormonu hamują wydzielanieLH-RH i LH oraz potęgują efekty hamujące estrogenów. Może to zapobiec owulacji.

o Związki o podobnym do progesteronu działaniu, zwane gestagenami lub progestynami, sąstosowane na równi z estrogenami jako środki antykoncepcyjne

hPL – laktogen łożyskowy,

- Inaczej: SOMATOMMAMMOTROPINA KOSMÓWKOWA- wydzielany przez syncytiotrofoblast- od 5 tyg ciąży i stopniowo narasta w dalszym okresie


45

- wykazuje podobne działanie jak hormon wzrostu i funkcjonuje jako hormon wzrostu ciąży, prowadząc dozatrzymania azotu, potasu i wapnia w organizmie matki

- Traczyko wykazuje znaczne podobieństwo do GH oraz do PRLo wydzielany przez syncytiotrofoblast począwszy od 6 tygodnia ciąży i jego stężenie we krwi ciężarnej

wzrasta aż do terminu poroduo dotychczas znane są 3 główne działania hPL

§ luteotropowe – też małe§ laktogenne – znacznie mniejsze niż PRL§ mammotropowe

o poza tym ma podobne anaboliczne działanie jak hormon wzrostu§ zwiększa syntezę białek oraz tłuszczów§ zwiększa się lipoliza, uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych dających oporność na

insulinę à stanowi to przyczynę zmniejszonego zużycia glukozy i tym tłumaczy siędiabetogenne działanie hPL

Relaksyna

- wydzielana przez ciałko żółte i łożysko- zmniejsza spontaniczne skurcze macicy;- rozluźnia więzadła maciczne, złącza łonowe i połączenia kości miedniczych ułatwiając poród- zmniejsza napięcie mięśnia szyjki macicy, co ułatwia jej rozciągnięcie podczas przechodzenia dziecka- zwiększa syntezę glikogenu i wychwyt wody przez mięśniówkę macicy- Przygotowuje drogi rodne na wydalenie płodu

Łożysko ogólnie J:

- Od 16-20 tygodnia ciąży duża rola łożyska, a samo łożysko tworzy się około 7-8 tyg- Poza hCG, hPL, progesteronu i estrogenów łożysko ludzkie jest źródłem wielu innych hormonów jak

prolaktyna, GH, endorfiny i MSH. W łożysku uwalnia się też LH-RH i inhibina, odpowiednio pobudzające ihamujące uwalnianie hCG

- Jednym z najaktywniejszych enzymów łożyska jest aromataza, dzięki której z androgenów powstająestrogeny.

wróć


46

Poród

- Czas trwania ciąży u kobiety wynosi średnio albo 266 dni, licząc od daty owulacji, albo 40 tygodni (280 dni)od pierwszego dnia ostatniej miesiączki.

o Jednak tylko około 5% dzieci rodzi się w spodziewanym terminie. Poród płody między 38 a 42tygodniem trwania ciąży określany jest mianem porodu czasie

o Dziecko urodzone przed 37 tygodniem ciąży określa się jako wcześniaka

Zmiany hormonalne pod koniec ciąży

- Zmiany hormonalne polegają m.in. na zmniejszonym wytwarzaniu progesteronu i wzmożonej syntezieestrogenów zwłaszcza estronu i estradiolu.

o W tych zmianach niewątpliwe znaczenie ma wzmożona aktywność kory nadnerczy płodu, skądpochodzą prekursory estrogenów.

- Jednocześnie z tymi procesami w łożysku obserwuje się zmniejszenie syntezy enzymu zwanegooksytocynazą, która podczas ciąży rozkłada krążącą we krwi oksytocynę, utrzymując jej stałe stężenie (mato bezpośredni wpływ na zapobieganie skurczom macicy podczas ciąży)

- Tuż przed porodem znika tzw. blok progesteronowy, który podczas ciąży zapewnia utrzymanie macicy wrozkurczu.

- Zwiększenie stężenia estrogenów wzmaga również syntezę prostaglandyn (przez łożysko i macicę).o Rola prostaglandyn w rozpoczęciu porodu jest niewątpliwa.o Mają one między innymi wpływ na uwalnianie oksytocyny z tylnego płata przysadki matki.

- Mechanizm rozpoczynający poród przypuszczalnie wiąże się ze wzmożonym wydzielaniempodwzgórzowych hormonów uwalnianych do przysadkowych naczyń wrotnych. Pod ich wpływemwzmaga się wydzielanie hormonów tropowych przysadki, wśród nich także ACTH.

o ACTH stymuluje korę nadnerczy do wzmożonego uwalniania glikokortykoidów, szczególniekortyzolu, który krążąc we krwi, przechodzi do wód płodowych i działa na miesień macicyantagonistycznie w stosunku do progesteronu, prowadząc do wzmożonych skurczów macicy.

o W tym okresie wyraźnie wzmaga się stężenie oksytocyny we krwi (m.in. dlatego, że spadaprodukcja oksytocynazy w łożysku), która coraz bardziej zwiększa skurcze macicy na drodzedodatniego sprzężenia zwrotnego.

o Oksytocyna zwiększa kurczliwość mięśnia macicy także dlatego, ze wzmaga uwalnianieprostaglandyn w błonie śluzowej macicy, a te z kolei potęgują efekty skurczowe oksytocyny.

o Ta duża wrażliwość macicy na oksytocynę i przez to jej wzmożona kurczliwość wynikają z tego że:· już pod koniec ciąży mięsień macicy wykazuje stopniowy wzrost pobudliwości

skurczowej, związany ze zwiększaniem ponad 100-krotnym liczby receptorów dlaoksytocyny w miocytach macicy.

· Również estrogeny i rozciąganie macicy prowadzą do wzrostu receptorówoksytocynowych.

o W wyniku skurczów trzonu macicy następuje przesunięcie płodu w kierunku szyjki macicy iuruchamianie odruchów z szyjki prowadząc do dalszego wzrostu uwalniania oksytocyny i jeszczesilniejszych skurczów macicy. Podczas porodu uruchamiają się też odruchy rdzeniowe i dołączająsię skurcze mięśni tłoczni brzusznej, wspomagające wydalenie płodu

- W ostatnich dniach przed porodem występują tzw. skurcze przepowiadająceo są one nieregularne i mniej boleśnie odczuwane niż skurcze porodowe.o Występują one szczególnie wieczorem i w nocyo powodują przegrupowanie mięśni w kierunku dna, dzięki czemu tworzy się tzw. dolny odcinek

macicy, a także modyfikuje się szyjka (skracanie, centrowanie i rozwieranie.)

- Skurcze porodowe macicy, subiektywnie odczuwane jako bóle porodowe, charakteryzują się regularnościąi w miarę trwania porodu zwiększoną częstotliwością oraz nasileniem

Poród dzieli się na 3 okresy


47

I. okres rozwierania szyjki macicy (trwający kilka do kilkunastu godzin)II. okres wydalania płodu lub skurczów partych który trwa 30-90 minutIII. okres oddzielania i wydalania łożyska – trwający kilka minut (prowadzony farmakologicznieà podaje

się metherginę, która ma na celu wzmóc skurcz macicy i przyspieszyć oddzielenie i wydalenie łożyska)

Połóg trwa 6 tygodni i w tym okresie dochodzi do cofania się zmian anatomicznych i fizjologicznychspowodowanych ciążą. A w około 6 miesiecy wszystkie funkcje w organizmie powracają do stanu sprzed ciąży.

Wróć

Laktacja

- Poza estrogenami (i progesteronami ??) wzrost gruczołów sutkowych pobudzają hormony wzrostu ikortykoidy nadnerczowe.

- Pełny rozwój gruczołów mlecznych i ich przygotowanie do wydzielania mleka następuje w czasie ciąży.o Szczególnie silny wpływ pobudzający wywierają hormony łożyskowe tzn. estrogeny i progesteron,

pobudzające wzrost pęcherzyków gruczołów sutkowych, i laktogen łożyskowy pobudzającyprodukcję mleka.

- Wydzielanie mleka rozpoczyna się dopiero pod wpływem prolaktyny, której produkcja podnosi sięwprawdzie jeszcze przed porodem, ale gwałtownie wzmaga się dopiero w pierwszych 24 godzinach poporodzie.

- Działanie pobudzające wydzielanie PRL ma także oksytocyna, która kurcząc miocyty opróżnia pęcherzyki iprzewody gruczołowe z mleka.

- Produkcja mleka utrzymuje się zwykle 7-9 miesięcy po porodzie.o Głównym bodźcem utrzymującym wydzielanie prolaktyny jest ssanie piersi, które odruchowo

wzmaga uwalnianie oksytocyny i produkcję mleka.o Uwalniana pod wpływem ssania piersi PRL hamuje uwalnianie LH-RH i jego działanie na przysadkę

mózgową, antagonizując efekty gonadotropin na jajniki à Owulacja jest zahamowana (ukarmiących regularnie pierwsza miesiączka po okresie 25-30 tygodni, u niekarmiących po 6tygodniach

wróć

Antykoncepcja hormonalna

· Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (estrogeny + gestagen) są najbardziej rozpowszechnione ukobiet.

· Powodują one zahamowanie jajeczkowania, przez co uniemożliwiaj zajście w ciążę.

o Składowa estrogenowa

§ powoduje blokowanie wydzielania folitropiny,· W normalnych warunkach FSH sprawia, że jajnik wydziela estrogeny, a pęcherzyk

Graafa (zawierający komórkę jajową) dojrzewa.· Kiedy FSH rośnie zwiększa się również ilość estrogenu. W momencie, gdy estrogen

osiągnie wysoki poziom, hamuje FSH i co za tym idzie, przestaje być tworzony (FSHpobudza produkcje estrogenu, a estrogen go później zwrotnie hamuje).

§ Czyli że jeżeli, poprzez tabletki zawierające estrogen, sztucznie utrzymywane jest wysokipoziom estrogenów w organizmie, blokowane jest wydzielanie FSH a przez to wzrostpęcherzyka jajnikowego

o element gestagenny (progestageny, progestyny – to związki chemiczne o działaniu takim jakprogesteron)

§ powoduje zahamowanie wydzielania lutropiny, dzięki czemu nie dochodzi dojajeczkowania.


48

· Normalnie: LH zwiększa ilość progesteronu, który narastając zmniejsza zwrotniejego ilość (poziom LH). Następnie stężenie tego hormonu spada i znów rozpoczynasię faza dla FSH, w tym momencie następuje krwawienie miesięczne

· owulacja następuje, gdy LH osiągnie odpowiednio duże stężenie.

§ Progesteron hamuje zwrotnie LH. Czyli podając dużą dawkę progesteronu możemyzahamować wydzielanie LH do zera, a co za tym idzie zapobiec owulacji, płodności iniechcianym ciążom.

§ Progesteron działa jeszcze dodatkowo antykoncepcyjnie poprzez zwiększenie lepkościśluzu szyjki (plemniki nie mogą się przedostać) oraz blokuje implantację, czyli proceswszczepiania się zarodka w ściankę macicy konieczny do prawidłowego rozwinięcia siępłodu. Dzięki temu nawet jeśli dojdzie do zapłodnienia nie dojdzie do ciąży.

o Działanie tabletek antykoncepcyjnych jest sumowaniem się wielu mechanizmów.

· Skuteczność hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych jest bardzo wysoka. Wskaźnik Pearla (liczba ciążwystępujących u 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcyjną w ciągu roku) wynosi od 0 do0,12.

o Wpływ korzystny na organizm:

§ Stosowanie antykoncepcyjnych tabletek hormonalnych powoduje znaczne zahamowaniewydzielania hormonów przez organizm, prawie cala pula hormonów pochodzi z tabletek.W wyniku tego ustępują dolegliwości związane z normalnych cyklem miesiączkowym:

· Miesiączki stają się mniej bolesne i mniej obfite (z tego powodu tabletkihormonalne zalecane są, nawet wówczas, gdy efekt antykoncepcyjny nie jestpożądany);

· znika przedmiesiączkowe napięcie piersi;

· zmniejsza się nasilenie zmian trądzikowych.

§ ponadto, tabletki antykoncepcyjne stosowane przez dłuższy czas zmniejszają ryzykozachorowania na raka jajnika, raka trzonu macicy, rzadziej występują torbiele jajników iłagodne schorzenia sutków.

o Działania niekorzystne

§ osoby, które palą lub mają powyżej 35 lat, nie mogą przyjmować pigułekdwuskładnikowych (gestagen i estrogen), bowiem narażają się na wystąpienie zakrzepicy(ciężka choroba polegająca na tym, że krew krzepnie w żyłach, co może doprowadzić doutraty wzroku, kończyny czy nawet śmierci).

§ Niestety, z powodu zniesienia naturalnego wydzielania hormonów, w tym androgenówwpływających na popęd płciowy oraz fazowości cyklu, pewna liczba kobiet stosującychtabletki antykoncepcyjne skarży się na obniżenie libido i pociągu seksualnego, dośćczęsto pojawiają się zaburzenia lubrykacji (nawilżenia pochwy)

§ Hormonalne tabletki antykoncepcyjne oprócz hamowania owulacji wpływają na całyorganizm. Z tego powodu nie można ich bezkrytycznie zalecać każdej kobiecie.

· Obecność pewnych chorób wyklucza ich stosowanie. Bezwzględnymprzeciwwskazaniem do stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest: chorobazakrzepowo-zatorowa, niedokrwienie mózgu, stany zapalne naczyń, choroba


49

niedokrwienna serca, niewydolność wątroby, niewyjaśnione krwawienia z drógrodnych, podejrzenie nowotworów zależnych od estrogenów.

§ Działaniem niepożądanym, które spotyka się z dość dużą niechęcią jest wzrost masy ciała.

§ Przewlekłe stosowanie poprawia wygląd skóry i ujędrnia piersi co odbierane jest korzystnie,jednak ten efekt może doprowadzić do ich bolesności.

wróć

Documents

Konturek - Wydzielanie wewnętrzne