Dr. Ilirjan Lipi

Msc. Rudina Lipi

Universiteti “Ismail Qemali” i Vlores

Universiteti Kristal,Tirane

Software-t në Shqipëri e Kosovë dhe ndikimi i tyre në zhvillimin e biznesit

Dr. Ilirjan Lipi

Universiteti “Ismail Qemali” i Vlores

Msc. Rudina Lipi

Universiteti Kristal,Tirane

I- Roli dhe impakti i software-ve në zhvillimin e biznesit • Aplikimi i softwarë-ve në subjekte mund të realizohet në mënyrë që të përfshijë çdo aspekt të

punës në organizatë. Nëpërmjet projektimit, krijimit dhe integrimit të sistemeve informatike do të përfitohet informacion dhe statistika të cilat do të ndihmojnë procesin e informimit dhe rritjen e cilësisë së vendimarrjes për probleme të ndryshme, në marrëdhëniet me klientet, marrëdhëniet me furnitorët, planifikimet, manaxhimin e burimeve njerëzore...etj. Konkurrenca teper e larte shtron si detyre kryesore per bizneset reagimin dhe drejtimin me shpejtesi te burimeve, potencialeve etj, fleksibilitet qe ta ofrojne vetem softwar-et.

• Impakt i rëndësishme i softwarë-ve do ishte koha e përfitimit të raporteve mbi organizatën ose sektorë të saj.

• Raportet e përfituara si rezultat i aplikimit të softwarë-ve mund të përfitohen në forma të ndryshme tabelare, grafike dhe të update-uar duke ndikuar në pasqyrim më të saktë të interesave të biznesit.

• Aplikimi i softwarë-ve ul numrin e personave të cilet merren me gjenerimin e raporteve përkatëse, por rrisin aftesitë e kërkuara të stafit që do i përdore ato, ndaj sot ne cdo bisines prane departamentit te IT-se eshte celur nje vend i ri pune “ knowledge manager”, nje pozicion qe ka si detyre identifikimin, krijimin, prezantimin, dhe shperndarjen e knowledge. Qellimi i menaxhimit te njohurive eshte i lidhur ngushte me objektivat e organizates, te tilla si:permiresimi i performances, avantazhi konkurues, novacioni, permiresimi i proceseve etj.

• Përdorimi i softwarë-ve rrit numrin e personave të cilët merren me prodhimin e softwarë-ve të cilët do të përdoren nga bizneset, si rezultat i zhvillimit të kompanive prodhuese të softwarë-ve.

• Impakt shumë thelbësor konsiderohet edhe suporti për firmat konsultuese në fushat:

• a) Manaxhim strategjik• b) Marketing• c) Kontabilitet• d) Manaxhim CilesiseKontributi i tyre eshte si ne mireorganizimin e

informacionit te kompanive edhe ne disponibilitetin e tyre ne momentin e duhur duke rritur cilesine e vendimarrjes.

Avantazhet e përdorimit të software-ve:

• Organizimi i bizneseve në mënyre profesionale• Rrjedhja e duhur e informacionit neper kanalet e duhura• Reagim me i shpejte ndaj ndryshimeve te tregut dhe konkurrenteve, si rezultat i aksesit te

informacionit ne nje kohe me te shpejte• Kontrolli i magazines dhe drejtimi i saj ne nje kohe rekord (kalimi i magazines drejt just-in –time

qe eshte e rendesishme per lloje te caktuara biznesesh).• Rritja e cilesise se vendimarrjes, e mbështetur në disponimin e informacionit te duhur në kohën e

duhur.• Disponimi i informacionit per te tretet, në kohën dhe në sasinë e duhur• Mundësia e transferimit të këtyre raporteve në programe të tjerë si Microsoft Excel me synim

përpunimin e mëtejshëm të tyre në formë grafike.• Ofrimi i informacionit ndaj të interesuarve për këto informacione.• Krijimi i mundësisë për të informatizuar biznesin nëpërmjet përdorimit të kompiuterave në rrjet.• Krijimi i një database të firmës ( e cila per vite me rradhe do te bej te mundur evidentimin e te

dhenave historike ne vlere mesatare, qe do ti sherbej firmes kur do ti nevojitet te parashikoje nje rezultat te pritshem per marrjen e vendimeve te caktuara).

• Kontrolli i kostove• Pergatitja e pasqyrave periodike per shtetin ( Bilanc, fitim humbje dhe cash flow)• Krijimin e mundësisë së krahasimit të planeve me rezultatin financiar • Kontrolli i drejtimit• Informacion ne kohe rekord per cdo aktivitet te biznesit tuaj

II- Evidentimi i kompanive të prodhimit të softwarë-ve

në Shqipëri dhe Kosovë • Në kompanitë të cilat merren me prodhimin e software-

ve në Shqipëri përmendim IMB (Instituti i Modelimeve në Biznes), Infosoft SD (Infosoft Softwer Developer), ePoint, TPK Solution, Konsort, Infosoft System etj.

• Kompanitë shiptare të prodhimit të software-ve janë të përqendruar më shumë në fushën e software-ve të kontabilitetit të informatizuar, për shkak të kërkesave që tregu ka për to.

• Produktet të cilat kompanitë e prodhimit të software-ve të kontabilitetit të informatizuar ofrojnë në treg jane Alpha Single, Alpha Platinum, Financa 4, Financa 5, Go Hotel, Go Bar-Restorant, ProBar , ProMarket, Bilanc 2008 në versionet Bilanc Expres 2008, Bilanc Standart 2008, Bilanc Standart POS 2008,

• Nëpërmjet tyre synohet ti jepet zgjidhje problemeve të biznesit duke ofruar BI (Business Intelligence), ECM (Enterprise Content Management), ERP (Enterprise Resource Planning).

• Kompani të cilat me prodhimin e software-ve të planeve të biznesit, planeve marketing, manaxhimin e burimeve njerezore, vleresimit te alternativave investuese etj në bizneset shqiptare mungojnë,. Ka pasur tendenca në hartimin e programeve të burimeve njerezore nga IMB dhe ePoint, por hapat e hedhur nuk kanë qënë të mjaftueshëm. Arsye e rëndësishme ka qënë mungesa e kërkesës nga tregu ose lënia përgjysëm e inisiativave për programe të tilla për ti aplikuar ato ne biznes. Në ato pak kërkesa që kanë ekzistuar kanë qënë më tepër insitutione shteterore si psh Universiteti i Tiranës, Banka e Shqipërisë etj.

• Ekzistojnë në Shqipëri versionet e Microsoft Office ne shqip, por shkalla e përdorimit të tyre për qëllime të biznesit është në nivele të ulta. Më shumë të përdorshëm janë versionet në anglisht ose italisht për shkak të cmimit shumë të ulët të tyre i ofruar në mënyrë jolegale të ofruar dhe për shkak të traditës të krijuar në momentin e parë të përdorimit të kompiuterave në Shqipëri.

• Sistemi bankar përdorë software të cilët janë specifik për to. Ato zakonisht vijnë nga jashtë dhe stafi shqiptar përdoret për mirëmbajtjen e tyre.

• Një tendencë e re duke parë kërkesën në rritje të tregut është prodhimi i software-ve për: fjalor disa gjuhësh, software-ve të ligjshmërisë. Në këtë drejtim janë hedhur hapa pozitiv të cilët i kanë shërbyer kërkesave në rritje të tregut për këto programe.

• Programe të tilla shërbejnë si një suport i kërkesave për të realizuar detyrat në biznese, pasi programet e kontabilitetit të informatizuar mbeten më të kërkuarat dhe më të shiturat.

• Sot këto kompani krahas produktit origjinal ofrojnë dhe versionet demo të produkteve të tyre. Synimi është mundësia e njohjes e të gjithë të interesuarve me produktet e tyre dhe pasi klientët të binden, ata mund të vendosin për të blerë produktin. Në këtë mënyrë ju krijojnë një oportunitet klientëve për të njohur produktet e tyre.

• Në rrugën e tyre në jo pak raste ato kanë qenë objekt edhe i piraterisë kompiuterike. Megjithatë më të dëmtuarit në këto raste kanë qenë klientët, të cilët nuk mund të përfitojnë asistencë më pas nga kompania.

• Raportet të cilat mund të përfitohen nga përdorimi i programeve të kontabilitetit të informatizuar janë ato të cilat janë shumë të kërkuara nga bizneset sot dhe i bëjnë ato më atraktive se software-t e tjerë në treg. Vlerësohen si të rëndësishme raportet e arkës, bankës, ditari, libri i madh, situacion i klientëve dhe kartelat përkatëse, situacion i furnitorëve dhe kartelat përkatëse, bilanci, fitim-humbja, gjendja e inventareve ...etj.

• Të gjithë raportet mund të transferohen në programe si Microsoft Excel, Microsoft Word ku mund të bëhen përpunime të tjera dhe të përshtaten me kërkesat e tregut.

• Programet e kontabilitetit të informatizuar te perpunuara sipas kerkesave perkatese ju japin • informacion një grupi të madh grupesh të interesuar për këto raporte: drejtuesve, pronarëve,

analistëve financiar, punonjëve, organeve tatimore etj• Në Shqipëri vihen re dy tendenca:• Së pari. Tendenca e krijimit të kompanive të reja për të prodhuar dhe ofruar software të cilët janë

të kërkuar në treg. Duke parë kërkesën e tregut të ndertimit per software eshte hedhur ne treg programi Ndertimi 1.5 per llogaritjen e preventivave dhe mbajtjen e situacioneve.

• Ai mbulon te gjitha nevojat e kompanive te ndertimit, per punime ndertimi, elektrike, mekanike etj.• Programi shftytëzon eksperiencën e madhe të ndërtuesve shqiptarë dhe vjen si rezultat i

kërkesave kohore të specialistëve për një llogaritje të saktë dhe të shpejtë të punimeve.• Së dyti. Krijimi i kompanive lokale të prodhimit të software-ve. Në treg ato janë të preferushme,

pasi janë shumë më afer dhe më të prekshme nga bizneset lokale psh në Vlorë gjendet Toshiba Fujistu Siemens. Mundësia e përshtatjes së këtyre kompanive me kërkesat e tregut është më e madhe dhe fleksibiliteti i tyre përbën një avantazh. Mund të përmendim si produkte te tyre bookExpres, Dentist etj

Kosove• Në kompanitë e prodhimit të software-ve të cilat operojnë në

Kosove një impakt të rëndësishëm japin Click-Soft, CACCTUS, INFORMATIKA Computers, Alba-Soft, Inter Adria etj.

• Kosova është gjithashtu pjesë e iniciativës që ka për qëllim formimin e shoqërisë së informimit elektronik – Iniciativa Elektronike e Evropës Juglindore (IEEJ). Qëllimi i kësaj iniciative është të lehtësojë paraqitjen e kornizës legjislative dhe të politikave në fushën e internetit dhe teknologjive tjera informative.

• Peshë të rëndësishme në kërkesat e tregut të Kosovës ashtu si ai i Shqipërisë zënë pikërisht kërkesat për programet e kontabilitetit të informatizuar.

• Programet të cilat kompanitë Kosovare ofrojnë në treg janë: ClickAS, ClickPRO, Click KON, Click Bast, Sistemi i Pagave, SM i Resurseve Njerezore, SM i aseteve fikse, Sistemi Financiar, BarSoft MS, HotSoft MS, Sistemi i spitaleve etj

III- Bashkëpunimi i kompanive ndërkombëtare të prodhimit të software-ve me kompanitë homologe në Shqipëri- Kosovë

• Në Shqipëri nga kompanitë të cilat janë të përfaqësuara mund të përmendim:• Së pari. Kompania Mesonic e cila perfaqsohet nga IMB (Instituti i Modelimeve ne Biznes ).• Mesonic Business Software është themeluar në vitin 1978 në Viene (Austri) dhe ka arritur të jetë lider në zhvillimin e zgjidhjeve

informatike (software) komerciale dhe e-business për bizneset në Austri. • Mesonic ka mundësuar të ofrojë zgjidhje efektive dhe eficiente për biznesin, per te ndihmuar klientet. • Së dyti. Kompania SAP e perfaqesuar nga Konsort• Kompania gjermane e prodhimit të software-ve SAP e krijuar në 1972 dhe me rreth 39000 klient në të gjithë botën si përfaqësues të saj

në Shqipëri ka Konsort. • Tregu shqiptar do të ketë mundësi në këtë mënyrë të përfitojë zgjidhjet më të fundit në fushën e ERP-ve, duke kombinuar eksperiencen e

SAP me profesionalizmin e kompanisë Konsort. Nëpërmjet sistemeve ERP (Enterprise Resource Planning) do të ndihmohet biznesi shqiptar në administrim më të mirë dhe në optimizimin në çdo aspekt të tij. Nëpërmjet përdorimit të CRM (Customer Relationship Management) do të ndikohet pozitivisht në marrëdhëniet e bizneseve me klientët e tyre duke rritur shkallën e fokusimit të biznesit ndaj klientëve

• Në tregun Kosovar do të veconin këto kompani:• Së pari: Kompania kosovare Cacttus e cila është përfaqësuese e disa prej kompanive më të njohura në fushën e teknologjisë së

informacionit dhe komunikimit. Ajo është bashkëpunëtore, partner dhe përfaqësuese e kompanive si Microsoft, Cisco, Sophos, eEye, Adobe,Veritas, Zyxel

• Së dyti. Një tjetër kompani në Kosove është Click Soft e cila ka ndër partnerët e saj: Motorola-Enterprise Mobility, Zebra . • Së treti. Kompania gjermane SAP është e përfaqësuar në Kosove nga InterAdira.• Një tendencë në të dy tregjet si atë të Kosovës dhe të Shqipërisë është prezenca e kompanive me inisiativë shqiptare, të cilat

përfaqësohen nëpërmjet internetit. Një kompani e tillë është ShqipSoft e cila ka filluar punën në nëntor të vitit 1998 në qytetin Saarbrücken të Gjermanisë, e cila planifikon, zhvillon, koordinon, organizon dhe shperndan softwere në gjuhën shqipe.Kompania merret me IT (IT-Consulting), ERP (enterprise resource planning) dhe CRM (costumer relations management).

• Informatizimi i subjekteve mund të realizohet në mënyrë që të përfshijë çdo aspekt të punës në organizatë duke përdorur sistemet ERP dhe CRM.

• Në këtë mënyrë subjektet do të mund të përfitojnë raporte mbi organizatën ose sektorë të saj në çdo moment, duke permiresuar cilesine e vendimarrjes. Rezultati i informatizimit të bizneseve do të jetë një vendimarrje më e shpejtë, e bazuar në mendimin shkencor ( ose ekspert qe e ofron softi), informacionin e duhur dhe me një kosto më të ulët.

IV-Efekti i ndërveprimit të kompanive të prodhimit të software-ve në të dy vendet

• Kompani shqiptare e përfaqësuar në Kosovë është IMB e cila prej vitesh ofron produktet e saj. • Kompani të tjera si ISD (Infosoft Software Developer) iu shërben kompanive të cilat kanë degët e

tyre në të gjithë zonën Shqipëri, Kosovë, Maqedoni psh rasti i kompanisë së sigurimeve SIGMA e cila ka një shërbim cilësor nga Infosoft SD.

• Ofrimi i produkteve softwere-ike nga Shqipëria në Kosovë ndikon pozivisht në kordinimin dhe zhvillimin e biznesit në të dy vendet duke rritur nivelin dhe cilësinë e të bërit biznes. Per me teper kompanite e prodhimit te software-ve konkurojne ne nje arene me te madhe, konkurrence qe do te sjelle prodhimin e software-ve me cilesore dhe me te pershtatshem per nevojat e biznesit.

• Fale ketyre softwareve bizneset mund të disponojnë informacion dhe raporte në cdo kohë, duke realizuar vendim-marrje më të shpejtë por edhe më cilësore, e cila ben qe keto biznese te jene me kompetitive se bizneset qe nuk po perdorin ende IT.

• Efekt pozitiv paraqet rritja e tregut edhe për rezultatin financiar të kompanive të prodhimit të software-ve.

• Përdorimi i software-ve të njëjtë ndikon në lehtësinë e përdorimit dhe të krahasimit të raporteve financiar të degëve të kompanive apo dhe të vetë kompanive në të dy vendet.

• Një nxitje indirekte jepet edhe mbi investimet e reja pasi probabiliteti për të parashikuar nëpërmjet plan bizneseve, raportet periodike dhe analizat e herëpashershme ekonomike mbi bizneset do të jetë më e madhe.

• Efekti ndaj përpjekjeve në luftën ndaj informalitetit ne ekonomi do të ishte pozitiv dhe përdorimi i software-ve do të jepte kontributin e tij duke tentuar minimizimin e tij.

Rekomandime• Duke vlerësuar rëndësinë e programeve të kontabilitetit të informatizuar e konsiderojmë të rëndësishme

prezantimin e rekomandimeve të mëposhtme:• Qendrat të cilat merren me prodhimin e programeve të kontabilitetit të informatizuar si IMB (Instituti i Mobilimeve

në Biznes) dhe ISD (Infosoft SD) duhet ti kushtojnë më shumë rëndësi marketingut të tyre. Nevojiten politika të vecanta marketing në drejtim të Universiteteve. Njohja e software-ve dhe përdorimi i tyre nëpër Universitete si “fabrika të inteligjencës“ do të jepte efekte pozitive për aplikimin e këtyre software-ve në institucione dhe në biznese, dhe do te ishte mjet shume i mire promocioni dhe shume bindes.

• Bashkëpunimi midis kompanive të prodhimit të software-ve në të dy anët e kufirit, duhet të jetë më i madh. Kjo do të kontribonte në një klimë më të mirë biznesi dhe në një nivel më të lartë bashkëpunimi ekonomik.

• Drejtuesit e bizneseve duhet të jenë më të ndjeshëm në drejtim të informatizimit të aktiviteteve të tyre. Në këtë mënyrë biznesi do të mbështetej mbi themele më të forta dhe më të konsoliduara, sepse raportet dhe informacioni i prodhuar nga keta software do te kishte vlere te madhe perdorimi dhe ne te ardhmen, per prognozime treguesish ekonomike dhe financiar te biznesit.

• Ekonomistët e rinj duhet të jenë më aktiv në drejtim të përvetësimit të njohurive mbi përdorimin e programeve në bizneset e tyre apo institucionet në të cilat punojnë. Ajo përbën një sfidë të së ardhmes në profesionin e tyre.

• Tendenca në drejtim të përdorimit të internetit ka nevojë për një shtytje më të madhe. Nëse do të kishim inisiativa të tilla dhe efektet pozitive në drejtim të promovimit të software-ve nuk do të mungonin, pasi ato do të ishin më të prekshme për publikun.

• Të synohet të rritet përdorimi i sistemeve CRM,ERP duke synuar akses të menjëhershëm të informacionit mbi kompaninë nëpërmjet automatizimit.Në këtë mënyrë do të kemi të bëjmë me një vendimarrje më cilësore të bazuar mbi informacionet, dhe vetem nepermjet tyre do te rrjedh ne kohen e duhur, tek njerezit e duhur infomacioni i duhur.