Koncepte Linux

Konceptet baze

LINUX

http://sites.google.com/site/albunimaster/sis-op-rt

Konceptet baze te linux • Linux eshte nje sistem operativ multitasking, multiuser qe do te

thote qe do te thote qe shume njerez mund te veprojne me shume aplikacione ne nje kompjuter te vetem ne te njejten kohe..Kjo eshte diferenca nga MS-DOS, ku nje person I vetem mund ta perdore sistemin ne nje kohe.

• Per identifikimin tone ne sistem ne duhet qe te log in,ku ne fusim login name (emri ne sistem qe na identitfikon ne), dhe me pas fusim password, I cili eshte celesi personal per accountin tone.

• Me ane te passwordit vetem ne mund te logohemi me emrin tone dhe askush tjeter.

• Cdo sistem ka nje host name. Host name perdoret per te identifikuar makinat individuale ne rrjet ,por edhe nqs makina jone nuk eshte e identifikuar ne rrjet ajo duhet te kete host name te vet.


Command line

• Komand line (command line) eshte celesi kryesor per cdo sistem operativ

• Hapi i pare ne mesimin e linux eshte si te aksesojme command line .Rruga me e thjeshte per ta bere kete eshte hapja e terminal window, qe eshte ne GUI.

• Nje tjeter menyre per te hapur command line eshte ndezja e console, e cila eshte nje menyre shfaqje ne gjithe ekranin dhe nuk ka butona ,dritare apo objekte te tjera GUI....


http://www.linfo.org/command_line.html

http://www.linfo.org/terminal_window.html

http://www.linfo.org/console.html

Command line

• Per ta realizuar hyrjen ne console shtypim CRTL, ALT dhe F1 ne GUI. GUI zhduket dhe i gjithe ekrani behet i zi pervec disa karaktereve qe jane te bardha..Per t’u rikthyer ne GUI shtypim CTRL, ALT dhe F8


Krijimi I nje accounti

• Per te krijuar nje account per vehten log in si root dhe perdorim komandat useradd ose adduser

• [root@m1]# useradd u1 • [root@m1]# passwd u1 • Changing password for user u1 • New UNIX password: • Retype new UNIX password: • passwd: all authentication tokens updated

successfully • [root@m1]#


Logimi Me poshte japim shembullin e nje logimi ku kemi emrin e host

name.

Me pas fusim emrin e perdoruesit(user name ) dhe enter.: comp1 login :larry Password ; Me pas fusim password-in. Karakteret nuk do te shfaqen ne

ekran keshtu duhen te shtypen me kujdes. Nqs kemi harruar te shtypim passwordin do te na shfaqet ky mesazh.

Login incorrect dhe ne do te provojme perseri derisa ta realizojme sakte.

• Nqs kemi futur sakte emrin e perdoruesit dhe passwordin atehere zyrtarisht ne jemi loguar ne sistem .


Shell-I Shell-I eshte nje program qe na jep 1.tipin e komandave 2.interpreton ato ne instruksione te sistemit operativ. 3.mund te krahasohet me COMMAND.COM te MS-DOS,

te cilat ne thelb jane e njejte gje.. 4. eshte nje nderfaqe e linux .Nderkohe ekzistojne shume

nderfaqe si X Window System, e cila na jep mundesine e veprimit te komandave duke perdorur mouse dhe tastiere.

• Pasi ne jemi loguar sistemi fillon shellin dhe ne mund te fusim komandat.Me poshte jepet nje shembull. u1 logohet dhe pret shellin.


Shell-I

• comp1 login :u1 • Password :u1’s password • Welcome to comp1 • /home/u1 # • Ky rreshti I fundit tregon qe shelli eshte gati

per marrjen e komandave


Dalja nga logimi (log out )

• /home/u1 # exit • Faktikisht ka shume menyra por kjo eshte

menyra me e perdorshme


useradd-Krijimi i nje perdoruesi te ri

Useradd d-direktoria baze s-fillimi i programit p-fjalekalimi g-grupi I pare i perdoruesve G-grupe te tjera pervec nesh m-krijimi i direktorise baze per perdoruesin


Shembull shtimi I nje perdoruesi te ri

Grupi I pare I perdoruesve Grupi I dyte mgmt Fillimi shell/bin/bash Fjalekalimi Direktoria baze Krijimi I direktorise baze Emiri I rregullt Useradd-gusers-Gmgmt-s/bin/shell-pxxx-d/home/roger-m roger

http://sites.google.com/site/albunimaster/

sis-op-rt

usermod-Modifikimi I perdoruesit ekzistues

Opsionet d-direktoria baze s-fillimi I programit (shell) p-fjalekalimi g-(grupi I pare I eshte dhene perdoruesve) G-(grupeve te tjera perdoruesi I perket)


Per te shtuar grupin te ‘tjeret’ perdoruesi roger

• usermod -G others perdorues


userdel-Fshirja e nje perdoruesi

• -r (fshirja e direktorise baze) Shembull Per te fshire perdoruesin ‘perdorues’dhe

direktorin e tij baze userdel-r perdorues


passwd-Fjalekalimi I perdoruesit

• user's name (vetem kur ju jeni duke e perdorur dhe doni te ndryshoni fjalekalimin e perdoruesit)


Shembull:Per te ndryshuar fjalkalimin per perdoruesin qe jeni te loguar

• passwd • Enter existing password

Enter new password Enter new password again


Shembull:Per te ndryshuar fjalkalimin e perdoruesit ‘roger’

• passwd perdorues Enter existing password

Enter new password Enter new password again


Ku ruhen informacionet e perdoruesve

• Emrat e perdoruesve jane te ruajtur ne /etc/passwd. Formati I skedarit eshte

• Perdoruesi • Fjalekalimi • ID e perdoruesit • ID e grupit te pare • Shenim (emri I plote) • Direktoria baze (normally /home/<user name> ) • Default shell (normally /bin/bash)


sis-op-rt

Fjalkalimet per cdo perdorues

• Ruhen ne /etc/shadow Informacioni per grupin ruhet ne /etc/group. Nga mund te kalohet direkt duke perdorur ‘vi’editor • Group name • Group password • Group ID • User names


su - Switch User

• per te kaluar ne nje perdorues tjeter perdorim komanden su

Shembull su

Enter root's passwd Shembull: To switch to the user 'roger'... su perdorues

Enter perdorues's or root's passwd Per tu rikthyer tek perdoruesi origjinal, shtyp exit


Disa komanda te tjera

• ls - lista file • cd - nderro direktori • mkdir - krijo direktori • chmod - nderron lejet e karteles • chwon - nderron l’won qe eshte pronari i

karteles


Filet dhe direktorite

• Filet jane nje grup informacioni me nje emer te dhene qe quhet filename .

• Cdo gje e ruajtur ne nje disk eshte e ruajtur ne nje file individual.

• Zakonisht emri I file duhet te jete I tille qe te nenkuptohet se cfare permban ne te .Nuk ka nje standart per emrat e fileve ,por ne pergjithesi nje file mund te permbaje karaktere ne nje limit deri ne 256 karaktere ne gjatesi .


sis-op-rt

Direktorite

• Me konceptin e fileve lidhet koncepti I direktorive ,ku nje direktori eshte nje grup filesh .Direktorite kane emrat e tyre ,te cilat I identifikojne ato .Direktorite I nenshtrohen struktures peme cka do te thote qe direktorite mund te permbajne ne vetevete direktori te tjera qe quhen nendirektori .

• Ne I referohemi nje file me ane te path name te tij e cila perbehet nga filename e ndjekur nga emri I direktorise qe e permban kete file qe ne po I referohemi .


sis-op-rt

Pema e direktorive • Shume sisteme linux perdorin nje kornize standarte per filet keshtu

filet dhe burimet e sistemit mund te lokalizohen thjeshte. • Kjo forme njihet si peme direktorie e cila fillon me ``/'' e cila njihet

si direktoria root.. Nderkohe me pas vijne disa nendirektori te rendesishme /bin, /etc, /dev, dhe /usr,.Keto direktori permbajne direktori te tjera te cilat permbajne filet e sistemit te konfigurimit te sistemit, programe e te tjera.

• Ne vecanti cdo perdorues ka nje home directory,e cila eshte nje direktori qe eshte e vendosur ne ane per cdo perdorues dhe permban filet e ruajtur me pare .Ne shembullin e mesiperm te gjithe filet e Larryt jane te ruajtura tek direktoria home dhe pamja eshte e tille . /home/u1.


Komandat me kryesore Komanda Kuptimi apropos Kerkon informacion rreth nje komande ose subjekti. cat Shfaq permbatjen e nje ose me shume fileve.. cd Na con ne nje direktori tjeter exit Dalim nga shell file Na jep informacion rreth permbajtjes se nje file .. info Lexojme info rreth nje komande .. logout Dalim krejt nga shell.. ls Liston permbajtjen e nje direktorie.. man Leximi i faqeve manuale te nje komande. http://sites.google.com/site/albunimaster/

sis-op-rt

Komandat kryesore passwd Ndryshimi i passwordit tone.. pwd Shfaq direktorine ku po punojme.. > Drejton daljen >> Shton nje file < Drejton hyrjen << "Here" document | Pipe output & Ekzekuton procesin ne background. ; Ndan komandat e te njejtit rresht * Lidh karaktere ne filename ? Lidh disa karaktere ne filename


Komandat kryesore [ ] Lidh cdo karakter te mbyllur ( ) Ekzekutim ne nenshelll ` ` Zevendeson daljen " " Perfshin variabla ' ' Nuk perfshihet gje tjeter) \ Vazhdon karakteri tjeter $var Perdorimi i vleres se variablit $$ Process id $0 Emri i komandes $n nth argument (n nga 0 tek 9)


sis-op-rt

Komandat kryesore $* Te gjithe argumentat si nje fjale te vetme. # Fillimi i komenteve bg Ekzekutimi Background break Shkaterrimi i cikleve cd Ndryshimi i direktorive continue Vazhdimi i cikleve te programit echo Shfaqja e daljes eval Vleresi mi i argumentave exec Ekzekutimi i nje shelli te ri fg Ekzekutimi i foreground jobs Shfaqja e puneve aktive


Komandat kryesore kill Perfundimi i ekzekutimit te punes newgrp Ndryshimi i grupit shift Shift i parametrave pozicional stop Varesia e punes background suspend Varesia e punes foreground time Koha e nje a komande umask Listimi i te drejtave te file unset Fshirja e variableve . wait Pritja qe nje pune background te perfundoje


Console e Linux

• Nje konsole (terminal ) dhe nje shell jane ekuivalente me command line te windows sic e kemi thene edhe me siper .Por ne kontrast me command line te windows ,console eshte nje nga toolsetet me te fuqishme te perdoruesit .Kombinimi i fuqise se console me fuqine e shell (p.s Bash ) mund te realizohen me qindra pune ku me poshte jepen disa shembuj. http://sites.google.com/site/albunimaster/

sis-op-rt

Console vazhdim

• Administrim dhe konfigurim I sistemit ne gjeresi . • Instalim te software ,update dhe fshirje., • Administrim dhe manipulim filesh dhe folder, • Sharime,aksesime dhe transferime te dhenash., • Menaxhim emaili l (mutt, pine), web browsing (lynx,

elinks) • Degjohet muzike . (mpd/mpc, mp3blaster, xmms-shell), • burning CD’s (cdrecord, cdrdao) dhe DVD’s (growiofs), • chatime ndermjet IRC


Documents

Koncepte Linux