22. Neverbalni simbolski sistemi

Neverbalni simboli nastaju i razvijaju se u nemogućnosti usmenog i pisanog jezika/govora da složenost čovekove prirode i to bogatstvo u potpunosti izrazi. U celini oni tvore jedan opšti simbolski sistem, čija se primena, istina uslovno, može nazvati neverbalni ‘govor’. Neverbalni govor (ili ”govor”) može se odrediti kao upotreba kodiranog sistema neverbalnih znakova koje ljudiemituju, po pravilu u neposrednoj interakciji, koristećikao strukturalni deo tog medija: 1. lice i telo;2. relacijske momente u interakciji;3. prostor i vreme, kao i4. ambijent u kojima se odnosi ostvaruju. neverbalni ‘govor’realizuje primenom dve vrstesimbolskih sistema: 1. PARALINGVISTIČKOG i2. EKSTRALINGVISTIČKIH

23. Paralingvistički simboli

Paralingvistički simbolski sistem čine takozvane neverbalne vokalizacije koje nastaju na marginama verbalnog iskaza, kao što su: pauze u govoru, intonacija, brzina izgovaranja reči, naglašavanjepojedinih glasova u reči /akcentovanje, reči urečenici/dikcija, glasnost, šapat...

24. Ekstralingvistički simboli

Ekstralingvističke simbolske sisteme konstituišu: 1. KINEZIČKI SIMBOLI,2. PROKSEMIČKI SIMBOLI,3. tzv. ‘JEZIČKE ZAMENE’,4. specifični semiotički sistemi.

25. Kinezički neverbalni simboli

26. Proksemijski neverbalni simboli

27. Semiotički sistemi

Javljaju se kao pretpostavka:1. SVIH SEDAM (DEVET) UMETNOSTI2. MODE3. IGARA4. PROTOKOLA5. RITUALA6. EKSPRESIVNIH MOGUĆNOSTI MEDIJA (‘JEZIK MEDIJA’

28. Jezik diskurzivnih simbola i 29. ’Jezik’ prezentacionih simbola

Stepen izomorfičnosti DIREKTNA JE POSLEDICA SIMBOLSKIH SISTEMA KOJIMA SE PORUKEORGANIZUJU. • Imajući u vidu ovakvu, prvenstveno komunikološku, klasifikaciju poruka, svi simbolski sistemi, koji su do sadaklasifikovani po različitim kriterijumima, mogu seagregirati u dve velike grupe, zavisno od njihovih semantičkihpotencijala: 1. JEZIK DISKURZIVNIH SIMBOLA i2. ’JEZIK’ PREZENTACIONIH SIMBOLA

U jeziku diskurzivnih simbola: visok stepen PERTINENTNOSTI OZNAKE I OZNAČENOG,na osnovu SEMANTIČKOG PRAVILA, ima zaposledicu RELETIVNO FIKSIRANO ZNAČENjSKO POLjE ZNAKA. • U ’jeziku’ prezentacionih simbola: OZNAKA I OZNAČENO MEĐUSOBNO SE ’PROIZVODE’ U PROCESU SEMIOZE, gde svesni subjekt različito interpretira znak (semu), čije je značenjsko polje NEOIVIČENO SEMANTIČKIM PRAVILOM

U jeziku diskurzivnih simbola: kodovi su OPŠTEPRIHVAĆENI i OPŠTEPOZNATI subjekatima komuniciranja, jer imaju VISOK STEPEN ARBITRARNOSTI. • U ’jeziku’ prezentacionih simbola: kodovi se mogu

uspostavljati tokom organizacije(estetske) poruke, kratkotrajni su, elitističkii imaju vrlo nisku (ili je uopšte nemaju)ARBITRARNOST

U jeziku diskurzivnih simbola: osnovne jedinice značenja mogu seobjašnjavati/definisati jedna drugom –PRINCIP EKVIVALENCIJE (A je B,rečnici…) To se ne može primeniti na jezik prezentacionih simbola.

U jeziku diskurzivnih simbola: poruke imaju uvek DENOTATIVNO ZNAČENjE, sa većom ili manjomMOGUĆNOŠĆU KONOTACIJE, što impliciravisok stepen njihove MONOSEMIČNOSTI. • U ’jeziku’ prezentacionih simbola: poruke ne moraju da denotiraju bilo kakvo značenje.

30. Kibernetsko i socioantropološko razumevanje informacije

Kibernetsko poimanje informacije – Klod Šenon i Voren Viver polaze od određenja informacije kao kvantitativne kategorije i ne problematizuje se pitanje značenja informacije, njen semantički aspekt, nego posledice koje izaziva u određenom sistemu. Informacija se određuje kao pobuda – input koja izaziva određenu posledicu – output.

Socioantropološko- Suština ovogpristupa je upravo u radikalno drugačijempoimanju informacije. usavremenoj komunikologiji smatra se da je informacija suštinski ljudska kategorija,čije je stvaranje i razmena svojstvena samočoveku. INFORMACIJA JE TVOREVINA I SADRŽAJ SVESTI, KOJI NASTAJE UPROCESU SEMIOZE, TAKO ŠTO ČOVEK/SVESNO BIĆE – SUBJEKT,SVEŠĆU ZARANjA U UNIVERZUM –OBJEKT, I NEKI ASPEKT UNIVERZUMA, KOJI SE MANIFESTUJE KROZ MNOŠTVO LATETNTNIH, TJ. POTENCIJALNIH INFORMACIJA, SMISAONO ZAMENjUJE NOVOSTEČENIM SAZNANjEM, SADRŽANIM U ZNACIMA/SIMBOLIMA, TJ. NjIHOVIM ZNAČENjIMA. Ako je znak osnovna jedinica komuniciranja, onda jeINFORMACIJA OSNOVNI SADRŽAJKOMUNICIRANjA, shvaćenog kaorazmena informacija među ljudima

Pojam informacije u svakodnevnoj upotrebi ima podrazumevajućusemantičku vrednost, koju u najvećojmeri određuje sam govorni kontekst. ∎ U različitim rečnicima i enciklopedijama informacija senajčešće poistovećuje sa pojmovima’vest’, ’obaveštenje’, ’novost’,’podatak’ i sl. ∎ Potiče od latinske imenice informatio, koji je nastala od in formo:staviti nešto u određeni oblik,uobličiti, praviti, predstaviti sebi. INFORMACIJE NEMA IZVAN RELACIJE ČOVEK/SVESNO BIĆE(SUBJEKT) – ODREĐENI ASPEKT UNIVERZUMA (OBJEKT). ∎ NASTAJE U ONOM TRENUTKU KADA ČOVEK SVEŠĆU POČNE DA’PRERAĐUJE’ NEKI OD ASPEKATA UNIVERZUMA. ∎ ZAŠTO TO ČINI? ∎ NASTAJANjE INFORMACIJE MORA DA ZADOVOLjI DVA PRAGMATIČNA USLOVA/KRITERIJUMA: 1. KORISNOSTI I 2. VEROVATNOĆE.

31. Informacija i poruka

Kao sadržaj svesti čoveka – društvenog bića informacija se nužno komunicira i u tom trenutku preobražava u poruku. Poruka je:1. simbolički,2. teleološki (ciljno) i 3. vrednosno, odnosno vrednosno- persuazivnoorganizovana informacija ili informacije. poruka bez informacije ne postoji.

32. Struktura poruke

- Struktura poruke:

1. informaciono jezgro (INFORMACIONO JEZGRO JE OSNOVNI I NEZAOBILAZNI STRUKTURALNI ELEMENT PORUKE. • To koliko će informaciono jezgro biti, zavisi od nivoa organizovanja, tj. složenosti same poruke.

2. redundansa (Najveći broj poruka, pojedini teoretičari tvrde i – sve poruke, ne može se oblikovati a da ne sadrži određenuredundansu, jednostavno zbog toga što nijedan simbolskisistem nije toliko savršen da bi se u njemu informacijamogla preobraziti u poruku bez ikakvog suviška značenja. Izraz potiče od latinskih reči redundanter (obilno, preopširno) i redundantia (obilje izraza, veliko obilje) iznači preopširnost. Svako enkodiranje poruke podrazumeva zato izvesnu (pre)opširnost mimo namere komunikatora.

3. vrednosni ili vrednosno-persuazni slojevi (malo je poruka, ako ih uopšte i ima, koje mogu da se oblikuju bez ovog strukturalnog elementa, zbog toga štoje poruka interakcijska vrednost, sadržaj komuniciranja koje se uvek dešava u određenomsocijalno-psihičkom kontekstu. Kada se u poruku, sa prethodnom namerom ugrađuju, verdnosne orijentacije, da bi se delovalo na komunikacionog partnera/partnere, tj. njegove stavove, ona u svojoj strukturi sadrži i pesuazivne slojeve (lat. persuasio: nagovor, ubeđivanje). • Primeri: u novinarstvu, u pedagoškoj praksi, u propagandi…

Na poruku utiče i socijalno-psihički kontekst u kome se ona saopštava.

33. Informacija i značenje poruke

Značenje poruke šire od informacije/novuma/saznanja koju određena poruka sadrži kao prvi element strukture. • I redundantni i vrednosni sadržaji izraženi su u simboličkoj formi, a oni se ne mogu poistovetiti sa informacijom. Nezavisno od toga, i oni, budući da su simbolički organizovani, izlučuju određena značenja, koja tek u jedinstvu sa informacijom daju puno značenje poruke

34. Izomorfizam značenja poruke

IZOMORFIZAM ZNAČENjA PORUKE PODRAZUMEVA NjENU SLIČNOST, BLISKOST ILI, VRLO RETKO, IDENTIČNOST ZNAČENjA ZA SUBJEKTE KOMUNICIRANjA (POŠILjOCA I PRIMAOCA) • SKALA IZOMORFIČNOSTI ZNAČENjAPORUKA: 1. zP = ZP (idealtipska situacija) 2. zP = zP+ 3. zP = zP- 4. zP = 0

35. Vrste poruka

KRITERIJUMI KLASIFIKACIJE:1. ČULNA PERCEPCIJA (auditivne, vizuelne, audio-vizuelne, taktilne…) 2. SIMBOLSKI SISTEMI (verbalne, neverbalne) 3. IZOMORFIZAM ZNAČENjA (komunikološki najrelevantniji kriterijum):a) pragmatske b) estetske

36. Pragmatske poruke

VISOK STEPEN IZOMORFIČNOSTI ZNAČENjA PRAGMATSKIH PORUKA: zP → (teži da bude) ≈ ili = zP • Pretpostavke visokogog stepena izmorfičnosti pragmatskih poruke: 1. organizuju se prvenstveno na kognitivnom planu, 2. posredovanjem struktiranih, faktografsko-logičkih iličulima dostupnih aspekata

univerzuma (nasuprot ezoterijskim i metafizičkim aspektima), 3. korišćenjem onih verbalnih i neverbalnih simbola i simbolskih sistema (tzv. ’JEZIK DISKURZIVNIH SIMBOLA’) čije su semantičke vrednosti, odnosno kodovi koji ih objedinjavaju: b) poznati subjektima komuniciranja i b) relativno nepromenljivi

Reč je o porukama relativno fiksiranih značenja (napomena o pogrešnim definicijama komuniciranja, kao razmene značenja). • U procesu njihovog enkodiranja i dekodiranja, u semiozi pragmatskih poruka, relacija između objekta (nekog aspekta univerzuma) i znakova/simbola kojima se objekat izražava jerelativno stabilna. • Konotativno značenje pragmatskih poruka je sekundarno u odnosu na njihovu denotativnost.

37. Estetske poruke

Estetske poruke, i u procesu oblikovanja i u procesu dekodiranja, jesu poruke otvorenih i neizomorfnihznačenja: zP = zP+ ili Zp = zP- • U tom smislu može se reći da estestska poruka (sonet, pripovetka, slika, skulptura, muzičko delo,arhitektonsko delo, pozorišna predstava, film…) može da ima neograničeni broj značenja – onoliko značenja koliko ima recipijenata. estetske poruke formiju se na emocionalno-afektivnom planu ljudskog odnosa prema stvarnosti posredstvom semiotičkih sistema čije su semantičke vrednosti razuđene,fluidne i nestabilne. može da ima više KONOTATIVNIH SLOJEVA, zavisno od: 1. referentnog okvira subjekata komuniciranja (pošiljaoca i primaoca estetske poruke) i 2. semiotičkih sistema, tzv. ’JEZIK PREZENTACIONIH SIMBOLA’ (kombinovanje prethodnih sema), kojima se estetske poruke organizuju. BUDUĆI DA SE ENKODRIRAJU I DEKODIRAJU NA EMOCIONALNO-AFEKTIVNOM PLANU ČOVEKOVOG ODNOSA PREMA STVARNOSTI,NjIHOVO ZNAČENjE SE NE POIMA, VEĆ DOŽIVLjAVA

38. Individualna determinisanost značenja poruke

Individualne karakteristike pojedinca određene su njegovim: 1. BIOLOŠKO- FIZIOLOŠKIM IMENTALNO-PSIHIČKIMPREDISPOZICIJAMA i 2. REFERENTNIM OKVIROM. REFERENTNI OKVIR je splet, u mentalno-psihičkoj strukturi čoveka, impregniranih determinizama, kojinastaju u procesu socijalizacije, neprestano delujućina pojedinca, kao posledica njegove: 1. socijalne određenosti (kategorije i agregati) i pripadnosti različitim društvenim grupama (primarnim, sekundarnim i tercijalnim) → 2. materijalnog položaja →3. obrazovanja (znanje, vrednosni sistem, usvojeni kulturni obrasci) → 4. podložnosti većem ili manjem uticaju različitih oblika društvene svesti (tradicija, običaji, moral, religija, nauka, filozofija, ideologija)

39. Značenje poruke i socijalni kontekst

Značenje poruka zavisi od socijalnog ambijenta ukojima nastaju i rezmenjuju se – komuniciraju među ljudima: 1. javna (prvi sektor: politički, drugi sektor: privredni, treći sektor: civilni/građanski) – privatna sfera, 2. funkcionalno oragnizovana oblast društvenog života u javnoj sferi (političko, poslovno, pedagoško… komuniciranje), 3. oblik komunikacione prakse određen brojem subjekata komuniciranja, 4. Ekspresivne mogućnosti medija kojima se (ne)posreduje poruka

40. Komunikabilnost poruke

KOMUNIKABILNA JE ONA PORUKA KOJAPOSTIŽE VISOK STEPEN IZMORFIZMAZNAČENjA KOD SUBJEKATA KOMUNICIRANjA, a stepen komunikabilnosti je određen:- individualnim karakteristikama subjekata komuniciranja,- socijalnim kontekstom u kome nastaje i bivakomunicirana, tj.- SIMBOLSKOM SIGNIFIKANTNOŠĆU (Mid)PORUKA, KOJA NASTAJE NA RELACIJIPOŠILjALAC - PRIMALAC

41. Pošiljalac, poruka, primalac i značenje poruke

Imajući u vidu individualne karakteristike subjekata komuniciranja i socijalni kontekst u kome se porukerazmenjuju, mogu se prepoznati tri teorijska pristupau pogledu komunikabilnosti (visokog stepenaizmotfičnosti značenja) poruka: 1. značenje poruke prvenstveno zavisi od POŠILjAOCA (prevaziđen pristup, posebno kada je reč o estetskim porukama, u komunikologiji rezultirao pogrešnim definicijama komuniciranja kao razmeni značenja) i njegove idividualne i socijalne određeneosti 2. značenje poruke prvenstveno zavisi od PRIMAOCA (U estetici i danas jedan od najznačajnijih pristupa dekodiranju tumačenju umetničkih dela. - U komunikologiji RECEPCIJSKI MODEL KOMUNICIRANjA: primalac poruke je KONSTRUKTOR NjENOG ZNAČENjA) i njegove idividualne i socijalne određeneosti 3. Značenje poruke zavisi od: POŠILjAOCA, SAME PORUKE i PRIMAOCA

42. Istinitost, objektivnost i intencionalnost poruke

Pragmatski zahtev u masovnom komuniciranju u pogleduinformativnosti i komunikabilnosti poruke jeste daona bude: 1. ISTINITA,2. OBJEKTIVNA,3. AKTUELNA i4. PRAVOVREMENA, što u velikoj meri, ali ne i u potpunosti (posebno kodpragmatskih poruka) zavisi od POŠILjAOCA. Tri teorijsko-praktične konceptualizacije poruke:

1. PORUKA KAO ‘OGLEDALO STVARNOSTI’

žurnalistički se operacionalizuje kroz pravilo o odgovorima na pet pitanja (ko, gde, šta,kada i kako). Poruka struktuirana po ovom pravilu, svedena na tražene odgovore, u potpunosti preslikava događaj, bez vrednosnih taloga u njoj.Budući da je u njima sažeta istina, ona je i objektivna, jer nema objektivnosti mimo istinitosti. • PORUKE SE ORGANIZIJU KAO ANALOŠKO-DESKRIPTIVNE SIMBOLSKE STRUKTURE. moguće kontekstom ili selekcijom izvitoperiti značenje.

2. PORUKA KAO INTERPRETACIJA STVARNOSTI

Mediji masovnog komuniciranja treba da posreduju poruke koje ne samo ’ogledaju’ delove stvarnosti, nego je u meri mogućeg iobjašnjavaju – smatraju zagovornici koncepcije poruke kao INTERPRETACIJE STVARNOSTI. • Pomenuti aksiom pet pitanja - pet odgovora dopunjuj se i šestim pitanjem/odgovorom: zašto. Ako je istina u odgovorima na prvih pet pitanja, objektivnost se nalazi u odgovoru na pitanje: zašto. PORUKE SE ORGANIZUJU KAO INTERPRETATIVNO- VREDNOSNE SIMBOLSKE STRUKTURE. Primena ovog koncepta u praksi, međutim, vrlo često se pretvara u sospstvenu suprotnost. Odgovor na pitanje: zašto, ideološkom širinom u mnogo slučajeva potiskuje vrednost prethodnih pet odgovora, pa se informativnost poruke gubi u njenoj persuazivnosti.

3. PORUKA KAO PROIZVODNjA STVARNOSTI

Do kraja izveden, ovaj pristup izražava se u konceptu poruke kao PROIZVODNjE STVARNOSTI. • Njegovi zagovornici ne bave se problemima istinitosti i objektivnosti poruke u apsolutnom, nego u vrednosnom smislu,očekujući da one sadrže više od ’obične’ informacije. Konceptualizacija poruke kao definicije stvarnosti nas upućuje na teorijsko određenje propagande, jer ”propaganda je unajširem smislu tehnika uticaja na ljudsko delovanjemanipulacijom predstava” (Harold Lasvel). • ORGANIZUJU SE KAO VREDNOSNO-PERSUAZIVNE SIMBOLSKE STRUKTURE. • Uvek su EKSPLICITNO-INTENCIONALNE.

43. Komuniciranje: osnovna ljudska interakcija i bazični element društvene strukture

Najvažnija odlika čoveka, generička suština ljudske, u odnosu na sve ostale vrste je – SVESNOST • Ona se ispoljava kroz:1. prisvajanje (civilizovanje, kultivisanje) prirode – RAD (homo faber), 2. ljudske interakcije – KOMUNICIRANjE (homo symbolicum, homo communicens). • Društvo u svim organizacionim oblicima:- od najelementarnijih (primarne grupe) do najsloženijih (državne i međudržavne zajednice – EU), - od najprimitivnijih (horda i pleme) do najmodernijih (informaciono društvo),nastaje u komunikacionoj praksi, unutar koje se ostvaruje i biološka iproizvodna reprodukcija ljudske vrste

44. Komunikacione revolucije i razvoj društva

Sintagma komunikaciona revolucija kolokvijalno označava neku suštinsku promenu u čovekovom, dakle društvenomkomuniciranju, koja je najčešće nastupala sa pojavom/otkrićemsuštinski novih medija u odnosu na prethodne tokom ljudskeistorije: 1. komunikaciona revolucija: NASTAJANjE LjUDSKOG GOVORA2. komunikaciona revolucija: OTKRIĆE PISMA (pre više od 5 milenijuma: najstarije pronađeno pismo, kojim su na glinenimpločicama od 3200. godine pre nove ere pisali Sumeri) 3. komunikaciona revolucija: OTKRIĆE ŠTAMPE (Johan Gutenberg, sredina 15. veka) 4. komunikaciona revolucija: OTKRIĆE ELEKTRONSKIH MEDIJA (početak 20. vek) 5. Komunikaciona revolucija: OTKRIĆE I RAZVOJ KOMPJUTERSKE MREŽE – INTERNETA (kraj 20. veka

45. Društvo – okvir ljudskog komuniciranja

46. Mediji i društvo: sociocentričnost i medijacentričnost

Zavisno od toga kojoj se od dve manifestacije čovekove generičke suštine – svesnosti (RAD i KOMUNICIRANjE) daje prednost,upostavljena su dva pristupa problemu međusobne uslovljenosti društvenog razvoja i komunikacione prakse čoveka: 1. SOCIOCENTRIČNI i2. MEDIJACENTRIČNI

SOCIOCENTRIČNOST • Etablirane društvene nauke (sociologija, ekonomija, politikologija…) uzroke društvenim promenama nalaze u materijalnim i ekonomskim faktorima, a komunikaciona praksa je samo posledica ili tek jedan od manje važnih pokretača društvenih promena.

MEDIJACENTRIČNOST • Zastupnici ove škole mišljenja odlučujuću ulogu u razvoju društva daju promenama u komunikacionojpraksi čoveka. • Tu praksu su, najpre menjali posrednici u komuniciranju (komunikacione revolucije); odpisma do Intereneta. • Mekvejl: Medijacentrične teorije vide medije kao pokretače društvenih promena

47. Komuniciranje: pojam, subjekti i definicija

KOMUNICIRANjE i KOMUNIKACIJA (koriste se kao sinonimi) • Oba izraza potiču iz latinskog jezika• Latinski glagol communicare: učiniti nešto zajedničkim, saopštiti, ali i – pričestiti se… • Imenica communicatio, koja je izvedena iz glagola, označava: zajednicu, sa-obraćanje, opštenje, sa-opštavanje, vezu, dodir… • Oba izraza upućuju na PRELAZ OD INDIVIDUALNOG KA OPŠTEM.

POJAM KOMUNICIRANjA • Upotreba ovih reči u religiozne svrhe uticala na njihovo širenje i odomaćivanje u mnogim evropskim jezicima (Katolička crkva). • S obzirom na religizione osobenosti srpskog naroda izrazi KOMUNICIRANjE i KOMUNIKACIJA nisu preuzeti iz latinskog, već iz engleskog jezika. KOMUNICIRANjE i KOMUNIKACIJA nisu bezrezervni sinonimi. • Zato treba obratiti pažnju na kontekst upotrebe oba izraza.

KOMUNICIRANjE JE SUŠTINSKI LjUDSKA INTERAKCIJA, PRIMARNOG DRUŠTVENOGZNAČAJA, KOJA SE OSTVARUJE RAZMENOM INFORMACIJA/PORUKA, NEPOSREDNO ILI POSREDSTVOM MEDIJA, U PROSTORNO I VREMENSKI ODREĐENOM PSIHOSOCIJALNOM KONTEKSTU, SA ODREĐENIM TRENUTNIM EFEKTIMA I RELATIVNO TRAJNIM DRUŠTVENIM POSLEDICAMA.

Subjekti komuniciranja/komunikatori jesu:1. pošiljalac/pošiljaoci, tj. emiter/emiteri (pojedinac, primarna društvena grupa, društvenaorganizacija/komunikacioni centar) i 2. primalac/primaoci, odnosno recipijent/recipijenti (pojedinac, primarna društvena grupa, strukturalni – publika,i astrukturalni oblici sekundarnog grupisanja - masovnapublika)poruke/poruka.

48. Komunikacioni čin

Komunikacioni čin predstavlja dinamički momenat komuniciranja, jer se komuniciranje kao (i) vremenski određena interakcija ostvaruje kroz kontinum komunikacionih činova. • Struktura komunikacionog čina, tj. faze njegovog ostvarivanja određene su momentima: 1. izbora (selekcije) informacije iz okruženja (smisaonog zamenjivanja nekog od aspekata svekolikog univerzuma), 2. enkodiranja poruke (simbolskog, teleološkog i vrednosnog organizovanja informacije kao pretpostavke njenogkomuniciranja/razmene), 3. interakcijske transmisije poruke (neposredno ili posredstvom medija) i 4. recepcije poruke (Podrazumeva:1. čulnu percepciju poruke,2. dekodiranje poruke (razumevanje značenja poruke i unutar njega dosezanje informacije iliinformacija u informacionom jezgru) i 3. trenutno ili vremenski odloženo reagovanje na informaciju/informacije, čime po pravilu započinje novi komunikacioni čin, ali usuprotnom smeru (mada u određenim oblicimakomunikacione prakse – masovnom komuniciranju,to reagovanje ima naglašenu indirektnost).

49. Komunikaciona situacija

Komunikacioni činovi, komuniciranje kao njihov niz u vremenu, dešavaju se u određenoj komunikacionojsituaciji. Reč je o relativno statičkom skupu više ili manje determinišućih faktora komunikacionih činova. • Komunikaciona situacija određena je: 1. subjektima komuniciranja, 2. socijalnim kontekstom, 3. simbolskim sistemom unutar kojeg se informacije enkodiraju u poruke, 4. karkteristikama i specifičnostima medija posredstvom kojeg se ostvaruje razmena poruka

50. Kriterijumi i klasifikacije različitih oblika komuniciranja

VRSTE KOMUNICIRANJA ( INTRAPERSONALNO KOMUNICIRANJE, INTERPERSONALNO KOMUNICIRANJE, KOMUNICIRANJE U VEĆIM DRUŠTVENIM GRUPAMA, MASOVNO KOMUNICIRANJE, VIRTUELNO KOMUNICIRANJE)

SIMBOLSKI SISTEMI

Polazeći od simbolskih sistema unutar kojih se informacije organizuju kao poruke i tako postaju sadržaj komuniciranja, mogu se prepoznati:- VERBALNO KOMUNICIRANJE i NEVERBALNO KOMUNICIRANJE.

TRANSPARENTNOST SADRZAJA KOMUNICIRANJA ( JAVNO KOMUNICIRANJE, RUMORNO KOMUNICIRANJE i TAJNO KOMUNICIRANJE)

51. Intrapersonalno komuniciranje

Još je otvoreno pitanje da li se empirijski može profilisati kao poseban oblik komuniciranja. DIJALOŠKI ORGANIZVANO MIŠLjENjE JE PSEUDOKOMUNICIRANjE. • To još ne znači da nije moguće dokazati postojanje intrapersonalnog komuniciranja. • Dva dokaza:1. MOGUĆNOST ČULNE PERCEPCIJE PORUKE, 2. MOGUĆNOST MEDIJSKOG POSREDOVANjA PORUKE. postoji komunikološko opravdanje da se ono tretira kaoposeban, istina vrlo specifičan, oblik komuniciranja.

52. Interpersonalno komuniciranje

Najrasprostranjeniji oblik komunikacione prakse: PRETPOSTAVKA DRUŠTVA UKAKVOM DANAS ŽIVIMO. Interpersonalno komuniciranje predstavlja:1. razmenu poruka između dva ili više pojedinaca,2. neposredno ili posredstvom medija,3. uz mogućnost recipročne izmenjivosti uloga pošiljaoca i recipijenta. • Upravo ta mogućnost recipročne izmene uloga pošiljaoca i primaoca, koja kada se ostvariobezbeđuje i reciprocitet u razmeni poruka,predstavlja kriterijum za teorijsko izolovanje interpersonalnog komuniciranja iz totaliteta komunikacione prakse čoveka i njegovu najznačajniji karakteristiku. najčešće se ostvaruje kao neposredno komuniciranje,dakle interakcija u kojoj, mimo govora kaoprimarnog medija razmene poruka, neučestvuju sekundarni mediji. Vidovi interpersonalnog komuniciranja:1. SPONTANO,2. UVEŽBANO,3. PLANSKO.

53. Komunikaciona kompetentnost i njene pretpostavke

Komunikaciona kompetencija ne podrazumeva samo poznavanje jezičkog koda,već i šta reći kome, kako to kazati na odgovarajući način u svakoj određenojsituaciji”. • Pretpostavke komunikacione kompetetntnosti:1. KOGNITIVNE - sposobnost empatije - mogućnost sagledavanje interakcije iz socijalne perspektive komunikacionogpartnera, - kognitivna kompleksnost, - razumevanje prirode uspostavljenog ili odnosa koji se uspostavlja, - sposobnost samoposmatranja i - vladanje simbolskim sistemima;2. INTERAKCIJSKE - uključenost u interakciju, - upravljanje interakcijom, - fleksibilnost ponašanja i - društveni stil

54. Komuniciranje u većim društvenim grupama

Komuniciranje u većim društvenim grupama (usovno: grupno komuniciranje), kao poseban oblik komunikacione prakse, predstavlja razmenu poruka,neposredno ili posredstvom medija, između jednog ili više pošiljalaca i brojčano i personalno prepoznatljive grupe recipijenata - publike, na osnovu postojanja trenutnog ili relativno trajnog zajedničkog interesa za sadržajni okvir komuniciranja, na određenom prostoru i uodređenom vremenskom periodu. U pitanju su četiri empirijski prepoznatljiva vida komuniciranja u većim grupama: 1. komuniciranje ex cathedra, koje se manifestuje u obrazovanju (u učionici, labaratoriji, amfiteatru…), političkom forumu (parlamentu, partijskoj konvenciji,kongresu…), kulturno-umetničkim hepeninzma (književno veče, promocija, tribina…) i usvetilištima (propovedi, liturgije, obredi…); 2. teatarsko komuniciranje (u pozorištu, operi, baletu i na estradi); 3. komuniciranje na trgu (zborovi, mitinzi i slični javni skupovi) i 4. komuniciranje u areni (sportske i cirkuske priredbe)

55. Publika i njene karakteristike

PUBLIKA, 5. uz latentnu mogućnost a) interpersonalnog komuniciranja između određenog broja subjekata ovog oblika komunikacione prakse i b) depersonalizacije publike i njen preobražaj u astrukturalne društvene grupe sa asocijalnim ponašanjem (gomila).• Karakteristike publike:1. numerički odrediva, 2. personalno prepoznatljiva,3. istovremena okupljenost na istom prostoru,4. struktuiranost i do visokog stepena organizovanosti, 5. slično socijalno poreklo, sklonosti, navike, ukus ili stil života.

56. Nastanak i socijalno-istorijski uslovi razvoja masovnog komuniciranja

Masovno komuniciranje počinje da se razvija od sredine XV veka, zahvaljujući epohalnom izumu Johana Gutenberga - štamparskoj presi sa pomičnim slovima. • Ovaj oblik komuniciranja definitivno je profilisan u totalitetu komunikacione prakse čoveka tek u drugojpolovini XIX veka, razvojem štampe kao prvog medijamasovnog komuniciranja, odnosno novina kao najznačajnijeg štampanog medija, do milionskih dnevnihtiraža. • Tome je pogodovao niz društvenih – (1) političkih, (2) ekonomskih, (3) tehničko-tehnoloških i (3) kulturnih –uslova, nastalih u kontekstu razvoja liberalnogkapitalizma u Evropi i Severnoj Americi.

57. Karakteristike masovnog komuniciranja

Masovno komunciranje je uvek indirektno, medijski posredovano komuniciranje i bez učešća masmedija ne može serealizovati. • Za razliku od svih prethodnih oblika komunikacione prakse, u kojima medij može ali i ne mora biti strukturalni element komunikacione situacije, u masovnom komuniciranju mediji sunezaobilazni, oni su qondicio sine qua non ovog oblika komuniciranja. udući da je medijski posredovano, masovno komuniciranje nužno je javno komuniciranje. Naredna karakteristika masovnog komuniciranja jeste da je ono uvek organizovano i institucionalizovano. Sledeća karakteristika ovog oblika komunikacione prakse jeste neodredivost broja učesnika na recepcijskoj strani masovnogkomuniciranja, zbog čega je u društvenim naukama i komunikologijiartikulisana kao posebna društvena, empirijski prepoznatljiva,kategorija – masovna publika. Budući da su mediji masovnog komunicirnja uvek nečije vlasništvo, samo masovno komuniciranje, tj. distribucija poruka posredstvom masmedija, uvek je kontrolisano.

58. Teorijski modeli istraživanja masovnog komuniciranja

Razvijena su četiri teorijska model istraživanja i proučavanja masovnogkomuniciranja:

1. TRANSMISIONI MODEL (Masovno komuniciranje predstavlja proces persuazivnog delovanja istim porukama na stavoverecipijenata (čitalaca, slušalaca, gledalaca) saodređenim ciljem. • Komunikacioni centri i profesionalni komunikatori u njima su glavni subjekti u masovnom komuniciranju, jer mogu da utiču na stavove primalaca poruka i tako ih stave pod neki vid socijalne kontrole)

2. RITUALNI/EKSPRESIVNI MODEL (I kada profesionalni komunikatori žele da ostvare određene ciljeve, oni tone mogu da urade mimo određenog performansa koji u svojoj simboličkojstrukturi sadrži elemente igre i rituala)

3. MODEL RASPODELE PUBLICITETA (Masovnim komuniciranjem pribavlja se javna pažnja/publicitet, izražen kroz vidljivost,reputaciju i imidž pojedinaca, organizacija,institucija…)

,4. RECEPCIJSKI MODEL (nezavisno od motiva profesionalnih komunikatorakonstrukcija značenja masmedijskiposredovanih poruka je na stranirecipijenata i njihovih individualnih igrupnih karakteristika)

59. Masovna publika i njene karakteristike

Specifičnost masovne publike u odnosu na sve ostale strukturalne i astrukturalne oblike društvenog grupisanja izražava se kroz (1) anonimnost, (2) međusobnu nepovezanost i neorganizovanost, (3)prostornu dislociranost, (4) vremensku raspršenost, (5) socijalnuheterogenost i (6) neodredivost broja njenih pojedinačnihpripadnika u prostoru i vremenu. No, ona je, istovremeno, i – publika, čije pripadnike povezuju u jedinstven entitet medijimasovnog komuniciranja, tačnije sadržaji koji se njima posreduju ikoji su jedini zajednički imenilac masovne publike

60. Verbalno i neverbalno komuniciranje

Razmena poruka među ljudima koje su organizovane verbalnim simbolskim sistemima. • Javlja se u svim oblicima komunikacione prakse. • Vidovi1. USMENO KOMUNICIRANjE:- alokucija/monolog,- Dijalog;2. PISANO KOMUNICIRANjE;3. ŠTAMPANO KOMUNICIRANjE

Karakteristike verbalnog komuniciranja:1. u najvećem broju slučajeva je PLANIRANO2. uvek u većoj ili manjoj meri pod kontrolom uma, dakle RACIONALNO (INTERPRETACIJA) 3. S obzirom na čulnu percepciju poruke može biti: - auditivno ili- vizuelno.4. S obzirom na vremenski okvir komuniciranja može biti: - sinhrono i- asinhrono.

NEVERBALNO KOMUNICIRANjE • Razmena poruke među ljudima koje su organizovane neverbalnim simbolskimsistemima. • Neverbalne poruke dominantno se razmenjuju u interpersonalnom i komuniciranju u većim društvenim grupama, kao i u masovnom komuniciranju,posredovanom aduio-vizuelnim medijima.

Karakteristike neverbalnog komuniciranja:1. U najvećem broju slučajeva je:- spontano i - afektivno (PONAŠANjE). 2. Po pravilu je SINHRONO.3. S obzirom na čulnu percepciju, u najvećem broju slučajeva je VIZUELNO, ali može biti i: - auditivno (prozodija) i - taktilno. 4. U najvećem broju slučajeva neverbalno

komuniciranje se istovremeno dešava sa verbalnim komuniciranjem(izuzeci: biološki neverbalni simboli i korišćenje’jezičkih zamena’)

61. Rumorno komuniciranje

Specifičan oblik komunikacione prakse, jer:1. ostvaruje se interpersonalnim komuniciranjem, s obzirom na broj subjekata komuniciranja, aliimajući u vidu kontinuiranostprenošenja/razmene ’iste’ poruke pokazujetendenciju da, u određenim siituacijama,neprestanim porastom broja subjekata, uključigotovo sve pripadnike jednog socijeteta; i 2. sadržaji rumornog komuniciranja su polu- javni/tajni (’šaptajuće komuniciranje’).

Pojam nastao od engleskih reči: rumor (glasina, govorkanje) i to rumour (razglasiti). Mnogi istraživači tvrde de je rumorno komuniciranje najstariji način komuniciranja kojim je osvajan veliki prostor i da je reč, zapravo, o masovnom komuniciranju. •

Osnovne razlike:1. ne postoji jedan KOMUNIKACIONI CENTAR, 2. poruka je podložna PROMENI,3. ne dolazi do svih pripadnika jedna socijalne zajednice KOJI TO ŽELE, 4. poruku nije moguće KONTROLISATI kao u masovnom komuniciranju.

• Poruka u rumornom komuniciranju: GLASINA. Glasina nije isto što i TRAČ, poruke koja se, takođe, širi rumornim komuniciranjem. TRAČ je sadržaj rumornog komuniciranja za koji su zainteresovani pripadanici samo određenih društvenih grupa i pripada privatnoj sferi. GLASINA JE DRUŠTVENO NEPOTVRĐENA PORUKA (informacija/informacije): - nepoznat je prvi oblikovatelj i pošiljalac, - ne postoji način da se proveri njena istinitost, - ne oblikuje se na osnovu svih relevantnih činjenica (pravilo’druge strane’). • Može biti: 1. ISTINITA,2. DELIMIČNO ISTINITA i3. NEISTINITA (dezinformacija).

Uzroci nastajanja glasina i rumornog komuniciranja: 1. SOCIJALNI, 2. INDIVIDUALNI- Potvrda sopstvenog individualnog značaja - Potvrda socijalne uloge - Obezbeđivanje statusa u primarnoj grupi - Iracionalni motivi (kognitivna i emocionalna praznina)

62. Medij, medijator i multimedij

Izraz medij potiče od latinske reči medius, sa značenjima: 1) srednji, koji se u sredini nalazi; i2) usred, nasred, u sredini.• Već samo poreklo reči pokazuje da je u pitanju određeni POSREDNIK u komuniciranju. M EDIJATOR • Pojam, izvan kolokvijalne upotrebe, nema uporište u komunikološkom razumevanju subjekata komuniciranja, komunikacionog čina i komunikacione situacije, jer bi njegovo teorijsko etabliranje značilo da mimo pošiljaoca i primoca poruke i medija kao posrednika postoji neko ko je istovremeno u ulozi subjekta komuniciranja i medija posredstvom kojeg se ono ostvaruje. • Spiker na sportskoj priredbi ili voditelj na nekoj književnoj večeri ili sličnom kulturnomhepeningu. MULTIMEDIJ • Sistem više medija koji istovremenim delovanjem stvaraju istu poruku

63. Medij i komuniciranje

Pod medijem, kao posredujućim faktorom u komuniciranju i neizbežnim strukturalnimelementom svake komunikacione situacije,treba podrazumevati prirodnu i/ili veštačkusupstancu, nastalu sklopom

prirodnih i/iliveštačkih uslova, posredstvom koje se ostvaruje komuniciranje, čije su pretpostavke, motivi,sadržaj, efekti i posledice u manjoj ili većoj meri određeni samim medijem.

VRSTE MEDIJA • Uzimajući kao kriterijum prisustvo, odnosno (ne)izbežnost ukomuniciranju, mediji se mogu podeliti na: 1) primarni medij i2) sekundarne medije, analogno Sapirovim (1974)”primarnim i sekundarnim tehnikamakomuniciranja”

64. Mediji masovnog komunicranja: pojam, definicija i vrste

Mediji masovnog komuniciranja (masovni mediji, masmediji) predstavljaju tehničko-tehnološke strukture(odašiljačke,transmisione/distributerske,prijemne), nastale sklopom prirodnih iveštačkih uslova, sa određenim iimanentnim mogućnostima simboličkeekspresije, posredstvom kojih se iz jednog iliviše komunikacionih centara distribuirajuporuke prema neograničenom mnoštvupojedinaca – masovnoj publici.

VRSTE MASMEDIJA • KLASIČNI: 1) ŠTAMPA (knjiga, novine, plakat, letak, strip)2) FILM3) RADIO4) TELEVIZIJA• OSTALI: 1) gramofon/gramofonska ploča,2) magnetofon/magnetofonska traka,3) kasetofon/kaseta,4) video rikorder/video kaseta,5) CD rlauer/kompakt disk i6) DVD rlauer ili kompjuter/digitalni video disk

KLASIFIKACIJA MASMEDIJA • Uzimajući u obzir sve pomenute medije masovnog komuniciranja i polazeći od već uspostavljenog kriterijumua čulne percepcije poruka, mogu se podeliti na: 1) vizuelne (štampa),2) auditivne (radio, gramofon/gramofonska ploča, magnetofon/magnetofonska traka,kasetofon/kaseta, CD-rlauer/kompakt disk) i 3) audiovizuelne (film, televizija, videorikorder/video kaseta,kompjuter/digitalni video disk).

KLASIFIKACIJA MASMEDIJA • Ako se pođe od načina dopremanja poruka do recipjenata, mogu se prepoznati distributivni i transmisioni mediji masovnogkomuniciranja. • U prvu grupu spadaju: 1) štampa,2) film,3) gramofon/gramofonska ploča,4) magnetofon/magnetofonska traka,5) kasetofon/kaseta,6) video rikorder/video kaseta,7) CD-rlauer/kompakt disk i kompjuter/digitalni video disk;• U drugu: 1) radio i2) televizija (radiodifuzna, kablovska i satelitska transmisija).• U okviru svih masmedija, imajući u vidu elektronsku tehničko-tehnološkustrukturu nekih od njih, oni se označavaju i kao elektronski mediji masovnog komuniciranja.

65. Masmediji u društvenoj strukturi

66. Društvene funkcije masmedija

Nezavisno od pozicioniranosti masmedija u društvenoj strukturi i subjektivnih namera medijskih vlasnika, kontrolora iprofesionalnih komunikatora, mediji masovnog komuniciranjanužno obavljaju društvene funkcije: 1. informisanja – INFORMATIVNA FUNKCIJA,2. obrazovanja – EDUKATIVNA FUNKCIJA, i3. zabave – DISTRAKTIVNA FUNKCIJA, pripadnika masovne publike. • U praksi masovnog komuniciranja one deluju simultano, u međusobnom ekvilibrijumu u kojem je, zavisno od samog masmedija i poruka koje se masovno distribuiraju, moguće uočiti trenutnu ili trajnu prenaglašenost neke od ovih funkcija.

67. Društvene pretpostavke masmedijske (ne)zavisnosti

Ona bi trebalo u prvom redu da obezbedi profesionalnu slobodu izbora posredovanih sadržajaod različitih društvenih uticaja, po-sebice od različitihvidova eksplicitne kontrole. • Tri opasnosti po masmedijsku nezavisnost:1. OPASNOST DRŽAVE,2. OPASNOST POLITIKE,3. OPASNOST NOVCA.

Zaključci:1. Sintagma ’nezavisni mediji’ služi da bi se označila pre jedna vrsta idealnog tipa masmedija, a ne kao njihov pojavni oblik. 2. Za ispravno odmeravanje pozicije konkretnih masmedija u konkretnim sredinama može se koristiti mnogo širi repertoar naziva: ’opozicioni’,’antiinstitucionalni’, ’radikalni’, ’kontrakulturni’,’alternativni’, ’civilni’... masmediji. 3. Ako se već kolokvijalno i pragmatično upotrebljava sintagma ’nezavisni mediji’, mora se precizno odrediti: NEZAVISNI OD KOGA

68. Štampa: nastanak, razvoj i vrste

Štampa je zbirni naziv za pojedinačne štampane medije masovnog komuniciranja:knjigu, letak, plakat, novinu i strip. • Njihov najmanji zajednički imenilac je: a) identična medijska struktura ib) posredeovanje isključivo vizuelnih: 1. verbalnih,2. ikoničkih i3. verbalno-ikoničkih poruka.

Strukturu svih pojedinačnih štampanih masmedija čine sledeći elementi: 1) pismo,2) materijal kojim se štampa,3) materijal na kojem se štampa i4) uređaje kojima se štampa.

Sa pojavom prvog ovakvog uređaja sredinom XV veka – Gutenbergove štamparske prese sa pomičnimslovima – rođena je štampa kao prvi medij masovnog komuniciranja u celokupnoj istoriji ljudskog društva.

69. Ekspresivne mogućnosti štampe

Medij isključivo vizuelnih, pretežno verbalnih, pragmatskih i estetskih poruka. • One uvek u prvom, denotativnom planu značenja, podrazumevaju kognitivni, racionalno-intelektualnipristup pošiljaoca i primalaca (’topli medij’). • Neizbežna denotativnost poruke posredovane štampaniim masmedijima. • Konotacija i estetska vrednost nastaje u naknadnoj intelektualnoj i/ili emocionalno-afektivnojrekonstrukciji značenja poruke. • Ključna komunikološka implikacija: zboh simboliče skučenosti ŠTAMPA JE NUŽNO INTERPRE-TATIVNI MEDIJ.

70. Knjiga i njene specifičnosti

Prvi štampani medij u istoriji ljudskog društva. Nastaje povezivanjem ograničenog broja listova (minimalno 49) papira određenih dimenzija, uglavnomstandardizovanih formata. • Štampa se u određenom tiražu (koji može biti i milionski) i u neograničenom broju izdanja, relativno je vremenski trajna i prenosiva u prostoru te, stoga, posreduje sadržaje do neodredivog broja receipijenata. • Posredovani sadržaji se u svakoj pojedinačnoj knjizi bitno ne menjaju i knjiga nema vremenski određenu periodiku izlaženja, što su suštinske razlike između nje i novina kao dva najdominantnija štampana masmedija u društvu.

Prva štampana knjiga – Biblija. Guntenbereg (1452 -1455) godine. Bibliju štampao u dve knjige folio formata, goticom. Prva je imala 648, a druga 634 stranice. Na svakoj stranici bila su dvastupca sa po 42 retka.Tiraž je bio 200 primeraka, većim delom na papiru, a manjim na pergamentu.

71. Novine i njihove specifičnosti

Ovaj pojam objedinjuje sve dnevno i periodično štampane istoimene publikacije, čija jedinamika štampanja prethodno utvrđena, aposredovane poruke promenljive u zavisnosti od periodike izlaženja. • Periodičnost novina i promenljivost sadržaja u njima - dve su najznačajnije osobenosti koje novine čine drugačijim štampanim medijem masovnog komuniciranja od knjige, plakata i letka.

Prvi relevantni kriterijum za klasifikaciju novina jeste dinamika njihovog štampanja i izlaženja. Razlikujemo: 1) dnevne i2) periodične novine.• Dnevne novine štampaju se svakodnevno ili pet/šest dana u sedmici i mogu biti:a) jutarnje ilib) večernje. • Periodične novine mogu biti: sedmične, petnaestodnevne, mesečne, tromesečne i, vrlo retko, polugodišnje i godišnje. Uobičajeno je da se periodične novine nazivaju časopisimai/ili magazinima.

U zavisnosti od sadržaja koji se plasiraju u novinama, prepoznajemo: 1) informativno-političke,2) revijalne i3) specijalizovane novine.• Novine se mogu podeliti i na osnovu publike kojoj su namenjene i to na: 1) multinacionalne,2) nacionalne i3) lokalne.

72. Plakat i letak

Plakat je prvi pojedinačni štampani medij koji se artikulisao kao masovni u socijalnoj praksineposredno posle otkrića štamparske prese sapomičnim slovima. • U svojoj ranoj fazi plakatom su posredovane, uglavnom, verbalne poruke o javnim događajima kao što suvašari, sajmovi, politički i drugi skupovi. Standardni plakat je pojedinačni štampani masmedij kojim se posreduju vizuelne ikoničko-verbalne poruke. To je distributivni medij koji se štampa u velikim tiražima i postavlja na stacionarnim ili pokretnim javnim objektima i površinama. Najvažniju razliku između plakata i letka predstavljaju fizička veličina ovih medija i način njihove distribucije. • On je znatno manjihdimenziija nego plakat. One se uklapaju u dimenzije ostalih pojedinačnih štampanih masmedija, budući da su knjige i novine jedan od načina distribucije letaka.

73. Strip i njegove specifičnosti

Strip je, kao i film, homonimni izraz. Njime se, istovremeno, označava: 1) pojedinačni štampani medij masovnog komuniciranja: strip-medij; ali i 2) sadržaj – skup ikoničko-verbalnih poruka u linearnom nizu – koji se posreduje tim medijem ili novinama, anastaje crtanjem (crtani strip) ili fotografisanjem(foto strip) po određenoj fabuli: strip-priča. Standardan pristup podrazumeva ikoničku poruku, crtež ili fotografiju, i tzv. balone, površine u jednom panelu,strelicom povezane sa likovima, u kojima se nalaziverbalna poruka. Ona je uvek dopuna ikoničkoj poruci,njeno objašnjenje i kopča sa seledećim panelom.

74. Film: masmedij i medijski sadržaj

Film kao medij masovnog komuniciranja postao je moguć kada je krajem XIX veka otkriven kinematograf, uređaj koji je istovremeno bio kamera i aparat za projekciju. • Istorijski trenutak u nastanku filmskog medija desio se 28. decembar 1895. godine, kada su braća Luj i Ogist Limijer u Grand kafeu u Parizu organizovali prvu javnu filmsku predstavu, prikazujući svojim kinematografom kratke dokumentarne storije Ulazak voza u stanicu Siota, Iskrcavanje učesnika kongresa za fotografiju u Lionu, Izlazak radnika iz fabrike... Sadržaji koji se posreduju filmskim medijem, film komunikološki shvaćen kao poruka, mogu biti: 1.dokumentarni – dokumentarni film, 2.informativni – filmski žurnal, 3.performativni – igrani film (sa mnoštvom žanrova: komedija, drama, vestern,istorijski spektakl, naučna fantstika, horor,akcioni, mjuzikl, triler…) i 4.animirani – crtani film i lutka-film.

Najpre samo vizuelni medij: NEMI FILM• Prvi zvučni film, Kroslandov Džez pevač (The Jazz Singer), prikazan je 1927. godine u Njujorku. • Njegove ekspresivne i estetske mogućnosti bitno se povećavaju otkrićem filma u boji 1935. godine –Beki Šarp (Becky Sharp) – zatim specijalnog objektiva koji omogućava oštrinu u svim planovima 1941.godine – Građanin Kejn (Citizen Kane) – kao i raznih sistema za projekciju (sinemaskop, superskop,sinerama...), koji formatom i konkavnošću velikog ekrana stvaraju iluziju treće dimenzije.

MEDIJSKI VRHUNAC • Filmski medij vrhunac dostiže polovonim prošlog veka. • Tako je 1949. godine u Holivudu proizvedeno 411 filmova, a u amerčkim biskopima prodavano je 90 miliona ulaznica sedmično.

75. Vrste filmova

76. Jezik filma i filmski spektakl

Bez obzira o kojoj vrsti filma da je reč, poruka se uvek organizuje u formi koja je svojstvena ovommediju – filmskom spektaklu. • Filmski spektakl predstavlja različitim kreativnim postupcima i tehnikama, u toku snimanja filma imontaže, izvedenu ikoničko-auditivnurekonstrukciju stvarnosti.

Ekspresivne mogućnosti filma definsane su specifičnim semiotičkim sistemom koji se naziva – ’jezik filma’. • Filmski jezik je nastao i razvija se determinisan:1. fizičkom činjenicom da se u filmskom mediju dvodimenzionalno prezentira trodimenzionalna stvarnost 2. biloškom činjenicom da njegovu sintaktičku, semantičku i pragmatičku strukturu mogu da čine, dominantno, oni simboli iizražajna sredstva koji su dostupni kameri, tj. ljudskom oku.

Kadar je sve ono što se vidi i čuje u neprekinutom činu snimanja, od uključivanja do isključivanja kamere. • Više kadrova oformljuje scenu, više scena – sekvencu, a niz sekvenci – kratkometražni ili dugometražni/celovečernji film. • Kadar je, kao osnovna ekspresivna jedinica filmskog jezika, određen prostorno – svime što se vidi (ali i ne vidi, nego implicira) u kadru, i vremenski – svim dešavanjima u jedinici vremena u kadru.

77. Specifičnosti radija kao masmedija

Radio je prvi elektronski medij masovnog komuniciranja, čija je struktura u tehničko-tehnološkom smislu konačno oformljena u prvim decenijama XX veka i, time, stvoreni uslovi da se njime masovno distribuiraju auditivne poruke uoblikovanim radio-programima. Medijske prednosti: 1) u tehničko-tehnološkom, produkcionom i recepcijskom smislu iziskuje najmanje materijalnih sredstava, 2) najrasprostranjeniji medij masovnog komuniciranja,3) najneposredniji i najprilagodljiviji masmedij,4) najbrži u posredovanju stvarnosti,5) omogućava uspostavljanje najkorektnije direktne povratne veze najširem krugu recipijenata • Najznačajniji nedostatak: EKSPRESIVNO JEDNODIMENZIONALNI MEDIJ

2. novembra 1920. godine nastala je u Pitsburgu (SAD) prva radio-stanica sa oblikovanim govorno-muzičkim, odnosno informativno-zabavnim programom -KDKA.

78. Auditivna struktura radio programa

Struktura svakog radio programa, kao zaokružene auditivne celine, zasnivase na pet ekspresivnih mogućnosti: 1) govoru,2) muzici,3) zvučnim efektima,4) tišini i5) ritmu.

79. Televizijski spektakl

Svi mediji, a naročito mediji masovnog komuniciranja, ostavljali su i ostavljaju određenitrag u individualnom i socijalnom životu ljudi,ali postojanje, delovanje i (zlo)upotreba televizijeimaju značaj civilizacijskog pečata po kojem će se i u dalekoj budućnosti prepoznavati epohaprelaska drugog u treći milenijum.

Televizijski spektakl je autentično televizijska prezentacija događaja u direktnom prenosu (poddirektnim televizijskim prenosom ne trebapodrazumevati samo prenos događaja izvantelevizijskog studija, već prenos svakog događaja, ionog u studiju, u realnom vremenu), nastalaoblikovanjem poruke koja u svojoj strukturi nužno sadrži faktografsko-logički predložak stvarnosti, ali i subjektivnu/rediteljsku simboličko-spektakularnu interpretaciju zbivanja koje se posreduje televizijom, što za posledicu ima televizijsko udvajanje stvarnosti.

80. Vrste televizijskih programa

Televizijski spektakl kojim se gledaocima posreduje događaj u toku može se, stoga,odrediti kao – apsolutna televizija. • Ali, televizijski program, kao složenu strukturu, pored: 1. direktnih prenosa, u kojima obitava televizijski spektakl, čine takođe 2. snimljene emisije,3. teletekst i 4. filmovi.

SNIMLjENE EMISIJE • Direktnim prenosima najčešće se posreduju: vesti, tzv. talk show emisije i, naravno, raznorodni i raznoliki javni događaji i manifestacije. • Snimljene emisije se, u žanrovskom smislu, mogu grupisati u: 1) serijale,2) serije,3) televizijske drame,4) televizijske filmove,5) dokumentarne reportaže,6) igre (kvizovi, skrivne kamere),7) muzičke video klipove i8) propagandne spotove.

81. Sloboda informisanja

Sloboda informisanja u sebi agregira dve posebne slobode: 1. slobodu misli i govora/izražavanja i 2. ’slobodu štampe’, odnosno medija masovnog komuniciranja.

Sloboda informisanja u savremenom društvu izražava se kroz mogućnost komunikacionih centara i profesionalnih komunikatora u njima da posredstvom medija masovnog komuniciranja, bez prethodne i/ili naknadne intervencije države idrugih subjekata društvene moći u posredovane sadržaje –cenzure, relativno autonomno i u jednakim društvenim uslovima,posebno kada je reč o pristupu sistemu masovnog komuniciranja, distribuiraju poruke iz svih oblasti društvenog života prema masovnoj publici.

82. Klasična cenzura

U najužem smislu cenzura obuhvata niz postupaka organa javne vlasti, najčešće posebnih državnih organa,ali takođe i onih institucija koje faktički raspolažu instrumentima državne vlasti (crkva, političkeorganizacije, moćni pojedinci i grupe), kojima se prethodno i/ili naknadno prinudno sprečava javno iznošenje, kao i mogućnost recepcije određenih sadržaja, pojedinačnih ili grupnih mišljenja. • Ovakva, klasična cenzura ispoljava se kroz dva svoja oblika: 1. preventivnu cenzuru i2. suspenzivnu cenzuru

83. Indirektni vidovi cenzure i samocenzura

Džon Kin (Mediji i demokratija):- vanredna ovlašćenja,- naoružana tajnost,- laganje,- državno oglašavanje,- korporativizam.• Takođe:- kontrola frekventnog spektra,- poreski sistem,- kaznena politika u medijskom sistemu (dekriminalizacija i samoregulacija).

SAMOCENZURA • U pitanju je pojam koji je vrlo teško definisati jer nastaje kao posledica delovanja brojnih socijalnih i psihičkih faktora. • Samocenzura nije izraz odgovornosti koja proističe iz društveno nužnih ograničenja slobode informisanja zbog zabrinutosti za jednakopravnost svakog pojedinca u društvu, nego je posledica spoljnim uticajima (političkim, ekonomskim, vlasničkim,personalnim...) nametnutog konformizma profesionalnih komunikatora

84. Manipulacija i tehnike manipulacije

Mogućnosti masmedijske maipulacije izviru iz svih karakteristika masovnog komuniciranja. Najznačajniji vidovi ispoljavanja manipulacije (primene različitih tehnika uorganizovanju poruke – masmedijskogsadržaja) jesu: 1. DEZINFORMACIJA,2. REKLAMA,3. PROPAGANDA i4. PUBLIC RELATIONS

• Breton: masmedijskom „manipulacijom se zaista teži stvaranju slike stvarnosti koja izgleda kao da jestestvarnost”. Prema istraživanjima Vensa Pakarda (1994) i Filipa Bretona (2000) manipulacija se ostvaruje u dve psihološke ravni: afektivnoj i kognitivnoj. Sledstveno,može se govoriti o: 1. afektivnoj i 2. kognitivnoj manipulaciji.

Afektivna manipulacija ostvaruje se: 1. apelovanjem na osećanja i 2. Izazivanjem tzv. ’utiska stapanja’.• Pozivanje na osećanja je najstariji način masmedijske manipulacije u kome se uspostavlja direktna relacija između sadržaja poruke i emocionalnih slojeva u mentalno-psihičkoj strukturi čoveka brojnim tehnikama zavođenja: - demagogijom komunikatora,- stilom komuniciranja,- (ne)jasnoćom poruke,-

estetizacijom poruke,- izazivanjem straha,- sugerisanjem autoriteta,- (zlo)upotrebom dece i- stvaranjem tzv. ’afektivnog amalgama’ (npr. erotski motivi u reklamiranju najprozaičnijih proizvoda). • ’Utisak stapanja’ izaziva se manipulativnim tehnikama zavođenja koje se oslanjaju na teoriju i praksu neurolingvističkog programiranja (NLP) I subluminalnih poruka.

KOGNITIVNAMANIPULACIJA • Kognitivna manipulacija služi se velikim brojem tehnika koje se mogu svrstati u dve velike grupe: 1. tzv. ’manipulatorsko kadriranje’ i2. tzv. ’kognitivne spojeve/amalgame’.• ’Manipulatorsko kadriranje’ podrazumeva korišćenje poznatih činjenica, ali koje se tako raspoređuju u strukturi masmedijskih sadržaja da se eliminiše svaki racionalan otpor njihovom prihvatanju.Otud i izraz ’kadriranje’, jer se u ’okvir/kadar’ slike stvarnosti stavljaju samo poželjni sadržaji. To se postiže: - dovođenjem u zabludu tzv. rečima-zamkama, - misaonim kolotečinama, - prilagođavanjem stvarnosti i - iskrivljavanjem slike (istinitost – objektivnost poruke).

85. Dezinformacija

Dezinformacija je najgrublji oblik manipulacije i svodi se, etički, na običnu laž. Međutim, nije reč o očiglednoj laži,jer bi tada bila nemoguća. Te laži jesvestan samo jedan odsubjekata komuniciranja – emiter, ali ne i primalac porukena sasvim drugom komunikacionom polu. • Dezinformacija za emitera pseudoporuka, poruka za koju zna da je njeno informativno jezgro zagađeno neistinom,da je ključna informativna činjenica u njemu lažna, ali za recipijente može da bude autentična i verodostojna poruka.

86. Reklama i propaganda

• Reklama i propaganda istovremeno ukazuju na:1. vrstu poruka koje se distribuiraju u masovnom komuniciranju 2. i skup persuazivnih aktivnosti koje za krajnji cilj imaju odgovarajuće ponašanje ljudi.

• Prvom pojmu vrlo često pridaje samo ekonomsko, a drugom samo političko značenje: reklamira se roba, a propagiraju ljudi, ideje,organizacije. • To je pogrešno jer je reklama, i u prvom i u drugom smislu, prethodila propagandi, da su se kroz paralelni razvoj reklamiranja i masmedija, novina najpre, razvijale i tehnike manipulacije, a da je propaganda do kraja izveden vid masmedijske manipulacije, jer je bez masmedija, makar to bio i običan letak, i kao poruka i kao aktivnost nemoguća. • Prema tome, reklama je i kao poruka i kao aktivnost niži stepen propagande, mada se ove reči u svakodnevnom govoru često koriste kao sinonimi.

Propaganda kao aktivnost je sinonim za, u užem smislu, propagandnu kampanju, a šire za kontinum svih aktivnosti i postupaka koji se u društvu preduzimaju da bise persua-zivno delovalo na građane, uticalo na njihove stavove i socijalnoponašanje. Propagandna poruka se od reklamne poruke razlikuje složenošću strukture.

87. Masmediji i masovna kultura

Masovna kultura nastajala je i razvijala se kroz povezane procese: 1. INDUSTRIJALIZACIJE,2. URBANIZACIJE i3. MODERNIZACIJE. Masovne kulture, kao istorijski potpuno novog tipa kulture, ne bi bilo bez masmedija, u prvom redu elektronskih, koji su nastali i imali buran razvoj,do potpune sveprisutnosti i u nerazvijenim delovima sveta, tokom XX veka.

MASOVNA KULTURA JE SKUP DUHOVNIH I IZ NjIH IZVEDENIH MATERIJALNIHVREDNOSTI, SADRŽANIH U MAS-MEDIJIMA POSREDOVANIM PORUKAMA,KOJE SE OD PRIPADNIKA MASOVNE PUBLIKE USVAJAJU KAO DOMINANTAN KULTURNI OBRAZAC/OBRASCI U INDIVIDUALNOM I DRUŠTVENOM ŽIVOTU.

KARAKTERISTIKE MASOVNEKULTURE

• MONOCENTRIČNOST (nasuprot policentričnosti tradicionalne kulture) • OPŠTOST (namenjena svima, a ne određenim društvenim grupama) • EKLEKTIČNOST (nasuprot originalnosti)• STANDARDIZOVANOST (na nivou prosečnog i niskog ukusa) • STEREOTIPNOST (ponavljanje istih sižea: holivudska filmska produkcija… itd.) • HOMOGENIZOVANOST (UPROŠĆAVAJUĆA – ”Marks za početnike”, IMANENTNA – tzv. trivijalna literatura,MEHANIČKA – turbofolk) • ROBNI KARAKTER (opstanak određene vrednosti kao kulturne vrednosti zavisi najpre od njene tržišnevrednosti)

88. Kompjuterska mreža

Kao vreme nastanka prve kompjuterskemreže može se uzeti period od 1967.do 1971. godine, kada je u okviruAgencije za napredna istraživanja(Advanced Research Project Agency),koja je formirana u američkomMinistarstvu odbrane, projektovan i počeo uspešno da funkcionišeARPANet – kompjuterska mreža sa, te 1971. godine, 23 kompjutera.

Kompjutersku mrežu čini ograničen ili neograničen broj različitim fizičkim kanalima (kabl –klasični, optički; radiotalasi; satelit) međusobno povezanih kompjutera, čija se tehničko-programska kompatibilnost i sinhronizovan rad obezbeđuje standardnim protokolima. Ovaj (multi)medij omogućava sinhronu i/ili asinhronu razmenu vizuelnih (pisanih, štampanih,ikoničkih, holografskih), auditivnih i audiovizuelnih poruka korisnicima kompjutera koji su deo mreže i to: 1) mogućnošću korišćenja svih baza podataka koje se nalaze u memorijama kompjutera uključenih u mrežu, 2) elektronskom poštom i 3) mrežnim konferencijama/forumima.

VRSTE KOMPJUTERSKIHMREŽA Polazeći od broja i karakteristika korisnika kompjutereske mreže, unutar novog medija mogu se prepoznati: 1) lokalne mreže,2) globalne mreže i3) globalni sistem računarskih mreža – Internet.

89. Virtuelno komuniciranje

Suština novog oblika komuniciranja je u ukidanjurazlike između svih klasičnih oblika komunikacione prakse, ponajpre interpersonalnog i masovnog komuniciranja. Medij, u ovom slučaju kompjuterska mreža, više nije faktor razdvajanja komunikacionih centara i mase recipijenata, nego tačka ravnoteže neograničenog broja emitera/recipijenata ili recipijenata/emitera.

90. Obrasci protoka informacije

REGISTRACIJA (centralno skladištenje informacija u elektronskoj formi – mogućnost kontrole korišćenja informacija) KONSULTACIJA (mogućnost pristupa u skladištenim informacijama, pod određenim uslovima – HIPERTEKST: PORUKA ’BEZ GRANICA’) ALOKUCIJA (grupno i masovno komuniciranje) KONVERZACIJA (interpersonalno komuniciranje)

91. Masmediji i kompjuterska mreža

92. Kompjuterska mreža i informaciono društvo

INFORMACIONO DRUŠTVO =POSTINDUSTRIJSKO DRUŠTVO

93. Biologističko-mehanicistička S-R teorija o komuniciranju

Kraj XIH i početak HH veka• U krilu biheviorističke psihologije • S(timulus) – R(espons) N(adražaj) – O(dgovor) • Ista poruka izaziva iste posledice

94. Teorija individualnih razlika i selekcije u komuniciranju

Prema ovoj teoriji ljudi se razlikuju po svom mentalno-psihičkom ustrojstvu, kako zbog naslednih faktora, tako i zbogučenja/socijalizacije. • Svaki čovek predstavlja posebnu mentalno- psihičku strukturu i drugačije reaguje na iste nadražaje-poruke

95. Teorija o komuniciranju kao simboličkoj interakciji

Tridesetih godina: Džordž Herbert Mid.• Zasnovana na saznanjima introspektivne psihologije i antropološkim istraživanjima. • Polaznu osnovu ove teorije čine stavovi da:1) čovek ne živi samo u prirodnom, nego i simboličkom svetu; 2) kultura nije samo odnos prema prirodnoj, već i simboličkoj okolini; 3) društveni odnosi postoje u kulturnom kontekstu, koji je uvek simbolički; i 4) komuniciranje nije samo ponašanje, nego prvenstveno interpretacija.

96. Teorija o dvostepenom toku u masovnom komuniciranju

Osnov: teorija komunikacione interakcije u grupama. • Eliu Kac i Pol Lazarsfeld• Suština ove teorije je u stavu da se: (a) interpersonalno komuniciranje u primarnim grupama i (b) vođe grupa/mnenja (opinion leaders). pojavljuju kao bitni činioci, kao intervenišuće varijable, u recepciji masmedijima posredovanih poruka.

97. Teorija ’dnevnog reda’ u masovnom komuniciranju

Teorija agende, jezgrovito interpretirana, zasniva se na tezi da nam se masmedijskim sadržajima ne određuje šta da mislimo – s obzirom na sve posredničke faktore socijalne interakcije to bi bilo nemoguće – nego o čemu da mislimo. • To je moguće zato što masmediji:1. dodeljuju status pojdincima, događajima i pojavama, 2. celinom posredovanih sadržaja sugerišu norme, vrednosti, kulturne obrasce. • NARKOTIČKA DISFUNKCIJA MASMEDIJA: pojedinac koji konzumira medijske sadržaje predaje se pogrešnom uverenju da znati za dnevni problem znači učiniti nešto u vezi sa njim.

98. Teorija ’čuvara kapija’ u masovnom komuniciranju i opšti model masovnog komuniciranja B. Vestlija i M. Meklina

Polazište teorije ’čuvanja kapija’, koju je utemeljio Kurt Levin, a razvijali je LuisEntoni Dekster i Dejvid Vajt jeste da U svakom komunkacionom centru postoje ljudi zaduženi da kontrolišu bujicu poruka koje neprestanu zasipaju publiku podizanjem ili spuštanjem’ustave’, otvaranjem ili zatvaranjem’kapije’.

Brus Vestli i Malkolm Meklin koncipirali su opšti model masovnog komuniciranja koji se zasniva na tri vrste uloga: 1. na advokatskim (advocacy roles), koje korespondiraju sa ulogama ’čuvara kapija’ izvan i unutar komunikacionih centara; 2. na prenosilačkim (channel roles), koje se odnose na profesionalce bez mogućnosti da otvaraju i zatvaraju’kapiju’ (reportere, snimatelje); i 3. na ulogama ponašanja (behavior sistem roles), koje se odnose na pripadike masovne publike.

99. Model hijerarhijskog uticaja na masmedijske sadržaje P. Šumajker i S. Risa

100. Neomarksistička i kritička teorija o masovnom komuniciranju

Maks Horkhajmer, Teodor Adorno, Herbert Markuze i Erih From • Neomarksistička analiza masovnog komuniciranja zasniva se na poznatom Marksovom stavu da su ideje vladajuće klase uvek vladajuće ideje epohe. • Novi mediji masovnog komuniciranja – radio i televizija, u odnosu na Marksovo vreme i njegovu analizu tada jedinog masmedija – štampe, to samo još ubedljivije potvrđuju.