Komputeryzacja procesów bibliotecznych (1)

• Program zajęć:• Komputeryzacja procesów bibliotecznych –

uwagi ogólne• Systemy biblioteczne – ujęcie teoretyczne• Systemy biblioteczne – ćwiczenia

• MOL 2000+• MAK+

Komputeryzacja procesów bibliotecznych (2)

•Sprzęt komputerowy

•Oprogramowanie

•RFID

Rozwój technologii

•Format opisu dokumentów

•Protokoły wymiany danych

Procesy standaryzacyjne

•Procesy biblioteczne

Rozwój usług bibliotecznych

•Potrzeby informacyjne

Potrzeby użytkowników

Proces gromadzenia

Dane dotyczące zamówień

Dane dotyczące

dostawców

Dane dotyczące

czytelników

System księgowości gromadzenia

zbiorów

•Zamówienia wstępne•Automatyczna

rejestracja/akcesja wydawnictw ciągłych

•Reklamacje•Obieg•Oprawa•Zarządzanie prenumeratą•Wydawanie różnych wykazów•Aktualizacja katalogów OPACAutomatyczna

rejestracja i kontrola wpływu

wydawnictw ciągłych (akcesja)

Proces katalogowania

Dane bibliograficzne

opisowe

Dane dotyczące charakterystyki

rzeczowej

Lokalne dane biblioteczne

•Wypożyczanie dokumentu użytkownikowi biblioteki

•Przedłużenie wypożyczenia (prolongata)

•Kontrola zwrotu•Rezerwacja•Identyfikacja dokumentów nie

zwróconych w terminie•Monity dotyczące dokumentów nie

zwróconych•Zarządzanie dokumentami specjalnymi•Zarządzanie karami•Drukowanie wykazów, raportów i

danych statystycznych

Proces udostępniania

Proces zarządzania

Administrowanie

Księgowość Budżet Prace inwentarzowe

Funkcje biurowe

Statystyka

Statystyka dotycząca zbiorów

Statystyka czytelników

Statystyka działalności

Systemy biblioteczne

• Etienne Bonnot de Condillac (1754)– System to zintegrowana całość, złożona z elementów

połączonych zbiorem relacji• Ludwig von Bertalanffy – „General System Theory”

(1942)• J. W. Forrester – związany z MIT od 1939, zajmował się

analizą systemów z wykorzystaniem technologii informatycznej

Automatyzacja w bibliotekach

• Automatyzacja - zastosowanie komputerów mające na celu ułatwienie różnego rodzaju prac (fabryki, biura)

• Początki automatyzacji z zastosowaniem komputerów w bibliotekach to lata 60-te XX wieku

• Automatyzacja w bibliotece – zastosowanie komputerów dla procesów bibliotecznych właściwych i pomocniczych • Procesy właściwe (gromadzenie, ewidencja,

opracowanie, przeszukiwanie, udostępnianie itp.)• Procesy pomocnicze (administracja, zarządzanie itp.)

Rozwój systemów bibliotecznych (1)

• Metody mechaniczne i fotograficzne– 1927 Dickman Book Charger – system wspomagający

proces wypożyczania (metalowa płytka z danymi czytelnika)

– 1932 system elektryczny firmy Gaylord wspomagający proces wypożyczania

– lata 40 w Gary Public Library wprowadzono system oparty na photocharging (fotografowanie książki i karty czytelnika)

Rozwój systemów bibliotecznych (2)

• Mechanografia– Wynalazek karty perforowanej (1890

Herman Hollerith)– Systemy oparte na karcie perforowanej

• 1936: Biblioteka Uniwersytetu w Teksasie• 1985 Widener Library na Uniwersytecie

Harvarda

Rozwój systemów bibliotecznych (3)

• Systemy informatyczne– 1961 Biblioteka Uniwersytetu

Kalifornijskiego w San Diego (system obsługi czasopism)

– 1966 Biblioteka Uniwersytetu Johna Hopkinsa w Baltimor (system wypożyczeń na IBM 1401)

– 1967 Sussex County Library (system wypożyczeń ALS-1)

Typy systemów zautomatyzowanych

• System zintegrowany:– Zaspokaja wszystkie funkcje biblioteki

• System wyspecjalizowany:– Spełnia jedną z funkcji biblioteki

• System złożony:– Kilka podsystemów, każdy spełnia ściśle

określoną funkcję

Części składowe systemu bibliotecznego

• Moduł gromadzenia (ang. acquisitions)• Moduł akcesji (ang. serial control)• Moduł katalogowy (ang. cataloging)• Moduł udostępniania( ang. circulation

control)• Moduł administracji• Katalog publiczny – OPAC (ang. Online

Public Access Catalog)• Moduły specjalne

Architektura systemu bibliotecznego (1)

• Architektura typu klient-serwer• architektura systemu komputerowego umożliwiająca

podział zadań (ról).• połączenie pomiędzy klientem a serwerem opisane jest przy

pomocy określonych protokołów komunikacyjnych (TCP/IP).

• komunikacja opiera się na schemacie, w którym klient nawiązuje połączenie z serwerem. Następnie wysyła żądanie w określonym formacie do serwera i oczekuje na jego odpowiedź. Serwer cały czas oczekuje na klientów i w momencie otrzymania żądania przetwarza je i wysyła odpowiedź.

Architektura systemu bibliotecznego (2)

• Typy architektury klient-serwer• dwuwarstwowa:

• złożona aplikacji klienckich - działających z reguły na komputerach osobistych stojących na biurkach użytkowników - oraz serwerów danych.

• wielowarstwowa:• Warstwa prezentacji odpowiada za komunikację z użytkownikiem.• Warstwa serwerów danych ma za zadanie zapewnienie dostępu do

danych przechowywanych w bazach danych (również rozproszonych), zagwarantowanie ich spójności i bezpieczeństwa.

• Warstwa serwerów aplikacji wszystko to co nie należy do zadań obu pozostałych warstw, a musi być wykonywane w systemie.

Arc

hit

ektu

ra

syst

emu

b

iblio

tecz

neg

o

(3)

Format MARC

• Machine Redable Cataloging• Zespół pod kierownictwem Henrietty Avram 1965• Jako program pilotażowy obejmował na początku

16 bibliotek• 1968 opracowano MARC II• 1969 taśmy magnetyczne z Biblioteki Kongresu

kupowało 80 bibliotek amerykańskich• Obecnie obowiązuje MARC21

MARC w Polsce

• 1971 - Biblioteka Główna Politechniki Wrocławskiej przejmuje format MARC II

• Projekt SABINA (System Automatyczny Biblioteki Narodowej)

• 1982 - Zofia Moszczyńska publikuje specyfikację formatu MARC-BN

MARC (ISO 2709)

• Struktura• Oznaczniki zawartości (etykiety pól,

oznaczania podpól i wskaźniki)• Zawartość (dane)

Protokół Z39.50 (1)

• Z39.50 jest nazwą międzynarodowego standardowego protokołu określającego komunikację między serwerem udostępniającym bazy danych a klientem zlecającym przeszukiwanie baz i prezentację odszukanych rekordów.

• Norma opisująca ten protokół to ISO 23950:1998 Information and documentation - Information retrieval (Z39.50) - Application service definition and protocol specification, • polski odpowiednik to PN-ISO 23950:2002 Informacja i dokumentacja -

Pobieranie informacji (Z39.50) - Definicja usługi aplikacyjnej i

specyfikacja protokołu.

Protokół Z39.50 (2)

• Protokół opisuje wymianę komunikatów między klientem a serwerem, która umożliwia klientowi:• zlecenie dokonania przez serwer przeszukiwania w

jednej lub wielu bazach danych oraz utworzenie zbioru wyników,

• pobranie niektórych lub wszystkich odszukanych rekordów.

Protokół Z39.50 (3)

• W ramach jego podstawowych funkcji przewidziano następujące operacje:• przeglądania indeksu (scan), • wyszukania (search),• prezentacji wyników (present). • Sposoby wyszukania (przeszukiwanych pól opisu,

sposobu dopasowania itp.) opisano oddzielnie.

Protokół Z39.50 – zastosowania

• Karlsruher Virtueller Katalog KVK - http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html

• Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KARO - http://karo.umk.pl/Karo/

• Multiwyszukiwarka dla Komputerowych Baz Bibliotecznych FIDKAR - http://mak.bn.org.pl/fidkar/index.html

RFID

• Radio-frequency identification – technika, która wykorzystuje fale radiowe do przesyłania danych oraz zasilania elektronicznego układu (etykieta RFID) stanowiącego etykietę obiektu przez czytnik, w celu identyfikacji obiektu.

• Technologia RFID coraz częściej wykorzystywana jest w bibliotekach w celu zminimalizowania kradzieży dokumentów, bardziej efektywnego śledzenia materiałów w całej bibliotece, łatwiejszej i szybszej inwentaryzacji i transportu materiałów.

OPAC

• Online Public Access Catalog• Sposób udostępniania katalogów

bibliotecznych użytkownikom• Zastępują tradycyjne katalogi kartkowe

(lata 80)• Udostępniane za pośrednictwem sieci

Internet (od połowy lat 90)

Trochę historii (1)

• Karty katalogowe

Trochę historii (2)

• Katalogi drukowane– Catalog of Books Represented by the

Library of Congress printed Cards (167 tomy)

– Aktualność– Problemy technologiczne– Problemy typograficzne– Weryfikacja i kontrola– Administracja i bezpieczeństwo

Trochę historii (3)

• Fotoskład– Technika reprodukcji fotograficznej– Stosowana przy produkcji druków

handlowych i naukowych– Bibliografie specjalne

OPAC (1)

• System dialogu– Dialog w języku komend– Dialog w formie menu– Wyszukiwanie z zastosowaniem Algebry

Boole’a– Wyszukiwanie w języku naturalnym– Zapytanie wg modelu „obiekt-relacja”

OPAC (2)

• Pierwsze katalogi online udostępniono w:• Ohio State University (1975)• Dallas Public Library (1978)

OPAC (2)

• Ergonomia– Jakość dialogu– Czas przygotowania użytkownika– Pomoce online– Dokumentacja– Czytelność i prezentacja danych– Niezawodność oprogramowania– Czas odpowiedzi– Żargon

OPAC - zastosowania

– Biblioteka Narodowa (INNOPAC) - http://alpha.bn.org.pl/– Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (VTLS) - https://

opac.buw.uw.edu.pl/cgi-bin/katalog/chameleon– Biblioteka Główna UKW w Bydgoszczy (HORIZON) -

http://82.146.234.5/– Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego (KOHA) - http://

katalog.bg.szczecin.pl/cgi-bin/koha/opac-main.pl– Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu (ALEPH) - http://

80.53.118.28/F– Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu - http://83.16.122.50/

cgi-bin/wspd_cgi.sh/WService=wsbroker1/wo_log.w

Koniec prezentacji

Dziękuję za uwagę