KLIMAT A SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA

pod redakcją Haliny Lorenc Zbigniewa Ustrnula

Polskie Towarzystwo Geofizyczne Oddział Warszawski

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy

Warszawa 2015

SERIA: MONOGRAFIE IMGW-PIB

Praca zbiorowa pod redakcją:

prof. nadzw. dr hab. Haliny Lorenc Polskie Towarzystwo Geofizyczne - Oddział Warszawski

01-673 Warszawa, ul. Podleśna 61 e-mail: hlorenc@interia.pl

prof. dra hab. Zbigniewa Ustrnula Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB

01-673 Warszawa, ul. Podleśna 61 e-mail: zbigniew.ustrnul@imgw.pl

Recenzenci: prof. dr hab. Michał Kaszewski, dr Urszula Kossowska-Cezak,

prof. nadzw. dr hab. Halina Lorenc, prof. dr hab. Zbigniew Ustrnul

Korekta językowa: Urszula Kossowska-Cezak

Skład, łamanie, projekt okładki: Rafał Stepnowski

Komitet Redakcyjny Wydawnictw IMGW-PIB

prof. dr hab. inż . Janusz Zaleski - przewodniczący, mgr Karolina Racka - sekretarz,

dr Rafał Bąkowski, dr inż. Ryszard Kosierb, dr Danuta Limanówka,

dr hab. Elżbieta Łysiak-Pastuszak, prof. dr hab. inż . Maciej Maciejewski,

prof. dr hab. inż. Wojciech Majewski, dr hab. inż . Mieczysław S. Ostojski, prof. nadzw.

prof. dr hab. inż. Laura Radczuk, prof. dr hab. inż. Kazimierz Różdżyński,

mgr inż. Edmund Sieinski, mgr Rafał Stepnowski, dr inż. Wiwiana Szalińska,

dr hab. Jan Szturc, dr hab. inż. Tamara Tokarczyk, prof. nadzw.,

dr inż . Tomasz Walczykiewicz, prof. nadzw.

Komitet naukowy konferencji Klimat a społeczeństwo i gospodarka

prof. dr hab. Michał Kaszewski, dr Urszula Kossowska-Cezak, prof. nad zw. dr hab. Halina Lorenc,

prof. dr hab. Mirosław Miętus, prof. dr hab. Zbigniew Ustrnul

Publikacja wydana przy współudziale środków z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

ISBN 978-83-64979-12-5

Adres redakcji: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy

01-673 Warszawa, ul. Podleśna 61, tel. 22 56 94 SIO

Przestrzenna i czasowa zmienność długości meteorologicznego okresu wegetacyjnego w północno-wschodniej Polsce ...... ... ....... ..... ......... ... ....... 129 Spatial and temporai variability oj the length oj the meteorological vegetation period in north-eastern Poland

Longina Chojnacka-Ożga, Wojciech Ożga

Sezony bioklimatyczne w sąsiedztwie Zbiornika Solińskiego (1989-1998) ... ..... 145 Bioclimatic seasons in the neighborhood oj Solina Reservoir (1989-1998)

Sylwester Wereski, Marek Nowosad, Mateusz Dobek

KLIMAT Adaptacja .. ..... ..... .... ..... ................... ..... .. ..... ... ......... ....... .......... ....... 159

Fale upałów i ich skutki na przykładach z Europy i Ameryki Północnej ....... ... .. . 161 Heatwaves and their effects on examplesfrom Europe and North America

Agnieszka Krzyżewska

Adaptacja systemu ochrony zdrowia do zmian klimatu ..... .. ................ ...... .. ... ..... 175 Adaptation oj heath care system to climate change

Krzysztof Błażejczyk, Jarosław Baranowski, Anna Błażejczyk

Możliwości wykorzystania wskaźnika wegetacji NDVI w badaniach fenologii roślin ... .. ...... .. .. .. ... ...... .. ...... .... ................. .. .. .... ......... ........... ...... ....... .... .. 191 The possibility oj using the vegetation index ND VI in the plant phenology studies

Bartosz Czemecki, Katarzyna Jabłońska

Sezony bioklimatyczne w sąsiedztwie Zbiornika Solińskiego (1989-1998) Bioc1imatic seasons in the neighborhood of Solina Reservoir ( 1989-1998)

Sylwester WERESKI, Marek NOWOSAD, Mateusz DOBEK Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Marii Curie-Skło­dowskiej w Lublinie

Położenie Polski w szerokościach umiarkowanych wpływa w znaczący sposób na sezonowy charakter obserwowanych w skali roku zjawisk pogodowych. Istotną rolę odgrywa tu zarówno natężenie promieniowania słonecznego, które dociera do powierzchni Ziemi w poszczególnych okresach roku, jak i cyrkulacja atmosferyczna.

Według Wosia [2010]: »poznanie struktury sezonowej klimatu ( ... ) należy uznać za jeden z ważniejszych problemów współczesnej klimatologii«. Początkowo w li­teraturze klimatologicznej o sezonowości pisano najczęściej pod kątem zmian tem­peratury powietrza w cyklu rocznym w kontekście termicznych pór roku. Rozwój klimatologii synoptycznej, który rozpoczął się w latach 1930., pozwolił na zainicjo­wanie prac nad wyznaczeniem tzw. sezonów synoptycznych [Woś 1996].

Obserwowany rozwój biometeorologii oraz zainteresowanie tą dyscypliną coraz szerszej grupy naukowców przyczyniło się do podjęcia prób wyznaczenia tzw. sezo­nów bioklimatycznych [Papiernik 200 l; Półrolniczak 20 l O].

W niniejszej pracy wyznaczono sezony bioklimatyczne w sąsiedztwie Zbiornika Solińskiego i dokonano w nich analizy warunków bioklimatycznych ze szczegól­nym uwzględnieniem warunków korzystnych dla uprawiania turystyki i rekreacji.

Materiał i metody

Materiał do niniejszego opracowania stanowiły terminowe i dobowe wartości elementów meteorologicznych (temperatury powietrza, wilgotności względnej,

145

prędkości wiatru, zachmurzenia, sum opadów atmosferycznych, grubości pokrywy śnieżnej) ze stacji i posterunków meteorologicznych (Lesko, Solina-Jawor, Bali­gród-Mchawa, Terka, Stuposiany) położonych na różnej wysokości n.p.m., w różnej odległości od zbiornika oraz reprezentujących różne formy terenu (rys. I, tab. l). Na ich podstawie wyznaczono dobowe wartości 7 -elementowego kodu I, zaproponowa­nego przez Błażejczyka, w stworzonej przez niego biotermjczno-meteorolgicznej klasyfikacji, służącego do opisu warunków pogodowych [Błażejczyk, Kunert 2011]. W klasyfikacji tej uwzględnia się warunki biotermiczne, określone na podstawie bilansu cieplnego człowieka, oraz charakterystyki meteorologiczne, ważne z punktu widzenia turystyki i rekreacji (tab. 2).

Rys. 1. Lokalizacja stacji i posterunków meteorologicznych uwzględnionych w opracowaniu

Fig. 1. The location of meteorological stations used in the analysis

[źródło, source: opracowanie własne na podstawie Bazy Danych Topograficznych WODGiK Rzeszów;

own elaboration based on Topographic Data Base WODGiK Rzeszów]

l W celu dokonania obliczeń w schemacie zapisu cyfrowego biotermiczno-meteorologicznej klasy­

fikacji pogody, symbole literowe podtypów pogody związanych z intensywnością parności zostały zamienione na wartości liczbowe: symbol C (stres zimna) zamieniono na wartość ,,-1 ", symbol T (wa­runki termoneutralne) zamieniono na wartość ,,0", natomiast symbol H (stres gorąca) zamieniono na

wartość" l". W tab. 2 przedstawiono oryginalny zapis symboli.

146

Tabela l. Lokalizacja i charakterystyka stacji meteorologicznych uwzględnionych w opracowaniu

Table l. Localization and characteristic meteorological stations included in the paper

Współrzędne Wysokość Odległość od

Zbiornika Solińskiego/ Nazwa stacji! geograficznej bezwzględna!

Distance from Forma terenu!

Name of station Geographical Altitude Solina Reservoir

Relief features coordinates (m)

(km)

Lesko qJ = 49°28'

420 10,5 grzbiet!

A. = 22°21' top ofhill

Solina-Jawor qJ = 49°24'

459 1,2 zbocze N/

A. = 22°28' slope N

Baligród-Mchawa qJ = 49°21'

433 9,8 zbocze E/

A. = 22°17' slope E

Terka qJ=49°l8'

445 2,7 dno doliny/

A. = 22°26' valley's bottom

Stuposiany qJ = 49°11'

547 17,2 dno doliny/

A. = 22°41' valley's bottom

W odniesieniu do każdej stacji i każdego typu, podtypu i klasy pogody obliczono średnie wartości pentadowe za okres 1989-1998, a następnie przeprowadzono stan­daryzację danych według następującego wzoru:

Xi -Xśr Z·= ---

l Sx

gdzie: Zi - wartość standaryzowana, Xi - i-ty element zbioru, Xśr - średnia wartość

z próby, Sx - odchylenie standardowe z próby [Stanisz 2007]. Standaryzacja danych odbywała się w 7 zbiorach (każdej charakterystyki od­

dzielnie), z których każdy liczył 365 elementów (z 5 stacji łącznie). Na podstawie tak przygotowanego materiału został prowadzony proces grupowania poszczegól­nych pentad w sezony. W tym celu zastosowano metodę analizy skupień. Każda pentada została w ten sposób zdefiniowana jako pewien punkt w siedmiowyrniaro­wej przestrzeni.

Odległość geometryczna między poszczególnymi punktami została określona za pomocą funkcji zwanej odległością miejską (Manhattan):

n

d(x, y) = I IXi-Yil

;=1

gdzie X = (x], X2, ..• , Xn) i y = (y], Y2, ... , Yn) [Stanisz 2007]. Tworzenie skupisk zostało przeprowadzone metodą Warda, w której miarę zróż­

nicowania między poszczególnymi parami skupisk opisuje wzór:

147

k

ESS = L (Xi-Xśr)2 i=1

gdzie: ESS - błąd sumy kwadratów; Xi - wartość zmiennej będącej kryterium seg­mentacji dla i-tego obiektu, Xśr - średnia wartość skupiska; k - liczba obiektów w skupisku [Stanisz 2007].

Obliczenia zostały wykonane w programie Statistica 10.0. W pracy przyjęto za Wosiem [1977], że sezon klimatyczny nie powinien być

krótszy niż 3 pentady. Aby wyeliminować okresy trwające jedną lub dwie pentady, przeprowadzono proces porządkowania pentad i zastąpienia elementów niepasują­cych. Opis tego procesu przedstawił Nowosad [1980/1981].

Ocena przydatności warunków pogodowych do uprawiania wybranych form tu­rystyki została wykonana na podstawie dobowych wartości wskaźnika WSI (wskaź­nik oceny pogody), które zostały obliczone przy użyciu programu BioKlima_2,6. Wskaźnik WSI może przyjmować wartość: O - pogoda nieprzydatna, l - pogoda przydatna z ograniczeniami lub 3 - pogoda przydatna bez ograniczeń [Błażejczyk, Kunert 2011].

Sezony bioklimatyczne

Tworzenie skupisk pozwoliło na wyłonienie w pierwszej kolejności 4 zbiorów zawierających elementy o podobnych cechach. Liczba zbiorów na każdej stacji była jednakowa. W wyniku porządkowania pentad pod względem chronologicznym dwa zbiory w sposób naturalny zostały rozdzielone przez zbiory zawierające elementy o odmiennych cechach2

• Powstało w ten sposób 6 względnie jednorodnych pod­zbiorów (okresów) następujących po sobie w cyklu rocznym. Na każdej stacji wy­znaczono taką samą liczbę okresów, które nazwano sezonami bioklimatycznymi. Nazwy sezonów nawiązują do wyróżnionych przez Romera [1938] pór roku. Daty ich rozpoczęcia i zakończenia zamieszczono w tab. 3.

Najdłużej trwającym sezonem bioklimatycznym w sąsiedztwie Zbiornika Soliń­skiego był sezon zimowy. Jego początek na stacji w Lesku przypadał na 28 paździer­nika, a pozostałych stacjach rozpoczynał się 2 listopada. Koniec sezonu zimowego przypadał na drugą połowę marca - od 16 marca w Terce i Stuposianach do 31 marca na stacji Solina-Jawor (tab. 3).

2 Sezony wiosenny i jesienny zostały wyłonione w wyniku przedzielenia przez sezon letni, natomiast sezony przedwiosenny i przedzimowy zostały utworzone poprzez rozdzielenie sezonem zimowym

148

Tabela 2. Schemat zapisu cyfrowego biotenniczno-meteorologicznej klasyfikacji pogody

Table 2. Scheme of digital description of bio-thennal-and-meteorological weather classification

[źródło, source: Błażejczyk, Kunert 2011]

...... dl

.g~ bIJ .... o dl 0..-5 0..«1

~~

Miejsce zapisu symbolu!

Location of notation

1 xxx xxx

x 2xx xxx

E=: G C/)~

Przedział!

Range SymboV Symbol

Oznaczenie/ Description

odczucia cieplne/thennal sensation

< -38,0 -3 bardzo zimna/very cold

od -38,0 do -0,5 -2 zirnna/cold

od -0,4 do 22,5 -I chłodna/cool

od 22,6 do 31,9 O komfortowa/comfortable

od 32,0 do 45,9 1 ciepła/wann

od 46,0 do 54,9 2 gorąca/hot

> 55,0 3 bardzo gorąca/very hot

bodźce radiacyjne/radiation stimuli

< 75 1 słabe/week ~~----------~------+---------------------------~

~..§ od 75 do 150 2 umiarkowane/moderate ~r--------1-----+--------------------~

> 150 3 silne/strong ...... dl ~ __________ ~ ____ L-__________ -L ______ ~ ________________ ~ ________ ~

-6~ 0,f:)

~~ 0.. .... p., dl

0-5 ." «I

~~

~~ o,.!s bIJ u o .... p., dl

«1-5 '" «I

Q~

x xx4 xxx

x xxx 5xx -

x xxx x6x

x_xxx_xx7

stres tennofizjologiczny/physiological strain

> 1,50 C stres zimna/cold dtress

od 0,75 do 1,50 T warunki tennoneutralne/thennoneutral

< 0,75 H stres gorąca/hot stress

intensywność pamości/sultriness intensity

:S 30,0 O brak/non sultry ~ ,"",~----~----~------+-----------------~~-------4 ~ ~ od 30, I do 70 1 umiarkowana/moderate

r---~-----+----~-------------------------4 > 70,0 2 dużalgreat

dobowe kontrasty tenniczne/daily temperature contrasts

.... G :S 8,0 O duże/great

.,,~

> 8,0 1 małe/smali

opad atrnosferyczny/precipitation

'""' < 1,0 O bez opadu!without rain ~ 8

8 ~ 1,0 z opadern/with rain '--' 1

pokrywa śnieżna/snow cover

'""' < 10 O bez śnieguJwithout snow cover U 8 C/) u

'--' ~IO 1 ze śniegiern/with snow cover

149

Tabela 3. Daty rozpoczęcia i zakończenia sezonów bioklimatycznych na stacjach w otoczeniu Zbiorni­

ka Solińskiego (1989-1998)

Table 3. Data ofthe beginning and the end ofbioclimatic seasons on the meteorological stations in the

neighborhood of Solina Reservoir (1989-1998)

Sezon/Season Lesko Solina-Jawor Baligród-

Terka Stuposiany -Mchawa

zimowy/winter 28X - 21 m 2XI - 31 III 2 XI -21 III 2XI - 16III 2XI - 16III

przedwiosenny/ 22m - 20N IN - 20 N 22m - 20N 17m - 20N 17m - 20N

early spring

wiosenny/spring 21 N - 24 VI 21N - 4VI 21N - 4VI 21 N -29VI 21 N - 4VI

letni/summer 25 VI - 23 VIII 5VI - 2IX 5 VI - 28 VIII 30VI - 23 VIII 5VI - 2IX

jesienny/auturnn 24 VIII - 27 IX 3IX - 17X 29VIII - 17X 24 VIII - 17X 3IX - 17X

przedzimowy/ 28 IX - 27 X 18X - IXI 18 X - l XI 18X - IXI 18X - IXI

early winter

W sezonie tym najczęściej występował typ pogody zimnej - od 47% dni w Lesku do 61 % dni na stacji Solina-Jawor. Nieco rzadziej, bo od 34% (Solina-Jawor) do 46% (Lesko) dni był typ pogody chłodnej. Typ pogody komfortowej występował jedynie podczas 4-6% dni (rys. 2), a typ pogody bardzo zimnej notowano jedynie na stacji w Terce i były to przypadki sporadyczne.

Podczas sezonu zimowego notowano najczęściej słabe bodźce radiacyjne. Ich frekwencja na stacji w Lesku wynosiła 55%, natomiast na stacji Solina-Jawor 72% dni w sezonie. Bodźce umiarkowane notowano z częstością 27-43% dni w sezonie. Sezon zimowy w otoczeniu Zbiornika Solińskiego odznaczał się przewagą warun­ków do występowania termofizjologicznego stresu zimna. Warunki termoneutralne oraz sytuacje pogodowe związane ze stresem gorąca były w tym sezonie sporadycz­ne i nie przekraczały 1 % dni. Równie rzadko notowano warunki, które mogłyby sprzyjać wystąpieniu uczucia parności (tab. 4).

Analizując dobową kontrastowość warunków termicznych w sezonie zimowym, zaobserwowano, że udział dni, gdy różnice między maksymalna i minimalną tem­peraturą powietrza były większe lub równe 8°C, wyniósł 60-75%. Dni z opadem atmosferycznym stanowiły ok. 1/3 sezonu zimowego, natomiast częstość występo­wania pokrywy śnieżnej o grubości większej lub równiej 10 cm wynosiła od 23% dni w sezonie na stacji Baligród-Mchawa do 38% na stacjach w Terce i w Stuposia­nach (tab. 4).

W sezonie zimowym najczęściej notowano warunki pogodowe o cechach ko­rzystnych do uprawiania aktywnych form rekreacji, takich jak intensywne mar­sze czy gry terenowe. Pogoda przydatna bez ograniczeń dla wymienionych form

150

spędzania wolnego czasu występowała w tym sezonie średnio przez 61-69% dni, a pogoda przydatna z ograniczeniami przez kolejne 30-42% dni. Warunki pogodowe pozwalające bez ograniczeń na łagodne formy turystyki, takie jak spacery czy spo­kojne zajęcia terenowe, notowano przez 25-35% dni w sezonie. Natomiast warunki atmosferyczne korzystne dla turystyki narciarskiej występowały tylko przez 8-13% dni w sezonie.

Sezony przedzimowy i przedwiosenny należą do naj krótszych sezonów wyzna­czonych w niniejszym opracowaniu. Długość sezonu przedwiosennego wynosiła w zależności od stacji od 30 do 35 dni, natomiast sezon przedzimowy trwał od 15 do 25 dni (tab. 3). Podczas obu sezonów najczęściej notowano pogodę chłodną

Tabela 4. Częstość występowania (%) podtypów i klas pogody w sezonie zimowym na stacjach

w otoczeniu Zbiornika Solińskiego

Table 4. Frequency (%) ofweather subtypes and c1asses at winter season on the meteorological stations

in the neighborhood of Solina Reservoir

Lesko Solina- Baligród-

Terka Stuposiany -Jawor -Mchawa

Natężenie bodźców radiacyjnychlIntensity of radiation stimuli

słabe/week 54,6 71,S 61,9 66,5 64,3

umiarkowane/moderate 43,1 26,6 36,1 31,S 34,4

silne/strong 2,3 1,9 2,0 2,0 1,3

--- '" Stres termofizjologiczny/Physiological strain ;;'-'Q)

"" A o Co stres zimnalcold stres s 99,6 99,2 99,7 99,8 99,8 00.0 o ;:l

A", warunki termoneutralne/ ;;.-. ...

0,4 0,7 0,3 0,2 0,2 ~.s thermoneutral "" '" ~~ stres gorąca/hot stres s 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0

IntensYwność parnościlSultriness

brak/non sultry 99,8 99,5 99,8 99,8 99,9

umiarkowanalmoderate 0,2 0,5 0,1 0,2 0,1

dużalgreat 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0

Dobowe kontrasty termicznelDaily temperaturę contrasts

małe/smali 74,9 72,1 66,2 62,2 60,2

--- '" duże/great 25,1 27,9 33,8 37,8 39,8 ;;.-.Q)

"" ~ Opad atrnosferyczny/Precipitation o '" 00-o u bez opadu/no rain 69,3 66,2 70,4 61,4 60,8 A~

;;'-'..<:l '" ~ z opadem/rainy 30,7 33,8 29,6 38,6 39,2 '" '" :i~ Pokrywa śnieżnalSnow cover

bez śniegu/no snow 71,1 69,7 77,3 62,3 62,5

ze śniegiem/snowy 28,9 30,3 22,7 37,7 37,5

151

(41-54% dni w sezonie), ale względnie duży był też udział typów pogody zimnej (10-28% dni w sezonie) i komfortowej (16-26% dni w sezonie) oraz ciepłej (9-26% dni w sezonie).

Na wszystkich stacjach w sezonie przedwiosennym frekwencja dni o silnych bodźcach radiacyjnych wynosiła 14-20% dni, podczas gdy w sezonie przedzimo­wym pogoda taka występowała jedynie na stacji w Lesku (9% dni w sezonie). W porównaniu z sezonem zimowym, w omawianych okresach częstsze były wa­runki termoneutralne, których udział wynosił 2-7% przypadków w sezonie przed­wiosennym i 5-14%-w sezonie przedzimowym. Podobnie jak w sezonie zimowym, sytuacje sprzyjające wystąpieniu uczucia parności w omawianych sezonach były sporadyczne. W sezonie przedwiosennym na stacjach w Terce i w Stuposianach dni z pokrywą śnieżną o grubości większej lub równej 10 cm notowano odpowied­nio z częstością 14 i 16% dni w sezonie. Na pozostałych stacjach udział takich dni w sezonie wynosił 4-7%.

Z punktu widzenia przydatności pogody dla turystyki najczęściej podczas sezo­nów przedwiosennego i przedzimowego występowały warunki pogodowe sprzyja­jące uprawianiu łagodnych i aktywnych form rekreacji. W pierwszym przypadku częstość takich sytuacji wynosiła 30-48% w sezonie przedwiosennym i 38-59% w sezonie przedzimowym, w drugim natomiast odpowiednio 40-56% i 55-67% przypadków w poszczególnych sezonach. Nieco rzadziej notowano dni z pogodą korzystną do kąpieli słonecznych i powietrznych. W sezonie przedwiosennym ich udział wynosił odpowiednio 22-31% i 18-23%, a w sezonie przedzimowym odpo­wiednio 30-48% i 22-49% wszystkich dni. Warunki pogodowe sprzyjające turystyce narciarskiej notowano z częstością nieprzekraczającą 5% dni w sezonie przedwio­sennym. W Lesku, Baligrodzie i Terce w sezonie przedzimowym warunki takie nie występowały wcale.

Sezon wiosenny na wszystkich stacjach rozpoczynał się w 21 kwietnia i trwał na trzech stacjach do 4 czerwca, natomiast w Lesku i Terce kończył się odpowiednio 24 i 29 czerwca. Sezon jesienny rozpoczynał się na przełomie sierpnia i września i, z wyjątkiem Leska, trwał do połowy października (tab. 3). W sezonach wiosennym i jesiennym najczęściej obserwowano typ pogody chłodnej (36-49% dni w sezonie) lub ciepłej (29-38%); rzadziej występowały typy pogody komfortowej (11-15%) i gorącej (4-12% dni w sezonie).

Podczas sezonu wiosennego notowano dużą frekwencję warunków pogodowych o silnych bodźcach radiacyjnych, która wynosiła 24-40% dni w sezonie. W sezonie jesiennym udział takich dni był mniejszy (7-21 %). Warunki termoneutralne podczas sezonu wiosennego i jesiennego występowały przez ok. 1/3 wszystkich dni w tym okresie. W obu sezonach notowane były również dni z termofizjologicznym stresem

152

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

O Lesko

_ bardzo zimno/very cold

_ zimno/cold

Solina­-Jawor

Baligród­-Mchowa

TeTka

_ chlodno/cool _ gorąco/hot

Stuposiany

_ komfortowo/comfortable _ bardzo gorąco/very hot

ciepło/wartJl

Rys. 2. Częstość występowania (%) poszczególnych typów pogody w sezonie zimowym na stacjach

w otoczeniu Zbiornika Solińskiego

Fig. 2. Frequency (%) ofweather types at winter season on the meteorological stations in the neighbor­

hood of Solina Reservoir

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

O Lesko

- bardzo zimnolvery cold

_ zimnolcold

Solina­"·Jawor

Baligród­-Mchawa

TeTka Stuposiany

_ chlodno/cool _ gorącolhot

_ komfortowo/comfortable _ bardzo gorąco/very hot

ciepło/wann

Rys . 3. Częstość występowania (%) poszczególnych typów pogody w sezonie letnim na stacjach

w otoczeniu Zbiornika Solińskiego

Fig. 3. Frequency (%) ofweather types at summer season on the meteorological stations in the neigh­

borhood of Solina Reservoir

gorąca (2-7% dni w sezonie). Częstość występowania warunków o umiarkowanej intensywności parności była zróżnicowana na poszczególnych stacjach. Zarówno w sezonie wiosennym, jak i jesiennym udział takich dni w Lesku i w Terce wynosił 4-6%, a w Stuposianach 12%. Parność o dużej intensywności notowana była w tych sezonach z częstością nieprzekraczającą 2% dni.

153

Tabela 5. Częstość występowania (%) podtypów i klas pogody w sezonie letnim na stacjach w otocze­

niu Zbiornika Solińskiego

Table 5. Frequency (%) ofweather subtypes and classes at summer season on the meteorological sta­

tions in the neighborhood of Solina Reservoir

Lesko Solina- Baligród-

Terka Stuposiany -Jawor -Mchawa

Natężenie bodźców radiacyjnych/lntensity ofradiation stimuli

słabe/week 26,4 44,9 33,0 36,8 35,6

umiarkowane/moderate 19,7 23,3 19,5 28,2 26,1

silne/strong 53,9 31,8 47,5 35,0 38,3 --. '" ;>'al -.::l o. Stres termofizjologiczny/Physiological strain

°e stres zirnnaJcold stress 30,1 27,4 30,3 32,0 30,2 !>Il.o o ::I 0.",

warunki termoneutralne/ ;>. .... 45,3 50,7 49,1 46,0 50,7 ~al oB thermoneutral

-.::l o:s

~~ stres gorąca/hot stress 24,6 21,9 20,6 22,0 19,1

Intensywność parnościlSultriness

brak/non sultry 81,9 66,6 73,9 83,2 60,3

umiarkowanaJmoderate 16,5 24,6 20,7 14,1 34,7

dużalgreat 1,6 8,8 5,4 2,7 5,0

Dobowe kontrasty termiczne/Daily temperature contrasts

małe/small 25,4 26,5 22,6 19,2 22,1

--. '" duże/great 74,6 73,5 77,4 80,8 77,9 ;>.al

-.::l '" Opad atmosferyczny/Precipitation o ~ !>Il-o o

bez opadu/no rain 67,8 64,7 65,2 63,6 60,0 0. ....

~.s z opadem/rainy 32,2 35,3 34,8 36,4 40,0 o:s o:s

S2~ Pokrywa śnieżnaJSnow cover

bez śniegu/no snow 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

ze śniegiem/snowy - - - - -

W sezonie wiosennym występowała przewaga dni o dużych dobowych kontra­stach tennicznych, czyli z dobową amplitudą temperatury równą lub większą 8°C (ponad 70% dni w sezonie), natomiast w sezonie jesiennym dni takie notowano z częstością od 49% w Solinie do 60% w Terce i w Stuposianach.

Warunki pogodowe przydatne bez ograniczeń kąpielom słonecznym i powietrz­nym, a także spacerom i spokojnym zajęciom terenowym, występowały średnio przez ok. 31-42% dni w sezonie wiosennym i jesiennym. Natomiast frekwencja po­gody korzystnej dla aktywnych fonn turystyki, takich jak turystyka piesza, rowero­wa czy gry terenowe, wynosiła 29-47% dni w wymienionych sezonach.

154

Początek sezonu letniego na stacjach w Solinie, Baligrodzie i Stuposianach został wyznaczony na 5 czerwca, a jego koniec na przełom sierpnia i września. Na dwóch pozostałych stacjach okres ten był krótszy i trwał od końca czerwca do końca sierp­nia (tab. 3). W sezonie letnim najczęściej notowano typy pogody: chłodnej, ciepłej i gorącej, a ich frekwencja wynosiła po 22-33% dni. Pogoda bardzo gorąca występo­wała natomiast przez ok. 6-8% dni (rys. 3).

W sezonie letnim częstość występowania warunków termoneutralnych wynosiła ok. 50%, a termofizjologiczny stres gorąca obserwowano przez 19-25% dni w se­zonie. Także częściej notowano warunki pogodowe powodujące wystąpienie zjawi­ska parności. Dni o umiarkowanej intensywności parności występowały najczęściej w Stuposianach (34% dni w sezonie), natomiast dni z parnością o dużej intensywno­ści notowano najczęściej w Solinie (8% dni w sezonie). W sezonie letnim przewa­żały dni o dużych dobowych kontrastach termicznych, które stanowiły 74-81 % dni w okresie (tab. 5).

Pod względem przydatności pogody do kąpieli słonecznych i powietrznych naj­rzadziej warunki korzystne w sezonie letnim występowały w Stuposianach (21-24% dni w sezonie) i Solinie (25-34%), najczęściej zaś w Lesku (38-45%). Łagodnym formom turystyki pogoda sprzyjała przez 20-32% dni w sezonie, natomiast dla ak­tywnych form turystyki korzystne warunki atmosferyczne występowały z częstością 17-31 % dni w sezonie. Najrzadziej występowały one w Stuposianach, a najczęściej w Terce.

Podsumowanie

Zastosowanie analizy skupień pozwoliło na wyznaczenie na stacjach znajdują­cych się w sąsiedztwie Zbiornika Solińskiego 6 sezonów bioklimatycznych o zróż­

nicowanej długości. Najdłużej trwającym był sezon zimowy; w Terce i Stuposianach liczył on 135 dni, a na stacji Solina-Jawor 150 dni. Warunki pogodowe, jakie noto­wano podczas tego sezonu, sprzyjały głównie uprawianiu aktywnych form rekreacji, takich jak intensywne marsze czy gry terenowe. W sezonie tym występowały też warunki korzystne do uprawiania turystyki narciarskiej. Sezon letni natomiast liczył od 55 dni w Terce do 90 dni na stacjach Solina-Jawor i Stuposiany. Na większości stacji przez ponad 30% dni w tym sezonie panowały korzystne bez ograniczeń wa­runki do zażywania kąpieli słonecznych i powietrznych. Jednakże równie duża była frekwencja warunków niesprzyjających uprawianiu aktywnych form rekreacji.

Pozostałe sezony trwały znacznie krócej i charakteryzowały się przewagą warun­ków korzystnych zarówno do uprawiania łagodnych, jak i aktywnych form rekreacji.

155

Wiedza na temat sezonowego charakteru warunków biometeorologicznych, choć bardzo ważna w wielu dziedzinach życia człowieka, m. in. podczas planowania prac polowych, w transporcie czy w działaniach związanych w ruchem turystycznym; nie została dotychczas w wyczerpujący sposób poznana, dlatego też istnieje potrzeba prowadzenia dalszych prac w tym zakresie.

Literatura

Błażejczyk K., KunertA., 2011, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Mono­

grafie IGiPZ PAN, 13,366 s.

Nowosad M., 1980/1981, Sezony narciarskie w Komańczy (1960/6/-/974/75) , Annales UMCS, sec. B,

35-36 (10),161-173

Papiernik Ż. , 2001, Biometeorologiczne pory roku na tle zmieniających się warunków klimatycznych,

Balneologia Polska, XLIII (1-2),100-109

Półrolniczak M., 2010, Międzydobowe zmiany ciśnienia atmosferycznego na obszarze środkowej Eu­

ropy w latach /95/-2000 jako czynnik wpływający na zdrowie człowieka, Bogucki Wydawnictwo

Naukowe, Poznań, 129 s.

Romer E., 1938, Pogląd na klimat Polski, Czasopismo Geograficzne, 16, 193-224

Stanisz A., 2007, Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medy­

cyny. Tom 3: Analizy wielowymiarowe, StatSoft, Kraków, 500 s.

Woś A., 1977, Zarys struktury sezonowej klimatu Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Pomorskiego,

Seria Geografia, 15, Wydawnictwo Naukowe, UAM, Poznań, 88 s.

Woś A., 1996, Struktura sezonowa klimatu Polski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 146 s.

Woś A., 2010, Klimat Polski w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 489 s.

Streszczenie

W pracy wyznaczono sezony bioklimatyczne w sąsiedztwie Zbiornika Solińskiego, a także do­

konano analizy warunków bioklimatycznych w obrębie poszczególnych sezonów, ze szczególnym

uwzględnieniem warunków korzystnych dla uprawiania wybranych form turystyki i rekreacji. Materiał

wyjściowy stanowiły dobowe wartości elementów meteorologicznych ze stacji i posterunków meteoro­

logicznych (Lesko, Solina-Jawor, Baligród-Mchawa, Terka, Stuposiany), położonych na różnej wyso­

kości n.p.m., w różnej odległości od zbiornika oraz reprezentujących różne formy terenu.

Do wyznaczenia sezonów bioklimatycznych wykorzystano analizę skupień . Tworzenie skupisk zo­

stało przeprowadzone przy użyciu metody Warda. Wyłoniono w ten sposób na każdej stacji określoną

liczbę zbiorów, zawierających elementy o podobnych cechach. Chronologiczne ich uporządkowanie

w cyklu rocznym pozwoliło na wyłonienie 6 względnie jednorodnych okresów, które nazwano sezo­

nami bioklimatycznymi.

156

Summary

In this paper the authors have detennined the bioclimatic seasons in the neighborhood of Solina

Reservoir. Furthennore favorable bioc1imaric conditions of particular seasons were analyzed in tenns

of usefulness for tourism and recreation. Datasets used in the analysis are from five meteorological

stations (Lesko, Solina-Jawor, Baligród-Mchawa, Terka, Stuposiany) located at different heights above

sea level, at varying distances from the Solina Reservoir and representing vańous landfonn.

To detennine the bioclimatic seasons authors used c1uster analysis - Ward method. For every sta­

tion there were sełected sets of elements which had simiłar features. The chronological arrangement in

the annual cyc1e allowed for identification of six relatively homogeneous peńods, which were named

bioc1imatic seasons.

Dane korespondecyjne

Sylwester Wereski, Marek Nowosad, Mateusz Dobek

e-mail: sylwester.wereski@poczta.umcs.łublin.pl

Uniwersytet Mańi Cuńe-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej,

Zakład Meteorologii i Klimatologii

21-718 Lublin, Aleja Kraśnicka 2c

157