KİTLE İLETİŞİM KURAMLARI OLUŞUM

7/29/2019 KİTLE İLETİŞİM KURAMLARI OLUŞUM

http://slidepdf.com/reader/full/kitle-iletisim-kuramlari-olusum 1/62

KİTLE İLETİŞİM KURAMLARIOLUŞUM



Kitle iletişimini bilimsel olarakaçıklama çabalarını önce

sosyoloji, siyaset bilimi,

sosyal psikoloji

ve psikolojiyle ilgili incelemeler içindebasına yer veren çalışmalardagörürüz.



Bu yaklaşımlar, Freud’dan,

Maslow’dan, Weber’den, Durkeim’den Comte’den ve G.H. Mead’den oldukça etkilenmiş

yaklaşımlardır.



Kitle iletişim kuram ve araştırmaları

sosyal bilimlerin içinde filizlenipgelişti.



1-Var olan toplumsal yapıyı ve kitleiletişimini geliştirmeye çalışan tutucuyaklaşımlar ve

2-toplumsal yapının ve kitleiletişiminin varlığını ve doğasınısoruşturan eleştirel yaklaşımlar.



Fakat her iki yönelim içinde de araştırmalar

retorik,

göstergebilim,

fenomonelojik,

cybernetic,

sosyo- psikolojik,

sosyo-kültürel ve ekonomik açıklamalarüzerinde durmuşlar ve bu alanlardakurumsal yaklaşımlar geliştirmişlerdir.



Göstergebilim (semiotics) ileuğraşanların bazıları sadeceişaretler/sembollerle aracılananilişkiye önem verirken

eleştirel okullar sembollerin ideolojikkarakterleri üzerine eğilmişlerdir.



İletişim sorunu olarak ana akımlaröznel görüşler arasındaki yanlışanlama veya dengesiz açıklık (gap)üzerinde durur.



Eleştirel yaklaşımlarda iletişimsorunları

öznelerin konumlandırılması, bilinç,

ideoloji ile ilgili sorunlar olarak ortayaçıkar.



Psikolojik ve sosyo-psikolojikyaklaşımlar; ifade,

etkileşim (interaction)

ve etki üzerinde dururlar. Günümüze kadar (özellikle 1980’lere kadar)

olan iletişim kuramları ve araştırmaların çokbüyük çoğunluğunun kuramsal temeli vearaştırma yönelimleri, psikolojik ve sosyal-psikolojik ilgi üzerinde odaklanmıştır.



Sosyo-kültürel, sosyolojik ve makro-siyasal ekonomik yaklaşımlar

ya sosyal düzenin yeniden üretimininsağlanması ya da soruşturulmasıçerçevesinde kuramlar geliştirmiş vearaştırmalar yapmışlardır.



Bu kuramlar çoğunlukla kitle iletişiminintoplumdaki yeri, rolleri ve etkileri üzerindedurmuşlardır.

Ana akımda denge, yapı altyapılar, entegrasyon, farklılaşma, büyüme,

bozulma/çürüme, denge bozulması,

yeniden entegrasyon, işlevsel çatışma,sosyalizasyon, kimlik gibi konu vekavramlar ön plana çıkar.



Eleştirel okulda ise yabancılaşma,çatışma, meşruluk, dengesizlik, üstyapı, alt-yapı, üretim ilişkiler üretimbiçimi, dağıtım ve bölüşüm, mülkiyetilişkileri, tekelleşme, ideoloji, baskı,diyalektik, materyalizm, bilinç,direniş,

gibi konu ve kavramlar ön plandadır.



TUTUCU VE LİBERALYAKLAŞIMLARIN OLUŞUMU

Kitle iletişim aracı olarak basını veardından radyoyu ele alıp inceleyenaraştırmalar 1920’leri Avrupa veAmerika’daki siyasal ve ekonomikkoşullarında egemen gündemde olan

propaganda ve kamuoyu bağlamı içinde oluşmuştur.

Bu da kuramsal yanda psikoloji temelliuyaran-tepki (stimuli-response) kuramınınegemenliğini getirmiştir.



doğrudan etkiyi anlatan

taşıma kemeri” (transportation belt)

“hipodermic iğne” (hypodermicneedle) ve

“sihirli mermi” (magic bullet)kuramları türemiştir.



Bu ilk yaklaşımlar Avrupa veAmerika’da 19’uncu yüzyıldan berigiderek artan işçi hareketleri vekitlelerin ayaklanmasının kontrolgereksinimi ve burjuvademokrasisinin korunma

gereksinimlerini karşılamayla ilgilidir.



Kitlelerden korku iletişimi, bu korkuyanedenler ve çözüm yolları sonyüzyılda temel olarak iki kaynaklıyönelime sahiptir.



Birincisi

burjuva demokrasisinin kitleleri baskıyöntemlerini ve mekanizmalarınıkullanarak denetlemesi ve bunuComte’cu tutucu ve uzantısı olan

Nazi/faşist bilim adamlarınındesteklemesidir.



İkinci yönelim

Marks,

Weber ve özellikle Simmels’den etkilenen

“Marksist olmayan çatışmakuramcılarının” savunduğu liberal-çoğulcu olarak nitelenen yaklaşımlarıiçerir.



Bu yaklaşımlarda kitlelerden korku,kitlelerin toplumsal egemenliksüreçlerine seçim ve sivil örgütsüreçleriyle katılmalarınıyaygınlaştırarak geniş tabanlı birmeşrulaştırma elde etmek ve

sürdürmek politikası içindeanlamlandırılır.



Bu yaklaşım 20. Yüzyılın başındageliştirenler (Dewey, Parks, Cooley,Blumer, ve Mead) iletişim ve toplumsorunlarına eleştirel açıdan yaklaşmış,iletişim kurumlarının demokratiktoplumun gelişmesinde önemli

görevlere sahip olduğunainanmışlardır.



Kitlelerden duyulan rahatsızlık vekorku, bilimde kendini kitleleridemokrasi ve gelişmeye tehlikeolarak gösterme temeline dayananyönelimi ortaya çıkarmıştır.



Bu alanda iletişimle ilgili ilk kuramlar,kitlelerin başkaldırısı,

1895’te basılan Le Bon’un KalabalıkPsikolojisi başlıklı yapıtındagörünmeye başladı.



İletişimle ilgili her yaklaşımın önemlibaşlangıçları 18., 19. Ve 20. Yüzyılınbaşlarındaki yoğun mücadelelerebağlı olarak gelişmiştir.



19. yüzyılın tutucu aydınları eski

Yunan kültüründen, özelliklePlaton’dan, dinci ve idealist feodalorta çağdan çok etkilenmişlerdir.



Toplumu sanki yaşayan organizmalargibi temel gereksinimleri olan birbütün olarak niteleyen bu aydınlara

göre, her insan, gelenek görenekleri, toplumun değerlerini ve kurumlarını

yaşatan görevleri yerine getirerektoplumun yaşam gereksinimlerinisağlamak için yaratılmıştır.



Örneğin en tutuculardan en liberallerinekadar, önde gelen bilim adamları

(Comte,

Durkheim, Spencer, Burke, Tocqueville ve benzerleri) 19. yüzyıldaki

tüm ayaklanmalara karşı “doğal düzenininonarılması ve korunması” gerekliliğini önesürmüşlerdir.



Pozitivizmin ve sosyolojinin kurucusuolarak bilinen Comte’a göre toplumsalolgular doğal olgular gibi kesinbelirleyiciliğe sahiptir. Yani toplumsalevrimi değiştirmek olası değildir.



Toplumlar evrimle belirlenir. Bu evrim üçaşamadan geçer:

Teolojinin hakim olduğu askeri dönem, metafizik düşünün egemen olduğu adli

dönem, pozitif düşünün hakim olduğu sınai dönem. Bu üç aşama zorunlu olarak ve düzenli bir

şekilde birbirini izler; insanların

farklılıklarından ve denetiminden bağımsızolarak oluşurlar. (Yani başkaldırı ve devrimçabaları, doğaya ve evrime aykırıdır.)



Comte’un bilime katkısı “pozitivistyaklaşımın kurucularından” olmasıdır.Pozitivist kavramı kısaca bilginindeneysel (ampirik) yolla eldeedilmesidir..



Pozitivizm var olan sistemde,kurallarda ve değerlerde iyilikyattığını belirtip, toplumsal yapınınfaydalı yönlerine eğilir.

Pozitivizmin ideolojik çeşitliliği veinanç farklarını ortadan kaldıracağı

düşünülür.



Comte’çu pozitivizm, “bu faydalılık” kadar,toplumsal birlik ve bağlı kavramlarına daaynı hayranlıkla yaklaşmıştır.

Bu görüş Durkheim, Radcliff Brown ve diğerfonksiyonistlerden geçerek günümüzünsosyal bilimlerindeki ana-yol (=çoğunlukla

pozitivist-deneysel ) yaklaşımlarına nedenolmuştur.



İngiltere’nin 19. yüzyıl Koşullarındaliberal eğilimi temsil eden Spencer,toplumu biyolojik organizmayabenzetir ve toplumsal değişimievrensel bir süreç olarak tanımlar.



Spencer’e göre insan ve toplumsal örgütler,canlı organizmalarda olduğu gibi, hacimcebüyürken, aynı zamanda yapıda dabüyürler, parçaları çoğalır ve farklılaşır.

İlkel grup basit artma ile hiçbir zamanbüyük bir hacme ulaşmaz. Hacimbüyüdükçe yayılır, yayıldıkça parçalarıbirbirini tutamaz hale gelir, sonuçta gruplarveya kabilelere ayrılır. Bu ayrılan kabileler,

gruplar, oymaklar, zamanla birbirindenfarklılaşır. Bu süreç çoğu kez, bazıların yokolması ve ötekilerin büyüme ve yenidenbölünmesiyle devam eder.



Kısaca büyüme, farklılaşma ve bütünleşmesüreci sonunda toplumlar askeri yapıdansınai yapıya doğru gelişir.

Sınai toplumlarında, sözleşmeye dayananilişkiler, bireysel girişimler,

gönüllü ortak ilişkiler,

korunan kişi hakları,

kendini dizginleme ve sürekli barışegemendir.



Spencer’in bu görüşü günümüzünsosyal bilimlerinin liberal- çoğulcugörüşlerin temelini yansıtır.



Dikkatini çoğunlukla “ortak bilinç” etrafındatoplayan Durkheim’a göre toplum yapısı vedüzenlemeler yerel, biyolojik ve psikolojikgüçlerin yanında, insan davranışının temelbelirleyicisidir. Toplumda kişinin altınagirdiği denetim fiziki değil, “ahlaki” yanitoplumsaldır. İnsan kendi yasasını kabagüçle kabule zorlayan maddi çevreden

almaz, insandan üstün olan “ortakbilinç”ten alır. İnsan bu “üstün” bilincinfarkındadır.



Yani Durkheim’a göre toplumsaldenetim kötü bir şey değildir ve işbölümü toplumda dayanışma yaratır.

(Gouldner, 1970:122) Durkheim hemdevlet gücünü ve toplumu insanınüstünde ve ötesinde görür, hem de

bu ideolojisini, egemen gerçek olarakkabul eder.



Durkheim çağdaş toplumun “hastalıklarının” nedenini ahlaktabulur. Toplum ekonomik yoksulluktan

değil, “tehlikeli ahlak yoksulluğundan” acı çekmektedir. Buna çözüm olarakda Durkheim ticari ve sınai meslekler

için bir ahlak sistemininkurumsallaştırılmasını savunur.



Kapitalist dünyanın kendini haklıçıkarmasında en çok kullandığı birnedensellik bağını, kitlelerden nefret eden,

geleceğe korkuyla bakan ve tek çareninkitlelerin kontrol edilerek durdurulmasınıöngören Charles Darwin ortaya atmıştır.Darwin’in Hobbes’çu insanı yücelten “en

zinde olanın sağ kalışı” varsayımını işlemesigünümüzün egemenlik ideolojisinin temeltaşlarından biridir.



Darwin’in organik evrim yaklaşımını birkaçtemel varsayımla özetleyebiliriz:

(a) yaratıklar arasında çok büyük

çeşitlilikler vardır. (b) Her yaratık türünün nüfusu, o yaratığınvar olma olanaklarının ötesinde çoğalmagösterir. Sonuç olarak yaratıklar arasındave aynı tür yaratıklar içinde bir var olmauğraşı vardı. Bu mücadelede en güçlü, enbecerikli ve en el verişli uzun dönemde sağkalır.



Darwin’in düşünceleri 19. Yüzyılınsonlarında ve 20. Yüzyılın başlarında

Mosca,

Pareto,

ve Michels gibi aydınların tutucuseçkinci yaklaşımlarının temel taşıolmuştur.



Bilim adamları, bu “bilimsel” tutumlarını da sadece görüşbiçimleriyle değil, aynı zamanda

günlük egemen toplumsalgündemlerin iletişimine katılmabiçimlerinde de göstermişlerdir.Örneğin Tocqueville, 1848 Paris

olaylarında, “cumhuriyeti korumak” için işçi hareketinin kan dökerekbastırılmasına tepki göstermemiştir.



Birinci Dünya Savaşında, liberal/ilericiDurkheim ve yandaşları, “ulusaldavayı” coşkuyla desteklediler.

“İlerici” veya “demokrat” Almansosyologlar (Simmel, Sombart,Tönnies ve Weber) aynı şekilde kendi

ülkelerinin ulusal davasının tek doğruve haklı olduğunu savunup Reich’insavaş çabalarına katkıda bulundular.



Amerika’da sosyoloji, işçimücadelesinin en yoğun olduğuChicago kentinde Chicaggo

Üniversitesi’nde gelişti.



Chicago Üniversitesi’nin önemli üç entelektüeli,Amerikan iletişiminin liberal-demokratik biçimininkurucuları oldular.

John Dewey,

George H. Mead, Parks ve Michigan Üniversitesi’nden Cooley iletişimin

demokrasinin reformuna hizmet edeceğini umutettiler. Cooley’e göre (1909) kitle iletişim araçları

sayesinde ideal demokratik duruma dönüş mümkünolacaktı, çünkü fikirlerin serbest akımı herkesin siyasalkarar verme sürecine katılmasını kolaylaştıracaktı.



Kitle iletişimi içinde tutucuyaklaşımlar çerçevesi içindekiaraştırmaların ve kuramların 20.

Yüzyılın başındaki karakteri, zamanınegemen koşullarının ve sorunlarınınbütünleşik bir parçasıdır.



Bu koşullar iki dünya savaşı arasındapropaganda, halkla ilişkiler vekamuoyunun (seçmenlerin, kitlelerin,

vatandaşların tercihlerinin vedüşüncelerinin) biçimlendirilmesiniönem kazanmasını getirdi.Dolayısıyla, birinci dünya savaşıyla

birlikte iletişimle ilgili olarakpropaganda teknikleri ve etkiüzerinde incelemeler artmaya başladı.



1930’larda faşist kışkırtma propagandasıyla, (agit-prop) birlikte psikolojik savaş gelişmeye başladı.

Propaganda ve psikolojik savaş görüşü, faşistİtalya’da Nazi Almanya’da ve diğer totaliter rejimlerinolduğu bir çok ülkede tutulması, iletişimde

“total etki” ve “pasif izleyici” “taşıma kemeri kuramı ”, (hipodermik iğnenin ve S-R yaklaşımının başka bir

isimdeki şekli ortaya atıldı.



Kitlelerin kısa ve baskıcı yoldan çözümsunan faşist ideolojiye sarılmasını “propagandaya” ve “direk etkiye” bağlamakburjuva anlayışı için kaçınılmazdır. Aksi

taktirde, kitlelerin “karşıtlığını” ele almalarıve bunu burjuva demokrasisinin yapısınabağlamaları gerekir. Bu bağ da zorunluolarak bu demokrasiyi soruşturmayıgerektirir. Bu tür yorumdan kaçmanın yolu

“propagandayla” kitleleri demokrasiye karşıhareketlendirme içinde almaktır. Amerikave Avrupa’daki burjuva bilimi bu çerçeveiçinde çalışmıştır



Kitlelerin kısa ve baskıcı yoldan çözüm sunan faşistideolojiye sarılmasını “propagandaya” ve “direketkiye” bağlamak burjuva anlayışı için kaçınılmazdır.

Aksi taktirde, kitlelerin “karşıtlığını” ele almaları vebunu burjuva demokrasisinin yapısına bağlamalarıgerekir. Bu bağ da zorunlu olarak bu demokrasiyisoruşturmayı gerektirir.

Bu tür yorumdan kaçmanın yolu “propagandayla” kitleleri demokrasiye karşı hareketlendirme içindealmaktır. Amerika ve Avrupa’daki burjuva bilimi buçerçeve içinde çalışmıştır

TARİHSEL MATERYALİST YAKLAŞIMIN



TARİHSEL MATERYALİST YAKLAŞIMINOLUŞUMU

Marksist ve Marksist yönelimli eleştirelyaklaşımlar olarak nitelediğimizyaklaşımlar tümüyle ve belli ölçüde

Marks’ın Diyalektik yönteminden hareketeden kuram ve incelemelerdir.

İletişimde tarihsel materyalist yaklaşımlar,

tutucu ve liberal görüşler gibi, son ikiyüzyılın yoğun mücadeleleri ortamındahızla gelişmiştir.



Eleştirel yaklaşımların kökeni belki de kendikoşullarını dönüştürmek amacıyla reaksiyon

gösteren insana, dolayısıyla insanınvaroluşuna kadar gider.

Eski Yunan’daki diyalektik düşünceye göre,doğaya, insan tarihine ya da kendi

entelektüel etkinliklerimize baktığımızda,sonsuz ilişkiler ve karşılıklı ilişkiler görürüz.



Hiçbir şey olduğu şekilde, olduğuyerde ve eskiden olduğu gibi kalmaz,her şey hareket eder, değişir, var olurve geçip gider.



Doğa diyalektiğin testidir, çağdaş doğabilimi doğanın sürecinin metafizik değildiyalektik, sürekli bir hareket, değişim ve

gelişim olduğunu kanıtlamıştır.

Marksist diyalektik yaklaşımla, insan tarihikarmakarışık bir şekilde süre giden

anlamsız şiddet etkinlikleri değil, insanlığıngelişme süreci olarak görülür.



Marks ve Engels’e göre İngilizmaddeciliğinin ve bütün deneyselbilimin gerçek kurucusu Bacon’dur.

Bacon’a göre tüme varım, analizkarşılaştırma, gözlem ve deney akılcıyöntemin gereklilikleridir.



Diyalektik yönteme göre:

İnsan tarihinin ilk koşulu yaşayan insanların

var olmasıdır. Kurulacak ilk gerçek buinsanların fiziki örgütlenmesi ve doğaylailişkisidir. Diyalektik Yöntemde tarih daimadoğal temellerden ve insanların

etkinlikleriyle bu tarihi gidişindeğiştirilmesinden başlamalıdır.



Özlüce, maddeci yöntem, (a) insan tarihinde doğada olduğu gibi,

nesnel yasaların olduğunu,

(b) bu yasaların keşfedilebileceğini, (c) bu yasaları anlamak için gerekli

bilgilerin elde edilmesini ve (ç) şemacılığa ve öznelliğe düşmeden, bu

yasaların, üretim biçimi ve ilişkilerinindinamik olarak oluşturduğu herhangi birtarihsel döneme uygulanmasını öngörür.



Marksist yaklaşımda insan, kuramın ve incelemeninmerkezinde yer alır.

Bunu Marks oldukça açık bir şekilde belirtmiştir. “Yaşayan insana ulaşmak için, biz, insanındüşündüğünden düşlediğinden veya insanındüşünüldüğünden, hayal edildiğinden ve hikâyeedildiğinden başlayarak yola çıkmayız. Biz gerçek,etkin insandan başlayarak yola çıkarız ve insanlarıngerçek hayat süreci temeli üzerinde bu hayatsürecinin yansımalarını ve ideolojik yansımalarının

gelişmesini gösteririz” (Marks ve Engels, 1846:14)



Marks’a göre insan tarihle beraberdeğişir, kendini geliştirir; kendinidönüştürür, tarihin bir ürünüdür;

kendi tarihini kendi yaptığı için,kendisi kendisinin ürünüdür. İnsanlarkendi tarihlerini kendi yapar, fakatbunu istedikleri şekilde, kendileri

tarafından seçilmiş koşullar altındayapamazlar; var olan ve geçmiştenaktarılan koşullar altında yaparlar.



Marks’ın kapitalizme temel eleştirisi,kapitalizmde servetin dağıtımındakiadaletsizlik değil, işin, zorunlu,

yabancılaşmış, anlamsız, işesaptırılması ve insanın “sakatcanavarlığa” dönüşümüdür.



Ücret artışı, kölelerinödüllendirilmesinden başka bir şeydeğildir. Marks’ın arzusu

yabancılaşmış, anlamsız işin verimli,özgür işe dönüşmesidir. Başka birdeyimle, Marks’ın amacı insanıekonomik gereksinimlerin baskısından

kurtarmak, yabancılaşmayı gidermek,öteki insanlar ve doğayla ilişkilerigeliştirmektir.

Documents

KİTLE İLETİŞİM KURAMLARI OLUŞUM