KAIT FABRKALARINDA

ELEKTRK MHENDSLVE

VERMLLK

1/448

2/448

Geniletilmi ikinci bask iin nszKitabn birinci basks Koruyucu Eklektrik Bakm ismini tamaktayd. nternet ortamnda olduka revata olan bu kitap tm fabrikalar iin nemli bir kaynak tekil etmektedir. zellikle bu alanda Trke kaynak bulunmamas kitaba olan talebi arttrmaktadr. kinci ksm ise tasarm kriterlerine ayrlmtr. Koruyucu bakm yannda, tasarm kriterlerinin bilinmesi ve arzalarn oluum mekanizmalarnn renilmesi, gvenilir fabrikalar kurulmasna ve dolaysyla verimlilie katk salayacaktr. Verimlilik, elektrikte koruyucu bakm, kaliteli sistem tasarm, iyi projelendirme ve montajla dorudan ilgilidir. Bu kitap ite byle bir ama iin, kat fabrikalarnn daha verimli alabilmesi iin yazlmtr. Kat fabrikalarnn temel ihtiyalarndan olan mhendislik uygulama bilgisi a aslnda Trkiyedeki tm sanayi kurulularnn ortak sorunudur. SEKAnn kapanmasndan sonra kat fabrikalar iin bilgi birikimine katk salayacak hi bir kurum kalmam oldu. zel sektrde retilen bilgiler, fabrikalarn ie kapanmalar nedeniyle paylalamaz duruma geldi. Oysa fabrikalar arasnda sinerji salanarak salkl bilgilerin paylalmas, kat sanayii iin verimlilie katk salayacaktr. niversitelerde aratrma yapan baz aratrmaclarn, kat fabrikalar hakknda kaynak araylar sorunun derinliini gstermektedir. Bu kitap okyanus olmaktan ok kendi apnda bir damla olmay hedeflemektedir. Bu damlann, baka damlalarla bulumas, sonuca olumlu katk salayacaktr. zellikle mhendisler aras dokman paylam bilgi birikimini olumlu ynde etkileyecektir. Aslnda daha yukarda ve geni bir platformda, kurumsal bir oluuma ihtiya bulunmasna ramen, bu tr bir giriimin ncelikle maddi kaynaa ihtiyac olacaktr. Belki de bir Kat Sanayii Mhendisleri Birlii oluturulmas gerekecektir. Kitabn eklerle ilgili nc blmnde yararl olacak baz bilgiler bulunmaktadr. Trkiyenin sokaa atlacak paras yoktur ve mhendislerin grevi ekonomi ile mhendislik bilgilerini birletirmek, optimize etmektir.

3/448

Bu kapsamyla kitaba isim vermek olduka zorlayc olmutur. Bakm ve tasarm kelimeleri geni kapsaml olduklarndan mevcut kapsama eklemelerin yaplmas gerekmektedir. Kat fabrikalar iin Elektrik Mhendislii El Kitab olma iddias ise daha byk almalarla mmkndr. Nihayetinde binlerce sayfadan oluan bir kitabn hazrlanmas yllarca srecek bir gayret gerektirmektedir. Her blmn ayr bir kitap haline getirilmesi ise u an iin mmkn grnmemektedir. Mnir Karncaolu Elektrik Mhendisi

4/448

NDEKLER Birinci KsmBLM 1 KORUYUCU ELEKTRK BAKIMI NEDR? 9 BLM 2 KORUYUCU ELEKTRK BAKIMININ KAZANDIRACAKLARI 13 BLM 3 KORUYUCU ELEKTRK BAKIMI KAVRAMINA GR 15 BLM 4 PLANLANMA VE GELTRME 19 BLM 5 ELEKTRKL EKPMANLARIN BAKIMINA GR 32 BLM 6 ALT TESSLERNN BAKIMI (OG ve AG) 37 BLM 7 G VE DAITIM TRAFOLARI 61 BLM 8 KUVVET KABLOLARI 70 BLM 9 MCCLER 72 BLM 10 ELEKTRONK CHAZLAR 78 BLM 11 KOMPAK ALTERLER 81 BLM 12 TOPRAK KAAK KORUMA CHAZLARI 84 BLM 13 SGORTALAR 87 BLM 14 MOTORLAR 91 BLM 15 AYDINLATMA 97 BLM 16 FLER, PRZLER, KONNEKTRLER SEYYAR BALANTI ELEMANLARI 100 BLM 17 ELEKTRKL SEYYAR CHAZLAR 104 BLM 18 TESTLER VE TEST YNTEMLER 107 BLM 19 UZUN SREL ALIMA KOULLARI ALTINDA YAPILAN BAKIMLAR 128 BLM 20 BAKIM AMACIYLA ENERJNN KESLMES VE PERSONELN CAN GVENL 142 BLM 21 KABLO TAVALARI VE BUSBARLAR 146 BLM 22 KESNTSZ G KAYNAKLARI 149

kinci ksm

155

BLM 1 GR 157 BLM 2 ENDSTRYEL ELEKTRN DAITIMI N REHBER 161

5/448

BLM 3 ELEKTRK SSTEMNDE KAPASTEYE BALI TASARIM VE LETME SORUNLARI 183 BLM 4 SSTEM MHENDSLK ETDLER 203 BLM 5 ENERJ KALTES 208 BLM 6 FABRKA STANDARTLARI VE STANDARTLARIN OLUTURULMASI 230 BLM 7 ELEKTRK LERNDE YATIRIM DNEM VE SONRASI SRELER 242 BLM 8 ELEKTROMANYETK KRLLK 262 BLM 9 TOPRAKLAMA 267 BLM 10 YKSEK FREKANS TOPRAKLAMASI, REFERANS TOPRAKLAMASI VE TOPRAKLAMA TESSAT HATALARI 289 BLM 11 STATK ELEKTRK VE KORUNMA 297 BLM 12 AYDINLATMA 302 BLM 13 MOTORLAR 311 BLM 14 ELEKTRK BLMNDE VER DENETM 362 BLM 15 ARIZALAR VE KORUNMA 365 BLM 16 TTREM ANALZ 385 BLM 17 KURUTMA KISMINDA TAHRK GLER VE MOMENTLER 389 BLM 18 TRAFOLARDAN YAYILAN ISILAR 401

EKLER Ek. 1 Elektrikte temel emniyet bilgileri 405 Ek. 2 Elektrik montaj malzemelerinin depolanmas ve bakm 410 Ek. 3 Grup Start-Stop ilemlerinin ebekeye ve ekipmanlara etkileri 416 Ek. 4 Elektriksel balantlarda sorunlar 420 Ek. 5 Hz kontrol nitelerinden beslenen motorlarda kablo seimi ve montaj 424 Ek. 6 Hz kontrol nitelerinden beslenen motorlarda rulman akmlar 429 Ek. 7 Kablo tavalarnda gruplandrma artnamesi rnei 433 Ek. 8 Ynetime bteyi kabul ettirme sanat 436 Ek. 9 retim blmne elektrik dilinin retilmesi 438

Yararlanlan kaynaklar 447

6/448

BRNC KISIM

KORUYUCU ELEKTRK BAKIMI

7/448

8/448

BLM 1GR

Bu kitabn birinci amac kat fabrikalarnda bulunan, sanayi tipi elektrik tesislerindeki sistem ve cihazlarn koruyucu bakmlaryla ilgili bilgi vermek ve tehlikelere kar can ve mal gvenliinin arttrlmasn salamaktr. Bu kapsamda kitabn ilk basks tm sanayiler iin koruyucu bakm alannda bir kaynak oluturmaktayd. nternet zerinden binlerce kez indirilen ve 5 zerinden 4.8 ortalamayla reyting alan bu kitabn kat fabrikalar tarafndan iyi tannmad anlalmtr. Bu bask ise zel olarak kat fabrikalar iin dzenlenmitir. Bu dzenleme srasnda kitaba geni bir ekleme yaplmtr. Bu ekleme kitabn ikinci amacn gerekletirmek iin dnlmtr. Koruyucu bakm konularnn bitiminde, ikinci ksmda, kat fabrikalarndaki elektrik tesislerinin daha iyi anlalmas ve tasarlanabilmesi iin, Erken Ekipman Ynetimi denilen kapsam iine giren konularda nerilerde bulunulmaktadr. Bu ksm daha ok mhendislik konularn kapsamaktadr. Bu haliyle kitabn her iki paras mhendislerin uzun yllar yararlanabilecekleri bir kaynak kitap olmaktadr. Erken Ekipman Ynetimi (EEY) son yllarda Toplam Verimli Bakm ve Gven Merkezli Bakm ynetimi uygulamalarnda kullanlmaya balanm olan bir kavramdr. Onu kullanan firmalara olduka katklar salamaktadr. Amac mevcut sistemlerdeki hatalar grerek daha iyi sistemler edinilmesini salamaktr. Bu sayede fabrikalarda verimlilik ve etkinlik artmaktadr. Kat Fabrikalarnda Verimlilik ve Kat Fabrikalarnda Bakm Ynetimi adl kitaplarda srarla belirtildii gibi, yeni ve etkin yntemlerin, kat fabrikalarnda deiim amacyla uygulanmas gerekmektedir. Birinci ksmn ilk blmleri, Koruyucu Elektrik Bakmnn temel felsefesine (KEB) ayrlmtr. Buradaki ama, Koruyucu Elektrik Bakmnn (KEB) mmkn olduu kadar iyi anlalmas ve sonularndan yarar salanmasdr. Kat fabrikalarnda Bakm Ynetimi konusu baka bir kitapta ele alnmtr.

9/448

KORUYUCU ELEKTRK BAKIMI NEDR?Kat fabrikalar gibi byk miktarda elektrik kullanmnn olduu yerlerde, fabrika alan bir elektrik datm merkezi durumuna gelmektedir. letmelerin 24 saat kesintisiz almalar, bakm planlamasn gletirmektedir (1. Ksm 19. Blm). Durularda acil ilerin n plana alnmas ise, adam saat olarak planl bakma ayracak yer brakmamaktadr. Az bakm daha ok arzaya neden olacandan, bir sonraki duru, arza nedeniyle zorunlu olarak yaplmaktadr. Sonu olarak arza nedeniyle durularn toplam artacandan, planl durularn yerini arza durular almaya balamaktadr. 24 saat alan iletmelerde koruyucu Elektrik Bakm (KEB) uygulamasnn saysz yararlar vardr. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) retime ynelik kazanlar salayacandan, ynetimlerce desteklenmesi gereken, i disiplini kazanlmasna

ynelik ilerden biridir. Programn kalitesi yannda, insanlarn programa olan ilgisi ve yaklam ok nemlidir. Bu tr programlarda ynetimin destei ve bakm ekiplerinin, retim ekipleriyle ortaklaa ileri yeniden paylamalar gerekmektedir. Fabrikalar retim odakl almak zorundadr. Ayni zamanda retimi, retim blmne ve verimlilii bakm blmne brakmak eksiklik yaratmaktadr. Bunun iin her iki blmn ortak sorumluluklar bulunmaktadr. Kat retimiyle uraan bir irkette ekonomik ve ticari bilgilerin yannda, bilimsel ve teknik bilgilerin kullanlmas gerekir. Bunun tersi de dorudur. irket, bu bilgileri verimli olarak kullanan bir i merkezi durumundadr. Koruyucu elektrik bakm, ekonomik sonular olan ve verim zerinde etkili olan bir yntemdir. Bir ynetim dehas olan Peter Druckerin (The Prcatice of Management) belirttii gibi, irketi ynetenler ileri doru yapmann yannda, doru ileri bulmak ve yapmak zorundadr. alanlar, ileri doru ekilde yaparlarken, yneticilerde doru ilerin bulunmas ve yaplmasna almaldr. Koruyucu elektrik bakm da doru ilerden biridir. Yani yneticilerin, irketin makro hedeflerine ulamasna yardmc olacak ilerden biridir. Burada kullanlacak olan temel unsur bilgidir. Bunun rnei bir elektrik motorunun temizlenmesidir. Burada motorun izolasyon

bozulmas nedeniyle yanmas yannda duru nedeniyle oluacak kayp yllar iinde ve

10/448

tm motorlara yaylacak olursa milyonlarca liralk geri dn salayacaktr. Temizlikle ilgili bilgi, ekonomik bir gce dntrlmedike fayda salamaz. irket iindeki masraf merkezi gibi grlen bakm harcamalarn, orta vadede en aza indirmek, ve sermayenin geri dnmn hzlandrmak koruyucu bakm program ile mmkn olabilecektir. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) kontratl baz bakm anlamalarn da gndeme getirebilir. Bu sayede mevcut bakm ekibinin grev tanm deimeye balayacaktr. Fabrika bakm ekipleri birer i avcs durumuna gelecek ve dedektiflik yaparak sorunlar nceden farkedeceklerdir. Burada anlatlacak olan bilgiler, rn klavuzlarndan alnma, basmakalp bilgiler deildir. Bu kitap bir arzaclk el kitab da deildir. nk, bir sorunu zmek, en fazla normale geri dnmek demektir. Arzalar ksa zamanda gideren ve arzaya en ksa srede yetien ekipler yerine, alanlarn hedeflerinin olduu ve ileri planlad i yerleri oluturmak gerekmektedir. Temel ama sorun haline dnmeden onlar yok etmektir. Birinci ksmda koruyucu bakmla sorunlardan korunma yollar, ikinci ksmda ise tasarm yoluyla sorunlardan korunma yntemleri verilecektir. Bu kitapta, Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) ad altnda bir bakm disiplininin gelitirilmesi ngrlmektedir. Bu almalarn sonu vermesi, yaplacak planlamann srarla takibine baldr. Aada anlatlacaklar iin yaplacak baz harcamalar varsa, bunlarn toplam tutar, bakm giderlerinin iinde yzde onu gemeyecektir. Ancak getirisi ok daha fazla olacaktr. Hi bir bakm yntemi burada anlatlacaklardan daha fazla getiri salayamaz. Bu bir iddia deil uluslararas kabul grm ve uygulamalarla katlanm bir gerektir. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) elektrikli cihazlarn ve tesislerin gzlenmesi, test edilmesi, analize tabi tutulmas ve bakmlarnn yaplmas iin hazrlanm bir programdr. Amac, kesinti ve hasara neden olacak elektrik arza ve cihaz bozulmalarnn salamaktr. nne Koruyucu geerek Elektrik retimin aksamasn yapacak ve emniyetli almay sistemlerin Bakmn elemanlarda,

operasyonlarn emniyet iinde yrtecek bilgi ve tecrbenin olduu varsaylmaktadr. Elektrikli cihazlar deyimiyle, kat fabrikalar gibi, elektrik youn iletmelerde kurulu bulunulan komple cihazlarn yannda, bunlarn balant paralar ve alt paralar da kastedilmektedir. Daha byk oranda ise enerji retim tesislerini, datm

11/448

sistemlerini, alt tesislerini, yardmc tesisler ve bunlarla ilgili koruyucu cihazlarla, kontrol ve izleme cihazlarn kapsamaktadr. Bu geni kapsam kat fabrikalarnda kurulu olan yardmc tesislerini de iine almaktadr.

12/448

BLM 2

KEBin KAZANDIRACAKLARI

Elektrikli cihazlarn yalanmalar veya eskimeye balamalar, zaman iinde olaan bir sonutur. Cihazlar, almaya baladklar gnden itibaren yalanmaya veya eskimeye balarlar. Bakmlar yaplmad takdirde, bu seyir hzlanr ve arza ile sonulanr. Ancak, arzalarn sayca azaltlmas ve hasarlarn kltlmesi koruyucu bakmla mmkndr. Yalanma, ar yklenme, zor artlarn sk sk tekrarlanmas, kt evre koullar gibi nedenlerle daha da hzlanabilir. Kat fabrikalarndaki ortam koullar yalanma zerinde etkili olmaktadr. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) bu faktrleri tespit ederek, her birini gerek zaman, gerekse nem bakmndan lmlendirir. Yalanmann yannda, cihaz arzalarnda baka nedenler de bulunabilir. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) bu nedenleri tespit ederek dzeltir. Bunlar arasnda: Tketim deerlerinde zaman iindeki artlar, Fabrika iinde ve d dnyada ebeke de meydana gelen deiiklikler, Voltaj kademelerindeki deiiklikler, Hatal seilmi cihazlar, Hatal yaplm tesisat montaj, Fabrika iinde retilen harmonikler ve gerilim bozulmalar, Geici darbe gerilimlerinin sk retilmesi, Hatal seilmi koruma ayar deerleri bulunur.

Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) olmakszn ynetim, byk elektrik arzalarnn riskini stlenmi olmaktadr. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) riskleri azaltr. Bu alma olmakszn yaplacak yangn ve hasar sigorta polieleri de pahalya mal olacaktr. nk sigorta ettirilmesi gereken ekipman says artacak ve sigorta bedelleri yksek olacaktr. Ayrca koruyucu bakm aadaki yararlar salayacaktr:

13/448

yi ynetilen Koruyucu Elektrik Bakm kazalar azaltacak, can kayplarn nleyecek, arza sonucu oluacak plansz durular azaltacaktr. Olmas muhtemel sorunlar, daha nce zld iin, pahal sonularla karlalmadan ekonomik kazanm salar.

Uygulanacak Koruyucu Elektrik Bakm programnn kazanc, dorudan llebilen ve llemeyenler olarak iki genel kategoriye ayrlr. Dorudan llebilenler, daha ok tamir giderleri ve duru srelerindeki azalmalardr. Bu rakamlar raporlarda kolayca grlebilecektir. llemeyenler ise daha ok emniyetle ilgili olanlardr. nlenmi bir kazann, yani olmam bir olayn kazancn tespit etmek mmkn deildir. Bu programn yrtlmesinin dier sonular, alanlarn moralinde dzelme, iiliklerde iyileme, verimlilikte art, devamszlklarda azalma ve retim kesikliklerinde azalmalardr. Gelitirilmi moral, katlmcl tevik ederek, ynetime dolayl olarak yardmc olacaktr. kazas ve kayplardaki azalmalar, sigortalama maliyetlerini azaltacaktr.

Koruyucu Elektrik Bakm iin yaplacak yatrm miktar, tamirat giderlerine gre son derece az olacaktr. KEB cihazlarn mrlerini uzatacaktr. Planl olmann sonucu masraflar minimuma giderken retim maksimuma doru gidecek, yatrmn geri dn hzlanacaktr.

Koruyucu Elektrik Bakm, st ynetim tarafndan, i ekonomisine girmesi nedeniyle desteklenmelidir. nk Koruyucu Elektrik Bakm bir miktar harcama gerektirecektir. Bu harcamaya onay verecek olan st ynetimdir. Bakm harcamalarna yaplan ilave her yk ynetim tarafndan genelde gereksiz grlr. O nedenle programn, ynetime salayaca parasal verilerle anlatlmas gerekir. (Ek. 8 Ynetime bteyi kabul ettirme sanat) Bakm harcamalar, tamir giderleri ve Koruyucu Elektrik Bakm giderleri diye iki kaleme ayrlmal ve takip edilmelidir. Her iki harcamann toplam nemlidir. Koruyucu Elektrik Bakm masraflar artarken, arza iin harcananlar azalacaktr. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) skl arttka masraflar artacandan optimum harcama noktasn bulmak nemlidir.

Enerji tasarrufu bu programn getirecei kazanlardan biridir. yi baklm bir fabrikann ve ekipmanlarn harcayaca enerji daima az olacaktr. Zaman iinde igc kazanc eleman tasarrufu salayacak, baz alanlarda szlemeli bakma zemin hazrlayacaktr.

14/448

BLM 3KORUYUCU ELEKTRK BAKIMI KAVRAMINA GRKoruyucu Elektrik Bakmn (KEB) amac i gvenliinin arttrlmas ve tamirat

giderlerinin azaltlmasdr. Bu programn uygulanmas iin gerekli artlar aadadr: Eitimli personel bulundurma, Dzenli gzlemler yapma, Testleri aksatmama, Kaliteli hizmet salama, Kaytlar dzgn ve gncel tutma .

Kaytlar ve veriler zerinde yaplan analiz almalar ve kk neden araylar o oranda nemlidir. Bu blmde, Koruyucu Elektrik Bakmn kapsam, ana hatlaryla incelenecektir. Detaylar ise daha sonraki blmlerde zel olarak ele alnacaktr. Bu program elektrik blmnn temel srelerinin banda gelmektedir. Programa dahil edilecek ekipmanlarla ilgili, temel kstaslar unlar olmaldr: emniyeti. Ekipmandaki arza, kii can gvenliini ne lde tehdit etmektedir? Koruyucu bakm yaplmad takdirde ortaya kan i gvenlii tehdidi hangi boyutta olacaktr? lm, ciddi yaralanma, hafif yaralanma vs. Ekipman kayb. Arzalanan ekipmandaki arza nedeniyle denecek tamirat giderleri hangi boyutta olacaktr? retim kayb. Arza sonucu oluacak duru sresi ve duruun maliyeti ne olacaktr? Bu kstaslar ekipmann nemini ortaya karacak ve bakm listesindeki yerini ve bakm skln belirliyecektir. Baarl bir programn gerekletirlmesi iin baz temel paralarn bir araya getirmeleri gerekir. Bu paralardan en nemlileri aada verilmektedir:

15/448

1. Kalifiye ve iten sorumlu bir personel tayin edilmelidir. Koruyucu Elektrik Bakm programnn iletilmesinden Teknik olarak Sorumlu olacak ve ii ynetecek, mesleki yeterlilii olan bir kii seilerek grevlendirilmelidir. Bu kii byk iletmelerde Elektrik blmnden sorumlu elektrik mhendisi veya efi olmaldr. Blm banda bir mdr varsa onun altnda alan birisinin sorumluluu tercih edilmelidir. Bakm ekibinin iinden en yeteneklisi Test ve Kontrol Eleman olarak ayrlmaldr. Gerekirse bu ii yapacak eleman istihdam edilmelidir. 2. Programn kapsam belirlenmelidir. Bir ncelik plan iinde, ekipman veya sistem baznda, yukarda sralanan kstaslara gre aratrma, inceleme ve analiz yaplmas gerekir. Ekipmanlar nem srasna gre sralanmaldr. Bu listenin ne kadar geni olduuna baklmakszn, programn teknik sorumlusu, kapsamn geniliini, balama ve biti noktalarn liste zerinde belirlemelidir. Trafolar, motorlar, kesiciler, alt elemanlar ve koruma sistemleri gzlenmeli ve gelitirme kapsamna alnmaldr. Ekipmann durumu ve iletme artlar gz nne alnarak programa dahil edilme zaman tespit edilmelidir. ncelemelerde, ekipmann nominal deerleri iinde alp almad ve koruma nitelerinin ayarlar kontrol edilmelidir. Koruma niteleri, sigortalar, devre kesiciler, termik koruyucular ve koruma rleleri gibi nemli elemanlardr. Bu gibi niteler i emniyetini, cihazn korunmasn ve ekonomik kayplar nleyeceinden dzgn alp almayacaklar n bir tespit yaplarak bilinmelidir. 3. Programa alnan ekipmanlarda periyodik n kontrollar ve testler uygulanmaldr. Ekipmanlarn daha nceki durumlar kaytl olmadndan mevcut durumu gsteren bir kayt dzenlenmeli ve varsa yaplacak acil bakm ileri belirlenmelidir. Her ekipmann ayr ayr periyodik bakm sreleri tespit edilerek listeye ilenmelidir. Yaplacak n kontrollar ve testler ok dikkatli yaplmal ve mevcut artlara uyulmaldr. Test ve kontroller iin gerekirse durulardan yararlanlabilir. Baz durumlarda, baz test ilemleri, iletme ve bakm elemanlar arasndaki koordinasyonla gerekleir. 4. Kontrol ve test raporlarnn analizleri sonucu dzeltici nlemler ve neriler yaplmaldr. n kontrol olarak yaplan, aratrma inceme ve analizler sonucu, dzeltici faaliyetler yaplmas gerekebilir. Yaplacak olanlar planlanmal, programlanmal ve kayda alnmaldr.

16/448

5. in icras yaplmaldr. Bakm, yenileme ve ayarlar zaten programn ana hedefleridir. Bu nedenle somut olarak tespit edilenler varsa gerekletirilmelidir. 6. Geni kapsaml kaytlar tutulmaldr. Kaytlar doru olmal ve tm hayati bilgileri kapsamaldr. Anlamsz bilgiler kayt tutma amacn engeller. Program (KEB) destekleyen yan unsurlar aadadr: 1. Tasarmdan gelen faktrler. Koruyucu Elektrik Bakmn destekleyen en nemli unsur tasarmdaki kalitedir. Kitabn ikinci ksm bu konuda ipular vermektedir. Yedekli yaplar, kuplajl balantlar, yardmc besleme sistemleri, ekmeceli yaplar, ar i artlarna uygun seilmi rnler, bakm istemeyen rnler bakm planlamasn kolaylatrr ve minimum durula bakm ilerinin yaplmasn salar. Bunlar zellikle alt ve MCC yaplandrlmasnda nemli zelliklerdir. Erken ekipman ynetimi sayesinde sistemde gelime salanacaktr. Tasarm kriterlerin dikkate alnmaldr. Standardizasyon eitimi kolaylatrr ve yedekleme maliyetini drr. evre artlarndaki iyi zellikler bakm skln azaltr. Ekipmanlar gruplandrma zeni, yerleimdeki rahatlk, eriimi hzlandrr, bakm sresini azaltr. Kullanlan montaj aksesuarlarnn kalitesi erken dklmeyi ve paslanmalar nler. Montaj kalitesi pek ok sorunu balangta engeller. yi bir topraklama tasarm arza ve i gvenliini olumlu ynde etkiler. iin ok iyi hazrlanm almn fabrika standartlar ileriye ve teknik kazan artnamelerle salayacaktr. 2. Eitim a) gvenlii ile ilgili eitim salanmaldr Elektrik tehlikesine maruz kalacak tm personel, istisnasz olarak elektriin tehlikeleri ve elektrikten korunma konusunda eitilmelidir. Elektrik tehlikesinden korunmay salayacak prosedrleri renmelidirler. Elektrik kazalarnn sonucunda neler olduu ok iyi bilmelidir. (Blm 20 ve Ek 1 e baknz) Eitim snfta olaca gibi, i banda da olabilir veya her iki yntem birlikte uygulanabilir. Eitimde ar teorik bilgiye kamadan temel bilgiler verilmelidir. Elektrik kazalarna uram kiilere yaplacak mdahale ve ilk yardmlarn uygun ekilde yaplabilmesi gereine gre yaplmas ynelik

17/448

retilmelidir. alanlar ilk yardm, acil yardm ve kabul edilmi hayata dndrme ilemleri hakknda srekli bilgilendirilmelidirler. b) Teknik eitim salanmaldr. alanlarn teknik eitimlerinde aadaki kapsam dikkate alnmaldr: Enerji altndaki paralar zerinde alrken kullanlan teknikler ve bu konuda beceri kazandrlmas Enerji altndaki paralar zerindeki voltajn tespit edilmesi ve llmesi ile ilgili teknikler ve bu konularda beceri kazandrlmas Tehlikelerin bykln ve boyutunu tespit edebilme yetenei kazandrlmas Grevi baaryla tamamlamak iin gerekli olan i planlamasnn retilmesi Bir cihazn yaps ve alma prensibinin retilmesi Bir ie zg yaplacak ilerin retilmesi Bir ii yaparken karlalacak btn risklerin retilmesi Bir iin yaplabilmesi iin uygulanacak yntemler, kullanlacak i gvenlii malzemeleri, l aletleri ve takmlarn retilmesi Her bakm eleman iin ald teknik eitimle ilgili kaytlar tutulmaldr. D destek ihtiyac, Baz ilerin yaplmasnda teknik d destek alnabilir. Bunun karar ekibin yaps, bykl ve becerisi gz nne alnarak verilir. Dar kadro ile gtrlen i yerlerinde ve i kapsamnn ok geni olduu byk iletmelerde, her ii profesyonelce yapacak elemanlarn bulunmas mmkn olmayabilir. Byle durumlarda uzmanlam firmalardan destek alnmaldr. Kat fabrikalarnn giderek her konuda daha karmak yapya brnmesi d destei zorunlu klmaktadr. srasnda kullanlacak uygun zellikte alet, donanm ve koruyucu malzeme, programn (KEB) uygulanmas iin gereklidir. Bunlar hem bakm kolaylatrr, hem de emniyeti arttrrlar. ok pahal test ekipmanlar zel eitimli personel gerektirdiinden temini iin d kaynaklardan kiralama yaplabilir.

18/448

BLM 4PLANLANMA VE GELTRME

GiriKoruyucu Elektrik Bakm, sanayi tipi elektrik tesis ve cihazlarnn, arzalar sonucu ortaya kacak, can ve mal kayplarn asgariye indirmek iin hazrlanm, sistematik bir programdr. Daha nceki konularda, bu hasarlarn ekonomik sonular ve programn hazrlanmas iin gerekli alt yap zetlenmiti. Bu ksmda konular daha geni ele alnacaktr. Programn detaylarn gelitirmek iin aadaki hazrlklar tamamlanmaldr. Tesisteki tm sistem ve ekipmanlarn bir listesi hazrlanmaldr. Bu liste en kritik ve en nemli ekipmanlardan balayarak sralanmaldr. (Sralama ltleri 3. blmde verilmitir.) Sistem ve ekipmanlar zerinde, nem srasna gre yaplacak iler listelenmelidir. Bu listeye gre, gereken i gvenlii eitimleri ve teknik eitimler salanmaldr. (Gerekiyorsa dardan destek iin araya geilmelidir) Programn baars onu uygulayacak olan personelin kapasitesine baldr. Aslnda bu baar program yrtecek lider kiinin baarsyla snrldr. O nedenle programdan sorumlu olacak kiinin, yetkilendirilmesi gereklidir. Program etkileyecek olan dier departman ve irket organlaryla ibirlii yapmas gerekir. Bu organlar en bata ynetim ve onun altndaki retim, satn alma, muhasebe gibi temel departmanlardr. Bu programdan sorumlu kiiden beklenilen zellikler unlar olmaldr: Teknik yetenek. Eitim, renim ve tecrbe olarak elektrik bakmn

gtrebilecek yeterlilikte olmaldr. Sevk ve idari yetenek. Uzun vadeli plan ve programlar gtrebilecek, sonulandrabilecek ve altndaki personeli ynetebilecek yapda olmaldr.

19/448

Program sorumlusu gerekirse, elektrik sistemi tasarmcs, proje mellifi ve teslimat ile grerek tasarmdan kaynaklanan sorunlarn zm iin yollar aramaldr. alma gurup/guruplar kurularak, fabrika, blge veya alt paralara ayrlabilir. Her grupta bulundurulmas gereken dokman listesi aadadr: O blge ile ilgili test ve kontrol prosedrlerinin tamam Mevcut raporlarn ve hesaplarn birer kopyas Tek hat emalar Devre emalar Tm ekipmanlarn etiket bilgileri rn kataloglar Stoktaki yedek malzeme listesi Gerekli matbu formlar Dokmanlarn korunaca dolaplar

Bunlarn yannda yeterli alet, edevat, takm, test cihaz, almalar salayacak besleme kaynaklar, bunlar saklayacak ve koruyacak yerler bulunmaldr. Srekli alan iletmelerde, alma srasndaki gzlem ve veriler, retimin devamll iin hayati nem tar. alrken yaplacak kontroller, retimin yapsyla ekillenir. Gzlemler, bu ii yapacak olan kiinin becerisi ve alma artlaryla snrldr. Test prosedrlerinin gereki ve deien artlara gre revize edilmi olmas gerekir. Her elektrikli ekipman arzas, arzann, mekanik veya elektrikle ilgili olduuna baklmakszn, alma srasnda tutulmu olan rapora gre incelenmelidir. Bu arzay nceden tespit edebilecek baka bir kontrol yntemi olup olmad aratrlmaldr. Yaplm bir dzeltici faaliyet olduunda makine operatr bilgilendirilmeli ve sonu paylalmaldr. Arzalarn azalmas ok ksa srede gereklemez. nk sahaya hakimiyet zaman alacaktr. Bu nedenle kontrol ve kayt tutulmasndan asla vazgeilmemelidir. emirlerindeki azalma oran dikkatle izlenmelidir. Programa balamadan nce birikmi iler ve yeni programn getirdii n alma iin harcanan mesai, nce i yknde art getirebilir.

20/448

ELEKTRK TESSNN ETD Elektrik tesisinin etdnden kast, fabrika apnda elektrik sistemiyle ilgili tm verileri toplamak ve bunlar Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) programnn yararlanaca hale getirmektir. Fabrikalarda bulunan ekipmanlar ok olacandan tesis, ya retim alanlarna gre, ya da elektrik sisteminin paralarna gre ksmlara ayrlmaldr. En iyi yntem her ikisini de kullanmaktr. Organizasyon yapmak iin iin byklne bakmak gerekir. Mevcut kadro ile ett almas uzayacaksa, alma nemliden balamak zere, paralar haline getirilmelidir. Her paraya gene bir ncelik sras verilmelidir. Fabrika apndaki tm dokmanlar bir araya getirilerek, tasnif edilmeli ve eksik grlen dokmanlar, kaynandan temin edilme yoluna gidilmelidir. Baz emalar son duruma gre yeniden izdirilmelidir. Gncel ve doru emalarla almak nemlidir. emalar, Koruyucu Elektrik Bakmnn (KEB) baarsnda nemli yer tutarlar. Genellikle kullanlan emalar aada sralanmtr. Tek Hat emalar Bu emalar elektrik sistemini ve kullanlan ekipmanlar gsterir. Ekipmanlarn kapasiteleri belirtilmitir. Voltaj ve akm deerleri, frekanslar, faz ve iletken saylar, normal alma pozisyonlar ilenmitir. Ksa devre kesme kapasiteleri ve kesme gleri belirtilmitir. Bulunmayan dier bilgiler ana emalarda verilmitir. Ksa Devre hesaplar ve rle koordinasyon almalar Bu alma ve hesaplar projelendirme srasnda yaplmakla birlikte, zaman iindeki deiiklikler nedeniyle yenilenmek durumundadr. Fabrika dndaki gelimeler, hesaplanm ksa devre akmnn testler artmasna srasnda neden olacaktr. Fabrika Termik iindeki akm gelimeler deerleri ve ise rle koordinasyon almalarnn gzden geirilmesini gerekli klar. Bu durum periyodik gzden geirilmelidir. sigorta byklkleri, bu almann parasdr. Ksa devre hesaplar kesicilerin, alterlerin ve sigortalarn seiminde nemli rol oynar. Sigortalar ve termik ayarlaryla ilgili bilgiler kayt altnda tutulmaldr. Termik ayarlar test edilmelidir. Testlerle ilgili eitim aralklarla verilmelidir

21/448

Kablo hat emalar, kablo yollar, tava planlar Her kablonun tad gerilim, kesit alan ve damar says, kablonun tipi ve etiket numaras, hangi gzergah takip ettii, bilinmelidir.

Yerleim emalar Kotlaryla birlikte, elektrikli ekipmanlarn yerini gsteren tm emalar, buna dahildir. Yerleim emalarnda tm trafolar, alt tesisi, MCC ve kontrol panolar, ana hat ve fiderleri grlmelidir. Voltaj seviyesi ve nominal akm deerleri de ilenmelidir.

Devre emalar Bu emalar ak olarak devrenin yapsn gsterir. Buradan parann yerini belirlemek mmkn olmaz. Ancak bu emalar arza srasnda ok kullanldr. Tm ak ve kapal kontaklar enerji yokken ki durumlarnda grlrler.

Balant ve montaj emalar Bunlar da devre emalarna benzer fakat paralarn yerleri gerek yerlerinde gsterilmitir. Elektro mekanik ve mekanik paralar da gsterilmektedir. Klemens detaylar, numaralar ve renk kodlar ilenmitir.

retici rn Klavuzlar Bakm amal hazrlanm klavuzlara her zaman ihtiya duyulur. Koruyucu Elektrik Bakm (KEB) iin kullanlacak klavuzlarda bulunmas istenen bilgiler unlardr. -Montaj bilgileri -Skp datma ve yeniden toplama bilgileri -Balant emalar -altrma, devreye alma ve ayarlama bilgileri -Para listesi, tavsiye edilen yedekler ve bakm bilgileri -Arza arama rehberi

Sistem

emalar

Bunlar

dier

emalar

tamamlayan

yardmc

emalardr.

Aydnlatma emalar bunlara tipik rnektir. Aydnlatma sisteminin detaylarn gsterir. Bunlara ikinci rnek havalandrma ve fabrika stma tesisatlar ve yardmc tesislerin emalardr. Topraklama emalar Fabrika alanndaki topraklama detaylarn gsteren emalardr. Topraklama barasnn ve dallarnn detaylarn, cihazlarn balant yerlerini, topraklama lmnn yaplaca klemenslerin yerini gsterir. Arzalarn azaltlmas ve i gvenlii asndan nemlidir. P & I emalar Proses akn ve enstrmanlarn yerlerini gsteren emalardr. Fonksiyon ve lojik emalar retimin yrtlmesi iin gerekli ilem basamaklarn ve bu ileri yapacak mant gsterir emalardr. Klemens numaralarn bulunduracaklar iin nemlidir.

22/448

emalarn Listesi emalara kolay eriim amacyla gereklidir. Yardmc Listeler Motor listeleri, Ekipman listeleri, Trafo listeleri, Enstrman listeleri, termik ayar listeleri gibi gnlk kullanlan ve hzl eriimi salayan yardmc listelerdir.

Plan, proje ve kablolardaki deiiklikler, ilgili emalara ve listelere ilenmelidir. Bu sorumluluk, proje departmannn olmad iletmelerde, program gtren yetkiliye aittir. Bu tr deiiklikler, iletmelerde ounlukla gnlk olarak olmaktadr. Koruyucu Elektrik Bakmn (KEB) uyguland yerlerde takibi zorunluluktur. Dokmanlarn revizyonu gncellenmesi ve korunmas gereklidir. Dokmantasyonu olmayan veya eksik olan ksmlarn KEB programna alnmalar mmkn deildir. Bu konuda n aratrma ve alma yaplmas gerekir.

ProsedrlerEnerji keserken, enerji verirken, termik atnda, sigorta attnda, yangn annda veya dier acil durumlarda yaplmas gerekenleri sralayan i tanmlardr. Bu tanmlar iin emniyeti ve ekonomisi asndan dzenlenmeli ve uygulanmaldr.

Test ve bakm aletleri ve yardmc avadanlklarTm mesleklerde olduu gibi elektrik bakm elemanlarnn da kendilerine has alet ve cihazlar bulunur. Bu cihazlarn kapsam iletmenin byklne, yapsna ve yaplacak ilerin periyoduna baldr. Baz cihazlar kiralanabilir veya dn alnabilir. Bunun kararn iletme verecektir. Aada kullanlan baz cihazlar verilmitir. AVO metreler Pense ampermetreler. eitli boy ve akmda ac, dc, true RMS tip Portatif kayt cihazlar. (Akm,gerilim,frekans,harmonik,g,g faktr) zolasyon megerleri (ac ve dc) Topraklama megerleri nfrared termometreler Devre takip cihazlar Osiloskoplar Empedans lerler

23/448

zel cihazlar

Elektrikle ilgili olanlarn yannda, yardmc trde alet ve avadanlklar da bulunmaldr. Bunlarn bir listesi aada verilmitir. Yalama avadanlklar eitli lde anahtarlar Lastik ve metal ekiler ektirmeler Kumpaslar, sentiller, mikrometreler Takometreler, vibrasyon lcler, gergi ve tansiyon lcler Ik kaynaklar ve aynalar Vakumlu sprgeler ve fleme fanlar Zararsz temizlik svlar ve zcler Temizlik bezleri Merdivenler ve seyyar bakm platformlar Ee takmlar Tornavida takmlar Kablo ekim arabalar Klavuz ve pafta takmlar Mengeneler Testereler Kablo penseleri (mekanik veya hidrolik) Baklar kablo soyucular ve falatalar

gvenlii ve teknik emniyet malzemeleriElektrik ileri yaplrken kullanlacak zorunlu emniyet malzemeleri aadadr. Deri eldivenler zole eldivenler zoleli takmlar Plastik kasklar ve gzlkler zole tabureler zole, ucu penseli stakalar (kl olabilir) ve topraklama iletkenleri

24/448

zole izmeler zole hallar Seyyar kablolu lambalar ve eitli el fenerleri, akl seyyar arabalar.

Seyyar lambalarn 24 volt izole trafo ile beslenmeleri gerekir. KRTK EKPMANLARIN TESPT Kritik ekipman: alma annda bozulduunda, cana veya mala zarar verecek olan ekipmanlara kritik ekipman denir. Kritik olma durumu aadaki kriterlere gre seilir. 1. retimi kesintiye sokacak kesilmeler

retim srasnda elektrik, buhar, su, hava veya girdilerden birinin, ani kesilmesi halinde ciddi sorunlar yaanabilir. Bakm yaplmam baz elektrikli cihazlar ve ekipmanlar bu tr kesintilere yol aabilir. Bu kesiklikler, sebepleri ve sonularyla birlikte tespit edilmelidir. Burada durumun ciddiyetine karar verecek olan kiiler karar, birlikte almaldrlar. Kk iletmelerde karar almak daha kolaydr. Fakat byk iletmelerde ekip, ynetim tarafndan tespit edilmelidir. Ekip btn fabrikay dolap, kritik ekipmanlar tespit etmeli ve bu ekipmanlarn kayplar zerindeki etkisi net olarak belirtilmelidir. 2. Emerjens ve yedek sistemler Doas gerei kritik ekipman tanmna giren emerjens sistemler olabilir. Bu tr sistemlerde emerjens enerji, emerjens aydnlatma, yangn alarm sistemi, emerjens pompalar, yedek donanmlar ve haberleme sistemleri bulunabilir. Baz durumlarda ise sistemin sadece bir paras kritik ekipman durumundadr. 3. Koruma niteleri Dier taraftan Kritik ekipman tanm arzay veya sorunu en ksa srede izole eden, onu ortadan kaldran elemanlar iin de yaplr. Termik rleler, sigortalar,otomatik enversr alterler, kesiciler gibi. 4. Acil durdurma sistemleri Acil durdurma sistemleri kritik ekipmanlardr, nk tehlike annda kullanlrlar ve almamalar halinde zararl olabilir. Emerjens durdurma butonlar bu snftandr ve hata halinde ilemlerin gereksiz ekilde yarda kesilmesine yol aarlar. Elektrik bakm personeli ile birlikte, iletme elemanlar birlikte karar vererek kritik olan sistemleri belirleyeceklerdir.

25/448

5.

Alarm elemanlar

Bunlar ok nemli sorunlar ihbar edebilecekleri gibi, bilgi amal olabilirler. En nemlileri seilerek listelenmelidir. Kritik olanlarna karar verme ii, gene ekip tarafndan yaplmaldr. Bunlarn nemi izimlere, kaytlara, dokmanlara ve makinenin zerine ilenmelidir. Bu alarmlar ok kompleks olmayabilir. Mesela bir kornann almas ok nemli olabilir. Alarm listesine alnmas gereken fakat sesli alarm vermeyen lambalar gibi sistemler de olabilir. Koruyucu bakm kapsamnda bunlarn kontrolu hayati derecede nemlidir. SSTEML BR PROGRAMIN OLUTURULMASI ve GELTRLMES

a- Kontrol ve Testlerle gelime yaratlmasKontrol ve testlerin amac: Ekipmann durumunu belirlemek Ekipman zerinde yaplacak ileri tespit etmek Daha nce yaplan ilerin baarsn izlemektir.

Kontrol ve testler en iyi, dzenli bakm sayesinde gerekleir. Pek ok kk sorun bu sayede kolayca dzeltilebilir. Test ve kontrollar sonucu, bir sistemin ayakta tutulmas iin gerekenler tedricen gelitirilerek, ilerleme salanr.

b- Ortam koullarnn dzeltilmesiyle gelime yaratlmasEkipmann bulunduu ortamn koullar, o ekipmann performansn ve yaplacak bakmn boyutunu belirler. deal bir ortamdaki, hava, temiz veya fitre edilmi, zararl gazlar iermeyen, ar rutubetli olmayan havadr. Scakl 15-30C arasndadr. Rutubeti %40-%70 arasndadr. Bu artlarda bakm ihtiyac, evre artlar asndan minimumdur. evre temizlii ve bakm bu ortamn kalitesine yardmc olur. Toz, motorlarn soutma kapaklarndan, trafolarn soutma peteklerinden ve

alterlerin havalandrma deliklerinden ieriye doru girerek havalandrmaya mani olur. Tozla kaplanan yzeyde scaklk ykselir ve tehlikeli boyuta ulaarak nce verimi drr, daha sonra izolasyon bozulmasyla birlikte arzaya, arkadan da yangna yol

26/448

aabilir. Kat fabrikalarndaki ortamda l elyaf, niasta tozu, asit buhar gibi kimyasal kkenli tozlar ve gazlar bulunur ve bunlar olduka yanc hatta patlaycdr. Scaklktaki anormal dmeler ve youn nem, ilemeye neden olur. Youma sonucu iletkenlik artacandan alma emniyeti azalr. Ar snma ile birlikte termik koruma yapan elemanlarn alma deerleri aa der. Gereksiz amalar yaanr. Korunacak eleman ile koruma eleman ideal olarak ayn ortam scaklnda olmaldr.

c- Yk artlarnn dzeltilmesiEkipmanlar tasarlanrken veya seilirken alma koullarnn zellikleri ve ykn durumu dikkate alnmaldr. Makine imalatlar satn alma aamasnda (pompa, vana, kartrc, fanlar gibi) verilen teknik zelliklere bazen bir dk grup rnle cevap vermek isterler. Pompa, fan ve kartrclarda kk motor seildii takdirde, kalkta sorunlar yaanaca gibi uzun srede daha abuk hasarlar meydana gelir. Motorlar ayni g ve hzda bile olsalar, farkl yapda olabilirler. Motorun kalk skl hesaba katlmam olabilir. Motorun dk hzda uzun sre almas gerekebilir. Motorun iyi soutma yapabilmesi iin 1000 metrenin altnda almas gerekir. alterlerin termik akm deerleri ayn olduu halde, ksa devre kesme deerleri kk seilmi olabilir. Ar alma koullar yerine, hafif koullar iin retilmi rnler satn alnm olabilir. Tm bu faktrler ve benzerleri bakm asndan olumsuzluklar yaratacaktr. Ekipmanlarn alma koullar asndan 5 farkl alma gurubu tespit edilmitir. Bakm yaparken bu tanmlardan yaralanlacaktr. Bunlar srasyla aadadr: 1. Srekli alma: (Continuous Operation) Belirsiz uzun bir sre deimeyen ykte alma (Pompalar, fanlar) 2. Kesikli alma:(Intermittent Operation) Deiken zamanlarla Ykl ve yksz alma eklinde kesiklilik (kompresrler, pulperler ) Kakma ve durma anlamnda kesiklilik ( kompresrler ve konveyrler) Ykl, yksz ve durma eklinde kesiklilik eklindedir.(konveyrler, pulperler) konveyrler,

27/448

3. Periyodik alma: (Periodic) Bilinen aralklarla durma ve kalkma (winder, bobin sevk) 4. Ksa sreli alma: (Short-time) Bilinen zamanda ksa sreli, sabit ykte alma (Iskarta bobin paralama) 5. Deiken alma: Gerek ykte gerekse alma koullarnda belirli olmayan aralklarla alma (baz kimyasal dozajlama ekipmanlar) Bu koullarn belirlenmesinde yardmc olan elemanlar durdurma kaldrma numaratrleri, makina zerindeki alma saatleri ve yk belirleyen kaydedicili ampermetrelerdir. Emniyet ve snr alterleri ekipman koruyan elemanlardr. Bu elemanlarn dzgn altklar dzenli aralklarla test edilmelidir.Gerekli olduklar an ilerini tam olarak yapmaldrlar.

d- Kaytlarla gelimenin izlenmesiTm elektrik sisteminin ve ekipmanlarnn gemileriyle ilgili tariheleri bulunmaldr. Bu kaytlar dzgn ekilde tutulup alma ve bakm asndan gereki olmaldr. Kaytlar araclyla gelimenin gidiat izlenebilir ve ekonomik yedekleme imkan doar. Bu kaytlarda u bilgiler bulunmaldr: 1. Elektrikli ekipmann cinsi 2. Bal olduu makinann cinsi ve (akuple) balanma ekli. Redktrle, kaykasnak vs. 3. Etiket bilgileri 4. Montaj tarihi 5. Deitirilebilir para listesi 6. Bakm, test ve kontrol tarihleri

e- Bakm periyodunun tespit edilmesiKritik grlen ekipmanlar en sk kontrol ve bakm yaplan elemanlardr. Dierleri, nem derecelerine gre bakma alnmaldr.

28/448

retici bakm klavuzlar ekipmanlarn bakm skl konusunda bilgi verirler. Bu bilgiler daha ok normal alma artlarna gre tespit edilmitir. evre artlarna gre sreler ayarlanmaldr. evre artlarnn etkisi kestirilemese bile bu bilgilerle ie balamak doru yaklamdr. Daha sonra gerekli dzenleme yaplmaldr.

evre artlarnn mkemmel olduu ortamlarda bakm sreleri % 30 geciktirilebilir. ok kt evre artlarnda ise bu sre %50 ye kadar azaltlabilir.

Srekli dzgn yklerde alan ekipmanlar iin normal bakm periyodu %10 ila %20 uzatlabilir. Dzensiz alanlarda ise periyot ekipmanlar bakm bu konuda rnektir. %10-40 ksaltlmaldr. Kat makinesi ekipmanlar (motor, alt) bakm ile kompresrler veya winder

Bakm periyotlar ekipmanda arza kmas durumunda gzden geirilmelidir. Arza kmas halinde periyot yarya drlmelidir. Arza nedeniyle duruun maliyeti planl duru maliyetinden daima fazladr. Periyot ayarlamalar zaman iinde gzden geirilerek gereki hale getirilmelidir. Bu zaman uzun tutulmamaldr. PROSEDRLER VE YNTEMLER Bir ekipmann salkl almas isteniyorsa sadece nitenin kendisine deil, bal olduu ekipmanlar gurubuna da ayni mantkla yaklalmas gerekir. Acil durdurma sistemleri, kilitlemeler ve alarmlar sistemin btnne hitap ettikleri iin, kontrol ve test prosedrleri bunlar iin de gelitirilmelidir. Aada uygulanacak yntem ve prosedrler verilmektedir.

a- Prosedr formlarKontrol test ve tamirat iin Bakm Onarm Prosedr adnda bir form

hazrlanmaldr. Bu form, sade, anlalabilir, uygulanabilir ve bilgi ykl olmaldr. Sahada alnm notlar temize ekilmelidir. Bir kopya gnlk dosyaya dier kopya arive alnmaldr. Doldurulan formun amac, elektrik bakm elemanlarnn bunlar kullanmasdr. emri ekine bu form iltirilmelidir. Datm gerekmez. Bu formda aadaki bilgiler bulunmaldr:

29/448

O ekipmann bakm iin gerekli tm alet, edevat in yaplmas iin gerekli tahmini adam-saat Ne kadar sre bakmda kalabilir. Bakm iin yararlanlacak kaynaklar Daha nce zerinde yaplm iler Dikkat edilmesi gereken ilave konular. Sipari edilmi veya edilecek para var m, ekipman iin zel bir ikayet var m vs. i talep eden Etkiledii dier ekipmanlar ve nedenleri

b- PlanlamaBakm periyodunun bilinmesi ve bakm onarm prosedr formunun hazrlanmas sonras yaplacak i planlamadr. Srekli alan fabrikalarda planlamann yaplmas en nemli handikaplardan biridir. Genellikle uygulama, ekipmann durdurulup bakma alnmas eklindedir. Enerji altndaki pek ok ekipman ancak bu sayede bakma alnabilir. Bu nedenle orta gerilim blmleri ve alt tesisleri gibi yerlerdeki bakm ileri ancak tesisin durmasyla yaplabilir. Duru sresini uzatan yer darl veya eriim zorluu gibi tasarm hatalar varsa zaman iinde ortaya kacandan giderilmeye allmaldr. Yedek parann varl bakm sresini ksaltr. Bunun yannda, monte edilmi yedek donanm planl bakm iin yararl sonular verir. Makinenin ok byk ve tek olduu fabrikalarda ve zellikle dnyada yeni kurulan fabrikalarda genel temayl, maliyeti nedeniyle monte edilmi yedek ekipman bulundurmamaktr. Bunun yannda ama llmedik nokta brakmakszn, her paray yakndan izlemek ve mmknse bakm periyodunu uzatmaktr. Planl koruyucu mekanik bakm ileri ve elek kee deiimleri ile elektrik koruyucu bakm ileri birletirilerek gerekli programlama yaplr. Elektrikte, retimde veya mekanikte baz ilerin ne alnarak, komple bir ekipman bakmna dntrlmesi salanabilir. Bunun rnei, bir pres valsinin deitirilmesi srasnda, pres keesinin deiimi ve tahrik grubu elemanlarnn komple bakm ve ayarlar gibi ok ynl bir elden geirme uygulamasdr.

30/448

Planlamada basit takvim yannda bilgisayarlardan yararlanlabilir. Bu programlar bakm tarihini ihbar etmekle kalmazlar, bakm iin gerekli adam saat ve yedek malzeme ihbarnda bulunurlar. Gelecek iin yedek siparii yaparlar ve i yaplmadnda uyarrlar. Planlamada nemli noktalardan biri de duruun organizasyonudur. in organizasyonu iin unlar dikkate alnmaldr: Grevlendirilecek personel saysnn tespiti Grevlendirilecek vardiya says retim ve mekanik bakmla koordinasyon Ynetimle koordinasyon alannda alet, edevat, yedekler ve her trl donanmn hazr edilmesi Grev dalm Saatlere gre i dalm Satnalma ve sat gibi departmanlarn katklar ve koordinasyon emniyetiyle ilgili alnmas gereken tedbirler Bakm personelinin i d (molalar vs.) davranlarnn dzenlenmesi Bakm sonras temizlii Ekipmann testleri ve iletmeye teslimi

c- Kaytlarn ilenmesi ve analiziYeterli dzeyde tutulmu kayt, programn gidiatna k tutacaktr. Kaytlarn incelenmesi ile fiyat/fayda analizi yaplabilir. Her bir bakmn ve toplam duruun maliyeti kartlabilir. Sonuta programn yarar izlenebilir hale gelecektir. Bu incelemeler sonucu adam-saat tahminleri gereki yaplr. Bitmemi iler gndemde tutulur. Planl duru takvimi tespit edilebilir. Benzer problemlere benzer zm yntemleri gelitirilebilir. Eksikler grlebilir ve eitimler planlanabilir.

31/448

BLM 5

ELEKTRKL EKPMANLARIN BAKIMINA GR

Hatrlatmalara- Genel Bundan nce anlatlanlar, bakm planlamas ve organizasyonunu tanmlayan

blmlerdi. Ekipmanlarn bakm srasnda yaplmas gereken, ekipmana zel iler ve alma yntemleri verilmemiti. Bu detaylara girmeden nce, iin sal asndan, uyulmas gereken, genel kurallara bir gz atmak ve zetlemek yerinde olacaktr. Ekipmanlarn testleri, kontrollar , tamirleri ve temizlikleri yaplmadan nce mutlaka enerjileri kesilmelidir. Enerji altnda ilem yaplacaksa emniyet asndan gerekli nlemler alnmal ve bu ii yapacak personel, zenle seilmelidir. Verimli sonu almann temel kural, enerjinin kesilmesidir. Baralarn sklmas, kesicilerin bakm enerji altnda yaplamaz. Baz elektrikli ekipmanlarn kontrolu, enerjili iken yaplmak zorundadr. Trafolarda scaklk kontrolu, korona kontrolu, bara scaklk lm (termografik lmler) gibi. Bu kontrollar temas gerektirmeyen uzaktan yaplabilecek ilerdir. Sistemin yedekli yapda kurulmas, bakm iin harcanacak durular azaltr. Kompresrler, klimalar, pompalar gibi ekipmanlarn, yedekli yapda olmalar, planl bakm kolaylatrr ve bu ekipmanlar iin bakm amal duru sresini ortadan kaldrr. Kaliteli ve gelecee ynelik gelime kapasitesi olan ekipman seimi, bakm masraflarn azaltr. Ar yklenmi ve ie uygun yapda olmayan ekipmanlar semek, ekipmann mrn ksaltr ve bakm maliyetini arttrr. Ortam artlarnn ktl ve makine bakm maliyetini arttrr. alma dzenindeki anormal koullar

32/448

Tasarm ve montaj srasnda yaplan hatalar, gelecekteki bakm maliyetlerini arttrr. Bu nedenle balangta yaplacak almalar ok nemlidir. rnn imalatda kabul srasnda ve devreye alma aamasnda yaplacak testler ve kontrollar ileriye dnk yararlar salar. Bakmn planl ve dzenli yaplmamas, ekipmanlarn ksa srede elden kmasna neden olur. Ekipmanlar yalandka bakm skl artar ve iletmeye handikap hale gelir. Dzenli bakm yenileme zamann belirler. Tasarm srasnda yaplan yk analizleri ve ksa devre hesaplarnn doruluu ve ileriye dnk toleranslar bakm iin olumlu katklar yapar.

b- Yararl destekler Byk iletmelerde bakm amacyla bilgisayarlardan ve hazr programlardan yararlanlr. Bilgisayar gnlk, haftalk ve aylk bakm ilerini, i emri olarak dker. Kk iletmelerde ise, bakm ileri basit listelerle yaplabilir. Hangi yolla yaplrsa yaplsn, temel ama planlanan ilerin yerine getirilmesidir. Bakmn ikinci plana atld arza giderme anlaynn hakim olduu i yerlerinde, bakma harcanan zaman, para ve durular gereksiz gibi grlr. Bu alanda yaplacak harcamalarn genel bteyi zora sokaca dnlr. Fabrikalar bakm harcamalarn optimum dzeyde yapmaldr. Ufak baz yedekler pek ok alanda kurtarc olur. Pek ok fabrika genel tatilleri bakm amacyla kullanr. Dier zamanlarda yaplamayan bakm ileri bu dnemlerde yaplabilir. Yaz ve k ortasnda verilen genel tatiller pek ok lkede bakm iin kullanlmaktadr. Bakm sresi boyunca kullanlacak yardmc enerji kaynaklar veya lokal almalar iletmeye yardmc olacaktr. Test cihazlar ve donanmlar olan bakm taeronlar kullanlarak bakmn hzl ve zamannda yaplmas salanabilir. zel ekipmanlarn servis elemanlar uygun zamanlarda bakm iin arlmaldr.

33/448

c- Mal ve can gvenlii nlemleri Gerek tasarm aamasnda, gerek iletme srasnda, bakmlarda can ve mal gvenlii birinci derecede nemlidir. (Baknz Ek. 1 ve birinci ksm 20. Blm) En byk hayati tehlike elektrik arpmalardr. Daha sonra gelen tehlikeler elektrik ark yanklar ve patlama sonucu yaralanmalardr. Topraklama ynetmeliklerinde alt snr olarak verilen 50 voltta bile akmn vcuttan geme sresi nemlidir. Kesicilerin ksa devre annda, ksa devreyi ayrana kadar ortaya kan s kmsenmemelidir. 400 voltta, 70 kA ama kapasiteli bir alterin ama annda kontaklar arasnda meydana gelen ark geriliminin 80 volt civarnda olduu bilinmektedir. Bu durumda ama sresi bir periyot yani saniye cinsinden 0,02 saniyedir ve aa kan enerji 112 kw saniyedir. Ama sresi 3 periyoda ktnda aa kan enerji 336 kw saniye olur. Enerji altndaki elektrikli cihazlarn zerinde alma yaplmamaldr. Enerji altndaki ekipmann evresinde alrken emniyet kurallarna harfiyen uyulmaldr. Emniyet malzemelerinin kontrollar periyodik olarak yaplmaldr. Ak olan alterler kilitlenmelidir. Kilitleyenin ad, alterin neden ak (off) olduu etiketle altere yazlmaldr. Koruma cihazlarnn ve sigortalarn tahribatsz koruma yapmas iin hassas olmalar ve titizlikle ayarlanm ve seilmi olmalar gerekir. Bu nitelerin salkl almalarnn sorumluluu Koruyucu Elektrik Bakm program kapsamndadr. d- Temizlikler evre artlarnn dzgn olmasna ramen periyodik temizlik gereklidir. Temizliin cinsi temizlenecek maddeye ve iletmenin, sistemin msaadesine baldr. Baz durumlarda temizlik iin zel msaade gerekmez. Temizlik srasnda sklen paralar, kapaklar ve vidalar eksiksiz yerine taklmaldr. Temizlik iin aralklar uygun tutulduu zaman genellikle basit, pamuklu temiz bir bez temizlik iin yeterli olacaktr. stp gibi elyaf art brakan tekstil artklar ve kiri emmeyen bezler elektrikli ekipmanlarda kullanlmamaldr. Nazik paralarn temizliinde hasar brakmama nemlidir. Bunun iin tornavidaya bez sarmak gibi yntemler kullanlmamal, onun yerine, zel u taklm vakum sprgeleri kullanlmaldr. Basnl hava kullanmak da nazik ksmlar iin tehlikeli olabilir. Basnl havann tehlike yaratma inanc

34/448

varsa, kullanlacak hava kuru ve temiz olmal, kalkan toz ve paracklarn baka yerlere kamas nlenmelidir. Dikkat: Basnl havann personel gvenlii asndan tehlikeli olduu unutulmamaldr. Kalkan tozlarn yutulmamas gerekir. Temizleme havasnn basnc 2 bar gememelidir. Mmknse temizlenecek ekipman ak havaya gtrlmelidir. Bazen temizlenecek ksm yal olabilir. Bu durumda temizlik iin solvent kullanmak gerekir. Solventin tr alev almayan trde olmal direk kullanlmamal ve sadece bezi nemlendirecek kadar srlmelidir. Solventlerin zc zellii olmas nedeniyle seimleri iyi yaplmal ve ekipmana zarar vermemelidir. zolasyonu bozucu trde solventler kullanlmamaldr. Kimyasal madde olmalar nedeniyle can gvenliine de dikkat edilmelidir. e- Elektrikte kullanlan baz kimyasal maddeler ve tehlikeleri Asbest: Eski alterlerde i izolasyon maddesi olarak asbest kullanlmtr. Yasaklanmasna ramen eski g alterlerinde bulunabilir. PCB (Poli Karbonat Bifenil): de anlrlar. ya: Son yllarda Yanmaz olmalar Eski nedeniyle trafo ve eski trafolarda ekipmanlarda yalardr. kondansatrlerde ve kesicilerde kullanlan izolasyon yadr. Askarel gibi tabirlerle yasaklanmlardr. kullanlan bulunabileceinden dikkat edilmelidir. Madeni Trafolarda izolasyonu yksek madeni Trafolardan szan ve dklen yalar temizlenmelidir. Ya deiimi yaplacaksa kan ya varillere alnmal ve baka amalar iin kullanlmamaldr. Cva ve fosfor: Floresans pil ve cva buharl ampullerin iinde bulunur. Atklar titizlikle etrafa dalmadan, toplanp ayr olarak ple gnderilmelidir. Radyoaktif maddeler: QCS gibi lm sistemlerinde (ABB, HONEYWELL) sinyal kayna olarak kullanlmaktadr. Kuun: Pil, ak gibi rnlerde kullanlrlar. Zehirleyici etkileri vardr. Slfrik asit: Aklerde su ile kark bulunurlar. Son derecede tehlikeli yanc ve yakc bir gaz kartr. Vcutta ciddi yanklar oluur. kullanlan radyoaktif maddeler ileri bittiinde Atom Enerjisi Kurumuna gnderilmelidir. Baz seviye transmitterlerinde de (E&H) kaynak olarak

35/448

Kablo izolasyon maddeleri: PVC klflar nedeniyle yandklarnda karbon dioksit ve monoksit gazlar, is, su buhar ve halojen (Klor) gazlar yayarlar. Bunlar sadece insan sal iin deil ayn zamanda ekipmanlar iin de zararldrlar. Halojen gazlar, scak ortamda su buhar ile hidroklorik (HCl) aside dnerek, ekipmanlarda geri dnlmesi imkansz tahribat yaparlar.

Hangi kimyasal madde olursa olsun, gerek yeni iken, gerekse kullanldktan sonra itina ile korunmal ve birbirlerine kartrlmamaldr. Bunlarn tanmas ve korunmas iin zel prosedrlerin gelitirilmesi gerekir. Artklar geri alan kurulular ve ilgili kanunlar aratrlarak yok edilmeleri iin eitli yntemler gelitirilmelidir. f- Elektrik meslek bilgisi dnda bilgi ihtiyac ve gelitirici faaliyetler Aadaki konularda basit eitimler dzenlenmelidir. Hidrolik Pnmatik Yalama bilgileri Rulmanlar Cvata tip ve lleri Alet ve takm kullanma lk yardm Yangn sndrme Formlarn dzenlenmesi Davran gelitirme Kimyasal maddelerle alma Temizlik Takm almas, yardmlama ve senkronizasyon Sevk aralarnn kullanlmas (Vin, ceraskal, transportr vs.) Prosedrler Dier departmanlarla ilikiler

36/448

BLM 6ALT TESSLERNN BAKIMI (OG ve AG)

alt tesisleri deyince akla trafolar, gerilim reglatrleri, devre kesiciler, ayrclar, lme ve koruma cihazlar, kompanzasyon ve filtre guruplar, iletkenler, baralar ve izolatrler gelir. Bunlar kullancnn elektrii temin ettii d dnya ile kullancya has tasarlanan MCC ler arasndaki elemanlardr. Genel tesisler olduklar iin bakmlar her yere has ortak zellikler gsterirler. rn baznda bakm iin ise kendi klavuzlar kullanlmaldr. Bakm sklklar, tesisin tm artlarna bal olarak deiir. Akta olan harici trafo gibi ksmlar bulunduundan, temizlik skl evre artlarna gre deiir. Deniz kenar gibi tuzlu veya karbon gibi iletken tozlarla, youn iletme ortamlarnda bakm skl 6 haftaya kadar inebilir. Durumu belirleyecek olan, artlarn yaratt sonular ve insanlarn kirlilikle ilgili kanaatleridir.

1-

zolatrler ve buingler

zolatrler, porselenden veya dkme reineden yaplrlar. Yksek gerilim iletkenlerinin gerilimsiz ksmla temasn keserler. Zemine monte edilenlerine mesnet izolatrleri denir. Bazlar blmeden blmeye geerken kullanlrlar. Bunlara geit izolatr denir. Trafo ularnn knda kullanlanlarna buing ad verilir. zolatrlerde ve buinglerde yzey temizlii nemlidir. Kirli yzeyler temiz bezlerle temizlenmelidir. Tespit edilecek yzey atlaklar veya kabuk atmas varsa, izolatr deitirilmelidir. Deitirme ii iin bakm klavuzlarna uyulmaldr. Tesise enerji verildikten sonra, karanlkta yaplacak gzlem, korona kaaklarn gsterir. Korona, buhar veya gaz gibi havann iindeki maddelerin yaratt elektrik dearjlardr. Havann iletken hale gelmesiyle ve/veya izolatr yzeyindeki kirin etkisiyle oluan bir tr dearjdr. zolatr yzeyinde boalma izi grlr. Karanlkta ma yaratr. Ayrca boalma sesi hrt halinde duyulur. Koronann ilerlemi hali havadaki delinmeler nedeniyle ark boalmalarna dner. Havadaki oksijenin iyonize

37/448

olmas nedeniyle ozon meydana gelir. Ozonun kokusu ayrca koronann baka bir gstergesidir. Korona, yzeylerde yava ileyen bir anma yaratr.

2-

letkenler ve baralar

Genellikle balant noktalarnn kontrolu nem tar. Enerji kesildikten sonra bu tr noktalar kontrol edilmeli ve sklmaldr. zolatr zerindeki somunlarn sklmasnda, zellikle edilmeli trafo zerindeki buinglerin kontrolunda, buingin krlmamasna dikkat ve nlem alnmaldr. Enerji altnda iken, snma tespiti, enfrared edilmelidir. Menevilenme denilen mor renge dnme veya renk deiiklikleri tespit termometrelerle yaplabilir. Farkl malzemeden yaplm iletkenlerin birbirleriyle balant noktalar, galvanik akmlarn akmasna ve bu (pil etkisi) nedenle zaman iinde anmaya yol aar. Byle balantlardan kanlmaldr. Bazen alminyum ile bakrn balanmas zorunlu olabilir. Byle durumlarda balant noktas kontrolu daha da nem kazanr. (Baknz Ek. 4)

3-

Ayrclar

Ayrclar, yksz durumlarda ve zellikle bakm amacyla devrenin kesilmesinde yardmc olurlar. Gzle grlebilen bir devre ayrma yntemidir. Ak tip ve dier ucunda enerji tadklarndan yaklalmas tehlikelidir. Enerji tamadklar durumlarda balant noktalarnn ve izolatrlerinin bakmlar yaplmaldr. Bir kol araclyla ama ve kapama yaparlar ve kontaklarnn tam ak veya tam kapal olduklarndan emin olunmaldr. zellikle enerji verirken, kontaklarn tam temas halinde olmalar gerekir. Enerji ile ama kapama yaptrlan ayrclar iin, altrma mekanizmalar nemlidir. Kontrol devresinde olacak sorunlar yznden ama ilemi yaplamaz ise, alma mekanizmas ayrlarak kontrol devresinin almas salanmal ve bakm yaplmaldr. Her reticinin kendi bakm yntemi uygulanmal ve aadaki noktalara dikkat edilmelidir: Snr alteri ayarlanmaldr. Ama bobini kontrol edilmeli, gerilimi llmeli, rlesine ait kontaklara baklmaldr.

38/448

almay etkileyen baka noktalar var ise kontrol edilmelidir.

Ayrcnn enerjisi kesilip baklamyorsa, birka kez manuel ama kapama ilemi yaplmal ve kapatmann tam olup olmad gzlenmelidir. Daha sonra ama ve kapama ilemi, enerji bobini ile tekrarlanmaldr. Ama ve kapama kontaklarnn durumu ve oturma yzeyleri kontrol edilmeli, yanma tespit edilen kontaklar deitirilmelidir. Isnma izi ve oksidasyon varsa, sfr numara zmpara ile yzey temizlii yaplmaldr. Ark boynuzlarnda kararma tespiti yaplmal, tahribat varsa, ark boynuzlar deitirilmelidir. zolatrler, izolatr bahsindeki kontrola tabi tutulmaldr. Kumanda kolunun

topraklama balants ve varsa baka emniyet kilitlemeleri kontrol edilmelidir. Sistem bir ksa devre olay yaamsa, en ksa zamanda ayrc zerinde tahribat olup olmad kontrol edilmelidir. Byle durumlarda, ar akm ksmen oturmu kontaklar zerinde hasar brakr. Bu hasarn olup olmadndan emin olunmaldr. Kontaklarda hasar veya kaynama varsa kontak deiiklii kanlmaz olacaktr. alt topraklamas ve dier yardmc donanmlar alt istasyonundaki tm topraklama noktalar, ase balantlar, cihaz topraklama noktalar gzden geirilmelidir. Bu noktalarda paslanma ve sklk kontrolu yaplmaldr. Topraklama testi yaplmas zorunlu tutulan ekipman varsa bu testler yaplmaldr. Bu gibi tesislerde bazen koruma amal kafes blmeler bulunur. Bu blmelerin insan veya hayvan geiine imkan vermemesi iin kontrol edilmeleri gerekir. Kap veya blme kilitleri gzle kontrol edilip, anahtarlarnn kilidi ap amadklar fiziksel olarak kontrol edilmelidir. nsan emniyeti asndan kama kaps gibi geilerin kolay alr olmas gerekir. Blmeler iinde gereksiz olan eyalar bulundurulmamaldr. alt alanlarnda tamirat ve bakmlarda kullanlacak i ve gvenlik malzemelerinin bulundurulmas gerekir. Bu malzemelerin varl ve her an kullanma hazr durumda

39/448

olmalar kontrol edilmelidir. Aydnlatma emerjens klar, soutucu fanlar, ikaz klar ve yardmc gstergelerin dzgn altklarndan emin olunmaldr.

alt gruplaralt gruplar en bata enerjiyi kesme, ayrma, kontrol etme, lme, koruma ve ayarlama donanmlarna sahip olan, bunlar iinde barndracak yapda iskelet ve gvdeye ve iletken baralara sahip dahili ve harici sistemlerdir. Daha baka aksesuarlarla donatlm olabilirler. alt grubu genellikle metal bir gvde iine monte edilmitir. Bu tiplere Metal-Enclosed ad verilir. Tm evresi ve st ksm metal sac ile evrilmitir. ksma eriim kaplardan veya kapaklardan yaplr. Metal-Clad tipleri hari, baralar genellikle plak denmitir. Metal-Clad hcrelerde ise bara kaplamas bulunur ve dokunmaya kar koruma amacn gtmez. nk sistem enerji altnda iken, baraya dokunmak iin, zaten msaade verilmemitir. Alak gerilim alt gruplar 400V-690V gerilimle beslenirler. Genellikle 1000 V ve alt olarak dnlr. Yksek gerilim gruplar ise 1000V tan sonras olarak alnr. alt gruplar modler yapda veya sabit tipte yaplrlar. Alak gerilim dnda, her bir hcre iinde, bir devre kesici bulunur. Metal gvdeli (Metal-Enclosed) alt gruplar, enerjilerini trafodan bara veya kablo araclyla alrlar. Duruma gre harici veya dahili tipte yaplrlar.

Bakm sklTm sistemler iin gelitirilmi, tek tip bir bakm sresi uygulanamaz. Bunun yerine, her kullanm ortam ve kullanm artlar iin uygulanacak bir program uygun olacaktr. Hibir artn olmad durumlarda, ilk yl iin, en az ylda bir kez bakm uygulamas yaplmaldr. Bu durum tecrbe ile azaltlp arttrlabilir. Yeterli bakm skl verisi oluana kadar, imalat firmalardan gelen verilere ve nerilere gre bakm skl uygulanmaldr. Balangta sk bir bakm program uygulayarak sreyi zaman iinde ayarlamak daha uygun olacaktr.

40/448

Aadaki faktrler bakm periyodunun tespitinde etkili olan hususlardr. (a) (b) (c) (d) (e) (f) Programl durularn skl Acil durularn says Anormal alma srelerinin tekrarlama periyotlar Sistem arzalarndaki sklklar Scaklk, soukluk, toz, rzgar, yamur, kar, sis, duman, kl, tuz, rutubet, anormal s deiimleri, yldrm gibi atmosferik artlarn zorlamas liik ekipmanlarn bakm planlamalar ve bakm ihtiyalar

Sistemin tamamnda enerji kesmek mmkn olmad durumlarda, ksmi bakm yaplmaldr. Ana bara enerjili iken, baz devrelerin sistem d braklarak bakmlarnn yaplmas mmkn olabilir. Tm sistemin enerjisinin kesilmesinin mmkn olmad durumlarda yaplacak baz gzlemler, zorunlu duru yaplmas iin karar verilmesi asndan yararl olacaktr. DKKAT: Eriilmesi ve gzlenmesi mmkn olmayan noktalar olduu ve bu noktalarda bir olayn gelimekte olabilecei unutulmamaldr. Pano ve Hcre gvdeleri Pano ve hcrelerin gvdeleri, enerji altndaki ksmlarn kapatlmasna ve d etkilere kar i donanmn korunmasna yarar. yi bir bakm program bu paralarn grevlerinin devamn salamaldr. Gvenlik Tm kaplar ve ulam kapaklar uzun yllar boyunca i donanmn gvenliini salamaya devam etmelidir. Kilitler, menteeler ve srgler yalanarak grevlerini yapmaldrlar. Szdrmalar D tesislerde bulunan alt gruplarnda, tavan ve bina duvarlarnn szdrma yapp yapmadklar kontrol edilmeli, szdrma yapan yerler, o an iin bilinemese bile, geride

41/448

brakacaklar, pas ve kf gibi izler takip edilerek tespit edilmelidir. Zeminden gelebilecek su szntlar nlenmelidir. aplama derz dolgusu ve dier tekniklerle szdrmalar nlenmelidir. Nem ve rutubet Nem ve rutubet sonucu, hcre ve pano ilerinde su damlacklar oluabilir. Hava

scaklnn dmesiyle birlikte havadaki nem, i halinde younlaacaktr. alt gruplarnn bulunduu odalarda, hava ilemesine msaade edilmemeli ve i scaklklar sabit tutulmaya allmaldr. Oda iine girip kan konduit ve tava boluklar szdrmaz hale getirilmeli ve su gllenmesine msaade edilmemelidir. Youmaya neden olan artlar geici olabilir ve gzleme annda mevcut olmayabilir. Bu durumda aada anlatlan ekilde tm yzeylerde youma izi aranmaldr. (a) (b) (c) (d) Tozlu zemin zerinde damla izlerinin tespit edilmesi Szntnn sebep olduu tozlu zemindeki ak yollar Dz yzey zerinde gllenme alanna ait kalan izler. Metal yzeylerde paslanma izleri

Youma sonras su birikimini nlemenin en iyi yolu, havalandrma ve stma sistemlerinin almalarnn srekli ve doru olmasdr. % 75 ykn zerinde alan alt tesislerinde, enerjisiz kumanda blmeleri hari, younlama doal olarak gerekleemez. Istc devresi bulunan hcrelerle, bara bulunan blmelerde snma etkisi olup olmad incelenmeli ve s retiminin devamll kontrol edilmelidir. Termostat kontrollu stclarda termostatn alma kontrolu yaplmaldr. Termostat set deerlerinin ayar, younlamay nleyecek dzeyde olmaldr. Vantilatrler yeterli havalandrmay salayacak ekilde almal, nleri hava akmn rahata salayacak aklkta olmal ve elektriksel ve mekaniksel sorunlar olmamaldr. Tesisin tm aydnlatma armatrleri kullanlabilmelidir. Yedek paralar ve kaldrma aralar alr vaziyette bulunmaldr. Kolayca eriilebilecek vaziyette el altnda bulunmaldr.

42/448

zolasyon mryi bir bakm koulu yaratldnda, metal hcreli alt gruplarndaki yaltm malzemelerinin malzemesinde olacaktr. Kir ile birleen rutubet izolasyon iin bozucu etkilerin banda gelir. Tamamen kuru olan kir, zararsz olabilir. Fakat bir miktar rutubetle birletiinde, elektrik kaak akmna ve akm atlamalarna yol aar. Bakm ynnden izolasyonun durumunu bilmek nem tamaktadr. zellikle evre ve iklim artlar kt blgelerde bulunan eski tesislerde, bozulmalarn miktar olduka byk olabilir. Temizlie balamadan nce izolasyon malzemelerinin durumu kontrol edilmelidir. zolatrler zerinde oluacak karbon izleri, toz ve kir birikintilerini gizleyebilir. mr 20-30 yl olmaktadr. Bu sre iinde izolasyon bozucu etkilerin katksyla, voltaj yaltm deerlerinde dmeler

Elektriksel gerilmelerAadaki sralanan yerlerde elektriksel gerilmeler olabilir. Bu gibi yerlere zel ihtimam gsterilmelidir. (a) (b) (c) (d) (e) (f) ki izolatrn balanma noktalar Bir izolatr ve ase arasndaki balant noktas st ste bindirilmi balant noktalar Faz-faz aras veya faz-ntr aras izolatr yzeyleri Gemeli balant noktalarnn i yzeyleri zolatrlerin keskin evreleri

Elektriksel gerilmeler tarafndan yaplan hasarlar, izolatrn yzeyinde mutlaka korona izi veya atlama izi olarak grlecektir.

43/448

KoronaEer korona balarsa, barann izolatre veya izolatrn izolatre temas ettii ince aralk iersinde balar. Cvata balar ve keskin keler korona iin zemin oluturur. Korona dk gerilimlerde grlmez. Korona balam organik yaltm malzemeleri yzeyinde, beyaz bir toz tabakas oluur. Bu tabaka solventlerle temizlenebilir. Koronann uzun sre devam etmesi yzeyde erozyona neden olur. Yzeyde erozyon yoksa, solventle temizlik ilemi bakm iin yeterlidir. Baz yzeylerde korona yle etkili olur ki yzey adeta yanm izlenimi verir. Ar olmayan korona izleri yzey tamirat ile giderilir. Tamir iin retici firma talimatlarna uyulmaldr.

AtlamaBu terim, yaltm yzeyinden, elektriksel gerilme sonucu elektrik boalmasn anlatr. Bu durum bazen de izolatrlerin iinde meydana gelir. Bu durumda yaltm malzemesi patlayarak kullanlamaz duruma gelir.

Isl tahribatUzun sre tasarm deerinin zerinde snan yaltm malzemelerinde grlr ve malzeme gelir. Isnmann lokal olduu durumlarda, scak noktalar meydana gelse de, sonuta ortam scakl ortalama deerin altnda kaldndan tahribat belirgin olmayabilir. Bu durum genellikle gevek balant noktalarnda yani cvatalarn bulunduu blgelerde meydana gelir. Bu blgelerin tespiti iin aada belirtilen ipularndan yararlanlr: (a) (b) Scak noktann olduu yerde renk deiimi, Bu noktalardaki vernik kalkmalar, vernik atlaklar, mrn ciddi ekilde azaltr. Bu olaya maruz kalan izolasyon malzemelerinde, mekanik mukavemetler derek malzeme bozulmalar meydana

44/448

(c) (d) (e) (f)

Kablo ve izolasyon sarglarnda krlgan yap olumas, Tabaka atmalar, Karbonlama sonucu siyahlk, Erime veya ekilde bozulmalar.

Fiziksel olarak tahrip olmu izolasyon malzemeleri yenilenmelidir. Renk bozulmalar makul lde ise msaade edilebilir. Bu tr malzemelerde bakm iin temel prensip TEMZ ve KURU olmalardr.

4-

Devre kesiciler

Bu guruba genellikle kesiciler ve yk ayrclar girer. (a) Kuru tip yk ayrclar

Kuru tip yk ayrclar daha ok orta ve alak gerilim alt tesislerinde bulunur. Herhangi bir bakm ii yaplmadan nce retici firma klavuzlar okunmaldr. ekmeceli bir yapda ise yerinden karlarak bakm iin daha nceden hazrlanan tezgahn zerine alnmaldr. Yay kurmal bir altrma mekanizmas varsa bakmdan nce, kurgunun yerinde boaltlm olmas gerekir. Sabit tip yk ayrclarnda bakm, kendi hcresi iinde yaplmaldr. Bu nedenle gereken emniyet nlemleri alnmal ve sistem enerjisi kesilmelidir. Kontrol devrelerinin enerjisi de kesilmelidir. Yay kurgular boaltlm olmaldr. zolasyon: Fazlar aras ark seperatrleri alnarak dier izolatrlerle birlikte

temizlenmelidir. Temizlik iin elektrik sprgesi veya elyaf kalnts brakmayan bezler kullanlmaldr. kartlamayan kirler retici firmann nerecei trde solventlerle temizlenmelidir. Korona izi, atlama veya sl hasar izleri yukarda anlatld gibi kontrol edilmelidir. Bakmn temel kural olarak temiz ve kuru ortam salanmaldr. Kontaklar: Kuru devre kesicilerdeki en nemli husus kontaklarn doru basmasdr. Bunlarda genellikle faz bana iki takm kontak tipi bulunur. Ana kontaklar ve ark kontaklar. Bazlar 3. bir ara kontak takmn bulundurur. Bu kontaklar ana kontaklardan sonra ve ark kontaklarndan nce alr. Yani alma sras nce ana

45/448

kontaklar sonra ara kontaklar ve daha sonra ark kontaklar eklindedir. Bu kontak kapandnda tm akm ana kontaklar zerinden geer. Yksek deerli akmlar ve ksa devre akmlar alma kapanma srasnda bunlarn da zerinden geer. Eer bu kontaklarn temas direnleri yksek olursa ar snma meydana gelir. Kontak yzeyinde ukurlar oluur ve yay mekanizmas sertliini kaybeder. Bunun sonucu ark kontaklarna daha ok akm hcum ederek ar snma ve yanma yaratr. Ark kontaklar en son alrlar. Devrenin ykl olarak alp kapanmas annda geici olarak akm tamalarna ramen bu akm kesicinin kesme kapasitesine eittir. Ksa devre halinde kapanma srasnda ise ksa devre akm tama kapasitelerinin zerinde bir akma maruz kalrlar Kapal olduklarnda temasn ok iyi olmas gerekir. Aksi takdirde ana kontaklarda byk tahribat meydana gelir. Kesme-kesememe sorunu yaanr. Manyetik flemeli kesicilerde arkn uzaklatrlmas ok ksa srede olur. Ark, manyetik ynlendirme ile ark boynuzlarna gnderilir. meydana gelen yanma nedeniyle yenileme yaplmaldr. Her tr ayrc kontaklarnn bakmnda aadaki kurallara uyulmaldr. (a) (b) Ana Kontaklar temiz, dzgn ve iyi basacak ekilde ayarlanm olmaldr. Basma basnc retici tavsiyesine uygun ekilde normal gte olmaldr. ve parlak olmaldr. Gm kontaklardaki renk Ark kontaklarnda zamanla

kontak yzeyleri temiz

deimeleri

yzey bozulmalar olmad takdirde zararszdr. Gm temizleme

svlar ve alkol ile renk deiiklikleri temizlenebilir. Kontak yzeyinde bask, kapanma ve ama nedeniyle olumu baz izler bulunabilir. ok az kk yanma ve ark izlerine msaade edilebilir. Sert kee ile bu izler temizlenmelidir. Yanma ve evre aksamda renk deiiklikleri grld takdirde kontaklar ve bask takmlar deitirilmelidir. Deitirme retici tavsiyesi dorultusunda yaplmaldr. Yk ayrcs daha sonra manuel olarak alp kapatlmaldr. Bu kontrolda kontaklarn sprme temaslar, bask gleri izlenmeli, senkron ama kapama yaptklar gzlenmelidir. Tam ak pozisyonda iken kontaklarn sabit ve hareketli paralar arasndaki mesafeler llmeli, eit olduklar gzlenmelidir.

46/448

Lamine bakr tabakalarndan oluan eski tip kontak takmlarndaki bozulmalarda, yerine yeni tip kontak takmlar taklmaldr. nk eski tip kontak takmlarnn tamirat, birbirlerine kaynadklar zaman mmkn deildir. Ancak basit hasarlarda eeleme ile tamirat mmkn olabilir. Eski ayrclarda bulunan karbon kontaklarda bakm ok az gerekir. Bunlarda bask miktar gzlenmeli ve ok kullanm sonucu ar anmalara msaade edilmemelidir. ekmeceli tiplerde hareketli ve sabit kontaklarda temizlik ve kontrol ilemleri yaplmaldr. Ar snma, ayarsz bask, krk veya zayf yay paralar kontrol edilmelidir. Kontak spreyleri ile kontak srtnmeleri azaltlmaldr.

Ark kesicilerOrta gerilim yk ayrclarndaki ark kesicilerin, arka maruz kalan ksmlar, inorganik maddelerden, seramikten yaplrlar. Bu tr malzemeler arkn yzeyde dalp soumasna yardmc olurlar. Ayrma annda izolasyon paralar tm gerilimle kar karyadr. Bu gerilime dayanabilmesi izolasyona yaplan bakma baldr. Kesicinin ve tm paralarnn kuru tutulmas balca ama olmaldr. Seramik malzemeler rutubeti emerler. Kontaklar incelenirken ark kesiciler de kontrol edilmelidir. Artk kalm ark kalntlar, kirler veya baka artklar temiz bir bez veya ince temiz kumla temizlenmelidir. Tel fra veya benzeri malzemeler seramik zerinde iletken izler brakrlar. Ark kesicilerin kontrolu yaplrken aadaki noktalara dikkat edilmelidir. (a) Krk veya atlak seramik paralar. Kk atk veya atlaklar nemli deildir. Byk krk ve atlaklar ark kesicisinin performansn etkiler. Birden fazla kk atk nokta veya kk atlak varsa veya atlak-krk bykse seramik blok deitirilmelidir. (b) Seramikteki erozyon. Seramik gl bir arka maruz kalmsa seramik yzeyde erime izi oluur. Bu iz parlak, porselenimsi, beyaz bir yapdadr. Arkn byklne ve tekrarna bal olarak seramik yzeyinde anma meydana gelir. Bu durumda seramik blok deitirilmelidir.

47/448

(c)

Ark kesicisinde kirlilik. Ark ynlendiricinin toz veya baka kirliliklerle kirlenmesi durumunda, kirlilik, yal olmayan toz bezi veya vakumla temizlenmelidir. kalntlar alma sonucu ark nedeniyle seramik zerinde ark Sert kalntlar olduklarndan iletken olmayan bulunabilir.

andrclarla temizlikleri yaplmaldr. Alminyum oksit kkenli zmpara tr andrclar uygun trlerdir. Seramik ark kalkanlar kirli grnmelerine ramen yeterli koruma grevlerini yapabilirler. Aadaki test yntemi ark kalkannn temiz olup olmadn gsterir. Ark ynlendiriciler n ve arka ark boynuzlar arasnda bir dakika sreyle 50 hz. gerilime dayanmaldr. Baz reticiler yzey dielektrik testi nermektedir. Ark kesicinin ark, kesici iine fleyen ksm kontrol edilmelidir. Bunun iin uygulanacak test bir tuvalet kad parasn kesicinin hava tahliye ksmna yakn koymaktr. Katta gzle grlebilen bir hareket ilevin yerine getirildiini gsterir. Alak gerilimdeki ark ynlendiricilerinin alma prensibi daha basittir. Ark

ynlendiriciler dorudan ana kontaklar zerine monte edilir. Bunun zerinde de kapak bulunur. Paral plakalardan oluur. Ark kesme ilemi plakalar zerinde erozyon yaratr. Erozyon kapan i tarafnda da kendini gsterir. Periyodik kontrollarda ark ynlendiriciler kontrol edilmelidir. Paral plakalardaki erozyon byk boyutta ise ve temizlikle giderilemiyorsa ark ynlendiriciler deitirilmelidir. Basit renk deiiklikleri ve ark artklar zmparalarla temizlenmelidir. Deitirme ii sonuta grevin kritik olma, risk yklenme seviyesi ile de ilgilidir.

altrma mekanizmasaltrma mekanizmasnn genellikle ana amac kesici kontaklarnn alp kapanmasn yay

salamaktr. Bu

enerjili bir

solenoid

veya elektromknats ve

mekanizmalar araclyla olur. Trip amalar ile bu mekanizma ilikili deildir. Kapal bir sistem trip sinyali sonras aar. altrma mekanizmas gevek, bozuk, eksik paralar ynnden kontrol edilmelidir. Uzun srede andklarndan anma miktar almay engellemeyecek ynde kontrol edilmelidirler. Ar anmalar kontak ama kapama srelerini etkiler. Ama ve

48/448

kapama srelerindeki farklar gereksiz triplere neden olur. Anma bykse paralar yenilenmelidir. Kapama sresi ve trip hareketi ok hzl olmaldr. Ge ama, veya tribe ge tepki verme ayarlar dzeltilmelidir. Mekanizma iyi korunmal ve iyi hareket etmelidir.

Yardmc donanmlarKapama motoru veya solenoidi, nt trip, alarm sistemi almalar kontrol edilmelidir. Yaltm ve balantlar gzden geirilmelidir. Ak-kapal gstergeleri, yay kurgu gstergesi, alma dzenleri gzlenmeli, kilit sistemleri yalanmaldr. ekmeceli tiplerde kzaklar ve oturma kontrolu yaplmaldr. Koruma devreleri test pozisyonunda iken test edilmeli, elle koruma kontaklar baslarak koruma devresinin almas kontrol edilmelidir. Alak gerilimde bulunan trip cihazlar elektro mekanik trde olup haval veya svl tr zaman gecikmelidir. ok dk gerilimli ar akm reten test cihazlar ile testleri yaplmaldr. Bu testlerde reticinin akm-zaman ama erileri baz alnmaldr. Bu eriler dz izgiler halindedir. Ancak test cihaz ile noktasal olarak eri kontrol edilir. (Short time) akm trip testi yaplrken test cihaznn asimetrik veya senkron olmayan akm retme ihtimaline kar, testlerin simetrik akmla yaplmalar konusuna dikkat edilmelidir. Bu nedenle retici tavsiyelerine uyulmaldr. Kesici statik bir trip elemanna sahipse zaman erilerinin doruluu konusunda retici firma tavsiyelerine dikkat edilmelidir. (Elektromanyetik tip trip elemanlarnn tavsiye deitirilerek daha hassas olmalar nedeniyle statik elemanlar konulmas edilmektedir.)

(b)

Vakum kesiciler ve SF6 kesiciler

Vakumlu ve SF6 kesiciler orta gerilim alt tesislerinde bulunurlar ve kuru tip kesicilerle aralarndaki temel fark ana kontaklarda ve ayrma sistemindedir. Bu sistemlerde her iki eleman hcre iinde bulunduundan, bunlar zerinde bakm

49/448

ilemlerinin yaplmas mmkn deildir. Sadece kontak anma gstergesi ile anma miktar izlenir. malat tarafndan verilen anma deerleri dorultusunda kontrollar ve deiimi yaplr. Testlerde, vakum ve gaz kontrolu, kontaklar ak iken hcreye gerilim uygulamakla yaplr. Bu test retici firma talimatlar dorultusunda yaplmaldr. Dikkat: Ak bir kontak zerine uygulanacak gerilim sonucu x-ray yaylm sz konusudur. Yaylm miktar msaade edilen maksimum yaylma snrlarnn altnda, ok kk deerde olmaktadr. Kontaklarda ayarszlk veya test geriliminin verilen deerden yksek kmas ihtimali gz nne alnarak, yksek gerilim Dier bakm ve testler, kuru tip kesicilerde anlatld ekilde yaplmaldr. testi iin personel elik bir bariyerin arkasnda olmal ve emniyet asndan yaklamamaldr.

(c)

Yal ve az yal kesiciler

Bu tr kesiciler eski sistemlerde bulunmaktadr. Yeni sistemlerde daha ok vakum ve SF6 kesiciler bulunmaktadr. Kuru tip kesicilerle ayn grevi yapmakla birlikte, grn ve mekanik yap olarak farkl kesicilerdir. Yaltm malzemesi olarak hava yerine ya bulunmaktadr.

YaltmBuingleri ayrca bir yaltm iine alnmtr. Harici tip kesicilerde porselen buing bulunur. Dahili tip buinglerde ise hem porselen hem de reine esasl rnler grlr. Buinglerin bakmnda tahribat ve temizlik kontrolu n plandadr. Tahribat olduunda buingler deitirilmelidir. Kirli buingler ise yzeyleri temizlenerek bakm yaplrlar. Yan amac arkn sndrlmesidir. Ark sndrme esnasnda bir ksm ya bozumaya urar ve kirlilik ya tarafndan emilir. Bu nedenle ya bakm, en nemli kalemi oluturur. Ya kalitesindeki d en nemli parametredir. Yan iinde rutubet, karbon artklar ve kvaml birikinti oluur. Ar nem younlaarak ya tabanna iner, ya renginin beyazlamasna ve kvam kazanmas neden olur. Karbon siyah renkli olduundan, ya renginin esmerlemesine yol aar.

50/448

Ya miktar yan bakm asndan belirleyicidir. nk tam yal kesicilerde yan dielektrik zellii test edilir. Test iin ya rnei alma, trafolarda olduu gibi yaplr. Test sonucuna gre yan iindeki nem vakumlu makinelerle alnr. Az yal kesicilerde bu ilemlere gerek yoktur. Belli periyotlarda ya deiimi yaplr. Ya deiiminde retici firma nerisi dikkate alnmaldr. Kullanlacak yan test deerlerinin uygun olmasna dikkat edilmelidir. Ya deiimi srasnda yan nem almamas nemlidir. Ya pompa ile konulacaksa temizlik ve neme dikkat edilmelidir.

KontaklarAna kontaklara bakm srasnda erimek mmkn deildir. Kontaklar kapal iken kontak direnci llmelidir. Kontak temas kesilene kadar, kontak mekanizmasnn hareket miktar llmelidir. Yan boaltlarak test ileminin yaplmas, olaan bakm sklna gre daha az olmakla birlikte, olaan bir uygulamadr. Bakm ve test skl kesicinin grevi srasndaki artlarla yakndan ilgilidir. lem skl ve akm yk bakm araln belirler. Her ne zaman yk altda ama gereklemise bakm yapma gerekir. Kontak basnc, ve kontak ayarlar gzden geirilmelidir. Tm cvatalar, balant noktalar ve yaylar kontrol edilmelidir.

Ark sndrme mekanizmasArk kalntlarna kar temizlik kontrolu yaplmaldr. Temizlik iin retici tavsiyelerine uyulmaldr.

altrma mekanizmasKuru kesicilerdeki ilgili bakm ve test ilemleri uygulanmaldr.

Kesici yardmc donanmlarKuru kesicilerde anlatlan ilemler uygulanr. Dier yardmc elemanlar ya seviye gstergesi, vanalar, contalar, nefeslik, filtreler kontrol edilmelidir. Ya seviyesi dkse, kesici derhal enerjisi kesilerek bakma alnr.

51/448

Ayrc tr kesicilerKesicilerde bulunan kuru tipte ayrclar, akm veren veya kesen elemanlardr. Sabit montajl tipleri veya ekmeceli yaplar olabilir. Elle veya elektrikle tahrikli cinsleri bulunur. Sabit tiplerde eriim kapsyla kilitlemeli alarak, kapal ayrcya erimeyi engellerler. Bakm zellikleri bakmndan, ayrc kontaklar, hari kuru tip yk ayrclarna benzerler. Yaplarndaki basitlik nedeniyle bakmlar srasnda gzle izlenip yerinde temizlikleri yaplabilir. Kapal tipte olmalar halinde, yerlerinden karlarak, retici firma talimatlar dorultusunda bakmlar yaplmaldr. Dielektrik testlerine gerek grlmez ve hava fleme elemanlar yoktur.

5-Dier alt yardmc elemanlarSigortalar Sigortalar 13. blmde ele alnacaktr. Parafudurlar Parafudurlar yzey temizlii ve tahribat ynnden kontrol edilirler. Gvdeleri porselen veya reineden yaplr. Yzey akmalar varsa ve temizlikle giderilemiyorsa deitirilmelidirler. Basit ve pratik bir performans test yntemleri yoktur. Bunun yannda baz testler

uygulanr. 50 hz gerilimle dayanm, dearj, enerji tketimi, izolasyon direnleri, szdrma akm testleri yaplabilir. Bu testlerde retici talimatlarna uyulmaldr. Kondansatrler Kondansatrlerle almadan nce dearj direnleri veya dearj elemanlar ile boalmalar salanmaldr. Yaltlm bir ksa devre kprs dearj salamada kullanlmaldr. Bu yaplmadan nce devre emas ve koruyucu elemanlar iyi bilinmelidir.

52/448

Dikkat : Kondansatr zerinde dearj direnleri bulunsa bile, kalan artk arjn, kondansatr ularna temas eden bir insan yaralayabilecei unutulmamaldr! Kondansatr gvdesi, buingler veya balant noktalarndaki kirlilik veya paslanma temizlenmelidir. Her kondansatr gvdesi kaak ve renk deiiklii iin kontrol edilmelidir. Kaak ya grlen kondansatr deitirilmelidir. G kondansatrlerinin bazlar i sigortaya sahiptir. Kondansatr ksa devresi veya gerilim ykselmesi nedeniyle sigortalardan atanlar olabilir. Atan sigortalar ynnden kondansatrler kontrol edilmelidir ve reticinin tavsiye edecei sigorta tipi kullanlmaldr. Sigorta deitirilirken kondansatrler tamamen boalmadan elle temastan kanlmaldr. Kondansatrler fazlar dengeli olarak paylamaldr. Kondansatrler alrken ortaya kan scak havay uzaklatrmak iin yeterli hava sirklasyonu salanmaldr. Hava sirklasyonunu nleyecek her trl engel ortadan kaldrlmal ve kondansatrler korunmaldr. Stasiyoner akler ve ak arj cihazlar Stasiyoner akler kritik devrelerde, enerji santralarnda, alt sistemlerinde, ve kontrol devrelerinde enerji kayna olarak kullanlrlar. Enerjinin olmad durumlarda enerji yedeklemesi yaparlar. Bu uygulamalarda salkl enerji temini n plandadr. Bu nedenlerle bakmlarnn dzenli ve kaliteli yaplmas gerekir. Bakmn nitelii, aknn cinsine, uygulamann tipine ve evre artlarna baldr. Kurun ve asitli akler iki tiptir. Ak ve tam kapal tipleri bulunur. Baz aklerse nikel-kadmiyum (Ni-Cad) tiptir. Tam kapal tiplerin bakm yaplamadndan burada anlatlmayacaktr. Ak arj cihazlar ak gerilimini belli bir dzende tuttuundan ak bakm programn ciddi biimde etkiler. Akler retici firma bilgileri dorultusunda arj edilmelidirler. Bakm program periyodik kontrol ve testleri kapsar. Gz kontrolunda asitli su seviyesi ve kamaralarn tortularna baklr. Genellikle sorunlarn ou gz kontrolu ile

53/448

tespit edilebilir. Testler ak performansn ve salam ak ile zamanla ortaya kacak farklar gsterir. Ak imalatlar bu konuda yeterli bakm nerilerini yaparlar. Stasiyoner tipte bir aknn zararlar konusunda personele uyarc bilgi verilmelidir. Bir ak asit buhar deil fakat hidrojen ve oksijen karm bir gaz reterek evreye yayar. Bu gaz karm son derece patlayc bir ortam yaratr. Patlamas halinde gzlerde ciddi hasarlar yaratarak krle neden olabilir. retilen gerilim elektrik arplmalarna yol aar. Aadaki emniyet kurallar asgari olarak verilmitir. Daha tede tedbirler kullanm ortamna gre gzden geirilmelidir. Bakm personeli ii baaryla bitirebilecek eitimi alm olmaldr. Bu eitim, bakm personelinin koruyucu malzeme kullanmasn, asitli ak svsnn nasl kullanlacan, uygun takm kullanlmasn ve imalat talimat ve nerilerinin anlalmasn salamaldr. Aklerin bulunduu odann ayr ve ok iyi havalandrlm olmas gerekir. Uygun emniyet malzemelerinin, (eldiven, gzlk, i elbisesi gibi) giyilmesi gerekir. Ak odas yaknnda gz ykama duu ve silme bezi gibi malzemenin bulundurulmas gerekir. Tutumaya neden olacak kvlcm, alev, scaklk kaynaklarnn ortamdan uzak tutulmas gerekir. Hidrojen birikintileri gibi tehlikelere kar havalandrma salanmaldr. Ksa devreye neden olacak izolesiz takmlar kullanlmamal ve aklerin zerine ksa devre yapacak takm braklmamaldr. Asitli su imali iin tam yz rtecek koruma maskeleri kullanlmaldr. Asit ve su kartrlrken tehlikelidir. Ak bulunan blgelere izinsiz giri serbestlii olmamaldr. Bu blge koruma altna alnm olmaldr. Ak kabnn atlak olmamasna dikkat edilmelidir. Ak gz kapaklar temiz ve eksiksiz olarak takl olmaldr. Kirli kapaklar temiz suyla ykanp kurutulmaldr. daima suyun iine asit konmaldr. Asidin iine su koymak

54/448

Ak zerinde arpma sonucu veya baka etkilerle meydana gelmi arpklklar, eziklikler, bklmeler olmamaldr. deitirilmelidir. arj nitesi almas dzgn olmaldr. Balant kablolar ve ara kpr balantlar uygun olmaldr. Kirlilik, geveme, yeillenme, renk deiimi, anma gibi izler dikkate alnarak temizlenmelidir. Ak raflar passz, salam, temiz ve kuru olmaldr. Kurunlu aklerde karbonat eritilmi su ile asitli su kalntlar temizlenmelidir. Ni-Cad aklerde temizlik iin borik asitli su kullanlmaldr. Ak sv seviyesi kontrol edilmelidir. Sv rengi bulank olmamaldr. Hcrelerin iinde, tabanda birikinti olmamal ve gaz kabarcklar minimum dzeyde olmaldr. lave edilen saf su miktar kaydedilmelidir. Ar su kayb ar arj anlamna gelir. Kurunantimuan plakal aklerde ar su kayb ayni zamanda yalanmann bir gstergesidir. Baka yntem nerilmedii srece, her zaman su ilavesi, saf su ile yaplmaldr. Dikkat: Ak iine hibir zaman takviye amacyla asit ilave edilmemelidir. Ak civarndaki hava sirklasyonu ve elektrikli cihazlarn alma artlar srekli kontrol edilmelidir. Elektrik arzas gibi, alev kayna yaratacak ihtimaller bata olmak zere, yangna neden olacak sebepler bertaraf edilmelidir. Is kaynaklarna yakn olma, ak ii hcreler aras scaklk farkll yaratacandan ak arzalarna sebep olur. Ortam scakl termometre ile llmelidir. Ortam scakl iin en uygun deer 25 C dir. Ni-Cad akler 25-45 C arasnda sorunsuz alrlar. Yksek ortam scakl ak mrn ksaltr. Kurun plakal aklerde her 9C scaklk art ak mrn % 50 azaltr. Ni-Cad aklerde ise % 20 azaltr. Dk ortam scakl ak iindeki kimyasal reaksiyonu yavalatacandan, ak kapasitesini olumsuz etkiler. 9C dk scaklkta yani 16 C de ak kapasitesi % 10 der. Ak iin nemli olan ortam scakl, havalandrma, deprem tedbirleri, dc akm korumalar, yedek saf su miktar, topraklama balants, kablo balantlar, ve dier koruyucu devre balantlar kontrol edilmelidir. Renk bozulmalar olmamal ve hasarl akler

55/448

Klemens balantlar, ak kutup balar, kpr balantlar, asitli ortam ve pil etkisiyle korozyona urayan noktalar temizlenerek kontrollar yaplmaldr. Ak kutup balar ve kprlerde, ak imalats nerisine uygun olarak bakm yaplmaldr. Ak yzeyi elektrik szdrmasn nlemek amacyla karbonatl su ile temizlenmelidir. Ni-Cad ak yzeylerindeki kirlilik asit borikli (eczanelerden temin edilebilir.) su ile temizlenmelidir. Dikkat: Deterjan ve sabun temizlik iin kullanlmamaldr. Akler aras kpr balantlar yllk olarak kontrol edilmeli ve tork anahtaryla sklmaldr. Alarm rleleri, kornalar, kl ikaz lambalar almalar kontrol edilmelidir. Ak odas emerjens aydnlatmas alr durumda olmaldr. Havalandrma dzeni alr olmaldr. Ar gaz k ar arj anlamna gelir. Vibrasyon ak mrn azaltr. Ak svs gerek oranlarda yaplmsa -29C de donar. Donma kristallemesi grldnde ak tamir edilemez boyutta hasara urar. Sfra kadar boalan ve hemen doldurulmayan aklerde, sv iindeki asit serbest kalacandan (+) ve (-) ak plakalarnn ksa devre olmasna neden olur. Ak tahrip olur. Bu durumda ak svsnn zerinde beyaz bir halka grlr. Ar arj olay sonucu negatif plakalar sngerleir ve tabanda kelme grlr. Taban kelmesi arttnda birikim sonucu (+) ve () plakalar arasnda ksa devre meydana gelir. Ortalama akler % 50 boalmaya toleransldr. Ylda yaanacak iki kez tam boalma olay ak mrn azaltr. Bu nedenle periyodik arj kontrolu yaplmaldr.

Ak lm ve test metotlarTestler yapldktan sonra alnan kaytlar ak mr hakknda fikir verir. Belli bir scaklkta her aknn bir gznden alnacak sv younluu ve hcre gerilim lm kaydedilmelidir. Kurun-kalsiyum plakal aklerde hcre gerilimi 2,2-2,3 V, kurunantimuan aklerde 2,17-2,21 V , Ni-Cad aklerde 1,42 V olarak okunmaldr.

56/448

Kurun ve asitli aklerde sv younluklar llerek kaydedilmelidir. Bu ilem her ayda bir her aknn her gz iin yaplr. lm srasnda ortam scakl gemi lme gre farkl ise scaklk dzeltme faktr kullanlmaldr. Sv younluu bomemetre ile kontrol edilmeli ve imalat tarafnda verilen aralkta olmaldr. Su veya asitli sv ilavesi yapldktan sonra yeni deer almak iin 72 saat beklenmelidir. Ni-Cad aklerde sv younluuna baklmaz. lk iki yl iinde mutlaka nt test aleti ile akm retme kapasitesi testi yaplmaldr. Daha sonra her 2 ylda bir test tekrarlanmaldr. Ak, imalat tarafndan verilen mrn % 85 tamamladktan sonra testler yllk bazda yaplmaldr. Kapasitesinin % 20 altna den ak deitirilmelidir. Her ayda bir aklerin % 25 inin balantlar kontrol edilmelidir. Ak hcreleri ve balant noktalar infra-red termometre ile uzaktan llmelidir. Bu lm ar snan bir hcrenin veya balant noktasnn habercisidir. Test sonular gelecek asndan nemlidir. Bu testlerin yannda alnacak notlar ve gzlem sonular gelecekte yararl olacaktr. l trafolar l trafolar genellikle kuru tip ve dkm reine ile kapatlmlardr. Balant ular dardadr. Bakmlar iin baz alnacak neriler alt izolatrleri iin verilen nerilerle ayndr. Temel felsefe kuru ve temiz tutulmalar zerinedir. Yal tip l trafolarnda bakm iin, yal trafolar konusuna baklmaldr.

Alarmlar ve gstergelerAlarmlar, kesicinin atn, trafo ya scakln, Bucholz rlesinden gelen gaz basncn ve sistemle ilgili dier alma artlarn bildiren sinyallerdir. Dzgn altklar periyodik olarak kontrol edilmelidir.

57/448

Gstergeler ise kesicinin konumu gibi durum bildiren cihazlardr. Bakm srasnda almalar kontrol edilmelidir. Topraksz sistemlerin toprak gstergeleri dzgn almalar bakmndan gnlk veya haftalk izlenmelidir. Alarm sisteminde olduu gibi tm gstergeli noktalarda gsterge deerleri gerek deerle uyumlu olup olmadklar grlmelidir.

Koruma rleleri, sayalar, ve cihazlarkaz: Koruma rlelerine ait akm trafolarnn sekonder sarglar ak devre olarak braklmamaldr. Devreden akm ekilmesi halinde ak kalan bir trafo sekonderinde lmcl yksek gerilimler meydana gelir. Bunu nlemek iin alan sistemlerde trafo sekonderinin ular nce ksa devre yaplarak cihaz balant ular alr. Baz cihazlar bu durumu nlemek amacyla ksa devre anahtarna sahiptir. Testler bittikten sonra, trafo ular cihaza balanarak ksa devre kprs alnr. Koruma rleleri ve buna bal cihazlar can ve mal gvenlii asndan birinci srada neme haiz olduklarndan bakm amacyla kritik ekipmanlar listesinin banda yer alrlar. Anormal bir durum karsnda almalar beklendiinden bakmlar geni kapsaml ve detayl olmaldr. Sayalarn, srtnmesiz gstergelerin, koruma rlelerinin hareketli paralar, kontrolu serbeste

alabilmelidir.

Balantlarda

geveklik

yaplmaldr.

Kontaklarda meme olumas ve anmalar kontrol edilmelidir. Solenoid bobinleri ve rle bobinleri ar snma nedeniyle bozulacaklarndan, gzle sl bozulma kontrolu yaplmaldr. atlak plastik veya cam koruma paralar deitirilmelidir.

Emniyet ve kilitleme cihazlarEmniyet ve kilitleme cihazlar hibir zaman by-pass yaplmamal, dzgn ve dzenli almalar salanmaldr. Fonksiyon bakmndan bu cihazlarn dzgn almalar iin aadaki tedbirler alnmaldr. a) Bu cihazlarn ayar ve alma mekanizmalar u ekilde kontrol edilmelidir.

58/448

ekmeceli sistemlerde, ekmece kilitleri sistem devrede iken ekmecenin sklp taklmasn nlemek amacyla bulunur. Emniyet kapaklar otomatik olarak kapanarak enerjili noktalar emniyete alr. Motorla alan mekanizmalarda, limit-sviler hareketin emniyet snrlar iinde kalmasna yarar.

b) Ana kilitleme mant doru sralama ile almal ve doru eylemi yapmaldr. Bunun iin gerekli ayarlar ve yalamalar yaplmaldr. Ylda bir kez veya emerjens durumlarnda kullanlan ilemlerle, karmak ilemler bir not haline getirilerek operasyon noktasna aslmaldr. c) Yedek anahtarlar spervizorn nezaretinde bir yerde saklanmaldr. d) Emniyet amacyla kullanlan topraklama ve dearj balant iletkeni ve buna bal ayrma-kapama anahtar nemsiz ve tozsuz bir ortamda saklanmaldr.

Ekipman topraklama devreleriEkipman topraklama devreleri srekli akm geiine elverili monte edilmelerine ramen akm gstergeleri bulunmaz. Bu nedenle gerekli olduunda, akm iletme zelliine sahip olup olmadklar tespit edilemez. Periyodik kontrol esnasnda bu zelliklerinin devam etmesi art gz nne alnr. Ekipman topraklamasnn yeterlilii, balant noktalarnn sklarak, gz kontrolu yaplmas ve ulalamayan balant noktalar olaca gz nne alnarak empedans testiyle yaplr. Topraklama klemens noktalar ve kprlerin oksitlenme ve gevemeleri kontrol edilmelidir. Krlm, zayflam kpr ve iletken par