JO ZEF PISZCZEK

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA SZCZECIŃSKIEGO

Z Katedry G leboznawstwa WSR — Szczecin

W STĘP

Wiele prac gleboznawczych niemieckich [1 ,2 ,5 i inne] oraz polskich [3,6, 15, 16, 17, 18] omawia zagadnienia związane z glebami województwa szczecińskiego. Ukazała się też znaczna ilość map agro - geologicznych niemieckich [14] i map glebowych polskich [7 -1 3 ] , dotyczących tego te ­renu.

Niniejsze opracowanie opiera się na:a) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez Katedrę

Gleboznawstwa WSR w Szczecinie w latach 1954- 1957, w ramach prowa­dzonej przez IUNG kartografii gleb Polski w skali 1 : 300 000 w powiatach Szczecin, Wolin, Goleniów, S targard , Kamień Pomorski;

b) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez pracowni­ków Katedry Gleboznawstwa w latach 1957 i 1958 w związku z opraco­waniem, mapy gleb w skali 1 :1 0 0 000 dla powiatów Pyrzyce, Gryfino, S targard , Szczecin i Goleniów;

c) opracowaniach gleb w skalach szczegółowych dla 9 różnych obiek­tów w różnych stronach województwa, a wykonanych przez Katedrę Glebo­znawstwa WSR Szczecin;

d) mapie gleb Polski w skali 11: 300 000 wydanej przez IUNG (arku­sze: Szczecin, Kołobrzeg i Zbąszyń). .

UKSZTAŁTOWANIE POW IERZCHNI

Na terenach woj. szczecińskiego wyróżniono [6] dwa zasadnicze regiony geograficzne, tj. Nizinę Szczecińską, zajmującą środkową i północną część województwa i Pojezierze Pomorskie, zamykające Nizinę Szczecińską od południa i południowego wschodu. Nizina Szczecińska jest rozległą rów­niną obejmującą tereny po obu stronach ujścia Odry i Zalewu Szczecińskiego

88 Józef Piszczek

oraz wyspy Wolin i Uznam. Nizina ta wydłuża się w kierunku południowo- wschodnim przechodząc w tzw. Nizinę Pyrzycką, położoną w okolicach Pyrzyc i jezior Miedwie i Płoń. Najniższy element Niziny Szczecińskiej (o wyniesieniu od 0 do 1 m n.p.m.) to tereny położone nad Zalewem Szczecińskim i Jeziorem Dąbskim oraz na Międzyodrzu, zajęte przez rozległe łąki. Sąsiadujące z nimi tereny mają już znacznie wyższe położenie i w zno­szą się stopniowo trzema tarasam i, osiągając na. trzeciej tarasie wysokość 2 0 - 2 5 m n.p.m. Tarasy te są szczególnie wyraźnie wykształcone na tere­nach powiatu goleniewskiego, północnej części powiatu szczecińskiego i na zachodnim skrawku powiatu stargardzkiego. Są one zbudowane z piasków akumulacji wodno - lodowcowej osadzonych tu w czasie istnienia na tych terenach zastoiska wodnego powstałego wskutek zatamowania odpływu wód przez czoło cofającego się na północ lodowca. W holocenie piaski te uległy znacznemu zwydmieniu (zwłaszcza na wyższych tarasach) . Piaski te porośnięte są przeważnie lasami (Puszcza Goleniowska i Puszcza W krzańska) .

Dalszym z kolei elementem Niziny Szczecińskiej, otaczającym poprzed­nie, jest strefa moren dennych (40- 100 m n.p.m.). Strefę tę charakteryzuje swoista falistość terenu, żywsza od strony Pojezierza, a łagodn‘ejsza w s tro­nę morza oraz liczne drumliny i ozy. Nizina Szczecińska schodzi do morza wąskim pasem plasków morskich usypanych przeważnie w wydmy, częścio­wo zalesionych, częściowo lotnych.

Krajobraz Niziny Szczecińskiej jest daleki od monotonnej rozległej równiny. Urozmaicenia tego krajobrazu stanowią z jednej strony Wzgórza Warszewskie, położone na północ od Szczecina (najwyższe wzniesienie 131 m n.p.m.) oraz z drugiej strony Pasmo Bukowe położone na południowy wschód od Szczecina (najwyższe wzniesienie 147 m n.p.m.). Ob^ te elementy krajobrazu są lokalną moreną czołową ostatniego, bałtyckiego zlodowa- cen'a. Na wyspie Wolin w podobny sposób urozmaicają krajobraz Wzgórza Lubińsko - Warszewskie (najwyższe wzniesienie 114 m n.p.m.).

Nizina Szczecińska sąsiaduje od południa i wschodu z innyrn regionem geograficznym, a mianowicie z Pojezierzem Pomorskim. W skład tego Pojezierza wchodzi Pojezierze Myśliborskie (najwyższe wzniesienie i 67 m n.p.m.), obejmujące powiaty: Chojna, Myślibórz i Choszczno oraz połud­niowe skrawki powiatów Gryfino i Pyrzyce. Pojezierze Myśliborskie przecho­dzi w Pojezierze Drawskie (najwyższe wzniesienie 180 m n.p.m.) przecinając powiat S targard z południa na północ, wkraczając na północno - wschodzie na tereny województwa koszalińskiego. Tereny Pojezierza posiadają w szy­stkie charakterystyczne elementy krajobrazu, jak wał moren czołowych, jeziora i rozlegle sandry. Strefa moren czołowych jest bardzo silnie urzeź­biona i przypomina miejscami krajobraz górski i podgórski. Przedpola

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 89

południowe i po łudniow o-w schodnie wału moren czołowych są zasłane rozległymi, piaskami sandrowymi pozostającymi przeważnie w użytkowaniu leśnym.

Rzeźba terenu województwa szczecińskiego jest głównie dziełem, aku­mulacji lodowcowej ostatniego bałtyckiego zlodowacenia oraz erozji wód roztopowych lodowca. W mniejszym stopniu na urzeźbienie tego obszaru wpłynęła akumulacja i erozja współczesna. W pewnym zakresie zaznacza się tu także wpływ przedczwartorzędowej rzeźby terenu.

KLIMAT

Klimat woj. szczecińskiego cechują silniejsze wpływy oceaniczne w po­równaniu z klimatem innych części Polski. Bliskość morza i dość żywa rzeźba terenu wpływają na stosunkowo dużą zmienność klimatu woje­wództwa. To urozmaicenie klimatu uwydatnia się wyraźnie w najważniej­szych elementach klimatycznych. Ilość opadów od poniżej 500 i około 500 mm w rejonie Dolnej Odry wzrasta w kierunku wschodmm i na Poje­zierzu Drawskim przekracza 600 mm. Charakterystyczna dla tutejszegowojewództwa jest duża, większa niż w sąsiednich województwach w ilgot­ność względna powietrza, osiągająca w okresie maj — lipiec w terenach nad Zalewem Szczecińskim wartości 75 - 79%. Wilgotność ta wiąże się z bliskością morza, z dużymi powierzchniami wód Zalewu Szczecińskiego i iezior oraz z dużym obszarem torfowisk. Średnia roczna temperatura waha s ?ę od około 8.3° w dolin’e Odrv i nad Zalewem, do około 6,5°C na Poje­zierzu Drawskim. Podobnie obniża się w kierunku wschodnim i ku morzuśrednia tem peratura okresu m ai—1ioiec (od nowyżei 15 5 do poniżej 14,5°C). Dłup-ość okresu z nokrvwa śnieżna waha sie od 35 dni w rejon;e Dolnej Odry do nonad 45 dni na Pojezierzu Drawskim. Podobnie kształtuje się długość zimv od 40 do 60 dni (noczątek zimy po 10. Л do ponad 80 dni na wschodzie. Ilość dni nrzvmrozkowvch wvnosi od 90 do ponad 100, przy czym na wschodzie województwa przymrozki zaczynają s ę wcześnie a koń­czą później, występując częściej w maju. Okres wegetacyjny waha się od ponad 220 dni (początek przed 31. III) w reionie nad Zalewem Szczeciń­skim, do poniżej 215 dni na wschodzie województwa i nad morzem. Klimat szczeciński cechuje dość duża ilość dni wietrznych wysuszających glebę (49 dni w roku w rejonie Zalewu Szczecińskiego).

Ogólnie można powiedzieć, że wpływ klimatu na gleby województwa zaznaczył się może mniej silnie niż w innych północno - wschodnich rejo­nach kraju, zwłaszcza w zbielicowaniu gleb.

90 Józef Piszczek

GEOLOGIA TERENU 1 SKAŁY MACIERZYSTE GLEB

Pokrywa geologiczna woj. szczecińskiego składa się prawie wyłącznie z utworów czwartorzędowych. Skały starszych epok (trzeciorzędowe, ju ­rajskie i kredowe) wychodzą na powierzchnię tylko na bardzo małych powierzchniach i nie odgrywają poważniejszej roli jako skały macierzyste gleb. Skały trzeciorzędowe grupują się przeważnie w powiecie szczecińskim. Są to głównie środkowooligoceńskie iły septariowe i piaski szczecińskie oraz górnooligoceńskie piaski łysz-czykowe. Era mezozoiczna jest reprezentowana sporadycznie przez skały kredowe lub jurajskie o charakterze porwaków. Występują one głównie w północnej części województwa. Na wyspie Wolin spotyka się wytworzone z nich rędziny.

Spośród utworów czwartorzędowych skały pleistoceńskie stanowią za­sadnicze tło pokrywy geologicznej województwa. Utwory najmłodsze holo- ceńskie zajmują tylko kilkanaście procent powierzchni.

Najniższe partie terenu położone nad Zalewem Szczecińskim, jeziorem Dąbskim i w Dolinie Dolnej Odry wyścielone są utworami holoceńskimi. Są to przeważnie torfy niskie. Nieznaczna ich ilość w dolinie Odry i Rega- licy to torfy namulone lub przewarstwione materiałem organiczno - mine­ralnym lub mineralnym. Torfy niskie występują poza tym w dolinie rzek Iny, Małej Iny, Płoni oraz w rejonie jezior Miedwie i Płoń. Na mniejszych obszarach spotyka się również torfy w zagłębieniach terenowych rozsianych po całym województwie, przy czym, większe ich zgrupowania występują w północnych nadmorskich powiatach. Torfy wysokie występują na stosun­kowo dużej powierzchni w powiecie stargardzkim, w rejonie miejscowości Reptowo oraz w basenach torfowych nad Zalewem Szczecińskim. Osady rzeczne, na których wykształciły się mady, spotyka się tylko w powiecie Chojna nad Odrą. Skałami holoceńskimi są także osady wapienne (tzw. wapno łąkowe), występujące najczęściej w towarzystwie torfów niskich. Osady te zajmują największe obszary w okolicy jeziora Miedwie, .mniejsze powierzchnie można spotkać w różnych stronach województwa. Poza tym w rejonie Pojezierza Pomorskiego spotyka s 'ę w obniżeniach terenowych u podnóży wzniesień w arstwowane utwory deluwialne.

Z utworów pleistoceńskich na. omawianym, terenie występują:a) utwory zwałowe moreny dennej wykształcone bądź to jako piaski,

bądź jako piaski naglinowe, bądź też jako gliny zwałowe akumulacji lo­dowcowej,

b) utwory akumulacji wodno - lodowcowej wykształcone jako piaski tarasów akumulacyjnych oraz piaski sandrowe.

c) utwory akumulacji jeziornej wyścielające Nizinę Pyrzycką, wykształ- гопе jako utwory pyłowe oraz gliny i iły.

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 91

Utwory zwałowe w strefie moren czołowych stanowią mozaikę piasków i glin zwałowych ze znaczną domieszką głazów narzutowych i żwirów. Na największych obszarach glina zwałowa występuje jako glina lekka, w wierzchnich warstwach spiaszczona. Znacznie mniejszą powierzchnię zajmuje glina średnia, a jeszcze mniejszą glina ciężka. Wśród glin zw ła­szcza ciężkich i średnich spotyka się gliny mniej lub więcej margliste, zawierające węglan wapnia w całym profilu, bądź w dolnych jego partiach.

GLEBY

Gleby omawianego terenu jakkolwiek młode, bo wytworzyły się w więk­szości na materiale morenowym, pozostawionym tu przez wycofujący się na północ lodowiec, przeszły już dużą ewolucję. Najmocniejsze piętno na ich ukształtowanie wywarła biosfera, a zwłaszcza organizmy wyższe. Jak wskazują różne źródła, jeszcze przy końcu XV wieku omawiany obszar w bardzo dużym stopniu porastały lasy. Zespoły leśne przyczyniły się w znacznej' mierze do zbielicowania gleb. Pod roślinnością drzewiasto- iglastą zbielicowanie to objęło wszystk e gleby wytworzone na skałach kwaśnych. Wiele gleb zasobniejszych w węglan wapnia, a równocześnie mniej przepuszczalnych, bądź porośniętych lasami liściastymi i mieszanymi zdołało się oprzeć bielicowaniu. Po wycięciu lasów (stan obecny 24,8%) w większości gleb bielicowych wziętych pod uprawę proces bielicowy został przerwany. Gleby te znajdują się obecnie pod wpływem sztucznego (upra­wowego) procesu glebotwórczego, charakteryzującego się nasileniem pro­cesu darniowego przy równoczesnym odbielicowywaniu [4.20]. C harakte­rystyczną właściwością gleb tego terenu jest stosunkowo duża mozaiko- watość, wynikająca z faktu, że czynniki denudacji i erozji nie zdążyły jesz ­cze rozmyć i posortować skał macierzystych, na których te młode gleby się wytworzyły. Ta mozaikowatość, w yrażająca się dużą zmiennością poziomą i pionową, występuje szczególnie wyraźnie w strefie moren czołowych. Dalszą, rzucającą się w oczy cechą gleb tutejszego terenu jest duża zależność w rozmieszczeniu typów, rodzajów i gatunków gleb od rozmieszczeniautworów geologicznych, a do pewnego stopnia także i od ukształtowaniapowierzchni.

W związku z faktem, że Polska jest terenem przejściowym od obszaru o wybitnej przewadze gleb bielicowych (Litwa, Białoruś i inne) do obszaru o przewadze gleb typu brunatnego (Zachodnia Europa) można się spo­dziewać, że na terenie woj. szczecińskiego dominować będą gleby typu bielicowego i brunatnego.

Typy gleb województwa przedstawia tab. 1. Tablica ta oparta jest naźródłach wymienionych we wstępie. Jak widać, zawiera ona także kompleks

92 Józef Piszczek

gleb bielicowych i brunatnych, 'który zajmuje około 1% powierzchni. Suge­ruje to, że na omawianym terenie znajdują się gleby, co do których trudno będzie ustalić, czy należą do typu bielicowego, czy brunatnego. Równocześ­nie wiele gleb znajdować się będzie w pobliżu „gran icy“ dzielącej gleby bielicowe i brunatne. Sugestie te potwierdzają liczne obserwacje w terenie. Poza tym w glebach woj. szczecińskiego pospolitym procesem zachodzącym w glebach bielicowych i brunatnych, wytworzonych z glin i innych utworów,

T a b l i c a 1Typy g leb « o j . szczeciifek lego

S o i l types o f th e S zczec in volTodeahip

Typy g leb S o il type

W p rz y b liż e ń lu tan2 , bez wód 2

Approx. a re a in km (w ithou t w a ters)

P rocen tP ercen t

. Oleby b ie licow e Podzo lic s o l l e 9258 77,62

I I Oleby brunatne Brown s o i l s 727 6 ,09

Kompleks g leb b ie licow ych I / I I i brunatnych

Podzo lic and brown s o i l s complex111 0 ,93

TTT Czarne ziem ie B lack e a r th s 193 1,62

■ry Oleby bagienne fydram orphic s o i l s 1611 13,51

« MadyA llu v ia l s o i l s 27 0,23

Razem 11927 100,00

znajdujących się właśnie w pobliżu dzielących je granic, jest proces „les­sivage“ . Nie jest w związku z tym, wykluczone, że przyszła kartografia omawianego terenu wykonana w skali szczegółowej (1 : 25 000) podwyższy procent gleb brunatnych kosztem biel'cowych (pobielicowych), zmniejszając jednocześnie zasięgi kompleksów gleb bielicowych i brunatnych. Dotych­czasowe nasze rozeznanie przedstawione w tabl. 1 wykazuje, że w woj. szczecińskim przeważają gleby bielicowe (łącznie z pobielicowymi). Z aj­mują one około 77 % jego powierzchni. Na ich tle rozmieszczone są mozaiko­wato na całym terenie gleby typu bagiennego. Gleby typu brunatnego oraz czarne ziemie grupują się przeważnie w południowych rejonach woje­wództwa.

G l e b y b i e l i c o w e

Gleby bielicowe z typowymi cechami morfologicznymi spotyka się przede wszystkim, pod roślinnością leśną na wszystkich skałach macierzystych. Spośród gleb ornych najwyraźniejsze cechy zbielicowania wykazują gleby wytworzone z glin zwałowych. Do gleb typu bielicowego zaliczono i gleby

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 03

orne (niegdyś leśne), w których proces bielicowy już nie zachodzi, ale skutki jego działania są jeszcze w profilach tych gleb widoczne. Ma to swój wyraz przede wszystkim w postaci słabo lub bardzo słabo Zaznaczo­nych poziomów eluwialnych i wyraźniej zazwyczaj widocznych poziomów iluwialnych oraz w kwaśnym ich odczynie.

W obrębie gleb typu bielicowego wyróżniono następujące rodzaje i g a ­tunki:

A. Gleby wytworzone z piasków całkowitych:— piaskowe luźne,— piaskowe słabogliniaste,— piaskowe gliniaste (tzw. szczerki).

B. Gleby wytworzone z piasków naglinowych:— piaskowe słabogliniaste naglinowe,— piaskowe gliniaste naglinowe.

C. Gleby wytworzone z glin zwałowych:— lekkie i średnie,— ciężkie.

D. Gleby wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wodnego.

G l e b y p i a s k o w e l u ź n e zajmują około 17% powierzchni woje­wództwa. Gleby te występują głównie w powiatach: goleniowskim, chosz- czens'kim, goleńskim, chojeńskim, wolińskim i myśliborskim. Prawie w ca ­łości są porośnięte lasami. Stosunkowo niewiele z nich znajduje się w uprawie polowej jako bardzo słabe gleby VI kl. bonitacyjnej. Odczyn ich jest kwaśny lub bardzo kwaśny. Większość z nich to gleby suche, przewiewne i prze­puszczalne. Zawierają bardzo mało próchnicy, przeważnie poniżej 0,5%. Miąższość poziomu próchnicznego jest bardzo mała (od kilku do kilku­nastu cm,). Proces bielicowy jest w nich słabo zaznaczony. Spotyka się odmiany gleb piaskowych luźnych suchych, przeważnie zwydmionych i pod­mokłych.

G l e b y p i a s k o w e s ł a b o g l i n i a s t e zajmują około 20% po­wierzchni. Są glebami nieco lepszymi. Znajdufą się w użytkowaniu zarówno leśnym, jak i polowym. Odczyn ich jest kwaśny i bardzo kwaśny. Z aw ar­tość próchnicy waha się okoto 1 %. Miąższość poziomu próchnicznego jest niezbyt duża (około 10- 15 cm). Ich wartość rolnicza kształtuje się w za ­leżności od uwilgotnienia, składu m inera’ogicznego i zawartości próchnicy. Na ogół są to typowe gleby żytnio - łubinowe VI i V klasy bonitacyjnej. Większość z nich to gleby zbyt suche. Gleby piaskowe słabogliniaste wy­tworzone z piasków morenowych są nieco rolniczo lepsze z uwagi na za ­wartość glinokrzemianów.

Inwentaryzacja gleb «ojevddstm szczecińskiego .(* procentach) Regloml distribution of во i le in the Szczecin voivodeship (In percent)

г ao 1 i с a 2 VO'

Powiaty - D is tr ic tsWojewództwoVoivodeship

SzczecinGleby - S o ll Choj­

na Chor-szcznc

Gole­niów

Gry­fin o

Gry­f ic e

Ka-mieii

Ło­bez

lfcréli-DÓrZ

Bowor-gard

Pyray-ce

S ta r­gard

Szcze­c in

Wo­l i n

к»2 Сbez wód) without

water%

I . Gleby bielicow e - Podzolic so lle A. Gleby »ytw. z piasków

S o ils from sands a . lu f ne - looseb* słabo g l in ia s te - s l ig h tly loany с* g lin ia s te /s z c z e rk i/

lëesy /" sz c z e rk i" /(d . s łeb o g lin ia s te naglinowe)

( s l • loaay on loams)(e . g lin ia s te /s z c z e rk i/ caglinowe)

Поащу "szczerki" on lc a s )

2618

1

34201

34249

(3)

1719

3

(3)(2)

595

32218

42110

22331

98

37

384

(1)

(7)

142510

(20)

2036

1

(1)

3515

4

21082396829

1820

7

B. Gleby -wytworzone z g lin zwałowych /tzw . b ie l i c e / oraz z piasków naglinowych

S o ils from boulder lo ess /во. c a lled b ie l i c e / and from sands on loams

a . lekk ie 1 rfrednie l ig h t and aedium

b . c iężk ie - heavy36 54 6 27 48 26 61 37

132 37 34 6 8 3902

833

C. Gleby *ytworzone г utworów pylonych wodnego pochodzenia

S o ils from dust sediments of water o rig in

1 15

Razem gleby bielicow e T otal podzolic s o i ls 81 89 73 67 67 69 96 93 86 52 83 63 62 9258 78

U . Gleby brunatne — Brown s o i ls A. Gleby wytworzone г piasków

S o lls fro n sands a . g lin ia s te /s z c z e rk i/

loamy /" sz c z e rk i" / 1 2 25

В. Gleby wytworzone z g l in zwał. S o ils from boulder loamsa . lek k ie 1 średnie

r,A. l ig h t anfl mediumb . c iężk ie - heavy

15 61

15 3 11 2 15 62411

5

С. Gleby wytw. z utw. pyłów, wodnego pochodzenia

S o ils from dust sedlinente o f water o rig in

4 1 54

D. Gleby wytw. г różnych g linS o ils from various loams and clatye 1 1 13

Bazem gleby brunatne T otal brown s o i ls 13 7 16 1 3 17 4 15 727 6

Jozef P

iszczek

I / П . Konpleks gleb Meliecnorch i brunatnych Podzolic and brown s o lle complex A. Qleby чуtw. z plaatow - g l in ia s t .

S o ils fro n sands - loamy 4 27

B. Gleby wytw. z g lin zwałowych lekk ie 1 érednle

S o ils fro a boulder loams l ig h t and medium

1 2 9 84 1

Rezen kompl. glob b ie l . 1 brun. T o tal podz. and brown s o i ls complex 1 6 9 111 1

I I I . Czerne ziemie - Black earthsA. Czarne ziemie t^tvr. z p lask ,

/ le k k ie /Black earth s from sand - l ig h t

1 12B. Czarce ziemie wytw. z utw. p y ł.

Black earth s ffrom dust sediments o f water o rig in

8 75 1C. Czarne ziemie wytw. z g lin 1 iłów

TÓtn, pochodzenia Black earth s from looms and c lty s

of d if fe re n t o rig in1 10 107 1

Basem czarne ziemie Total black earth s 1 1 18 194 2

IV. Gleby bagienne — Цу iro n orphie s o i ls A. Gleby Euiowfj-begianne

S il ty bog s o i ls 1 9 2 1 1 5 3 150 1B. Gleby to r i ’owe wytworzone z torfów

n isk ich Peat s o ils from lom oars

3 5 24 13 18 a 3 3 9 10 10 19 25 1298 11C. Gleby torfowe ^tw oriicne z torfów

wyeokiebPeat s o i ls £rom hlgm oors

1 11D. Koapleks gleb nurezenqreh, torfowych

p2y ttlch 1 m uło^ch bagiennych Complex of s i l t y bog s o i l s , shallow

peat s o i ls and peat—humus s o i ls1 4 1 1 - 2 2 2 1 119 1

E . Gleby nniłowo—torfowe S il ty peat s o i ls 3 1 32

Rasem gleby bagienne T o tal hydroeorphic s o lle 5 5 28 17 27 23 4 5 14 12 13 22 30 1611 13

V. MadyA llo ria l s o ils 2 27

Ük

Ogólna

charakterystyka gleb

wojew

ództwa

szczecińskiego

% lôzef Piszczek

G l e b y p i a s k o w e g l i n i a s t e zajmują około 7% powierzchni województwa. Grupują się głównie w powiatach: nowogardzkim, kam ień­skim, łobezkim, stargardzkim i goleniowskim. Gleby te zawierają 10 do 20% części spławialnych, a niekiedy znaczną domieszkę przekraczającą 25% frakcji pyłowej, polepszającej ich właściwości. Poziom próchniczny po­siadają zazwyczaj dobrze wykształcony (20 do 25 cm). Zawartość próchnicy w aha się około 1,5%. Odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny. W ym agają ostrożnego wapnowania. Są to typowe gleby żytnio - ziemniaczane, prze­ważnie IV kl. bonitacyjnej. Najlepszymi rolniczo są gleby piaskowe gliniaste mocne i gleby piaskowe gliniaste pylaste.

G l e b y p i a s k o w e s ł a b o g l i n i a s t e n a g l i n o w e i g l e ­b y p i a s k o w e g l i n i a s t e n a g l i n o w e . Co do rozmieszczenia i zasięgu tych gleb na terenie całego województwa Katedra nie posiada jeszcze dokładniejszego rozeznania. W tabl. 2 podano wszystkie gleby piaskowe niecałkowite w grupie B, tj. gleb wytworzonych z glin zwało­wych oraz piasków naglinowych. Opierając się na dotychczasowych bada­niach w naw iasach podano ich procentowy udział w glebach 5 powiatów. Ogólnie można powiedzieć, że w glebach tych glina zalega dość głęboko (około 1 m a często i głębiej), rzadziej zaś znajduje się bliżej powierzchni profilu (50 do 100 cm,). Gleby piaskowe gliniaste naglinowe występują prawie w całości jako piaski gliniaste lekkie naglinowe.

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n y z w a ł o w e j obejmują dwa występujące obok siebie gatunki, tj. lekkie i średnie oraz ciężkie. Oba te gatunki charakteryzują się wyraźnie dość dużym spiaszczeniem w.erzchnich warstw. W obrębie typu bielicowego gleby te należą do rolniczo najlepszych. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej, rzadziej do II lub IV. Wykazują odczyn kwaśny lub słabokwaśny. Wartości p H w w tych glebach w ahają się około 5, z tendencją przekraczania tej cyfry. Węglan wapnia został w nich już dawno przemieszczony w głąb profilu. W ym agają w apno­wania. Posiadają poziom próchniczny o miąższości około 20 do 25 cm. Zawartość próchnicy w tych poziomach jest rażąco mała, rzadko dochodzi do dwóch procent. W położeniach niższych gleby te wykazują dość często oglejenie w dolnych warstwach profilu glebowego. Gleby ciężkie wytworzone z gliny zwałowej występują bardzo rzadko, głównie w powiatach Choszczno i Myślibórz. W tabl. 2 gleby wytworzone z glin zwałowych są ujęte razem z glebami wytworzonymi z piasków naglinowych i zajmują w skali całego województwa około 33 % powierzchni.

G l e b y w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h w o d n e g o p o c h o d z e n i a występują w bardzo m.ałęj ilości na terenie powiatu

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 97

Gryfino, Gryfice, Łobez i Pyrzyce. Gleby te nie różnią się wiele od gleb wytworzonych z gliny zwałowej, są tylko bardziej kwaśne, natom iast fizycz* ne właściwości m ają zazwyczaj gorsze.

G l e b y b r u n a t n e

Gleby brunatne wykształciły s:'ę zasadniczo na tych samych skałach co gleby bielicowe, z tą jednak różnicą, że były one zasobne w węglan wapnia i glinokrzemiany wapnia. Poza tym gleby te zostały ukształtowane przez lasy mieszane lub liściaste. Zajm ują około 6% obszaru województwa. Odczyn ich jest słabo kwaśny, obojętny lub zasadowy. W głąb profilu glebowego p H zazwyczaj w zrasta, rzadziej utrzymuje się na tym samym poziomie. Wśród gleb tego typu wyróżniono następujące rodzaje i gatunki:

A. Gleby wytworzone z piasków:— piaskowe gliniaste (tzw. szczerki).

B. Gleby wytworzone z glin zwałowych:— lekkie i średnie,— ciężkie.

C. Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia:— lekkie i średnie.

D. Gleby wytworzone z glin i iłów różnego pochodzenia:— średnie i ciężkie.

G l e b y p i a s k o w e g l i n i a s t e m o c n e spotyka się rzadko, głów­nie w powiatach Kamień, Pyrzyce i Szczecin. Stanowią dobre gleby, zw ła­szcza kiedy zawierają znaczniejszą domieszkę frakcji pyłowej. Odczyn mają zbliżony do obojętnego. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej z uwagi na dobrze wykształcony poziom próchniczny i większą niż w an a ­logicznych glebach typu bielicowego zawartość próchnicy.

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h l e k k i e i ś r e d ­n i e są w zasadzie podobne do takich samych gleb typu bielicowego. O d­czyn ich pH« waha się od 6,3 do około 7. Odczyn z reguły wzrasta w głąb profilu, gdzie też często stwierdza się obecność w ęglanu wapnia. Poza tym gleby te wykazują lepsze fizyczne i biologiczne właściwości. Należą do II i III klasy bonitacyjnej. Zajmują około 5% terenu..

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h c i ę ż k i e za jm u­ją bardzo mały procent powierzchni województwa (około 0,1%).

G l e b y w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h w o d n e g o p o c h o d z e n i a występują głównie w powiecie pyrzyckim i. stargardzkim. Zajmują około 0,5% terenu. Są glebami dobrymi lub bardzo dobrymi II i III kl. bonitacyjnej. Nie wykazują oglejenla. Posiadają dobre własności fizyczne.

7

98 Jozef Piszczek

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w różnego pochodzenia, prze­ważnie średnie, rzadziej ciężkie, występują na-, bardzo małej powierzchni głównie w powiatach Gryfino i S targard. Są dobrymi glebami przeważ­nie I lb k l . Wykazują oglejenie profilu.

G l e b y b a g i e n n e

Na terenach woj. szczecińskiego występuje około 13% gleb typu bagien- nego. Wiąże się to przeważnie z bardzo małym spadkiem Odry i Rega- licy w ich górnych biegach, co stwarza warunki do zabagnian ia doliny. To samo zresztą odnosi się i do innych rzek, wpadających do Morza B ał­tyckiego. Do zabagniania dolin rzecznych przyczyniają się także częste wiatry północne spiętrzające wodę (tzw. cofki). Bagienny proces glebo- twórczy, kształtujący te gleby, przejawia się najczęściej jako proces torfo­twórczy, rzadziej jako proces murszotwórczy. W obrębie gleb typu bagien­nego wyróżniono:

A. Gleby torfowe wytworzone z torfów niskich,B. Gleby torfowe wytworzone z torfów wysokich,C. Gleby mułowo-bagienne,D. Gleby mułowo-torfowe,E. Kompleks gleb murszowych i torfiasto-mineralnych.G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w n i s k i c h zajmują

około 11% powierzchni województwa. Największe powierzchnie zajmują one nad Zalewem Szczecińskim, Jeziorem Dąbskim i na Międzyodrzu. Na mniejszych powierzchniach spotyka się je w dolinach rzek Iny, Małej Iny i Płoni oraz w zabagnionych dolinach rzek wpadających do Morza Bał­tyckiego. Poza tym gleby te są rozproszone na małych i bardzo małych powierzchniach na terenie całego województwa. Większość z nich wytwo­rzyła się z torfów głębokich (niekiedy 9 m miąższości). Wykazują n ad ­mierne uwilgotnienie i z reguły za wysoki poziom wody gruntowej. M ają odczyn zbliżony do obojętnego (pHw w granicach 6,5 do 7,3).

G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w w y s o k i c h zlo­kalizowane są w powiecie stargardzkim w miejscowości Reptowo. Poza tym stwierdzono ich obecność na basenach torfowych nad Zalewem Szcze­cińskim.

G l e b y m u ł o w o - b a g i e n n e występują na małych powierzch­niach w zagłębieniach terenowych w większości powiatów, zajmują około 1% terenu województwa. Zbudowane są z namulów mineralnych lub z m a­teriałów deluwialnych o różnym składzie mechanicznym. W zależności od stopnia uwilgotnienia i oglejenia mogą stanowić dobre lub bardzo /dobre gleby łąkowe.

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 99

G l e b y m u ł o w o - t o r f o w e występują na Międzyodrzu. Zajm ują około 0,3% obszaru województwa. Są to najczęściej gleby torfowe namu- Ione w wierzchnich warstwach materiałem próchnicznom,ineralnym, n a j ­częściej próchnicznoilastym. Zlokalizowane są najczęściej w pobliżu nurtu Odry i Regalicy oraz łączących je kanałów.

G l e b y m u r s l z j o w e i t o r f i ß s - t o m i n e r a. I n e występują z a ­zwyczaj na obrzeżach gleb torfowych oraz na terenach nieco wyżej poło­żonych. Podścielone są zazwyczaj piaskiem luźnym. Występują w kom­pleksach z innymi glebami bagiennymi. Wartość rolnicza tych gleb jest niska. Zaliczane są do V i VI kl. bonitacyjnej.

C z a r n e z i e m i e

Na terenach woj. szczecińskiego spotyka się czarne ziemie różnego po­chodzenia, a mianowicie: a) czarne ziemie wytworzone drogą ewolucji z gleb bagiennych na różnych utworach, b) utworzone z gliny zwałowej najczęściej marglistej, wykształcone przez proces darniowy pod wpływem wody g ru n ­towej (w położeniach niższych i płaskich) oraz bez wpływu wody g ru n ­towej (w położeniach wyższych).

Czarne ziemie występują jako dwa podtypy, tj. jako czarne ziemie w ła ­ściwe i czarne ziemie zdegradowane.

W obrębie czarnych ziem wyróżniono następujące rodzaje i gatunki:A. Czarne ziemie wytworzone z piasków, lekkie,B. Czarne ziemie wytworzone z glin i iłów — średnie i ciężkie,C. Czarne ziemie wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wod­

nego — lekkie i średnie.

C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z p i a s k ó w , l e k k i e spotyka się na małych i bardzo małych powierzchniach w zagłębieniach tereno­wych, prawie we wszystkich powiatach. Przypominają one podmokłe p ias­ki próchniczne. Są glebami słabymi V i VI kl. bonitacyjnej (rzadko IV). W przypadku czarnych ziem, ornych wykazują często duże zachwaszczenie perzem.

C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w występują na największej powierzchni w powiecie pyrzyckim. Wykształciły się tu na m a­teriałach gliniastych i ilastych pochodzenia jeziornego. Poza kompleksem czarnych gleb pyrzyckich występują na kilku małych powierzchniach w pow. gryfickim oraz na bardzo małych powierzchniach w pow. kamień­skim, stargardzkim i szczecińskim. Te czarne ziemie wykształciły się na glinach zwałowych. Jedne i drugie należą do bardzo dobrych gleb pszen-

IDO Jozef Piszczek

mHroraczanych najczęściej II klasy. Wykazują często oglejenie. Odczyil ich jest przeważnie zasadowy lub obojętny.

C z a r n e , z i e m i e w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h Występują w kompleksie czarnych ziem pyrzyckich. Zlokalizowane są na zachód od jeziora Miedwie i na północ od jeziora Płoń. Wytworzyły się z jeziornych osadów pyłowych. Nie wykazują zazwyczaj oglejenia, gdyż poziom wody gruntowej zalega w nich dość głęboko. Są bardzo dobrymi glebami pszenno-buraczanymi, najczęściej drugiej klasy bonitacyjnej.

M a d y

M ady jako gleby wykształcone na osadach rzecznych występują tylko na terenie powiatu Chojna w dolinie rzeki Odry. Wykształcone są jako mady piaszczyste oraz mady lekkie i średnie. Ich wartość rolnicza kształ­tuje się w zależności od składu mechanicznego i stopnia uwilgotnienia od II do Y Id. bonitacyjnej.

STRESZCZEN IE

Autor podaje w zarysie inwentaryzację gleb woj. szczecińskiego oraz ogólną charakterystykę najważniejszych rodzajów i gatunków gleb.

«LITERATURA

[lj В ii 1 o w K.: Die W.ald'- uind Ackerböden Noirdost Deutschlands. Dohrnia.na. Bd 13, Stetrn, 1954.

[2] B i i l o w K.: D eutschlands W ald- .und Ackerböden, Benlin, 1936.[3] B o r o w i e c S.: Gleby wysoczyzn i wyniesień o,kolie Szczeciina. Zeszyły Na>ukowe

WSR Szczecin, a r 1, 1958.[4] D o b r z a ń s k i В.: Reg,radacj;a bielicowych gleb lessowych. A nnales UMCS, Lub­

lin , 1947.[5] D eec ik -e lW .: Geologie voin iPommer.n. Berlin, 1907.[6] L e n c e w i c , z S.: Geoigraifia fizyczna Polski. PW'N 1955, 'Wlairszawa.[7] M apa gleb Polaki 1:300 000, arikusz Szczecin, IUNG 1957, Warszaw;*[8] M apa gleb Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, IU.NiG 1957, W arszawa.[9] M apa 'gleb iPolski 1:300.000, arkusz Zbąszyń, IUNG 1957, Wa.rszaw-a.

[10] Maipa gleb Polski 1:1000 000, pod red. J. Tomaszewskiego, IUNG 1950, 'Warszawa.U l] !Maipa gleb Poilsikii 1:1.000000, pod red. A. Musierowicza, IUNG, 1959, iWairszawa.1’2] 'Mapa geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Szczecin, W arszawa, 1954.[13] M apa geoloigiczoia Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, Wa.rszaw.a, 1954.[14] Mapa igeologiczna Polski 1:300.000, airkiusz Zbąszyń, Wairszawa, 1954.[15] IM i e c,z y ń sik i T.: Gleby ziem odzyskanych. S<iGW 1947, W arszawa.[16] M u s i e r o w i c z A.: G leboznawstwo ogólne. PWRiL 1951, W arszawa.[17] M u s i e r o w i c z A.: G leboznawstwo szczegółowe. PWRiL 1958, -Wairszawa.

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 101

[18] P r a w d z i e K.: P róba -rejonizacji klimatyczinej województwa szczecińskiego. Zjazd Pol. Tow. Geograf., Szczecin 1955 (ireferat).

[19] T e r l i k o w s k i F., К w i -n i clh i d z e М.: Mapa gleboiznawcza w ojewództwa szcze­cińskiego 1:1 000 000. Roczn. Glebozn., t. I, 1950.

[20] T o m a s z e w s k i J.: Uwagi krytyczne odnośnie system atyki gleb Polski. Roczn. Glebozn,, .t. III, 1954.

И. ПЙЩЕК

О БЩ А Я ХАРАКТЕРИСТИКА ПОЧВ Щ ЕЦИ Н СКОГО ВОЕВОДСТВА

К аф едра П очвоведения Щ ецинской Высш ей С ельскохозяйственной Ш колы

Р е з ю м е

Автором дается очерк инвентарной описи почв Щ ецинского в о е ­водства и общ ая характеристика наиболее распространённы х видов и разновидностей почв.

J. PISZCZEK

A GENERAL CHARACTERISTIC OF THE SOILS OF THE SZCZECIN VOIV O D ESH IP

Chair o.f Soil Science, College of A griculture, Szczecin

S u m m а г у

Author gives a survey of the soils of the Szczecin voivodeship and a ge ­neral characteristic of the main soil types and kinds.