John Steinbeck

Zeruko belardiak

euskaratzailea: Maria Garikano

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Maria Garikano.

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1995Jatorrizkoaren data: 1932

John Steinbeck euskaraz:http://ekarriak.armiarma.com/?i=140

Informazio gehiago:http://armiarma.com/emailuok/?p=1382

HITZAURREAJohn Steinbeck Californiako Salinas hirian jaio

zen 1902an. Salinas Pazifikoko kostatik distan-tzia gutxira dago, eta izen bereko ibarretik hur-bil; hantxe kokatuko zituen idazleak, bere jaiote-rriaren inguru haietan, bere obra gehienak, baitaZeruko Belardiak ere. Itsas biologia ikasketakegin zituen Stanford-eko Unibertsitatean, bainagraduatu baino lehen, eta idazle izatera erabaki-ta, Unibertsitatea utzi eta New Yorkera jo zuen.Lehen urte haietan, idazteaz batera, eta argita-ratu zituen lehen obren salmenta urriak hartarabultzatuta, beste hainbat lanetan jardun beharraizan zuen: ganadua zaintzen eta fruta biltzen ibilizen, piszifaktoria batean egin zuen lan, adreiluakgarraiatu zituen Madison Square Garden-en erai-kuntzarako. Bere lehen nobela, Cup of Gold(1929), mendiko etxe isolatu eta bakarti batekozaindari zela idatzi zuen. Tartean obra gehiagoplazaratu bazituen ere, Tortilla Flat izan zen(1935) hasieratik onespen zabala izan zuen berelehen obra. 1940an Pulitzer Saria eman zioten

bere nobelarik ezagunenagatik, The Grapes ofWrath, Oklahomako nekazari ezer gabekoenexodoa kontatzen duen kronika epiko hunkiga-rria. Beste titulu asko ere argitaratu zituen, etabatzuek ospe berezia lortu zuten zineak eginda-ko bertsioengatik: Perla, Of Mice and Men, Eastof Eden, The Wayward Bus eta abar. 1962anNobel Saria eman ziotenean, hitz hauek esanzituen Sueziako Akademiak Steinbeck-i buruz:«Ez da bere asmoa inor mindu gabe idaztea, ira-kurlearen lasaitasun eta entretenimendurako.Aitzitik, aukeratzen dituen gaiak serioak etasalatzaileak dira, hala nola Californiako fruta etakotoi plantazioetako greba gogorrak.»

Zeruko Belardiak 1932an argitaratu zen, etaberaz Steinbeck-en lehen obretako bat da. Idaz-le oparoa eta eklektikoa izan zen, nobelaz gainipuinak, bidaia liburuak, satirak, pelikula gidoiaketa antzerkiak idatzi zituena. 1968an hil zen arteidazten eta argitaratzen segitu zuen etenikgabe. Hala aitortzen zuen idazleak berak lagunbati idatzitako eskutitz batean: «Ez dago niganpertsonala edo behin betikoa den emoziorik.Egia esan, idazten ari ez naizenean, habitatu

gabeko gorputz bat bezala sentitzen naiz. Ustedut halakoetan bakarrik naizela benetan zoritxa-rreko.»

ZERUKO BELARDIAK

1

California Garaiko Misio karmeldarra eraiki-tzen ari zirela, 1776garren urte aldera edo, hogeiindio kristautuz osatutako talde batek erlijioautzi zuen gau batez, eta goizalderako beren txa-boletatik alde eginda zeuden. Zisma txiki hark,jarraibide txarra izateaz gain, lana makaldu zuenadobezko adreiluak egiten zituzten buztin-zuloe-tan.

Agintari erlijioso eta zibilen batzar laburbaten ondoren, buruzagi espainiar bat bideraatera zen zaldizko talde batekin ume errebelatuhaiek Ama Elizaren altzora itzularazteko. Tropakbide zaila egin zuen Carmelgo ibarrean gora etaharantzagoko mendietatik, eta ibilaldia konplika-tu egin zen gainera disidente iheslariek berenaztarnak ezkutatzerakoan erakutsi zuten trebe-tasun deabruagatik. Soldaduteriak topatu zitue-nerako aste oso bat igaro zen, baina azkeneanaurkitu zituzten, itsuskeriak praktikatzen aurkituere, erreka batek zeharkatzen zuen mendi-lepo

garotsu baten hondarrean; esan nahi da hogeiherejeak seko lo zeudela utzikeriazko jarreretan.

Militar irainduek harrapatu egin zituzten, eta,haien garrasiak aintzat hartu gabe, kate luze etamehe bati lotuta jarri zituzten. Ondoren kolum-nak buelta eman eta berriro ere Carmelorakobidea hartu zuen, neofito gizarajo haiei buztin-zuloetan damutzeko aukera ematearren.

Bigarren eguneko arratsaldearen azkenorduan orein txiki bat azaldu zen troparenaurrean, eta bai azkar asko ezkutatu ere tontorbaten bestaldean. Buruzagia bere kolumnatikaldendu eta oreinaren atzetik abiatu zen zaldigainean. Bere zaldi astuna ezinean eta estrope-zuka igo zen aldapa malkartsuan gora; otso-mahatsek beren atzapar txorrotxak luzatzenzituzten buruzagiaren aurpegiaren bila, bainaberak hala ere ekin eta ekin jarraitu zuen bereafariaren atzetik. Minutu gutxitan, muinoarengailurreraino heldu eta gelditu egin zen, zeharoharrituta begi aurrean zeukanarekin: ibar luzebat belardi berdez tapizatua, eta bertan oreintalde bat, larrean zebilena. Ibar zoragarri harta-ko belazeetan haritz bikainak hazten ziren, eta

muinoek arduraz babesten zuten bai behe-lainoeta bai haizearen erasotik.

Buruzagi diziplinatua samurtuta sentitu zenedertasun baketsu haren aurrean. Gizon hura,bizkar ilunak zirtzilatzeraino zigortu izan zituena,bere izaera harrapariaz arraza berri bat sortzenari zena Californiarako, zibilizazio ekarle bizar-dun eta basati hura jaitsi zen zaldi gainetik etaaltzairuzko kaskoa erantzi zuen.

— Ama Maria Saindua! —xuxurlatu zuen—.Horra Zeruko belardi berdeak. Horra nora gida-tzen gaituen gure Jainkoak.

Haren ondorengoak ia zuriak dira gaur egun.Ibarra aurkitzean sentitu zuen emozio sakratuhura berritzea besterik ezin dugu guk egin, bainamuino arteko ibar eztiari eman zion izenak han-txe darrai. Gaur egun ere Las Pasturas del Cielobezala ezagutzen dute.

Zorioneko ezbeharren bat medio, lur haiek ezzuten inoren feudope zabalean bukatu. Ez zenEspainiako aitonen semerik haietaz jabetu berediru edo emaztearen trukean. Bere muino besar-

katzaileen artean ahaztuta gelditu zen luzaro.Buruzagi espainiarra, aurkitzailea, hara itzultze-ko asmoz egon zen beti. Gizon bortitz gehienekbezala, hark ere, irrikarik samurrenaz, hil aurre-tik bake alditxo bat izatea espero zuen, adobez-ko etxe bat erreka ondoan, eta ganadua gauezhormei uxarka.

Emakume indiar batek sifilisa pasa zion, etaaurpegia zimeltzen hasi zitzaionean, adiskide onbatzuek bihitegi zahar batean giltzaperatu zuteninor kutsa ez zezan. Eta hantxe hil zen bake-bakean, zeren sifilisa, inoren aurrerako latza izanarren, ez baita adiskide txarra ostatu-emailea-rentzat.

Denbora asko igaro ondoren, squatter familiabatzuk Zeruko Belardietara etorri eta hesiakaltxa eta fruta-arbolak aldatu zituzten. Lurra ino-rena ez zenez, sesio latzak izan zituzten harenjabe egiteagatik. Ehun urte geroago, hogei fami-lia zeuden hogei granja txikitan Zeruko Belardie-tan. Ibarraren erdialdetik hurbil, denetarikodenda eta postetxea zeuden, eta milia erdi batgorago, erreka ondoan, eskola bat koska eta ini-zialez betetako paretekin.

Familiak oparo eta bakean bizi ziren azke-nean. Beren lurra emankorra zen eta landu-erra-za. Beren baratzetako fruituak Californiakoerdialdean sortutako finenak ziren.

2

Zeruko Belardietako jendearen ustetan Bat-tle granja madarikatuta zegoen, eta umeen uste-tan berriz, sorginduta. Lurra ona izan arren,ederki erregaitua eta eman handikoa, ibarreaninor ez zen haren zale, inork ez zuen etxe hartanbizi nahi, zeren bai lurrak bai etxeek, zainduak,maitatuak eta landuak izan direnean, eta gerobertan behera utziak, goibeltasun eta mehatxuzbeteak ematen baitute beti. Etxe abandonatubaten inguruan hazten diren zuhaitzak beltzakizaten dira, eta lur gainean luzatzen dituztenitzalek forma kezkagarriak izaten dituzte.

Battle granja zaharrak bost urte zeramatzanhutsik. Festa eguneko sasoiez, aitzurraren bel-durrik gabe, belar-gaiztoak zuhaitz txikiak adina-koak egin ziren. Baratzean, korapilatuta, sendo-tuta eta elkarren artean katramilatuta zeudenfruta-arbolak. Haien fruta ugariagoa zen, bainaurriagoa tamainari zegokionez. Laharrak haztenziren erroen inguruan, eroritako frutak irentsiz.

Etxea bera, bi bizitzako egoitza koadratu etaondo eraikia, dotorea eta duina izan zen berepintura zuria artean fresko zegoenean, bainaondorengo istorio bitxi batek halako kutsu bakar-ti, eramanezin bat utzi zuen haren inguruan.Belar-gaiztoek portxeetako oholak okertu zituz-ten, hormak ilundu egin ziren eguraldi txarrekin.Mutikoek, denboraren kide gizonak jasotakoarenaurkako lehian, leiho guztiak puskatu zituzteneta eraman ere bai garraiatzeko modukoa zenguztia. Mutilek uste dute garraiatzeko modukotraste guztiak, bistako jaberik ez dutenak, jostai-lu bezala erabil daitezkeela etxera eramanezgero. Mutilek etxeari barrua hustu, putzu-zuloakmota desberdinetako hondakinez bete, eta istri-pu hutsez, sarailategian benetako tabakoafumatzen ari ziren batean, bihitegi zaharra errezuten. Mundu guztiak eskaleei leporatu ziensutea.

Granja abandonatua ibar estuaren erdialdetikhurbil zegoen. Zeruko Belardietako granja on etaoparoenek mugatzen zuten bi aldeetatik. Mor-doilo sastrakatsu bat zen ederki landu eta man-tendutako bi lur sailen artean. Ibarreko jendea-

ren ustez toki hark bazuen madarikazio bitxirenbat, zeren gertaera latz bat eta misterio argiezinbat eman baitziren bertan.

Battle-tarren bi belaunaldi bizi izan zirengranjan. George Battle 1863an etorri zen Mende-baldera New Yorkeko estatuaren iparraldetik;oso gaztea zen ailegatu zenean, soldaduskarakoedadean zegoen. Bere amak jarri zuen diruagranja erosteko eta etxe koadratu handia eraiki-tzeko. Etxea bukatu zutenean, George Battlekbere amaren bila joan zitezen agindu zuen, bera-rekin bizitzera etor zedin. Eta saiatu zen etortzenandre zahar hura, espazioa bere herritik hamarmiliara bukatzen zela uste zuena. Toki mitologi-koak ikusi zituen, New York, Rio eta BuenosAires. Baina Patagonia uztera zihoala, hil eginzen, eta itsasontzi bateko zaindari taldeak ozea-no grisean ehortzi zuen, hilkutxa bezala belapuska bat zuena eta aingura kate baten hiremaila oinei lotuta; nor eta andre hura, bere herri-ko kanposantuko konpainia ugariaren esperan-tzan bizi izandakoa.

George Battlek ondo miatu zituen bazterrak,andre kontuan inbertsio ona egin nahirik. Salina-

sen Miss Myrtle Cameron aurkitu zuen, hogeitahamabost urteko neskazahar bat, fortuna txikibaten jabea. Miss Myrtle bazterrean utzia izanzen epilepsiarako joera arin bat zuelako, garaihartan «aldiak» izenaz ezagutzen zen gaitza etagehienetan jainkoren baten gaizki-nahiari lepo-ratzen zitzaiona. Georgeri epilepsiak ez zionardura. Bazekien ezin zuela nahi zuen guztiaeduki. Myrtle bere emazte bihurtu zen eta semebat eman zion, eta gero, bi aldiz etxeari su ema-ten saiatu ondoren, Lippman Sanitarium izenekopresondegi pribatu txiki batean sartu zuten, SanJosen. Bere bizitzaren gainerakoa kakorratz lane-tan pasa zuen, Kristoren bizitza sinboliko batosatzen kotoi hariz.

Handik aurrera, jenio gaiztoko etxekoandreandana batek zuzendu zuen Battle granjako etxehandia. Klase bertsukoak ziren denak, iragarkiakjartzen dituzten horietakoak: «Alarguna, 45,etxekoandre postua nahi granja batean. Sukal-dari ona. Ezkontzarik ez.» Bata bestearen atzetiketorri eta aurreneko egunetan eztiro eta tristekijarduten zuten, Myrtlerena jakin arte. Horren

ondoren begiak ñirñirka zituztela ibiltzen zirenetxetik, abstraktuan bortxatuak sentituz.

Berrogeita hamar urte bete zituenerakozahartuta zegoen George Battle, lanaren pode-rioz konkortuta, eta bere bizimodua plazerikgabea eta elkorra zen. Bere begiek behin ere ezzuten uzten halako pazientziaz lantzen zuenlurra. Bere eskuak gogortuta eta belztuta etazirrikituz beteta zeuden, hartz baten hankakbezala. Eta bere granja ederra zen. Baratzekozuhaitzak inausita eta ondo zainduta zeuden,bakoitza bere kideen pareko. Barazkiak berriz,beren lerro zuzenetan, kirrizkatsu eta berde-berde hazten ziren. Etxeaz ere arduratzen zenGeorge, eta lorategi bat zeukan atarian. Etxea-ren goiko pisuan ez zen behin ere inor bizi izan.Granja hura adierazpiderik gabeko gizonarenpoema zen. Dekoratua pazientziaz prestatu etaSylvia bati itxoiten zion. Sylviarik ez zen sekulaetorri, baina berak berdin-berdin zaindu zuenlorategia haren esperoan. Bere semearen haur-tzaroko urte guztietan, George Battlek oso arre-ta gutxi eskaini zion. Berarentzat garrantzizkogauza bakarrak fruta-arbolak eta barazki lerro

berde eta freskoak ziren. Halako batean Johnbere semea karabana batean misiolari joanzenean, Georgek mozdaderik ere ez zuen senti-tu. Lanean segitu zuen, urtetik urtera gorputzaareago beheratuz bere lur harexen gainean.Auzokoek behin ere ez zioten hitz egiten, berakez ziolako inoren hizketari jaramonik egiten.Bere eskuak, beti kakotuta egotearen poderioz,hobi modukoak bihurtu ziren, eta erreminten gir-tenak zehazki egokitzen ziren haien barrura.Hirurogeita bost urte zituela, zahardadeak etaeztul txar batek beste mundura eraman zuten.

John Battle bere karabanan itzuli zen granjaerreklamatzeko. Bere amagandik epilepsia etaJainkoaren ezagutza okerra heredatuak zituen.Deabruen aurkako lehia zen bere bizitzako zere-gin bakarra. Kanpamentuz kanpamentu ibiliazen, eskuak astinduz, deabruei hots egin etaondoren denei nahasmena eraginez, makurkeriagizon-egina exortzizatuz eta larrutuz. Etxera eto-rri zenean, deabruek bere arreta eskatzen segi-tu zuten. Aletu egin ziren barazki lerroak, etaberen gogoz ahalegin bat edo beste egin ondo-ren, amore eman zuten belar-gaiztoen aurrean.

Granja naturaren baitara itzuli zen isilka, bainadeabruak indartu eta lotsagabetu egin ziren.

Bere burua babestearren, John Battlek harizuriko gurutzetxoz bete zituen arropak eta son-breirua, eta horrela armatuta, legio ilunen kon-trako lehiari ekin zion. Arrats grisean, granjareninguruetatik ezkutuka ibiltzen zen makila astunbatez armatuta. Sastrakari ekin, makilarekin haneta hemen zartakoak emanez, eta maldizioakbotatzen zituen deabruak beren gordelekutikaterarazi arte. Gauez, lahar artetik arrastakademonio batzar baten ondora jo, eta aurrerantzoldartzen zen batere beldurrik gabe, bere arma-rekin kolpeak emanez zitalki. Egunez berriz,etxera joan eta lo egiten zuen, deabruek ez bai-tute egun argitan lanik egiten.

Egun batez, arrats geroz ilunagoan, John lilaarbolatxo batera inguratu zen arrastaka, bereetxe atarian bertan. Bazekien arbolatxoa deabrubilkura sekretu baten babestoki zela. Haiei aldeegiten ez uzteko adina hurbildu zenean, jauzibatez zutitu eta ekin egin zion lilari, makila itsu-mustuan astinduz eta garrasika. Bat-bateko kol-peek esnatuta, suge batek kriskitin hotsa atera

zuen nagi-nagi, buru gogor, txapala goratuz. Joh-nek makila erortzen utzi eta dardara egin zuen,zeren suge baten abisu lehor, zorrotza soinu ika-ragarria baita. Belaunikatu eta errezatu eginzuen une batez. Bat-batean, hala esan zuengarrasika: «Hona hemen suge madarikatua!Alde, deabrua!», eta aurreraka bota zen behatzharrapariekin. Sugeak hiru aldiz egin zion koskbatere gurutze babeslerik gabeko eztarrian. Joh-nek apenas egin zuen borrokarik, eta minutugutxiren buruan hil zen.

Auzokoek ez zuten aurkitu putreak zerutikjaisten hasi ziren arte, eta aurkitu zutenarekinBattle granjaren beldur izan ziren aurrerantzean.

Granja landu gabe egon zen hamar urtez.Umeek esaten zuten etxea sorginduta zegoela,eta gauez haraino hurbiltzen ziren beren buruakikaratzeko. Zerbait beldurgarria bazuen etxehandi eta desolatu hark, hain erne begiratzenzuten leiho huts haiekin. Pintura zuria libratuegin zen puska luzeetan; teilatuko oholxak kiri-bildu egin ziren zeharo. Granja bera guztiz basa-ti bihurtu zen. George Battleren lehengusu urrunbat zen jabea, ikustera ere inoiz etorri ez zena.

1921ean Mustrovic-tarrak egin ziren Battlegranjaren jabe. Bat-batekoa eta misteriotsuaizan zen haien etorrera. Goiz batez hantxe azal-du ziren, gizon zahar bat eta bere emazte zaha-rra, hezur hutsa biak, azal horia tenk eta distira-tsu matrailezur altuetan. Ez batak ez besteak ezzuen ingelesik hitz egiten. Ibarrarekiko komuni-kazioaz semea arduratzen zen, gizon luze batgurasoenak bezalakoxe matrailezur altuekin, ilebeltza trakets moztua eta kopetaren erdirainoeroria eta begi beltz ezti, betizuekin. Azentuare-kin hitz egiten zuen ingelesa, eta beharrezkoazitzaiona bakarrik esaten zuen.

Dendan galderak egin zizkioten onez-onean,baina jendeak ez zuen informaziorik lortu.

— Etxe hori sorginduta zegoela uste izandugu beti. Ez al duzue oraindik fantasmarikikusi? —galdetu zion T. B. Allen dendariak.

— Ez —esan zuen Mustrovic gazteak.— Primerako granja da, belar-gaiztoak ken-

duz gero.Mustrovic jiratu eta dendatik atera zen.

— Etxe horrek badu zerbait —esan zuen Alle-nek—. Hor bizi diren guztiei batere ez zaie gus-tatzen hitz egitea.

Oso gutxitan ikusten zituzten Mustrovic zaha-rrak, baina gizon gazteak egunak dituen orduguztiak granjan lan eta lan pasatzen zituen.Berak bakar-bakarrik garbitu eta erein zuenlurra, inausi eta erregaitu zituen zuhaitzak. Edo-zein ordutan, lanean ikusten zuten jo eta ke,korrika txikian zeregin batetik bestera, eta aur-pegia larrituta, mundua uzta biltzeko beta izanbaino lehen buka zitekeelakoan edo.

Familiak etxe handiaren sualdean egitenzuen bizimodua eta loa. Beste gela guztiak itxitaeta hutsik zeuden, eta leiho puskatuak konpon-du gabe. Sukaldeko leihoetako zuloetan euliakharrapatzeko papera itsatsi zuten haizerik sar ezzedin. Ez zuten ez etxea pintatu, ez beste inolazaindu, baina gizon gaztearen ahalegin freneti-koekin lurra itxura ederra hartzen hasi zen berri-ro. Bi urtez esklabo batek bezala landu zuen lurhura. Egunsentiaren gristasunean ateratzen zenetxetik, eta ilunabarrak berea emana zuen atze-ra itzultzen zenerako.

Goiz batez, kotxea hartu eta dendara zihoala,Pat Humbertek antzeman zuen Mustrovic-tarrentximiniatik ez zela kerik ateratzen.

— Etxeak utzia dirudi berriro ere —esan zionAlleni—. Gizon gazte hori besterik ez dugu inoizinguruetan ikusi, hori egia da, baina okerren batbada. Etxeak berak seinale du abandonatu egindutela.

Hiru egunez auzokoek aprentsioz begiratuzioten tximiniari. Ez zuten miaketan hasi etadenen aurrean barregarri geratu nahi. Laugarrenegunean Pat Humbert, T. B. Allen eta John Whi-teside etxeraino joan ziren. Isiltasun zurrumurru-tsua zen hangoa. Etxeak abandonatua zirudienbenetan. John Whitesidek sukaldeko atea jozuen. Erantzunik edo mugimendurik izan ezzenez, tiradorea jira zuen. Atea zabaldu eginzen. Sukaldea garbi-garbi zegoen, eta mahaiajarrita: platerak zeuden mahai gainean, plater-txoak porridge, arrautza frijitu eta ogi xerrekin.Jana lizuntzen hasia zegoen. Euli batzuk norae-zean zebiltzan ate irekitik sartutako eguzkiarenargitan. Pat Humbertek oihu egin zuen: «Inorbai?» Bazekien galderak ez zuela zentzurik.

Goi eta behe miatu zuten etxea, baina hutsikzegoen. Sukaldea kenduta, beste gela guztietanez zegoen altzaririk. Granja abandonatua zegoenguztiz, bat-batean abandonatu zuten gainera.

Geroago, sheriffa jakinaren gainean jarrizutenean, ez zuen hark ezer argigarririk aurkitu.Mustrovic familiakoek esku-diruz ordainduazuten granja, eta joaterakoan ez zuten aztarre-nik utzi. Inork ez zituen joaten ikusi, eta inork ezziten sekula berriz ikusi. Haien partaidetza izanzezakeen krimenik ere ez zen eskualde hartangertatu. Goiz batez eta bat-batean, gosaltzekoesertzera zihoazen unean, Mustrovic-tarrakezkutatu egin ziren. Makina bat aldiz eztabaida-tu zuten kasua dendan, baina Inor ez zen gauzaizan soluzio onesgarri bat proposatzeko.

Berriro ere belar-gaiztoak jaio ziren lurrean,eta basaihenak fruta-arbolen adarretaraino igoziren. Eta praktikarekin trebatuta bezala, gran-jak basatasunera jo zuen berriro segituan. Mon-terreyko konpainia inmobiliario bati saldu ziotenzerga-diruaren ordainetan, eta Zeruko Belardie-tako biztanleek, aitortu ala ez, seguru jo zutenBattle granja madarikatuta zegoela. «Lur ona

da,» zioten, «baina ez nuke neuretzat nahi eztamusu-truk emanda ere. Ez dakit zer gertatzenden, baina etxe horrek badu zerbait xelebrea,azala ere pinportzen dizuna. Norbaitek mamue-tan sinestea ere ez litzateke harritzekoa izango.»

Zirrara atsegin batek zeharkatu zuen ZerukoBelardietako jende guztia Battle granja zaharrakberriro ere biztanleak izango zituela jakitean. PatHumbertek ekarri zuen zurrumurrua DenetarikoDendara, automobilak ikusi baitzituen etxe zaha-rraren atarian; eta T. B. Allenek, dendarenjabeak, lau haizetara zabaldu zuen albistea. Alle-nek jabe berrien inguruko gorabehera guztiaksumatu eta bezeroei kontatu zizkien, konfiden-tzia guztiak «Diotenez» batekin hasiz. «DiotenezBattle etxea erosi duena fantasma bila ibiltzendiren horietakoa da, gero haiei buruz idazteko.»T. B. Alienen «Diotenez» hura bere babesa zen.Egunkariek «ustezko» erabiltzen duten bezalaerabiltzen zuen.

Bert Munroe bere ondasun berriaren jabeegin aurretik, Zeruko Belardietan bazebiltzandozena bat istorio berari buruzkoak. Berak baze-kien bere bizilagun berriak izango ziren haiek

begira zeuzkala, inoiz hartan harrapatu ez bazi-tuen ere. Isilkako begiraketa hori gain-gainekoarteen mailaraino garatu da nekazarien artean.Ikusi dute agerian daramazun ipitzik ttikiena ere,zenbatu eta buruz ikasi dituzte soinean darama-tzazun arropak, zure begien koloreari eta sudu-rraren itxurari ere erreparatu diote, eta azkenik,hiruzpalau adjektibotara murriztu dute zure gor-puzkera eta nortasuna; eta bien bitartean zuzure presentziaz ohartu ere ez zirelakoan egonzara.

Granja zaharra erosi ondoren, Bert Munroeklanari ekin zion belarrez jositako atarian, arotztalde batek etxea konpontzen zuen bitartean.Altzari guztiak kanpora atera eta erre egin zituz-ten. Lehengo tabikeak bota eta berriak altxazituzten. Hormak beste paper batez jantzi etaasbestozko teilatu berria eman zioten etxeari.Azkenik, pintura hori zurbilez pintatu zuten kan-poaldea.

Bertek herak moztu zituen atariko aihen etazuhaitz guztiak argiari sartzen uzteko. Hiru aste-ren buruan, etxe zaharrak ez zeukan lehengoitxura zabartu eta sorginduaren aztarrenik. Han

eta hemen emandako maisutasunezko ukitueiesker, bere itxura Mendebaldeko beste ehunmila nekazari etxerena bezalakoxea zen.

Barruko eta kanpoko pintura lehortu bezainlaster, altzari berriak heldu ziren: eserleku guri-guriak eta idazmahai txiki bat, estufa esmaltatubat, altzairuzko oheak egurra imitatuz pintatuaketa erosotasun matematikoa eskaintzeko garan-tizatuak. Ispiluak ere baziren festoiekiko marko-ekin, eta Wilton alfonbrak, eta baita koadroenerreprodukzioak ere, kolore urdina modan jar-tzea lortu duen artista moderno batenak.

Altzariekin batera Mrs. Munroe eta hiru Mun-roe gazteak etorri ziren. Mrs. Munroe andre mar-dula zen, quevedo hezurrik gabeko bat erama-ten zuena zinta bati lotuta. Etxekoandre ona zen.Altzari berrien banaketa behin eta berriz aldara-zi zuen gustura geratu arte, baina behin gusturageratu eta gero, behin altzariari arreta osozbegiratu, buruaz baietz adierazi eta irribarre egi-ten zuenean, altzari hura hantxe egongo zenbetirako, garbiketarako bakarrik mugituko zenaurrerantzean.

Bere alaba Mae neska polit bat zen, masailleun, borobil eta ezpain helduekin. Bere gorpu-tza sentsuala zen, baina kokots azpian bihurgu-netxo apal bat ageri zuen bere amarena bezala-ko mardultasuna iragartzen zuena etorkizunera-ko. Maeren begiak adiskidetsuak eta xaloakziren, ez bizkorrak, baina ezta ergelak ere. Inorohartu gabean, bere amaren doblea bilakatukozen, etxekoandre ona, ume osasuntsuen ama,damurik gabeko emazte ona.

Bere gela berrian, Maek dantzaldi programakitsatsi zituen ispiluaren kristala eta markoarenartean. Hormetan Monterreyko lagunen argazkimarkodunak eskegi zituen, eta argazki albumaeta egutegi giltzatua mesanotxe txikiaren gai-nean utzi zituen. Egutegi hartan inolako interesikgabeko zerrenda ezkutatzen zion begi zelataria-ri: dantzaldiak, festak, gozokiak egiteko erreze-tak eta zenbait mutilengana sentitzen zuen joe-ratxoa. Bera arduratu zen bere gelako gortinakerosi eta josteaz, kolore arrosa zurbileko gasateatral batekoak argia iragaz zezaten, eta kretoiloretsuko zenefa batez hornituak. Saten izurtukosobrakamaren gainean, lau boudoir burko anto-

latu zituen axolagabekeriaz utzita baleude beza-la, eta panpina frantses berna-luze bat etzanzuen haien kontra, ile hori motzekoa eta oihalez-ko zigarro bat zeukana ezpain makaletatik zintzi-lik. Maeren ustez, panpina hark bere izpirituarenzabaltasuna erakusten zuen, bere tolerantziaerabat onesten ez zituen gauzekiko. Bere lagu-nek iragan bat eduki zezaten gustatzen zitzaion,zeren, halako lagunak izanda eta haiei entzunez,ezabatu egiten baitzuen bere bizitza akats gabe-koagatik izan zezakeen damua. Hemeretzi urtezituen; ezkontzan pentsatzen ematen zuen den-borarik gehiena. Mutilekin ateratzen zeneanemozio apur batez hitz egin ohi zuen idealeiburuz. Zehatz esateko ez zekien idealak zerziren, baina sumatzen zuen haien araberakoakdirela kotxean jasotzen dituzun muxuak dantzal-ditik etxerakoan.

Jimmie Munroek hamazazpi urte zituen.Batxilerra bukatu berria zuen eta ikaragarri zini-koa zen. Gurasoen aurrean, Jimmieren jokamol-dea betizua eta sekretuz betea izan ohi zen.Bazekien ezin ziela jakitera eman berak mun-duaz zuen ezagutza, ez baitzuten ulertuko.

Bekatua edo heroitasuna ezagutu gabeko belau-naldi batekoak ziren. Bizitza zientziari eskaintze-ko bere asmo sendoa, behin zientzia bera ereemozio posibilitate guztiez garbitu eta gero, ezzuten bere gurasoek gogo onez hartuko. Zientziaesatean, Jimmiek irrati, arkeologia eta aeropla-noetan pentsatzen zuen. Perun imajinatzen zuenbere burua, urrezko txarroak lur azpitik atera-tzen. Bere ametsa ziega antzeko tailer bateanenzerratzea zen, oinaze eta erridikuluz betetakourteen ondoren diseinu berri eta abiadura suntsi-garriko aeroplano batekin ateratzeko.

Jimmieren gela etxe berrian makina txikiennahaste-borraste bat bihurtu zen bera bertanfinkatu orduko. Kristalezko irrati-hargailu batzeukan, aurikularrekin, esku-magneto bat eten-gailu telegrafiko bat martxan jartzen zuena,brontzezko teleskopio bat eta konta-ezinahalamakina erdi puskatu. Jimmiek ere bazuen gordai-lu sekretu bat, kandadu astun batez itxitakokutxa bat, haritzez egina. Kutxa hartan bazendenetarik, dinamita kartutxoekiko lata erdi bat,errebolber zahar bat, Melachrino zigarro paketebat, hiru preserbatibo Merry Widows markakoak,

botilatxo bat muxika likore, daga baten itxurakopaper-mozle bat, lau eskutitz sorta lau neskadesberdinenak, hamasei ezpain-arkatz dantzalagunei ostuak eta baita kutxa bat ere maitemin-duen ohiko oroigarriekin: lore lehorrak, painelueta botoiak eta, denetan preziatuena, farfailabeltzez apaindutako liga borobil bat. Jimmiek ezzuen gogoratzen nola lortu zuen liga hura. Gogo-ratzen zuena askoz betegarriagoa zen nolanahiere. Giltzatu egiten zuen beti bere logela kutxaireki baino lehen.

Kolegioan zebilenean, lagun askok berdin-tzen zuten Jimmieren bekatu kopurua, eta zen-baitek bai erraz gainditu ere. Ordea, ZerukoBelardietara etorri eta laster, bere gaiztakeriakezohikoak zirela aurkitu zuen. Alproja zentzatubat bezala ikusi zuen bere burua; baina ez, zen-tzatua, berriz erortzeko posibilitaterik ez izate-raino. Hain osoki bizi izanak abantaila handiaematen zion ibarreko neska gazteenen artean.Nahiko mutil egokia zen Jimmie, argala eta ongiosatua, ile eta begi beltzekin.

Manfred, mutil gazteena, normalean Mannydeitzen zutena, zazpi urteko ume serio bat zen,

aurpegia kuzkurtuta eta erkituta zeukana haragifaltsuengatik. Bere gurasoek bazuten haragi fal-tsuen berri; kentzeko kontua ere aipatu izanzuten. Mannyk berebiziko ikara hartu zion eba-kuntzari, eta bere amak, hori ikusita, beldur huramehatxu frenatzaile bezala erabili izan zuensemea gaizto portatzen zenean. Orain, haragifaltsuak kentzeko kontua aipatzen ziotenero,Manny histeriko jartzen zen izuaren izuz. Mr. etaMrs. Munroe ume pentsakorra zelakoan zeuden,agian jenio bat. Gehienetan bakarrik jostatzenzuen, edo eseri eta espazioari begira egoten zenluzaro, «ametsetan», bere amak esaten zuenez.Zenbait urtez ez zuten jakin atzeratua zela, hara-gi faltsu haiek geldiarazi egin zutelako bereburuaren garapena. Normalean Manny ume zin-tzoa zen, eskurakoia eta beldur pixka bat sartuzgero segituan obeditzen zuena, baina gehitxoikaratzen bazuten, histeriak bere mende hartzenzuen, bere buruaren kontrola eta iraupen senabera ere galaraziz. Noizbait kopetaz lurra jokaere hasi izan zen, odola begietan sartu arte.

Beti indar berberaren kontra lehiatzeaz neka-tuta zegoelako etorri zen Bert Munroe Zeruko

Belardietara; indar hura, gainera, garaile atera-tzen baitzitzaion beti. Proiektu askori ekindakogizona zen, baina behea jotzen zuten guzti-guz-tiek, ez Bertek berak egindako akatsengatik, bai-zik eta, banaka hartuz gero, ezbehar huts zirudi-ten okerrengatik. Bertek ezbehar guzti haiekbatera ikusi, eta bere arrakastarik nahi ez zuenPatu baten ekintzak iruditzen zitzaizkion. Neka-tuta zegoen arrakastarako bide guztiak oztopa-tzen zizkion izengabeko zerbait haren kontraborrokatzeaz. Berrogeita hamabost urte besterikez zituen, baina atseden hartu nahi zuen; bizkargainean madarikazio bat zeukala sinestekotanzegoen.

Urte batzuk lehenago garaje bat zabalduzuen herri baten mugan. Negozioa ondo zihoan;dirua barra-barra sartzen zen. Bere ustetanarriskuz kanpo zegoenean, beste kale batetikegin zuten estatuko errepide nagusia eta norajorik ez zuela utzi zuten bera, negoziorik gabe.Urtebetera-edo garajea saldu eta janari-dendabat zabaldu zuen. Berriro ere arrakasta izanzuen. Zorrak ordaindu eta banketxean dirua sar-tzen hasi zen. Orduan, janari-denda kate batek

berearen ondoan denda berria zabaldu, preziogerra bati ekin eta negozioa uztera behartuzuen. Bert gizon minbera zen. Askotan gertatuzitzaizkion horrelakoak, dozena bat aldiz bai.Bere arrakastak iraunkorra zirudien unean, zori-gaitzak zartako bat ematen zion. Bere buruanzuen konfiantza urritu egin zen. Gerra lehertuzenean ia ez zitzaion adorerik geratzen. Baze-kien gerrarekin dirua egin zitekeela, baina bel-dur zen, hainbeste aldiz bentzutua izan ondoren.

Asko animatu behar izan zuen bere buruaejertzitoari indabak saltzeko lehen tratua eginaurretik. Negozioa hasi eta lehendabizikourtean, berrogeita hamar mila dolar atera zituen,bigarrenean berrehun mila. Hirugarren urteanmilaka indaba akre erosteko tratua egin zuen,artean landatu gabe zeudenean. Bere tratu har-tan, libra hamar zentabo ordaintzeko hitza ema-ten zuen. Bildutako indabengatik, erraz hartukozituen hemezortzi zentabo librako. Gerra-azaro-an bukatu zen, eta lau zentaboan saldu zuen bil-dutako libra bakoitza. Hasi zenean baino diregutxixeagorekin bukatu zuen.

Aldi hartan erabat sinetsi zuen madarikazioa-rena. Kemena galduta, etxetik ere ez zen ia ate-ratzen. Lorategian jarduten zuen, barazkiak lan-datu eta bere patuaren etsaitasunaz pentsatzenzuen. Pixkanaka, gelditasunezko zenbait urterenondoren, lurrarekiko nostalgia erne zen bere bai-tan. Pentsatu zuen nekazaritzan zegoela berepatuarekin gurutzatzen ez zen ahalegin bidebakarra. Eta agian granjatxo batean atsedenaeta segurtasuna aurkitu ahal izango zituela.

Battle granja salgai jarri zuten Monterreykokonpainia inmobiliario batean. Bertek granjaribegiratu bat eman, zer aldaketa egin zitezkeenikusi, eta erosi egin zuen. Hasieran bere familiaez zen han bizitzearen aldeko, baina, berak ata-ria garbitu zuenean, argindarra eta telefonoajarri eta altzari berriekin etxea eroso utzi zue-nean, ia entusiasmoz hartu zuten. Mrs. Munroekpentsatzen zuen beso zabalik hartzekoa zelaBerten Monterreyko desanimuari azkena jarrikozion edozein aldaketa.

Granja erosi zuen unetik beretik, Bert libresentitu zen. Akabo zen kondena. Madarikazioa-ren menpetik salbu zegoela jakin zuen. Hilabe-

tean, bere sorbaldak zuzendu eta bere aurpe-giak lehengo itxura kezkatsua galdu zuen. Neka-zari sutsua bihurtu zen; xehetasunez xehetasunirakurri zituen lurra lantzeko metodoak, lagun-tzaile bat hartu eta goizetik gauera arte lan eginzuen. Egun bakoitzak suspergarri berriren batbazuen berarentzat. Ematen zuen lurretik jaiota-ko kimu bakoitzak immunitate promesa berri-tzen ziola. Pozik zegoen, eta berriro ere konfian-tza zuelako, ibarrean adiskideak egiten hasi zen,eta bere posizioa sendotzen.

Gauza zaila da, eta abilidade handia eska-tzen duena, nekazal komunitate batean bereha-lakoan onartua izatea. Ibarreko jendeak gaitzes-pen apur batez ikusi zuen Munroe familiaren eto-rrera. Battle granja sorginduta zegoen. Hala usteizan zuten beti denek, baita ideiari barre egitenziotenek ere. Orain gizon bat etortzen zitzaieneta oker zeudela erakusten zien. Eta hori gutxiizanda, lurraldearen itxura aldatzen zuen granjamadarikatuaren tokian kaltegabeko granjaemankor bat jarriz. Jendeak bere hartan nahizuen Battle granja. Barrutik, minduta zeudenaldaketagatik.

Bertek gaitzespen hura ezabatu ahal izateagauza handia izan zen. Hiru hilabetetan., ibarre-ko beste partaide bat bihurtu zen, gizon trinkoa,auzoko bat. Erremintak uzten zizkioten eta berakere bereak uzten zituen. Sei hilabeteren buruaneskola-batzarreko partaide aukeratu zuten. Neu-rri handi batean, bere Furia haietatik libratutasentitzen zuen zorion harexengatik irabazi zuenjendearen maitasuna. Gainera, gizon atseginazen; gozatu egiten zuen adiskideei mesedeakeginez, eta are garrantzitsuagoa, ez zuen zalan-tzarik izaten mesedeak eskatzeko orduan.

Dendan bere egoera azaldu zion nekazaritalde bati, eta miresgarria iruditu zitzaien deneiazalpenaren garbitasuna. Ibarrera etorri etaberehala izan zen. T. B. Allenek bere aspaldikogaldera hura egin zuen:

— Beti uste izan dugu etxe hori madarikatu-ta zegoela. Makina bat gauza xelebre gertatudira hor. Oraindik ez al duzue fantasmarik ikusi?

Bertek barre egin zuen.— Etxe batetik jan guztia kentzen baduzu,

laster alde egingo dute arratoiek —esan zuen—.

Zahartasun eta iluntasun guztiak kendu dizkiotnik etxeari, horietaz bizi baitira fantasmak.

— Ederki utzi duzu etxea, esan beharrik ezdago —onartu zuen Allenek—. Zainduz gero tokihoberik ez da Belardietan.

Bertek kopeta zimurtu zuen serio-serio, pen-tsamendu berri batek bere buruan tokia hartzenzuen bitartean.

— Suerte txarra ugari izan dut —esan zuen—. Negozio pila batean sartu naiz eta den-denakgaizki atera zaizkit. Hona etorri nintzenean,madarikazio baten pean nengoela uste nuen.

Bat-batean barre egin zuen orduantxe buru-ratutako ideiagatik.

— Eta, zer egingo-eta, aurreneko gauza,denen ustez madarikatuta dagoen etxea erosi.Begira, oraintxe bururatu zait beharbada niremadarikazioa eta granjarena, biak borrokanhasi, eta elkar garbitu dutela. Edozein modutara,seguru dakit ezkutatu direla biak.

Gizonek ere barre egin zuten. T. B. Allenekzartako bat eman zion mostradore gainari.

— Ateraldi ona izan da hori —esan zuen—.Baina nik hobea botako dizut. Beharbada zure

madarikazioa eta granjarena, biak parekatu, etagopher-txulo batera sartu dira kriskitin sugepare bat bezala. Beharbada gutxiena uste dugu-nean madarikazio-kume pila bat izango dituguBelardietatik arrastaka.

Bildutako gizonak algaraka hasi ziren huraentzutean, eta T. B. Allenek buruz ikasi zueneszena osoa, errepikatu ahal izateko. Antzerkibateko elkarrizketa bezalakoa izan zela pentsatuzuen.

3Edward Wicks errepide nagusiaren ertzeko

etxe txiki, goibel batean bizi zen, Zeruko Belar-dietan. Etxearen atzealdean muxika sail bat etabaratz handi bat zeuden. Edward Wicksek muxi-kak zaindu bitartean, bere emazte eta alabaederrak baratza landu eta ilar, indaba eta marru-bi goiztiarrak biltzen zituzten Monterreyn saltze-ko.

Edward Wicksek aurpegi motz, beltzaranazuen eta ia betilerik gabeko begi txiki eta hotzak.Bera zen, denen ustetan, ibarreko gizonik mal-tzurrena. Tratu zikoitzak egiten zituen eta berepozik handiena muxikekin auzokoek baino zen-tabotxo batzuk gehiago ateratzea izaten zen.Ahal zuenean, tranpa iaioak egiten zituen zal-dien salerosketan, legerik hautsi gabe betiere,eta bere zorroztasuna zela-eta komunitatearenbegirunea bereganatu zuen; baina, xelebreabada ere, ez zen aberastu. Hala eta guztiz, diruatituluetan jartzen ari zela sinestaraztea gusta-tzen zitzaion. Eskola-batzarraren bileretan ahol-

kua eskatzen zien beste partaideei titulu desber-dinei buruz, eta hala, bere aurrezkiak aintzathartzeko modukoak zirela pentsa zezaten lor-tzen zuen. Ibarreko jendeak «Tiburoi» Wicks dei-tzen zion.

— Tiburoi? —esaten zuten—. Oh, apustuegingo nuke hogei bat mila dolar badituela,beharbada gehiago. Horri ziria sartuko dionik ezda.

Baina, egia esan, Tiburoik sekula ez zituenbostehun dolar baino gehiago batera eduki.

Tiburoiren plazerik handiena gizon aberas-tzat hartua izatea zen. Zinez, hainbeste disfruta-tzen zuen horrekin non aberastasuna benetakoabihurtzen baitzen berarentzat. Balizko bere diru-tza berrogeita hamar mila dolarrekoa zela eraba-kita, liburu-nagusi bat eramaten zuen, bertaninteresak kalkulatu eta bere inbertsio desberdi-nak idazten zituelarik. Eragiketa horiek bere bizi-tzako pozik handiena ziren.

Petrolio konpainia bat osatu zen Salinasen,Monterreyko eskualdearen hegoaldean putzu-zulo bat egiteko asmoz. Horren berri izan zue-nean, Tiburoik John Whitesideren granjara jo

zuen konpainiaren akzioen balioa eztabaidatze-ko.

— South County Oil delako konpainia horre-taz pentsatzen aritu naiz —esan zion.

— Geologoen txostenak itxura ona dauka —esan zuen John Whitesidek—. Beti aditu izan dutinguru horretan petrolioa bazela. Aspaldiko kon-tua da.

John Whitesideri maiz eskatzen zioten ahol-kua horrelako auziei buruz.

— Baina, jakina, ez nuke nik diru gehiegi sar-tuko.

Tiburoik behatzekin beheko ezpaina tolestueta pentsakor geratu zen une batez.

— Buelta asko eman dizkiot buruan —esanzuen—. Niri aukera polita iruditzen zait. Hamarbat mila dolar dauzkat han eta hemen emanbeharko luketena eman gabe. Zera izango dutonena, kontu handiz aztertzea. Zer iritzi otezenuen jakin nahi nuen.

Baina Tiburoik hartua zuen erabakia. Etxerairitsitakoan, liburu-nagusia hartu eta hamar miladolar atera zituen bere irudimenezko libretatik.Gero Southern County Oil konpainiako mila akzio

gehitu zizkion bere titulu zerrendari. Egun harta-tik aurrera larritasunez zaindu zituen Burtsakokotizazioak. Apur bat igotzen zirenean, txistukaibiltzen zen doinu monotonoez, eta jaisten zire-nean berriz, aprentsiozko korapilo bat sentitzenzuen eztarrian. Azkenean, Southern County-kokotizazioak igoera azkar bat izan zuenean, hala-ko poza hartu zuen Tiburoik non Zeruko Belar-dietako Denetariko Dendara joan eta marmotbeltzeko erloju bat erosi baitzuen tximini gaine-ko koskarako, esferaren alde bakoitzean onixez-ko habe bat zuena, eta gainean brontzezko zaldibat. Dendan zeuden gizonek askojakinen aurpe-gia jarri eta Tiburoi mordoxka ederren bat ira-baztear egongo zela xuxurlatu zuten.

Astebete geroago kotizazioek behea jo etakonpainia ezkutatu egin zen. Albistearen berriizan orduko, Tiburoik liburu-nagusia atera etabere akzioen salmenta idatzi zuen kiebra eguna-ren bezperako datarekin; bi mila dolarreko iraba-ziaz saldu zituela idatzi zuen.

Pat Humbertek, Monterreytik zetorrela, geldi-tu egin zuen kotxea errepidean, Tiburoiren etxeaurrean.

— Sosik gabe utzi omen zaituzte SouthCounty horretakoek —aipatu zion.

Tiburoik barre egin zuen satisfazioz.— Zer naizela uste duzu, Pat? Bi egun badira

saldu nituela. Inork baino hobeto jakin beharzenuke ez naizela atzo jaioa. Banekien kapitalaitxurakoa zela, baina igoera izango zuela erebanekien, eragileek osorik ateratzeko moduaizan zezaten. Haiek kargaz arindu zirenean,beste horrenbeste egin nuen nik ere.

— Hori da hori! —esan zuen Patek mirespe-nez.

Eta Denetariko Dendan sartu zenean infor-mazioa zabaldu zuen. Gizonek buruari eragin etaespekulazio berriak egin zituzten Tiburoiren dirukopuruari buruz. Eta onartu zuten hobe zutelanegozio batean harekin aurrez aurre ez egoki-tzea.

Garaitsu hartan Monterreyko banketxe batilaurehun dolar maileguan eskatu eta bi eskukoFordson traktorea erosi zuen Tiburoik.

Pixkanaka, halako ospea hartu zuen bere iri-tzi eta iragarpen zuzenengatik, non ZerukoBelardietako inori ez baitzitzaion burutik pasa-

tzen bonorik edo lur sailik edo ezta zaldirik ereerostea aurrena Tiburoi Wicksekin hitz egingabe. Tiburoik arazoa arretaz aztertu beremiresle bakoitzarekin eta aholku harrigarri onakemanez bukatzen zuen.

Handik urte gutxira bere liburuak zioen ehuneta hogeita bost mila dolar pilatu zituela inber-tsio burutsuen bitartez. Auzokoek, gizon txirobaten antzera bizi zela ikusita, orduan eta erres-petu handiagoa zioten aberastasunek ez ziotela-ko burua harrotu. Ziria sartuko zionik ez zen.Bere emazte eta alaba ederrak barazkiak zain-tzen eta Monterreyn saltzeko prestatzen segi-tzen zuten, Tiburoi bera baratzeko milaka etamilaka zereginez arduratzen zen bitartean.

Tiburoiren bizitzan ez zen nobeletako maita-sunik izan. Hemeretzi urterekin hiru dantzaldita-ra eraman zuen Katherine Mullock, berau librezegoelako. Horrek martxan jarri zuen prezeden-tearen mekanismoa, eta ezkondu egin ziren baineskaren familiak eta bai auzoko guztiek halaespero zutelako. Katherine ez zen polita, bainabelar-gaizto sortu berriaren freskotasun lerdenazuen, eta behor gaztearen sasoi oparoa. Ezkon-

du ostean galdu egin zituen sasoia eta freskota-suna, polena jasotako loreak bezala. Bere aurpe-giak behera egin zuen, aldakak zabaldu eginzitzaizkion, eta bere bigarren patean sartu zen,lanarenean.

Harekiko tratuan, Tiburoi ez zen ez samurraez krudela. Zaldiekin erabiltzen zuen gogortasunezti berberaz gobernatzen zuen. Krudelkeriainduljentzia bezain zentzugabea iruditu izangozitzaion. Inoiz ez zion hitz egiten pertsona batibezala, inoiz ez zizkion aipatzen bere itxaropenedo gogoeta edo hutsegiteak, ezta bere pape-rezko aberastasunak edo muxika uzta ere. Kat-herine harritu eta kezkatu egingo zatekeen bes-tela jokatu izan balu. Haren bizitza nahiko konpli-katua bazen beste baten pentsamendu eta ara-zoen karga gehitu gabe.

Wicks-tarren etxe ilun huraxe zen granjakogauza itsusi bakarra. Naturaren orbel eta zabo-rreria desegin egiten da lurrean urte bakoitzaigarotzearekin batera, baina gizonaren zaborre-riak iraupen luzeagoa du. Ataria josita zegoenzaku zahar, paper, kristal puska eta enbalatzekoalanbre mordoiloz. Belarrik eta lorerik jaiotzen

ez zen granjako toki bakarra etxe ingurua zen,lurra zepatuta baitzegoen han, antzu eta etsaibihurturik bertan hustutako xaboi-ur pertzaka-dengatik. Tiburoik bere baratza erregaitzenzuen, baina etxe inguruan ur ona alferrikaltzekoarrazoirik ez zuen ikusten.

Alice jaio zenean, Zeruko Belardietako ema-kumeak tropelean etorri ziren Tiburoiren etxera,haurra polita zela aldarrikatzeko prest. Haurrabenetan polita zela ikusi zutenean, zer esan ezzekitela geratu ziren. Bozkariozko oihu femeninohoriek, ama gaztea lasaitzea bilatzen dutenak,besoetan daukan narrasti itxurako izaki ikaraga-rria gizaki dela pentsa dezan, eta hazitakoan ezdela munstro bihurtuko; oihu femenino horiekberen zentzua galdu zuten. Gainera, bere umea-ri begiratzen zionean, Katherineren begiek ezzuten ageri sasi-entusiasmo hori, emakumezkogehienei dezepzioak itotzeko baliatzen zaiena.Aliceren edertasuna miresgarriegia zen ordainikgabea izateko. Haur politak gehienetan gizonnahiz emakume itsusi bihurtzen ziren, esatenzion Katherinek bere buruari. Hori esanda, erre-zeloaren parte bat uxatzen zuen, Patua tranpan

harrapatu eta berak boterea ostu balio bezalabere aurre-ezagumenaren bitartez.

Lehen bisita egun hartan. Tiburoik bi emaku-me elkarrekin hizketan sentitu zituen. Hala esa-ten zion batak besteari, sinetsi ezinik bezala:

— Baina haurra polita da benetan. Nola izanliteke hain polita?

Tiburoi logelara itzuli eta alabatxoari begiraegon zen luzaro. Kanpoan, baratzean, hausnaregin zuen asunto hartaz. Haurra polita zen bene-tan. Zentzugabea zen berak edo Katherinek edoahaideren batek hartan eragina zuenik pentsa-tzea, zeren denak itsusiak baitziren, bai jendearruntaren aldean ere. Argi zegoen gauza txitzoragarria eman zitzaiela, eta, gauza zoragarriakunibertsalki gutiziatuak direnez, Aliceri babesaeskaini behar zitzaion. Horretaz pentsatzean,jakina, Tiburoik Jainkoan sinesten zuen, berakulertu ezin zuen guztiaren egile zehazgabeabezala ikusten zuelarik.

Alice gero eta ederragoa bihurtu zen haziahala. Bere azala arnapolak bezain distiratsu eta

kolore bizikoa zen: bere ile beltzak garo zurtoi-nen kizkurtasun suabea zuen, bere begiak pro-mesezko zeru gandutsuak ziren. Umearen begiserio haietara begiratzen zuenak, hala pentsa-tzen zuen: «Bada hor zerbait ezaguna zaidana,zerbait —hala iruditzen zait— zorrotz gogoratzendudana, edo bizitza guztian bilatu dudana.»Orduan Alicek burua jiratzen zuen. «Hara ordea!Neskato xarmangarri bat besterik ez da eta!»

Tiburoik jende askorengan ikusten zituenerrekonozimendu horren pausoak. Gizonak gorri-tzen ikusten zituen neskari begiratzean, mutiko-ak tigreen modura borrokatzen hura inguruanzutenean.

Gizonezkoen aurpegi guztietan gutizia irakur-tzen zuela iruditzen zitzaion. Sarritan, baratzeanari zela, bere burua oinazetzen zuen ijitoek nes-katoa lapurtzen zutela imajinatuz. Eguneandozena bat aldiz, jakinaren gainean jartzen zuengauza arriskutsuei buruz: zaldien atzeko hankak,hesien garaiera, sakanetan gordetzen zen arris-kua eta kotxerik bazetorren begiratu gabe erre-pidea gurutzatzeak suposatzen zuen galbidesegurua. Auzoko eta pitxi-saltzaile guztiengan,

eta, okerrago oraindik, arrotz guztiengan bahi-tzaile posible bat ikusten zuen. Zeruko Belardie-tan eskaleak etorri zirela zabaltzen zenero ezzion neskatoari bere begi aurretik aldentzenuzten. Eskursiozaleak ere harrituta geratzenziren Tiburoiren amorruaz bere terrenotik aldeegiteko agintzen zienean.

Katherineri zegokionez, Aliceren edertasungeroz handiagoak bere errezeloa areagotzeabesterik ez zuen egiten. Halabeharra kolpeaemateko zain zegoen, eta horrek esanahi baka-rra izan zezakeen, halabeharra indarrak biltzenari zela are eta koipe bortitzagoa emateko. Kat-herine bere alabaren esklabo bihurtu zen, harengainean zegoen beti eta hiltzear dagoen elbarribati bezalako zerbitzutxoak eskaintzen zizkion.

Nahiz Wicks-tarrek alaba benetan adoratu,eta tankera hartan kezkatu haren segurtasunaz,eta haren edertasunaz jende gosearen begiekingozatu, bazekiten alaba zoragarri hura neskatoikaragarri ergel, makal eta atzeratua zela. Tibu-roiren kasuan, segurtasun horrek bere beldurrakareagotzen zituen, ondo asko baitzekien neskakezingo zuela bere burua zaindu eta ehiza erraza

bihurtuko zela berarekin eraman nahi zuen edo-zeinentzat. Baina Katherinerentzat, Alicerenergeltasun hura gauza atsegina zen, horri eskeramak mila aukera zituelako alabari laguntzeko.Laguntza emanez, Katherinek gailentasun baterakusten zuen eta neurri batean bien artekotarte handia laburtzen zuen. Katherineri pozga-rriak zitzaizkion bere alabaren ahultasun guz-tiak, zeren bakoitzarekin baliotsuago eta alaba-gandik hurbilago sentitzen baitzen.

Alicek hamalau urte bete zituenean, bereaitak sentitzen zituen ardura ugariei beste batgehitu zitzaien. Ordura arte Tiburoiren beldurbakarra alaba galdu edo itsustuko ote zen izanzen, baina handik aurrera kastitatea galdu zeza-keela pentsatze hutsa aski izaten zuen zeharoizutzeko. Pixkanaka, gaia hausnartzearen pode-rioz, azken beldur honek beste biak irentsizituen. Bere alabaren beharbadako desloraketahura galera eta itsuste bezala hasi zen ikusten.Ordutik aurrera, artega eta susmati jarri ohi zengizon edo mutilen bat granjara inguratzen zene-ro.

Kontu hura amets gaizto bihurtu zen beraren-tzat. Alice bistatik ez galtzeko esaten zion behineta berriz emazteari. «Ez jakin zer gerta lite-keen», errepikatzen zuen, begi zurbilak susmozdiz-diz zituela. «Ez jakin zer gerta litekeen.» Ala-bak buruan zuen akatsak asko zorroztu zuenTiburoiren beldurra. Edozeinek honda zezakeelapentsatzen zuen. Edozeinek abusa zezakeelabere alabaz, bakarrik utziz gero. Eta neskak ezin-go zuela bere burua babestu, hain ergela izaki.Gizon batek ez du sekula otzal dagoen txapelke-tako txakur-emea hurbilagotik zaindu Tiburoikbere alaba baino.

Aldi baten ondoren, Tiburoi ez zen lasai gera-tzen alabaren garbitasunari buruz harik eta ziur-tatzen zioten arte. Hilero galderaz josten zuenemaztea. Fetxak ere hark baino hobeto zekiz-kien.

— Ondo al dago? —galdetzen zuen irrikaz.— Oraindik ez —erantzuten zion Katherinek

mesprezioz.Ordu batzuk geroago:— Ondo al dago?

Ekin eta ekin segitzen zuen, azkenean Kathe-rinek erantzun arte:

— Horixe ondo dagoela. Zer uste zenuen ba?Erantzun horrek lasai uzten zuen Tiburoi hila-

beterako, baina ez zuen bere ernetasuna laxa-tzen. Kastitateak osorik zirauen, beraz zainduegin behar zen aurrerantzean ere.

Tiburoik bazekien Alicek ezkondu egin nahikozuela egunen batean, baina, pentsamenduasarritan etortzen bazitzaion ere, uxatu eta ahaz-ten saiatzen zen, zeren Aliceren ezkontza seduk-zioa bera bezain higuingarria iruditzen baitzi-tzaion. Pitxi eder bat zen, begiratzekoa eta berehartan gordetzekoa. Auzia, berarentzat, ez zenmorala, estetikoa baizik. Baldin eta desloratzenbazuten, ez zen handik aurrera berak hainbesteestimatzen zuen pitxi ederra izango. Ez zuenmaite aitak umea maite duen bezala. Hori bainoareago, altxor bat bezala zaintzen zuen, disfruta-tuz gauza delikatu eta paregabe baten jabe zela-ko. Denborarekin, hilero-hilero «Ondo al dago?»galdetzearen poderioz, kastitate hura alabarenosasun, iraupen eta osotasunaren sinbolo bilaka-tu zen.

Egun batez, Alicek hamasei urte zituela, Tibu-roik emazteagana jo zuen aurpegi kezkatuaz:

— Badakizu ezin dugula benetan jakin ondodagoen ala ez... alegia... ezin garela benetan ziuregon non eta sendagile batengana eramaten ezdugun.

Katherine begira geratu zitzaion une batez,hitz haien esanahia ulertu nahirik. Gero, aurre-neko aldiz bere bizitzan, bere onetik atera zen:

— Bilau hutsa zara, zikina eta susmatia —esan zion—. Alde hemendik. Eta berriz holakorikaipatzen baduzu, ni... ni joan egingo naiz.

Tiburoi harritu egin zen pixka bat, baina ezzen purrustadarekin ikaratu. Hala ere, baztertuegin zuen mediku azterketaren ideia, eta hilero-ko galdera harekintxe konformatu zen.

Bitartean, Tiburoiren liburu-nagusiko fortu-nak gora eta gora jarraitzen zuen. Gauero. Kat-herine eta Alice oheratutakoan, liburukoteahartu eta sabaitik eskegitako lanpararen argitanirekitzen zuen. Orduan, inbertsioak planeatzeneta interesak kalkulatzen ari zela, begi zurbilakkiskurtu eta bere aurpegi motzak bizkor itxurahartzen zuen. Bere ezpainak mugitu egiten ziren

pixka bat, une hartan zerbait enkargatzen aribaitzen telefonoz. Bere aurpegiak espresio serio,eta aldi berean atsekabetua hartzen zuen hipo-tekatutako granja on batez jabetzen zenean.«Amorrazioa ematen dit hau egin beharrak»,xuxurlatzen zuen. Baina horrelakoxea da nego-zioen mundua, konprenitu beharra daukazue.

Tiburoik luma tintontzian busti eta hipoteka-ren kontu hura liburuan idazten zuen. «Letxu-gak,» esaten zuen berekiko. «Mundu guztialetxugak aldatzen ari da. Merkatuak lepo egingodu. Nik uste patatak aldatu behar nituzkeela, etahala diru pixka bat egin. Hau lur ona da.» Hiru-rehun akreko patata saila erein zuela idaztenzuen liburuan. Bere begiek lerroak zeharkatzenzituzten. Hogeita hamar mila dolar zeuzkan ban-ketxean, interesak besterik eman gabe. Penaga-rria zen. Dirua alferrik zegoen ia. Kontzentrazioz-ko zimurdura bat pausatzen zen bere begietan.San Joseko Etxegintza eta Mailegu konpainia zermoduzkoa ote zen galdetzen zion bere buruari.Ehuneko seia ematen zuen. Ez zen komeni pre-saka eta itsu-itsuan sartzea, konpainia ikertugabe. Gaueko lana bukatutzat eman eta liburua

ixterakoan, Tiburoik kontu hura John Whitesideriaipatzea erabakitzen zuen. Batzuetan konpainiahaiek kiebra jotzen zuten, arduradunek ihes egi-ten zuten, pentsatzen zuen urduri.

Munroe familia ibarrera etorri baino lehen,gizon eta mutil guztiengan sumatzen zituenTiburoik Alicerenganako intentzio txarrak, bainabehin Jimmie gaztea begiztatu ondoren, berebeldur eta susmoak murriztu egin ziren, denakJimmie sofistikatuaren gainean batu arte. Mutilaargala eta aurpegi egokikoa zen, ahoa ongi osa-tua eta sentsuala zuen, eta bere begiek batxile-rreko mutilen harrokeria iraingarri horrekin disti-ratzen zuten. Jimmiek ginebra edaten zuela kon-tatzen zen; hiriko arropak janzten zituen, artilez-koak, sekula ez laneko galtzak. Ilea gominaz dis-tiraka eraman ohi zuen, eta oro har bere portae-ra eta jarrerak libretasun handia zuten, ZerukoBelardietako neskak irri txoroka eta sinuka uztenzituena mirespen eta aztoramenez. Jimmiek begilasai, zinikoekin begiratzen zien neskei, etahaien aurrean disipatu itxura ematen saiatzen

zen. Bazekien neska gazteek iragan baten jabeziren mutilengana jotzen zutela. Jimmiek bazueniraganik. Behin baino gehiagotan mozkortu zenRiverside Dance Palace-n; gutxienez ehun nes-kari musu emandakoa zen, eta hiru alditan,bekatuzko abenturak izan zituen sahats artean,Salinas ibaiaren ertzean. Jimmiek ahaleginakegiten zituen bere aurpegiak bere bizitza maku-rra erakutsi zezan, baina, itxura hutsarekin nahi-koa izango ez zelakoan edo, zenbait zurrumurru-txo jarri zituen martxan, Zeruko Belardietatikabiadura lausengarriz hedatu zirenak.

Tiburoi Wicksek zurrumurru haiek adituzituen. Eta bere barrean Jimmie Munroeganakogorrotoa erne zen, Jimmieren emakumeekikoportaerak eragiten zion beldurretik jaioa. Zeraukera zituen Alice eder, ergelak —pentsatzenzuen Tiburoik—, hain eskola handiko norbaitenaurrean?

Alicek mutila ikusterik izan baino lehen, Tibu-roik debekatu egin zion hura ikustea. Hain kar-tsuki hitz egin zion, non neskaren burmuin mote-letan jakingura apal bat piztu baitzen.

— Ez zaitzadala nik behin ere Jimmie Munroehorrekin hizketan harrapatu —esan zion.

— Nor da Jimmie Munroe, aitatxo?— Hori berdin zaizu. Baina ez zaitzadala nik

berarekin hizketan harrapatu. Aditzen? Hara!Bizi-bizirik larrutuko zaitut begiratu bakar batematen badiozu.

Tiburoik ez zion behin ere Aliceri eskurik gai-nean jarri, Dresdengo txarro bat kolpatzearenkontra zituen arrazoi berberengatik. Laztantzekoere zalantzak izaten zituen, markaren bat uztekobeldurrez. Zigorra ez zen behin ere beharrezkoa.Alice ume zintzoa eta eskurakoia izan zen beti.Gaiztotasunak ideia edo anbizio batetik sortuaizan behar du. Neskak ez zuen behin ere ez bataez bestea ezagutu.

Eta berriro ere:— Ez zinen ba Jimmie Munroe horrekin hizke-

tan ibiliko, ezta?— Ez, aitatxo.— Ea ba, ez zaitzadala nik horretan harrapa-

tu.Agindu hori hainbat aldiz errepikatu ondoren,

Aliceren burmuinetako zelula lodituetara ideia

bat sartu zen isilka: gustura ezagutuko zuela Jim-mie Munroe hura. Amets ere egin zuen mutilare-kin. Eta horrek erakusten du zenbateraino zego-en asaldatuta, zeren Alicek oso gutxitan izatenbaitzituen ametsak. Amets hartan, bere gelakoegutegiko indioaren antza zuen gizon batek, etaJimmie izena zuenak, automobil distiratsubatean etorri eta muxika handi, urtsu bat ema-ten zion. Berak muxikari kosk egindakoan, urabere kokotsean behera erortzen zen eta horreklotsa ematen zion. Orduan amak esnatu eginzuen, zurrungaka ari zelako. Katherinerentzatpozgarria zen bere alabak zurrunka egitea. Biakparekatzen zituen akatsetako bat zen. Baina,aldi berean, ez zen dama bati zegokiona.

Tiburoi Wicksek telegrama bat jaso zuen.«Izeba Nellie hart hil. Hileta larunbatean.» BereFord-ean sartu eta John Whitesideren granjara jozuen, eskola-batzarraren bilerara joaterik ezzuela izango esatera. John Whiteside batzarrekoidazkaria zen. Handik abiatu baino lehen, Tibu-roik une batez aurpegi kezkatua jarri, eta esanzion:

— Zera galdetu nahi nizun, San Joseko Etxe-gintza eta Mailegu konpainia horretaz zer iritziduzun.

John Whitesidek irribarre egin zuen.— Konpainia berezi horretaz gauza handirik

ez dakit —esan zuen.— Begira, hogeita hamar mila dolar dauzkat

banketxean ehuneko hinia emanez. Pentsatu dutinteres handixeagoa ere atera nezakeela han etahemen begiratuz gero.

John Whitesidek ezpainak zimurtu, eztiro hai-zematu eta tapatakoak eman zizkion aire bafa-dari behatz erakusleaz.

— Horrela, bat-batean, Etxegintza eta Maile-gua bezalako apusturik ez duzula esango nuke.

— Oh, ez ditut nik negozioak estilo horretanegiten. Ez dut nik apusturik nahi —eten zionTiburoik—. Toki batean ez badut etekin ziurrikikusten, ez naiz sartzen. Apustuzale gehiegidago.

— Hitz egiteko modua besterik ez da, Mr.Wicks. Etxegintza eta Mailegu konpainia gutxikjotzen dute kiebra. Eta interes onak ematendituzte.

— Informatu egingo naiz hala ere —erabakizuen Tiburoik—. Oaklandera joatekoa naiz izebaNellieren hiletara; San Josen ordu batzuk gelditueta informatu egingo naiz konpainia horretaz.

Zeruko Belardietako Denetariko Dendan,espekulazio berriak izan ziren gau hartan Tibu-roiren aberastasunaren zenbatekoari buruz,zeren Tiburoik bati baino gehiagori eskatu bai-tzion aholkua.

— Dena dela, gauza bat segurua da —bukatuzuen T. B. Allenek—. Tiburoi Wicksi ziria sartukodionik ez da. Han eta hemen aholkua eskatu bai,baina ez du inoren iritzia aintzat hartzen berakbere aldetik aztertu arte.

— Oh, ziria sartuko dionik ez da —esan zutenaho batez bertan bildutakoek.

Larunbat goizean Oaklandera joan zen Tibu-roi, bere bizitzan aurrenekoz emaztea eta alababakarrik utzita. Larunbat ilunabarrean Tom Bre-man azaldu zen etxean, Katherine eta Aliceeskolan ospatzekoa zen dantzaldira eramatekoasmoz.

— Oh, ez zait iruditzen Mr.Wicksi gustatukolitzaiokeenik —esan zuen Katherinek, ahots ika-ratu eta dardaratiaz.

— Ez joatekorik ez dizue esan, ezta?— Ez, baina... aurreneko aldiz joan da kanpo-

ra. Ez zait iruditzen gustatuko litzaiokeenik.— Segur aski ez du behin ere horretan pen-

tsatu —lasaitu zuen Tom Bremanek—. Zatozte!Presta zaitezte.

— Joan gaitezen, amatxo —esan zuen Alicek.Katherinek bazekien bere alabak beldurtzeko

ere ergelegia zelako hartzen zuela hain aise era-bakia. Alice ez zen ondorioak neurtzeko gauza.Ezin zituen imajinatu Tiburoi etxeratu ondorengoasteak, elkarrizketa oinazetsuz beteak. Katheri-nek imajinatzen zituen senarraren hitzak. «Ezdut ulertzen zuen atera nahia, noiz eta ni hemenez nintzenean. Bion artean etxea zainduko zenu-telakoan joan nintzen, eta egin zenuten aurrene-ko gauza korrika dantzaldi batera alde egiteaizan zen.» Eta gero galderak: «Norekin egin zuendantza Alicek? Eta? Zer esan zion mutilak? Zer-gatik ez zenuen aditu? Aditu egin beharzenuen.» Ez zen Tiburoiren aldetik haserrerik

izango, baina asteak joan eta asteak etorri har-taz hitz egingo zuen, hartaz hitz egiten segitukozuen harik eta Katherinerentzat dantzarekinzerikusia zuen guztia gorrotagarri bihurtu arte.Eta hilabetearen une jakin hura heldutakoan,bere galderak ziztuka hasiko ziren eltxoak beza-la, Alice ez zegoela familia esperoan seguru jakinarte. Katherinek ez zuen uste dantzaldira joateamerezi zuenik, gero berriketa guzti haiek entzunbehar bazituen.

— Joan gaitezen, amatxo —erregutu zion Ali-cek—. Sekula ez gara inora bakarrik joan.

Errukizko olatu bat altxa zen Katherinerenbaitan. Neska gaixoak ez zuen bere bizitzanbakarkako une bat izan. Behin ere ez zen mutilbatekin txorakeriak esaten egon, zergatik etabere aitak ez ziolako bere entzueratik aldentzenuzten.

— Ondo da —erabaki zuen arnasa estututa—. Mr. Bremanek prestatu arte itxoiten badigu,joan egingo gara.

Oso ausarta sentitu zen, Tiburoiren ezinego-nari haizea ematen ziolako.

Herri txikietako neskentzat gehiegizko eder-tasuna itsusitasuna bezainbateko kaltea da.Herriko mutilek Aliceri begiratzen ziotenean,korapilatu egiten zitzaien eztarria, esku etaoinak urduritu eta handitu, eta lepoa berriz gorri-tu. Ez zen harekin hitz egitera edo dantzatzerabehartuko zituenik. Horren ordez, neska itsusia-goekin dantzatzen zuten amorratu beharrean,ume lotsatiak bezain zalapartatsu bihurtu etabere burua nola nabarmenduko ibiltzen zireneroaldiak emanda bezala. Bestaldera begirazegoenean, kirika egiten zioten, baina Alicekbegiratzen zienean, ahaleginak egiten zituztenharen presentziaz ohartu ez balira bezala jardu-teko. Alice, beti horrela tratatu zutenez, ez zeninolaz ere bere edertasunaren jakitun. Ia etsitazegoen hormako loreen status berbera izateradantzaldietan.

Jimmie Munroe horman apoiatuta zegoen,indiferentzia dotore eta primerako asper itxuraz,Katherine eta Alice eskolako atetik sartu zire-nean. Jimmieren praka barrenak hogeita zazpihatzeko zabalera zuten, bere txarolezko oineta-koak adreiluak bezain koadratuak ziren orpoe-

tan. Lazodun gorbata beltz bat hegaldatzen zenbere zetazko alkandora zuriaren lepoan, etaileak diz-diz egiten zion buruan. Jimmie hiritarrazen. Aztore nagi bat bezalaxe oldartu zen. Alicektxaketa kendu baino lehen, mutila aldameneanzuen. Kolegioan bereganatutako ahots nekatuaz,galdetu zion:

— Dantzarik egin nahi, neska?— Eh? —esan zuen Alicek.— Dantza egin nahi al duzu nirekin?— Dantza, diozu?Alicek bere begi lausotu, promesaz beteak

mutilagana zuzendu, eta galdera tentel huraumoretsua eta zoragarria bihurtu zen; aldiberean, beste hainbat gauza ere adieraztenzituen zeharka, Jimmie ziniko hura ere hunkitze-ko eta kilikatzeko modukoak.

«Dantza?», pentsatu zuen esan nahi zuela.«Dantza besterik ez?» Eta kolegioko esperientziaguztiarekin ere, korapilatu egin zen Jimmiereneztarria, bere oin eta eskuak mugitu egin zirenurduritasunez eta odola lepora igo zitzaion.

Alice bere amagana jiratu zen. Mrs. Bremaneta biak kontu kontari ari ziren, etxekoandreensukaldaritzari buruzko erretolika berezi horrekin.

— Amatxo —esan zuen Alicek—, dantza eginal dezaket?

Katherinek irribarre egin zuen.— Segi ezazu —esan zion. Eta gehitu zuen:— Ondo pasa ezazu behingoz.Jimmiek ikusi zuen Alicek txarki dantzatzen

zuela. Musika isildu zenean:— Bero dago hemen barrean. Atera gaitezen

buelta bat ematera —proposatu zion.Eta kanpora eraman zuen, eskolako patioko

sahatsen azpira.Bitartean, ordura arte eskolako portxean

egondako emakume batek barrura sartu eta zer-bait xuxurlatu zuen Katherineren belarrira. Kat-herine kolpetik zutitu eta kanpora joan zen korri-ka.

— Alice! —hots egin zuen amorrarazita—.Alice, etorri hona segituan!

Bikote errebelatua ilunpetatik azaldu zenean,Katherinek Jimmieri ekin zion:

— Alde egin ezazu, aditzen didazu? Alde eginezazu neska honen aldamenetik edo arazoakizango dituzu.

Jimmieren kemena urtu egin zen. Etxerabidaltzen duten umea bezala sentitu zen. Senti-mendua gorrotagarria zitzaion, baina ezin zuenmenderatu.

Katherinek eskola barrura eraman zuenalaba.

— Aitak ez al zizun esan Jimmie Munroeganaez inguratzeko? Eh? —galdetu zion. Izututa zego-en Katherine.

— Bera al zen ba? —xuxurlatu zuen Alicek.— Horixe baietz. Zertan ari zineten hor kan-

poan?— Muxuka —esan zuen Alicek ahots larrituaz.Katherine aho zabalik geratu zen.— Ai, Jaungoikoa! —esan zuen—. Ai, Jaungoi-

koa, zer egingo dut?— Txarra al da, amatxo?Katherinek kopeta zimurtu zuen.— Ez... ez, horixe ez dela txarra! —hots egin

zuen—. Izan... ona da. Baina zure aitak ez deza-la behin ere jakin. Ez esan, galdetzen badizu ere!

Zure aita... begira, erotu egingo litzateke. Gauabukatu bitartean egon nire ondoan eserita, etaez berriz Jimmie Munroerengana inguratu, adi-tzen? Beharbada zure aita ez da enteratuko, Ai,Jaungoikoa, baldinbaitere ez ahal da enteratuko!

Astelehenean Tiburoi Wicks ilunabarreko tre-netik jaitsi, Salinasen, eta autobusa hartu zuenZeruko Belardietara eramaten zuen bidegurutze-raino. Heldu maletari eta etxeraino zeuzkan laumiliak egiteari ekin zion.

Gaua argia, eztia eta izarrez betea zen. Mui-noetako soinu ahul, misteriotsuek ongi etorriaeman eta ameskeriak pizten zizkioten buruan,beraz bere pausoez ahaztu zen.

Hileta gustukoa izan zuen. Loreak politakziren, eta ugariak gainera. Emakumezkoennegarrak eta gizonezkoen hanka-punttako ibile-ra solemneak atsekabe gozo bat eragin ziotenTiburoiri, desatsegina izatetik urrun zegoena. Eli-zako erritual sakona ere, inork ulertzen edoentzuten ez duena, droga antzeko bat izan zen,bere gorputz eta burmuinetara zuku gozo etamisteriotsuak isuri zituena. Eliza zabaldu eta itxiegin zen bere inguruan ordubetez, eta kontaktu

hartatik usain biziko Toreen eta intsentsuzkoolatuen bake sentsazio loeragilea atera zuen,eta eternitatearekiko harremanak piztutakoemozioa. Gauza horiek ehorzketaren soiltasunhandiagatik gertatu ziren bere baitan.

Tiburoik inoiz ez zuen bere izeba Nellie osoondo ezagutu, baina asko disfrutatu zuen harenhiletan. Modu batera edo bestera, senideei hel-dua zitzaien bere aberastasunaren berria, begi-rune eta duintasunez tratatu baitzuten. Une har-tan, etxerantz oinez zihoala, gauza horiek erre-pasatu zituen, eta pozak bultzatuta denbora biz-kortu, bidea laburtu eta berehala heldu zenZeruko Belardietako Denetariko Dendaraino.Tiburoi barrura sartu zen, bai baitzekien dendannorbait aurkituko zuela, bera kanpoan egonbitartean ibarrean izandako gorabeherak konta-tuko zizkiona.

T. B. Allenek, jabeak, gertatzen zen guztiajakiten zuen, eta gainera bazekien albiste hutsa-lenari interesa gehitzen, kontatu nahi ez balubezala eginez. Zurrumurrutxorik txoroena erekilikagarri bihurtzen zen T.B. zaharra zeneankontalaria.

Jabeaz gain beste inor ez zegoen dendanTiburoi sartu zenean. T. B.k horman apoiatutakobere silaren bizkarra beheratu, eta bere begiekjakin-minezko txinpartak bota zituzten.

— Kanpoan ibili omen tara —adierazi zuenkonfiantzara gonbidatzen zuen doinuaz.

— Oaklanden izan naiz —esan zuen Tibu-roik—. Hileta batera joan beharra izan dut. Aldiberean negozioren bat egin nezakeela pentsatumien.

T. B.k egokia iruditu zitzaion guztia itxoinzuen xehetasun gehiago eskatu baino lehen.

— Zer berri, Tiburoi?— Berri? Ez dakit horrela deitzea zuzena den,

Konpainia bati buruz informatu naiz.— Eta dirurik sartu? —galdetu zion T. B.k

errespetuz.— Zertxobait.Bi gizonek lurrera begiratu zuten.— Eta hemen zer berri, kanpoan egon naizen

bitartean?Berehala nahieza bezalako zerbait azaldu

zen gizon zaharraren aurpegian. Antzematen

zitzaion gertatutakoa esatea ez zuela gustuko,berezko gorrotoa ziola eskandaluari.

— Dantzaldia, eskolan —aitortu zuen azke-nean.

— Bai, banekien.T. B.k sinuak egiten zituen. Antza, borroka

bat ari zen gertatzen bere buruan. Zekien guztiaTiburoiri kontatu behar ote zion, Tiburoiren bera-ren onerako, ala bere golkoan gorde behar otezuen. Tiburoik jakin-minez segitzen zuen borrokahura. Lehenago ere hura bezalako asko ikusita-koa zen.

— Ea ba, zer gertatu da? —esan zuen, T. B.zirikatzearren.

— Agidanean ezkontzaren bat izango otedugun luze gabe.

— Bai? Nor?— Ba zera, urrutira joan beharrik ez dagoela

esango nuke.— Nor? —galdetu zuen Tiburoik berriro.T. B.k alferrikako beste ahalegin bat egin eta

galdu egin zuen borroka.— Zu —aitortu zuen.Tiburoik irri egin zuen ezpain artean.

— Ni?— Alice.Tiburoi tentetu eta zaharrari begira geratu

zen. Gero aurreratu eta aldamenean jarrizitzaion, larderiatsu.

— Zer esan nahi duzu? Argitu zer esan nahiduzun, adiskidea!

T.B.k konprenitu zuen urrutiegi joan zela.Alde egin zuen Tiburoiren ondotik.

— Ez gero, Wicks jauna! Ez gero ezer egin!— Argitu zer esan nahi duzun! Argitu dena!Tiburoik sorbaldatik heldu T. B.ri eta amorru

biziz astindu zuen.— Zera, dantzaldiko kontu hura... dantzaldi-

koa besterik ez.— Alice dantzaldian izan al zen?— Bai.— Zer egiten zuen han?— Ez dakit. Edo... ezer ez.Tiburoik silatik indarrean altxarazi eta bere

hanka zalantzatien gainean jarri zuen T. B,zakarki.

— Esan! —exijitu zion.Zaharrak antsi egin zuen.

— Jimmie Munroerekin patiora ateratzea bes-terik ez zuen egin.

Tiburoik bi sorbaldetatik heltzen zion orain.Zaku bat bezalaxe astindu zuen dendari izutua.

— Esan! Zer egin zuten?— Ez dakit, Mr. Wicks.— Esan.— Ba zera, Miss Burkek... Miss Burkek esan

zuen... muxuka ari zirela.Tiburoik zakua erortzen utzi eta eseri egin

zen. Izututa zegoen, hondamendiaren aurreanbalego bezala. T. B. Alleni begirazoak bota bitar-tean, bere adimendua alabaren lohitasunarenideiarekin lehiatzen zen. Ez zitzaion bururatu ereegin beharbada gertakaria muxu batekin hasieta bukatu zela. Tiburoik burua mugitu eta berebegiradak batera eta bestera jo zuen dendatik,etsipenak hartuta bezala. T. B.k fusilen bitrinagainetik pasatzen ikusi zuen haren begirada.

— Ez gero ezer egin, Tiburoi! —hots eginzion—. Fusil horiek ez dira zureak.

Tiburoik ez zituen une hartara arte fusilakikusi ere egin, baina bere arreta haien alderazuzendu orduko, salto bat eman, kristalezko ate

korredizoa zartako batez zabaldu eta errifleastun bat hartu zuen. Prezioaren etiketa kendu,eta kartutxo kaxa bat poltsikoratu zuen. Gero,dendariari begiratu ere egin gabe, ilunpetaraatera zen pauso luzeka. Eta T. B. zaharra telefo-noan zen Tiburoiren pauso bizkorrak gaueangaldu baino lehen.

Munroe-tarren etxerantz zihoala bizkor-biz-kor, Tiburoiren pentsamenduek lehia etsianziharduten. Pixka bat ibili ondoren, ordea, gauzabat argi ikusi zuen: ez zuen Jimmie Munroe hilnahi. Hari tirorik botatzea ez zitzaion burutikpasa ere egin dendariak ideia aipatu arte. Ondo-ren, pentsatu gabe jokatu zuen. Zer egin zeza-keen orain? Munroe-tarren etxera heldutakoanzer egingo zuen imajinatzen saiatu zen. Agiantiroa bota beharko zion Jimmie Munroeri. Behar-bada, gauzek hartutako bideagatik, hilketa buru-tzea beste erremediorik ez zuen izango ZerukoBelardietan nor izaten jarraitu nahi bazuen.

Tiburoik kotxe bat zetorrela sentitu eta sas-traka artean gorde zen, automobila orroka pasa-tzen zen bitartean haizearen balbula zabal-zabalzuela. Laster ailegatuko zen Munroe-tarren etxe-

ra, eta ez zuen Jimmie gorrotatzen. Ezer ez zuengorrotatzen, bakarrik bere buruaz jabetu zenhuts sentsazio hura, Alicek bertutea galdu zuelajakitean. Aurrerantzean, ezinbestean, hildakonorbaitez bezala pentsatu beharko zuen berealabaz.

Bere aurrean, Munroe-tarren etxeko argiakikus zitzakeen orain. Eta Tiburoik konprenituzuen ezingo ziola Jimmieri tirorik bota. Barre egi-ten bazioten ere ezingo zion mutilari tirorik bota.Bere baitan ez zegoen hilketarik. Hesiaren atetikbegiratu bat eman eta bere etxera joatea eraba-ki zuen. Jendeak barre egingo zion beharbada,baina berak ezin zion inori tirorik bota.

Bat-batean gizon batek sastraka baten geriz-petik atera eta garrasi egin zion:

— Utzi fusil hori, Wicks, eta altxa eskuak!Tiburoik lurrean utzi zuen erriflea halako obe-

dientzia nekatu batez. Sheriffaren ordezkariarenahotsa ezagutu zuen.

— Kaixo, lagun —esan zion.Jendeak inguratu egin zuen orduan. Tiburoik

Jimmieren aurpegi ikaratua ikusi zuen beste aur-

pegien atzean. Bert Munroe ere ikaratuta zego-en. Esan zuen:

— Zergatik hil nahi zenuen Jimmie? Ez dizukalterik egin. T.B. zaharrak hots egin dit telefo-noz. Kalte egiterik ez daukazun tokian jarri beharzaitut.

— Ezin duzu kartzelara eraman —esan zuensheriffaren ordezkariak—. Ez du ezer egin.Gauza bakarra egin zenezake: fidantzapeanjarri, bakea ziurtatzeko.

— Egiatan? Hori egin beharko dut hortaz. —Berten ahotsak dardara egiten zuen.

— Fidantza handia eskatzea duzu onena —jarraitu zuen ordezkariak—. Tiburoi oso gizonaberatsa da. Ea ba! Salinasera eramango dugu,eta zeu ere etorri, auzia ipini nahi baduzu.

Hurrengo goizean Tiburoi Wicks adorerikgabe bezala etxeratu eta ohe gainean etzan zen.Begiak motelduta eta nekatuta zeuzkan, bainairekita mantendu zituen. Bere besoak hildakobatenak bezain laxa luzatzen ziren bere ondoan.Orduak joan eta orduak etorri, hantxe etzandajarraitu zuen.

Katherinek, baratzetik, etxera sartzen ikusizuen. Poz mingots bat sentitu zuen haren sorbal-da erori eta burua garraiatzeko modu makalaga-tik, baina etxera sartu zenean bazkaria presta-tzeko, hankapunttaka mugitu zen eta isilik ibil-tzeko esan zion Aliceri.

Hiruretan Katherinek logelako atetik begiratuzuen.

— Alice ondo zegoen —esan zuen—. Galdetuegin behar zenidan ezer baino lehen.

Tiburoik ez zuen erantzun eta postura bereangeratu zen.

— Ez al didazu sinesten?Senarraren adore faltak ikara ematen zion.— Ez badidazu sinesten, medikuari hots egin-

go diogu, Oraintxe bertan etorraraziko dut,sinesten ez badidazu.

Tiburoik ez zuen burua jiratu.— Sinesten dizut —esan zuen indarrik gabe.Atean zutik zegoela, behin ere ezagutu gabe-

ko sentimendu bat jabetu zen Katherinerenburuaz. Bere bizitzan sekula imajinatu gabekogauza bat egin zuen. Kemen epel bat harrotuzen bere barruan. Ohearen ertzean eseri eta,

irmoki helduz, magalean hartu zuen Tiburoirenburua. Sena izan zen hori, eta sen indartsu, irmoberberak bultza zuen bere eskua Tiburoirenkopeta laztantzera. Haren gorputzak hezurgabe-tua zirudien hondamenaren poderioz.

Tiburoiren begiak ez ziren sabaitik mugitzen,baina laztan haien eraginez, hitz egiten hasi zentotelka.

— Batere dirurik ez daukat —zioen bereahots monotonoak—. Atxilotu eta hamar miladolarreko fidantza eskatu didate. Esan eginbehar izan diot epaileari. Denek aditu dute.Denek dakite zera... batere dirurik ez daukadala.Behin ere ez dudala eduki. Ulertzen al duzu? Nireliburu hori gezur hutsa zen. Dena gezurra, goitikhasi eta beheraino. Dena asmatua zen. Oraindenek dakite. Esan egin behar izan diot epailea-ri.

Katherinek burua laztantzen zion eztiro etakemen handi hura hazi eta hazi ari zen bere bai-tan. Mundua baino handiagoa sentitzen zen.Magalean zeukan mundu osoa eta kontsolatuegiten zuen. Bazirudien errukiak ikaragarrizko

estatura ematen ziola. Bere bular bake-emaileeknegar egiten zuten munduko atsekabeagatik.

— Ez nion inori kalterik egin nahi —jarraituzuen Tiburoik—. Ez nion Jimmieri tirorik botako.Atzera jotzeko aukerarik izan baino lehen harra-patu ninduten. Hil egin nahi nuela pentsatuzuten. Eta orain denek dakite. Batere dirurik ezdaukat.

Laxa-laxa etzanda segitzen zuen, gorantzbegira.

Bat-batean Katherineren kemena boterebihurtu zen, eta boterea parrastadan gorputzetikzabaldu zitzaion eta bere menpean hartu zuen.Momentu bat nahikoa izan zuen zer zen eta zeregin zezakeen jakiteko. Pozez gainezka zegoen,eta inoiz baino ederrago.

— Aukerarik ez duzu izan —esan zuen ezti-ro—. Bizitza guztian granja zahar honetan arituzara eta ez da zuretzat aukerarik izan. Nola daki-zu ezin duzula dirurik egin? Nik uste dut posiblezaizula. Badakit baietz.

Bere burua hartarako gai ikusita esan zituenhitz horiek. Hantxe eserita zegoela, bere bote-reari buruzko ziurtasuna erne zen bere barruan,

eta bere bizitza guztia une hartaraxe zuzendutazegoela konprenitu nuen. Une hartan jainkosazen, patuaren xantrea. Ez zen harritu senarrarengorputza pixkanaka gogortzen hasi zenean.Haren kopeta laztantzen segitu zuen.

— Joan egingo gara hemendik —esan zionsalmodia doinuz—. Arrantxoa saldu eta alde eginegingo dugu hemendik. Hartara behin ere edukiez duzun aukera izango duzu. Ikusiko duzu. Nikbadakit zer zaren. Zugan sinesten dut.

Tiburoiren begiek beren moteltasun ikaraga-rria galdu zuten. Bere gorputzak jiratzeko inda-rra aurkitu zuen. Katherineri begiratu eta unehartan zer ederra zegoen ikusi zuen, eta, begira-tzen zion bitartean, Katherineren kemena berebarrura pasa zen. Tiburoik estutu egin zuengogorki bere burua emaztearen belaunen kon-tra.

Katherinek burua beheratu eta begiratu eginzion. Ikaratuta zegoen, botereak alde egiten zionune hartan. Bat-batean Tiburoi tentetu egin zenohean. Ahaztua zuen Katherine, baina berebegiek hark emandako sasoiaz distiratzen zuten.

— Joan egingo naiz laster —hots egin zuen—. Joan egingo naiz arrantxoa saltzeko modua izanbezain azkar. Orduan nire txanda izango da. Nireaukera izango dut orduan. Zer naizen erakutsikodiot jendeari.

4

Tularecitoren sorrera iluntasunean amiltzenda, eta bere aurkikuntza berriz Zeruko Belardie-tako biztanleek sinetsi nahi ez duten mitoa da,fantasma kontuak sinetsi nahi ez dituzten beza-laxe.

Franklin Gomezek morroi bat zuen, Panchoizeneko indio mexikar bat, eta besterik ezer ez.Hiru hilabetean behin, Panchok aurreratutakodiruak hartzen zituen eta Monterreyra joaten zenbere bekatuak konfesatu, penitentzia bete,absoluzioa jaso eta mozkorra harrapatzera, aipa-tutako ordenan. Kartzelara sartu-atera bat egingabe pasatzeko modua baldin bazuen, Panchobere buggy-ra igo eta lotara jartzen zen taber-nak ixten zituztenean. Zaldiak etxeraino arrasta-tzen zuen, juxtu egunsentia baino lehen ailega-tzen zelarik, gosaldu eta lanera joateko nahikodenborarekin. Pancho lo egoten zen beti ailega-tzen zenean; horregatik sortu zuen halako jakin-mina arrantxoan, goiz batez, esparrura arrapala-

dan sartu zenean, ez bakarrik esna, baizik etagarrasika bere eztarriaren indar guztiaz.

Franklin Gomezek arropak jantzi eta berearrantxoko morroiari galde egitera atera zen.Istorioa, bere koherentzia gabeko katramilatikaskatu zutenean, honako hau izan zen: Panchoetxerako bidean omen zetorren, beti bezainernai. Blake-tarren etxetik hurbil, ume bat senti-tu omen zuen negarrez kamio bazterreko salbiasastraka artean. Zaldia geldiarazi eta begiratze-ra joan zen, ez baita sarritan gertatzen umeekinhorrela topatzea. Eta espero bezala umetxo txikibat aurkitu zuen lurrean, salbia arteko zabaltokibatean. Tamainagatik, hiru bat hilabete izangozituela pentsatu zuen Panchok. Lurretik jaso etapospolo bat piztu zuen zer nolako gauza aurkituote zuen ikusteko, eta orduan —latzaren latza!—umeak maleziaz begiarekin keinu egin eta ahotssakonez zera esan omen zion: «Begira! Hortztxorrotx-txorrotxak dauzkat.» Panchok ez zuenbegiratu. Bota zuen gauza hura bere ondotik, igozen buggyra eta etxerantz jo zuen arrapaladan,zaldi zaharrari joka latigoaren girtenarekin etauhurika txakur bat bezalaxe.

Franklin Gomez bere patilei tiraka egon zenpuska batean. Panchoren izaera, pentsatu zuen,ez zen histerikoa ezta pattarraren eraginpeanere. Erabat esnatu izanak sastrakan zerbaitbazela frogatzen zuen. Azkenik, zaldiari zela jar-tzeko agindua eman, abiatu eta ekarri egin zuenumea. Ia hiru urtetan ez zuen umeak berriz hitzegin; eta, aztertuta, hortzik ere ez zioten aurkitu.Baina bi kontu horiek ez ziren aski izan lehenadierazpen zital hura egin ez zuenik sinestaraz-teko Panchori.

Haurrak beso motz, potoloak zituen, eta ber-nak luzeak, artikulazio kolokatsuekin. Bere buruhandiak, lepoaren tarterik gabe, sorbalda itxura-gabeki zabalen artean hartzen zuen atseden.Bere aurpegi txapalagatik, eta bere gorputzbitxiagatik, umeari Tularecito izena eman ziotenautomatikoki, «Igel Txiki», Franklin Gomezeksarritan Koiote deitzen bazion ere, «zeren», esa-ten zuen, «mutil honen aurpegian koiotearenaurpegian aurkitzen den antzinako zuhurtasunhura baitago.»

— Baina begiratu bernak, besoak, sorbaldak,Señor —gogorarazten zion Panchok.

Eta hala, Tularecito izena geratu zitzaion.Umetxo deformatu hura nork abandonatu zuenez zen behin ere jakin. Franklin Gomezek berearrantxoko patriarkatuan onartu zuen, eta Pan-chok umearen ardura hartu zuen. Panchok, halaere, ez zuen behin ere galdu mutilari zion beldurxor hura. Ez urteek, ez penitentzia gogorrek ezinizan zuten Tularecitoren lehen hitz haien eraginaezabatu.

Mutila azkar hazi zen, baina bosgarren urteazgeroztik bere adimenduak ez zuen aurreratu. Seiurterekin Tularecito gai zen gizon baten lanakegiteko. Bere eskuetako behatz luzeak gizongehienen behatzak baino trebeagoak eta indar-tsuagoak ziren. Arrantxoan, Tularecitoren beha-tzez baliatzen ziren. Korapilo zailek ez ziotenluzaro aurre egiten. Landareak aldatzeko eskuaproposak zituen, behatz samurrak, behin erekimu berri bati minik egin ez ziotenak edo landa-re txertatu baten azala zanpatu ez zutenak. Berebehatz errukigabeak gai ziren indioilar bati zin-tzurra bihurritzeko inolako ahaleginik gabe. Gai-nera, Tularecitok bazuen beste dohain entreteni-garri bat ere. Behatz lodiaren atzazalaz oso itxu-

ra zuzeneko animaliak grabatzen zituen hare-harrian. Franklin Gomezek koiote nahiz puma,txita nahiz katagorrien efigie txiki ugari zeuzkanbere etxean. Orekan jarritako aztore baten iru-dia, bi oin hartzen zituena, jangelako sabaitikzintzilik zegoen alanbre batzuen bitartez. Pan-chok, ez baitzuen umea behin ere gizatiar kon-tsideratu, modelatzeko gaitasun hura ere mun-duaz besteko sorreratik zetorkion dohaintzathartu zuen, Tularecitoren ezaugarri deabruzkoenatal gero eta zabalagoan sailkatuz.

Nahiz Zeruko Belardietako biztanleek Tulare-citoren sorrera deabruzkoan sinetsi ez, ezinego-na sentitzen zuten hala ere haren aurrean. Berebegiak zaharrak eta lehorrak ziren; bere aurpe-giak troglodita tankerako zerbait bazuen. Beregorputzaren indar handiak eta bere dohain bitxieta ilunek beste umeengandik bereizten zuteneta larritu egiten zituzten gizon eta andreak.

Gauza bakar batek piztu zezakeen Tularecito-ren haserrea. Edozeinek, gizon, andre edo umek,bere eskulan bat axolagabeki hartzen edo pus-katzen baldin bazuen, sutan jartzen zen. Berebegiek dizdiz egiten zuten eta bortizki erasotzen

zion profanatzaileari. Horrelakorik gertatu zenhiru aldietan, Franklin Gomezek eskuak eta han-kak lotu zizkion eta bakarrik utzi zuen bere ohikoaldarte onera etorri bitartean.

Tularecito ez zen eskolara joan sei urte betezituenean. Ondorengo bost urteetan, eskualdekoume eskolatu gabeen arduradunak eta eskolaikuskariak aldian behin kasuari arreta pixkarenbat eskaini zioten. Franklin Gomezek onartzenzuen Tularecitok eskolara joan beharra zeukalaeta bidali ere egin zuen behin baino gehiagotan,baina mutikoa ez zen sekula bertaraino ailegatu.Ikara hartzen zuen, eskola desatsegina egingoote zitzaion, eta beraz ezkutatu egiten zen, bes-terik gabe, egun batez edo. Hamaika urte izanzituen arte, karga-jasotzaile baten sorbaldak etalepo-bihurritzaile baten esku eta besagainak, ezzuten lortu legearen indar bateratuek mutikohura eskolara eramatea.

Franklin Gomezek pentsatu bezala, Tulareci-tok ez zuen ezertxo ere ikasi, baina beste dohainberri baten frogak azaldu zituen berehala. Eder-ki marrazten zuen, hare-harrian ederki graba-tzen zuen bezala. Miss Martin, maistra, haren

gaitasunaz jabetu zenean, igeltsu puska bateman eta animalia prozesio bat egiteko esanzion arbelaren luzera guztian. Eskola bukatu etagero ere lanean aritu zen Tularecito, eta hurren-go goizean desfile txundigarria ageri zen horme-tan. Han zeuden Tularecitok noizbait ikusitakoanimalia guztiak; muinoetako txori guztiak haiengainetik hegaldatzen ziren. Kriskitin suge batbehi baten atzetik arrastatzen zen; koiote bat,isats iletsua harro-harro goratuta, usnaka zihoantxerri baten orpo atzetik. Baziren han katar etaahuntzak, dortoka eta gopherrak, denak aladenak ere harritzeko moduko xehetasun etaegiaz marraztuak.

Miss Martin jota geratu zen Tularecitorenjenialtasunarekin. Klasearen aurrean goraipatueta hitz batzuk esan zituen hark marraztutakoizaki bakoitzari buruz. Berekiko, jenio hura aurki-tu eta sustatzeagatik etorriko zitzaion ospeanpentsatzen zuen.

— Askoz gehiago ere egin ditzaket —jakina-razi zion Tularecitok.

Miss Martinek tapatakoak eman zizkion biz-kar zabalean.

— Ba egingo dituzu —esan zion—. Eguneromarraztuko duzu. Jaungoikoak eman dizundohain handia da.

Orduan esan berria zuenaren garrantziazjabetu zen. Makurtu eta begiratu aztertzaile bateman zien Tularecitoren begi gogorrei, poliki-poliki errepikatuz:

— Jaungoikoak ernan dizun dohainn handiada.

Miss Martinek erlojuari begiratu eta, zorrotz,iragarri zuen:

— Laugarren mailako aritmetika... arbelera.Laugarren mailakoak lehian abiatu, ezabai-

luak hartu eta animaliak kentzen hasi zirenberen zenbakiei tokia egiteko. Bi pasada emate-ko betarik izan baino lehen, Tularecitok ekin eginzien. Egun handia izan zen. Miss Martinek, esko-la guztiak lagunduta ere, ezin izan zuen mutikoamenderatu, zeren Tularecito amorratuak gizonbaten indarra baitzuen, gizon ero batena gaine-ra. Ondorengo batailak eskola hondatu zuen,pupitreak irauli, tinta ibaiak isuri, maistraren loreerramileteak gelatik barrena sakabanatu. MissMartinen jantziak tarratekoz beteta zeuden, eta

mutil handiak, batailaren zama haien gaineraerori zenez, mailatuta eta krudelki kolpatuta.Tularecitok esku, hanka, hortz eta buruaz borro-katzen zuen. Ez zuen gizalegezko araurik erres-petatzen eta azkenean irabazi egin zuen. Eskolaguztiak, Miss Martin erretagoardian zutela, aldeegin egin zuen batimendutik, Tularecito amorra-tua hango jaun eta jabe utzita. Joan zirenean,berak atea giltzaz itxi, begietako odola garbitueta lanean hasi zen hondatutako animaliak osa-tzeko.

Gau hartan Miss Martin Franklin Gomezenga-na joan eta mutilari astindu bat emateko eskatuzion.

Gomezek sorbaldak goratu zituen.— Benetan esaten al didazu astindu bat ema-

teko, Miss Martin?Maistraren aurpegia harramazkez beteta

zegoen; bere ahoak espresio garratza agerizuen.

— Halaxe nahi dut, bai —esan zuen—. Ikusibazenu gaur zer egin duen, ez zenidake ezeraurpegiratuko. Lezio bat behar duela esatendizut.

Gomezek berriro sorbaldak goratu eta Tula-recitori hots egin zion barrakoitik etor zedin.Latigo astun bat hartu zuen hormatik. Orduan,Tularecitok Miss Martini irribarre leun-leunaeskaintzen zion bitartean, Franklin Gomezekkolpe latzak eman zizkion bizkarrean. Miss Mar-tinen eskuak ere jotzeko mugimendu nahigabe-koak egiten zituen. Zigorra bukatutakoan, Tula-recitok bere gorputza haztatu behatz luze azter-tzaileekin, eta betiere irribarrez, barrakoira itzulizen.

Miss Martinek izututa ikusi zuen zigorrarenazkena.

— Baina, animalia hutsa da eta! —hots eginzuen—. Zakur bat astintzea bezalaxe izan da.

Franklin Gomezek maistrari zion mesprezioa-ren arrasto bati bere aurpegira agertzen utzizion.

— Zakur bat kikildu egingo zen —esan zuen—. Zeuk ere ikusi duzu, Miss Martin. Animalia deladiozu, baina animalia zintzoa, dudarik gabe.Marrazkiak egiteko esan eta gero hondatu egindizkiozu. Tularecitori ez zaio hori gustatzen...

Miss Martin zerbait esaten saiatu zen, bainaGomezek bizkorrago segitu zuen:

— Igel txiki honek ez luke eskolara joanbehar. Lana bai, lana egin dezake; gauza zoraga-rriak egin ditzake eskuekin, baina ez da kapazaeskolan erakusten diren gauzatxo errazak ikas-teko. Ez da eroa, baizik eta Jaungoikoak erabatbukatu gabe uzten dituen horietakoa. Esan niz-kion gauza horiek Ikuskariari, eta berak esanzidan legeak eskolara joatera behartzen zuelaTularecito hemezortzi urte bete arte. Zazpi urtefalta dira horretarako. Zazpi urtez nire Igel Txikiklehen mailakoekin eseri beharko du legeak halaagintzen duelako. Ulertu ezin dudan gauza da.

— Giltzez itxita eduki beharko lukete —sartuzen Miss Martin—. Ume hori arriskutsua da. Ikusiegin behar zenuen gaur.

— Ez, Miss Martin, libre utzi beharko lukete.Ez da arriskutsua. Inork ez daki berak bezalalorategia zaintzen. Inork ez daki behiak jeztenberak bezain azkar eta gozo. Mutil ona da. Gai-nera igo gabe ere badaki zaldi ardailatua man-tsotzen; jo gabe ere badaki txakurra hezten.Baina legeak dio zazpi urtez lehen mailan eseri

behar duela «K-A-T-U, katu» errepikatzen. Arris-kutsua balitz erraz asko hilko ninduen astindududanean.

Miss Martinek sentitu zuen bazeudela berakulertu ezin zituen gauzak, eta gorrotatu eginzuen Franklin Gomez horregatik. Bera miserablehutsa izan zela sentitu zuen, eta hura berrizeskuzabala. Hurrengo goizean eskolara helduzenean, Tularecito bere aurrean aurkitu zuen.Hormaren tarte guzti-guztiak animaliaz estalitazeuden.

— Ikusten? —esan zion mutikoak, sorbaldagainetik pozez zoratzen begiratzen ziola—.Askoz gehiago. Eta oraindik badaukat liburu batgehiagorekin, baina horman ez dago denentzakotokirik.

Miss Martinek ez zituen animaliak ezabatu.Eskolako lana paperean egin zuten, baina ikas-taldiaren bukaeran uko egin zion bere postuari,osasun txarra jarriz aitzakia bezala.

Miss Morgan, maistra berria, oso gaztea etaoso polita zen; gazteegia eta arriskutsuki polita,pentsatu zuten ibarreko gizon adinduek. Goikomailetako zenbait mutilek hamazazpi urte bazi-

tuzten. Benetan zalantzan jartzekoa zirudienhain maistra gazte eta politak eskolan inolakodiziplinarik mantendu ahal izatea.

Lanerako entusiasmo bizia ekarri zuen bera-rekin. Eskolarentzat txundigarria izan zen, ordu-ra arteko maistra guztiak neskazahar urtetsuakizan baitziren, aurpegietan, zirudienez, oin neka-tuen aztarrena zeramatenak. Miss Morgani gus-tatu egiten zitzaion irakastea, eta eskola, bereeskuetan, gauza ezohikoak gertatzen ziren tokikilikagarria bihurtu zen.

Hasiera-hasieratik inpresio handia egin zionTularecitok Miss Morgani. Bazekien hari zego-kion guztia, liburuak irakurri eta ikastaroak eginzituen hari buruz. Borrokaren istorioa jakin zue-larik, arbelaren goialde guztian tarte bat utzizuen Tularecitok bere animaliekin bete zezan,eta, hark bere desfilea bukatu zuenean, marraz-ki-taula handi bat eta arkatz bigun bat erosi ziz-kion bere diruarekin. Handik aurrera Tularecitokez zuen letrekin nekatu beharrik izan. Egunerobere marrazki-taulan aritzen zen, eta arratsalde-ro modu zoragarrian landutako animaliaren baterakusten zion maistrari. Honek ikasgelako hor-

mari josita jarri ohi zituen marrazkiak, arbelengainetik.

Ikasleek gogo onez hartu zituzten Miss Mor-ganen berrikuntzak. Klaseak kilikagarriak bihur-tu ziren, eta maistrak amorrarazten ospe inbidia-garria lortutako mutilentzat ere interesa galduzuen eskolari su emateko posibilitateak.

Miss Morganek ohitura bat ezarri zuen, ikasleguztien maitasuna eskuratu ziona. Arratsaldero,ordu erdiz, irakurri egiten zien. Zatika, Ivanhoeeta Talismana irakurri zizkien; Zane Greyrenarrantza istorioak, James Oliver Curwoodenehiza istorioak; Itsas Otsoa, Oihanaren Deia... ezume ipuinak, oilo gorri txikia eta azeria etaantzarrari buruzkoak, baizik eta helduentzakoistorio interesgarriak.

Miss Morganek ongi irakurtzen zuen. Mutilikelkorrenak ere bereganatu egin zituen, eta ezzuten sekula piperrik egiten zati bat galtzekobeldurrez, eta aurrerantz makurtuta egotenziren jakin-minez arnaska.

Baina Tularecitok marrazten segitzen zuenbere arreta guztiarekin, soilik aldian behin geldi-tuz maistrari begiarekin keinu egiteko, eta jende

ezezagunari buruzko kontaketa urrun haiek ino-ren jakin-mina nola esna zezaketen ulertzensaiatzeko. Berarentzat benetako gertaeren kro-nikak ziren, bestela zergatik zeuden idatzita?Istorioak lezioak bezalakoak ziren. Tularecitok ezzituen entzuten.

Bolada baten ondoren, Miss Morgani irudituzitzaion haize gehiegi eman ziela ume zaharre-nei. Berak gogoko zituen amandre ipuinak,gogoko zuen populazio osoak imajinatzea aman-dreetan sinetsi eta, ondorioz, ikusi ere egitenzituztenak. Bere ezagun trebatu eta jakintsuenzirkulu seguruan, hala esan ohi zuen sarritan:«Ameriketako kultur inanizioaren parte batamandreen existentziaren ukapenetik dator,ukapen baldar eta superstiziotsua.» Aldi batezamandre ipuinak irakurtzera dedikatu zuen arra-tsaldeko ordu erdia.

Orduan aldaketa bat gertatu zen Tularecito-ren baitan. Pixkanaka, Miss Morganek bere isto-rio haiek irakurri ahala elfo nahiz iratxo, maita-garri nahiz ieltxuei buruz, Tularecitoren jakin-mina esnatu egin zen eta arkatz saiatua nagi-nagi geratu zen bere eskuan. Gero Miss Morga-

nek gnomoei buruzko istorioak irakurri zituen,haien bizitza eta ohiturei buruzkoak, eta Tulare-citok arkatza erortzen utzi eta maistraren alderamakurtu zen hitzik ez hutsegiteko.

Eskolatik atera eta gero Miss Morganek miliaerdiko bidea zeukan apopilo zegoen granjaraino.Bakarrik joatea gustatzen zitzaion, makila bate-kin kardaberei burua kenduz, edo sasi-zuloetaraharriak boteaz galeperrak orroka atera zitezen.Txakur saltolari, zulo-miatzaile bat lortu beharzuela pentsatzen zuen, emozio haiek berarekinbatera biziko zituena, eta ulertuko zuena zerxarma zuten lurreko txuloek eta hosto ihartuengainean sakabanatutako oinatzek, melankoliabitxiko txorien txistuek eta lurretik isilka aterata-ko usain biziek.

Arratsalde batez Miss Morganek klerazkohaitz baten malda igo zuen, gain lau eta zurianbere inizialak grabatu asmoz. Gorakoan urratuaegin zuen behatzean arantza batekin, eta inizia-len ordez, zera harramazkatu zuen: «Hemenizan naiz eta nire parte hau utzi dut», eta klera-

harri zupatzailearen kontra estutu zuen behatzodoldua.

Gau hartan, eskutitz batean, honela idatzizuen: «Bizi eta ugaltzeko nahitaezkoa zaionazgain, gizonak batez ere bere buruaren aztarrenbat utzi nahi du, froga bat edo, benetan existituduela adierazten duena. Bere froga hori egu-rrean, harrian edo beste jendearen bizitzanuzten du. Desira sakon hori denon baitan dago,hasi komun publikoetan hitz lizunak idaztendituen mutilagandik eta bere irudia arrazarengogoan grabatzen duen Budarekin bukatu arte.Bizitza hain da irreala. Nik uste bagarela eredudatan jartzen dugula zinez, eta baietz frogatunahian goazela mundutik barrena.» Eskutitzarenkopia bat gorde zuen.

Gnomoei buruz irakurtzen jardundako arra-tsalde hartan, etxerantz zihoala, kamio bazterre-ko belarrak zirti-zartaka hasi ziren une batez, etaTularecitoren buru itsusia agertu zen.

— Oh! Beldurtu egin nauzu —hots egin zuenMiss Morganek—. Ez zenuke hain ustekabeanazaldu behar.

Tularecito altxa zen eta irribarre egin zuenlotsatuta, sonbreirua izterraren kontra astinduz.Bat-batean Miss Morganek beldurra handitzensentitu zuen bere barruan. Kamioan ez zegoeninor... inuzenteei buruzko istorioak irakurriakzituen. Nekez menderatu zuen bere ahots darda-ratia.

— Zer... zer nahi duzu?Tularecitok zabalki irribarre egin eta astindu

gogorragoa eman zion sonbreiruari.— Patxadan etzanda zeunden, ala zerbait

nahi duzu?Mutila zerbait esaten saiatu zen, eta gero

bere irribarrearen atzean babestu zen berriro.— Beno, ez baduzu ezer nahi, aurrera segitu-

ko dut —airean alde egiteko prest zegoen.Tularecitok beste ahalegin bat egin zuen.— Beste jende hori dela-eta...— Zer jende? —galdetu zuen Miss Morganek

zorrotz—. Zer du jendeak?— Liburuko beste jende hori dela-eta...Miss Morgan, arinduta, barre eta barre hasi

zen, buru atzean ilea askatzen ari zitzaiolaantzeman arte.

— Zer esan... zer esan nahi duzu... gnomoak?Tularecitok baiezkoa egin zuen buruaz.— Zer jakin nahi duzu beraiei buruz?— Sekula ez dut horrelakorik ikusi —esan

zuen Tularecitok. Bere ahotsak ez zuen gora-beherarik egin, nota baxu bakar batean manten-du zen.

— Begira, nik uste oso jende gutxik ikustendituela.

— Baina bazirela banekien.Miss Morganen begiak kizkurtu egin ziren

jakin-minez.— Ah bai? Nork esanda zenekien?— Inork esan gabe.— Ez dituzu sekula ikusi, eta inork ez dizkizu

aipatu? Hortaz nola jakin zenezakeen bazirela?— Banekien, besterik gabe. Sentitu egingo

nituen, beharbada. Ondo asko ezagutu ditut libu-ruan.

Miss Morganek pentsatu zuen: Zertan ukatubehar diot gnomoen kontu hori ume xelebre,osatu gabeko honi? Ez al litzateke bere bizitzaaberatsagoa eta zoriontsuagoa izango badirelasinetsiko balu? Eta zer kalte egingo lioke horrek?

— Behin ere saiatu al zara bakarren bat bila-tzen? —galdetu zion.

— Ez, ez naiz bila ibili. Banekien bazirela,besterik gabe. Baina orain bila hasiko naiz.

Miss Morgan txoratzen zegoen egoera harenaurrean. Non idatzia bazuen paper hartan, nongrabatua bazuen haitz hartan. Istorio zoragarribat grabatu ahal izango zuen, liburuetako istorioguztiak baino askoz benetakoagoa izango zena.

— Non hasiko zara bila? —galdetu zion.— Zuloak egingo ditut lurrean —esan zuen

Tularecitok lasai asko.— Baina gnomoak gauean bakarrik ateratzen

dira, Tularecito. Gauez zaindu beharko dituzu.Eta bakarren bat aurkituz gero nigana etorri etaesan egin beharko didazu. Konforme?

— Bai, konforme —onartu zuen.Maistra abiatu zenean, mutikoa atzetik begi-

ra geratu zitzaion. Etxerako bidean, Miss Morga-nek bila eta bila imajinatu zuen Tularecito gaua-ren erdian. Gustatu egin zitzaion irudia. Agianaurkitu ere egingo zituen gnomoak, agian haie-kin bizi eta hitz egin ere egingo zien. Hitz erakar-le gutxi batzuekin Tularecitoren bizitza irreala

eta liluragarria izatea lortu zuen, eta inguruanzituen bizitza ergeletatik bereizia. Mutikoarenbilaketa hark inbidia sakona ematen zion MissMorgani.

Ilunabarrean Tularecitok bere txamarra jantzieta pala bat hartu zuen. Erreminten estalpetikateratzera zihoan unean Pancho zaharra azalduzitzaion.

— Nora hoa, Igel Txiki? —galdetu zion.Tularecitok hanka mudatu zuen, ezinegonez

atzerapenagatik.— Ilunpetara noa. Gauza berria ote da ba?— Baina zergatik hartu duk pala? Urrea ote

dagoen edo?Mutilaren aurpegia gogortu egin zen bere

asmoaren seriotasunaz.— Aitzurrera noa, lurpean bizi den jende txi-

kia bilatzeko.Hura entzutean, Pancho bere onetik atera

zen izu-izu eginda.— Ez hadi joan, Igel Txiki! Entzun hire adiski-

de zaharrari, Jainkoaren aurrean hire aita denhoni, eta ez hadi joan! Han sastraka artean aur-kitu hindudan, eta salbatu deabruengandik, hire

senideengandik. Orain Jesusen anaia txikia haiz.Ez hadi itzuli hire jendeagana! Entzun gizonzahar honi, Igel Txiki!

Tularecitok begiak lurrari josi eta bere pen-tsamendu zaharrak informazio berri honen argi-tan aztertu zituen.

— Nire jendea dela esan duzu —hots eginzuen—. Ni ez naiz besteak bezalakoa ez eskolaneta ez hemen. Hori badakit. Mira sentitzen dutlur hotzaren sakonean bizi den nire jendeagatik.Katagorri txulo baten ondotik pasatzen naizene-ro, arrastaka barrura sartu eta nire burua bertanezkutatzeko gogoa izaten dut. Nire jendea nibezalakoa da, eta hots egin egin didate. Etxeraitzuli beharra daukat, Pancho.

Panchok atzera jo eta behatz gurutzatuakgoratu zituen.

— Hoa hortaz deabruagana, hire aitagana. Niez nauk behar bezain zintzoa deabrukeria honiaurre egiteko. Santu bat beharko litzateke horre-tarako. Baina begira! Behinik behin seinalea egi-ten diat hire eta hire arraza guztiaren kontra.

Eta airean, bere aurrean, gurutze babes-emailea egin zuen.

Tularecitok tristeki irribarre egin eta, bueltaemanez, muinoetarantz jo zuen.

Bere etxerantz zihoala, Tularecitok pozez gai-nezka zeukan bihotza. Bizitza guztian arrotz izanzena, erbesteratu bakartia, etxera zihoan orain.Betiko moduan, lurraren mintzoak aditu zituen:zintzarrien hots urruna, zirikatu duten galeperra-ren murmurioa, gau hartan kantatzeko asmorikez zuen koiote baten ulu ahula, milioi bat intsek-turen nokturnoak. Baina Tularecitok beste soinubat aditu nahi zuen, hanka biko izakien mugi-mendua, eta ezkutuko jendearen mintzo isilak.

Halako batean gelditu eta hoska hasi zen:«Aita, etxean naiz», eta ez zuen erantzunikaditu. Katagorri txuloen barrura xuxurlatu zuen:«Non zarete, nire senideok? Ez da ezer, bakarrikTularecito, etxera datorrena.» Baina ez zen eran-tzunik izan. Are okerragoa, gnomoak hurbil zeu-denik ere ez zitzaion iruditzen. Bazekien orkatzeme bat eta oreinkume bat jaten ari zirela han-dik urrutira gabe; bazekien, ikusi ezin bazituenere, basakatu bat zelatan ari zitzaiola untxi batisastraka baten atzetik; baina gnomoen aldetikmezurik ez zitzaion heltzen.

Azukrezko ilargia azaldu zen muino artetik.— Orain animaliak jatera aterako dira —esan

zuen Tularecitok erdi inuzenteen zurrumurrupapera bezain finean—. Jendea ere atera egingoda orain.

Sastraka bukatu egiten zen ibar txiki batenertzean eta baratz batek hartzen zuen harentokia. Zuhaitzak hostoz lepo zeuden, eta lurraederki landua. Bert Munroeren baratza zen.Lehen, saila abandonatuta eta fantasmarik gabezegoenean, Tularecito sarritan etorri ohi zengauez hona, lurrean etzatera, zuhaizpean, etaizarrak harrapatzera behatz samurrekin.

Baratzera sartu orduko, etxera hurbiltzen arizela jakin zuen. Ez zituen aditzen, baina baze-kien gnomoak hurbil zeudela. Behin eta berrirohots egin zien, baina ez ziren etorri.

— Beharbada ez zaie gustatzen ilargiarenargia —esan zuen.

Muxika handi baten oinean egin zuen berezuloa, oso sakona eta alderik alde hiru oin bazi-tuena. Lan hartantxe jardun zuen gau osoan,aldian behin entzuteko geldituz eta ondorenzuloa geroz gehiago sakonduz lur freskoan.

Nahiz ezer aditu ez, sinetsita zegoen hurbiltzenari zela haiengana. Ez zuen etsi eguna zabalduarte, eta, orduan, sastraka artera erretiratu zenlotara.

Goizerdian Bert Munroe koiote tranpa batibegiratzera atera eta zuloa aurkitu zuen zuhai-tzaren oinean. «Zer demonio ordea», esan zuen.«Mutikoren batzuk ibiliak izango dira tunela egi-ten. Arriskutsua da! Lurra gainera amilduko zaie,edo norbait barrura erori eta mina hartuko du.»

Atzera etxera joan, pala hartu eta zuloa betezuen.

— Manny —esan zion seme gazteari—, ezhintzen ba hi ibiliko baratzean aitzurrean, ezta?

— Ez! —esan zuen Mannyk.— Eta? Ba al dakik nor ibili den?— Ez! —esan zuen Mannyk.— Beno, norbaitek zulo handi bat egin dik hor

kanpoan. Arriskutsua duk. Esan mutilei ez horre-lako zulorik egiteko, bestela lurrak azpian harra-patuko dizkik.

Iluna etorri eta Tularecito sastraka artetikatera zen berriro ere bere zuloari ekiteko. Gorai-no beteta aurkitu zuenean, animalia basati

baten orroa egin zuen, baina gero besterik pen-tsatu eta barrez hasi zen. «Hemen zegoen jen-dea» esan zuen pozik. «Ez zekiten nor zen, etabeldurtu egin ziren. Zuloa bete dute, gopherrekegiten duten bezalaxe. Oraingoan gorde egingonaiz, eta zuloa betetzera etortzen direnean, nornaizen esango diet. Orduan maitatu egingonaute.»

Eta Tularecitok zuloa zabaldu eta askoz sako-nagoa egin zuen lehen baino, zeren lurrarenparte handi bat harrotuta baitzegoen. Egunaargitu baino lehentxeago, baratz ertzeko sastra-ka artera erretiratu, eta lurrean etzan zen zelataegiteko.

Bert Munroe berriro ere bere tranpari begira-tzera atera zen gosaldu aurretik, eta berriro erezulo irekia aurkitu zuen. «Deabrutxo horiek!»hots egin zuen. «Lehengoan segitzen dute, eh?Apustu egingo nuke Manny ere tartean dabile-la.»

Une batez zuloa aztertu eta segidan lurrabarrura botatzen hasi zen oinaren saihetsaz.Marru basati batek buelta emanarazi zion. Tula-recito gainera zetorkion, igel bat bezalaxe salto-

ka bere berna luzeen gainean eta bere palarieraginez garrote bat balitz bezala.

Jimmie Munroe aitari hots egitera etorrizenean, gosaltzera joan zedin, lur muntoarengainean erorita aurkitu zuen. Odola zerion ahotiketa kopetatik. Lur palakadak ateratzen zirenzulotik hegaka.

Jimmiek pentsatu zuen norbaitek hil eginzuela bere aita eta gorpua lurperatzera zihoala.Korrika etxera joan, izuak jota, eta bizilagunbatzuei telefonatu zien etor zitezen.

Dozena erdi bat gizon arrastaka heldu zirenzuloraino. Tularecitok lehoi zauritu batek bezalaborrokatu zuen, eta bai bere postuari eutsi ere,bere pala harekintxe buruan eman zioten arte.Gero lotu eta kartzelara eraman zuten.

Satinasen sendagile batzar batek mutilaaztertu zuen. Medikuek galderaren bat egitenziotenean, berak leun-leun irribarre egin eta ezzuen erantzuten. Franklin Gomezek zekien guz-tia esan zion batzarrari, eta Tularecitoren kusto-dia eskatu zuen.

— Benetan diotsut ezin dugula hori egin, Mr.Gomez —esan zuen azkenean epaileak—. Mutil

ona dela diozu. Eta atzo bertan gizon bat hiltze-ko ahalegina egin zuen. Konprenitu behar duzuezin dugula libre utzi. Orain ez bada geroago,norbait hiltzea lortuko du.

Deliberazio labur baten ondoren, Naparabidali zuten Tularecito, ero kriminalentzako etxe-ra.

5

Helen Van Deventer emakume altua zen,aurpegi egoki, zorrotza zuena, eta begi tragiko-ak. Tragediaren kontzientzia bizi batek zeharka-tzen zuen bere bizitza guztia. Hamabost urtere-kin alargun itxura eduki zuen norbaitek berekatutxo pertsiarra pozoitu ondoren. Sei hilabetezdolutu zen harengatik, ez nabarmenki, baizikahots ito eta jokaera isilez. Bere aita hil zenean,katutxoaren sei hilabete haien ondoren, doluaketenik gabe jarraitu zuen. Antza zenez tragediagosea sentitzen zuen Helenek, eta bizitzak erruzeskaintzen zion halakorik.

Hogeita bost urte zituela Hubert Van Deven-terrekin ezkondu zen, ehiztari musugorri bat,urtean sei hilabete mota bateko edo besteko iza-kiren bat tiroz bota nahian pasatzen zituena.Ezkondu eta hiru hilabetera bere buruari botazion tiroa, masusta lahar batekin estropezu egin-da. Hubert nahiko gizon ausarta zen. Zuhaitzbaten azpian hilzorian zegoela, bere kide batek

emaztearentzat mezuren bat utzi nahi ote zuengaldetu zion.

— Bai —esan zuen Hubertek—. Esan ni ereliburutegian disekatuta jartzeko, orein-altze arraeta ahariaren arteko tartean! Esan hau ez dioda-la gidariari erosi!

Helen Van Deventerrek itxi egin zuen saloiabertako trofeo guztiekin. Handik aurrera gelahura Huberten izpirituari eskeinia egon zen. Gor-tinak bilduta egoten ziren. Saloi hartan hitz egi-teko premia sentitzen zuenak isilka hitz egitenzuen. Helenek ez zuen negarrik egin, ez baitze-goen bere izaeran negar egitea, baina berebegiak handiagoak egin ziren, eta sarritan joan-da bezala egon ohi zen, beste garaietara bidaia-tzen duenaren begirada espresio gabeaz. Huber-tek Russian Hill-eko etxea utzi zion, San Francis-con, eta fortuna koxkor bat ere bai.

Bere alaba Hilda, Huberten heriotza baino seihilabete geroago jaioa, haur polita zen, panpinabat bezalakoxea eta bere amaren begi handiberberak zituena. Hilda ez zen behin ere osoongi egoten; erraztasun harrigarriz harrapatzenzituen umeen gaitz guztiak. Bere jenioa, hasie-

ran garrasi egite hutsarekin agortzen zena, hon-datzaile bihurtu zen batetik bestera mugitzekogai izan zenean. Zirtzilatu egiten zituen berehaserrearen bidean egokitutako gauza hauskorguztiak. Helen Van Deventerrek kontsolatu etamimatu egiten zuen, eta gehienetan ez zuen lor-tzen Hildaren jenioa okerragotzea besterik.

Hildak sei urte zituela, Phillips doktoreak,familiako medikuak, Mrs. Van Deventerrekaspalditik susmatzen zuena aipatu zuen.

— Onartu beharra daukazu Hilda ez dagoelaerabat ondo burutik —esan zion—. Psikiatrabatengana eramateko esango nizuke nik. Ama-ren begi ilunak zabaldu egin ziren atsekabez.

— Ziur al zaude, jauna?— Nahiko ziur. Ez naiz espezialista. Nik baino

gehiago dakien norbaitengana eraman beharkoduzu.

Helenek apartatu egin zituen begiak medi-kuagandik.

— Nik ere pentsatu izan dut hori, jauna, bainaezin dut beste gizon batengana eraman. Zukzaindu gaituzu beti. Zu ezagutzen zaitut. Bestegizon batekin ezingo nintzateke ziur egon.

— Zer esan nahi duzu «ziur» horrekin? —lehertu zen Phillips doktorea—. Ez al dakizugaraiz hartuz gero senda genezakeela?

Helenen eskuak goratu egin ziren apur bat,eta gero berriro erori, etsita.

— Behin ere ez da ondo jarriko, jauna. Garaitxarrean jaio zen. Bere aitaren heriotza... gehie-gi izan zen niretzat. Ez nuen indarrik bildu haurperfektu bat erditzeko.

— Hortaz zer asmo duzu? Zure burutaziohorrek zentzurik ez du, atrebentziarekin esanda.

— Zer egin liteke, jauna? Itxoin eta esperan-tza izan. Badakit ez dudala amore emango azke-neraino, baina ezin dut beste gizon batenganaeraman. Nik zainduko dut eta nik hartuko dutbere ardura. Dirudienez, horrelakoxea izanbehar du nire bizitzak.

Irribarre egin, oso modu tristean, eta bereeskuak goratu egin ziren berriro.

— Iruditzen zait nahita jartzen dizkiozula zail-tasunak zeure buruari —esan zion sendagileakhaserre.

— Ematen zaiguna hartu beharra daukagu.Etsiko dut. Seguru dakit, eta harro nago horre-

taz. Ez dago nire pazientzia hautsi dezakeen tra-gediarik. Baina bada gauza bat eraman ezindudana, jauna. Ezin didate Hilda ondotik kendu.Nirekin edukiko dut, eta zu beti bezala etorrikozara, baina beste inork ez du tartean sartubehar.

Phillips doktorea gogaituta joan zen etxetik.Emakumearen egonarri hark, nabaria eta alferri-kakoa, sutan jartzen zuen beti. «Neu banintzPatua», pentsatu zuen, «bere erresistentziapatxadatsu hori xahutzeko tentazioa sentitukonuke neuk ere.»

Hori gertatu eta denbora gutxira Hilda bisio-ak eta ametsak izaten hasi zen. Gaueko izaki ika-ragarriak, atzapar eta hortzekikoak, hil nahianetortzen zitzaizkion lotan zegoela. Gizontxo itsu-siek atximur egiten zioten eta hortz-karraskahasten zitzaizkion belarrira, eta Helen VanDeventerrek bera frogan jartzera etorritako per-tsonaia berriak bezala hartu zituen bisioak.

— Tigre bat etorri eta sobrakamari tiraka ibilida —hots egiten zuen Hildak goizean.

— Ez ametitu ikara zaitzan, laztana.

— Baina hortzak sartu nahi zituen tapakitikbarrena, ama.

— Gaur gauean zure ondoan eserita egongonaiz, bihotza. Hala ez du etortzerik izango.

Egunsentira arte neskatoaren ohe ondoangeratzeko ohitura hartu zuen. Bere begiak disti-ratsuagoak eta sukartsuagoak egin ziren bereizpirituaren erresistentzia frenetikoarekin.

Bazen gauza bat ametsek baino kezka han-diagoa sortzen ziona. Hilda gezurrak esatenhasia zegoen.

— Gaur goizean lorategira atera naiz, ama.Gizon zahar bat zegoen kalean eserita. Bereetxera joateko eskatu dit, eta joan egin naiz.Urrezko elefante handi bat zeukan eta haren gai-nean ibiltzen utzi dit.

Neskatoaren begiek urrutira begiratzen zutenipuina asmatzerakoan.

— Ez horrelakorik esan, bihotza —erregutzenzion amak—. Badakizu ez duzula horrelakorikegin.

— Egin dut ordea, ama. Eta gizon zaharrakerloju bat eman dit. Erakutsiko dizut. Begira.

Eskumuturreko erloju bat atera zuen, dia-mantez apaindua. Erlojua hartzerakoan, Heleneneskuak dardara egiten zuen izututa. Segundobatez bere aurpegiak ohiko erresistentzia itxuragaldu zuen, eta haserreak hartu zuen harentokia.

— Nondik atera duzu, Hilda?— Gizon zaharrak eman dit, ama.— Ez, esan non aurkitu duzun! Aurkitu egin

duzu, ezta?— Gizon zaharrak eman dit.Erlojuaren atzealdean monograma bat zego-

en grabatuta, iniziale batzuk Helenek ezagutzenez zituenak. Letra grabatu haiexei begira geratuzen, etsipenez. «Amak gordeko du han», esanzuen zakarki. Gau hartan isilka lorategira atera,palatxo bat hartu eta lur azpian gorde zuen erlo-jua. Aste hartan burdinazko hesi handi bat altxa-razi zuen lorategiaren inguruan, eta aurreran-tzean Hildak ez zuen behin ere bakarrik atera-tzerik izan.

Hamahiru urte zituela, Hildak etxetik atera-tzea lortu eta ihesari eman zion. Helenek detek-tibe pribatuak kontratatu zituen aurki zezaten,

baina, lau egun geroago, polizia batek aurkituzuen Hilda Los Angeleseko konpainia inmobilia-rio baten bulego abandonatuan lotan zegoela.Helenek polizia-etxera joan behar izan zuen berealaba libratzera.

— Zergatik egin zenuen ihes, bihotza? —gal-detu zion.

— Ba zera, pianoa jo nahi nuelako.— Baina etxean badaukagu bat eta. Zergatik

ez zenuen gure pianoa jo?— Oh, bestelako bat jo nahi nuen, handieta-

ko bat.Helenek Hilda magalean hartu eta besarkatu

egin zuen indarrez.— Eta zer egin zenuen orduan, laztana?— Kalean nengoen eta gizon batek bere

kotxera igotzeko eskatu zidan. Bost dolar emanzizkidan. Gero ijito batzuk aurkitu eta haiekinbizitzera joan nintzen. Erregina egin ninduten.Gero ijito gazte batekin ezkondu nintzen, etahaur txiki bat izatera gindoazen, baina nekatutasentitu eta eseri egin nintzen. Orduan poliziabatek hartu ninduen.

— Laztana, nire laztan gaixo hori —erantzunzion Helenek—. Badakizu hori ez dela egia. Esanduzun guztian egia izpirik ez dago.

— Egia da ordea, ama.Helenek Phillips sendagileari hots egin zion.— Ijito batekin ezkondu zela dio. Ez duzu pen-

tsatuko... ez duzu benetan pentsatuko horrela-korik egin zezakeenik, ezta? Ezingo nuke burutu.

Sendagileak arretaz begiratu zion neskatoari.Bere azterketa amaitutakoan ia maltzurki min-tzatu zen.

— Esan nizun espezialista baten eskuetanjarri behar zela.

Neskatoagana hurbildu zen.— Azkenaldi honetan izan al da andre zahar

gaiztoa zure logelan, Hilda?Hildaren eskuak larritu egin ziren.— Atzo gauean tximino batekin etorri zen,

tximino ikaragarri handi batekin. Kosk egin nahiizan zidan.

— Beno, gogoan izan ezin dizula minik egin,ni zutaz arduratzen naizelako. Andre zaharhorrek beldurra dit niri. Berriro etortzen bada,

esan nik zaintzen zaitudala eta ikusiko duzu zerazkar alde egingo duen.

Neskatoak irribarre egin zuen, nekatu antze-ra.

— Tximinoak ere alde egingo al du?— Horixe. Eta, bide batez esanda, tori kara-

meluzko makilatxo hau zure alabarentzat.Mentazko barratxo arraiadun bat atera zuen

poltsikotik.— Han Babetteri eman beharko zenioke. Hala

du izena, ezta?Hildak gozokiari heldu eta gelatik alde egin

zuen.— Horra ba! —esan zion sendagileak Heleni—

. Zoritxarrez ezagupen eta esperientzia faltannago, baina gauza bat seguru dakit. Hilda askozokerrago jarriko da. Bere heldutasunera ailega-tzen ari da. Aldaketa garai horrek, berarekindakartzan gainezkakeria emozionalekin, areago-tu egiten ditu beti buruko gaitzak. Ezin dut esanzer gertatuko den. Hiltzaile joera har lezake edoestreina ikusitako gizonezkoarekin alde eginlezake. Ez baduzu esku adituetan uzten, ezbaduzu zer edo zer egiten ondo zain dezaten,

damutuko zaizun zerbait gerta liteke. Azken iheshau abisu bat besterik ez da izan. Ezin duzuhorrela jarraitu. Zeuretzat ere ez da bidezkoa.

Aurrean zeukan Helen, tente-tente eserita.Sendagileari halako amorrazioa ematen zionerresistentzia hura ageri zuen aurpegian.

— Zer proposatzen didazu? —galdetu zuenlehor.

— Eroentzako ospitale bat —esan zuen Phi-llips doktoreak, eta gustatu egin zitzaion bereerantzunaren zakartasuna.

Helenen aurpegia gogortu egin zen. Bereerresistentzia tinkoxeagoa bihurtu zen.

— Ez dut egingo! —oihukatu zuen—. Nireada, eta neu naiz bere erantzule. Neu geratukonaiz berarekin, jauna. Ez dut bistatik galduko.Baina ez dut etxetik bidaliko.

— Ondorioak ezagutzen dituzu —esan zuensendagileak latz.

Orduan, abailduta sentitu zen emakumeharekin arrazoitzerik ez zegoelako.

— Zure adiskidea naiz aspalditik, Helen. Zerdela-eta hartu behar duzu zeure gain miseria etaarrisku karga hau?

— Edozerekin burutzeko kapaz naiz, bainaezin dut etxetik bidali.

— Zilizioa maite duzu —esan zuen marmarkasendagileak—. Minak plazer ematen dizu. Ezzenuke inolaz ere tragedia izpirik huts egin nahi.

Sutan jarri zen.— Helen, lehenago edo geroago gizon guz-

tiek sentitzen dute emakume bati jotzeko gogoa.Gizon baketsua naizelakoan nago, baina orain-txe bertan gustura emango nizuke matrailekobat.

Helenen begi ilunetara begiratu, eta harenbizkarrean tragedia berri bat jartzea besterik ezzuela egin ikusi zuen; ez zuela lortu pairatubeharreko egoera berri bat ematea besterik.

— Eta orain banoa —esan zuen—. Ez gehiagoniri hots egin. Egiatan esaten dizut: gorrotoasentitzen hasi naiz zugana.

Zeruko Belardietako jendeak interes etaarranguraz jakin zuen andre aberats bat zetorre-la ibarrean bizitzera. Enbor eta oholez betetakokamioikadak ikusi, Christmas Canyon delakoa

igotzen, eta barre egin zuten mespretxu apurbatez txabola batentzako enborren garraioanbotatzen ari ziren diruagatik. Bert Munroe Christ-mas Canyon-en goi parteraino igo eta etxeaaltxatzen ari ziren arotzei begira egon zen egunerdi batez.

— Polita izango da —eman zuen jakiteraDenetariko Dendan—. Enbor guztiak primerako-ak dira, eta, zer iruditzen zaizue!, lorazainaklanean ari dira dagoeneko. Landare handiak etazuhaitzak ekarri, denak loretan, eta lurrean jar-tzen dituzte. Van Deventer andre horrek osoaberatsa izan behar du.

— Erraz gastatzen dute behintzat dirua —ametitu zuen Pat Humbertek—. Jende aberatshorrek bai dirua erraz gastatu.

— Eta, entzun beste kontu bat —jarraitu zuenBertek—. Emakumeen gauzak, ez didazue eze-tzik esango. Ea asmatzen duzuen zer ari direnjartzen leiho batzuetan... barroteak! Ez burdinaz-koak, baizik haritzezko barrote handi, lodibatzuk. Dama zaharra koioteen beldur da, inon-dik ere.

— Zerbitzari asko ekarriko ote dituen ari nin-tzen pentsatzen. —T. B. Allenek itxaropenez hitzegiten zuen—. Baina, edozein modutara, apustuegingo nuke hirian erosiko dituela gauza guztiak.Horrelako jendeak hirian egiten du erosketa.

Etxea eta lorategia osatu zituztenean, HelenVan Deventer eta Hilda, Txinako sukaldari bateta Filipinetako zerbitzari bat Christmas Canyon-dik gora igo ziren automobilean. Etxe ederrazen, enborrez egina. Arotzek enborrak zahartuzituzten azidoekin, eta lorazainek beren obrakaspaldiko lorategi baten itxura izatea lortuzuten. Erramu eta haritzak belazean utzi zituz-ten, eta haien gerizpean zinerariak hazten ziren,zuriak, urdinak eta purpura kolorekoak. Bidex-ken ertzetan urdintasun sinestezineko lobeliakzeuden.

Sukaldariak eta morroiak beren postuetara jozuten berehala, baina Helenek Hildari besotikheldu eta lorategira atera ziren paseo bat ema-tera.

— Ez al da ederra! —hots egin zuen Helenek.Bere aurpegiak ohiko erresistentziaren parte bat

galdua zuen—. Bihotza, ez al zaizu iruditzen gus-tura biziko garela hemen?

Hildak zineraria bat zuztarretik atera etaharitz enbor bati joka hasi zen bere harekintxe.

— Nahiago nuen gure etxea.— Baina zergatik, bihotza? Ez geneukan hain

lore politik, eta ezta horrelako zuhaitz handirikere. Hemen egunero joango gara mendirapaseatzera.

— Nahiago nuen gure etxea.— Baina zergatik, bihotza?— Ba nire lagun guztiak han zeudelako. Hesi-

tik begiratu eta jendea ikus nezakeen pasatzen.— Beste etxea baino gehiago gustatuko zaizu

hau, Hilda, ohitzen zarenean.— Ez. Sekula ez zait hau gustatuko, sekula.Hilda negarrez hasi zen, eta gero, tarterik

gabe, amorrazioz garrasika. Bat-batean lorategi-ko arba bat lurretik atera eta bularrean jo zuenama bere harekin. Zerbitzaria neskaren atzeanazaldu zen isil-isilik, eta besoetatik heldu etaetxe barrura eraman zuen, ostikoka eta garrasi-ka.

Berarentzat prestatutako gelan, Hildak altza-ri guztiak hautsi zituen, metodikoki. Burkoeitarratekoak egin eta lumak sakabanatu zituen.Azkenean leihoko kristalak hautsi, haritzezkobarroteak kolpatu eta garrasi egin zuen amorra-zioz. Helen bere gelan eserita zegoen, ezpainakitxi-itxi eginda. Halako batean tentetu egin zenHildaren gelara joateko bezala, eta gero berrirobere besaulkian hondoratu zen. Une batez, bereerresistentzia mutu hark ia-ia alde egin zion,baina segituan itzuli zitzaion sekula baino indar-tsuago, eta Hildaren gelatik zetozen deiadarrekez zuten eraginik izan.

Morroia gela barrura lerratu zen.— Pertsianak itxi, etxekoandre?— Ez, Joe. Urruti gaude jendeagandik. Inork

ezin du aditu.Bert Munroek pasatzen ikusi zuen automobi-

la, jende berria Christmas Canyon-go enborrezkotxabolara zeramana.

— Zaila izango zaio emakume bati dena mar-txan jartzea laguntzarik gabe —esan zion bereemazteari—. Uste dut joan egin behar nukeelaezer behar duten ikustera.

— Gertatzen da jakin-minez zaudela —esanzion emazteak isekati.

— Beno, jakina, horrela hartzen baduzu eznaiz joango.

— Txantxetan ari nintzen, Bert —protestatuzuen emazteak—. Auzotasun ederreko seinaleairuditzen zait. Geroago ea ni neu ere joaten nai-zen bisita egitera Mrs. Whitesiderekin. Hori daegokiena. Baina orain zoaz zu eta ikustazu zermoduz konpontzen ari diren.

Sasoi onez igo zen, Christmas Canyon-gosakonean kantari zihoan errekatxo alaiarenondotik. «Ez da lur ona lantzeko», esan zion bereburuari, «baina bizitzeko toki ederra da. Honela-ko toki batean bizi nintekeen gaur egun; bizi,besterik gabe... armistizioa heldu zen garaianheldu ez balitz.»

Beti bezala, lotsatu egin zen gerra bestepixka batez luzatu izana desiratzeagatik.

Hildaren garrasiak etxetik milia laurden bate-ra zegoela iritsi zitzaizkion belarrira. «Zer arraioda hori?», esan zuen. «Norbait hiltzen ari direlaematen du.» Pausoa bizkortu zuen ikustearren.

Hildaren leiho barrotedunak etxearen sarreranagusiraino zihoan bide-zidorrera ematen zuen.Bertek barroteei helduta ikusi zuen neska,begiak sutan zituela amorrazio eta beldurrez.

— Kaixo —esan zuen—. Zer gertatzen da?Zergatik utzi zaituzte hemen itxita?

Hildaren begiak kizkurtu egin ziren.— Gosez naukate —esan zuen—. Hil nadin

nahi dute.— Zer txorakeria —esan zuen Bertek—. Zer-

gatik nahiko luke inork zure heriotza?— Oh! Nire diruagatik! —konfiatu zion nes-

kak—. Ezin dute nire dirua eskuratu ni hil arte.— Nola ba, neskato bat besterik ez zara-eta.— Bai zera —esan zuen Hildak bekozkodun—

. Emakume osatua naiz. Txikia ematen dut goseznaukatelako eta jo egiten nautelako.

Berten aurpegia ilundu egin zen.— Beno, ikusiko dut zer egin dezakedan —

esan zuen.— Oh! Ez horiei ezer esan. Lagundu hemen-

dik ateratzen, eta orduan nire dirua eskuratukodut, eta orduan zurekin ezkonduko naiz.

Aurreneko aldiz, Bert arazoari antza hartzenhasi zitzaion.

— Horixe, lagunduko ez dizut ba —esan zionlasaitu nahiz bezala—. Zaude pixka batean etaateratzen lagunduko dizut.

Etxea inguratu sarrera nagusiraino eta ateajo zuen. Zirrikitu egin zuten berehala; zerbitza-riaren begi mozoloek kanpora begiratu zuten.

— Ikusi al dezaket etxekoandrea? —galdetuzion Bertek.

— Ez —esan, eta atea itxi zuen mutilak.Une batez Bert gorri-gorri jarri zen purrusta-

da harekin lotsatuta, baina gero, amorrarazita,deitu egin zuen ostera. Eta berriro ere atea bibehazbete zirrikitu, eta begi beltzek kanporabegiratu zuten.

— Berriro diotsut etxekoandrea ikusi beharradaukadala. Ikusi beharra daukat giltzaz itxitadaukazuen neskato hori dela-eta.

— Etxekoandrea oso gaixorik. Asko sentitzendut —esan zuen mutilak. Atea itxi zuen berriro.Aldi hartan morroiloari ematen sentitu zuen Ber-tek. Bide-zidorrean behera abiatu zen pauso-luzeka. «Ez bisitan etortzeko esango diot emaz-

teari», pentsatu zuen bere artean. «Neska erobat eta morroi zorritsu bat. Doazela infernukozulora!»

Helenek bere logelatik hots egin zuen:— Zer zen, Joe?Mutila ate ondoan gelditu zen.— Gizon bat etorri. Esan du berak zu ikusi

behar. Nik esan zu gaixorik egon.— Ondo da. Eta nor zen? Esan al du zergatik

ikusi nahi ninduen?— Nor ez dakit. Esan du berak zu ikusi behar

Hilda andereñoagatik.Aitaren batean, Helen zerbitzariaren gainean

zen. Bere aurpegia haserre zegoen.— Zer nahi zuen? Nor zen?— Ez dakit, etxekoandre.— Eta bidali egin duzu. Libertate gehiegi har-

tzen dituzu. Zoaz hemendik,Bere burua besaulkira erortzen utzi eta

begiak tapatu zituen.— Bai, etxekoandre.Joe buelta ematen hasi zen poliki-poliki.— Oh, Joe, zatoz hona!

Mutila besaulki ondoan zuen, berak begiakagerian jarri baino lehen.

— Barkaidazu, Joe. Ez nekien zer esatennuen. Ondo egin duzu. Nirekin geratuko zara,ezta?

— Bai, etxekoandre.Helen zutitu eta leihorantz joan zen ezinego-

nez.— Ez dakit zer gertatzen zaidan gaur. Miss

Hilda ondo al dago?— Bai, andereño lasai orain.— Beno, egin sua salako tximinian, konfor-

me? Eta gero eraman Hilda hara.Txabolako salaren antolamenduan, Heleni

iruditzen zitzaion monumentu moduko bat altxazuela senarraren menez. Ehiza pabilioi batenantz ahalik eta osoena eman nahi izan zion. Gelahandi bat zen, sekuoia-egurrezko panel etahabez hornitua. Tarteka-marteka, orein motadesberdinen buru disekatuek beren mutur gal-dekariak luzatzen zituzten. Gelaren alderdibatean harri-koskorrez egindako tximini handibat nagusitzen zen, eta haren gainean batailakobandera frantses urratu bat zegoen zintzilik,

Hubertek nonbaitetik ekarria. Giltzaz itxitakobitrina batean, Huberten fusil guztiak erreska-dan zeuden zein bere armategian jarrita. Heleniiruditzen zitzaion ez zuela bere senarra erabatgalduko halako gela bat zeukan bitartean bertaneserita egoteko.

Russian Hill-eko saloi hartan amets bat prak-tikatu izan zuen, atsegina zitzaiona. Hemen etxeberrian ere harekin jarraitu ahal izatea esperozuen. Ametsa ia erritual baten bitartez gauza-tzen zen. Suaren aurrean eseri eta eskuak guru-tzatzen zituen Helenek. Gero banaka-banakatrofeo disekatuei begiratzen zien une luze batez,bakoitzari errepikatuz: «Hubertek menderatuzuen hori.» Eta azkenean etorri egiten zen ame-tsa. Ia ikusi egiten zuen senarra bere aurrean.Bere gogoan, Huberten eskuen forma errepasa-tzen zuen, eta aldaken mehartasuna, eta bernenluzera eta zuzentasuna. Tarte baten ostean,gauzak nola esan ohi zituen gogoratzen zuen,azentuak non jartzen zituen eta aurpegia nolapizten eta gorritzen zitzaion ardailatuta zegoe-nean. Gonbidatuak trofeo batetik bestera nolaBraman ohi zituen gogoratzen zuen Helenek.

Bakoitzaren aurrean, Hubert orpoen gaineankulunkatu eta eskuak bizkar atzean gurutzatzenzituen, animalia nola hil zuen kontatzen zuenbitartean xehetasunik ttipieneraino.

— Ilargia ez zen aproposa eta ezeren aztarre-nik ez zen inon. Fredek (gidaria zen Fred) esanzuen ezer harrapatzeko aukerarik ez genuela.Gogoan daukat goiz hartan hirugiharrik gabegeldituak ginela. Baina, badakizue, niri zerbaitekesaten zidan abiatu eta begiratu bat bota behargenuela.

Helenek istorio txepel, gatzik gabeko haiekkontatzen sentitzen zuen senarra, beti antzerabukatzen zirenak: «Ba zera, distantzia luzeegiazen eta kristoren haizea zetorren ezker aldetik,baina nik hala ere apuntatu eta pentsatu nuen:“Alferrik ari nauk”, eta bertan hilko ahal naiz ezbanuen jo eta bertan bota. Suerte hutsa izanzen, noski.»

Hubertek ez zuen benetan nahi bere entzu-leek suerte hutsa izan zenik sinestea. Kirolarionaren jestu dotorea zen hura. Helenek gogoanzeukan berak, halakoetan, zera pentsatu ohi

zuela, zergatik ez ote zitzaion kirolari onari ame-titzen bere arrakastak aitortzea.

Baina holaxe garatzen zen ametsa. Senarra-ren irudia osatzen zuen, harik eta irudi hark gelamenpean harto eta ehiztari handiaren sasoi opa-roaz betetzen zuen arte. Ondoren, behin ametsaburutu eta gero, zirtzilatu egiten zuen. Ateko txi-rrinak, egun hartan, tonu bereziki mingarriaz jozuen. Helenek gizonezkoen aurpegiak gogora-tzen zituen, tristeak eta aztoratuak, istripuarenberri ematen zioten bitartean. Gorpua etxeaurreko harmailetatik igo zuten unean amaitzenzen beti ametsa. Tristurazko olatu itsugarribatek betetzen zuen Helenen bularra, eta berri-ro ere besaulkian hondoratzen zen.

Baliabide horien bitartez bizirik mantentzenzuen senarra, uko eginez, bere tema guztiaz,irudi hura bere memorian lausotzen uzteari. Hiruhilabetez bakarrik egon zen ezkonduta, esatenzion bere buruari. Hiru hilabetez bakarrik! Etsitazegoen itxaropenik gabeko melankolia senti-mendu batekin bizitzera. Sentimendu horri arna-sa ematen ziola bazekien, baina Huberten esku-bidea zela iruditzen zitzaion, hari zor zion ome-

naldi moduko bat. Gogor egin behar zion tristu-rari, baina ihes egiten saiatu gabe.

Helenek denbora asko zeraman bere etxeberrian pasako zuen lehen gau honen zain. Txi-minian egur puskak garretan zeudela, eta argiadizdizka animalien begi kristalezkoetan, ametsa-ri ongietorria emateko asmoa zuen bere etxeberrira.

Joe logelara itzuli zen.— Sua piztuta, etxekoandre. Orain nik Hilda

andereñoari deitu?Helenek begiratu bat bota zuen leihotik. Ilu-

nabarra muino gailurretatik beherantz zetorren.Saguzar batzuk ere bazebiltzan jadanik, jirakaeta bueltaka urduritasunez. Galeperrek elkarrihots egiten zioten uretarako bidean, eta urru-tian, mendi-lepoaren beheko aldean, beheekmarru egiten zuten estalperantz zihoazela.Helen aldaketa bat ari zen nozitzen. Bake sen-tsazio berri batek betetzen zuen. Babestuta etaarmatuta sentitzen zen hainbeste denboransetiatu zuten tragedien kontra. Besoak aurre-rantz eta atzerantz luzatu, eta hasperen egin

zuen gustura. Joek zain segitzen zuen ate ondo-an.

— Zer? —esan zuen Helenek—, Miss Hilda?Ez, ez oraindik ekarri. Afaria laster izango daprest. Hildak ez badu afaltzera azaldu nahi, gero-ago ikusiko dut.

Ez zuen Hilda ikusi nahi. Bake berri, gozohura eten egingo zen bestela. Ilunabarraren argi-tasun bitxian eseri nahi zuen, eseri eta galepe-rrak elkarri hoska sentitu, malda sasitsuetanbehera ura edatera zihoazela ilundu aurretik.

Helenek zetazko txal bat bizkarrean hartu etalorategira atera zen. Ematen zuen bakeak mal-dan behera arrapaladan jaitsi eta bere baitanhartzen zuela. Lore munto batean untxi gris txikibat ikusi zuen isats zurikoa, eta haren ikusteakdardara eginarazi zion plazerez. Untxiak buruajiratu eta begira geratu zitzaion pixka batean,eta gero landare berriei koskaka jarraitu zuen.Bat-batean zoroki zoriontsu sentitu zen Helen.Gauza xarmangarri eta kilikagarriren bat gerta-tzear zegoen, gauza txit zoragarri bat. Bere bat-bateko poz hartan untxiari mintzatu zitzaion:

— Segi jaten, lore zaharrak ere har ditzakezu.Bihar azak aldatuko ditut zuretzat. Gustura har-tuko dituzu, ezta, Peter? Begira, Peter, Peter alduzu izena? Zer tuntuna, untxi guztiek Peterdute izena. Kontua da, Peter, ezeren esperantza-rik ez dudala izan aspalditik. Ez al da xelebrea?Ala, tristea ote? Baina orain zerbaiten esperan-tzan nago. Antizipazioz lehertzeko zorian nago.Eta ez dakit zer izan daitekeen espero dudana.Ez al da txoro kontua, Peter?

Aurrera jarraitu zuen, eskuaz agur eginezuntxiari.

— Zinerariak goxoagoak zirela egingonukeen nik —esan zion.

Uraren kantuak bide-zidorrean behera bul-tzatzen zion, erreka aldera. Ertzera hurbiltzen arizela, galeper banda batek sastraka artera jozuen ziztu bizian, asaldurazko garrasi totelekin.Helenek lotsa sentitu zuen enbarazu egin ziela-ko. «Itzul zaitezte!» hots egin zien. «Ez dizuettirorik botako. Untxia ez da nigatik kezkatu. Gai-nera, nahita ere ezingo nizueke tirorik bota.»Bat-batean, Hubertek eskopeta erabiltzen era-kustera eraman zuen aldia gogoratu zitzaion.

Solemnitate erlijiosoz erakutsi zion armari nolaheldu eta nola apuntatu bi begiak zabalduta.

— Orain lata bat botako dut gora —esanzion—. Ez dut nahi behin ere tirorik botatzea gel-dirik dagoen zerbaiti... ezta behin ere. Kirolarieskasa da geldirik dagoen txoriari tiroa botatzendiona.

Helen lata hegalariari tiroka aritu zen eroabezala, sorbalda gogortu zitzaion arte, eta auto-mobilean etxerantz zihoazela tapatako bat emanzion senarrak.

— Puska batean ez duzu galeperrik botako —esan zion—. Baina untxiei emateko gai izanbehar zenuke laster.

Jarraian, etxera ekarri ohi zituen larruzkouhal haiek etorri zitzaizkion burura, lepotik zin-tzilikatutako galeper mordoarekin.

— Uhaletik libratzen direnean, seinale nahikodenbora egin dutela zintzilik eta jateko moduandaudela —esaten zuen solemnitatez.

Bat-batean Helenek antzeman zuen ez zuelaHubertengan gehiago pentsatu nahi. Atzerabegiratze hark ezabatu egin zuen ia bere bakesentsazioa.

Ilun zegoen ia. Salbiaren usainak gaua goza-tzen zuen. Sukaldaria hoska ari zen sukaldetik,Helenek afaria iragartzeko erosi zuen zintzarria-ri eraginez. Txalean ondo bildu, dardarizo bate-kin, eta etxe barrura sartu zen.

Jangelan alabarekin aurkitu zen aurrez aurre.Arratsaldeko amorrazioaren aztarren guztiakezkutatuta zeuden Hildaren aurpegitik; pozikzirudien, eta oso gustura bere buruarekin.

— Bihotza. Hobeto zaude, ezta? —hots eginzuen Helenek.

— Oh, bai.Helen mahaiaren bestaldera joan eta muxu

eman zion alabari kopetan. Gero, dardarizoka,besarkatu egin zuen Hilda une batez.

— Zer toki ederra den ikusten duzunean, osomaitea izango duzu. Badakit baietz.

Hildak ez zuen erantzun, baina bere begiekmaltzur itxura hartu zuten.

— Maiteko duzu, ezta, bihotza? —ekin zionHelenek berriro, bere tokira itzultzen ari zela.

Hilda misteriotsu agertu zen.— Beno, beharbada maiteko dut. Beharbada

ez dut maite beharrik izango.

— Zer esan nahi duzu, laztana?— Beharbada ez naiz hemen luzaro egongo.— Ez zarela hemen luzaro egongo?Helenek begiratu azkar bat bota zuen

mahaiaren bestaldera. Bistakoa zen Hilda sekre-turen bat gorde nahian ari zela, baina alde eginegiten zion.

— Beharbada ihes egin eta ezkondu egingonaiz.

Helenek bere besaulkian hondoratu eta irri-barre egin zuen.

— Oh, bai. Horixe baietz. Hala ere hobe zenu-ke urte batzuk itxoitea. Nor da oraingoan, lazta-na? Printzea, berriro ere?

— Ez, ez da printzea. Gizon pobrea da, bainanik maitatu egingo dut. Gaur gure plan guztiakegin ditugu. Bila etorriko zaidala uste dut.

Helenen memorian zerbait harrotu zen.— Gaur arratsaldean etxera etorri den gizona

al da?Hilda zutitu egin zen mahaitik.— Ez dizut beste ezertxo ere esango —hots

egin zuen—. Ez duzu galdetzeko eskubiderik.Baina zera, zaude pixka batean... etxe zahar

honetan geratu beharrik ez dudala erakutsikodizut.

Gelatik korrika atera eta bere logelako ateadanbateko batez itxi zuen bere atzetik.

Helenek zerbitzariari hots egin zion zintza-rriarekin.

— Joe, gaur etorri den gizonak zer esan duzehazki?

— Esan du berak zu ikusi behar neska txikia-gatik.

— Zer nolako gizona zen? Zenbat urtezituen?

— Ez zaharra, etxekoandre, ez gaztea. Berro-geita hamar urte edo horrelakoren bat.

Hasperen egin zuen Helenek. Beste ipuin batbaino ez zen, Hildak sumatzen eta kontatzenzituen dramatxo haietako bat. Eta hain zirenbenetakoak berarentzat, ume gaixoarentzat!Helenek astiro jan zuen, eta gero, sala handian,suaren aurrean eseri zen, enbor gorien txingarpuskei eraginez axolagabeki. Argi guztiak itzalizituen. Suak dizdiz egiten zuen hormako burudisekatuen begietan, eta Helenen ohitura zaha-rrak indar hartu zuen berriro. Huberten eskuek

zer forma zuten imajinatzen aurkitu zuen bereburua, zer estuak ziren haren aldakak eta zerzuzenak bernak. Eta orduan aurkikuntza bat eginzuen: bere irudimenak Huberten eskuak uztenzituenean, esku haiek ezkutatu egiten ziren. Ezzen bere senarraren irudia osatzen ari. Joanazen, betirako joana. Aurreneko aldiz aspaldikourteetan, eskuak aurpegira eraman eta negaregin zuen Helenek, zeren bakea itzulia baitzen,eta bai expektazio oparoa ere. Lehortu zituenbegiak eta gelatik barrena abiatu zen astiro,hango buruei irribarre eginez animalia bakoitzanola hil zen ez lekikeen arrotz baten begiradaaxolagabeaz. Gelak desberdina zirudien etabeste giro bat antzematen zitzaion. Leihoen kris-keta berriak itsumustuan probatu eta parez parezabaldu zizkion leiho handiak gauari. Eta gauekobrisara hasperenka sartu zen eta sorbalda bilu-ziak bainatu zizkion bere bake freskoarekin.Leihora atera eta adi jarri zen. Hainbeste soinutxiki zetozen lorategitik eta lorategia bainoharantzagoko muinotik! «Bizitzaz josia dagodena», pentsatu zuen. «Bizitzaz gainezka dagodena.» Pixkanaka, entzuten ari zela, etxearen

bestaldetik zetorren karrask soinu batez ohartuzen. «Kastoreak baleude, kastore bat izangolitzateke zuhaitz bati koskaka. Arantzurderen batizango da beharbada, zimenduak jaten ari dena.Entzun izan ditut horrelako kontuak. Baina aran-tzurderik ere ez dago hemen horietan.» Etxetikbertatik zetozen karrask hotsaren dardarak.«Enborrak marraskatzen ari den zerbait izanbehar du», esan zuen. Kraskatako txiki bat adituzen. Hotsa isildu egin zen. Helen asaldatu eginzen, larrituta. Pasillo batetik bizkor-bizkor joaneta Hildaren gelako ate aurrean gelditu zen.Eskua kanpoko morroilo sendoan jarri eta hotsegin zuen:

— Ondo al zaude, bihotza?Ez zen erantzunik izan. Morroiloa isil-isilik

ireki eta gelara sartu zen Helen. Haritzezkobarrote bat moztuta aurkitu zuen, eta Hilda ezzegoen han.

Une batez tente-tente gelditu zen Helen leihoirekiaren aurrean, pentsakor begiratuz gau gri-sari. Gero bere aurpegia zurbildu eta bere ezpai-nek aspaldiko tinkotasun itxura hura hartuzuten. Atzera salarako bidea egiten zuen bitar-

tean, bere mugimenduak mekanikoak ziren.Aulki baten gainera igo, armen bitrina ireki etaeskopeta bat atera zuen.

Phillips doktorea Helen Van Deventerrenondoan eserita zegoen coroner-aren bulegoan.Etorri beharra zuen umearen sendagile bezala,jakina, baina aldi berean pentsatu zuen berepresentziak lasaitu egin zezakeela Helen.Andreak ez zirudien beldurtua. Bere dolugarratz, ia basatian, itsasoak maiztutako harribat bezain eraman handikoa ematen zuen.

— Eta espero al zenuen? —ari zen esatencoroner-a—. Pentsatzen al zenuen horrelakorikgerta zitekeenik?

Phillips doktoreak urduri antzera Heleni begi-ratu eta eztarria garbitu zuen.

— Nik zaindu nuen jaio zenez geroztik. Horre-lako kasu batean, bere burua hil zezakeen edobeste norbait, zirkunstantzien arabera. Inori kal-terik egin gabe bizitzen ere jarrai zezakeen.Indarkeriazko pausorik eman gabe pasa zeza-keen bizitza osoa. Ezinezkoa zen esatea, ulertu-ko duzun bezala.

Coroner-a paperak firmatzen ari zen.

— Modu basatian egin zuen. Bistan da neskaerotuta zegoela eta bere motiboak aztertzekoarrazoirik ez dagoela. Huskeria batengatik egin-go zuen beharbada. Baina latz jokatu zuen. Hale-re berak ez zuen jakin. Bere burua errekan etaarma aldamenean. Suizidio epaia emango dut.Sentitzen dut zure aurrean horrela hitz eginbeharra, Mrs. Van Daventer. Bera aurkitzeakolpe ikaragarria izango zen zuretzat.

Sendagileak auzitegiko eskailerak jaistenlagundu zion Heleni.

— Ez ezazu aurpegi hori jarri —esan zion—.Exekuzio batera zoazela ematen du. Hobe dahorrela, benetan esaten dizut. Ez ezazu hainbes-te sufritu.

Helenek ez zion begiratu.— Orain badakit. Hemendik aurrera badakit

zer espero duen bizitzak nigandik —esan zueneztiro—. Orain badakit beti susmatu izan duda-na. Eta burutzeko indarra badut, jauna. Ez niga-tik kezkatu.

6Junius Maltby gizontxo gazte bat zen, familia

on eta eskolatu batekoa eta heziketa itxurazkoaizan zuena. Bere aita kiebra jota hil zenean,Junius idazkari postu batean endredatu zenkatramilatsuki, eta horren aurkako lehia maka-lean pasa zituen ondorengo hamar urteak.

Lanetik ateratakoan Junius bere gela amue-blatura erretiratzen zen, Morris besaulkiarenkuxinei tapatako batzuk eman eta irakurtzenpasatzen zuen ilunabarra. Stevensonen entse-guak ingelesez idatzitako gauzarik ederrena iru-ditzen zitzaizkion ia-ia; askotan irakurri zuenBidez-bide asto batekin.

Ilunabar batez, bere hogeita hamabosgarrenurtebetetze egunetik denbora gutxira, Juniusiondoeza egin zitzaion bere apopilo etxeko eskai-leretan. Kordea etorri zitzaionean, bere arnasanekeza eta behar ez bezalakoa zela antzemanzuen aurreneko aldiz. Noiztik ote zeukan horrelagaldetu zion bere buruari. Kontsultatu zuen sen-dagilea atsegin eta optimista agertu zen.

— Zure gaitza ez dago aurreratuegia osatze-rik ez izateko —esan zion—. Baina birika horiekSan Franciscotik urruntzea erremediorik gabeaduzu. Hemen laino artean geratzen bazara, ezzara urtebete biziko. Zoaz klima epel eta lehorbatera.

Bere osasunaren ezbehar hark pozez betezuen Junius, zeren bere kabuz eten ezin izanzituen kateak mozteko aukera eskaintzen bai-tzion. Bostehun dolar zeuzkan, ez dirua aurrera-tzeko ohitura zuelako, baizik, besterik gabe, gas-tatzea ahaztu egiten zitzaiolako. «Kopuru hone-kin», esan zuen, «edo sendatu eta berriro hutse-tik hasiko naiz, edo bestela hil eta akabo denaniretzat.»

Bere bulegoko gizon batek Zeruko Belardie-tako ibar epel, babestuaren berri eman zion, etaJuniusek harantz jo zuen berehala. Gustatu eginzitzaion izena. Pentsatu zuen: «Izen horrek, edoez naizela luzaro biziko iragartzen du, edo beste-la heriotzaren ordezko sinboliko ederra da.» Iru-ditzen zitzaion izenak esanahi pertsonala zuelaberarentzat, eta pozez zoratzen zegoen horre-

kin, zeren hamar urtez ez baitzen munduan ezerpertsonalik izan berarentzat.

Zeruko Belardietan bazen familia bat bainogehiago apopiloak hartzeko prest. Juniusekdenak banan-banan aztertu eta azkenean Qua-ker alarguntsaren granjan bizitzera joan zen.Hari beharrezkoa zitzaion diru hura, eta gainera,Juniusek etxetik bereizitako txabola batean loegiteko modua izango zuen. Mrs. Quakerrek biseme txiki zituen, eta morroi bat hartua zeukangranjako lanak egiteko.

Klima epelak eragin goxagarria izan zuenJuniusen biriketan. Urtea pasa baino lehen kolo-rea hobetuta eta kiloak irabazita zegoen. Lasaieta zoriontsu bizi zen granjan, eta, denetangehiena gustatzen zitzaiona, bulegoko hamarurteak atzean utzi eta ikaragarri nagituta zego-en. Juniusen ile hori eta bakanak orraztu gabeegoten ziren; betaurrekoak berriz, sudur zuze-nean oso erorita eramaten zituen, begiak indar-tzen ari baitzitzaizkion, eta haien ukitua sentitze-ko ohitura hutsagatik janzten zituen. Eguneztxotx txikiren bat edukitzen zuen beti ahotik

agerian, pertsona nagi eta pentsakorrenei dago-kien ohitura. Osaketa hau 1910ean gertatu zen.

1911an, Mrs. Quaker kezkatzen hasi zenauzokoen esamesak zirela-eta. Gizon ezkongabebat etxean edukitzearen inplikazioez ohartuzenean, larritu eta urduritu egin zen. Juniusenosaketa seguru antzekoa izan orduko, alargunakbere kezkak aitortu zizkion. Juniusek emaztetzathartu zuen, berehala eta pozik. Horrela, etxebaten eta urrezko etorkizun baten jabe egin zen,zeren Mrs. Maltby berriak berrehun akre baitzi-tuen belarretarako maldetan, eta bost akre bara-tzetarako behe-lurretan. Juniusek bere liburuakekarrarazi zituen, eta Morris besaulkia, bizkarmoldagarrikoa, eta Velazquezen Kardenala-renkopia ederra. Etorkizunak arratsalde atsegin etaeguzkitsu baten itxura hartu zuen berarentzat.

Mrs. Maltbyk segituan morroia bidali etasenarrari lan eginarazten saiatu zen; baina zere-gin horretan erresistentziarik nahasgarrienatopatu zuen, fronte sendorik eskaintzen ezzuena erasoa harantz zuzentzeko. Sendatzenzen bitartean, Junius nagitasun-zale egin zen.Ibarra eta granja gustukoak zituen, baina bere

hartan gustatzen zitzaizkion; ez zuen ez gauzaberririk landatu nahi, ez lehengorik kendu nahi.Mrs. Maltbyk aitzurra eskuan jarri zionean, etabaratzera bidali zuenean lanera, ordu batzukgeroago, espero bezala, belazeko errekan han-kak txintxilik zituela aurkitu zuen, Bahitua nobe-laren sakela-edizioa irakurtzen. Juniusek barka-mena eskatu zuen; ez zekien nola gertatu zen.Eta hori zen, hain zuzen ere, egia.

Hasieran Mrs. Maltby errietan aritzen zitzaionetengabe nagitasun harengatik eta bere janzke-ra axolagabeagatik, baina berak laster garatuazuen emazteari ez entzuteko abilidadea. Baldar-keria izango zen, hala iruditzen zitzaion, emaz-teari dama bat bezala jokatzen ari ez zen uneanerreparatzea. Elbarri bati begira-begira geratzeabezala izango zen. Eta Mrs. Maltbyk, aldi batezsenarraren erresistentzia lainotsuarekin lehiatuondoren, mainak egiteko eta ilea ez zaintzekojoera hartu zuen.

1911tik 1917ra bitartean, Maltby-tarrak askopobretu ziren. Hitz batean esanda, Juniusek ezzuen granjaren ardura harta nahi. Larrerako lurAre batzuk saldu beharra izan zuten janari eta

arropetarako dirua ateratzeko, baina orduan ereeskas izan zuten jana. Pobrezia granjan jesarrizitzaien hankak gurutzatuta, eta Maltby-tarrakzarpa hutsez jantzi ziren. Behin ere ez zutenarropa berririk izaten, baina Juniusek DavidGrayson-en entseiuak aurkituak zituen. Lanekogaltzak jantzi eta belazeko erreka ertzeko siko-moroen azpian esertzen zen. Batzuetan Adven-tures in Contentment irakurtzen zien bere emaz-te eta bi semeei.

1917aren hasiera aldera, Mrs. Maltbyk haur-dun zegoela antzeman zuen, eta urte berarenbukaera aldera gerra garaiko gripe epidemiakkrudeltasun ankerrez jo zuen familia. Beharbadagaizki alimentatuta zeudelako, bi mutikoak bate-ra gaixotu ziren. Hiru egunez, etxea gainezkabezala egon zen ume gorri, sukartsuez; gainez-ka, oheko tapakien harietatik bizitzari atxikitzensaiatzen ziren behatz urduriez. Hiru egunez,lehian aritu ziren ahulki, eta laugarrenean, hilegin ziren bi mutikoak. Amak ez zuen jakin, erdi-tzekotan baitzegoen, eta etxean laguntzera eto-rritako auzokoek ez zuten berria emateko ezkemenik ez krudeltasunik izan. Sukar beltzak

haur-minez zegoela eraso zion, eta bere umeaikusterik izan baino lehen hil zuen.

Haurgintzan lagundu zuten auzoko emaku-meek laster zabaldu zuten ibar guztian JuniusMaltby irakurtzen egon zela erreka ondoan bereemazte eta umeak hiltzen ziren bitartean. Bainahori neurri batean bakarrik zen egia. Gaitzaharrapatu zuten egunean, gaixorik zeudela ezzekielako egon zen errekan, hankak uretanzituela, baina ondorenean, noraezean bezala, jobatengana eta jo besteagana —ibili zen, hilzo-rian zeuden bi umeei gauza zentzugabeak kon-tatuz. Diamanteak nola osatzen diren kontatuzion zaharrenari. Bestearen ohe ondoan esbasti-karen edertasuna, antzinatasuna eta sinbologiaazaldu zituen. Bizitza bat Altxor Ubartea-renbigarren kapitulua ozenki irakurtzen zuen bitar-tean itzali zen, eta gertatu zenik ere ez zuenjakin kapitulua bukatu eta gora begiratu zuenarte. Egun haietan joanda bezala ibili zen. Zeuz-kan gauza apurrak atera eta erregalatu egin ziz-kien umeei, baina botererik ez zuten heriotzarenkontra. Aldez aurretik ere bazekien ez zutelaizango, eta horrek latzago bihurtzen zuen dena.

Gorpu guztiak eraman zituztenean, Juniuserrekara itzuli zen eta Bidez-bide asto batekindelakoaren orri batzuk irakurri zituen. Hala-moduzko irritxo batzuk ere egin zituen Modesti-neren egoskorkeriagatik. Stevensoni izan ezean,nori bururatuko zitzaion asto bati Modestine dei-tzea?

Auzoko emakume bat etxera etorri, eta hala-ko madarikazioak bota zizkion non berak, lotsa-tuta, entzun ere ez baitzion egin. Emakumeakeskuak aldaketan jarri eta mesprezioz betetakobegirazoa bota zion. Eta gero umea ekarri, semebat, eta bere aitaren besoetan utzi zuen. Hesia-ren atetik atzera begiratu zuenean, Juniusenaldera, hantxe zegoen tente, piztitxo marrulariabesoetan zuela. Non utzirik ez zuen ikusten,beraz halaxe eduki zuen puska batean.

Ibarreko jendeak istorio asko kontatzenzituen Juniusi buruz. Batzuetan gorrotatu egitenzuten jende saiatuak nagiari izan ohi dion amo-rrazioarekin, eta bestetan inbidia hartzen ziotenbere nagitasun harexengatik; baina sarritanerrukitu egiten zitzaizkion bere trakeskeria ikusi-

ta. Ibarrean inork ez zuen inoiz konprenitu Juniuszoriontsu zela.

Kontatzen zuten behin batez, sendagileakesanda, Juniusek ahuntz bat erosi zuela haurra-rentzat esnea izateko. Ez omen zuen ez anima-liaren sexuaz galdetu, ez ahuntza zertarako nahizuen esan. Ekarri ziotenean, azpiko aldera begi-ratu eta hala galdetu omen zuen serio-serio:

— Ahuntz normala al da hau?— Horixe —esan zuen jabeak.— Baina atze horretan, atzeko zangoen

artean, ez al luke errapea edo horrelako zerbaiteduki behar? Esnearentzat, alegia.

Ibarreko jendeak berebiziko algarak eginzituen kontu horrekin. Geroago, ahuntz hobeaekarri ziotenean, Junius ekin eta ekin arituzitzaion bi egunez, eta ezin izan zion esne tanto-rik atera. Itzuli egin nahi zuen ahuntza, akatsazuelakoan, jabeak nola jetzi erakutsi zion arte.Zenbait jendek zioen haurra ahuntzaren azpianjarri eta hantxe uzten zuela esnea bere kabuzxurga zezan, baina hori ez zen egia. Ibarrekoekaitortzen zuten ez zekitela nola lortu zuen umeahaztea.

Egun batez Juniusek Monterreyra jo eta ale-man edadeko bat kontratatu zuen granjan lagunziezaion. Bost dolar aurreratu zizkion morroiberriari, eta sekula ez zion berriro ordaindu. Biaste igaro baino lehen, morroia zeharo harrapa-tuta zegoen nagitasunaren sareetan eta ez zuenbere nagusiak baino lan gehiago egiten. Biaketxe inguruan eseri eta hantxe egoten ziren inte-resgarriak edo harrigarriak zitzaizkien gauzakeztabaidatzen: nola etortzen zaien kolorealoreei, naturan sinbologiarik ba ote dagoen,Atlantida non ote zegoen edo nola ehorztenzituzten Inkek hildakoak.

Udaberrian patatak aldatzen zituzten, betiberanduegi, eta xomorroak uxatzeko errautsezestali gabe. Indabak, artoa eta ilarrak erein, aldibatez zaindu, eta ahaztu egiten zituzten gero.Belar-gaiztoek dena estali eta ez zuten ezer ikus-ten uzten. Ez zen gauza ezohikoa Junius egundo-ko malba sastraka baten barruan ezkutatzenikustea, gero pepino zurbil bat eskuan zuelaazaltzeko. Ez zuen oinetakorik janzten, hanketantur epela sentitzea gustatzen zitzaiolako, etaoinetakorik ez zuelako.

Arratsalde batez, Juniusek solasaldi luzeaizan zuen Jakob Stutzekin.

— Begira —esan zion—, umeak hil zireneanpentsatu nuen horrorezko gailur bereziki altubateraino heldua nintzela. Gero, hori burutikkendu baino lehen, horrorea atsekabe bilakatuzen eta atsekabea tristura bihurtzeraino urrituzen. Nik uste ez nituela ez emaztea ez umeakoso ondo ezagutzen. Hurbilegi neuzkan beharba-da. Gauza xelebrea da, ezagutza hori. Xehetasu-nez ohartzea besterik ez da. Ikusbide luzeko etaikusbide motzeko izpirituak daude. Nik behin ereez dut balio izan hurbil dauzkadan gauzak ikus-teko. Esate baterako, Partenona askoz ezaguna-goa zait nire horko etxe horiek baino.

Bat-batean Juniusen aurpegia dardarka beza-la hasi zen emozioz, eta bere begiek dizdiz eginzuten entusiasmoz.

— Jakob —esan zuen—, Partenonaren frisoa-ren irudirik ikusi al duzu behin ere?

— Bai, eta irudia bera ere ederra da —esanzuen Jakobek.

Juniusek bere morroiaren belaun gaineanjarri zuen eskua.

— Zaldi horiek —esan zuen—, zaldi zoragarrihoriek, belardi zerutiar baterantz doazenak.Gizon gazte, lehiatsu, eta aldi berean duinhoriek, kornisaren bestaldean ospatzen ari denfesta barregarrira abiatzen. Nola jakin ote deza-ke gizonak zaldi batek sentitzen duena oso pozikdagoenean. Eskultore horrek bazekien noski,beste gainontzean ezin izango zituen horrelazizelkatu.

Horrela mintzatzen ziren. Juniusek ez zekiengai bati lotzen. Sarritan gosea pasatzen zuten bigizonek, belarretan oilo habiarik aurkitzen ezzutelako afal garaia heldutakoan.

Juniusen semeak Robert Louis izena zuen.Bururatu eta izen hori jarri zion Juniusek, bainaJakob Stutzek gogor egin zuen bere ustez nola-baiteko ederkeria literarioa zenaren aurrean.

— Mutilek zakurrek bezalako izenak edukibehar dituzte —zioen berak—. Silaba bakarranahikoa da izen batentzat. Robert ere luzeegiada. Bob deitu beharko genioke.

Jakob ia berearekin atera zen.

— Amore emango dut —esan zuen Juniusek—. Robbie deituko diogu. Robbie azken bateanRobert baino laburragoa da, ezta?

Amore ematen zuen sarritan Jakobenaurrean, zeren Jakobek etengabe borrokatxoakegiten baitzituen bere inguruan osatzen ari zirenarmiarma-sareen kontra. Aldian behin, halakoardaila birtuoso batez, etxea garbitzen zuen.

Robbie seriotasunean hazi zen. Bi gizonenatzetik ibiltzen zen beti, haien elkarrizketakentzunez. Juniusek behin ere ez zuen mutil-kos-kor bat bezala tratatu, mutil-koskorrak nola tra-tatu behar ziren ez zekielako. Robbiek zerbaitesaten bazuen, bi gizonek kortesiaz entzun etaberen elkarrizketan sartzen zuten adierazpena,edo ikerketa baten abiapuntu bezala ere erabilzezaketen. Gauza askoren aztarrenak jarraitzenzituzten arratsalde batean. Behin baino gehiago-tan jotzen zuten egunero Juniusen Entziklopedia-ra.

Sikomoro erraldoi batek adar horizontal batluzatzen zuen belazeko errekaren gainetik, etaharexen gainean esertzen ziren hirurak, gizonakhankak uretaraino txintxilik zituztela eta punte-

kin harri txintxarrak mugituz, eta Robbie berrizhaiek imitatzeko ahalegin nabarmenak eginez.Uretaraino ailegatzea gizontasunaren seinalee-tako bat zen berarentzat. Garai hartarako, Jako-bek ere baztertuak zituen oinetakoak; Robbiekberriz, sekula ez zuen bere bizitzan pare bat jan-tzi.

Eztabaidak goi mailakoak izan ohi ziren. Rob-biek ez zekien umeen hizkera erabiltzen, behinere ez zuen aditu eta. Ez zuten benetako elka-rrizketarik izaten; hori baino areago, gogoetakimu bati bere kasa ernetzen utzi, eta geromirespenez zaintzen zuten bere adarrak zabal-tzen zituen bitartean. Harritu egiten ziren berenelkarrizketak emandako fruitu bitxiaren aurrean,zeren ez baitzuten pentsaketa bideratzen, ezzuzentzen edo inausten ere hainbat jendek eginohi duen bezala.

Hantxe adar gainean eserita egoten zirenhirurak. Arropak zarpailduta zeuzkaten, eta ileatrakets moztuta, juxtu begietan sartzea galaraz-teko adina. Gizonek bizarra luzatuta eta txukun-du gabe zeukaten. Zapatariak ikusten zituztenberen hanka punta jostalariek sakondutako

putzuaren azal gainean. Haizeak eztiro eragitenzion beren gaineko zuhaitz diganteari, eta honekaldian behin painelu marroi baten itxurako hostobat uzten zuen erortzen. Robbiek bost urtezituen.

— Nik uste sikomoroak zuhaitz onak direla —adierazi zuen, hosto bat bere magalera erortzenikusita.

Jakobek hartu hostoa eta nerbioen artekotela guztia kendu zion.

— Bai —onartu zuen—, urarekin hazten dira.Gauza onek ura maite dute. Gauza txarrak leho-rrak izaten dira beti.

— Sikomoroak handiak eta onak dira —esanzuen Juniusek—. Niri iruditzen zait gauza onekedo gauza atseginek oso handiak izan behardutela irauteko. Gauza txar txikiek hondatu egi-ten dituzte beti gauza on txikiak. Gauza handiakgutxitan izaten dira pozoitsuak edo traidoreak.Horregatik, giza pentsamenduan, handitasunaonaren atributua da eta txikitasuna berriz gaitza-rena. Ulertzen al duzu hori, Robbie?

— Bai —esan zuen Robbiek—. Ulertzen dut.Esate baterako elefanteak.

— Elefanteak gaiztoak izaten dira askotan,baina imajinatzen ditugunean, baketsuak etazintzoak iruditzen zaizkigu.

— Eta ura? —sartu zen Jakob—. Urarena ereulertzen al duzu?

— Ez, urarena ez.— Ba nik bai —esan zuen Juniusek—. Ura bizi-

tzaren jatorri dela esan nahi duzu. Hiru elemen-tuetatik, ura esperma da, lurra matriza eta eguz-kiaren argia hazieraren moldea.

Horrelaxe erakusten zizkioten umeari baterezentzurik gabeko gauzak.

Emaztea eta bi mutilak hil zitzaizkionean,Zeruko Belardietako jendea apartatu egin zenJunius Maltbyren ondotik. Epidemia garaian izan-dako bihozgabekeriari buruzko istorioek halakoproportzioak hartu zituzten, non azkenean berenpisuagatik beragatik erori eta ahaztu egin baitzi-ren kasik. Baina nahiz auzokoek ahaztu Juniusirakurtzen egon zela umeak hiltzen ziren bitar-tean, ezinezkoa zitzaien ahaztea zenbateko ara-zoa ari zen bihurtzen Junius bera. Hemen, ibaroparoan, pobretasun ikaragarrian bizi zen. Bestefamiliek fortunatxoak pilatzen zituzten bitartean,

Ford-ak eta irratiak erosi, argi-indarra jarri etaastean bitan zinera joaten ziren bitartean, Mon-terrey edo Salinasera, Junius txarretik okerrago-ra zihoan eta basati zarpailtsu bat bihurtzen arizen. Ibarreko gizonezkoak mindu egiten zirenbelar-gaiztoz jositako bere sail ederrekin, inausigabeko fruta-arbola eta hesi eroriekin. Emaku-mezkoek amorrazioz gogoratzen zuten bere etxegarbitu gabea, eta hango leiho zikin eta atarizakarrez betea. Eta nola gizonezko hala emaku-mezkoei gorrotagarria zitzaien bere nagitasunaeta urguilu falta erabatekoa. Aldi batez bisitakegin zizkioten, hurbileko etsenpluekin bere alfer-keriatik aterako zutelakoan. Baina berak natural-ki eta nork bere parekoengana sentitzen duenadiskidetasunaz hartzen zituen. Ez zuen lotsarenarrastorik bere pobretasun edo zarpengatik. Pix-kanaka, paria bati bezala begiratzen hasi zitzaiz-kion auzokoak. Inork ez zuen haren etxerainokoerrepide pribatua igotzen. Baztertu egin zutengizarte itxurosotik eta bisitan etorriz gero ere ezerrezibitzea erabaki zuten.

Juniusek ezer ez zekien auzokoen ezinikusihartaz. Glorioski zoriontsu izaten jarraitzen zuen.

Bere bizitza bere pentsaera bezain irreala, erro-mantikoa eta garrantzirik gabea zen. Pozik ego-teko nahikoa zuen eguzkitan esertzea oinakerrekan sartuta. Arroparik ez bazuen, ezta, behi-nik behin, ondo janztea eskatzen zuen inora joanbeharrik ere.

Nahiz jendeak Juniusi ia gorrotoz begiratu,Robbie txikiaz errukitu besterik ez ziren egiten.Emakumeek elkarri esaten zioten latza zelaumeari kuxidade hartan hazten uztea. Baina,gehientsuenak jende zintzoa izaki, benetanhiguingarria zitzaien Juniusen gauzetan sartzea.

— Zaudete, umeak eskolan hasteko adinaizan arte —esan zion Mrs. Banksek bere salanbildutako dama talde bati—. Nahita ere ezingogenuke orain ezer egin. Bere aita edo dena dela-ko horren eskuetan dago. Baina, ikusiko duzue,umeak sei urte bete bezain laster agintariekizango dute zer esanik.

Mrs. Allenek buruaz baiezkoa egin eta begiakitxi zituen serioski.

— Beti ahazten dugu umea Maltbyrena ezezik Maorie Quakerrena ere badela —esanzuen—. Nire ustetan aspaldi eman behar genuen

pausoa. Baina eskolara hasten denean behin ereizan ez dituen gauzak emango dizkiogu ume gai-xoari.

— Ez dezala behintzat arropa faltarik izan —etorri zen ados beste emakurne bat.

Ematen zuen ibarra zelatan zegoela Robbiekeskolara hasi beharko zuen momentuaren espe-roan. Umeak sei urte bete, eta ikastaldiarenhasieran ageririk eman ez zuenean, eskola-batzarreko idazkari zen John Whitesidek eskutitzbat idatzi zion Junius Maltbyri.

— Aintzat hartu gabe neukan kontu hau —esan zuen Juniusek irakurri zuenean—. Eskolarajoan beharko duzula uste dut.

— Nik ez dut joan nahi —esan zuen Robbiek.— Badakit. Ni neu ere ez naiz oso aldeko.

Baina legeak dauzkagu. Legeak zigor izenekoeranskin bat dauka bere burua babesteko. Legeahaustearen plazera eta zigorra balantza bereanjarri behar ditugu. Cartagotarrek fortuna gaiztoaere zigortu egiten zuten. Jeneral batek suertetxarragatik bataila galtzen bazuen, hil egitenzuten. Gaur egun ere oso modu berdintsuan

zigortzen dugu jendea jaiotzak eta zirkunstan-tziek eragindako ezbeharrengatik.

Ondorengo eztabaidan, zeharo ahaztu zuteneskutitza. John Whitesidek oso ohar zakarra ida-tzi zuen.

— Beno, Robbie, nik uste joan egin beharkoduzula —esan zuen Juniusek hura jaso zue-nean—. Probetxuzko gauza asko erakutsiko diz-kizute, jakina.

— Zergatik ez dizkidazu zuk erakusten? —erregutu zion Robbiek.

— Oh, ezin dut. Gainera, ahaztuta dauzkateskolan erakusten dituzten gauzak.

— Nik ez dut joan nahi. Ez ditut gauzak ikasinahi.

— Badakit, baina ez dut beste irtenbiderikikusten.

Eta, hala, Robbiek eskolako bidea hartu zuengoiz batez. Laneko galtza zahar batzuk zerama-tzan soinean, belaun eta ipurtaldean zulatuak,lepoa galdutako alkandora urdin bat, eta beste-rik ezer ez, ile luzea larreko zalditxo baten kalpa-rra bezala erortzen zitzaion begi grisen gainera.

Umeek Robbieren inguruan zirkulu bat egin,eskolako patioan, eta begira geratu zitzaizkionisil-isilik. Bazuten denek Maltby-tarren pobreta-sunaren eta Juniusen nagikeriaren aditzera.Mutilek irrikaz itxoina zuten Robbie torturatzekomomentu hau. Heldua zen garaia; beren zirku-luaren erdian zegoen, eta begiratu besterik ezzioten egiten. Inork ez zuen esan: «Nondik ateradituk arropa horiek» edo: «Begiraiozue bere ilea-ri», asmoa zuten bezala. Umeak txundituta zeu-den Robbie oinazetzeko asmoa kale egiten ikus-teaz.

Robbieri zegokionez, begi serioekin errepara-tzen zion zirkuluari. Beldur arrastorik ez zuensentitzen.

— Ez al zarete jostaketan ibiltzen? —galdetuzuen—. Nire aitak esan dit jostaketan ibiliko zine-tela.

Eta orduan zirkulua uhuri artean lehertu zen.«Batere jostaketarik ez daki.» «Erakutsi diezaio-gun pewee.» «Ez, haur beltzarena.» «Entzun!Entzun! Aldamarroka ibiliko gara aurrena.»«Batere jostaketarik ez daki!»

Eta, nahiz ez jakin zergatik, benetan gauzaederra iruditu zitzaien jostaketarik ez ezagutzehura. Robhieren aurpegi argala erne zegoen.«Pewee delako horrekin egingo dugu probaaurrena», erabaki zuen. Baldar aritu zen jostake-ta berrietan, baina bere irakasleek ez zioten bui-larik egin. Horren ordez, errieta egin zuten Rob-bieri makila nota hartu erakusteko pribilegioalortzeagatik. Eskola asko baitaude pewee josta-ketarako teknika desberdinekin. Robbie baztertuzen, pixka batean entzuten egon, eta azkeneanbere gogoko maisua aukeratu zuen.

Robbiek berehalako eragina izan zuen esko-lan. Mutil zaharrenek bere kasa utzi zuten era-bat, baina gazteek gauza guztietan imitatzenzuten, galtzei belaunak zulatzera ere ailegatuz.Eguzkitan esertzen zirenean, bizkarra eskolakohorman jarrita eta nor bere bazkariarekin, Rob-biek bere aitaz eta sikomoroari buruz hitz eginohi zien. Arretaz entzuten zioten mutilek, etaberen aitak ere nagiak eta gozoak izan zitezendesiratzen zuten.

Batzuetan zenbait mutilek, gurasoen agin-duak hautsiz, Maltbytarren etxera alde egiten

zuten larunbatetan. Juniusek sikomoroaren ada-rrera jotzen zuen ohi bezala, eta mutilak ezker-eskuin eserita zituela, Altxor Uhartea irakurtzenzien, edo Galiako gerrak edo Trafalgarreko batai-la deskribatzen zizkien. Laster asko, Robbie,bere aitaren laguntzaz, eskolako patioko erregebihurtu zen. Zenbait gauza horren froga dira,esate baterako ez zuela kiderik, ez ziotela ezize-nik jarri, eta bera zela arbitroa sesio guztietan.Bere agintea hain handia izanik, inor ez zen berekontra borrokatzera saiatzen ere.

Denbora puska batean ez zuen Robbiek kon-prenitu eskolako mutil gazteenen buru zela.Bere baitan zegoen zerbaitek, halako baretasuneta heldutasun batek, bere lidergoa bilatzerabultzatzen zituen adiskideak. Luze baino lehen,bera izan zen zertan jokatu erabakitzen zuena.Baseball-ean ere bera izaten zen arbitroa, bestemutilik ez zegoelako erabaki bat har zezakeenikiskanbila sortu gabe. Eta jokalari bezala txarraizan arren, arau eta zuzentasun kontuak beregain uzten zituzten beti.

Junius eta Jakobekin izandako eztabaida luzebaten ondoren, Robbiek arrakasta zabaleko bi

joko asmatu zituen, bata Slinkey Coyote, altxorbila jokoaren bertsio lokala, eta bestea HankaHautsia, ble jokoaren antzekoa, baina askozkorapilatsuagoa. Bi joko horietarako behartuahala asmatu zituen arauak.

Mutil-koskorrak Miss Morganen arreta esnatuzuen, zeren ikasgelan ere patioan bezainbatekosorpresa izan baitzen. Primeran irakurtzen zueneta gizon baten hiztegia erabiltzen zuen, bainaez zekien idazten. Zenbakiak ezagunak zituen,edozein luzeratakoak, baina aritmetikarik erra-zena ere ez zuen ikasi nahi. Robbiek neke handizikasi zuen idazten. Bere esku dudatiak letra itxu-ragabeak egiten zituen eskolako koadernoan.Azkenean, Miss Morganek lagundu egin nahi izanzion.

— Aukeratu zerbait eta idatzi behin eta berrizprimeran atera arte —proposatu zion—. Izankontu handia letra bakoitzarekin.

Robbiek bere memoria arakatu zuen gustukozerbaiten bila. Azkenean idatzi zuen: «Denik etagauzarik munstrotsuena ere gure baitan aurkidezakegu.» Zoragarria iruditzen zitzaion «muns-trotsu» hura. Tinbrea eta sakontasuna ematen

zizkion esaldiari. Hitzik baldin bazen, bere soi-nuaren indar hutsaz jeinu egoskorrak lurretikaterarazi zitzakeenik, «munstrotsu» haietako batzen zalantzarik gabe. Behin eta berriz idatzi zuenesaldia, arretarik handiena jarriz eta bere«munstrotsu» hartan luzatuz. Ordubete geroago,Miss Morgan zer moduz ari ote zen ikustera eto-rri zitzaion.

— Baina, Robert, non ikasi duzu hori?— Stevensonena da, andereño. Nire aitak ia

buruz ezagutzen ditu Stevensonen obrak.Miss Morganek entzunak zituen, jakina, Juniu-

si buruz kontatzen ziren istorio gaizto guztiak,eta hala ere berak onetsi egin zuen beti. Bainaorain harekin ezaupidean sartzeko gogo biziahasi zen sentitzen.

Eskolako patioko jostaketak interesa galtzenari ziren. Robbiek kexa hori azaldu zion Juniusigoiz batez, eskolara abiatu baino lehen. Juniusekbizarra arraskatu eta pentsakor geratu zen.

— Espioitza jostaketa ona da —esan zuenazkenean—. Gogoratzen naiz niri asko gustatzenzitzaidala Espioitzan ibiltzea.

— Baina nor espiatuko dugu, ordea?

— Oh, edozein. Horrek berdin dio. Guk italia-rrak espiatzen genituen.

Robbie korrika joan zen eskolara, erabatardailatuta, eta arratsalde hartan bertan, eskola-ko hiztegiaz baliamendu luzca egin ondoren,M.Z.S.A.J.E. delakoa antolatu zuen. Itzulita —zurrumurruaz aurrera ez zihoan ahotsaz betie-re— zera esan nahi zuen, Mutilen Zerbitzu Sekre-tu Auxiliarra Japoniarren Espioitzarako. Besterikezean ere, taldea aintzat hartzeko erakundeaizango zen izenaren handitasunagatik. Robbiekmutilak banan-banan eskolako patiora eraman,sahatsaren azpiko berdetasun goibeleraino, etasekretua gordeko zutela zin eginarazi zien logiabatentzat ere aproposa izango zen formulaanker batekin. Gero, taldea elkartu zuen. Rob-biek azaldu zien mutilei egunen batean, dudarikgabe, gerran sartuko ginela japoniarrekin.

— Prest egotea dagokigu —esan zien—. Zen-bat eta gehiago jakin arraza zital horren ohiturazitalei buruz, orduan eta informazio gehiagoemango diogu gure herriari gerra lehertzendenean.

Espiagai guztiak bereganatu zituen hizkeraglorioso harekin. Halako hitzak eskatzen zituenegoera baten seriotasunak jota utzi zituen muti-lak. Espioitza eskolako zeregin nagusia bihurtuzenez, Takashi Kato txikiak, hirugarren mailakoikaslea, ez zuen handik aurrera bakarkakomomentu bat izan. Takashik bi behatz altxatzenbazituen eskolan, Robbiek Mutil Auxiliar haieta-ko bati begiratu esanguratsua bota, eta segituanbigarren esku bat goratzen zen airera. Takashieskolatik atera eta etxera abiatzen zenean,gutxienez bost mutil bide bazterreko sastrakaartetik arrastaka joaten ziren. Azkenean ordea,Takashiren aitak, Mr. Katok, tiro bat bota zuenilunpetara gau batez, aurpegi zuri bat ikusi ondo-ren bere leihotik etxe barrurantz begira. RobbiekAuxiliarrak elkartu, gogoz bestera, eta espioitzakeguzkia sartutakoan bukatu behar zuela aginduzuen. «Gauez ezin dute egin ezer benetan inpor-tanterik», azaldu zien.

Luzarora, Takashik ez zuen sufritu berarizuzendutako espioitza harekin, zeren. Auxilia-rrek zaindu egin behar zutenez, ezin zuteneskursio garrantzitsurik egin Takashi ere beraie-

kin eraman gabe. Toki guztietara gonbidatzenzuten, inork ez baitzuen onartzen atzean utziaizatea japoniarrari zelata egiteko.

Mutil Auxiliarrek laster jaso zuten heriotza-kolpea, Takashik nola edo hala taldearen berriizan eta bertan parte hartzen uzteko eskatu zue-nean.

— Nola ametituko zaitugu ba —azaldu zionRobbiek onez onean—. Begira, zu japoniarrazara, eta guk gorrotoa diogu Japongo jendeari.

Takashi malkoka zegoen ia.— Hemen jaio nintzen, zuek bezalaxe —esan

zuen—. Zuek bezain Amerikar ona naiz, ez al dahala?

Robbiek bere eginahala guztian pentsatuzuen. Ez zuen Takashirekin krudela izan nahi.Gero kopeta argitu zitzaion.

— Aizu, japonieraz hitz egiten al duzu? —gal-detu zuen.

— Horixe, nahiko ondo.— Beno, orduan gure interpretaria izan zai-

tezke eta mezu sekretuak argi ditzakezu.Takashi pozez zoratzen zegoen.

— Horixe baietz —hots egin zuen kartsuki—.Eta nahi baduzue, nire zaharra espiatuko dugu.

Baina kontu hura akabo zen. Mr. Katoren kon-tra bakarrik zuzen zezaketen beren borroka, etaMr. Kato urduriegia zen bere eskopetarekin.

Halloween eguna pasa zen, eta bai Esker Oneguna ere. Bolada hartan. Robbiek mutilenganzuen eragina haien hiztegiaren ugaritzeanantzeman zen, eta oinetako edo arropa onekikogorroto erabatekoan. Ohartu gabean, Robbiekestilo bat ezarri zuen, ez berria, beharbada,baina ordura artekoa baino estuagoa. Ez zengizalegezkoa arropa onak janztea, eta are gehia-go, Robbierentzat irain bat zela pentsatzen zen.

Ostiral arratsalde batez Robbiek hamalauohar idatzi eta hamalau mutilen artean banatuzituen isilka eskolako patioan. Ohar guztiak ber-dinak ziren. Hala zioten: «Indio talde batek biharhamarretan nire etxean Estatu Batuetako presi-dentea erreko du zutoin bati lotuta. Isilka etorrieta egin zaunka azeriak bezala gure beheko sai-laren ondotik. Neu ere han izango naiz eta arimazoritxarreko hori salbatzera eramango zaituz-tet.»

Miss Morganek zenbait hilabete bazerama-tzan Junius Maltby bisitatzera joateko asmoare-kin. Bere jakin-mina are handiagoa egin zen hariburuz entzundako istorioekin eta haren semea-rekin zeukan harremana zela medio. Aldianbehin, ikasgelan, mutilen batek informazio harri-garriren bat zabaltzen zuen. Esate baterako,bere ergelkeriagatik benetako ospea zuen umebatek Hengestek eta Horsak Britain Handia inba-ditu zutela esan zion. Umeak, beste erremediorikizan ez zuenean, informazioa Junius Maltbyren-gandik zetorrela aitortu zuen, eta neurri bateansekretu antzeko zerbait zela. Ahuntzaren istoriozahar hura ikaragarri dibertigarria irudituzitzaion maistrari eta idatzi egin zuen aldizkaribaterako, baina ez zion inork erosi. Hamaikaaldiz jarria zuen Maltby-tarren granjara joatekoeguna.

Abenduko larunbat goiz batez, esnatuzenean, airean jela aurkitu zuen eta eguzki argi-tsua distiraka. Gosaldu ondoren panazko gonaeta mendiko botak jantzi eta etxetik atera zen.Atarian arrantxoko txakurrak samurtu nahianibili zen berarekin joan zitezen, baina haiek isa-

tsei eragitea besterik ez zuten egin, eta eguzki-tan lo egitera itzuli ziren.

Maltby-tarren etxea bi miliara zegoen gutxigorabehera, Gato Amarillo izeneko mendi-lepotxikian. Erreka bat zegoen errepidearen ondotikzihoana, eta haltzen azpian oparo hazten zirenezpata itxurako garoak. Ia hotza egiten zuenmendi-lepoan, eguzkia artean mendiaren gailu-rreraino igo gabe baitzegoen. Halako batean,paseatzen zihoala, bere aurrean pausoak etaahotsak aditu ote zituen iruditu zitzaion, bainabizkor-bizkor bihurgunearen bestaldera helduzenean, inor ez zuen ikusi. Nolanahi ere, errepi-de ondoko sastrakek kraskatako misteriotsuakateratzen zituzten.

Sekula hara joan gabea izan arren, Miss Mor-ganek ezagutu egin zuen Maltby-tarren terrenoabertara ailegatu zenean. Hesiak lurrean erdietzanda zeuden, nekatuta bezala sasien gehie-gizko kargaren pean. Fruta-arbolek adar biluziakluzatzen zituzten belar-gaiztoen mordoilotik.Basa-masusten laharrak sagarrondoetan goraigotzen ziren; katagorri eta untxiek ihes egitenzuten bere oinazpitik, eta ahots eztiko usoak

hegal ziztukariekin aireratzen ziren. Basa-udarealtu batean eskinoso batzar bat garrasi etagarrasi ari zen, eztabaida kakofonikoan. Orduan,goiz izoztuaren gloriak kapa iletsu batez janztenzuen zumar baten ondoan, Miss MorganekMaltby-tarren teilatuko oholxa kiribildu eta gorol-diotsuak ikusi zituen. Bere gelditasun hartan,ehun urte lehenago abandonatua zirudienetxeak. «Zer hondatua eta utzia», pentsatu zuenMiss Morganek. «Zer xarma eta zarpailkeria era-batekoak!» Esparrura sartu zen bere hesolatikzintzilik zegoen langa batetik. Granjako etxeor-deek kolore grisa zeukaten eguraldiaren eragi-nez, eta murruen saihetsetan gora, aihen arau-gabeek beren behatzak luzatzen zituzten. MissMorganek etxearen ertza inguratu eta bertangelditu zen; zabaldu egin zitzaion ahoa eta hotzi-kara batek bere bizkar-hezurra zeharkatu zuen.Esparruaren erdian zutoin sendo bat zeukatentente jarrita, eta gizon zahar eta zarpailtsu bathari lotuta zegoen soka buelta askorekin. Bestegizon batek, aurrenekoa baino gazteagoa etatxikiagoa, baina are zarpailtsuagoa, sastrakakpilatzen zituen gatibuaren oinen ondoan. Miss

Morganek dardara egin eta etxearen bestalderajo zuen atzera. «Horrelako gauzak ez dira gerta-tzen», esaten zion bere buruari. «Ametsetan arizara. Horrelako gauzak ezin dira gertatu.» Etaorduan bi gizonak solasik adiskidetsuenean arizirela aditu zuen.

— Ia hamarrak dira —zioen borreroak.Gatibuak erantzun zuen:— Bai, eta kontuz ibili sastraka horiei su ema-

terakoan. Ailegatu direla seguru jakin arte ezpiztu.

Miss Morganek ia-ia garrasi egin zuen, lasai-tuta. Zutoin aldera abiatu zen pauso apur batdudatiez. Libre zegoen gizonak jiratu eta ikusiegin zuen. Segundo batez harrituta bezala geldi-tu zen, baina berehala bere onera etorriz, erre-berentzia egin zion Miss Morgani. Galtza urratueta bizar narraseko gizon batengandik etorriaizanik, erreberentzia barregarria eta xarmanga-rria izan zen.

— Maistra naiz —azaldu zuen Miss Morganekarnaska—. Paseoan abiatu eta etxe hau ikusidut. Auto-de-fé hau benetakoa zeia pentsatu dutune batez.

Juniusek irribarre egin zuen.— Bai benetakoa izan ere. Zuk uste baino

serioagoa da. Erreskate taldea zinela pentsatudut une batez. Laguntza hamarretan heltzekoada, badakizu.

Azeri marru basatiak lehertu ziren etxearenbeheko aldean, sahats artean.

— Laguntza izango da hori —jarraitu zuenJuniusek—. Barkaidazu, Miss Morgan... izen horiduzu, ezta? Ni Junius Maltby naiz, eta beste gizonhau berriz egun arruntetan Jakob Stutz da. Gaur,ordea, Estatu Batuetako presidentea da, Indioekune batetik bestera erreko dutena. Hasierabatean Ginebra izango zela pentsatu genuen,baina erabateko antzik izan gabe ere, plantahobea dauka Presidentetarako Ginebra izatekobaino, ez al zaizu iruditzen? Gainera ez zuengonarik jantzi nahi.

— Horrelako txorakeriarik! —esan zuen Presi-denteak gogo onez.

Miss Morganek barre egin zuen.— Ikusi al dezaket erreskatea, Mr. Maltby?— Ni ez naiz Mr. Maltby, ni hirurehun indio

naiz.

Azerien marru hotsa berriro lehertu zen.— Zoaz haranzko hartara —esan zuten hiru-

rehun indioek—. Hala ez zaituzte larru-gorritzathartu eta bertan mastrakatuko.

Erreka aldera begiratu zuen. Sahats batenadarra indarrez mugitzen zen. Juniusek pospoloapiztu bere galtzetan eta su eman zion sastraka-ri, zutoinaren oinean. Garra gorantz zihoala,sahatsak lehertu bezala egin ziren puska asko-tan eta puska bakoitza mutil bat bihurtu zen,garrasika zetorrena. Multzoa aurrerantz oldartuzen, modu badaezpadako eta latzean armatuta,frantziarrak bezalaxe Bastillari eraso ziotenean.Garrak Presidentea miazkatzera zihoazenunean, jo ostikoz eta baztertu egin zuten suabortizki. Salbatzaileek askatu sokak esku sutsue-kin, eta Jakob Stutz libre eta pozik gelditu zen.Ondorengo zeremoniak ez zuen hunkigarritikerreskateak baino gutxiago izan. Mutilek militaragurra egiten zuten bitartean, Presidenteakhaien ilara guztia zeharkatu eta berun pusketabat ipini zuen mutil bakoitzaren paparrean.HEROI hitza zeramana sakonki grabatuta.Horrenbestez amaitu zen jostaketa.

— Datorren larunbatean azpijoko miserablehau antolatu duten zital errudunak urkatukoditugu —iragarri zuen Robbiek.

— Zergatik ez orain? Urka ditzagun orain! —oihukatu zuen taldeak.

— Ez, gizonak. Gauza pila dago egiteko.Urkabea prestatu behar dugu.

Bere aitagana jiratu zen.— Urkatuak zuek biok izan beharko duzue,

noski —esan zuen. Une batez irrikaz begiratuzion Miss Morgani, eta gero, gogoz kontra beza-la, burutik kendu zuen.

Miss Morganek inoiz pasatako arratsalderikatseginenetakoa izan zen hura. Sikomoroarenadarrean ohorezko tokia eman arren, mutilek ezzioten jadanik maistrari bezala begiratzen.

— Gusturago egongo zinateke oinetakoakkenduz gero —proposatu zion Robbiek, eta beragusturago sentitu zen botak kendu eta hankakuretan sartu zituenean.

Arratsalde hartan Aleutiar irletako indioenartean aurkitzen diren kanibal taldeei buruz min-tzatu zen Junius. Mertzenarioak Cartagoren kon-tra nola bihurtu ziren kontatu zuen. Lazedemo-

niarrak deskribatu zituen, Termopiletan hil bainolehen beren ilea orrazten. Makarroien jatorriaazaldu zuen, eta bera bertan izan balitz bezala-xe hitz egin zuen kobrearen aurkikuntzaz. Azke-nik, Jakob egoskorra Juniusen kontra hasi zeneangizona Lurreko Paradisutik bota zuteneko hurazela-eta, eztabaida koxkor bat piztu zen, etamutilak etxerantz abiatu ziren. Miss Morganekaurrea hartzen utzi zien, berak lasai pentsatunahi baitzuen gizon xelebre hari buruz.

Bai maistrak bai bere ikasleek izu-ikaraz itxa-roten zuten eskola-batzarraren bisita eguna.Zeremonia handiko eguna izaten zen. Lezioakurduri errezitatzen ziren eta hitz bat oker idaz-teak krimen kapitala zirudien. Ez zen umeekhanka-sartze gehiago egindako egunik, edomaistraren nerbioak hain airean egondakorik.

Zeruko Belardietako eskola-batzarrak Aben-duaren 15eko arratsaldean egin zuen bere bisi-ta. Bazkaldu eta segituan erreskadan sartu zirendenak, itxura goibel, hiletatsu, eta apur batherabeaz. John Whiteside idazkaria zetorrenaurrena, zaharra eta kaskazuria, eta hezkuntzariburuz jarrera aski librea zuena, ibarrean behin

baino gehiagotan kritikatua. Bere atzetik PatHumbert zetorren. Berak hala nahi zuelako auke-ratu zuten Pat batzarkide. Gizon bakartia zen,inoren ezaupidean sartzeko lehen pausoa ema-ten ez zekiena, eta edozein modu bilatzen zuenabere burua harremanatzera behartzeko. Berearropak zurrunak eta tristeak ziren, Washington-go Lincolnen estatua eseriak daraman brontzez-ko trajea bezalakoxeak. T. B. Allen zetorrenhurrena, pasillotik aldaroka modu zabar sama-rrean. Ibarreko merkatari bakarra zenez, batzar-kide izatea legez zegokion. Bere atzetik Ray-mond Banks zetorren pauso-luzeka, handi etaalaitsu eta gorri-gorri esku eta aurpegiz. Ilarakoazkena Bert Munroe zen, partaide aukeratuberria. Eskolara egiten zuen lehen bisita zenez,Bertek kikildu samarra zirudien gela aurrekoeserlekuetara zihoala beste partaideen atzetik.

Batzarkide guztiak magistratuen antzeraeseri eta gero, emazteak sartu eta gelarenatzealdean aurkitu zuten eserlekua, umeenatzean. Ikasleak bihurritu egiten ziren urdurita-sunez. Inguratuta zeudela sentitzen zuten, moz-tuta zeukatela ihesbidea, ihes egitera behartuz

gero. Eserlekuetan kiribiltzen zirenean, emaku-meen irribarre borondatetsuak ikusten zituzten.Mrs. Munroek magalean zeukan paperezko far-del handi batez ohartu ziren.

Klasea hasi zen. Miss Morganek, irribarre bor-txatua aurpegian, ongietorria eman zion batza-rrari.

— Ohikoa ez denik ez dugu egingo, jaunak —esan zuen—. Uste dut interesgarriagoa izangodela zuentzat, zuen funtzioa bete ahal izateko,eskola bere eguneroko martxan ikustea.

Handik oso gutxira, damututa zegoen huraesanaz. Ez zuen gogoratzen sekula hain umeergelik ikusi izana. Aho-sabai paralizatuetatikhitzen bat ateratzea lortzen zutenek ere, akatsikikaragarrienak egiten zituzten. Beren ortografialatza zen. Beren irakurketak ero baten totelkeriaekartzen zuen gogora. Batzarkideak duintasunagordetzen saiatu ziren, baina ezin izan zirenegon irribarretxo batzuk egin gabe umeengatiksentitzen zuten lotsagatik. Miss Morganen kope-tan izerdi mehe bat agertu zen. Batzar irainduaklanpostutik botatzen zuela ere imajinatu zuen.Atzean eseritako emazteek irribarrez jarraitzen

zuten, urduri, eta denbora tantoz tanto bezalazihoan. Umeek aritmetika lardaskatu eta itxura-gabetu zutenean, John Whiteside bere eserleku-tik altxa zen.

— Eskerrik asko, Miss Morgan —esan zuen—.Baimena ematen badidazu, hitz batzuk zuzendu-ko dizkiet umeei, eta gero nahi baduzu bidal itza-zu kanpora. Sari bat behar lukete gu hemen edu-kitzeagatik.

Maistrak hasperen egin zuen lasaituta.— Hortaz ulertzen duzu ez direla normalean

bezain ondo aritu? Eskerrak jabetu zaren.John Whitesidek irribarre egin zuen. Makina

bat maistra gazte urduri ikusiak zituen eskola-batzarraren bisita egunean.

— Dezaketen guztia erakutsi dutela ustebanu, eskola itxiko nuke —esan zuen.

Ondoren umeei hitz egin zien bost minutuz,gogor estudiatu behar zutela eta maistra maitebehar zutela esan zien. Urtez urte errepikatuta-ko hitzalditxo labur eta erraza izan zen. Ikaslerikzaharrenek askotan entzuna zuten. Bukatu zue-nean, umeak bidaltzeko eskatu zion maistrari.Ikasleak ilaretan atera ziren, bake-bakean, baina

beren buruak kanpoan ikusi zituztenean, hartuzuten arindua gehiegizkoa izan zen. Uhuri etagarrasiekin, ahal zuten guztia egin zuten elkarhiltzeko, zela tripak atereaz, zela lepoa moztuz.

John Whitesidek bostekoa eman zion MissMorgani.

— Ordena mantentzeko zu baino maistrahoberik sekula ez dugu izan —esan zion jator—.Umeek zenbat maite zaituzten jakingo bazenu,uste dut lotsatu egingo zinatekeela.

— Ume onak dira-eta —adierazi zuen berakleialki—. Ikaragarri onak dira.

— Horixe —onartu zuen John Whitesidek—.Eta bide batez esanda, zer moduz konpontzenda Maltby gaztetxoa?

— Ba begira, mutiko bizkorra da, ume bere-zia. Nik uste dut oso buru argikoa dela.

— Beratzaz hitz egiten aritu gara batzarrarenbileran, Miss Morgan. Jakingo duzu, noski, bereetxeko bizimodua ez dela inolaz ere behar beza-lakoa. Arreta berezia eskaini diot gaur arratsal-dean. Ume gizarajoa juxtu-juxtu doa jantzita.

— Beno, etxe bitxia da.

Miss Morgani iruditu zitzaion defendatu eginbehar zuela Junius.

— Ez da ohiko etxea, baina txarra ere ez da.— Ez gaizki ulertu, Miss Morgan. Ez dugu tar-

tean sartzeko asmorik. Bakarrik pentsatu duguondo egongo zela mutikoari gauza batzuk ekar-tzea. Bere aita oso pobrea da, badakizu.

— Badakit —esan zuen Miss Morganek adei-tsuki.

— Mrs. Munroek arropa batzuk erosi dituberarentzat. Hots egiten badiozu, eman egingodizkiogu.

— Oh! Ez, ez nuke nahi... —hasi zen Miss Mor-gan.

— Zergatik ez? Alkandoratxo batzuk, galtzapare bat eta zapata batzuk, hori da dena.

— Baina bera lotsatu egin liteke horrekin. Mr.Whiteside. Urguilu handiko mutikoa da.

— Lotsatu arropa egokiak edukitzeaz? Zertxorakeria! Denez ere ez edukitzeak emanbeharko lioke lotsa. Baina horretaz aparte, hotzhandiegia egiten du urte garai honetan oinutsikibiltzeko. Azken aste honetan izotza egon dalurrean goizero.

— Nahiago nuke emango ez bazenizkiote —esan zuen etsita—. Benetan nahiago nuke eman-go ez bazenizkiote.

— Miss Morgan, ez al zaizu iruditzen exajera-tzen ari zarela? Mrs. Munroek bere borondate onguztiarekin erosi dizkio gauzak. Mesedez hotsegiozu, eman diezazkion.

Une bat geroago hantxe zuten Robbieaurrean. Ile banatua aurpegira erortzen zitzaion,eta bere begiek dizdizka segitzen zuten patiokojolasean jarritako grinagatik. Gelaren aurreal-dean bildutako taldeak atsegin begiratzen zion,ahalegina eginez bere arropa zarpailduei modunabarmenegian ez begiratzeko. Robbiek bereingurura begiratu zuen ezinegonez.

— Mrs. Munroek zerbait dauka zuretzat,Robert —esan zuen Miss Morganek.

Orduan Mrs. Munroe aurreratu eta Robbierenbesoetan jarri zuen fardela.

— Zer mutil-koskor polita!Robbiek paketea kontu handiz lurrean utzi

eta eskuak bizkarrera eraman zituen.— Ireki ezazu, Robert —esan zuen T. B. Alle-

nek zorrozki—. Zer edukazio da hori?

Robbiek minduta begiratu zion— Bai, jauna —esan, eta soka askatu zuen.Alkandorak eta galtza berriak bere aurrean

azaldu, eta haiei begira geratu zen ulertu ezinik.Bat-batean, haren esanahia konprenitu balubezala izan zen. Aurpegia erabat gorritu zitzaion.Une batez ingurura begiratu, sarean harrapatu-tako animalia bezain urduri, eta segidan tximis-taren habailan alde egin zuen atetik, arropamunto txikia bere atzean utzita. Batzarkideek bipauso aditu zituzten portxean, eta halaxe ezku-tatu zen Robbie.

Mrs. Munroek maistragana jo zuen etsipenez.— Zer gertatzen zaio ordea?— Nik uste lotsatu egin dela —esan zuen Miss

Morganek.— Baina zergatik lotsatu behar zuen? Jator

portatu gara berarekin.Maistra esplikatzen saiatu zen, eta hartan ari

zela amorrazio pixka bat sentitu zuen jendeharengana.

— Nik uste, begira, gauza bat esango dizuet,nik uste oraintxe arte ez duela jakin pobrea zela.

— Nire errua izan da —desenkusatu zen JohnWhiteside—. Sentitzen dut, Miss Morgan.

— Zer egin dezakegu bere alde? —galdetuzuen Bert Munroek.

— Ez dakit. Egia esan ez dakit.Mrs. Munroe bere senarragana bihurtu zen.— Bert, uste dut lagungarri izan litekeela zu

Mr. Maltbyrekin hitz egitera joatea. Jator porta-tzea besterik ez dizut eskatzen. Esaiozu, besterikgabe, mutil-koskorrek ez luketela izotzetan oinu-tsik ibili behar. Beharbada horrelako hitz batlagungarri izango da. Mr. Maltbyk arropak onar-tzeko esan liezaioke Robert txikiari. Zer iruditzenzaizu, Mr. Whiteside?

— Ez zait gustatzen. Bozketa egin beharkoduzue nire iritzia baztertzeko. Nahiko kalte egindut.

— Nik uste bere osasuna garrantzitsuagoadela bere sentimenduak baino —ekin zion berri-ro Mrs. Munroek.

Abenduaren hogeian eskola itxi zuten Egube-rri asterako. Oporrak Los Angelesen pasatzeko

asmoa zuen Miss Morganek. Bidegurutzeanzegoela Salinaseko autobusari itxoiten, gizon bateta mutil-koskor bat ikusi zituen Zeruko Belar-dietako errepidetik hurbiltzen. Arropa berri mer-keez jantzita zihoazen, eta nola batak hala bes-teak hanketako minez bezala ematen zuen pau-soa. Aldera izan zituenean, Miss Morganek mutil-koskorrari arretaz begiratu, eta Robbie zela ikusizuen. Aurpegi zapuztua eta atsekabetua zeukan.

— Hara, Robert! —hots egin zuen Miss Mor-ganek—. Zer gertatzen da? Nora zoazte?

Gizonak hitz egin zuen.— San Franciscora goaz, Miss Morgan.Miss Morganek begiak altxa zituen bizkorki.

Junius zen, bizarra moztuta. Hain zaharra zenikez zitzaion behin ere iruditu Miss Morgani. Berebegiek ere, gazte izandakoak, zaharrak zirudi-ten. Baina, jakina, bizarrak azala eguzkitatikgorde ziolako zegoen hain zurbil. Bere aurpegiaknahasmen handiko espresioa ageri zuen.

— Oporretara al zoazte? —galdetu zuen MissMorganek—. Ikaragarri gustatzen zaizkit hirikodendak Eguberri partean. Egun osoak pasakonituzke haiexei begira.

— Ez —erantzun zuen Juniusek astiro—. Ustedut betirako geldituko garela han. Kontableanaiz, Miss Morgan. Edo kontablea nintzen behin-tzat orain hogei urte. Lanen bat aurkitzen saiatu-ko naiz.

Pena adierazten zuen bere ahotsak.— Baina zergatik egiten duzu hori? —galdetu

zion Miss Morganek.— Ba zera —azaldu zuen Juniusek soil-soil—

ez nekien hemen geldituta mutilari kalte egitenari nintzela. Ez nuen horretaz pentsatu behinere. Pentsatu beharko nuen, noski. Konprenitukoduzun bezala, ez luke pobretasunean hazi behar.Konprenitzen duzu, ezta? Ez nekien zer zioenjendeak gutaz.

— Zergatik ez zara arrantxoan geratzen?Arrantxo ona da, ezta?

— Baina ezingo nuke hortik bizimodua atera,Miss Morgan. Ezer ez dakit nekazaritzaz. Jakobarrantxoko gorabehera eramaten saiatuko da,baina badakizu, oso nagia da Jakob. Geroago,ahal dudanean, arrantxoa salduko dut Robbiekinoiz izan ez dituen zenbait gauza izan ditzan.

Miss Morgan haserre zegoen, baina aldiberean negarrez hasteko zorian sentitzen zen.

— Jende ergelak esaten dizun guztia ez duzuba sinetsiko, ezta?

Juniusek harrituta begiratu zion.— Ez horixe. Baina zeuk ere ulertuko duzu

koskortzen ari den mutikoa ez dela animalia txikibat bezala hezi behar, ez al da egia?

Autobusa errepidean azaldu zen, beraiekzeuden tokirantz hurbilduz. Juniusek Robbie sei-nalatu zuen:

— Ez zuen etorri nahi. Ihes egin zuen mendi-ra. Bart harrapatu dugu Jakob eta biok. Denboragehiegi darama animaliatxo bat bezala bizitzen,badakizu. Gainera, Miss Morgan, ez daki zerederki biziko garen San Franciscon.

Autobusa kirrinkada hotsez gelditu zen.Junius eta Robbie igo eta atzealdean eseri ziren.Miss Morgan haien ondoan jartzera zihoan. Bainabat-batean buelta eman eta txoferraren ondoaneseri zen. «Jakina», esan zuen berekiko. «Baka-rrik egon nahiko dute, jakina.»

7

Guillermo Lopez zaharra alabak nahiko hazi-ta zituela hil zen, herentzia bezala berrogei Areutzita malda arrokatsutan, eta dirutan ezer ez.Txabola bat zuten bizitoki, karez zuritua eta txa-pazko teilatuarekin, aldamenean letrina batzuena, putzu-zulo bat eta estalpe bat. Lur ido-rrean ez zen ia ezer ere sortzen, bakarrik laha-rrak eta salbia loreduna, eta ahizpak gogotiksaiatu arren beren baratzetxoak apenas ematenzuen barazkirik. Bolada batez, martirio latzean,gosea pasa zuten, baina azkenean haragia garai-le atera zen. Lodiegiak eta alaiegiak ziren erlijio-arekin zerikusirik ez zuen zerbaitengatik, alegiajanaren asunto harengatik, beren buruak marti-rizatzeko.

Egun batez Rosak burutapen bat izan zuen:— Ez al ditugu guk egiten ibarreko tortillarik

onenak? —galdetu zion bere ahizpari.— Gure amagandik ikasi geninan arte hori —

erantzun zuen Mariak debozioz.

— Hortaz salbatuta gauden. Entxiladak, torti-llak eta tamalak egin eta Las Pasturas del Cielo-ko jendeari salduko zizkionagu.

— Jende horrek erosiko dituela iruditzen alzain? —galdetu zuen Mariak ezkor.

— Entzun, gauza bat esango dinat-eta, Maria.Monterreyn toki asko zeuden gureak baino askoztortilla kaskarragoak saltzen dituztenak. Eta sal-tzaileak oso aberatsak ditun. Urtean hiru aldizsoineko berria estreinatzen dinate. Eta haien tor-tillak konpara al daitezke gureekin? Gure amagogoan hartuta egiten dinat galdera hori.

Mariaren begiak emoziozko malkoz gainezkazeuden.

— Ez, ezin ditun konparatu —deklaratu zuenkartsuki—. Mundu osoan ez zegon geure amarenesku sainduek egindako tortilla haiek bezalako-rik.

— Beno, hortaz, adelante! —esan zuen Rosakerabakita—. Hain onak badira, erosiko dizkin jen-deak.

Prestakuntza ardailatsuko astea izan zenondorengoa, bi ahizpek izerditan pasa zutena,garbiketa eta apainketa lanetan. Dena bukatu

zutenean, beren etxetxoak kare kapa berria zeu-kan barrutik eta kanpotik. Geranio zuztarrak zeu-den aldatuta sarrerako eskailera-mailen ondoan,eta urtetan pilatutako traste zahar guztiakerreak zituzten. Etxearen aurrealdeko gelarijatetxe baten itxura eman zioten, eta bi mahaizeuden bertan, hule horiz jantziak. Errepideondoko hesian, pinuzko ohol batek iragartzenzuen: «Tortillak, entxiladak, tamalak eta besteberezitasun espainiarrak, R. & M. Lopez.»

Bezeroak ez ziren arrapaladan etorri. Egiaesan, oso gutxi etorri ziren. Bi ahizpak berenmahai hori haiexetan eseri eta itxoin egitenzuten. Umeak bezalakoak eta alaitsuak ziren,eta ez oso txukunak. Siletan eseri eta fortunariitxoiten zioten. Baina bezero bat sartu orduko,azkar asko zutitzen ziren hari kasu egiteko.Barre egiten zuten gogotik bezeroak esandakoguztiarekin; harro mintzatzen ziren beren arba-soez, eta biek prestatutako tortillen fintasunzoragarriaz. Ukalondoraino goratzen zituztenmahukak beren azalaren zuritasuna erakusteko,Indio odola ukatzeko lehia bizian. Baina osobezero gutxi etortzen ziren. Ahizpak zailtasunak

aurkitzen hasi ziren negozioarekin jarraitzeko.Ezin zituzten beren produktuak kantitate han-dian prestatu, hondatu egingo baitziren luzarogordez gero. Tamalek haragi freskoa behar dute.Beraz, tranpak jartzen hasi ziren txori etauntxientzat; txolarre, zozo eta larretxoriak kaio-letan edukitzen zituzten haietaz behartu artetamalak egiteko. Eta hala eta guztiz negozioamakalduz zihoan.

Goiz batez Rosa aurrean jarri zitzaion ahizpa-ri.

— Lindo zahar hori tresnatu behar dun,Maria. Artabururik gabe geratu gaitun.

Zilarrezko txanpon bat jarri zuen Mariareneskuan.

— Hoa Monterreyra, baina gutxi erosi —esanzion—. Negozioa hobetzen denean mordoa erosi-ko dinagu.

Mariak, obedituz, ahizpari musu eman etaestalpe aldera abiatu zen.

— Eta, Maria... batere dirurik sobratzenbazain, erosi gozoki bana biontzat... gozokihandi bana.

Arratsalde hartan etxeratu zenean, Mariaknabarmenki isila aurkitu zuen bere ahizpa. Baioihu zorrotzak eta garrasitxoak, bai joan-etorria-ren xehetasun guztiei buruzko eskaerak, berriroikustean elkarri egin ohi zizkiotenak, faltan zeu-den. Rosa silan eserita zegoen mahaietakobatean, eta aurpegian kontzentraziozko zimurbat ageri zuen.

Maria herabeki hurbildu zen.— Oso merke erosi dizkinat artaburuak —

esan zuen—. Eta begira, Rosa, begira gozokia.Handietakoa, eta lau zentabo bakarrik!

Rosak hartu eskaintzen zioten karameluzkobarratxoa eta puska handi bat ahora eramanzuen. Kopeta zimurtuta segitzen zuen, pentsa-kor. Maria aldamenean eseri zitzaion, irribarreeginez eztiro, xelebreki, eta, isil-isilik, bere par-tea eskatuz ahizparen karga hartatik. Rosa har-kaitz bat bezala zegoen eserita eta bere karame-luzko barratxoa miazkatzen zuen. Bat-batean,begirazo bat bota zuen Mariaren begietara.

— Gaur —esan zuen solemnitatez— gaurbezero bati eman zionat neure burua.

Maria negar-zotinka hasi zen emozio etajakin-minez.

— Ez gaizki ulertu —jarraitu zuen Rosak—. Ezdinat dirurik hartu. Gizona hiru entxilada jandazegonan... hiru!

Maria urduritasunezko ume-antsia txorrotxezlehertu zen.

— Hago lasai —esan zion Rosak—. Zer irudi-tzen zain egin behar dudala orain? Aurrera ate-rako bagara animatu egin behar dizkinagu gurebezeroak. Eta hiru hartu dizkin, Maria, hiru entxi-lada! Eta ordaindu egin dizkin. Eta? Zer iruditzenzain?

Mariak sudurrari ziztatu eta, ahizparen arra-zoinamenduaren aurrean, bere kemen moralaadierazi nahi izan zuen.

— Nik uste, Rosa, nik uste gure ama pozikegongo litzatekeela, eta nik uste hire arima erealaitu egingo litzatekeela Ama Birjinari eta SantaRosari barkamena eskatuko bahie.

Rosak zabalki irribarre egin eta besoetanhartu zuen Maria.

— Horixe da egin dudana. Gizona joan ordu-ko. Gizonari etxetik ateratzeko betarik emanbaino lehen horretantxe ari nindunan.

Maria ahizparen besoetatik libratu eta beregelara joan zen malkoak isuriz. Hormako AmaBirjin txikiaren aurrean belaunikatuta egon zenhamar minutuz. Gero altxa eta Rosaren besoeta-ra bota zen.

— Rosa, ahizpa nirea —hots egin zuen alai-ki—. Uste dinat, uste dinat nik ere animatu egin-go ditudala bezeroak.

Lopez ahizpek elkar estutu zuten besarkadahandi batean, beren alaitasunezko malkoaknahastuz.

Egun hark bihurgune bat ezarri zuen Lopezahizpen asuntoetan. Egia da negozioa ez zelaloratu, baina handik aurrera, behar hainbat«berezitasun espainiar» saldu zituzten su-aldeanjana edukitzeko eta beren bizkar zabal, borobile-tan kolore biziko soineko estanpatuak eramate-ko. Tinko zirauten erlijioari zegokionez. Bietakobatek bekatu egiten zuenean, xuxen-xuxeneanezkaratzera jo —orain han baitzeukaten portze-lanazko Ama Birjin txikia, bi logeletatik eskurago

edukitzearren— eta errezatu egiten zuen barka-men eske. Ez zuten itxoiten bekatuak pilatu arte.Egin ahala aitortzen zituzten. Ama Birjinarenazpian leunduta zegoen zorua, kamisoiez belau-nikatzen ziren tokian.

Bizitza oso atsegina bihurtu zen Lopez ahiz-pentzat. Bien artean ez zegoen norgehiagokarenzantzurik, zeren, Rosa zaharragoa eta ausarta-goa bazen ere, ia berdinak ematen baitzuten.Maria lodixeagoa zen, baina Rosa altuxeagoa,eta hori zen dena.

Orain etxea algarez eta entusiasmozkooihuez beteta zegoen. Kantatu egiten zuten,harri txapalei buruz makurtuta, tortillen orearitapatakoak eman bitartean beren esku gizen,indartsuekin. Bezero batek gauza barregarrirenbat esan zuela, edo Tom Bremanek, bere hiruga-rren tamala janez, zera esan zuela: «Rosa, bizi-modu oparoegia daraman. Esne mamitan bizitzehonek hesteak lehertuko dizkin, horrela jarrai-tzera...» eta bi ahizpak barrez bihurri-bihurrieginda egongo ziren ordu erdi batez. Hurrengoegunean ere, harriaren gainean tortillari tapata-koak eman bitartean, ateraldi hura gogoratu eta

barre egingo zuten ostera. Zeren ahizpa hauekbai baitzekiten barrea luzatzen, goxatzen etaentretenitzen, haren posibilitateak azken konda-rreraino xurgatu arte. Don Tom gizon egokiazen, zioten biek. Gizon dibertigarria, eta gizonaberatsa. Behin batez bost platerkada chile concarne jan zituen. Baina gainera, gizon aberatsgehienak ez bezala, hombre fuerte bat zen, oh,oso indartsua! Tortillentzako harrien gainetikburuari eragiten zioten adierazpen horrenaurrean, askojakinen erara eta oroiminez, ardoon batez gogoratzen diren bi aditu bezala.

Ez dezala inork pentsa ahizpek esku zabalazutenik animoak emateko orduan. Dirurik ezzuten onartzen ezpazen janariengatik. Bainagizonen batek beren plater haietatik hiru edogehiago jaten bazituen, ahizpen bihotz samurrakesker onez betetzen ziren, eta gizon hura anima-tua izateko gai bihurtzen zen.

Gau zoritxarreko batean, gizon batek, hiruentxilada jateko apetiturik ez zeukala-eta, lotsa-ren dirua eskaini zion Rosari. Beste bezerobatzuk ere baziren ordu hartan etxean. Elkarriz-keta pilpilean zegoela bota zen eskaintza. Bere-

hala itzali zen hotsa, isiltasun izutuari tokia egi-nez. Mariak eskuetan gorde zuen aurpegia. Rosaaurrena zurbildu, eta segidan gorri-gorri jarri zenbere odolaren oldarraz. Arnasestuka zegoenemozioz, eta begiak txinpartaka zeuzkan. Bereesku gizen, indartsuak arranoak bezala goratueta bere aldaketan pausatu ziren. Baina mintza-tu zenean, emozioari modu bitxian eutsiz min-tzatu zen.

— Iraina da hori niretzat —esan zuen lehor—. Beharbada ez dakizu Vallejo Jenerala ia gurearbasoa dela, hurbil-hurbileko senidea dugu-eta.Geure zainetan odol garbia dago. Zer esangoluke Vallejo Jeneralak adituko balizu? Ezpataatera gabe egoterik izango lukeela uste al duzu,bi dama, bere senide hurbil-hurbilak, nota irain-tzen dituzun adituta? Hori uste al duzu? «Emaku-me lotsagarriak zarete!», esaten diguzu. Nor etagu, California guztiko tortillarik txapalenak etaonenak egiten ditugunok. —Arnaska zegoenbere burua kontrolatzeko egin beharra zeukanahaleginagatik.

— Asmo txarrik gabe esan dut —egin zuenantsi irain-egileak—. Jainkoarren, Rosa, asmotxarrik gabe esan dut.

Orduan Rosari joan egin zitzaion haserrea.Bere eskuetako batek, hegan altxa aldakatik,larretxori bat bezala oraingoan, eta keinu bategin zuen ia tristeki ate aldera.

— Zoaz —esan zuen eztiro—. Ez dut usteasmo txarrik zenuenik, baina halere iraina hor-txe dago. Eta orain —gaineratu zuen, akusatuaisil-isilik atetik ezkutatzen zen bitartean—, etaorain, beste inork nahi al du chiles con frijolesplaterkada bat? Nork nahi du? Chiles con frijolesmunduan parerik gabeak!

Gehienetan zoriontsu ziren, bi ahizpa horiek.Mariak, izaera oso delikatu eta goxokoa, geraniogehiago aldatu zituen etxe inguruan, eta malbagorriak jarri zituen hesiaren jira guztian. Salina-sera egindako bidaia batean, Rosa eta Mariaketxerako txanoak erosi eta elkarri erregalatu ziz-kioten, zinta arrosa eta urdinekikoak eta azpikozgora jarritako habien itxurakoak. Moda gorrianzeuden! Elkarren ondoan ipinita ispilura begira-tu, burua jiratu eta irribarre egin zioten elkarri

apur bat tristeki, pentsatuz: «Hau da egun han-dia. Hau da beti zorion garaia bezala gogoratukodugun aldia. Zer lastima irauterik ez izatea.»

Bizimodu hark ez irauteak beldur ematen zio-lako, Mariak lore txarro handiak edukitzen zituenbere Ama Birjinaren aurrean.

Baina gutxitan nozitzen zituzten halakoaurresentipenak. Mariak fonografo txiki bat erosizuen disko eta guzti: tangoak, baltsak... Ahizpeklanari ekiten ziotenean, harriei buruz makurtuta,makina martxan jarri eta musikaren konpaseanprestatzen zuten tortillen orea.

Ezinbestekoa zen bezala, Zeruko Belardieta-ko ibarrean berehala zabaldu zen Lopez ahizpakemakume txarrak zirelako zurrumurrua. Ibarrekodamek hotz hitz egiten zieten pasaeran. Ezinez-koa da jakitea nola heldu zitzaien dama haieiberria. Senarrek esanda ez behintzat, noski,baina nolanahi ere bazekiten; beti jakiten dute.

Larunbat batean, egunsentia baino lehen-txeago, Mariak mandatresna zahar, sokez kon-pondua atera eta Lindoren hezurren gaineanjarri zuen girnalda bat bailitzan. «Izan ezakkemena, adiskide», esan zion zaldiari, aztal-uha-

lak lotzen zizkiola, eta, «Ahoa, mesedez, Lindonirea», ahokoa sartzen ziola. Gero atzera egiterabehartu zuen buggy zahar baten hagen artetik.Lindok estropezu egin zuen propio hagekin, betibezala azken hogeita hamar urteetan. Mariakhedeak kakotu zituenean, filosofo tristura astunbatez begiratu zion animaliak. Lindo zaharra ezzen jadanik kezkatzen bere irtenaldien jomugaz.Zaharregia zen etxera itzultzeko ideiarekin sus-pertzeko ere, behin atera eta gero. Oraingohonetan, bere ezpain lodiak goratu, hortz hori,luzeak agerian utziz, eta imintzio etsia eginzuen.

— Bidea ez duk luzea —kontsolatu zuenMariak—. Poliki joango gaituk. Ez duk bidaiagatikbeldurtu behar, Lindo.

Baina Lindok beldurra zion bidaiari. Gorrotatuegiten zuen Monterreyko joan-etorria.

Buggya modu kezkagarrian hondoratu zenMaria gora igo zenean. Kontu handiz hartu zituenhedeak eskuetan. «Aurrera, adiskide», esanzuen hedeak astinduz. Lindok dardara egin eta,burua jiratuta, begiratu egin zion. «Aditzen alduk? Abiatu egin behar diagu! Erosketak egin

behar dizkiat Monterreyn.» Lindok burua astindueta belaun bat makurtu zuen erreberentziamoduko batean. «Aizak, Lindo!», hots egin zionMariak agintetsu. «Abiatu egin behar dugulaesan diat. Erabakita nagok. Eta haserre nagokgainera.» Bere amorrazio guztiarekin, Lindorenbizkar gainean astindu zituen hedeak. Lindokburua ia lurreraino makurtu, usnaka dabilenehiza-txakurrak bezala, eta esparrutik atera zenpoliki-poliki. Bederatzi milia egin beharko zituenMonterreyraino, eta beste bederatzi milia etxe-rakoan. Ondo asko zekien Lindok hori, eta jaki-teak etsipenez betetzen zuen. Baina orain, tinko-tasuna eta haserrea pasata, Maria bere eserle-kuan ondo jarri eta Waltz Moon tangoaren estri-billoa kantatzen hasi zen ezpain artean.

Muinoek dizdiz egiten zuten ihintzarekin.Mariak, aire fresko eta hezea arnastuz, ozenagokantatzen zuen, eta Lindok berak ere beresudur-zulo zaharretan nahiko gaztetasun aurkituzuen hats bafadak botatzeko. Larretxori batekaurrea hartu zien, postez poste hegaldatuz etaito beharrean kantatuz. Urrutian, bere aurreal-dean, Mariak gizon bat ikusi zuen errepidetik

oinez zihoana. Harrapatu baino lehen ere, ondoasko igarri zuen, haren pauso arrastakari etatximu antzekoagatik, Allen Hueneker zela, iba-rreko gizonik itsusiena eta lotsatiena.

Allen Huenekerrek, tximu baten ibilera iza-teaz gain, tximu baten itxura zuen. Mutil-kosko-rrek, adiskideak iraindu nahi zituztenean, Allenbehatzaz seinalatu eta esaten zuten: «Hortxezihoak hire anaia.» Beti asmatzen zuten bromaharekin. Allen berriz, hain lotsatia zenez, etabere itxurarekin hain izututa zegoenez, patilakuzten saiatu zen aurpegia gorde ziezaioten;baina bixar zakar, bakanak okerreko tokian haz-ten zitzaizkion eta bere simio itxura areagotzeabesterik ez zuten egiten. Andreak, bere buruahogeita hamazazpi urteko ikusita hartu zuensenartzat, eta Allen zelako ezagutzen zituengizon guztien artetik bere burua babesten ezzekien bakarra. Geroago argi eta garbi geratuzen emakume hark sistema berezi bat zuela,jeloskor egotea eskatzen zuena behar bezalafuntzionatzeko. Allenen bizitzan bere jelosia piz-tuko zuen ezer aurkitu ez zuenez, gauzak asma-tzen hasi zen. Istorioak kontatzen zizkien auzo-

koei senarrak emakumeekin zuen arrakastaz,edo hartaz fidatu ezinaz, edo ezkutuan burutzenzituen lege-hausteez. Berak ere sinetsi arte erre-pikatu zituen istorio horiek, baina auzokoekbarre egiten zioten atzetik Allenen bekatuez hitzegiten zuenean, zeren Zeruko Belardietanmundu guztiak baitzekien zer lotsati eta izutiazen gizontxo itsusi hura.

Lindo urtetsua estropezuka heldu zen AllenHuenekerren parera. Mariak arrapalada zalapar-tatsuan doan zaldia geldiarazteko bezala tiratuzien hedeei.

— Astiro, Lindo! Hago lasai! —hots egin zuen.Hedeen presiorik arinenarekin batera, Lindo

bertan kieto gelditu eta atseden osoko posturahartu zuen, artikulazioak kolokatsu, burua zintzi-lik.

— Egunon —esan zuen Mariak gizalegez.Allen errepide bazterrera apartatu zen, lotsa-

ti.— E’unon —esan zuen, burua jiratuz muino

bati begiratzeko arreta bortxatuaz.— Monterreyra noa —jarraitu zuen Mariak—.

Igo nahi al zenuke?

Allen bihurritu egin zen, eta zerua aztertuzuen hodei edo zapelatzen bat ikusten ote zuen.

— Autobus geltokiraino bakarrik noa —esanzuen bekozko ilunez.

— Eta? Bide puska bat badago haraino, ez?Gizonak patilak arraskatu zituen, erabakia

hartu ezinik. Eta gero, kotxean joateagatik bainogehiago egoerari bukaera emateagatik, buggyraigo eta Maria gizenaren aldamenean eseri zen.Maria alde batera baztertu zen gizona eserzedin, eta gero pixkanaka lehengo tokira itzulizen.

— Lindo, aurrera! —hots egin zuen—. Lindo,aditzen al didak? Segi aurrera, berriro haserre-tzea nahi ez baduk.

Hedeek klaskatako hotsa atera zuten Lindo-ren lepo inguruan. Animaliaren muturra lurre-rantz makurtu zen, eta azkenik bere paseo gel-doari ekin zion.

Puxka batean isilik joan ziren, baina luzegabe hizpidea ematea zer edukazio onekoa zengogoratu zitzaion Mariani.

— Bidaiatzeko asmotan, ezta? —galdetuzuen.

Allenek haritz bati begirazo bat bota etahitzik ez zuen esan.

— Nik behin ere ez dut trenik hartu —aitortuzuen Mariak une baten ondoren—, baina nireahizpa trenez ibilia da. Behin batez San Francis-cora joan zen, eta beste batean etxerako bideahartu zuen. Jende aberatsak zera esaten omendu, ona dela bidaiatzea. Nire ahizpa Rosak erehala dio.

— Ni Salinaseraino bakarrik noa —esan zuenAllenek.

— Ah! Ni askotan izan naiz han, noski. Rosaeta biok lagun pila bat daukagu Salinasen. Gureama hangoa zen. Eta gure aita sarritan joatenzen hara egurrarekin.

Allenek bere lotsaren kontra borroka egin etaesan zuen:

— Ezin izan dut Ford zaharra martxan jarri,bestela hantxe joango nintzen.

— Ford bat daukazu, hortaz? —Inpresionatu-ta zegoen Maria.

— Ford zahar bat besterik ez da.— Rosa eta biok ere askotan esan dugu egu-

nen batean Ford bat erosiko dugula akaso.

Orduan toki askotara joateko modua izangodugu. Jende aberatsak zera esaten omen du, onadela bidaiatzea.

Elkarrizketa ilustratzeko bezala, Ford zaharbat muinoaren goialdean azaldu eta orroka jaitsizen beraien aldera. Mariak gogor heldu zienhedeei.

— Hago lasai, Lindo! —hots egin zion. Lindokbatere kasurik ez zion egiten ez Mariari ez Ford-ari.

Mr. eta Mrs. Munroe zihoazen kotxean. Ber-tek lepoa luzatu zuen gurutzatu zirenean.

— Jainko santua! Ikusi al duzu hori? —galde-tu zuen barrez—. Ikusi al duzu andre-jale zaharhori Maria Lopezekin?

Mrs. Munroek irribarre egin zuen.— Hara, hara! —hots egin zuen Bertek—.

Broma polit askoa litzateke Hueneker atsoarizera esatea, bere agurea Maria Lopezekin ihesegiten ikusi dugula.

— Ez ezazu horrelakorik egin —esan zuentinko emazteak.

— Baina broma ona izango litzateke. Badaki-zu nola hitz egiten duen senarrari buruz.

— Ez, ez ezazu hori egin, Bert!Bitartean Mariak aurrera segitzen zuen, inu-

zenteki solas eginez bere gonbidatu ezkorrare-kin.

— Ez zara gure etxera etortzen entxiladakjatera. Ez dago gureak bezalako entxiladarik.Zeren, kontuz!, gure amari ikasi genion. Gureama bizi zenean, bai San Juango puntan, eta baiGilroiyko puntan ere, zera esaten zen, besteinork ez zekiela hain tortilla txapal eta meheakegiten. Zeren jakin behar duzu txapaltzea dela,txapaltzea dela tortillari kalitatea eta mehetasu-na ematen diona. Inork ez du behin ere orea nireamak bezain luzaro txapaldu, ezta Rosak ere.Orain Monterreyra noa irina erostera, han mer-keagoa da-eta.

Allen Hueneker eserlekuaren bere aldeanhondoratuta zihoan, autobus geltokira ailegatze-ko irrikatzen.

Arratsaldearen azken ordua zen Maria etxerainguratu zenerako.

— Segituan etxean gaituk —hots egin zionpoz-pozik Lindori—. Izan kemena, adiskide, bidehandirik ez zaiguk geratzen-eta.

Maria ezinegonez borborka zegoen. Nabar-menkeriazko joerak emanda, lau karameluzkobarratxo erosiak zituen, baina hori ez zen dena.Opari bat zeukan Rosarentzat, zetazko liga zabalpare bat, saihetsetan amapola gorri handi-han-diez hornituak. Bere irudimenean, haiek janztenikusten zuen Rosa, eta gero gonak goratzen,baina oso apalki, jakina. Liga haiexei begiraegongo ziren biak, lurrean zutik jarritako ispilubatean. Rosak hanka punta pittin bat goratu, etaorduan ahizpek bozkariozko oihuak egingo zituz-ten.

Etxe-aurrean, poliki-poliki, tresnak kendu ziz-kion Mariak Lindori. Bazekien ona zela poza atze-ratzea, handitu egiten baitzen hartara. Etxeabake-bakean zegoen. Atarian ez zegoen bezero-en presentzia adieraziko zuen ibilgailurik. Mariakmandatresna zaharra eskegi eta belardira bidalizuen Lindo. Gero karameluzko barratxoak etaligak atera eta etxe barrura jo zuen poliki-poliki.Rosa mahaitxo haietako batean eserita zegoen,Rosa isil eta uzkur bat, Rosa bekozkodun etapenatu bat. Bere begiek bidriotsuak eta mortuakziruditen. Esku gizen, tinkoak bere aurreko

mahaiaren gainean itxita zeuzkan. Ez zuen ezburua jiratu ez inolako arreta seinalerik emanMaria sartu zenean. Gelditu egin zen Maria,begiak ahizpagan josita.

— Rosa —esan zuen lotsati—. Etxean naun,Rosa.

Bere ahizpa jiratu egin zen astiro.— Bai —esan zuen.— Gaixo al hago, Rosa?Begi bidriotsuak mahaira bihurtuta zeuden

berriro.— Ez.— Opari bat zeukanat, Rosa. Begira, Rosa.Liga bikain haiek erakusten zizkion.Astiro, oso astiro, amapola gorri eta distira-

tsuetara igo ziren Rosaren begiak, eta geroMariaren aurpegira. Maria entusiasmozko oihuzlehertzeko zorian zegoen. Rosaren begiak behe-ratu, eta bi malko lodi jaitsi ziren bere sudurondoko zimurretatik.

— Rosa, ikusten al dun oparia? Ez al zaizkingustatzen, Rosa? Ez al ditun probatu nahi, Rosa?

— Nire ahizpatxo txintxoa haiz.

— Rosa, esadan, zer gertatzen da? Gaixohago. Kontatu egin behar dion hire ahizpari. Nor-bait etorri al da?

— Bai —esan zuen Rosak indarge—, sheriffaetorri dun.

Orduan Maria hitz egin eta hitz egin hasi zenzeharo asaldatuta.

— Sheriffa etorri dela? Bide onetik goazanorduan. Aberastu egingo gaitun orain. Zenbatentxilada, Rosa? Esan zenbat izan diren sheriffa-rentzat.

Rosak bere apatia uxatu zuen. Mariaganajoan eta ama batek bezala besarkatu zuen.

— Nire ahizpatxo gaixoa —esan zion—. Ezin-go dinagu hemendik aurrera entxiladarik saldu.Lehen bezala bizi beharko dinagu hemendikaurrera, soineko berririk gabe.

— Rosa, hi erotuta hago. Zergatik hitz egitendidan horrela?

— Egiatan ari naun. Sheriffaren kontua dun.«Kexatu egin zaizkit», esan din sheriffak. «Kexa-tu egin zaizkit, etxe gaizto bat zuzentzen duzue-la esanez.» «Baina hori gezurra da», esan zionatnik. «Gezurra eta gainera iraina gure amarentzat

eta Vallejo Jeneralarentzat.» «Kexatu egin zaiz-kit», esan din berak. «Ateak itxi beharko dituzueedo bestela atxilotu egin beharko zaituztet etxegaizto bat zuzentzeagatik.» «Baina hori gezurrada», saiatu naun ni ulertarazten. «Kexatu eginzaizkit gaur arratsaldean», esan zidan berak.«Kexa bat izaten dudanean, nik ezin dut ezeregin, zeren, begira, Rosa», esan zidan adiskidebatek bezala, «Kexatzen zaidan jendearen zerbi-tzaria besterik ez naiz ni.» Eta orain, horra!,Maria, ahizpa nirea, lehengo bizimodura itzulibeharra zeukanagu.

Maria zeharo jota utzi, eta bere mahairabihurtu zen. Une batez egoera ulertzeko ahalegi-na egin zuen Mariak, eta gero negar-zotinka hasizen eroa bezala.

— Hago lasai, Maria! Pentsatzen aritu naun.Ondo asko dakin gosea pasako dugula entxila-dak saltzerik ez badugu. Ez nazan oso gogor gai-tzetsi esatera noanagatik. Erabakia hartua zeu-kanat. Begira, Maria! San Franciscora joan etaandre gaiztoa izango naun.

Makur-makur egin zuen burua bere eskulodien gainean. Mariak utziak zituen bere negar-zotinak. Ahizpagana hurbildu zen pixkanaka.

— Diru truke? —xuxurlatu zuen izututa.— Bai —hots egin zuen Rosak saminki—. Diru

truke. Diru pila baten truke. Eta Ama Birjina onakbarka nazala!

Orduan Mariak, ahizpa bertan utzi, ezkaratze-ra alde egin eta portzelanazko Ama Mariarenaurrean jarri zen.

— Kandelak jarri ditut —esan zuen—. Loreakjarri ditut egunero. Ama Maria, zer oker egindugu? Zergatik ametitzen duzu hau gerta dadin?

Gero belaunikatu eta errezatu egin zuen,berrogeita hamar Agur Maria! Gurutze santuarenegin eta hanka gainean jarri zen. Bere aurpegianekatuta zegoen, baina erabakita.

Beste gelan, bere mahaiaren gainean makur-tuta segitzen zuen Rosak.

— Rosa —esan zion Mariak ahots txorro-txez—. Hire ahizpa naun. Hi haizena naun ni ere.—Sakon hartu zuen arnasa—. Rosa, hirekin joan-go naun San Franciscora. Ni ere andre gaiztoaizango naun.

Hartantxe bukatu zen Rosaren errezeloa.Zutik jarri eta zabal-zabal egin zituen besoak.Eta, puska batean, Lopez ahizpak negarrez egonziren eroak bezala bata bestearen besoetan.

8

Molly Morgan Salinasen trenetik jaitsi eta hiruordu laurden egin zituen autobusaren zain. Auto-mobil handian inor ez zihoan Molly eta txoferrazgain.

— Behin ere ez naiz Zeruko Belardietan izan—esan zuen Mollyk—. Urruti al dago errepidenagusitik?

— Hiru bat milia —esan zuen txoferrak.— Kotxeren bat izango al da ni ibarrera era-

mateko?— Ez, non eta bila etortzen ez zaizkizun.— Baina nola konpontzen da jendea haraino

joateko? Txoferrak erbi baten gorpu zanpatua-ren gainetik pasarazi zuen autobusa satisfazionabarmenez.

— Hilda daudenean bakarrik pasatzen naizgainetik —desenkusatu zen—. Ilunpetan, argie-kin itsutzen direnean, saihesten saiatzen naiz.

— Bai, baina nola ailegatu behar dut ZerukoBelardietara?

— Ez dakit. Oinez-edo. Jende gehiena oinezjoaten da inor bila etorri ezean.

Txoferrak bidegurutzean utzi zuenean, MollyMorganek bere maleta hartu, muturtuta bezala,eta muinoetara zeraman bidetik abiatu zen. Fordkamioi zahar bat kurrinka gelditu zen bere alda-menean.

— Ibarrera al zoaz, andereño?— Oh... bai, bai, haraxe noa.— Beno, sartu hortaz. Ikaratu beharrik ez

duzu. Pat Humbert naiz. Belardietan bizi naiz.Mollyk gizon narras hura aztertu eta aurkez-

penari erantzun zion.— Maistra berria naiz ni. Edo hala uste dut

behintzat. Ba al dakizu non bizi den Mr. Whitesi-de?

— Horixe, handik pasa beharra daukat. Esko-la-batzarreko idazkaria da. Ni neu ere eskola-batzarrean nago. Zer itxura izango ote zenuenpentsatzen egon gara.

Orduan, esandakoaz lotsatu, eta gorri-gorrijarri zen bere grakaren azpitik.

— Nolakoa izango ote zinen esan nahi nuen,jakina. Izan genuen azken maistrak arazo asko

eman zizkigun. Ona zen, baina gaixo zegoen...gaixo eta urduri, alegia. Azkenean alde eginzuen gaixo zegoelako.

Mollyk bere eskularruen behatz puntei tiratuzien.

— Nire eskutitzak dio Mr. Whitesidegana jobehar dudala. Gizon jatorra al da? Edo... ez nuenhori esan nahi. Esan nahi dut... zera al da... zermoduzko gizona da?

— Oh, ederki konponduko zara berarekin.Agure ona duzu. Bizi den etxe horretantxe jaioa.Kolegioan ere ibilia. Gizon ona da. Hogei urtetikgora daramatza eskola-batzarreko idazkari beza-la.

John Whitesideren etxe zahar handiarenparean utzi zuenean, Molly benetan ikaratutazegoen. «Garaia heldu da», esan zuen bereartean. «Baina zertaz beldurturik ez dago. Ezindit ezer egin.» Mollyk hemeretzi urte bakarrikzituen. Iruditzen zitzaion bere lehen lanpostura-ko elkarrizketatuko zuten une hura ikaragarrizkourratsa zela bere bizitzan.

Ateraino egin zuen bideak ez zuen lasaitu,zeren bidexka ezpel inausiz inguratutako lore-

mordotxo trinkoen artetik pasatzen baitzen, etahala zirudien, admonizio honekin landatu zituz-tela denak: «Hazi eta ugari zaitezte orain, bainaez zaitezte ez gehiegi hazi, ez oparoegi ugaritu,eta batez ere, ez bidexka honetara inguratu!»Esku bat nabari zen lore haietan, esku gidari etazuzentzailea. Etxe zuri handia duintasun handi-koa zen. Egur horiko pertsianak okerka jarritazeuden eguerdiko eguzkiari sartzen ez uzteko.Bidearen erdia egina zuenean, etxearen sarreraazaldu zitzaion, Galeria bat zuen, besarkada batbezain zabal eta epel eta ongietorri emailea.Bere burutik pentsamendu hau hegaldatu zen:«Segur aski igarri liteke etxe baten hospitalita-tea bere sarrera ikusita. Egin kontu ate txikiaduela eta portxerik ez.» Baina, harmaila zabaleta ate handiaren barrera adeitsua gorabehera,lotsatitasun guztiak berarekin zituen txirrina jozuen unean. Ate handia zabaldu, eta andre mar-dul, atsegin bat azaldu zen, Mollyri irribarre egi-ten ziona.

— Ez ahal zara zerbait saltzera etorriko! —esan zuen Mrs. Whitesidek—. Behin ere ez dut

ezer erosi nahi izaten, baina azkenean erosi etasutan jartzen naiz gero.

Mollyk barre egin zuen. Oso zoriontsu sentituzen bat-batean. Ordura arte ez zuen antzemanzein beldurtuta zegoen.

— Oh, ez! —hots egin zuen—. Maistra berrianaiz. Nire eskutitzak dio Mr. Whitesiderekin elka-rrizketatu behar dudala. Ikusi al dezaket?

— Beno, eguerdia da, eta bazkaria bukatzenari da oraintxe. Zuk bazkaldu al duzu?

— Oh, horixe. Edo, ez.Mrs. Whitesidek irri egin, ezpain artean, eta

baztertu egin zen Mollyri sartzen uzteko.— Beno, eskerrak ziur zauden.Jangela handi bateraino eraman zuen Molly.

Gela kaobazko baxerategiz hornituta zegoen,denak kristalezko ateekin. Mahai koadratuanotordu bateko platerak zeuden sakabanatuta.

— Hara! Johnek bazkaria bukatu eta joanaizan behar du. Eser zaitez, neska. Okel erreaekarriko dizut.

— Oh, ez. Benetan, eskerrik asko, ez ekarri.Mr. Whitesiderekin hitz egin eta joan egingonaiz.

— Eser zaitez. Jan beharra daukazu Johnenaurrera joateko.

— Oso... oso gogorra al da... maistra berrie-kin, alegia?

— Beno —esan zuen Mrs. Whitesidek—. Ikusiegin behar. Bazkaldu gabe badaude, hartzabezalakoxea da. Garrasika hartzen ditu. Bainamahaitik altxa berriak direnean, anker hutsa da,besterik gabe.

Mollyk barre egin zuen alaiki.— Umeak dituzu, noski —esan zuen—. Oh,

ume pila bat hazitakoa zara... eta gustatu egitenzaizkizu.

Mrs. Whitesidek kopeta zimurtu zuen.— Ume batek hezi ninduen. Ia hazitarako ere

utzi ninduen, egia esan. Oso gogorra zen nire-tzat. Kanpoan dago orain, behiak hazten, behigaixoak. Ez zait iruditzen oso ondo hezi nuenik.

Mollyk otordua bukatu zuenean, Mrs. Whitesi-dek alboko ate bat parez pare ireki eta hots eginzuen:

— John, norbait etorri da zu ikustera.Bultza egin zion Mollyri atean barrena biblio-

teka itxura zuen gela bateraino: apal handiak

karga-karga eginda zeuden liburukote zahar,atseginez, urrez filigranatuak denak. Eta gelahura sala modukoa ere bazen aldi berean. Adrei-luzko tximini bat zuen, teilatxo gorriko koskabatekin, eta koskaren gainean txarrorik harriga-rrienak zeuden. Koska baino gorago, iltze batetikzintzilik eta fusil bat uhaletik bezalaxe eskegita,pipa erraldoi bat zegoen, itsas bitsez egina etaJaegar etxekoa. Tximiniaren inguruan larruzkobesaulki handiak zeuden, larruzko borladunak,kulunkaulki patentedunak denak, balantza egi-naraztean kantari hasten diren erresorte horie-kin. Eta azkenik, gela bulego modukoa erebazen, zeren antigoaleko idazmahai bat bai-tzuen, estalki korredizoduna, eta harexen atzeanzegoen, hain zuzen, John Whiteside eserita. Gizo-nak begiak goratzean, Mollyk ikusi zuen beraksekula ezagututako begirik atsegin eta aldiberean gogorrenak zituela, eta baita ilerik zurie-na ere. Benetako ile zuri-urdina, zetatsua, gan-dor oparoan.

— Mary Morgan naiz —hasi zen formalki.— Ah, bai, Miss Morgan, zure zain nengoen.

Ez al duzu eseri nahi?

Kulunkaulki handi haietako batean eseri zen,eta erresorteek intziri egin zuten minsorrozbezala.

— Asko gustatzen zaizkit besaulki horiek —esan zuen—. Etxean horrelako bat genuen txikianintzenean.

Orduan tuntuna sentitu zen.— Lanpostu horretaz hitz egitera etorri naiz.

Nire eskutitzak zioen hori egin behar nuela.— Ez zaitez horrenbeste larritu, Miss Morgan.

Aspaldiko urteotan izan ditugun maistra guztiaknik elkarrizketatu ditut. Eta —esan zuen irriba-rrez—, oraindik ez dakit asuntoa nola bideratu.

— Oh... eskerrak, Mr. Whiteside. Eskatzendudan lehen lanpostua da. Benetan beldurtutanengoen.

— Beno, Miss Mary Morgan, itxura guztienarabera, elkarrizketa honek helburu garbia du:zure iraganaren eta zure izaeraren ideia bateman behar didazu. Bukatzen duzunerako, zutazzerbait jakitea dagokit. Eta orain nire helburuaezagutzen duzunez, kikilduta egongo zarela ima-jinatzen dut, eta inpresio ona eman nahirik.Beharbada zuri buruzko zertxobait esango baze-

nit, edozein gauzak balio du. Hitz batzuk baka-rrik, zer nolako neska zaren, eta nondik zatozen.

Mollyk baiezkoa egin zuen bizkorki.— Bai, saiatuko naiz, Mr. Whiteside.Eta bere gogoa iraganean murgil zedin utzi

zuen.Hantxe zegoen pintatu gabeko etxe zahar,

zikina, atzeko portxe zabalarekin eta barandanapoiatutako lixibaren barrenoi borobilekin. Berebi anaiak, Joe eta Tom, zalapartan zebiltzansahats handian gora igota, oihu eginez:

— Orain arranoa naiz! Ni loritoa naiz! Orainoilasko zaharra naizt Ikusten al nauk!

Atzeko portxeko eltxo-sarea ireki eta amaazaldu zen, nekatu itxuraz. Ez zitzaion ilea lisa-tzen behin eta berriz orraztuta ere. Soka lodienantzera erortzen zitzaion aurpegiaren bi aldee-tan. Bere begiak pixka bat gorrituta egoten zirenbeti, eskuak eta eskumuturrak berriz, minbera-tsuki zartatuta.

— Tom, Joe —hots egin zuen—. Mina hartukoduzue bor goian. Ez niri horrelako buruhausterikeman, mutilak! Ez al duzue zuen ama bateremaite?

Isildu egin ziren zuhaitzeko ahotsak. Arranoa-ren eta oilasko zaharraren kemen garrasilariaberatu egin zen damuarekin. Molly lurrean eseri-ta zegoen, zarpa bat biltzen makila baten ingu-ruan eta ahaleginak egiten soineko batez jantzi-tako dama luzea zela imajinatzeko.

— Molly, sartu etxera eta egon zure amare-kin. Gaur neka-neka eginda nago!

Mollyk lurrean tente utzi zuen makila, hautstrinkoan sartuta. «Aizu, andereño, xuxurlatu zionkrudelki. Astindu bat emango dizut ipurdianitzultzen naizenean.» Gero, obedituz, etxerasartu zen.

Bere ama sila zuzen batean eserita zegoen,su-aldean.

— Hurbil mitez, Molly. Eseri nire ondoanpixka batean. Maita nazazu, Molly! Maita ezazuzure ama pixkatxo bat. Zure amaren neskatilatxintxoa zara zu, ez al da hala?

Molly bihurritu egin zen bere eserlekuan.— Ez al duzu nire ama maite, Molly?Neskatoa oso zoritxarrekoa sentitzen zen.

Bazekien une batetik bestera ama negarrez hasi-ko zela, eta orduan berak de zakar hura laztan-

du beharra izango zuela. Bai berak eta bai bereanaiek bazekiten maitatu egin behar zutela ama.Dena egiten zuen beraiengatik, dena. Lotsatuegiten ziren amaren ondoan egotea gorrotaga-rria zitzaielako, hain ezin zuten horren kontraezer egin. Hots egiten zienean eta agerian ezzeudenean, ez entzuna egin eta alde egin egitenzuten isilka, ahopeka hitz eginez.

— Beno, hasteko, oso pobreak ginen —esanzion Mollyk Mr. Whitesideri—. Nik uste benetanpobreziaren atzaparretan geundela. Bi anaianituen ni baino zaharxeagoak. Nire aita biajan-tea zen, baina hala ere nire amak lan egin beha-rra zeukan. Ikaragarrizko lanak egiten zituenguretzat.

Sei hilabetean behin-edo gertaera handi batizaten genuen. Goizean ama isil-isilik ateratzenzen gelatik. Ilea ahal zen guztia lisatua zeukan;dizdiz egiten zuten bere begiek, eta zoriontsueta ia polit zirudien. Esaten zuen ahopeka:

— Bake-batean, umeak! Zuen aita etxean da.Molly eta bere anaiak ezkutuka ateratzen

ziren etxetik, baina atarian ere xuxurla ardaila-tsuekin hitz egiten zuten. Berria laster zabaltzen

zen auzoan. Ataria ume xuxurlariez betetzen zenluze gabe. «Aita etxean omen dute.» «Egia al daaita etxean duzuela?» «Non izan da oraingoan?»Eguerdirako bazen atarian dozena bat ume, tal-detxo itxaropentsuetan bilduta, elkarri bakeanegoteko gomendatuz.

Eguerdi aldera portxeko eltxo-sarea kolpetikzabaltzen zen, horma joaz. Aita jauzi batez kan-poratzen zen.

— Kaixo! —oihukatzen zuen—. Kaixo, umeak.Molly eta bere anaiak aitagana oldartu eta

bernak besarkatzen zizkioten: aitak, orduan,bajen eskuetatik libratu eta airean gora botatzenzituen katutxoak balira bezala.

Mrs. Morgan hara eta hona hegatzen zen,ardailaz karaka.

— Umeak, umeak. Ez zimurtu zuen aitarenarropak.

Auzoko umeak zilipurdika eta borrokan etagarrasika ibiltzen ziren pozaren pozez. Edozeinjai baino hobea zen hura.

— Itxoin ikusi arte —hots egiten zuen aitak—. Itxoin zer ekarri dizuedan ikusi arte. Sekretuada oraindik.

Eta histeria apur bat baretu zenean beremaleta portxera atera eta ireki egiten zuen,inork behin ere ikusi gabeko opariak zeuden ber-tan, ordura arte ezagutu gabeko jostailu mekani-koak: hojalatazko zomorroak arrastaka ibiltzenzirenak, egurrezko beltzak dantza egiten zute-nak eta hondarretan lan egiten zuten pala meka-niko harrigarriak. Baziren kristalezko kanikabikainak ere, erdi-erdian hartzak edo txakurrakageri zituztenak. Bakoitzarentzat bazuen zer-bait, gauza bat baino gehiago. Jai handi guztiakegun bakar batean bildu balituzte bezalaxe iza-ten zen.

Normalean, arratsaldearen erdia joana izatenzen umeak garrasiak uzteko adina lasaitzen zire-nerako. Baina azkenean George Morgan eskaile-ra kosketan eseri, eta ume guztiak inguruan bil-tzen ziren berak bere abenturak kontatu bitar-tean. Oraingo honetan Mexikon izana zen iraul-tza bat zegoen unean. Beste batean Honolulurajoan, sumendia ikusi, eta surf taula batean ibil-tzeko aukera izan zuen gainera. Beti izaten zirenhiriak eta jendea, jende arrotza; beti abenturaketa hamaika pasadizo xelebre, beraiek aditutako

beste ezer baino xelebreagoak. Ezin zen denakontatu aldi bakar batean. Eskolatik ateratakoanberriro bildu behar zuten gehiago eta gehiagoaditzeko. Sororik soro zebilen George Morganmundutik barrena, abentura gloriosoak pilatzen.

— Nire etxeko bizimoduari dagokionez —esan zuen Miss Morganek—, iruditzen zait ia eznuela aitarik izan. Bere negozio bidaiek osogutxitan uzten zioten etxeratzen.

John Whitesidek baietz egin zuen buruaz,serioski.

Mollyren eskuak mugitu egiten ziren beremagalean, eta begiak lausotuta zeuzkan.

Behin batez txakurtxo pottolo, iletsu bat eka-rri zuen kaxa batean, segituan lurrean pixa eginzuena.

— Zer motatakoa da txakur hau? —galdetuzuen Tomek bere hizkerarik landuenaz.

Aitak barre egin zuen ozenki. Hain zen gaz-tea! Amak baino hogei urte gazteagoa ematenzuen.

— Dolar t’erdiko txakurra da —azaldu zuen—. Makina bat txakur mota eros daiteke dolar t’er-dian. Horrela egiten da... Egin kontu gozotegi

batean sartu zarela, eta esaten duzu: «Bost xen-timoko mentazko karameluak eta gomazkobolak eta errekaliza eta franbuesazko txikleaknahi ditut, denak nahastuan.» Beno ba. Barrurasartu eta esan nuen: «Emadazu dolar t’erdikotxakur nahastua.» Horra, zer motatakoa den.Mollyren txakurra da, eta izena jarri behar dio.

— George deituko diot —esan zuen Mollyk.Aita modu xelebrean makurtu zen Mollyren

aurrean, eta esan zion:— Eskerrik asko, Molly.Denek antzeman zuten ez zitzaiola burlaka

ari.Molly oso goiz jaiki zen hurrengo goizean, eta

George atarira eraman zuen hango sekretuakerakusteko. Bi zentabotxo eta polizia baten botoidoratua lurperatuta zeuden gordelekua zabalduzuen. Aurreko hankatxoetatik zintzilik jarri zuenatzeko hesiaren gainean, eskola ikus zezankalearen beste muturrean. Azkenik sahatseangora igo zen, George besazpian zuela. Tom etxe-tik atera eta zuhaitz azpira etorri zen patxadan.«Ez gero erortzen utzi», hots egin zuen Tomek,eta juxtu une hartantxe txakurtxoa Mollyren

besoetatik libratu eta erori egin zen. Danbatekotxiki desatsegin batez jo zuen lur gogorra. Hankabat angelu nabarmenean okertuta zeukan txa-kurtxoak, eta garrasi luze eta latzak egitenzituen, eta gero negar-zotinak, arnasa hartzekoisiltzen zenean. Molly zuhaitzetik jaitsi zen eskueta hankez baliatuz, zunzunduta eta harri egindaezbeharragatik. Tom txakurtxoari begira zegoen.Aurpegia zuri-zuri eta sufrimenduz bihurrituazeukan, eta Georgek berriz, txakurtxoak, garra-sika eta garrasika segitzen zuen.

— Ezin dugu horrela utzi —esan zuenTomek—. Ezin dugu horrela utzi.

Egur metaraino joan eta aizkora batekin itzu-li zen. Molly txundituegia zegoen bestalderabegiratzeko, baina Tomek begiak itxita emanzuen kolpea. Garrasiak bat-batean isildu ziren.Tomek aizkora bere ondotik bota eta jauzi eginzuen atzeko hesiaren gainetik. Norbait atzetiksegika balu bezala ihes egiten ikusi zuen Mollyk.

Une hartan Joe eta aita atzeko atetik ateraziren. Mollyk ondo gogoratzen zuen zer aurpegizimel, ahul eta grisa Jarri zitzaion bere aitari txa-

kurtxoa ikusi zuenean. Bere aitaren aurpegikozerbait izan zen Molly negarrez jarri zuena.

— Erori egin zait zuhaitzetik, eta mina hartudu, eta Tomek jo egin du, eta gero Tomek aldeegin egin du korrika.

Zaputz doinua zeukan bere ahotsak. Aitakbere aldakaren kontra estutu zuen Mollyrenburua.

— Tom gizarajoa! —esan zuen—. Molly, gogo-an izan inoiz ez diozula ezer aitatu behar Tomihoni buruz, eta behin ere ez diozula begiratubehar gogoratuko bazenu bezala.

Arpillerazko zaku bat bota zuen txakurtxoa-ren gainera.

— Hileta egin behar diogu —esan zuen—.Inoiz hitz egin al dizuet behin ikusi nuen hiletatxinatar hartaz, eta airera botatzen zituztenkoloretako paperez, eta hilobi gaineko txerritxoerre pottoloetaz?

Joe hurbildu egin zen pixkanaka, eta Mollyrenbegiek ere jakin-minezko distira hartu zuten.

— Ba begira, honelaxe izan zen...

Mollyk begiak altxa John Whitesideren alderaeta idazmahaiko paper bat aztertzen ari tela iru-ditu zitzaion.

— Hamabi urte nituela, aita istripu batean hilzen —esan zuen.

Bisitaldi handiek bi aste inguru irauten zutennormalean, Beti izaten zen arratsalde bat Geor-ge Morgan herrira joan eta gauean berandu arteetxeratzen ez zena. Amak goiz bidaltzen zituenumeak opera, baina beraiek sentitu egiten zutenetxeratzen zenean, altzariekin estropezu eginezpixka bat, eta haren ahotsa ere aditzen zutenNormaren bestaldetik. Aitaren ahotsa halakoe-tan bakarrik izaten zen tristea eta kemenikgabea. Beren ohetan, arnasari eutsiz, umeakparen esanahiaz jabetzen ziren. Joan egingo zengoizean, eta beren bihotzak ere harekin baterajoango ziren.

Eztabaida amaiezinak izaten zituzten aitakegiten zuenari buruz. Argonauta alaia zen, zila-rrezko zalduna. Bertute eta Ausardia eta Ederta-suna ziren bere jantziak.

— Egunen batean —zioten mutilek—, egunenbatean, handiak izandakoan, berarekin joan etagauza guzti horiek ikusiko ditugu.

— Ni ere joango naiz —esaten zuen Mollykirmoki,

— Oh, zu neska zara. Ezingo zinateke joan,ondo asko dakizu.

— Baina berak utziko lidake joaten, badaki-zue baietz. Egunen batean berarekin eramangonau. Ikusiko duzue.

Joaten zenean, ama kexati jartzen zen berri-ro, eta bere begiak gorritu egiten ziren. Maita-tzeko eskatzen zien aieneka, maitasuna paketebat balitz bezala amaren eskuetan jarri zezake-tena.

Behin batez aita joan zen, eta ez zen gehiagoitzuli. Inoiz dirurik bidali gabekoa eta familiariidatzi gabekoa zen, baina aldi hartan, besterikgabe, betirako ezkutatu zen. Bi urtez itxoinzuten, eta gero hila izan behar zuela esan zuenamak. Zirrara eragin zien umeei ideia hark,baina ez zuten sinetsi nahi izan, zeren beren aitabezain ederra eta ona zen norbait ezin baitzenhilda ego n. Munduko bazterren batean zegoen

abenturak bizitzen. Arrazoi onen bat bazuenberaiengana itzultzerik ez izateko. Noizbait, arra-zoi hura ezabatutakoan, etorri egingo zen: goizbatean, hantxe izango zuten inoiz baino oparipolitago eta istorio hobeekin. Baina amak esatenzuen segur aski istripu bat izan zuela. Hila izanbehar zuela. Burutik eginda zegoen ama. Iragar-kiak irakurtzen zituen, etxetik atera gabe diruairabaztea eskaintzen duten horietakoak. Umeekpaperezko loreak egiten zituzten, eta bai saltzensaiatu ere lotsa-lotsa eginda. Mutilak aldizkariaksaltzen ere saiatu ziren, eta gutxi faltatu zitzaionfamilia guztiari gosez hiltzeko. Azkenik, batasegitzea ezinezkoa irudituta, bi mutilek alde egineta itsas armadan sartu ziren. Horren ondoren,lehen aita bezain gutxitan ikusi zituen Mollyk,eta hain zeuden aldatuta, hain zakar eta zalapar-tatsu, non ez zion ardura, zeren bere anaiakarrotzak egiten baitzitzaizkion.

— Batxilerra bukatu eta San Josera joan nin-tzen Magisteritza ikastera. Mrs. Allen Moritenetxean lan egin nuen pentsioa ordaintzeko. Ikas-ketak bukatu baino lehen hil egin zitzaidan ama.Beraz umezurtza naizela-edo esan behar.

— Sentitzen dut —xuxurlatu zuen John White-sidek eztiro. Molly gorritu egin zen.

— Ez nintzen ari erruki eske, Mr. Whiteside,Nire berri izan nahi zenuela esan duzu. Umezurtzizatea denoi ailegatzen zaigun gauza da.

— Bai —onartu zuen Mr. Whitesidek—. Ni ereumezurtza naiz, noski.

Mollyk lan egin zuen bere pentsioa ordaintze-ko. Ordutegi osoko neskame baten lana egitenzuen, baina soldatarik jaso gabe. Arropa eroste-ko dirua udako oporretan denda batean lan egi-nez atera behar zuen. Mrs. Moritek neskak treba-tzen zituen. «Hartu xentimorik balio ez duenneska gordin bat», esaten zuen sarritan, «etaneska horrek, niretzat sei hilabetez lan eginondoren, berrogeita hamar dolar irabaz ditzake.Andre askok dakite hori, eta atzaparretatik ken-tzen dizkidate neskak. Estudiante batekin saia-tzen naizen aurreneko aldia da, hain aurrerapenhandiak egin ditu berak ere. Gehiegi irakurtzendu, ordea. Nik beti esaten dut neskame batekhamarretarako lo egon behar lukeela, bestelaezin baitu bere lana behar bezala bete.»

Mrs. Monten irakasbidea etengabe kritika etaerrieta egitea zen, doinu zuzen eta tinkoz betie-re:

— Begira, Molly, ez da akatsa bilatzeagatik,baina ez baduzu zilarra hobeto lehortzen, arras-toak geratuko zaizkio... Gurinarentzako labanakhemen joan behar du, Molly. Eta gero jarrihemen edalontzia.

«Gauza guztientzat arrazoi bat ematen dutbeti», esaten zien bere lagunei Mrs. Moritek.

Ilunabarrez, platerak garbitu ondoren, bereohean eseri eta estudiatu egiten zuen Mollyk,eta argia itzalitakoan, ohean etzan eta bere aitazpentsatzen zuen. Zentzugabea zen hori egitea,bazekien. Denbora alferrik galtzea zen. Bere aitaatean azaltzen zen, bi isatsekiko jaka, prakaarraiadun eta txisteraz jantzita. Arrosa gorrikoerramilete erraldoi bat zekarren eskuan. «Ez dutlehenago etortzerik izan, Molly, jantzi azkar zureberokia. Aurrena Prussiako eskaparatean dago-en gau soineko hori erostera joango gara, bainabizkor ibili beharko dugu. Txartelak erosita dauz-kat gauean ateratzen den New Yorkeko trenera-ko. Mugi zaitez, Molly! Ez geratu hor aho zaba-

lik.» Txoro kontua zen. Bere aita hilda zegoen.Ez, hilda zegoenik ez zuen benetan sinesten.Ederki bizi zen munduko bazterren batean, etanoizbait itzuli egingo zen.

Mollyk hala esan zion eskolan zuen adiskidebati: Ez dut benetan sinesten, badakizu, bainakontrakoa ere ez dut sinetsi nahi. Inoiz jakingobanu hilda dagoela, latza izango litzateke. Ezdakit zer egingo nukeen orduan. Ez dut pentsatuere egin nahi hilda dagoela jakite horretaz.»

Bere ama hil zenean, lotsaz gain ezer gutxisentitu zuen. Maita zezaten izan zen bere ama-ren nahia, eta ez zuen jakin maitasuna berega-natzen. Bere zipozkeriekin gogaitu egin zirenumeak, eta bere ondotik aldendu.

— Horra ba, hori da dena gutxi gorabehera —bukatu zuen Mollyk—. Nire diploma eskuratu,eta ondoren hona bidali ninduten.

— Sekula izan dudan elkarrizketarik errazenaizan da —esan zion John Whitesidek.

— Postua lortuko dudala uste al duzu, hortaz?Gizon zaharrak begirada bizkor, bizia bota

zion tximiniako koskaren gainean zintzilik zego-en itsas bitsezko pipa handiari.

— Laguna du —pentsatu zuen Mollyk—.Sekretuak ditu pipa horrekin.

— Bai, uste dut zurea izango dela lan hori.Uste dut zurea dela dagoeneko. Eta orain, MissMorgan, non biziko zara? Pentsioa aurkitu beha-rra daukazu non edo han.

Esatera zihoala jakin baino lehen, bota zuen:— Hemen bizi nahi dut.John Whitesidek begiak zabaldu zituen harri-

tuta.— Baina guk ez dugu apopilorik hartzen, Miss

Morgan.— Oh, ez nuen hori esan behar. Baina, egia,

hainbeste gustatu zait toki hau!— Willa! —hots egin zuen Mr. Whitesidek. Eta

bere emaztea ate erdi irekian azaldu zenean—:Dama gazte honek apopilo egon nahi du gureetxean. Maistra berria da.

Mrs. Whitesidek kopeta zimurtu zuen.— Ezta pentsatu ere. Ez ditugu apopiloak har-

tzen. Politegia da Bill txoroxka horren inguruanegoteko. Zer gertatuko litzaieke bere behihoriei? Buruhaustea besterik ez genuke izango.Goiko hirugarren gelan lo egin zenezake —esan

zion Mollyri—. Ez dio eguzkiak asko ematen,baina beno.

Bizitzak beste itxura bat hartu zuen. Bat-batean erregina bezala sentitu zen Molly. Estrei-nako egunetik eskolako umeek oso maitea izanzuten, zeren berak ulertu egiten baitzituen, etahori baino gehiago, bidea zabaltzen zuen umeekere bera uler zezaten. Denbora puska bat beharizan zuen pertsona garrantzitsua bihurtu zelakonprenitzeko. Dendan bi gizon eztabaidan has-ten baziren historia edo literatura edo matemati-ketako edozein gai zela-eta, eta ez aurrera ezatzera geratzen baziren, hau esanda bukatzenzuten: «Jo dezagun maistragana! Ez baldin bada-ki, aurkituko du jakiteko modua.» Molly osoharro zegoen halako auziak erabakitzeko gai iza-teaz. Festarik zenean, apainketa lanetan lagun-du eta errefreskoetaz arduratu beharra izatenzuen.

— Nik uste pinu adarrak jarriko dituguladenean. Politak dira eta usain ederra dute. Festausaina dute.

Jendearen ustetan dena jakitea eta deneanlaguntzea zegokion, eta hori gustatu egitenzitzaion berari.

Whiteside-tarren etxean, esklabo bat bezalasaiatzen zen su-aldean, Willaren marmarizoenpean. Sei hilabeteren buruan, hala esan zionMrs. Whitesidek senarrari purrustadan:

— Orain, Billek batere zentzurik balu... Ez horibakarrik —jarraitu zuen—, Mollyk batere zentzu-rik baldin badu...

Eta hartan utzi zuen esaldia.Gauez Mollyk eskutitzak idazten zizkien

Magisteritza Eskolan egindako lagun bakanei,bere auzokoei buruzko istorio txikiz betetakoeskutitz alaiak. Festa guztietara joan beharrazeukan bere postuak gizarte hartan zuen presti-gioagatik. Larunbatetan mendira joan eta garoaketa larre-loreak ekartzen zituen etxe inguruanaldatzeko.

Bill Whitesidek, Mollyri begiratu bat eman,eta bere behietara itzuli zen aldean. Denboraasko kosta zitzaion maistrari hitz batzuk esatekokemena biltzea. Mutil gazte handi eta inozoazen, ez aitaren orekarik ez amaren umorerik ez

zuena. Denborarekin, ordea, atzetik segitzenhasi zitzaion Mollyri, eta urrutitik zaintzen.

Ilunabar batean, halako esker on sentimendubatez bere zorionagatik, Mollyk bere aitaz hitzegin zion Billi. Lonazko siletan eserita zeudengaleria zabalean, ilargiaren zain. Bisita haietazhitz egin zion, eta, gero, aitaren desagertzeariburuz.

— Ulertzen al duzu nire sentimendua, Bill? —esan zion—. Nire aita maitagarria bazterrenbatean dago. Nirea da. Bizirik dago zure ustez,ezta, Bill?

— Litekeena da —esan zuen Billek—. Bainadiozunagatik, tipo axolagabe samarra zen. Bar-kaidazu, Molly. Dena dela, bizirik badago, xele-brea da inoiz ez idatzi izana.

Molly jelatuta geratu zen. Halako arrazoina-menduak baitziren, hain zuzen, ordura arte bereburuari ukatu zizkionak.

— Jakina —esan zuen lehor—. Hori badakit.Orain lan pixka bat egin beharra daukat, Bill.

Zeruko Belardietako ibarra inguratzen zutenmuino haietako baten goialdean, bazen txabolazahar bat herrialde osoaren eta auzoko errepide

guztien ikusmira eskaintzen zuena. Kontatzenzen Vasquez bandiduak altxa zuela txabola etabertan bizi izan zela urtebetez, sheriffaren gizo-nek herrialde guztia txikitzen zuten bitarteanharen bila. Mugarri bat zen. Ibarreko guztiakikustera joanak ziren noiz edo behin. Eta iadenek artean ez al zuen bisitatu galdetzen ziotenMollyri.

— Ez —esaten zuen berak—, baina egunenbatean igoko naiz. Edozein larunbatetan joangonaiz. Badakit nondik abiatzen den bide-zidorra.

Goiz batez mendiko bota berriak eta panazkogona jantzi zituen. Bill nonbaitetik atera, etaMollyrekin joateko eskaini zen.

— Ez —esan zuen Mollyk—. Lana daukazuegiteko. Ezin duzu nigatik lana utzi.

— Pikutara lana! —esan zuen Billek.— Beno, nahiago dut bakarrik joan. Ez zaitut

mindu nahi, Bill, baina bakarrik joan nahi dut.Pena zuen berarekin etortzen utzi ez ziolako,

baina beste aldi hartan bere aitaz egin zuenadierazpenak ikara eman zion Mollyri. «Abenturabat izan nahi dut», esan zion bere buruari. «Bill

nirekin etorriz gero, ez da inolaz ere abenturaizango. Paseo bat izango da besterik gabe.»

Ordu t’erdi behar izan zuen harizpeko bide-zidor malkartsua igotzeko. Lurreko hostoak kris-tala bezain irristak zeuden, eta eguzkiak gogorberotzen zuen. Garo eta goroldio heze eta yerbabuena-ren usain ederrak airea betetzen zuen.Azkenean muinoaren gailurrera heldu zenean,Molly izerditan eta arnaska zegoen. Sastrakaarteko zabalgune batean aurkitzen zen txabola,gelatxo koadratu, egurrezko bat batere leihorikez zuena. Bere aterik gabeko sarrera itzal beltzbat zen. Isilik zegoen tokia, euli eta erle eta kil-kerrek egiten duten isiltasun burrunbatsu horre-kin. Muinoaren malda osoak eztiro kantatzenzuen eguzkitan. Molly hanka-punttaka hurbilduzen. Bere bihotzak taupada bortitzak ematenzituen.

«Abentura bat bizitzen ari naiz orain», xuxur-latu zuen. «Abentura baten erdi-erdian nagoorain, Vasquezen txabolan.» Sarreratik kirikaegin eta musker bat ikusi zuen ziztu bizian ezku-tatzen. Armiarma-sare bat erori zitzaion kopeta-ra, aurrera segitzen utzi nahi ez balio bezala.

Txabola barruan ez zegoen ezertxo ere, bakarrikhautsezko zorua eta egurrezko horma ustelduak,eta luzaroan eguzkiak eman gabeko lurrarenusain heze, antzua. Molly asaldatuta zegoen era-bat. «Hementxe esertzen zen gauez. Batzuetan,hotsak aditzen zituenean, arrastaka zetozengizonenak-edo, errainu baten fantasma bezalaatetik atera eta iluntasunean nahasten zen.»Beherantz begiratu zuen, Zeruko Belardietakoibarrera. Baratzek lauki berde ilunak osatzenzituzten; garoa horituta zegoen, eta atzealdekomuinoek lavanda kolorez kutsatutako marroiargi bat ageri zuten. Granjen artean kamioakokertu eta bihurritu egiten ziren, soro bat saihes-tuz, zuhaitz erraldoi baten ondoan kurbatuz, zir-kulu erdia eginez muino baten inguruan. Beroa-ren lamarak ibar osoan zabaltzen zuen berebeloa. «Irreala», xuxurlatu zuen Mollyk, «fantas-tikoa. Istorio bat da, benetako istorioa, eta aben-tura bat bizitzen ari naiz.» Ibarretik halako brisa-ra bat igo zen lo dagoen baten hasperena beza-la, eta segituan baretu zen.

«Egunez Vasquez gazte hark nik oraintxebezala begiratzen zuen ibarrera. Hementxe jarri,

eta han beheko kamioetara begiratzen zuen.Purpura koloreko txaleko bat zeraman soinean,galoi doratuekin, eta bere prakak tronpetenahoak bezala zabaltzen ziren bere berna argale-tan behera. Bere ezproien akerrak zetazko zintezbilduta zeuden kinkatakorik atera ez zezaten.Batzuetan sheriffaren gizonak zaldi gaineanpasatzen ikusten zituen beheko kamio batean.Zorionez berarentzat, gizon haiek beren zaldienlepo gainera makurtuta zihoazen eta ez zutenmuino tontorretara begiratzen. Barre egitenzuen Vasquezek, baina beldurra ere bazuen.Batzuetan kantatu egiten zuen. Bere kantakeztiak eta tristeak ziren, bai baitzekien ez zelaoso luzaro biziko.»

Molly maldan eseri eta esku ahurretan apoia-tu zuen kokotsa. Vasquez gaztea bere ondoanzegoen zutik, eta Vasquezek bere aitaren aurpe-gi alaia zuen, haren begi distiratsu berberak por-txean azaltzen zenean, oihu eginez: «Kaixo,umeak!» Halakoxeak ziren bere aitak bizi izan-dako abenturak. Mollyk bere buruari eragin etazutitu egin zen. «Orain ostera hasierara jo etapentsatu egingo dut dena berriro.»

Arratsaldeko azken orduan Mrs. WhitesidekMollyren bila bidali zuen Bill.

— Hanka okertuko zuen akaso, badakizu. —Baina Molly bidezidorrean azaldu zen Bill handikabiatzera zihoan une berean.

— Galdu ote zinen pentsatzen hasita geun-den —esan zion Billek—. Txabolaraino joan alzara?

— Bai.— Zer kaxa zahar xelebrea, ezta? Egurrezko

estalpe zahar bat besterik ez da. Inguru horietandozena bat badira hori bezalakoxeak. Harritukozinateke, hala ere, txabola ikustera igotzen denjende pilarekin. Eta xelebreena da inork ezdakiela seguru Vasquez han egon zen ala ez.

— Oh, nik uste txabolan egona izan beharzuela.

— Zerk pentsarazten dizu hori?— Ez dakit.Bill serio jarri zen.— Mundu guztiak pentsatzen du Vasquez hori

heroi moduko bat izan zela, baina errealitateanlapur bat besterik ez zen izan. Ardiak eta zaldiakosten hasi eta diligentziei erasoka bukatu zuen.

Horretarako pertsona bat edo beste hil beharraere izan zuen. Nire ustez, Molly, lapurrei, ezmirespena, baizik eta gorrotoa izaten erakutsibeharko genioke jendeari.

— Horixe, Bill —esan zuen Mollyk gogaituantzera—. Arrazoi guztia duzu. Axolako al litzai-zuke pixka batean isilik egotea, Bill? Uste dutnekatu samarra nagoela, eta urduri, gainera.

Denboraren gurpilak bueltaka segitu zuen.Sahatsek kimu berriak izan zituzten eta larre-loreek muinoak jantzi zituzten. Mollyk aurkituzuen ibarrean bere falta eta beharra zutela.Eskola-batzarraren bileretara ere joaten zen.Beste garai batean batzar sekretu eta beneraga-rri haiek ateak itxita ospatu izan ziren, munduguztiarentzat misterio eta terrore huts. Orainordea, John Whitesideren salako bidea zabalduziotelarik, Mollyk jakin zuen batzar haietan uzta-ri buruzko eztabaidak izaten zituztela, istorioakkontatzen zirela eta zurrumurru gaitzik gabeakbarreiatzen zirela.

Bert Munroe udazken hasieran aukeratuzuten eskola-batzarrerako, eta udaberrirakobera zen partaiderik kementsuena. Berak antola-

tzen zituen dantzaldiak eskolan, bera aritzen zenekinean antzezlanak eta picnic-ak egin zitezen.Sariak ere eskaini zituen eskolako nota buletinikonenentzat. Batzarrak gero eta ardura gehiagouzten zituen Berten bizkar.

Ilunabar batean Molly berandu jaitsi zen beregelatik. Batzarrak bilera zuen guztietan bezala,Mrs. Whiteside jangelan eserita zegoen.

— Uste dut ez naizela bilerara sartuko —esanzion Mollyk—. Daudela behingoz beren kasa.Batzuetan pentsatzen dut beste mota batekoistorioak kontatuko lituzketela ni aurrean ezbanengo.

— Sar zaitez, Molly! Ezin dute zu gabe bilera-rik egin. Ohituta daude zuk ere parte hartzeraeta galduta sentituko lirateke. Gainera, ez dutuste nahi dudanik beste istorio horrek kontaditzaten.

Obedituz, atea jo eta salara sartu zen Molly.Bert Munroek eten egin zuen kortesiaz une har-tan kontatzen ari zen istorioa.

— Nire morroi berriaz ari nintzen, Miss Mor-gan. Berriro hasiko naiz, nahiko kontu xelebreada-eta. Begira, laguntzaile bat behar nuen bela-

rra etxeratzeko, eta tipo hori jaso nuen Salinasibaiaren zubi azpitik. Mozkortu samarra zegoen,baina lan bat nahi zuen. Halaxe ba, hartzen dutnirekin, eta lanerako bost xentimorik ez duelabalio ikusten dut, baina ezin naiz beratzaz libra-tu. Lotsagabe horrek ezagutu ez duen tokirik ezda. Aditu egin beharko zenukete egon den tokieiburuz hizketan hasten denean. Nahi banu erenire umeek ez lidakete utziko etxetik bidaltzen.Izan ere, kapaza da ikusi duen gauzarik txikiene-tik istorio eder bat ateratzeko. Nire umeak ondo-an eseri eta entzuten egoten zaizkio, belarriakzabal-zabal eginda. Gero, hilean bi aldiz-edo,oinez Salinasera joan eta parranda egiten du.Aldian behin mozkortzen diren horietakoa da.Salinaseko poliziek hots egin egiten didatekamio bazterren batean aurkitzen dutenean, etabere bila joan beharra izaten dut kotxea hartuta.Eta begira, bere onera etortzen denean, betibadu opariren bat poltsikoan Mannvrentzat, niremutil-koskorrarentzat. Horrelako gizon batekinezin duzu ezer egin. Desarmatu egiten zaitu.Hilean ez diot dolar baten balioko lanik atera-tzen.

Molly ondoezik sentitu zen beldurrez. Gizo-nak barrez ari ziren istorio harengatik.

— Bigunegia zara, Bert. Ez zaude etxean kon-talari bat mantentzeko moduan. Azkar askolibratuko nintzateke ni gizon horretaz.

Molly zutitu egin zen. Ikaragarrizko beldurrazeukan norbaitek gizonaren izena galdetuko otezuen.

— Ez naiz gaur gauean oso ondo sentitzen —esan zuen—. Barkatzen badidazue, jaunok, ustedut oheratu egingo naizela.

Gizonak zutitu egin ziren berak gela uztenzuen bitartean. Bere ohean, burua burkoanezkutatu zuen. «Erokeria da», esan zuen bereki-ko. «Aukera bakar bat ere ez dago mundu osoan.Oraintxe bertan ahaztuko dut kontu guzti hori.»Baina, bere etsipenerako, negarrez ari zelaantzeman zuen.

Ondorengo asteak oinazetsuak izan zirenMollyrentzat. Ez zuen etxetik ateratzeko gogorik.Eskolarakoan eta etxerakoan aurrean zuenbideari begiratzen zion. «Kanpotarren bat ikusizgero korrika alde egingo dut. Baina erokeria dahori. Eroarena egiten ari naiz.» Bere gelan baka-

rrik aurkitzen zuen segurtasuna. Izuak koloreagalarazten zion, begietako distira kentzen zion.

— Molly, ohera joan beharko zenuke —esatenzion behin eta berriz Mrs. Whitesidek—. Ez zaiteztuntuna izan. Billiri bezala zartako bat emanbehar ote dizut ohera joan zaitezen?

Baina Mollyk ez zuen ohera joan nahi. Gauzagehiegi pentsatzen zituen ohean zegoenean.

Batzarra hurrena bildu zenean, Bert Munroekez zuen ageririk eman. Molly lasaituta eta iazoriontsu sentitu zen hura etorri ez zenean.

— Hobeto zaude, ezta, Miss Morgan?— Oh, bai. Huskeria izan zen, katarro modu-

ko bat. Oheratu izan banintz beharbada benetangaizkituko nintzen.

Batzarrak bazeraman ordubete bilduta BertMunroe sartu zenean.

— Barkatu atzerapena —desenkusatu zen—.Betiko kontua gertatu da. Nire morroi delako horiSalinaseko kaleetan zegoen lotan. Zer saltsa!Kotxean dago, hortxe kanpoan, lotara jarritaaitzurra pasatzeko. Bihar mangerarekin garbitubeharko dut kotxea.

Izuak eztarria korapilatu zion Mollyri. Unebatez, kordea galduko zuela iruditu zitzaion.

— Barkatu, joan beharra daukat —hots egin,eta korrika atera zen gelatik. Sarrera ilunera joeta horman apoiatu zen. Gero poliki eta automa-tikoki ate nagusitik atera eta harmailak jaitsizituen. Gaua zurrumurruz beteta zegoen. Kanpo-an, errepidean, Bert Munroeren kotxearen masabeltza ikusi zuen. Harrigarria egiten zitzaion berehankak bidetik tankera hartan joatea, erabatberen kabuz. «Orain nire burua hiltzen ari naiz»,esan zuen. «Orain dena harrika botatzen arinaiz. Zergatik ote.» Eskupean zeukan langa, etabere eskua okertu egin zen hura irekitzeko.Orduan brisaratxo bat altxa zen, bere sudurreragonbitoen kirats bizia ekarri zuena. Mozkorzurrunka lanturoso bat aditu zuen. Berehala,bere buruan zerbait jirabiraka hasi zen. Bueltaeman eta etxera itzuli zen Molly, eroa bezalakorrika. Bere gelan atea giltzaz itxi eta tente-tente eseri zen, arnaska lasterketaren ahalegi-nagatik. Orduak pasa zirela iruditu zitzaion gizo-nak etxetik ateratzen sentitu baino lehen, elkarrigabona emanez. Gero Berten kotxea martxan

jarri zen, eta motorraren hotsa kotxea urrun-tzeaz batera itzali zen. Eta orduan, abiatzekoprest zegoen une hartan, paralizatuta sentituzen Molly.

John Whiteside bere idazmahaian idazten arizen Molly salara sartu zenean. Galde-minez begi-ratu zion.

— Ez zaude ondo, Miss Morgan. Sendagile batbehar duzu.

Molly mahaiaren aurrean geratu zen, tente-tente.

— Ordezko bat bilatuko al zenidake? —galde-tu zuen.

— Horixe baietz. Sar zaitez segituan oheaneta sendagile bati deituko diot.

— Ez da hori, Mr. Whiteside. Joan egin nahidut hemendik gaur gauean bertan.

— Zertaz ari zara? Ez zaude ondo.— Nire aita hila zela esan nizun. Ez dakit hila

den ala ez. Beldur naiz... joan egin nahi dut gaurgauean.

Mr. Whitesidek arreta biziz begiratu zion.— Esplikatu zer esan nahi duzun —esan zuen

eztiro.

— Mr. Munroeren gizon mozkor hori ikusikobanu —gelditu egin zen bat-batean, esaterazihoanagatik izututa.

John Whitesidek buruari eragin zion astiro.— Ez! —hots egin zuen Mollyk—. Ez dut hori

pentsatzen. Horixe ezetz.— Zerbaitetan laguntzea gustatuko litzaida-

ke, Molly.— Ez dut joan nahi, gustura nago hemen...

Baina beldur naiz. Hain da garrantzitsua nire-tzat!

Zutitu egin zen John Whiteside, eta Mollyrenondora etorri eta bizkarra inguratu zion besoaz.

— Ez dut uste ondo ulertzen dudanik —esanzuen—. Ez dut uste ulertu nahi dudanik. Ez dabeharrezkoa. —Bere buruarekin ari zela ematenzuen—. Ez litzateke fintasun handikoa izangozera... ulertzea.

— Behin hemendik joanez gero, ez sinesteaposible izango zait —esan zuen Mollyk antsika.

John Whitesidek estutu azkar bat eman zionsorbaldan bere beso besarkatzaileaz.

— Zoaz agudo gora eta bildu zure gauzak,Molly —esan zion—. Kotxea hartu eta Salinaseraeramango zaitut oraintxe bertan.

9Zeruko Belardietako granja guztien artean

Raymond Banksena zen miretsiena. Raymondekbost mila oilo zuri eta mila ahate zuri zeuzkan.Granja iparraldeko lautadan zegoen kokatua,eskualde osoko tokirik politenean. Raymondekalpapa eta aza sail koadratuetan banatuta zeu-kan bere terrenoa. Bere oilategi luze eta baxuakhainbeste aldiz zuritzen zituzten non garbi-gar-biak eta berriak ematen baitzuten beti. Raymon-den etxe inguruan ez zen behin ere antzematenhegaztitegien inguruan hain normala izan ohiden zikinkeriaren aztarnarik.

Ahateentzako urmael handi, borobil batzegoen, eta bi hazbeteko hodi batek etengabeisurtzen zuen ur freskoa bertara. Urmaeletik gai-nez egindako ura aza trinko eta mardulen ilare-tara joaten zen edo alpapa sailetatik zabaltzenzen. Gauza ederra zen, goiz eguzkitsuetan, oilozuri eta garbien banda handia alpapa berde ilu-nean jaten eta aztarrika ikustea, eta are ederra-goa mila ahate zuriak urmaeletik dotore lerra-

tzen ikustea. Ahateek astun egiten zuten igeri,Leviatan delakoa bezain handiak balira bezala.Arrantxoak durunda egiten zuen egun osoanoiloen hots zalapartatsuarekin.

Inguruko muino baten tontorretik beherantzbegiratuta, alpapa laukiak ikus zitezkeen, nonmilaka mantxa zuri zurrunbiloan eta kiribilkamugitzen ziren hauts izpiak putzu berde bateanbezala. Orduan aztore isats-gorri bat azaltzenzen beharbada, planeatuz eta Raymondenetxeari arreta biziz erreparatuz. Mantxa zuriekberehala beren mugimendu zentzugabeak geldi-tu eta oilarren babesera jotzen zuten bizkorasko, eta aztoreak ikaratutako milaka oiloengarrasi etsiak heltzen ziren alorretatik. Granjakoetxearen atzeko ateak danbateko bat eman, etaRaymond kanpora ateratzen zen, patxadan etaeskopeta eskuan zuela. Aztorea urrundu egitenzen, airean gora ehun oin igota. Koxkor txikizuriak berriro ere sakabanatu eta zurrunbiloaklehengo martxa hartzen zuen.

Berdeguneak hesiz bereizita zeuden elka-rrengandik, sail batek atseden hartzeko eta osa-tzeko modua izan zezan oiloak beste batean

zebiltzan bitartean. Muinotik, Raymonden etxekarez zuritua ikus zitekeen, harizti baten ertzeankokatua. Lore asko zeuden etxe inguruan: kalen-dulak eta Afrikako ilen handiak eta zuhaitzakadinako daliak; eta, etxearen atzealdean, Zeru-ko Belardietako ibarrean izen hori merezi zuenarrosadi bakarra zegoen. Bertakoei toki hura iba-rreko granja modeloa iruditzen zitzaien.

Raymond Banks gizon indartsua zen. Berebeso lodi eta motzek, bere sorbalda eta aldakazabal eta berna astunek, eta baita laneko galtze-tatik nabarmentzen zitzaion estomagoak ere,itxura arras indartsua ematen zioten, indartsuabultzatzeko, tiratzeko eta kargak altxatzeko.Agerian zeramatzan gorputzaren parte guztiektxekor odolaren gorritasuna zeukaten eguzkia-gatik; bai beso astunak ukalondoraino, bai lepoaalkandoraren lepo barreneraino, eta baita aurpe-gia ere, batik bat belarriak eta sudurra, minbera-tsuki erreta eta zartatuta zeuzkan. Bere ile horibakanak ez ziren aski buruko azala eguzkipeangorri zedin galarazteko. Raymonden begiak ereaipagarriak ziren, zeren, ilea eta bekainak horizurbilak izan arren, gehienetan begi urdin argie-

kin joaten den horitasunekoak, Raymondenbegiak kedarra bezain beltzak baitziren. Bereahoa ezpain mamitsukoa eta alaitsua zen, bate-re egokitasunik gabea makurki kakotutako sudurluzearekin. Raymonden sudur eta belarriekeguzkiaren zigor gogorra jasoa zuten. Urteosoan, apenas izaten zen haragi gorrian etaazala altxatuta ez zeuden aldirik.

Raymond Banksek berrogeita bost urtezituen eta oso alaitsua zen. Ez zuen behin ereapalki hitz egiten, baizik eta itxurako amorraziozbetetako erdi-garrasi ozenekin. Gauza guztiak,arruntenak ere, barregarriak balira bezala esa-ten zituen. Hitz egiten zuenero jendeak barreegiten zuen. Eskolako Eguberri festetan, SantaClaus izateko aukeratzen zuten beti bere ahotsadoretsu, aurpegi gorri eta umeei zien maitasu-nagatik. Halako purrustekin hitz egiten zienumeei non barrez edukitzen baitzituen denboraguztian. Santa Clausen jantzi gorriarekin edohura gabe, ibarreko umeek nolabaiteko SantaClaustzat zeukaten Raymond. Haiek astintzeko,haiekin borrokatu eta harroaldi bat ematekomodu berezia zuen, laztan antzekoa eta zoraga-

rria. Noizbehinka, serio jarri eta lezio handiengarrantzia zuten gauzak kontatzen zizkien.

Batzuetan, larunbat goizetan, mutiko taldebat Banksen granjara inguratzen zen Raymondlanean ikustera. Berak kirika egiten uzten zieninkubategien kristalezko leihatiletatik. Batzue-tan, orduantxe ari ziren txitak azaletik ateratzen,hego hezeak astinduz eta hanka baldarren gai-nean balantza eginez. Mutilek baimena bazuteninkubategien tapakiak altxa eta eskuak bete-bete egiteko ehun makinatxo koipetu gabeenhotsa ateratzen zuten txita hori, iletsuekin. Gerourmaelera joan eta ogi puskak botatzen zizkie-ten hain ederki nabigatzen zuten ahateei. Gehie-na, ordea, hilketa garaia gustatzen zitzaienumeei. Eta, gauza xelebrea, Raymond ereorduantxe jartzen zen serio, bere ohiko bromakutzita.

Raymondek oilar txiki bat kaiolatik aukeratueta hanketatik zintzilik jartzen zuen egurrezkoarmazoi batean. Alanbrezko euskarri batekinlotzen zituen hegaztiak modu basatian astintzenzituen hegoak. Oilarrak garrasi handiak egitenzituen. Raymondek bere ondoko kaxaren gai-

nean zeukan lantza itxurako labana. Nola mires-ten zuten mutilek labana hura, haren formamakurra eta haren distira! Orratz batena bezainzorrotza zuen punta.

— Oraingo honetan, oilar zaharra, hireak egindik —esaten zuen Raymondek. Mutilak tropoi-luan hurbiltzen ziren. Esku ziur, bizkorrez, Ray-mondek heltzen zion hegaztiaren buruari etamokoa irekitzera behartzen zuen. Labana argibristada bat bezala irristatu, mokoaren sabaitikburmuinetaraino, eta atera egiten zen atzera.Hegoek dardara egin eta astinduak ematenzituzten euskarriaren kontra. Une batez, lepoaalde batera eta bestera luzatzen zen irrikatsu,eta odol erreten txiki bat jaisten zen mokoarenpuntatik.

— Orain, begiratu ondo! —hots egiten zuenRaymondek.

Bere sarde itxurako eskuak hegaztiaren bula-rra orraztu eta luma guztiak berarekin eramatenzituen. Beste orrazi kolpe bat eta bizkarra erebiluzik zuen. Hegoak ez ziren handik aurrerahain gogor lehiatzen. Raymondek luma guztiakkentzen zituen, hego-puntetakoak izan ezik.

Ondoren hankak larrutzen zituen, bakoitza mugi-mendu bakar batekin.

— Ikusten al duzue? Azkar egin behar da —esplikatzen zuen lanean ari zela—. Gutxi gorabe-hera, lumak bi minutu bakarrik egoten dira laxa-tuta. Bertan uzten badituzue, itsatsita geratzendira.

Hegaztia armazoitik jaitsi, beste labana batezbi kolpe arin eman, tiratu, eta horra erraiak ontzibatean. Zapi batekin lehortzen zituen eskugorriak.

— Begira! —egiten zuten oihu mutilek—.Begira! Zer da hori?

— Bihotza da.— Baina, begira! Mugitu egiten da oraindik.

Bizirik dago oraindik.— Oh, ez, ez dago bizirik —lasaitzen zituen

Raymondek—. Labanak bere burmuinak ukitzea-rekin batera hil da oilarra. Bihotzak taupakasegitzen du pixka batean, baina oilarra zeharohilda dago.

— Zergatik ez diezu zintzurra mozten nireaitak egiten duen bezala, Mr. Banks?

— Ba begira, horrela garbiagoa eta azkarra-goa delako, eta gainera harakinek buru eta guztinahi dituztelako. Saltzerakoan burua ere pisuansartzen dute, ulertzen? Eta orain, hator nirekin,oilar zahar hori!

Eskua luzatzen zuen kaiola barrura bestemarrulari lehiatsuren bat hartzeko. Hilketa lanabukatutakoan, Raymondek ontzitik hegaztienpaparo guztiak hartu eta mutilen artean bana-tzen zituen. Paparoak nola garbitu eta puztubehar ziren erakusten zien, hegazti-globoak egi-teko. Raymond beti oso serio egoten zen berearrantxoko gauzak esplikatzen zituen bitartean.Ez zuen nahi izaten umeek hilketan laguntzerik,askotan eskatzen bazioten ere.

— Beharbada urduri jarri eta ez zinateketeburmuinetara helduko —esaten zuen—. Sufrituegingo luke hegaztiak, labankada behar dentokian ez emanez gero.

Mrs. Banksek barre asko egiten zuen, barregarbi eta gozoa, plazer lasaia adierazten zuenaedo agian arretarik eza. Edozeinek esandakoguztiari onespenez barre egiteko ohitura zuen,eta, haren estimazioa merezi izateko, jendea

gauza barregarriak esaten saiatzen zen Mrs.Banks inguruan zenean. Bere etxeko lanak buka-tutakoan, aitzurrean aritzen zen lorategian. Hiri-tarra zen jatorriz; horregatik maite zituen loreak,zioten auzokoek. Gonbidatuei, kotxez hurbil-tzean, ongietorria ematen zien Cleo Banksenbarre garbi eta ozenak, eta beraiek ere irritxoakegiten zituzten hura aditzean. Hain zen alaia!Jendea ondo sentitzea lortzen zuen. Inork ezzuen sekula hark esandako ezer gogoratzen,baina aditu eta hilabete askotara ere, berebarrearen doinu zehatzak gogora zitzaketen.

Raymond Banksek apenas egiten zuen barre-rik. Horren ordez, petral itxura egiten zuen,baina hain modu nabarmenean non jendeariumorea iruditzen baitzitzaion. Bi pertsona horiekibarreko anfitrioirik ospetsuenak ziren. Aldianbehin, etxe ondoko hariztian egindako barbako-ara gonbidatzen zuten Zeruko Belardietakojende guztia. Oilasko txikiak erretzen zituztenharitz azalen txingarren gainean, eta ehunkabotila ateratzen zituzten etxean egindako zerbe-zarekin. Ibarreko jendeak plazer handiz itxaroteneta gogoratzen zituen festa horiek.

Raymond Banks kolegioan egon zenean, kidebat izan zuen, denborarekin San Quentingo kar-tzelako zaindari bihurtu zena. Eta adiskidetasunhark iraun egin zuen. Eguberrietan elkarri opari-txoak bidaltzen jarraitzen zuten. Ezer garrantziz-korik gertatuz gero idatzi egiten zioten elkarri.Raymond harro zegoen zaindariarekin zuenharremanaz. Urtean bitan edo hirutan inbitaziobat jasotzen zuen exekuzio baten lekuko izateko,eta beti onartzen zuen. Kartzelara egindakobidaia haiek ziren hartzen zituen oporraldi baka-rrak.

Raymondi exekuzio aurreko gauean ailega-tzea gustatzen zitzaion kartzelazainaren etxera.Laguna eta biak elkarrekin eseri eta estudiantegaraiaz hitz egiten zuten. Biek primeran gogora-tzen zituzten gauzak gogorarazten zizkiotenelkarri. Pasadizo berberak oroitzen eta errepasa-tzen zituzten beti. Gero, hurrengo goizean, zain-dariaren bulegoko beste lekukoen urduritasunaeta histeria disimulatua gustatzen zitzaizkionRaymondi. Kondenatuaren ibilera geldoak Ray-monden aldarte dramatikoa esnatzen zuen etaemozio bizia eragiten zion. Urkaketa bera ez zen

atalik garrantzitsuena; prozedura osoaren girozorrotz, sarkorrak egiten zion inpresiorik handie-na. Goi-elizkizun bat bezalakoa zen, solemneaeta zeremoniatsua eta goibela. Guzti hark espe-rientziaren betetasuna sentiarazten zion, emoziosakratu bat bere bizitzako beste ezertxorenantzik ez zuena. Raymondek ez zuen kondena-tuaz gehiago pentsatzen oilarraz pentsatzenzuena baino labana haren burmuinetan barrura-tzen zuenean. Ez zuen urkabera bultzatzen ezkrudelkeriak ez besteren sufrimendua ikustekogrinak. Bere barruan emozio sakonen apetituagaratu zelarik, bere irudimen ahula ez zen huraasetzeko gai. Kartzelan, bere nerbioek bestegizonen nerbioekin batera egin zezaketen darda-ra. Heriotza-kameran beste inor egon ez balitz,bera bakarrik kondenatu eta borreroarekin, ezerez zukeen sentituko.

Heriotza egiztatu eta gero, Raymondi zainda-riaren bulegoan egiten zen bigarren bilera gusta-tzen zitzaion. Nerbioetatik gaizkitutako gizonakberen irudimen astinduak baretzen saiatzenziren barre eta irrien bitartez. Normalean bainoalaitsuago egoten ziren, zalapartatsuagoa izaten

zen beren poza. Mespretxuz hitz egiten zutenaldi bateko lekukoaz, erreportari gazte batgehienetan, zorabiatu egin zena edo kameratiknegarrez atera zena. Raymondek gozatu egitenzuen denarekin. Bizirik zegoela sentiaraztenzion; ematen zuen beste momentuetan bainozorrotzago bizi zela.

Dena bukatutakoan, bazkari ederra egitenzuen zaindariarekin etxe aldera abiatu bainolehen. Neurri txiki batean, Raymondek emozioberbera bizitzen zuen mutikoak hegaztiak nolahiltzen zituen ikustera etortzen zirenean. Haienasalduraren txinpartatxo bat harrapatzeko auke-ra izaten zuen.

Zeruko Belardietan denbora asko ez zerama-la, Munroe familiak Raymond Banksen arrantxoederraren eta kartzelako bisita haien berri izanzuen. Ibarreko jendea jakin-minez eta liluratutazegoen, eta izututa ere bai, gizon urkatuak ikus-teko bidaia haiekin. Raymond ikusi aurretik, BertMunroek ohiko borreroaren antzeko imajinatzenzuen, gizon ilun, ihar bat bezala, begi itzali, mor-tuekin; gizon hotz, kemenik gabeko bat. Ray-

mondengan pentsatze hutsak jakinguraz kutsa-tutako aurresentipen bat eragiten zion Berti.

Azkenean Raymond Banks ezagutu zuenean,eta ikusi begi beltz alaitsu haiek eta eguzkiakbelztutako aurpegi osasuntsu hura, Bert desilu-sionatuta eta aldi berean pixka bat gogaitutasentitu zen. Raymonden osasun eta adeitasunakdesegokiak eta bitxiki obszenoak ziruditen. Berejatortasunak eta umeei zien maitasunak taxurikgabeko paradoxa osatzen zuten.

Maiatzaren lehen egunean, Banks-tarrekberen festa haietako bat eman zuten zelaikoharitzen azpian. Urteko sasoirik ederrena zen;eskuzuri eta primulek, gallito eta bioletek berenkolore apalak jartzen zituzten maldetako belarmotz, berrian. Haritzak hosto berriz jantzita zeu-den, hosto txukun eta distiratsuak, gorosti garbi-tuarenak bezalakoak. Eguzkiak nahiko beroematen zuen airea salbiaren usainez kutsatzeko,eta txori guztiek festa-giro zalapartatsu etaardailatsuan ziharduten. Hegaztitegietatik, oiloaztarrikarien kalaka alaia eta ahateen kua-kuaharro eta zinikoa ailegatzen ziren.

Gutxienez berrogeita hamar lagun bazeudenzuhaitz azpiko mahai luzeen inguruan. Ehunkazerbeza botila zeuden pilatuta gatz eta izotzezbetetako pertzetan, eta nahasketa hain zenhotza non zerbeza jelatu egiten baitzen botilenlepoetan. Mrs. Banks harantz eta honantz zebi-len gonbidatuen artean, barre eginez agurtzera-koan eta agurrei erantzuterakoan. Oso gutxitanesaten zuen hitzik. Raymond berriz, oilasko txi-kiak erretzen ari zen parriletan, miresle taldebat, gizonak denak, inguruan zuela aholku irriga-rriak eskainiz.

— Zuetako norbaitek hobeto egin badezake,datorrela hona! —esaten zien oihuka Raymon-dek—. Orain haragia jarriko dut, oilaskorik nahiez duen txororen bat azaltzen bazaigu ere.

Bert Munroe hantxe ondoan zegoen Raymon-den esku gorriei begira. Zerbeza gogor hartakobotila bat edaten ari zen. Bert liluratuta zegoenparrillako oilaskoei bueltak eman eta eman ariziren esku gorri indartsuekin.

Oilasko erre bandexakadak mahaietara era-man zituztenean, Raymond parrilletara itzuli zengehiago erretzera bigarren edo hirugarren oilas-

kotxoa eska zezaketen gizon jatorrentzat. Unehartan Raymond bakarrik zegoen, bere publikoguztia mahaien inguruan bildua baitzen. BertMunroek, begiak altxa platereko bistek puskatik,eta Raymond parrillen ondoan bakarrik zegoelaikusi zuen. Sardexka utzi eta harantz jo zuen.

— Zer dugu, Mr. Munroe? Ez al zegoen onazure oilaskoa? —galdetu zion Raymondek antsie-tate adeitsu batez.

— Haragia hartu dut, eta ona zegoen. Ustedut azkar samar jaten dudala. Baina oilaskorikbehin ere ez dut jaten.

— Egiatan? Norbaiti oilaskoa ez gustatzeabehin ere ulertu ez dudan gauza da, baina bada-kit asko direla gustatzen ez zaienak. Uzten badi-dazu beste haragi puskatxo bat prestatuko dizut.

— Oh, uste dut nahikoa jan dudala. Beti pen-tsatzen dut jendeak gehiegi jaten duela. Gosepixka batekin altxa beharko genuke mahaitik.Hartara ondo kontserbatuko ginateke, animaliakbezala.

— Arrazoia duzula uste dut —esan zuen Ray-mondek.

Buelta eman zien hegaztitxoei su gainean.

— Hainbeste jaten ez dudanean hobeto sen-titzen naizela antzematen dut.

— Sentituko ez zara ba. Bai ni ere. Munduguztia. Mundu guztiak gehiegi jaten du.

Bi gizonek irribarre beroa eskaini zioten elka-rri puntu hari zegokionez ados zetozelako, nahizesandako hitzetan oso tinko sinetsi ez.

— Terreno ederra daukazu benetan —adiera-zi zion Raymondek, beren adiskidetasun sortuberria bigarren adostasun batez sendotzearren.

— Beno, ez dakit. Ero-belarra jaiotzen omenda, baina orain arte ez dut nik batere ikusi.

Raymondek irribarre egin zuen.— Etxea sorginduta zegoela ematen zuten,

zu etorri eta dena hain txukun jarri zenuen arte.Fantasmarik ez zenuen ikusiko, ezta?

— Ezta bat ere. Ikara handiagoa ematen ditero-belarrak fantasmek baino. Benetako gorro-toa diot ero-belarrari.

— Ezin esan arrazoirik ez duzunik. Jakina,oilaskoekin ez dit buruhauste handirik ematen,baina infernuko etsaia da ganadua haztenduzuenontzat.

Bertek lurretik makila bat jaso eta eraginegin zien emeki txingar dardaratiei.

— Agidanean San Quentingo kartzelazainaezaguna duzu.

— Oso ezaguna. Mutil koskorra nintzela Edeta biok eskola berean ibili ginen. Zuk ere ezagu-tzen al duzu, Mr. Munroe?

— Oh, ez... ez. Askotan ateratzen da egunka-rietan. Bera bezalako jendea askotan azaltzenda egunkarietan.

Raymond serio eta harro mintzatu zen.— Bai. Dezenteko publizitatea egiten diote.

Baina tipo jatorra da, Mr. Munroe, ezagutu zene-zakeen tiporik jatorrena. Eta, nahiz bere mendehorrenbeste kondenatu eduki, beti bezain alaieta adiskidetsu jarraitzen du. Ez zenuke imajina-tuko, berarekin hitz eginez gero, hain erantzuki-zun handia duenik.

— Egiatan? Ez nuen horrelakorik uste. Esannahi dut, normalena litzateke kezkatuta-edoegotea kondenatu guzti horiek bere mende edu-kita. Maiz ikusten al duzu?

— Ba... bai. Askotan. Esan dizut berarekinibili nintzela eskolan. Adiskideak ginen. Eta ez

nau ahaztu. Aldian behin presondegira gonbida-tzen nau norbait urkatzekoa dutenean.

Bertek dardarizo bat sentitu zuen, nahizpuntu huraxe izan berak ukitu nahi zuena.

— Egiatan?— Bai. Ohore handia iruditzen zait niri. Ez

dute jende asko ametitzen, bakarrik egunkarie-tako gizonak eta lekuko ofizialak, sheriffak etapolizia. Gainera, joaten naizenero hitz-aspertuederra egiten dut Edekin, jakina.

Gauza bitxia gertatu zitzaion Berti. Bere gor-putzetik bereizita bezala sentitu zen. Bere aho-tsak bere borondaterik gabe jokatu zuen. Hitzhauek aditu zizkion bere buruari:

— Zaindariari ez litzaioke, noski, gustatukolagun batekin azalduko bazina.

Harriduraz entzun zituen bere hitzak. Ez zueninolaz ere hura esan nahi izan.

Raymond txingarrei eragiten ari zen indarrez.Aztoratuta zegoen.

— Ez dakit ba, Mr. Munroe. Ez dut inoiz horre-tan pentsatu. Nirekin etorri nahi al zenuke?

Berriro ere Berten ahotsak bere kabuz jokatuzuen.

— Bai —esan zuen.— Beno, hortaz, gauza bat egingo dut. Edi

idatziko diot. Sarritan idazten diot, badakizu, etaez zaio beraz arraroa irudituko. Hitz-erdiren batsartuko dut zu ere gestora joango zinatekeelaesanez. Hala beharbada bi inbitazio bidaliko dituhurrengoan. Baina, jakina, ezin dizut ezer agin-du. Ez al duzu beste haragi puskatxo bat nahi?

Bertek goragalea zeukan.— Ez, nahikoa jan dut —esan zuen—. Ez naiz

oso ondo sentitzen. Uste dut pixka bateanzuhaitz azpian etzatera joango naizela.

— Beharbada harrotu egingo zenuen zerbezahorren legamia, Mr. Munroe. Oso kontuz ibilibehar da zerbitzatzerakoan.

Bert haritz baten azpiko hosto ihar, kirriska-tsuen gainean eseri zen. Mahaiak, gonbidatuzalapartatsuez inguratuak, bere eskuinean zeu-den. Bai gizonezkoen algara zakarrak bai hizke-tan ari ziren emakumezkoen oihu txorrotxakahul heltzen zitzaizkion pentsamenduzko murrubatetik barrena. Zuhaitz enborren artetik Ray-mond Banks ikusten zuen, parrillen ondoanorduan ere, oilaskoak erretzen artean baretu

gabeko zenbait apetitu sinestezinentzat. Urrun-tzera behartu zuen goragalea aldatzen ari zenpixkanaka. Gaixotasunezko sentsazio itoa desioirrikatsuen kongestio bitxi ari zen bihurtzen.Desioak harritu eta nahigabetu egiten zuen Bert.Ez zuen San Quentinera joan nahi. Atsekabeaekarriko zion gizon baten urkaketa ikusteak.Baina pozik zegoen joateko aukera eskatu iza-naz. Bere pozak berak nahigabetu egiten zuen.Bert begira zegoela, Raymondek gorago igozituen mahukak bere beso lodi, gorrietan, parri-llak garbitzeari ekin baino lehen. Bert jauzi batezzutitu eta harantz abiatu zen. Goragalea etorrizitzaion ostera kolpetik. Buelta eman eta emaz-tea eserita zegoen mahaira jo zuen lasterka.Emaztea txantxetan ari zen garrasi txorrotxekinoilasko baten hezurreria marraskatzen zuenbitartean.

— Nire senarrak behin ere ez du oilaskorikjaten —zioen oihuka.

— Etxe aldera abiatuko naiz oinez —esanzuen Bertek—. Pattal nago.

Bere emazteak oilaskoaren hezurrak utzi etabehatzak eta ezpainak paperezko serbileta bate-kin garbitu zituen.

— Zer gertatzen zaizu, Bert?— Ez dakit. Pattal samar nagoela, besterik ez.— Nahi baduzu zurekin joango naiz kotxean.— Ez, gelditu hemen. Jimmiek eramango

zaitu etxera.— Ondo da —esan zuen Mrs. Munroek—.

Agur esan beharko zenieke Mr. eta Mrs. Banksi.Bert jira egin zen setatsu.— Agurtu zuk nire izenean —esan zuen—.

Pattalegi nago ni.Eta urrundu egin zen agudo, pauso-luzeka.Astebete beranduago, Bert Munroe Banks-

tarren granjaraino hurbildu eta hesiaren ateaurrean gelditu zuen bere Ford-a. Raymondarbolatxo baten atzetik azaldu zen, han baitze-goen gordeta aztore bat tiroz bota nahian.Patxada ederrean aurrera jo eta bostekoa emanzion bere bisitariari.

— Zure etxeaz aditu ditudanak adituta, begi-ratu bat ematera etorri behar nuela pentsatu dut—esan zuen Bertek.

Raymond zoratzen zegoen.— Emaidazu momentu bat eskopeta gorde-

tzeko eta bazterrak erakutsiko dizkizut.Ordubetez granjatik barrena ibili ziren, Ray-

mond azalpenak eskainiz eta Bert hegazti arran-txoaren txukuntasuna eta oparotasuna miretsiz.

— Zatoz barrura baso bat zerbeza edatera —esan zuen Raymondek dena bisitatu ondoren—.Zerbeza hotza bezalakorik ez da gaurkoa bezala-ko egunetan.

Eseri zirenean, Bert honela hasi zen, urdurita-sunez:

— Idatzi al zenion eskutitza kartzelazainari,Mr. Banks?

— Bai... idatzi nion. Erantzunak laster hemenbehar luke.

— Zergatik eskatu nizun jakin nahiko duzusegur aski. Begira, nik uste gizonak ahal duenguztia ikusi behar duela. Esperientzia da. Zenbateta esperientzia handiagoa, orduan eta hobeagizona. Gizonak dena ikusi behar du.

— Nik uste arrazoi duzula, arrazoi guztia —onartu zuen Raymondek.

Bertek bere basoa hustu eta ahoa lehortuzuen.

— Jakina, egunkarietan irakurri izan dituturkaketei buruzko berriak, baina ikustea bestegauza bat da. Hamahiru koska omen daudeurkaberaino, suerte txarraren seinale bezala.Egia al da hori?

Raymonden aurpegiak kontzentrazioa adie-razten zuen.

— Ba zera, ez dakit, Mr. Munroe. Behin ere ezditut kontatu.

— Eta beraiek nola... borroka eta indar han-diak egiten al dituzte, eskegitzen dituztenunean?

— Uste dut baietz. Baina, badakizu, uhalezlotuta egoten dira eta oihal beltz bat edukitzendute buruan. Gauza handirik ezin duzu ikusi. Nikesango nuke gehiago dela dardarizo moduko batborroka baino.

Berten aurpegia gorrituta eta adi zegoen.Bere begiek dizdiz egiten zuten jakin-minez.

— Egunkariek diote hamabost minututik orduerdi batera behar izaten dutela hiltzeko. Egia alda hori?

— Ba... egia izango da, jakina, eskegitzendituzten momentuan hiltzen direla ere esan lite-ke. Hegazti bati burua mozten diozunean bezala;hegaztiak dardarizoak izaten ditu, baina benetanhilda dago.

— Bai... hala izango da. Erreflexu hutsa, izenhori ematen zaio. Aurreneko aldiz ikusten duena-rentzat oso gogorra izango da, noski.

Raymondek irribarre egin zuen dibertituta.— Bai. Ia beti bada kordea galtzen duenen

bat. Egunkarietako erreportari hasi berrieknegar egiten Bute batzuetan, negarrez hastendira haurrak bezalaxe, eta zenbait jenderi ondo-eza egiten zaio, benetako ondoeza, eta kapazakdira bazkaria hantxe bertan botatzeko. Gehien-bat aurreneko aldiz etorritakoak izan ohi dirahorrelakoak. Har dezagun beste zerbeza botilabat, Mr. Munroe. Ona eta freskoa dago, ez dahala?

— Bai, primerako zerbeza da —onartu zuenBertek abstradituta—. Ea errezeta ematen dida-zun. Gizonak beti eduki behar luke zerbeza pixkabat prest beroa datorrenerako. Orain joan beha-rra daukat, Mr. Banks. Eskerrik asko etxe ingu-

ruak erakusteagatik. Nire ustez, hegaztiei dago-kienez, Petalumako jende horri kontseiluak ema-teko moduan zara.

Raymond gorri-gorri jarri zen plazerez.— Gauza berrietara moldatzen saiatzen naiz.

Jakinaraziko dizut Ed lagunaren berririk izatendudanean, Mr. Munroe.

Ondorengo bi asteetan Bert Munroe urdurieta guztiz erretxinduta ibili zen. Hain zen gauzaezohikoa non bere emaztea ere kexatu egin bai-zen.

— Ez zaude ondo, Bert. Kotxea hartu eta zer-gatik ez zara mediku batengana joaten, begirazaitzan?

— Oh! Ondo nago —esan zuen berak temati.Granjako lanetan pasa zuen denborarik

gehiena, baina bere begiek eskualdeko errepide-rantz jotzen zuten automobilen bat pasatzenzenero. Larunbat batean, Raymond Banks berekamionetan etorri eta Munroe-tarren etxeaurrean gelditu zen. Bertek utzi bere pala etaharen bila jo zuen. Nekazari bat beste batekinelkartzen denean gutxitan sartzen dira etxebarrura. Horren ordez, lur sailen ondotik pasea-

tzen dute astiro, belar izpiak erauziz soroetatik,edo hostoak zuhaitzetatik, eta esku artean erabi-liz hitz egiten duten bitartean. Udaren hasierazen. Fruta-arbolen hostoek artean galdu gabezeuzkaten beren berde samur, argiak, baina loreguztiak ezkutatuta zeuden eta fruituak itxurahartuta. Gereziek ere kolore pixka bat agerizuten. Bert eta Raymond poliki-poliki zihoazenbaratzeko zuhaitzen azpiko sail landuetatik.

— Txoria ugari dabil aurten —esan zuen Ber-tek—. Uste dut beraientzat izango direla gerezigehientsuenak. —Ondo asko zekien zertara eto-rri zen Raymond.

— Beno, Ed lagunaren berriak jaso ditut, Mr.Munroe. Nirekin etorri ezinik ez duzula dio. Ezomen diote jende askori etortzen uzten, ikusminmorbosoa duen jendea urruntzen saiatzen dire-lako. Baina nire edozein adiskide ametitzekokonforme dago. Datorren ostegunean joangogara. Ostiralean exekuzioa dago.

Bert isilik zihoan, begiak lurrari josita.— Ed tipo jatorra da. Gustatuko zaizu —jarrai-

tu zuen Raymondek—. Bere etxean pasako duguostegun gaua.

Bertek lurretik adar bat jaso, motzaldiarenondoren bertan gelditua, eta bi eskuekin okertuzuen arku estua osatzeraino.

— Zera aritu naiz pentsatzen —esan zuen—.Axolako al litzaizuke azkeneko momentuan atze-ra egingo banu?

Raymondek zuzen begiratu zion.— Hara! Joateko gogoa zenuela uste nuen.

Zer gertatzen da?— Esaten badizut, zeharo belaxka naizela

pentsatuko duzu, noski. Kontua da... pentsatzenaritu naiz eta... ikara ematen dit joateak. Ikaraematen dit gero burutik ezin kendu izateak.

— Ez da dirudiena bezain latza —protestatuzuen Raymondek.

— Beharbada ez. Hori ez dakit. Baina ikaraematen dit niretzat latza izateak. Denek ez dutegauza bat modu berean ikusten.

— Ez, hori egia da.— Sentitzen dudanaren ideia bat ematen

saiatuko naiz, Mr. Banks. Badakizu ez dudalaoilaskorik jaten. Inori ez diot esaten zergatik ezdudan jaten. Ez zaidala gustatzen esatea beste-rik ez dut egiten. Baina zuri lan handiak eman

dizkizut. Eta esan egingo dizut... esplikaziomodura, besterik ez bada ere.

Makila bi puskatan hautsi zen bere eskuetan;bi muturrak urrutira bota eta eskuak poltsikoansartu zituen.

— Mutil-koskorretan, hamabi bat urte nituela,janariak partitzen ibiltzen nintzen eskolara joanbaino lehen. Begira, garagardotegiaren ondoangizon zahar elbarri bat bizi zen. Berna bat moz-tua zeukan izterretik, eta egurrezko berna batenordez antigoaleko makulu bat erabiltzen zuen:ilargi-erdi moduko bat makila borobilaren goial-dean. Badakizu nolakoa, ezta? Nahiko ondomugitzen zen batera eta bestera, baina aukeranpoliki samar. Goiz batez, nire janari saskiarekinhandik pasatzerakoan, gizon zahar hori kanpoanzegoen, bere etxeko atarian, eta oilar bat hiltzenari zen. Nik sekula ikusitako Rhode Island Redhandiena zen. Edo beharbada ni hain txikia iza-teagatik ematen zuen hegaztiak haro handia.Zaharrak makulua galtzarbean hartu eta hanke-tatik eusten zion oilarrari.

Bert gelditu eta beste adar bat jaso zuenlurretik. Hau ere okertu egin zen bere eskupean.Aurpegia zurbiltzen ari zitzaion hitz egin ahala.

— Beno —jarraitu zuen—, gizon zahar horrekaizkoratxo bat zeukan beste eskuan. Oilarrarilepoa ebakitzera zihoan unean, makulua zertxo-bait irristatu eta bihurritu egin zitzaion hegaztia,eta berak hego bat moztu zion. Eta orduan zaha-rra eroa bezala jarri zen. Aizkorarekin eman etaeman hasi zitzaion, beti okerreko tokian, bula-rrean eta estomagoan. Gero makulua gehixeagoirristatu eta oreka galarazi zion erabat, noiz etaaizkoratxoa kolpea ematera zihoanean. Hegaz-tiari hanka bat moztu zion eta aizkorakada berakalderik alde ebaki zuen agurearen behatza.

Bertek kopeta lehortu zuen mahukarekin.Raymond lur menditxo bat pilatzen ari zen oine-takoaren saihetsaz.

— Beno, hori gertatu zenean, zaharrak oilarralurrera erortzen utzi eta etxera sartu zen herren-ka, bere behatzari helduta. Eta oilarra berriz,arrastaka abiatu zen tripa guztiak zintzilik zitue-la; arrastaka abiatu zen eta karranka bezala.

Makila hautsi egin zen berriro, eta oraingoanindarrez bota zituen puskak bere ondotik.

— Horra ba, Mr. Banks. Geroztik ez dut seku-la hegazti bat hil, eta ezta jan ere. Saiatu izannaiz jaten, baina aldiro Rhode Island Red huraxeikusten dut arrastaka alde egiten.

Aurreneko aldiz, zuzenean begiratu zion Ray-mond Banksi.

— Ulertzen al duzu zer izan zen hura?Raymondek begirada saihestu eta urrutira

begiratu zuen.— Bai. Bai, adiskide, latza izango zen hura.Bertek presaka bezala jarraitu zuen.— Ba begira, urkaketa horretaz pentsatzen

aritu naiz. Hegaztiarena hezalako zerbait izanliteke. Hegazti harekintxe egiten nuen ametsbeti, mutil-koskorra nintzela. Urdaila nahastuaneukalako-edo amets gaiztoren bat izaten nue-nero, hegazti harekin egiten nuen amets. Orain,egin kontu zurekin joaten naizela urkaketahorretara. Ametsak izan nitzake horrekin ere.Aspaldi ez dela emakume bat urkatu zuten Arizo-nan, eta sokak errotik atera zion burua. Eginkontu beste horrenbeste gertatzen dela. Hegaz-

tiarena baino ehun aldiz okerragoa izango litza-teke. Eta ez nuke sekula horrelako gauza batgaindituko.

— Baina hori ia behin ere ez da gertatzen —protestatu zuen Raymondek—. Esaten dizut ba,ez dela inolaz ere dirudiena bezain latza.

Bertek ez ziola aditzen ematen zuen. Beregogoeten aurrean, bere aurpegiak horrorearenseinaleak ageri zituen.

— Hortaz batzuei ondoeza egiten zaieladiozu, eta beste batzuek kordea galtzen dutela.Badakit zergatik den hori. Jende horrek bereburua urkabean ikusten duelako, soka lepoanduela. Hori gertatzen ari zaion gizona bezalasentitzen dira. Neuk ere egin izan dut antzekorik.Hogeita lau orduko epean urkatuko nindutelaimajinatzen nuen. Munduko amets gaiztorik ika-ragarriena bezalakoa da. Eta, pentsatzen jarrita,zer zentzu du hara joan eta neure burua izu-tzeak? Gaizkitu egingo nintzateke. Badakitbaietz. Urkabeko gizarajoak pasatako guztiapasako nuke nik ere. Bart gauean, horretaz pen-tsatze hutsarekin, soka lepoan sentitu dut. Gerolo hartu dut, eta maindirea aurpegira igo zait eta

kaputxa beltz madarikatu hori zela amets egindut.

— Esaten dizut ba, ez direla horrelako gauzakpentsatu behar —esan zion Raymondek hase-rre—. Horrelako gauzak pentsatzen badituzu,nirekin etortzeko batere eskubiderik ez duzu.Esaten dizut ba, ez dela zuk diozun bezain ikara-garria, aurrean ikusten duzunean. Huskeria da.Joan egin nahi zenuela esan zenidan, eta baime-na lortu dizut. Zer duzu hortaz, tankera horretanhitz egiteko? Hitz egin duzun bezala hitz eginbeharrik ez dago. Ez baduzu joan nahi, zerarraiogatik ez duzu halaxe aitortzen eta ahokozuloa ixten?

Horrore espresioa ezkutatu egin zen Bertenbegietatik. Ia gogotsu, haserrea bere buruazjabe zedin utzi zuen.

— Amorrarazi beharrik ez duzu, Mr. Banks.Zergatik ez dudan joan nahi esaten ari nintzai-zun, besterik gabe. Batere irudimenik bazenu,azalpenak ematen ibili beharrik ez nuke. Batereirudimenik bazenu, zeuk ere konprenitu eta ezzinateke gizarajo bat nola hiltzen duten ikusterajoango.

Raymond jiratu egin zen mesprezioz.— Ustel hutsa zara —esan zuen, bere kamioi

aldera abiatuz pauso-luzeka. Eroa bezala gidatuzuen errepidetik bere arrantxoraino, baina aile-gatu eta kamioia estali zuenean, poliki-poliki jozuen etxerantz. Bere emaztea arrosak moztenari zen.

— Zer gertatzen zaizu, Ray? Gaixo itxuradaukazu —hots egin zion.

Raymondek kopeta zimurtu zuen.— Buruko min pixka bat, besterik ez. Pasako

zait. Badakizu nola etorri nahi zuen nirekin BertMunroek datorren astean?

— Bai.— Beno, orain ez du etorri nahi.— Zer ba?— Kemena galdu duelako, horrexegatik.

Ikara ematen dio hura ikusteak.Bere emazteak barre egin zuen urduri antze-

ra.— Ba begira, ez dakit niri ere horrelakorik

ikustea gustatuko litzaidakeen.— Zu emakumezkoa zara, baina bera gizona

omen.

Hurrengo goizean Raymond gogorik gabeeseri zen gosaltzera eta oso gutxi jan zuen. Bereemazteak kezkatua zirudien.

— Buruko minez al zaude oraindik, Ray? Zer-gatik ez zara pixka bat zaintzen?

Raymondek ez zion galderari jaramonik egin.— Edi idatzi beharra daukat, eta ez dakit zer

esan.— Ez dakizula? Zer esan nahi du horrek?— Beno, ez dakit ez ote dudan katarroa

harrapatu. Ez dakit sasoian egongo naizen oste-gunean hara joateko. Bidaia luzea da, eta hotzaegiten du badiako hartan.

Mrs. Banks eseri egin zen, pentsakor.— Zergatik ez duzu egunen batean hona

etortzera gonbidatzen? Inoiz ez da hemen izan;makina bat aldiz joan zara zu bere etxera.

Raymond suspertu egin zen.— Alajainkoa! Zer ideia ona. Urteak darama-

tzat bera ikustera joaten. Bi hitz idatziko dizkiotgu ikustera etor dadin.

— Barbakoa bat presta genezake berarentzat—proposatu zuen Mrs. Banksek.

Raymonden aurpegia lainotu egin zen.

— Oh, ez zait iruditzen. Ed bezalako adiskidemin bati ez litzaioke jende mordo bat biltzea gus-tatuko. Baina zerbeza... hori bai, ikusi egin beharda zenbat gustatzen zaion Edi zerbeza. Bi hitzidatziko dizkiot oraintxe bertan.

Luma, eskutitz-papereko koadernotxoa etatintontzia atera zituen. Luma paper gaineanzalantzan zeukala, bere aurpegia goibeldu eginzen berriro.

— Dena dela madarikatua izan dadila Munroehori! Lan ederra eman dit. Nola jakin behar nuenkobardea aterako zitzaidala?

10Pat Humberten gurasoak adin erdikoak ziren

bera jaio zenean; hogei urte bete zituenerako,zahar, elkor eta arranguratsu bihurtuta zeuden.Patek zahar giroan igaroa zuen bizitza guztia,zahartzaroko min eta aje, kexa eta auto-sufizien-tziaz inguratua. Koskortzen ari zen bitartean,bere gurasoek mesprezioz hartzen zituzten bereiritziak gaztea zelako. «Gu hainbat bizi izandako-an, beste modu batera ikusiko dituk gauzak»,esaten zioten. Geroago, semearen gaztetasunagorrotagarria egin zitzaien, minik gabea zelako.Adinak —pentsatzen zuten nahiz aitortu ez—,goragoko maila batean kokatzen zituen, jainko-tasunera hurbiltzen zen maila batean duintasuneta infalibilitateari zegokienez. Erreuma bera eredesiragarria zen, zahartzaroko jakinduria han-diaren ordain zen neurrian. Gauza gazteak ber-tuterik gabeak zirela sinestera bultza zuten Pat.Gaztaroa zahartzaro bikainerako prestakuntzabaldar eta dudatia zen. Gaztediak gauza baka-rrean pentsatu behar zuen, zaharrekiko zituen

betebeharretan, zaharrari zor zitzaizkion erres-petu eta benerazioan. Zaharrak, ordea, inolakoerrespeturik ez zion zor gazteari.

Patek hamasei urte bete zituenean, granjakolan guztia bere bizkarrera erori zen. Bere aitaegongelako estufa ondoko kulunkaulkira erreti-ratu zen, eta handixek bidaltzen zituen bereagindu, ediktu eta kritikak.

Humbert-tarrak bost gelaz osatzen zen etxezahar, irregular batean bizi ziren: giltzaz itxitakosaloia, kondena bat bezain hotz eta latza; egon-gela bero, itogarria, kirats biziko ukendu etamarkako botiken usainaz kutsatua; bi logela etasukalde handi bat. Bi zaharrak kuxinez hornituta-ko kulunkaulkietan egoten ziren eserita, etasaminki kexatzen ziren Pat egunean hainbataldiz granjako lanak utzi eta etxera etortzen ezbazen sua berritzera. Beren bizitzaren azkenaldera, benetako gorrotoa zioten Pati gazteazelako.

Luze bizi izan ziren. Patek hogeita hamar urtezituen biak hilabeteko tartearekin hil zirenean.Beren bizitzekin atsekabetuta, saminduta etazapuztuta zeuden, eta hala ere nola batak hala

besteak temaz atxiki zion azken bizitza-txinpartaahulari, eta luzaro lehiatu ondoren hil ziren.

Bi hilabeteko horrorea bizi izan zuen Patek.Hiru astez zaindu zuen bere ama, ohean zurrun-zurrun zegoena arnasa hots handiz hartu etabotaz. Begi gogor, akusatzaileekin begiratzenzion Pati, honek ama eroso jartzeko ahaleginakegiten zituen bitartean. Hil zenean ere, berebegiek semea akusatzen jarraitu zuten.

Patek saloi beldurgarria ireki zuen; auzokoak,hiletak iraun bitartean, ilaretan eseri ziren hilku-txaren aurrean, auditorio moduko bat osatuz.Logelatik Mr. Humbert zaharraren lantura erre-txinen hotsa heltzen zen.

Bigarren zainketa aldia lehen hiletaren segi-dan hasi eta beste hiru astez luzatu zen. Geroauzokoak beste hilkutxa baten aurrean eseriziren ilaretan. Hileta haiek baino lehen, saloiagiltzez itxita eduki zuten beti, hileroko garbiketa-rako izan ezik. Pertsianak beheratuta egotenziren tapizeria berdeak eguzkitatik babesteko.Gelaren erdian mahai bat zegoen hanka doratueta marmolezko gainarekin. Bertan, MillettenAngelus-aren tapete baten gainean, Biblia erral-

doi bat ikusten zen, larru landuko azalak zituena.Bibliaren bi aldeetan txarro sendo bana zegoenbetibizi erramilete trinkoekin. Bizkar zuzenekolau sila zeuden saloian, bakoitza horma batenaurka: bi hilkutxarentzat, eta beste biak hildakoabeilatzen zutenentzat. Hormetan eskegita,marko doratuekiko hiru koadro handi ageri ziren:Humbert zaharren argazki bana koloretan etahandituta, biak itxura gogor eta hilarekin, bainahalako moldez hartuak non haien begiek segituegiten zioten bisitariari gelaren edozein puntuta-raino. Hirugarren koadroak Elaineren gorpuaerakusten zuen bere txalupan, ibai estu eta tris-tean. Hil-atorra kareletik zintzilik zeukan uretansartzeraino. Gela bazterreko mahai batean kris-talezko kanpai handi bat zegoen, gereziondobaten adarrean pausatutako hiru urretxori dise-katurekin. Saloia hain zen hotz eta hilobi kutsu-koa, non gorpuak eta beilatzaileak izan ezik inorez baitzen behin ere hara sartu. Hil-gela txiki pri-batu bat zen, azken batean. Patek hiru izeba etaosaba baten gorpuak ikusiak zituen saloi hartatikkanposanturantz abiatzen.

Pat isil-isilik zegoen hilobiaren ondoan bereauzokoek denda baten formako lur meta altxa-tzen zuten bitartean. Bere amaren hilobia apurbat hondoratuta zegoen jadanik, muntoaren jiraguztian zirrikitu koskadun bat egin zitzaiolarik.Gizonezkoak munto berriari tapatakoka arizitzaizkion orain, gailurra zuzentzen eta alboeta-ko aldapa leuntzen. Gizon haiek bazekiten lurralantzen; zela ildo bat ireki beharra zela hilobimunto bat altxa beharra, beren lana ondo egiteagustatzen zitzaien. Muntoa primeran geratu etagero ere, harexen inguruan bueltaka segituzuten, tapatako arinak emanez han eta hemen.Emakumeak buggyetara itzuli eta senarrak noizetorriko zain zeuden. Gizon bakoitzak Patenganahurbildu eta bostekoa eman zion, hitz solemneeta adiskidetsuak xuxurlatuz. Karrikotxe, buggyeta surrey guztiak bazihoazen orain, banaka-banaka urrutian ezkutatuz. Eta Patek kanposan-tuan jarraitzen zuen hala ere, begiak bi hilobie-tan jarrita. Ez zekien zer egin, inor ez baitzeukanorain ezer exijituko zionik.

Udazkena giroan antzematen zen, bere usainbiziarekin eta harrotu orduko ahitzen ziren hai-

zetxo boladatsuekin. Basusoak erreskadan jarri-ta zeuden kanposantuko hesian, denak aldebatera begira eta denak geldi-geldirik. Egunkarizahar baten puska ilundua haizeak arrastakaekarri eta Paten orkatilari erantsita gelditu zen.Makurtu eta jaso egin zuen, eta une batez begi-ratu ondoren bota egin zuen. Buggy baten gurpilkirrinkatsuen hotsa etorri zen errepidetik. T. B.Allenek bere zaldia hesiari lotu eta Paten alderaabiatu zen.

— Gaur gauean nonbaitera joan behar zenu-keela pentsatu dugu —esan zion aztoratuta—.Nahi bazenu, guk gustura hartuko zaitugu gureetxean bai afaltzeko eta bai gaua pasatzeko.

Pat bere koma moduko egoeratik ateratzenhasi zen.

— Joan egin behar nuke hemendik —esanzuen.

Beste pentsamendu bat bilatu zuen itsumus-tuan.

— Ez naiz hemen ezer onik egiten ari.— Hobe duzu hemendik aldentzea —esan

zion Allenek.

— Nekeza da hau uztea, Mr. Allen. Batzuetangogoratu nahiko duzun gauza da, eta bestetanahaztu nahiko duzuna, hala iruditzen zait. Bainanekeza da hau uztea, horrek dena akabo delaesan nahi baitu, akabo betirako.

— Beno, eta zergatik ez zara etortzen gureetxean afaltzera?

Patek erabat beheratuta zeukan guardia;aitortu zuen:

— Sekula nire bizitzan ez dut etxetik kanpoafaldu. Beraiei —hilobiak seinalatu zituenburuaz— beraiei ez zitzaien gustatzen ilunduondoren ateratzea. Gau giroa ez zitzaien kome-ni.

— Hortaz beharbada gure etxean afaltzeakomeniko zaizu zuri. Ez zenuke etxe hutseraitzuli behar, gaur gauean ez behinik behin. Gizo-nak bere burua zaindu beharra dauka pixka bat.

Pati besotik heldu eta buelta emanarazi zionate aldera.

— Etorri nire atzetik zure kotxean.Eta kanposantutik ateratzen ari zirela, elegia

txiki batek alde egin zion:

— Gauza egokia da udazkenean hiltzea —esan zuen—. Ez litzateke ona izango udaberrianhiltzea, euririk izan den edo uztak zer itxurahartu duen jakin gabe. Baina udazkenean denaakabo da.

— Haiek ez lirateke horregatik kezkatuko, Mr.Allen. Behin ere ez zuten uztaren galderarik egi-ten, eta gorrotoa zioten euriari beren erreuma-gatik. Bizi egin nahi zuten, besterik gabe. Ezdakit zergatik.

Afaltzeko, haragi puska hotzak, patata friji-tuak tipula pixka batekin eta ogi eta pasez egin-dako pastela izan zuten. Mrs. Allen Paten nahiga-bea arintzen saiatu zen hildakoei buruz sarritanhitz eginez: zer onak eta gisakoak izan ziren, zerzintzotasuna aitarena eta zer sukalderako dohai-na amarena. Patek bazekien gezurretan ari zelaberari laguntzearren, eta ez zuen horren beha-rrik. Ez zuen atsekabeak oinazetzen. Lehengolozorro trinkoaren mende zegoen, eta ahaleginhandia egin behar zuen mugitu edo hitz egiteko.

Hiletan gertatutako zerbait zeukan gogoan.Garraiolariak hilkutxa bi silen gainetik altxatzenari zirela, gizon haietako batek estropezu egin

zuen marmolezko mahaiarekin. Kolpeak irauliegin zuen betibizi txarro bat, eta okertu tapetegainean zegoen Biblia. Patek bazekien berriroere lehengo ordena ezartzea zegokiola gizale-gez. Silak zein bere hormaren kontra jarri beharziren, eta Biblia berriz zuzendu. Azkenik, giltzazitxi behar zuen saloia. Bere amaren memoria zengauza horiek eskatzen zizkiona.

Allen-darrek gaua bertan pasatzeko erregutuzioten, baina une baten ondoren gabon esan,nekatu antzera, eta kanpora arrastatu zen berezaldia tresnatzera. Zerua beltz eta hotz zegoenizar argien arteko tarteetan, eta muinoek zurru-murru apala ateratzen zuten beheraka zihoantenperaturarekin. Lozorroturik, Patek zaldiarenkaskoen hotsa aditzen zuen errepidean, gau-txo-rien oihuak eta haizearen mugimendu bizkorrakhosto ihartuen artetik. Baina benetakoagoa zenberarentzat gurasoen mintzoa, bere buruanziharduena. «Izotza izango diagu», esaten zionaitak. «Arratoiei baino gorroto handiagoa zioatizotzari.» Eta ama ere tartean sartzen zen:«Arratoiak aipatu dituzuela... Irudipena daukatarratoiak daudela sotoan. Saguterak jarri ote

zituen Patek lehengo urtean. Nik bai esan, bainaahaztu egiten zaio nik esandako guztia.»

Patek erantzuna ematen zien mintzoei:— Benenoa jarri nuen sotoan. Saguterak ez

dira benenoa bezain onak.— Katua bezalakorik ez da horretarako —esa-

ten zuen amaren ahots lanturosoak—. Ez dakitzergatik ez dugun katu bat edo beste ekartzen.Patek ez du behin ere katurik eduki.

— Eduki izan ditut, ama, baina gopherrak janeta ihes egiten dute gero, amorratuta. Ezin dutkaturik eduki.

Etxea beltz eta ikaragarri goibel zegoen beraailegatu zenean. Patek lanpara erreflektoreapiztu eta sua egin zuen estufan sukaldea bero-tzeko. Garra egur artetik orroka ari zela, bereburua sila batera erortzen utzi eta oso eroso sen-titu zen. Atsegina izango zela pentsatu zuenohea sukaldera ekartzea eta estufa ondoan loegitea. Etxearen txukunketa biharamunean ereegin zezakeen, edo baita beste edozein egune-tan ere.

Egongelara ematen zuen atea parez parezabaldu zuenean, aire olatu hotz, mortu batek

errezibitu zuen. Bere sudur-zuloek hileta lore,zahartasun eta hotika usainaren erasoa nozituzuten. Arin-arin bere logelara joan eta sukaldeepel eta argitura ekarri zuen bere ohetxoa.

Une baten ondoren, Patek argiari haizemaneta oheratu egin zen. Suak zirti-zarta txikiak ate-ratzen zituen estufan. Gaua isilik egon zen unebatez, eta gero, pixkanaka, etxea asmo gaiztokobizitzaz borborka hasi zen. Gorputza tenk etahotz zeukala antzeman zuen Patek. Egongelatikzetozen soinuak, kulunkaulkien kirrinka edozaharren arnasotsa, adituko ote zituen zegoen.Etxeak karraskots bat atera zuen, eta erre egonarren, zeharo asaldatu zen Pat. Izerdiak buruaeta bernak hezetu zizkion. Isilka eta miserablekiohetik arrastaka atera eta giltzaz itxi zuen egon-gelako atea. Gero bere ohetxora itzuli eta tapa-kien azpian luzatu zen dardarizoka. Gaua isilikzegoen orain, eta bera oso bakarrik sentitzenzen.

Hurrengo goizean egitekoren bat bete beharduenaren sentsazio garbiarekin esnatu zen Pat.Zer ote zen gogoratzeko ahaleginak egin zituen.Mahaiaren erditik mugitutako Biblia zen, jakina.

Bere tokian jarri beharra zegoen. Betibizien txa-rroa ere zutik jarri behar zen, eta ondoren etxeguztia garbitu. Patek bazekien gauza guztihoriek egin behar zituela nahiz egongelako ateairekitzeak halako higuina eman. Bere gogoakatzera egiten zuen atea irekitakoan ikusikozituen gauzak imajinatzean: bi kulunkaulki, batestufaren alde bakoitzean: siletako kuxinetan,nabaria izango zen artean bere gurasoen gorpu-tzen aztarna. Ezagutzen zituen atearen bestal-dean bere zain zeuden zahartasun eta ukendueta lore zimeldu usainak. Baina egin beharrekozerbait zen. Eta bete egin behar zuen.

Sua egin eta gosaria prestatu zuen. Eta kafeberoa hartzen ari zela, bere ordura arteko bizi-moduarekin zerikusirik ez zuen arrazoibide batzabaldu zitzaion. Bere baitan pilatu ziren pentsa-mendu ezohikoek harritu egin zuten berenausardia eta sinpletasunagatik.

— Zergatik sartu behar dut horra? —galdetuzuen—. Inori ez zaio axola, eta jakin ere inork ezdu jakingo. Sartu beharrik ez daukat nahi ezbadut.

Mutiko bat bezala sentitu zen, eskolara joangabe gelditzen denean bere gogoa beteko duenbaso sakon batetik paseatzeko. Baina, bereaskatasuna ukatzeko edo, amaren ahots kexatiaheldu zitzaion belarrira:

— Patek etxea garbitu behar luke. Pat behinere ez da ezertaz arduratzen.

Erreboltaren poza erne zen bere baitan.— Hilda zaude! —esan zion ahotsari—. Nire

buruan gertatzen ari den zerbait besterik ezzara. Aurrerantzean inork ezin lezake espero nikhau edo bestea egitea. Egin beharko nituzkeengauzak egiten ez baditut inork ez du jakingo. Eznoa hor barrara, eta sekula ez naiz joango.

Eta bere kemenak sendo zirauen bitartean, joateraino, kendu giltza eta etxe atzeko belar-gaiz-to luzeetara bota zuen. Leiho guztietako pertsia-nak itxi, sukaldekoak izan ezik, eta punta luzekoiltzez josi zituen.

Bere askatasun berriaren pozak ez zuen luzeiraun. Egunez granjako gorabeherak nahiko lanematen zion, baina eguna bukatu baino lehen,mira sentitzen zuen garai batean orduak jan etadenbora laburtzen zioten zereginengatik. Etxera

sartzeak beldurra ematen ziola bazekien; beldu-rra zien kuxinen aztarna haiei, eta bere tokitikmugitutako Bibliari. Bi fantasma zahar eta ahulgiltzaz itxita zeuzkan, baina ez zuen ezabatubera larritzeko zuten boterea.

Gau hartan, bere afaria prestatu ondoren,estufa ondoan eseri zen. Behe-laino mortu batenantzeko bakardade izugarria jabetu zen bereburuaz. Etxe zaharraren hots ezkutukoak, zurru-murru eta kolpetxoak entzungo ote zituen jarrizen. Halako tentsioaz entzuten zuen non, tartebaten ondoren, besaulkiak kulunkatzen sentitubaitzituen beste gelan, eta ukendu poto batentapoiak irekitzerakoan ateratako hots intziritiaere aditu zuen. Pati eramanezina egin zitzaionhura. Ukuilura joan, bere zaldia tresnatu etaZeruko Belardietako Denetariko Dendara abiatuzen.

Hiru gizon zeuden estufa tripotxadunarenondoan eserita, haren ondulazioei begiratuz zeinbere baitan murgilduta. Tokia egin zuten Patekaulki bat ingura zezan. Inork ez zion begiratu,zeren doluminez dagoen gizonari elbarriari beza-lakoxe immunitatea zor baitzaio jendartean. Pat

bere eserlekuan kokatu eta estufari josita jarrizituen begiak.

— Gogorarazi joan baino lehen irina erosibehar dudala.

Gizon guztiek ulertu zuten esan nahi zuena.Bazekiten ez zuela irinik behar, baina denek,egoera berdinean egotera, antzeko aitzakiarenbat sumatuko zuten. T. B. Allenek estufaren ateaireki, barrura begiratu eta txistua bota zuen ikatzpusken gainera.

— Horrelako etxe bat bakarti samarra dahasieran —adierazi zuen.

Pati eskertzekoa iruditu zitzaion hura, nahizgizalegez hitz haiek desegokiak izan.

— Tabakoa eta kartutxoak ere beharko ditut.Mr. Allen —esan zuen ordain gisara.

Handik aurrera, Patek aldatu egin zituen berebizi ohiturak. Intentzio guztiaz, gizon taldeenkonpainia bilatu zuen. Egunez granjan aritzenzen, baina gauean, beti, bi edo hiru lagun bildu-ta zeuden tokian aurkituko zuten. Eskolan dan-tzaldi edo festaren bat zenean, Pat garaiz heldueta bertan geratzen zen azkeneko gizona joanarte. John Whitesideren etxean esertzera joaten

zen; suterik zenean bera ailegatzen zen aurrena.Hauteskunde egunetan bozketa tokian egotenzen itxi arte. Non edo han jende talderen bat bil-tzen zenero, hantxe azalduko zen Pat. Etengabekonpainia bila ibiltzearen poderioz, sen modukobat garatu zuen jendetza handia erakarrikozuten emozioak topatzeko.

Pat gizon itsusia zen, flakoxta, sudur-luzeaeta matrailezur astunekoa. Antz handia zuengaztetako Lincolnekin. Bere gorputza Lincolnenabezain desegokia zen ezer soinean eramateko.Bere sudurzulo eta belarriak handiak eta ilezbeteak ziren. Ematen zuen animaliatxo iletsuakzeuzkala haietan gordeta. Patek ez zuen solase-rako gaitasunik; bazekien gutxi jartzen zuela joa-ten zen bileretan, eta hutsune hura betetzensaiatzen zen lanaren bitartez, mesedeak eginezeta gauzak antolatuz. Eskolako dantzaldiak anto-latzeko batzarretarako izendatua izatea gusta-tzen zitzaion, hala beste batzarkideak bisitatzerajoan baitzitekeen planak eztabaidatzeko; iluna-bar osoak pasa zitzakeen eskola apaintzen edoibarretik barrena lasterka familia bati silak eska-tzen eta beste bati platerak. Ilunabar batean

norekin bildurik aurkitzen ez bazuen, bere Fordkamioian Salinasera joan eta bi zine emanaldiikusten zituen bata bestearen segidan. Bakarda-de beldurgarriko lehen bi gau haien ondoren,beste ilunabarrik ez zuen pasa bere etxe itxian.Bai Bibliaren oroitzapenak, bai zain zeuden silaedo aspaldiko usain haien oroitzapenak ere,izutu egiten zuten.

Hamar urtez Pat Humbertek ibar guztiazeharkatu zuen konpainia bila. Eskola-batzarre-rako aukera zezaten lortu zuen; Masoien elkar-tean sartu zen eta Salinaseko «Xelebre Jendea»taldean, eta behin ere ez zen jakin bilera bakarbat huts egin zuenik.

Halako konpainia gosea eduki arren, Patek ezzuen lortzen sartzen zen taldeetako parte bihur-tzea. Hori baino gehiago, bazterrean geratzenzen, sekula hitzik egin gabe non eta hizpideaematen ez zioten. Ibarreko jendeak ezinbesteko-tzat zeukan bere presentzia. Errukirik gabe era-biltzen zuten, berak hoberik ez zuela desiratzenkonprenitu gabe.

Bilerak bukatzen zirenean, eta Patek etxera-tzea beste erremediorik ez zuenean, bere Ford-a

bihitegira sartu eta ohera jotzen zuen lasterka.Ahaleginak egiten zituen, emaitza handirik gabe,atearen bestaldeko gela latzak ahazteko. Gelahaien irudiak bere bururainoko bidea egitenzuen batzuetan. Hautsa ugaria izango zen orain,eta armiarma-sareak txoko eta altzari guztietarazabalduta egongo ziren. Bisioak lo hartu bainolehen erasotzen bazion, bere defentsak hautsiz,Patek, ohean dardarizoka, ezagutzen zituen lohartzeko formulatxo guztiak probatzen zituen.

Bere etxeari halako gorrotoa zionez, Patek ezzuen batere zaintzen. Eraikuntza zaharra apurkahondatuz zihoan utzikeriagatik. «Banksia» arro-sa zuri bat, urtetan eta urtetan sastrakatxo moz-taka bat besterik izan ez zena, bat-batean bizita-ra etorri eta etxearen fatxadan gora igo zen. Por-txea estali, lore-sortak eskegi leiho itxien gaine-tik eta zinta luzeak utzi zituen erortzen teilatu-hegaletatik. Hamar urteren buruan, etxeak arro-sa munto erraldoi baten itxura hartu zuen.Eskualdeko errepidetik pasatzen zen jendea gel-ditu egiten zen haren tamaina eta edertasunamiresteko. Pat apenas ohartu zen arrosaz. Uko

egiten zion etxeaz pentsatzeari posible zitzaionneurrian.

Ona zen Humbert-tarren granja hura. Patekederki mantentzen zuen eta dirua ere ateratzenzion, eta bere gastuak txikiak zirenez mila dola-rreko batzuk bazituen banketxean. Berez maitezuen granja, baina baita egunez beldurrari ihesegiteko aukera eskaintzen ziolako ere. Laneanari zen bitartean, bakarrik sentitzearen izuak,bakardade jelatzaileak, ezin zioten erasorik egin.Frita ederra izaten zuen, baina mahatsa zen bereardura nagusia. Mahats-ondoen ilarak paraleloakziren eskualdeko errepidearekin. Ibarreko besteinork baino lehen plazaratzen zuen urtero beremahatsa.

Patek berrogei urte zituen Munroe-tarrak iba-rrera etorri zirenean. Auzokoari zor zaion ongie-torria eskaini zien. Bazuen ilunabarra pasatzerajoateko beste etxe bat. Eta Bert Munroe gizonadiskidetsua zenez, gustatu egiten zitzaion Patbisitan etortzea. Pat nekazari ona zen. Berteksarritan eskatzen zizkion kontseiluak. Patek ezzion arreta handirik eskaini Mae Munroeri, soilikjuxtua neska polita zela ikusteko eta ahazteko.

Ez zuen jendea hartzen gizabanako bezala, bai-zik eta bere bakardadearen benenoarentzakoantidoto bezala, preso hartutako fantasmei ihesegiteko bitarteko bezala.

Uda hasierako arratsalde batez, Pat beremahastian ari zen lanean. Mahats ilaren arteanbelaunikatu eta aitzurrean egiten zuen erroenondoan. Mahatsa bizkor ari zen koskortzen, etahostoak berde argiak eta zoragarriak zeuden.Patek poliki egiten zuen lana ilaran aurrera. Gus-tura zegoen lanarekin, eta ez zion beldurrikbidean zetorren gauari Munroe-tarren etxeanafaltzekoa zelako. Lanean ari zela, errepidetikzetozen mintzoak aditu zituen. Mahatsondoenartean ezkutatuta egon arren, antzeman zuen,ahotsen doinuagatik, Mrs. Munroe eta honenalaba Mae zirela bere etxe ondotik pasatzen arizirenak. Bat-batean. Maeren oihu alaia adituzuen:

— Ama, begira hori!Patek lana utzi zuen entzuteko.— Zeure bizitzan ikusi al duzu horrelako arro-

sa ederrik, ama?

— Polita da, oso polita ere —esan zuen Mrs.Munroek.

— Badakit zer gogorarazten didan —jarraituzuen Maek—. Gogoratzen al zara Vermontekoetxe zoragarri haren postalaz? Osaba Kellerrekbidali zigun. Etxe honek, gainean daukan arrosahorrekin, postaleko etxe haren antz handia du.Barrutik ikustea gustatuko litzaidake.

— Beno, hori egiteko aukera handirik ezdago. Mrs. Allenek dio ibarreko inor ez dela etxehorretan sartu Paten aita-amak hil zirenetik, etahamar urte igaro dira harrezkero. Ez zuen esanbarrutik nolakoa zen.

— Kanpoan horrelako arrosa edukita, Barru-tik ere polita izan behar du. Mr. Humbertek utzi-ko ote dit noizbait ikusten?

Bi emakumeek aurrera jarraitu zuten Patihaien hitzak entzunezinak egin arte.

Joan zirenean, zutik jarri eta arrosa handiaribegiratu zion Patek. Ordura arte inoiz ez zuenikusi zer edema zen: hosto berdeko meta batarrosa zuriz estalia ia goitik beheraino. «Politada», esan zuen. «Eta Vermonteko etxe eder bathezalakoa da. Vermonteko etxe bat bezalakoa

da, eta, alajaina, horixe polita dela, arrosa politaskoa.» Gero, arrosa eta paretatik barrena ikusiahal izan balu bezala, saloiaren bisioa etorrizitzaion. Lanean hasi zen berriro mahats-ondoenartean, etxea burutik kentzeko ahaleginak egi-nez. Baina Maeren hitzak behin eta berriz itzul-tzen zitzaizkion: «polita izan behar du Barrutik.»Vermonteko etxe bat barrutik nolakoa ote zengaldetu zion Patek bere buruari. John Whiteside-ren etxe sendo eta bikaina ezagutzen zuen, eta,ibarreko beste guztiek bezala, berak ere miretsiazuen Bert Munroeren etxearen erosotasungozoa; baina etxe politik, hau da, berak benetanpolit deitzeko moduko etxerik, ez zuen sekulaikusi. Bere gogoan, ezagutzen zituen etxe guz-tiak errepasatu zituen, eta bat bakarra ez zego-kion Maek adierazi nahi izan zuenari. Aldizkaribateko grabatu bat gogoratu zitzaion, zoru argi-zagituko gela bat, zuraje zurikoa eta eskailerabatekin; Mount Vernongoa izan zitekeen. Inpre-sio handia egin zion grabatu hark. Beharbadahura zen Maek adierazi nahi zuena.

Gustura ikusiko zukeen Vermonteko etxea-ren postal hura, baina ikusten uzteko eskatuz

gero entzuten egon zela jakingo zuten. Horretanpentsatu ahala, berearen antzeko etxe polit batikusi nahia obsesio bihurtu zen Patentzat. Aitzu-rra baztertu eta etxearen aurrealderaino joanzen. Arrosa zoragarria zen zinez. Bobeda osa-tzen zuen portxearen gainean, izar zuriko gorti-nak zintzilikatzen zituen leiho itxien gainetik.Lehenago zergatik ez ote zen jabetu pentsatuzuen Patek.

Gau hartan, ordura arte bururatu ere egingoez zitzaion zerbait egin zuen. Munroe-tarrenetxera joanda, ilunabarra lagunartean pasatzekokonpromisoa hautsi zuen.

— Asunto batez arduratu beharra daukatSalinasen —esplikatu zuen—. Segituan ez banoadirua galtzeko arriskuan jartzen naiz.

Salinasen, udal liburutegira jo zuen zuze-nean.

— Irudiak ba al dauzkazue Vermontekoetxeenak... etxe politenak? —galdetu zion biblio-tekariari.

— Aldizkari horietan segur aski bat edo besteaurkituko duzu. Zatoz! Non bilatu erakutsikodizut.

Abisatu egin behar izan zioten liburutegiaixteko orduan. Etxebarruen argazkiak aurkituakzituen, baina berak inoiz imajinatu gabeko etxe-barruenak. Gelak plan baten arabera eraikitazeuden; hornidura bakoitza, altzari bakoitza, etabai zoru eta hormak ere elkarrekin harremanatu-ta zeuden, planaren atal ziren. Argazki haienikusteak bere barruko sentimendu sakon etaberezko bat esnatu zuen, antolamendu, koloreeta lerrora jotzen zuena. Ordura arte ez zuenjakin gelak halakoak izan zitezkeenik, osotasunbatera zuzenduak. Berak ikusitako gela guztiakpilaketa doi eta halabeharrezko baten ondorioziren. Izeba Sophiek txarro bat bidaltzen zuen,aitak aulki bat erosten zuen. Suaren tokian estu-fa bat jartzen zuten bero handiagoa ematen zue-lako; Sperry Flour Company delakoak kalendariohandi bat ateratzen zuen eta amak markoa jar-tzen zion haren irudiari; merkatal etxe batek lan-para mota berri baten publizitatea egiten zuen.Horrela osatzen ziren gelak. Baina argazki haie-tan norbaitek ideia bat izan, eta gelako guzti-guztia ideia haren atal zen. Liburutegia itxi bainolehentxeago, bi argazki topatu zituen bata bes-

tearen ondoan. Batek, berak ezagutzen zituenakbezalako gela bat erakusten zuen, eta aldame-nean gela beraren beste argazki bat zegoen,aurrenekoaren nahaste-borrastea gabe eta ideiabaten arabera antolatua. Ez zuen inolaz ere gelabera ematen. Aurreneko aldiz bere bizitzan, Patetxeratzeko desiratzen zegoen. Bere oheanetzan eta pentsatu egin nahi zuen, zeren ideiaberri eta arrotz bat argitara atera nahirik ari bai-tzen bere gogoaren sakonetik.

Patek ez zuen gau hartan lo egiterik izan.Asmo gehiegi zeuden bere buruan. Jaiki ere eginzen halako batean lanpara piztu eta bere libretabegiratzeko. Egunsentia baino lehentxeago jan-tzi eta gosaria prestatu zuen, eta jaten ari zela,bere begiek ate itxira jotzen zuten behin etaberriz. Bere begietan poz maleziatsuko distirabat ageri zen.

— Ilun egongo da hor barrean —esan zuen—. Hobe sartu baino lehen pertsiana guztiak ireki-tzen baditut.

Azkenik eguna zabaldu zenean, hartu palan-ka bat eta buelta guztia eman zion etxeari, ibiliahala pertsiana iltzatuak libratuz. Saloiko leihoak

ez zituen ukitu, ez baitzuen arrosa kaltetu nahi.Gero sukaldera itzuli eta giltzaz itxitako atearenaurrean jarri zen. Une batez, aspaldiko bisio harkbertan gelditzera behartu zuen.

— Baina minutu bat besterik ez da izango —argudiatu zuen—. Oraintxe bertan hasiko naizdena puskatzen.

Palankak sarrailari bultza eta kraskatu eginzuen. Atea parez pare zabaldu, miserableki intzi-ri eginez erro lehorretan jiratzerakoan, eta gelaikaragarria bere aurrean azaldu zen. Armiarma-sareek giroa lainotzen zuten; atetik barrenazoko-usain aspaldiko bat ateratzen zen. Hantxezeuden bi kulunkaulkiak estufa herdoilduaren bialdeetan. Hauts artetik ere kuxinen gainekohutsunetxoak ikusi zituen. Baina ez zen horilatzena. Patek bazekien non zegoen bere beldu-rren muina. Agudo zeharkatu zuen gela, aurreraegin ahala armiarma-sareak kenduz bere begie-tatik. Ilun segitzen zuen saloiak, itxita baitzeu-den pertsianak. Patek ez zuen haztamuka ibilibeharrik izan mahaia aurkitzeko; zehatz zekiennon zegoen. Izan ere, azken hamar urteetan ezal zen mahai hura bere atzetik ibili? Altxa

mahaia eta Biblia, biak batera, zeharkatu korrikasukaldea eta atarira bota zituen.

Orain polikiago jarrai zezakeen. Beldurraezkutatua zen. Leihoak hain zeuden gogor jositanon palanka erabili beharra izan zuen libratzeko.Aurrena kulunkaulkiak atera ziren leihotik, piriri-ka eta botea emanez lurra jotzerakoan: gerokoadroak, tximini gaineko apaingarriak, urretxo-ri disekatuak. Eta altzariak, jantziak, alfonbraketa txarroak leihoen azpian barreiatuta egonzirenean, Patek urratu tapizeriak eta kanporabota zituen haiek ere. Azkenik ur pertzakadakekarri eta sabai eta hormak blaitu zituen. Lanhura berebiziko plazera zen berarentzat. Sileihankak puskatzen saiatzen zen leihotik botatzenzituenean. Urak hormetako paper zahar eta ilunabasitzen zuen bitartean, leihoen azpiko altzariakpila batean hildu zituen denei su emateko. Oihalzahar hezeak eta egur bernizatuak gogoz kontrabezala erretzen ziren, hauts eta hezetasun kiratshiguingarria zabalduz. Harik eta pila hartarakeroseno pertzakada bat bota arte ez zen suga-rra harrotu. Mahai eta silek kriski-kraska egiten

zuten beren fantasmak suaren mende uzterako-an. Patek alaitasunez zaintzen zuen su-meta.

— Ederki asko egon zarete hor barrean urteguzti hauetan, ezta? —hots egin zuen—. Zerausteko zenuten, ez nuela behin ere zuek erretze-ko barrenik izango. Horra ba, nahiago nukehemen bazinete zertara noan ikusteko, zuek,zabor ustel, kirats gaiztoko horiek!

Tapizeria berdeak erabat erre ziren eta txin-gar gorri, ezkatatsuak utzi zituzten. Lorontzi etatxarro zaharrak puska-puska egin ziren berota-sun hartan. Patek zirti-zartaka sentitzen zituenmentolezko botikak eta mina kentzekoak,ontzietatik txirrian atera eta sutan borborka zeu-dela. Bere arerioaren heriotza presiditzen zuelairuditu zitzaion. Ez zen su-metatik aldendu hariketa dena txingar huts bihurtu arte. Hormak zeha-ro basituta zeuden ordurako, eta papera zerren-da luze, zabaletan libratzen zen.

Arratsalde hartan Patek kotxez Salinasera joeta etxe apainketaz aurkitu ahal izan zituenaldizkari guztiak erosi zituen. Ilunabarrez, afalos-tean, orriz orri aztertu zituen. Azkenean, aldizka-rietako batean, gela perfektua aurkitu zuen.

Beste zenbait irudiren aurrean zalantzan egonazen: ez, ordea, oraingo honekin. Eta nahiko errazegin zezakeen. Egongela eta saloiaren artekotabikea botata, gela berriak hogeita hamar oine-ko luzera eta hamabosteko zabalera izangozuen. Zabaldu egin beharko ziren leihoak, tximi-nia handitu eta lurra lixatu, tindatu eta argizagi-tu. Patek bazekien gauza guzti horiek laguntza-rik gabe egin zitzakeela. Bere eskuak lanari eki-teko irrikatzen zeuden.

— Bihar hasiko naiz —esan zuen. Baina bestepentsamendu batek geldiarazi egin zuen—:Maek uste du polita dela dagoen bezala. Ez dujakin behar orain ari naizela polit jartzen. Gaine-ra, Vermonteko etxearen kontu hura aditu niolajakingo luke bestela. Jendeak ez du jakin beharzertan ari naizen. Zergatik egiten dudan galdetu-ko lidakete —zergatik egiten ote zuen pentsatuzuen bere artean—. Ez da inori axola zaion kon-tua —azaldu zion bere buruari—. Ez daukat zer-gatia aldarrikatu beharrik. Neure arrazoiak badi-tut. Alajainkoa! Gauez egingo dut.

Patek barre egin zuen eztiro bere golkorako.Bere etxea isilka aldatzeko ideia hura zoragarria

zitzaion. Berak bakarrik egitea bazeukan lana,eta inork ez zuen jakingo. Gero, dena bukatuta-koan, zenbait jende etxera gonbidatu eta betihalaxe egon balitz bezala egingo zuen. Inork ezzuen gogoratuko nolakoa zen etxea hamar urtelehenago.

Horrela antolatu zuen bere bizitza: egunezgranjako lanetan aritzen zen, eta gauez, presa-ka, etxera jotzen zuen alaitasunezko sentimendubatekin. Gela osatuaren argazkia txintxetaz josiazegoen su-aldean. Egunean hogei aldiz begira-tzen zion Patek. Leihoen azpialderako banketakegiten ari zela, horman paper gris zurbila itsas-ten edo egurrari krema koloreko berniza ema-ten, bere aurrean ikusten zuen gela osatua. Eze-ren beharrik zuenean, joan Salinasera ilunaba-rraren azken orduan eta ilundu ondoren ekar-tzen zituen materialak. Gauerdira arte aritzenzen lanean eta pozez ito beharrean joaten zenohera.

Ibarreko jendeak Paten falta nabaritu zuenbileretan. Dendan, galderak egiten zizkioten,baina berak prest zeukan aitzakia.

— Ikastaro bat egiten ari naiz korresponden-tziaz —azaltzen zuen—. Estudiatu egiten dutgauez.

Irribarre egiten zuten gizonek. Bakardadeagehiegizko zama zen gizon batentzat, bazekiten.Nekazari mutilzaharrak, lehenago edo berandua-go, xelebre samarrak bihurtzen ziren beti.

— Zer ari zara estudiatzen, Pat?— Oh, zer? Oh! Lezio batzuk hartzen ari naiz

zera... arkitekturaz.— Ezkondu egin behar zenuke, Pat. Urtetan

aurrera zoaz.Pat gorritu egiten zen bere haserrean.— Ez zaitezte txoroak izan —esaten zuen.Gelan lan egin bitartean, Patek antzerkitxo

bat imajinatzen zuen, honela osatzen zena: gelabukatuta zegoen eta altzari bakoitza bere tokian.Sua berriz piztuta, gorri-gorri; lanparek isla lau-sotuak botatzen zituzten lur argizagituaren etaaltzari distiratsuen gainera.

— Bere etxera joan eta esango diot inpen-tsan: «Agidanean Vermonteko etxeak gustatzenzaizkizu.» Ez! Ezin dut hori esan. Esango diot:«Gustatzen al zaizkizu Vermonteko etxeak? Ba

begira, nik badut gela bat Vermonteko gelenigualtsua dena.»

Preliminarrak ez ziren behin ere erabat beregustukoak izaten. Ezin zuen topatu Mae bereetxera erakartzeko bide egokia. Istorioaren atalhura saltatu beharra izaten zuen. Pentsatukozuen aurrerago.

Une hartan, sukaldera sartzen ari zen neska.Sukaldea ez zen aldatuta egongo, hartara han-diagoa izango baitzen sorpresa beste gela ikus-tean. Mae gelditu egingo zen ate aurrean, etaberak eskua luzatuko zuen atea parez parezabaltzeko. Hantxe zegoen gela, ilun samarra,baina, zinez, argi ilunez betea. Sua erreka zabalbat bezala harrotzen zen, eta zoruan lanparenislak ikusten ziren. Kalikut lustretsuko gortinakbereiz zitezkeen, eta tximini gaineko tigre larruhandia. Peltreak distira aberats eta apalakzituen. Hain zen dena epel eta erosoa! Patenbularra kuzkurtu egiten zen plazerez.

Edozein modutara, ate aurrean zegoen Maeeta... zer esango zuen? Beno, bera bezala senti-tzen bazen, beharbada ez zuen ezer esango.Agian ia negar egiteko gogoa sentituko zuen.

Xelebrea zen betetasun sentimendu atseginhori, negarrez hasteko zorian bazeunde bezala.Beharbada hantxe geratuko zen minutu bat edobeste, gelari begira, besterik gabe. Orduan Patekesango zuen: «Ez al duzu barrura sartu eta pixkabatean eseri nahi?» Eta, jakina, horrek sorgindu-ra hautsiko zuen. Mae gelaz hitz egiten hasikozen esaldi eten eta dibertigarriekin. Baina Patekarduragabeki bezala erantzungo zion denari:«Bai, beti izan dut gustukoa nolabait.» Ozenkiesaten zituen gauza horiek, lanean ari zela. «Bai,beti pentsatu izan dut polita zela nolabait.Lehengoan bururatu zitzaidan beharbada gusta-tuko zitzaizula ikustea.»

Antzerkia horrela bukatzen zen: Mae suarenaurreko besaulki hegaldunean esertzen zen.Esku polit, pottoloak magalean jarrita zeuzkan.Han eserita zegoela, espresio urruna hartzenzuten bere begiek... Eta Pat ez zen behin ereharantzago joaten, zeren, puntu hartara helduta,bere buruaren jabe egiten baitzen berriro.Harantzago joatea zera izango zen, bakarrikegon nahi duten bi lagunei leihotik kirika egiteabezalaxe. Unerik distiratsuena, istorio guztiko

unerik zirraragarriena, berak atea parez parezabaltzen zuenean ailegatzen zen; Mae ateaurrean gelditzen zenean, harri eginda gelarenedertasunagatik.

Hiru hilabete geroago gela bukatuta zegoen.Patek aldizkariko fotografia karteran sartu etaSan Franciscora joan zen. Altzari konpainiabaten bulegora helduta, idazmahaiaren gaineanzabaldu zuen fotografia.

— Hauek bezalako altzariak nahi ditut —esanzuen.

— Ez, noski, jatorrizkoak?— Jatorrizkoak, diozu?— Altzari zaharrak, alegia. Hogeita hamar

mila dolar baino gutxiagoan ez zenituzke erosi-ko.

Paten aurpegia abaildu egin zen. Bere gelakbehea jotzen zuela iruditu zitzaion.

— Oh! Ez nekien.— Guk hemen nahi duzun guztiaren kopia

onak lortu ahal dizkizugu —lasaitu zuen zuzen-dariak.

— Horixe ba. Ondo. Ederki. Zenbat kostakolirateke kopiak?

Salmenta arduradun bat etorrarazi zuten.Hiruren artean argazkiko artikuluak aztertu etazuzendariak zerrenda bat egin zuen: mahai batertz koskadunekoa, beste mahai bat taula etahanka tolesgarriekin, silak: Windsor bat, bestebat ipurdia ihizkoa eta bizkarra eskailera modu-koa zuena, besaulki hegaldun bat, tximini aurre-rako banketa bat; alfonbra litsadunak, kalikutlustretsuko gortinak, lanparak globo lausotu etakristalezko zintzilikarioekin; aterik gabeko arasabat, portzelana pintatuak, peltrezko kandelai-ruak eta paretako kandelabroak.

— Beno, hiru bat mila dolar izango dira, Mr.Humbert.

Patek kopeta zimurtu zuen pentsatzeko aha-leginean. Azken batean, zertarako aurreratubehar zuen dirua?

— Zenbat denbora beharko duzue denabidaltzeko? —galdetu zuen.

Altzariak Salinasen zirela zioen abisuari itxoinbitartean, Pat zorua igurzten aritu zen laku goi-bel baten distira eman zion arte. Atzeraka atera-tzen zen gelatik, zepiluarekin bere oinen arrastoarinak ezabatuz. Eta gero, azkenean, kaxak mer-

kantzien biltokira heldu ziren. Lau bidaia eginbehar izan zituen kamioiarekin Salinasera denakgarraiatzeko, gauez eta isilka betiere. Langintzaguzti hark bazuen halako intriga kutsu bat.

Patek bihitegian ireki zituen kaxak. Sila etamahaiak etxera eraman eta, argazkiari begiratuugari emanda, zegokion tokian jarri zuen bakoi-tza. Gau hartan sua bizi-bizi egon zen, eta globolausotuko lanparak zoruan islatu ziren. Tximinigainean eskegitako tigre larru handiak baziru-dien dardara egiten zuela gar dantzariekin.

Sukaldera joan eta atea itxi zuen Patek. Gero,oso poliki berriro zabaldu eta gelari begira gera-tu zen. Dizdiz egiten zuen epeltasunez, epelta-sun ongietorri emailez. Peltrea berak uste bainoaberatsagoa zen. Aterik gabeko arasako plate-rek txinpartak harrapatzen zituzten beren ertze-tan. Une batez ate aurrean geratu zen Pat, bereahotsari doinu egokia eman nahirik.

— Beti izan dut gustukoa nolabait —esanzuen ahal bezain axolagabeki—. Lehengoanbururatu zitzaidan beharbada gustatuko zitzai-zula ikustea.

Gelditu egin zen, pentsamendu latz bat etorribaitzitzaion gogor a.

— Hara, ordea! Ezin da bakarrik etorri eta!Neska bat ezin da gauez bakarrik etorri gizonezkongabe baten etxera. Jendeak hitz egin egin-go luke herari buruz, eta gainera berak ez lukeetorri nahiko.

Dezepzio garratza zen hura berarentzat.— Amarekin etorri beharko du. Baina behar-

bada bere amak ez du estorburik egingo. Hemenatzean-edo gera liteke, aparte batean.

Nahiz orain prest egon, zalantza boteretsubatek aurrera jotzea galarazten zion. Gauerogauero atzeratu egiten zuen Maeri etxera etor-tzeko gonbitea luzatzea. Behin eta berriz errepa-satu zuen bere antzerki hura, zehazki jakin artenon geldituko zen Mae, nola begiratuko zuen, zeresango zuen. Esan zitzakeen gauzan aukera des-berdinak ere bazituen. Astebete pasa, eta atze-ratu egin zuen berriro Mae bere gela ikusteraekarriko zuen bisita.

Arratsalde batez, bere borondateak eta berekemenak bat hartu zuten. «Ezin dut betirakoatzeratu. Hobe dut gaur gauean joatea.» Afaldu

ondoren, trajerik onena jantzi eta Munroe-tarrenetxera abiatu zen. Milia laurden bat besterik ezzuen haraino. Ez zion eskatuko gau hartan ber-tan etortzeko. Sua piztuta eta lanparak argitutaeduki nahi zituen bera ailegatzen zenean. Gauahotza eta oso iluna zen. Errepideko hauts artetikestropezuka zihoala, Patek bere oinetako lustre-tsuek zer itxura edukiko ote zuten pentsatzenzuen etsipenez.

Berebiziko argi pila zegoen Munroe-tarrenetxean. Ate aurrean, kotxe batzuk zeuden apar-katuta. «Festaren bat izango dute», esan zuenPatek bere artean. «Beste batean gonbidatukodut. Ezingo nuke jende mordo baten aurreanegin.» Une batez, etxera itzultzea ere pasazitzaion burutik. «Baina arraroa emango lukeaurreneko aldian gonbidatuko banu, hainbestehilabete pasa ondoren ikusi gabe. Zerbaiten sus-moa hartuko luke.»

Etxera sartu zenean, Bert Munroek eskutikheldu zion.

— Pat Humbert da! —egin zuen oihu—. Nonegon zara gordeta, Pat?

— Estudiatzen aritu naiz gauetan.

— Ba begira, suerte onean gara etorri zarela-ko. Bihar zu ikustera joatekoa nintzen. Jakingozenuen, noski, berria!

— Zer berri?— Ez al dakizu? Mae eta Bill Whiteside dato-

rren larunbatean ezkonduko dira. Zuri laguntzaeskatzeko asmoa nuen. Modu soilean ospatukodugu, bakarrik errefresko batzuk zeremoniarenondoren. Eskolako festetan laguntzeko ohiturazenuen estudiatzeko joera hori hartu aurretik.

Pati besotik heldu eta pasillotik barrena era-man nahi izan zuen. Ahots ugariren soinua zeto-rren pasilloaren haranzko muturreko gelatik.

Patek gogor egin zuen irmoki. Eta praktikanjarri zuen axolagabe itxura ematearren egindakoentrenamendu guztia.

— Ondo da, Mr. Munroe. Datorren larunba-tean, diozu? Pozik lagunduko dizuet. Ez, orain ezdaukat gelditzerik. Dendara joan beharra daukatoraintxe bertan.

Bert Munroeri berriro bostekoa eman etaatera egin zen astiro.

Bere zorigaitzean, ezkutatu egin nahi zuenune batez, bere burua gorde inork ikusiko ez

zuen toki ilun batean. Etxerako bidea hartu zuenautomata batek bezala. Etxe irregularra ilun etaikaragarri triste zegoen bera ailegatu zenean.Pat bihitegira joan zen, eta pauso erabakiezeskailera laburra igo eta belar onduaren gaineanetzan zen. Gogoa uzkurtuta eta lehortuta zeukanhartutako desilusioarekin. Batez ere ez zuenetxera sartu nahi. Beldurrez zegoen, berriro ereatea itxiko ote zuen. Zeren hartara, ondorengourte guztietan, bi izpiritu txunditu biziko baitzi-ren gela ederrean, eta Patek, bere sukaldetik,ederki konprenituko zuen bi haiek hain pentsa-kor begiratzea suaren fantasmari.

11Richard Whiteside Far West-era etorri

zenean, 50ean, urre meatzeak aztertu, eta baz-tertu egin zituen bertan zereginik ez zuelakoan.

— Lurrak urre uzta bakarra ematen du —esanzuen—. Uzta hori mila maizterren artean banatu-takoan, ez dio inori luzaro jaten ematen. Buruz-pide kaxkarra da hori.

Richardek Californiako soro eta muinoakzeharkatu zituen; etxe bat altxatzeko asmo sen-doa zekarren gogoan, artean jaio gabekoumeentzat eta ume horien umeentzat. Garaihartan inor gutxik sentitzen zuen Californianbere ondorengoekiko ardurarik.

Egun argitsu eta eder bateko ilunabarrean,bere bi zaldi uharrak Zeruko Belardiak ingura-tzen dituzten muinotxoen gailurreraino eramanzituen. Han, zaldi-parea geldiarazi, eta behekoibar berdean jarri zituen begiak. Eta Richardekjakin zuen aurkitu zuela bere herria. Makina battoki eder topatu izan zituen herrialdetik barrenaegindako joan-etorrietan, baina bat ere ez bete-

tasun sentsazio hau emango zionik. Atenasekoeta Lazedemoniako kolonoak etorri zitzaizkiongogora, hala-moduzko orakuluek deskribatutakolur berrien bila; Aztekak aurrera jo ezinik imaji-natu zituen, arrano gidariaren atzetik. Richardekesan zion bere buruari: «Orain seinaleren batager baledi, perfektua izango litzateke. Badakithau dela tokia, baina aztarnaren bat ager baledigogoan hartu eta umeei kontatzeko...» Zerurabegiratu zuen, baina garbi zegoen, txori edohodeirik gabe. Orduan, muino gainean ilunaba-rrez ibiltzen den brisara altxa zen. Haritzek kei-nutxo sekretuak egin zituzten ibar aldera, etamuinoaren maldan zirimola ñimiño batek hostobatzuk goratu eta aurreraka bota zituen. Richar-dek irri egin zuen ezpain artean. «Erantzuna!Makina bat hiri eder altxa izan dira, seinale haubaino argiagorik jaso gabe jainkoen aldetik,»

Tartetxo baten ondoren bere gurdi txikitik jai-tsi eta zaldiak libratu zituen. Behin biak peiatueta gero, animaliak bide bazterreko belarretaraabiatu ziren pausotxo mizkinekin. Richardekurdaiazpiko hotza eta ogia jan zituen afaltzeko,eta gero bere tapakiak zabaldu eta belar gai-

nean jarri zituen. Ibarrean ilunabar grisa trinko-tzen zen bitartean, berak bere ohean deskantsa-tu eta beherantz begiratzen zuen, bere etxeizango ziren Zeruko Belardi haietara. Haranzkoalderdian zegoen tokia, haritz ederreko arboladibaten ondoan; aukeratutako leku honen atzeanmuino bat zegoen eta sastrakez betetako toles-tura bat, erreka bat segur aski.

Argia badaezpadakoa eta magikoa bihurtuzen. Richardek etxe zuri eder bat ikusi zuen,aurrean lorategi txukun bat zuena eta, aldame-nean, zisterna baten dorre zuria. Argitxo horiakageri ziren leihoetan, argi txeratsuko mantxak.Sarrerako ate handia zabaldu, eta Lime multzobat atera zen galeriara, sei ume bai, gutxienez.Zerbait ikusten saiatzen ziren ilunpe geroz han-diagoan, eta muinoaren goialdera begiratzenzuten bereziki, Richard bere tapakien gaineanzegoen tokira. Une baten ondoren etxera sartuziren ostera eta atea itxi egin zen beren atzetik.Atea ixtearekin batera, bai etxea, bai lorategiaeta zisterna zuria ere, ezkutatu egin ziren.Richardek hasperen egin, satisfazioz, eta bizkar

gainean etzan zen. Zerua izarrez dirdirka zego-en.

Astebetez Richardek ibar guztia zeharkatuzuen amorratu beharrean. Berrehun eta berro-geita hamar Are erosi zituen Zeruko Belardietan;Monterreyra joan zen bere tituluen bila eta eros-keta erregistratzera, eta saila segurtasun osozbereganatutakoan, arkitekto batengana jo zuen.

Sei hilabete behar izan ziren etxea altxatze-ko, tapizatu eta janzteko, putzu-zulo bat egin etaharen gainean dorre itxurako zisterna eraikitze-ko. Richardek jabe bezala pasatako lehen urteguztian langileak egon ziren Whiteside etxal-dean. Lurrak ez zuen hazirik jaso.

Auzoko bat etorri zen, jardunbide harekinkezkatuta zegoena, eta aurpegia eman zion jabeberriari.

— Familia etortzekoa al duzu, Mr. Whiteside?— Familiarik ez dut —esan zuen Richardek—

. Gurasoak hilak ditut. Emazterik ez dut.— Hortaz zer arraio dela-eta ari zara horren-

besteko etxea altxatzen?Richarden aurpegia seriotu egin zen.

— Hemen bizitzeko asmoa dut. Bertan geldi-tzeko asmoz etorri naiz. Nire umeak eta berenumeak eta beren umeen umeak etxe honetanbiziko dira. Whiteside asko jaioko dira hemen,eta asko hilko dira bertan. Behar bezala zainduzgero, etxeak bostehun urtez iraungo du.

— Oso ondo ulertzen dut zer esan nahi duzun—esan zuen auzokoak—. Gauza ona dirudi,baina ez dugu guk hemen horrela lan egiten.Guk txabolatxo bat altxatzen dugu, eta lurrakzerbait emanez gero, handitu egiten dugu txabo-la. Ez da ona etxe batean diru gehiegi jartzea.Beharbada etxez aldatu nahiko duzu.

— Ez dut etxez aldatu nahi! —hots egin zuenRichardek—. Ideia horrexen kontra ari naiz etxeaaltxatzen. Altxatuko dudan eraikuntza ikaragarrisendoa izango da, eta hala, ez nik ez nire ondo-rengoek ez dugu etxez aldatzerik izango. Pre-kauzio bezala, hemen ehortziko naute hiltzennaizenean. Gizonari zaila egiten zaio aitarenhilobia bertan behera uztea. —Bere aurpegiasamurtu egin zen—. Tira, adiskide, ez al duzukonprenitzen egiten ari naizena? Dinastia batsortzen ari naiz. Familia bat eta familia baten

egoitza osatzen ari naiz, betirako iraungo ezduena, baina bai zenbait mendez. Plazer ematendit, etxe hau altxatzen dudan bitartean, nireondorengoak bere zoru gainean ibiliko direlajakiteak, eta umeak jaioko direla bertan, aitona-amonak oraindik sortu gabe dituzten umeak.Tradizio baten ernamuina ezarriko dut nireetxean.

Richarden begiek txinpartak botatzen zituz-ten hitz egiten zuen bitartean. Arotzen mailuendanbatekoek bere hizketa puntuatzen zuten.

Auzokoak pentsatu zuen ero baten aurreanzegoela, baina halako begirune bat sentitzenzuen erotasun harekiko. Adierazi egin nahi zuenbegirune hura nola edo hala. Amerikarra izan ezbalitz, bere sonbreirua ukituko zuen bi behatzez.Gizon honen bi seme helduak egurra mozterajoanak ziren handik hirurehun miliara, eta alabaere ezkondu eta Nevadara joana zen. Bere fami-lia benetan osatzen hasi baino lehen sakabanatuzen.

Richardek sekuoia egurrez egin zuen etxea,usteltzen ez den egurra baita. New Englandekolandetxe ederren arabera modelatu zuen, baina,

Zeruko Belardietako klimaren goratzarrez, etxeguztia galeria zabal batez inguratu zuen. Teila-tua oholez estali zuten probisionalki, baina, Bos-tonen bere mandatuak jaso zituztenean, etaitsasontziak itzultzeko beta izan bezain laster,oholxak kendu eta arbela jarri zuen haien tokian.Teilatu hura gauza garrantzitsu eta sinbolikoazen Richardentzat. Ibarreko jendearentzat arbe-lezko teilatua herrialdeko ikuskizunik handienazen. Beste ezerk baino gehiago, harexek bihurtuzuen Richard Whiteside ibarreko biztanle nagusi.Gizon serioa zen, eta hantxe zeukan etxea. Ezzuen korrika alde egiteko asmorik beste urremeatze batera. Nola ba, bere teilatua arbelezkoazen eta! Gainera, gizon eskolatua zen. Harvar-den estudiatua. Dirua zuen, eta bai aski fede ereibarrean etxe handi, luxuzko bat altxatzeko.Herria gobernatuko zuen. Familia baten sortzaileeta patriarka zen, eta bere teilatua arbelezkoazen. Arbelezko teilatu hura zela-eta, jendeakgehiago estimatzen eta baloratzen zituen Zeru-ko Belardiak. Richard politiko bat izan balitz,herrian gora egitea bilatzen zuena, ezin izangozuen egin bizkorkeria hoberik bere etxeari arbe-

lezko teilatua ematea baino. Distira ilunak bota-tzen zituen euritan; eguzkiak altzairuzko ispilubihurtzen zuen.

Azkenik etxea bukatu zutenean, bi gizonhartu zituzten baratza landatzeko eta lurra hazi-tarako prestatzeko. Artaldetxo batek koskakajaten zuen etxearen atzealdean zegoen maldakobelarra. Richardek bukatutzat eman zituen bereprestakuntzak. Gertu zegoen emazte bat hartze-ko. Urrutiko senide baten eskutitza jaso zue-nean, esanez San Franciscora heldu berria zelaemazte eta alabarekin eta pozik etorriko zitzaio-la bisitan, gehiago bilatu beharrik ez zeukalakonprenitu zuen Richardek. San Franciscora joanbaino lehen ere, bazekien alaba harekintxeezkonduko zela. Gauzarik egokiena zen. Ez zenodol ezbeharrik izango neska harekin ezkontzenbaldin bazen.

Nahiz eta ohiturazko ezkongai-aldia pasabeharra izan, biek elkar ezagutu orduko erabakizen auzia. Alicia pozik zegoen bere amareneskupetik atera eta bere agintaritza domestikoa-ri hasiera eman ahal izateaz. Etxea berarentzategina izan zen. Bertan hogeita lau ordu pasatze-

rako, festoiak zabalduta eta paperak iltzatutazeuzkan despentsako apaletan, Richardek bereamaren despentsan ikusi izandako festoi etapaperen antzera. Alicek aspaldiko modu erosohartan zuzendu zuen etxea, modu aldaezin etazikliko hartan: lixiba astelehenean, plantxaasteartean eta holaxe dena, alfonbrak urteanbitan altxa eta astindu: mermelada, tomate etapepinoak kontserban jarri eta sotoko apaletangorde udazkenero. Granja goraka zihoan, ardieta behiak ugaritu egin ziren, eta lorategian,nabar-lore, krabelin ttanttodun, bestelako krabe-lin eta malba gorriek urteroko loraketan zihardu-ten. Eta Alicia haur baten esperoan zegoen.

Hura dena gertatuko zela lehendik ere baze-kien Richardek. Dinastiaren erroak ezarrita zeu-den. Tximiniek mantxa beltzak ageri zituztenberen koroen jira guztian. Egongelako suak kejuxtua botatzen zuen etxea egur errearenintsentsu goxoaz betetzeko. Bere aitaginarrebakemandako itsas bitsezko pipa handia, berritanigeltsuaren zuritasuna zuena, horitasun aberatseta krematsua ari zen hartzen.

Umea jaiotzekotan zegoela, Richardek elba-rria balitz bezala tratatzen zuen Alicia. Ilunaba-rrez, suaren aurrean esertzen zirenean, tapakibatean biltzen zizkion oinak. Bere beldurrik han-diena, haurraren sabelaldian zerbait oker joateazen. Lehen-jaioaren itxuran eragiteko Aliciakbegiratu beharko zukeen koadroaz hitz eginzuten, eta, emazteari sorpresa bat ematearren,Migel Angelen Daviden brontzezko kopia txikibat enkargatu zuen San Franciscotik. Alicia gorri-tu egin zen haren biluztasunaren aurrean, bainaluze gabe figuratxoaren zale itsu bihurtu zen.Oheratzen zenean bere mesanotxearen gaineanjartzen zuen. Egunez, lanean ari zela, berarekineramaten zuen gelaz gela, eta ilunabarrez tximi-ni gaineko koskan jartzen zuen. Sarritan, harensoin-adar garai eta sendoei begiratzerakoan,ziurtasun eta galderazko irribarretxo bat joaneta etorri ibiltzen zuen aurpegian. Erabat sinetsi-ta zeukan bere umeak David haren antza izangozuela.

Richard emaztearen ondoan eseri eta eskualaztantzen zion eztiro. Aliciari gustatu egitenzitzaion senarrak esku-ahurra laztantzea, baina

tinko, kilimakirik ez egiteko. Richardek emekihitz egiten zion:

— Urrundu da madarikazioa —esan zion—.Badakizu, Alicia, nire familia eta zurea, denboranatzera joaz apur bat, etxe berean bizi izan zirelaehun eta hogeita hamar urtez. Jatorrizko etxehartatik gure odola New Englandeko odol on etagarbiarekin nahastu zen. Behin batez aitak esanzidan hirurogeita hamahiru ume jaio zirela etxehartan. Gure familia ugarituz joan zen nire aito-naren garaira arte. Nire aita seme bakarra izanzen, eta ni neu ere seme bakarra izan nintzen.Huraxe izan zen nire aitaren bizitzako tristurarikhandiena. Hirurogei urte besterik ez zituen hilzenean, Alicia, eta ni bere seme bakarra nintzen.Hogeita bost urte nituela, eta artean benetanbizitzen hasteke nengoela, gure etxe zaharraerre egin zen. Ez dakit zerk hasi zuen sua.

Sofaren beso gainean utzi zuen Aliciareneskua aberetxo ahul bat balitz bezain goxo. Txin-gar bat sutatik alde eginda zegoen, adreiluzkosupazterretik kanpora. Atzera beste txingarrenartera bota eta berriro ere Aliciaren eskua hartu

zuen. Honek irribarre egiten zion, ahul antzera,tximiniako koskan zegoen David-ari.

— Ohitura bat hazen antzinako garaietan —jarraitu zuen Richardek. Bere ahotsa leuna etaurruna bihurtu zen, antzinako garai haietatik aribalitz bezala hizketan. Bizitzan aurrera, Alicia gaiizan zen igartzeko, senarrak burua nola jartzenzuen ikusita, haren ahotsaren doinu eta espre-sioagatik, noiz zihoan antzinako garaiez hitz egi-tera. Zeren Herodoto, Xenofonte edo Tuzidide-sen Antzinako Garaiak gauza pertsonalak baitzi-ren Richardentzat. Mendebalde eskolatu gabeanHerodotoren istorioak herak asmatuak balirabezain berriak ziren. Urtero-urtero irakurtzenzuen Persiarren Gerraren historia.. Peloponesokogerrena eta Hamar Milena. Eta orain irmoxeagolaztantzen zuen Aliciaren eskua.

— Antzinako garaietan, hiri bateko biztan-leek, etengabeko zorigaitzak ikusirik, madarika-zio baten pean zeudela pentsatzen zutenean,edo jainko baten gaitzespenaren pean, pilatuondasun guztiak itsasontzietan eta urrutirakobidea hartzen zuten hiri berri bat sortzeko

asmoz. Beren hiri zaharra hutsik eta nahi zuena-rentzat zabalik uzten zuten.

— Ekarriko al didazu estatua, Richard? —gal-detu zion Aliciak—. Batzuetan eskuan edukitzeagustatzen zait.

Richard bizkor zutitu eta magalean jarri zionDavid-a.

— Entzun, Alicia! Etxea erre aurreko bi belau-naldietan bi ume bakarrik jaio ziren. Nire onda-sunak itsasontzi batean pilatu eta mendebalaldera jo nuen etxe berri bat sortzeko asmoz.Badakizu galdu nuen etxea altxatzeko ehun etahogeita hamar urte behar izan zirela. Ezin nuenharen tokian bestea egin. Etxe berri bat lur zaha-rrean penagarria izango zen niretzat. Ibar hauikusi nuenean, berehala jakin nuen hauxe izangozela tokia nire familiaren egoitza berrirako. Etaorain belaunaldiak osatzen ari dira. Oso zorion-tsua naiz, Alicia.

Aliciak besoa luzatu zuen Richardi eskuaestutzeko, esker onez senarraren zorioneanzegokion parteagatik.

— Begira —esan zuen Richardek bat-batean—, seinale bat ere izan zen aurreneko

aldiz ibarrera etorri nintzenean. Hau ote zentokia galdetu nien jainkoei, eta erantzun eginzuten. Zer iruditzen zaizu, Alicia? Hitz egingo aldizut seinaleaz eta muinoan pasa nuen lehengauaz?

— Bihar gauean kontatuko didazu —esannuen berak—. Orain hobe dut erretiratzea.

Richard altxa eta belaun inguruko tapakiaaskatzen lagundu zion. Alicia astun apoiatu zeneskaileretan gora laguntzen zion senarrarenbesoan.

— Etxe honetan zerbait mistikoa dago, Alicia,zerbait zoragarria. Arima berria da, arrazaberriaren lehen-jaioa.

— Estatua txikiaren antza izango du —esanzuen Aliciak.

Tapakietan bil-bil egin ondoren hotzik harra-pa ez zezan, Richard egongelara itzuli zen.Umeak sentitzen zituen etxean. Korrika txikianzebiltzan eskaileretan gora eta behera, lardas-kan zebiltzan tximiniako errautsarekin. Haienahotsak aditu zituen galerian isil-isilik elkarrihoska. Ohera joan baino lehen, liburutegikogoiko apalean jarri zituen hiru liburukoteak.

Haurgintza oso nekeza izan zen. Dena buka-tu zenean, eta Alicia bere ohean zurbil-zurbil etaakituta zegoela, Richardek semetxoa ekarri etaemaztearen ondoan jarri zuen.

— Bai —esan zuen Aliciak satisfazioz—, esta-tuaren antza du. Banekien haren antza izangozuela. Eta bere izena David izango da, noski.

Monterreyko sendagilea behera etorri etaRichardekin batera sutondoan eseri zen. Kopetazimurtu zuen goibelki, bere eraztun masonikoarierdiko behatzean bueltak ematen zizkion bitar-tean. Richardek cognac botila bat ireki eta bibaso txiki bete zituen.

— Nire semearen izenean edango dut baso-kada hau, sendagile jauna.

Sendagileak bere basoa sudurrera eramaneta zaldi batek bezala hartu zuen hatsa.

— Aparta pattarra. Hobe zenuke emaztearenizenean edango bazenu.

— Horixe —edan egin zuten—. Eta beste haunire semeagatik.

— Hori ere edan ezazu emaztearen izenean.— Zergatik? —galdetu zuen Richardek harri-

tuta.

Sendagileak pattarrean sartuta zeuzkansudur-zuloak ia-ia.

— Eskerrak emateko edo. Alarguntzekozorian egon zara.

Richardek zurrut batez eztarriratu zuen cog-naca.

— Ez nekien. Uste nuen... Ez nekien. Ustenuen aurrenekoaren jaiotza zaila izaten zelabeti.

— Emadazu beste basokada bat —eskatuzuen sendagileak—. Ez duzu beste haurrik izan-go.

Richard botila eskuan zuela gelditu zen.— Zer esan nahi duzu? Horixe baietz, horixe

izango dudala haur gehiago.— Ez, emazte honekin behintzat ez. Honek

berea eman du. Beste haur bat izanez geroemazterik gabe geratuko zara.

Richard geldi-geldirik eserita zegoen. Azkenhilabetean etxean aditutako ume zalapartagoxoa isildu egin zen kolpetik. Iruditu zitzaionhaien oin sekretuak ate nagusitik lerratzen etaatariko koskak jaisten sentitzen zituela.

Sendagileak barre egin zuen garratz.

— Zergatik ez zara mozkortzen, gogoa baldinbadaukazu?

— Oh! ez, ez. Ez dut uste mozkortzerik izan-go nukeenik.

— Hortaz eman niri beste basokada bat abia-tu baino lehen. Hotza izango dut kotxean etxera-koan.

Sei hilabete pasa arte Richardek ez zionemazteari aipatu ezingo zuela beste umerik izan.Indarrak berreskura zitzan nahi zuen errebela-zioaren kolpea sufritu aurretik. Azkenean hitzegin zionean, errudun sentitu zen sekretuagorde izanaz. Aliciak magalean hartuta zeukanhaurra eta aldian behin makurtu egiten zenharen behatz luzatu bat ahoan sartzeko. Umeakbegi lausotuez gora begiratu eta irribarre egitenzuen lerdea zeriola, behatz xuxenei eraginezamak miazka zitzan. Eguzkia ibaika sartzen zenleihotik. Urruti batean morroietako bat sentitzenzuten, areari lotutako zaldi pareari maldiziokalelo baten monotoniaz. Aliciak burua goratuzuen, bekozko ilun samarrez.

— Umea bataiatzeko garaia badugu, ez alzaizu iruditzen, Richard?

— Bai —onartu zuen senarrak—. Monterreyrajoango naiz antolamenduak egitera.

Asko kosta zitzaion Aliciari beste alderdigarrantzitsu hura aipatzea.

— Beranduegi iruditzen al zaizu bere izenaaldatzeko?

— Ez, ez da beranduegi. Zergatik aldatu nahiduzu? Zer izen jarri nahi diozu?

— John jarri nahi diot. Testamentu Berrikoizena da —begiak goratu zituen onespen bila—eta gainera, nire aitaren izena da. Poza hartukodu nire aitak. Gainera, ez zitzaidan oso zuzenairuditzen estatua horren izena jartzea, nahizDavid umearen estatua izan. Estatua jantzitabalego, beste kontu bat litzateke.

Richardek ez zuen logika hari jarraitzeko aha-leginik egin. Horren ordez, bere aitormeneanmurgildu zen. Segundo batean bukatu zuen,uste baino denbora gutxiago behar izan zuen.Aliciak irribarre egiten zuen Richardi ulertezinazitzaion irribarre berezi eta enigmatiko batekin.Nahiz bere ustetan emaztea ezagutu, irribarrehark, pixka bat ironikoa, apurtxo bat tristea, etaisilpeko zuhurtasunez betea, haren pentsamen-

duen ateak ixten zizkion. Alicia irribarre harenatzera erretiratzen zen. Irribarreak zioen: «Zerergela zaren. Nik badakizkit hainbat gauza zureezagupena lotsagarri utziko luketenak kontatzeaerabakiko banu.» Umeak bere behatz irrikatsuakamaren aurpegira luzatzen zituen, eta honektolestu egiten zizkion aurreraka eta atzeraka.

— Zaude pixka batean —esan zuen—. Medi-kuek ez dakite dena. Zaude pixka batean,Richard. Ume gehiago izango ditugu.

Mutikoa mugitu zuen eta eskua harenpixoihalaren azpira eraman zuen.

Richard kanpora atera eta sarrerako harmai-letan eseri zen. Bere atzean etxea, minutubatzuk lehenago isilik eta hilda egon zena, bizi-tzaz gainezka zegoen berriro ere. Milaka gauzazeuden egiteko. Ezpel-hesia, lorategia ingura-tzen zuena, azken sei hilabeteetan batere moztugabe zegoen. Sail bat belazetarako gordea zeu-kan aspalditik, alboko patioan, eta hantxe segi-tzen zuen haziaren zain. Arropa lehortzeko toki-rik ere zegoen artean. Sarrerako eskailerarenbaranda aldamenean zeukan. Richardek eskua

luzatu eta laztandu egin zuen zaldi baten lepoarkeatua balitz bezala.

Whiteside-tarrak Zeruko Belardietako familianagusia bihurtu ziren ia bertan finkatu orduko.Eskolatuak ziren, granja ederra zeukaten, etaaberats ez izan arren diru estutasunik ez zuten.Denetan garrantzitsuena zen eroso bizi zirela,etxe eder batean. Etxea familiaren sinboloa zen,zabal handikoa, luxuzkoa garai hartarako, epela,abegi onekoa eta zuria. Bere tamainak sendota-sun irudipena ematen zuen, baina pintura zuriazen, maiz berritu eta garbitua, ibarreko besteetxeen gainetik jartzen zuena, Rhineko gaztelubatek bere herriaren gainetik erakusten duensegurtasun berarekin. Familiek miretsi egitenzuten etxe zuria, eta aldi berean seguruago sen-titzen ziren hura han zegoelako. Nagusitasunaeta kultura adierazten zituen, ezaguera eta joka-molde zuzena. Etxe hari begiratuta, auzokoekgarbi ikusten zuten Richard Whiteside sekulaezer gaiztorik, ezer krudel edo zentzugaberikegingo ez zuen gizona zela. Harro zeudenetxeaz, dukerri bateko sailen maizterrak jaure-txeaz harro dauden bezala. Nahiz auzoko batzuk

Whiteside baino aberatsagoak izan, bazekiten,antza, ezin izango zutela halako etxe bat altxagoitik behera imitatuta ere. Batik bat bere etxeharengatik bihurtu zen Richard jokamoldearenarbitroa ibarrean, eta, geroago, kargu gabekoepaile moduko bat sesio txikiren bat zenean.Ordain gisara, bere auzokoen konfiantzak ibarra-rekiko sentimendu aitakoia esnatu zuen Richar-den baitan. Zahartu ahala, ibarreko arazo guz-tiak bere-bereak balira bezala hartzera helduzen, eta jendea harro zegoen hori horrela iza-teaz.

Bost urte igaro ziren Aliciari bere senak bestehaur bat izateko prest zegoela esan arte.

— Sendagilearen bila joango naiz —esanzuen Richardek, emazteak jakinaren gaineanjarri zuenean—. Sendagileak jakingo du arrisku-rik baden ala ez.

— Ez, Richard. Sendagileek ez dakite. Betiesaten dizut emakumeek hobeto ezagutzendutela beren burua sendagileek baino.

Richardek obeditu egin zion, beldurra bai-tzuen sendagileek esan ziezaiokeenaz. «Emaku-meengan dagoen jainkotasunezko ukitu hori

da», esan zion bere buruari azalpen gisara.«Naturak emakumeengan akatsik gaheko jakin-tza hori landatu du arrazak ugaritzeko aukeraizan dezan.»

Dena ondo joan zen sei hilabetez, eta ondo-ren gaitz hondatzaile bat presentatu zen. Azke-nean hots egin ziotenean, haserreegi zegoensendagilea Richardi hitzik egiteko. Haurgintza-ren momentua latza izan zen benetan. Richardegongelan eserita zegoen, sofaren besoei heldueta goiko logelatik zetozen garrasi ahulak entzu-ten. Bere aurpegiak tonu grisa zeukan. Orduasko pasa ondoren, garrasiak isildu egin ziren.Richard hain zegoen beldurrak jota non begirikez baitzuen altxa sendagilea gelara sartuzenean.

— Atera ezazu botila —esan zuen sendagi-leak nekatu itxurarekin—. Edan dezagun zureizenean, txoro madarikatu hutsa zarelako.

Richardek ez begirik altxa zuen, ez erantzu-nik eman zuen. Beste pixka batean sendagileaerrietan aritu zitzaion, eta gero gozoago hitzegin zion.

— Ez da hil zure emaztea, Jainkoak bakarrikdaki zergatik. Soldadu talde bat hiltzeko beharkozena baino okerragoak pasa ditu. Emakume ahulhoriek! Munstroek adinako sasoia dute. Umea hilegin da.

Bat-batean, Richard zigortzeko gogoa sentituzuen bere lehen aginduak aintzat hartu ez zitue-lako.

— Lurperatzeko adina ez da geratu haurhorretaz.

Jira eta joan egin zen etxetik purrustadan,ezin baitzuen eraman norbaitez errukitzea unehartan Richard Whitesidez errukitzen zen bezala.

Alicia elbarri geratu zen. John txikiak ez zuenbere ama elbarritu aurreko oroitzapenik. Berebizitzaz zeuzkan oroitzapen guztietan aita Aliciabesoetan hartuta ikusten zuen, eskaileretangora eta behera zeramala. Aliciak ez zuen ososarritan hitz egiten, baina irribarre ironiko etazuhur hura gero eta maizago azaltzen zen berebegietan. Eta bere ahultasuna gorabehera,nabarmenki ondo zuzentzen zuen etxea. Etxeanzerbitzatzen zuten neska nekazari ezjakinak —prestakuntza gutiziatua baitzen hura, ezkondu

nahi zuenarentzat—, agindu bila etortzen zitzaiz-kion otordu bakoitzaren aurretik. Aliciak, bereohetik edo bere kulunkaulkitik, dena antolatzenzuen.

Gauero Richardek oheratzen zuen. Aliciabere burko zurien gainean etzandakoan, Richar-dek inguratu sila bat eta ohe ondoan esertzenzitzaion pixka batean, esku-barrena laztanduzlokartzen hasi arte. Gauero, Aliciak galdetzenzion:

— Pozik al zaude, Richard?— Pozik nago —esaten zuen berak. Eta gero

granjaz eta ibarreko jendeaz hitz egiten zion.Gertatutakoaren eguneroko informea zen, nola-bait esateko. Berak hitz egin ahala, irribarrea Ali-ciaren aurpegira etorri eta bertan geratzen zenbere betazalak beheratu arte, eta orduan Richar-dek argia itzaltzen zuen. Zeremonia bat zen.

Johnen hamargarren urtebetetzean festa bategin zuten bere izenean. Ibarreko txoko guztie-tatik etorri ziren umeak eta etxe handitik hanka-punttaka ibiltzen hasi ziren, begi zabalekin begi-ratuz aditzeraz ezagutzen zuten galantasunari.Alicia galerian eserita zegoen.

— Ez duzue hain isilik ibili beharrik, umeak —esan zien—. Korri egizue eta pasa ondo.

Baina ezinezkoa zitzaien Whiteside-tarrenetxean korrika eta garrasika hastea. Elizangarrasi egitea bezala izango zen. Gela guztiakzeharkatu zituztenean, tentsio hura eramanezi-na egin zitzaien. Bihitegira erretiratu zen taldeosoa, eta aireak hango garrasi basatiak ekarrizituen galeriara, Alicia irribarrez eserita zegoentokiraino.

Gau hartan, ohean zegoela, galdetu zuen:— Pozik al zaude, Richard?Richarden aurpegia artean ere dizdizka zego-

en festan hartutako gozatuagatik.— Pozik nago —esan zuen.— Ez duzu umeengatik kezkatu behar,

Richard —jarraitu zuen Aliciak—. Itxoin ezazupixka bat. Dena ondo joango da. —Aliciarenjakinduria handia zen hura, dena biltzen zuena—. Itxoin ezazu pixka bat. Ez da une bateko larrita-sunaz aurrera luzatzen den atsekaberik.

Eta Richardek konprenitu zuen berea bainojakinduria handiagoa zela hura.

— Ez da luze itxoin beharko —jarraitu zuenAliciak.

— Itxoin zeri?— Begira, pentsa ezazu pixka bat. Hortxe

daukazu John. Hamar urte ditu orain. Hemendikhamar urtera ezkondu egingo da, eta orduan, ezal duzu ikusten? Erakutsiozu dakizuna. Familiasalbatuta dago, Richard.

— Horixe, badakit. Etxea salbatuta dago.Herodoto irakurtzen hasiko natzaio. Alicia. Eda-dea badu.

— Bihar Myrtlek gonbidatuen gela guztiakgarbitu beharko lituzke. Ez dituzte egurastuazken hiru hilabeteotan.

John Whitesidek beti gogoratu zuen nola ira-kurtzen zizkion bere aitak hiru autore handiak,Herodoto, Tuzidides eta Xenofonte. Itsas bitsezegindako pipa hura marroi gorrizta zen ordura-ko, delikatuki eta uniformeki tindatua.

— Historia guztia hemen dago —esaten zuenRichardek—. Gizadia egiteko kapaz den guztiahiru liburuotan bildua dago. Arrazaren maitasu-na eta azerikeria, desoneskeria ergela, moztasu-na eta ausardia, prestutasuna eta tristura. Libu-

ru horiei jarraituz etorkizuna juzka zenezake,John, zeren ezin baita ezer gertatu lehen ere ger-tatu ez dena eta liburu hauetan bildua ez dago-ena. Hauen aldean, Biblia bera ere gizatalde ilunbaten kronika osatu gabea da.

Eta Johnek gogoan zeukan zer sentimenduzituen aitak etxearekiko, eta etxe hura familia-ren sinbolo zela, supazterraren inguruan altxatu-tako tenplua.

Johnek bere azken urtea zuen HareardekoUnibertsitatean bere aita bat-batean pneumo-niaz hil zenean. Amak eskutitza idatzi zion esa-nez ikasturtea bukatu behar zuela itzuli bainolehen. «Guk egin ez dugunik ezingo zenuke zukegin», idatzi zion. «Zuk ikasketak bukatzea zenzure aitaren nahia.»

Azkenean etxeratu zenean, oso zahartua aur-kitu zuen ama. Ohetik jaiki ezin zela zegoenordurako. John aldamenean eseri eta aitarenazken egunen kontaketa aditu zuen.

— Zuri gauza bat esateko eskatu zidan —esan zuen Aliciak—. «Ulertarazi Johni aurreraegin behar duela. Iraun egin nahi dut belaunaldiz

belaunaldi» eta hori esan eta laster delirioakhartu zuen.

Johnek leihotik begiratzen zuen etxe atzekomuino borobilera.

— Deliratzen egon zen zure aita bi egunez.Bitarte guzti horretan umeei buruz hitz egitenaritu zen, beste konturik aipatu gabe, bakarrikumeak. Eskaileretan gora eta behera korrika etabere oheko sobrakamari tiraka sentitzen zituen.Altxa eta besoan eduki nahi zituen, John. Gero,justu hil aurretik, ametsak desagertu egin ziren.Zoriontsu zegoen. Esan zuen: «Etorkizuna ikusidut. Hainbeste ume sortuko dira! Pozik nago, Ali-cia.»

Johnek esku-ahurretan jarria zeukan burua.Eta orduan bere ama, sekula ezeri aurre egin ezziona, arazo guztiak denboraren esku utzi zitue-na, ohean tentetu eta zakarki mintzatu zen:

— Ezkon zaitez! —esan zion—. Ikusi egin nahidut. Ezkon zaitez! Emakume sendo bat nahi dut,haurrak izan ditzakeena. Zure ondoren ezin izannuen nik besterik eduki. Hil egingo nintzen bestebat izan banu. Aurki ezazu azkar emazte bat.Ikusi egin nahi dut.

Etzan egin zen atzera bere burkoen gainean,baina bere begiek nahigabea adierazten zuten,eta jakinduriazko irribarrea ez zen bere aurpe-gian ageri.

John ez zen beste sei urtetan ezkondu. Bitar-te hartan bere ama zimelduz joan zen eskeletotxikitxo bat bilakatu arte, azal urdinxka, ia trans-parente batez bildua; eta, hala eta guztiz, atxikiegiten zion bizitzari. Bere begiek gaitzespenezsegitzen zioten semeari; Johnek lotsa sentitzenzuen amak begiratzen zionean. Azkenean Joh-nen ikaslagun bat Mendebaldera etorri zen baz-terrak ezagutzera eta arreba lagun zuela. Hila-bete pasa zuten Whiteside granjan, eta hilabeteharen bukaeran Johnek Willari ezkontzeko eska-tu eta onartu egin zuen neskak. Amari kontatuzionean, honek Willarekin bakarka egon nahiaadierazi zuen. Ordu erdi bat geroago, neskagorri-gorri eginda atera zen eriaren gelatik.

— Zer gertatzen da, maitea? —galdetu zionJohnek.

— Zera, ezer ez. Ondo doa dena. Berebizikogaldera pila egin dit zure amak, eta gero begiraeduki dut denbora luzean.

— Zaharra da —azaldu zuen Johnek—. Bereburua ere hain da zaharra!

Bere amaren gelara sartu zen. Begirada bel-tzuri eta sukartsua aurpegitik ezkutatua zeukan,eta haren ordez hantxe zegoen aspaldiko irriba-rre hura, jakinduriazkoa eta ironikoa.

— Ondo doa dena, John —esan zuen—. Gus-tura itxoingo nuke umeak ikusi arte, baina ezindut. Ahal bezain luzaro heldu diot bizitzari. Neka-tuta nago lan horretaz.

Ia posible zen ikustea nola laxatzen zen beregorputzean borondate tematsuaren atzaparra.Gau hartan konortea galdu zuen, eta hiru egungeroago loak hartu balu bezain bakean eta ezti-ro hil zen.

John Whitesidek ez zuen zehazki aitak bezalapentsatzen etxeari buruz. Gehiago maite zuen.Bere gorputzaren kanpoko oskola zen. Bere izpi-rituak bere gorputza utzi zezakeen bezala urruti-ra bidaiatzeko, hala utzi zezakeen berak bereetxea, baina izpiritua bera bezain derrigortuazegoen itzultzera. Bi urtean behin zuritu berriaematen zion etxeari, eta berak landatzen zuenlorategia eta inausten ezpel-hesia. Ez zuen iba-

rrean betetzen aitak eduki zuen postu garrantzi-tsua. John ez zen hain zorrotza, ez zuen ezertanhain sendo sinesten. Erabaki beharreko eztabai-da baten aurrean, joera handiegia zuen bi alder-dietan adarkadura bukaezinak aurkitzeko. Itsasbitsezko pipa handia oso ilundua zegoen ordura-ko, ia beltza, distira gorri batzuekin.

Willa Whitesideri hasieratik gustatu zitzaionibarra. Lehengo etxekoandrea, Alicia, pertsonaapartatu eta lasaia izan zen, beldur pixka bat ereematen zuena. Ibarreko biztanleek gutxitan ikus-ten zuten, eta ikusten zutenean, berak kortesiazeta adeitsuki tratatzen zituen, eskuzabala zeneta aintzat hartzen zituen haien sentimenduak.Gaztelura zerbaitetara joandako nekazariakbezala sentitzen ziren haren aurrean.

Willak berriz, gogoko zuen ibarreko emaku-meei bisitak egitea. Gogoko zuen haien sukal-deetan esertzea te zakarra edanez eta etxeakdituen gauza garrantzitsu eta kontaezinei buruzhitz eginez. Errezeta-trafikatzaile eskuzabalabihurtu zen azkenerako. Bisitaren bat egiterajoaten zenero, koadernotxo bat eramaten zuenikasitako formulak idazteko. Auzokoek Willa dei-

tzen zioten eta sarritan goizez bere sukalderaetortzen ziren tea hartzera. Agian, neurri bateanWillaren eraginez bihurtu zen John konpainia-zale. Galdu egin zuen bere aitak aparte manten-duta eduki zuen boterea. Johnek gogoko zituenbere auzokoak. Udako arratsalde epeletan gale-rian eseri, bere lonazko silan, eta lanari ihes egi-tea lortutako gizon guztiak errezibitzen zituen.Hauteskunde batzarrak osatzen ziren galeriahartan, bileratxoak egiten ziren limoi-ur basoeninguruan. Ibar osoko egitura sozial eta politikoaportxe hartan eraikitzen zen, eta beti giro onean.Johnek halako ironia umoretsu batez begiratzenzion bere inguruko bizitzari, eta, bere ikuspegihari esker, ibarrean bukatu egin ziren herri txi-kietako giroa pozoitu ohi duten politika eztabai-da sutsuak eta erlijio iritzi biolentoak. Herrikoedo nazioko krisi edo kalamidaderen bat aipa-tzen zenean, gizonen arteko eztabaida haietan,Johni hiru liburu handi haiek ateratzea gustatzenzitzaion, antzinako egoera paraleloren bat ozen-ki irakurtzeko. Bere aitak adinako maitasunasentitzen zuen antzinakoengana.

Bazkariak ere egiten zituzten igandetan,auzoko bikoteren bat eta beharbada herriz-herri-ko predikariren bat gonbidatuta. Emakumeek su-aldean laguntzen zuten eguerdiko bazkaria pres-tatu arte. Mahaian, tolerantzia gozoko giro har-tan, predikariak bere misioaren su gupidagabeaitzaltzen zihoakiola sentitzen zuen, eta gertatuohi zen ere, behin postrea ekarri eta sagardoabukatu eta gero, Baptista ausart batek bihotz-bihotzez barre egitea erabateko murgilaldiariburuzko bromatxo batekin.

Johnek asko gozatzen zuen gauza horiekin,baina bere bizitzaren gunea egongelan zegoen.Larruzko besaulkiak, molde anatomiko erosoenantzeko hutsune eta kozkorrekin, bere pertsona-ren atal ziren. Hormetan, hantxe segitzen zutentxikitatik lagun izandako koadroak, altzairuzkograbatuak orein eta Suitzako alpinista etabasahuntzen irudiekin. Koadro haiek hain zeu-den lotuta bere bizitzarekin non ikusi ere ez bai-tzituen egiten, baina haietako baten galeraanputazio bat bezain mingarria izango zen bera-rentzat. Plazerik handiena ilunabarretan izatenzuen. Adreilu gorriko supazterrean su txiki bat

piztuta zegoen. Johnek, bere besaulkian eserita,itsas bitsezko pipa handia laztantzen zuen.Aldian behin, oliotzeko, sudur-bizkarretik pasa-tzen zuen haren kazola lustretsua. Georgiarrakirakurtzen zituen, edo agian Varron, nekazaritza-ri buruz. Willak berriz, bere lanpararen argitan,ezpainak zimur-zimur egin, eta manteltxoak loreirudiekin bordatzen zituen ekialdeko senideeibidaltzeko Gabonetako opari bezala, haiek bida-litako manteltxoen ordainetan.

Johnek liburua itxi eta idazmahaira hurbilduzen. Tapaki korredizoa trabatu egiten zen betieta mimoak behar zituen. Kolpetik amore emaneta karraka hotsaz goratu zen. Willak ezpainaklaxatu zituen. Zerbait arretaz egiterakoan jar-tzen zitzaion sufrimendu biziko espresioa joanegin zen bere aurpegitik.

— Zertan zabiltzan jakin al daiteke?— Oh! Ezer ez, gauza batzuen bila.Ordubetez idazmahaiaren atzean jardun

zuen, eta gero:— Entzun hau, Willa.Willa lasaitu egin zen berriro.

— Pentsatzen nuen, poema bat izangozenuela.

Johnek bere bertsoak irakurri eta zain geratuzen desenkusatu nahiz bezala. Willa berriz,errespetuz, isilik geratu zen. Isiltasuna errespe-tuak eskatzen zuenaz aurrera luzatu zen.

— Uste dut ez dela oso ona.Johnek barre egin zuen tristeki.— Ez, ez da.Papera zimurtu eta sutara bota zuen.— Momentu batez ona izango zela pentsatu

dut.— Zer ari zinen irakurtzen, John?— Ba begira, nire Virgilio horrekin ari nintzen

eta pentsatu dut saiatu egin behar nuela bertsobat egiten, zeren ez bainuen nahi... oh, beno, iaezinezkoa da gauza eder bat irakurtzea norberakere beste horrenbeste egiteko gogoa sentitugabe. Berdin dio.

Idazmahaiaren tapakia beheratu eta besteliburu bat aukeratu zuen liburutegitik.

Egongela bere etxea zen. Osorik sentitzenzen han, perfektua eta zoriontsua. Rochesterlanparen argitan, bere pertsonaren puska saka-

banatu guztiak bildu egiten ziren entitate zehatzeta mugatu bat osatuz.

Bizitza gehienek bihurgune baten forma har-tzen dute. Aurrena anbizioaren gorakada dator,ondoren heldutasunaren gailur borobildua,jarraian desilusioaren aldapa behera suabea etaazkenik heriotzaren itxaroteari dagokion aldilaua. John Whiteside lerro zuzenean bizi zen.Anbiziorik gabeko gizona zen; bere granjak,ederki bizitzeko aukera eskaintzeaz gain, nahikodiru ematen zion gizonak kontratatzeko bereordez lan egin zezaten. Ez zuen nahi zeukanaedo erraz eskura zezakeena besterik. Gizonbakana zen, beste askok ez bezala momentuadastatzen zekiena, eskuartean zeukan bitartean.Eta bazekien bizimodu ona zeramala, bizimodubereziki ona.

Premia bakarra zuen bere bizitzan. Umerik ezzuen. Umeak izateko grina ia bere aitaganbezain bizia zen beragan. Willak ez zuen umerikizan, nahiz senarrak adina desiratu. Gaiak azto-ratu egiten zituen eta sekula ez zuten aipatzen.

Beren ezkontzako zortzigarren urtean, istripukimiko edo zerutiar bat medio, semea sortu zen

Willaren sabelean, eta haurdunaldi normal etaminik gabea pasa ondoren ume osasuntsu batekarri zuen mundura.

Istripua ez zen inoiz berritu, baina bai Willakbai Johnek esker ona besterik ez zuten, esker onia debota. Irauteko desira indartsua, ordura artegutxi edo gehiago lotan egondakoa Johnenbarrean, azalera igo zen. Zenbait urtez, goldeazlurra jiratu, eskuareaz harramazkatu eta alferrazzigortu zuen. Granjaren adiskide huts izan zena,nagusi bihurtu zen etorkizuneko belaunaldiekinzorretan sentituta. Haziak lurpean sartu eta uztaberdeak noiz azalduko zain egon zen irrikatsu.

Willa ez zen bere senarra bezala aldatu.William mutikoa gauza natural bezala hartuzuen, Bill deitu zion eta umea adoratzearen kon-tra azaldu zen. Johnek, beste inork ez bezala,bere aita ikusten zuen mutil harengan.

— Bizkorra al da, zure ustez? —galdetzenzion Johnek emazteari—. Nik baino denboragehiago pasatzen duzu berarekin. Batere bururikba al du, zure ustez?

— Hala-holakoa. Normala edo.

— Hain poliki desarroilatzen dela ematen du!—esaten zuen Johnek luzeiritzita—. Ea lehenbai-lehen heltzen zaion gauzak ulertzen hastekogaraia.

Billen hamargarren urtebetetzean, Johnekbere Herodoto mardula ireki eta irakurtzen hasizitzaion. Bill lurrean eserita zegoen, aitari begirainolako espresiorik gabe. Gauero Johnek orribatzuk irakurtzen zituen liburutik. Astebeterenbat zeramatela horretan, begiak bere liburutikaltxa, ilunabar batez, eta Willa barrez ari zitzaio-la ikusi zuen.

— Zer gertatzen da? —galdetu zion.— Begiratu zure sila azpira.Makurtu eta zera ikusi zuen, Billek etxe bat

eraikita zeukala pospoloekin. Umea zeharo mur-gilduta zegoen bere lanean, eta ez zen irakurke-taren etenaz ohartu.

— Ez al du batere entzun?— Ezta hitzik ere. Hitzik ez du aditu aurrene-

ko gauetik, bigarren paragrafoan arreta galduzuenetik.

Johnek liburua itxi eta apalean utzi zuen. Ezzuen adierazi nahi zenbateraino sentitzen zenzauritua.

— Segur aski oraindik ez du garaia. Urtebeteitxoin eta beste froga bat egingo dut.

— Behin ere ez zaio gustatuko, John. Ez dagozu edo zure aita bezala osatua.

— Zer interes ditu, hortaz? —galdetu zuenJohnek etsita.

— Ibarreko beste mutilei gustatzen zaizkiengauzak, eskopetak eta zaldiak eta behiak etazakurrak. Ihes egin dizu, John, eta ez zait irudi-tzen sekula harrapatu ahal izango duzunik.

— Esadazu egia, Willa. Ez da ba izango... inu-zentea?

— Ez —esan zuen Willak erantzuna pentsatuondoren—. Ez, ez da inuzentea. Zenbait aldeta-tik zu baino gogorragoa eta bizkorragoa da. Ezda zure terrajekoa, John, eta geroago jakiteabaino orain jakitea hobe duzu.

Johnek nabaritu zuen lurrarekiko bere arduragero eta ahulagoa zela. Lurra seguru zegoen.Egunen batean Billek landuko zuen. Etxea ereseguru zegoen. Bill ez zen inuzentea. Gauza

mekanikoetarako interes eta trebetasun handiaerakutsi zuen beti. Gurdi txikiak egiten zituen,eta Gabonetako opari bezala, jostailuzko lurrun-makinak eskatzen zituen. Johnek beste desber-dintasun bat ere antzeman zuen mutikoagan,Whiteside familiari arrotza zitzaion alderdi bat.Oso isilkoia izateaz gain, zorrotza zen, hitzarenzentzu komertzialean. Bere ondasunak bestemutilei saltzen zizkien, eta haietaz nekatzenzirenean, erosi egiten zizkien atzera prezio mer-keagoan. Egiten zizkioten diru oparitxoak modumisteriotsuan ugaritzen ziren bere eskuetan.Johni kosta egin zitzaion bere semearekin komu-nikatzerik ez zeukala onartzea. Billi bigantxa bateman zionean, eta Billek berehala txerrikume-aldi batekin trukatu zuenean, eta bai txerriku-meak hazi eta saldu ere, Johnek barre egin zuenberekiko.

— Ni baino bizkorragoa da, inondik ere —esan zion Willari—. Behin batean bigantxa bateman zidan nire aitak, eta neurekin eduki nuenzahartuta hil zen arte. Bill arbaso baten berrara-gitzea da nolabait, pirata batena, beharbada.Bere umeak Whiteside-tarrak izango dira segur

aski. Odol boteretsua da. Dena dela, nahiagonuke hain isila ez balitz egiten dituen gauza guz-tiekin.

Bai bere larruzko besaulkiak, bai bere itsasbitsezko pipa beltzak eta bere liburuek ere, apar-tatu egin zuten ostera John granjako zeregineta-tik. Eskola-batzarreko idazkari aukeratu zuten.Nekazariak berriro ere bere etxean biltzen zirenhitz egiteko. Johnen ilea zuritzen ari zen, eta iba-rrean zuen eragina sendotuz zihoan urteakaurreratu ahala.

Whiteside-tarren etxea Johnen nortasun gor-puztua zen. Ibarrekoek John imajinatzerakoan,behin ere ez zuten gizona bakarrik ikusten sorobatean edo kotxe batean edo dendan. Buruanosatutako irudia herren geratzen zen etxea erehartzen ez bazuen. Bere larruzko besaulkianeserita zegoen bere liburu lodiei irribarre eginez,edo portxeko sila batean deskantsatzen beregaleria zabal, xarmantean, edo aiztur txiki etasaski batekin loreak mozten lorategian, edo

mahaiaren buruan errekia zatitzen kontu handizeta trebeki.

Mendebaldean, non familia bateko bi belau-naldi etxe berean bizi izan badira etxea zahar-tzat eta familia pionerotzat hartzen baiten, mes-prezioz nahastutako halako benerazio bat senti-tzen da etxe zaharrekiko. Oso etxe zahar gutxidaude Mendebaldean. Lurra kolonizatu zutenamerikar artega haiek behin ere ez dira gai izantoki batean oso luzaro geratzeko. Etxe txatxuakaltxa eta, luze gabe, Promisioko Herri berri bate-ra abiatzen ziren. Etxe zaharrak hotzak eta itsu-siak izaten dira ia beti.

Bert Munroek bere familia Zeruko Belardieta-ko Battle granjara ekarri zuenean, ez zitzaionasko kosta John Whitesidek zeukan posizioa uler-tzea. Ahal bezain azkar, Whitesideren galerianbiltzen ziren gizonekin elkartu zen. Bere granjamugakide zen Whitesideren lurrekin. Ailegatueta laster, Bert eskola-batzarreko partaide auke-ratu zuten, eta hala Johnekin harreman ofizia-lean jarri zuten. Gau batez, batzarraren bilerabatean, Johnek Tuzididesen lerro batzuk aipatu

zituen. Bertek beste batzarkideak etxera abiatuarte itxoin zuen.

— Zerbait galdetu nahi nizun gaur aipatuduzun liburu horri buruz, Mr. Whiteside.

— Peloponesoko Gerrez, alegia?Liburua ekarri eta Berten eskuetan jarri zuen.— Pentsatu dut gustura irakurriko nukeela,

niri uztea axola ez bazaizu.Une batez zalantza egin zuen Johnek.— Horixe. Eraman ezazu. Nire aitarena zen

liburu hau. Bukatzen duzunean, beste batzuk erebadauzkat beharbada gustura irakurriko zenituz-keenak.

Pasadizo harrezkero halako intimitate baterne zen bi familien artean. Batak bestea bazkal-tzera gonbidatzen zuen, bisitatxoak egiten ziz-kioten elkarri. Bert libre sentitzen zen Johni tres-na hau edo bestea eskatzeko.

Ilunabar batez, Munroe-tarrek urte t’erdizeramatenean ibarrean bizitzen, Bill tentetasunhandiz Whiteside-tarren salara sartu eta aita-amen aurrean jarri zen. Bere urduritasunean,zakar mintzatu zen.

— Ezkondu egingo naiz —esan zuen.

Berri txarra zela pentsarazten zuen berejokamoldeak.

— Zer kontu da hori? —esan zuen Johnek—.Zergatik ez diguzu orain arte ezer esan? Nor daneska?

— Mae Munroe.Bat-batean Johnek konprenitu zuen berri ona

zela hura, ez krimen baten aitormena.— Hara! Hara zer ederki! Pozten naiz. Neska

ona da, ez al da hala, Willa?Willak ebitatu egiten zituen gizonaren

begiak. Goiz hartan bisita egina zien Munroe-tarrei.

Billek gelaren erdian segitzen zuen mozolotu-ta bezala.

— Noizko duzue asmoa? —galdetu zuenWillak. Tohnek pentsatu zuen ia zipotza zelaemaztearen doinua.

— Denbora gutxi barru. Monterreyko etxeabukatzen digutenean.

John bere besaulkitik altxa, hartu itsas bitsez-ko pipa beltza tximiniako koskatik eta piztu eginzuen. Gero bere besaulkira itzuli zen.

— Oso isilik gorde duzu kontua —adierazizuen serioski—. Zergatik ez diguzu ezer esan?

Billek ez zuen erantzun.— Monterreyn biziko zaretela diozu. Zer esan

nahi duzu, ez duzula emaztea hemen bizitzeraekarriko? Ez al zara etxe honetan biziko eta ez alduzu lur hau landuko?

Billek ezetz egin zuen buruaz.— Lotsatu egiten al zara zerbaitez. Bill?— Ez, jauna —esan zuen Billek—. Ez naiz

ezertaz lotsatzen. Behin ere ez zait gustatu niregauzez hitz egitea.

— Ez al zaizu iruditzen gure gauza ere bade-la neurri batean, Bill? —galdetu zion Johnekgarratz—. Gure semea zara. Zure umeak gurebilobak izango dira.

— Mae hirian hazi zen —eten zuen Billek—.Bere lagun guztiak, berarekin eskolan ibilitako-ak-eta, Monterreyn bizi dira. Hau ez du gustu-koa, hemen zereginik ez dago eta.

— Ulertzen dut.— Horregatik, hirian bizi nahi zuela esan zue-

nean, akzio batzuk erosi nituen Ford agentzian.Beti izan dut negoziotan sartzeko gogoa.

Johnek buruari eragin zion poliki-poliki. Berehasierako haserrea baretzen ari zen.

— Ez al duzu uste beharbada onartuko lukee-la etxe honetan bizitzea, Bill? Hainbeste tokidaukagu! Nahi dituen aldaketa guztiak egingenitzake.

— Ez zaio ordea gustatzen herri txiki bateanbizitzea. Bere lagun guztiak Monterreyn daude.

Willaren ezpainek estu-estu itxita segitzenzuten.

— Begiratu zure aitari, Bill! —agindu zuen.Johnek kolpetik burua tentetu eta irribarre

egin zuen goibelki.— Ederki. Nik uste ondo aterako dela dena.

Nahiko diru ba al duzu?— Bai, noski! Nahikoa. Eta entzun gauza bat,

aita. Etxe handi samarra ari gara eginarazten, bilagunentzako handi samarra, alegia. Hitz egitenaritu gara, eta pentsatu dugu beharbada amaeta bioi gustatuko litzaizuekeela gurekin bizitze-ra etortzea.

Johnek irribarrez segitzen zuen goibeltasunadeitsu batez.

— Eta orduan zer gertatuko litzateke etxeare-kin eta granjarekin?

— Begira, hitz egin dugu horretaz ere. Denasalduz gero, nahiko diru aterako zenukete bizitzaguztia hirian bizitzeko. Nik astebetean saldukonizueke.

Johnek hasperen egin eta bere besaulkiarenkuxinetan hondoratu zen.

Willak esan zuen:— Bill, garrasi egingo zenukeela baneki,

makilarekin emango nizuke.Johnek bere pipa piztu eta tabakoa zanpatu

zuen kazolan.— Ezin zara denbora luzerako joan —esan

zuen onez-onean—. Egunen batean, eramanezi-na egingo zaizun etxe-mina sentituko duzu. Tokihau zure odolean dago. Haurrak izaten dituzu-nean konprenituko duzu ezin direla beste inonhazi. Aldi baterako joatea badaukazu, baina ezbetirako. Hirian zauden bitartean, Bill, gu zainegongo gara hemen eta etxea pintatuta edukikodugu, eta lorategia ere txukun-txukun. Itzulikozara. Zure umeak zisterna ondoan ibiliko dirajostatzen. Horren zain egongo gara. Nire aita

umeekin amets eginez hil zen —irribarre eginzuen lotsatuta bezala—. Ia ahaztua neukan hori.

— Emango nioke makilarekin —murmuratuzuen Willak.

Bill joan egin zen gelatik, lotsatuta.— Itzuliko da —errepikatu zuen Johnek,

semea joan eta gero.— Horixe —egin zuen bat emazteak goibelki.Johnek burua goratu eta, susmati, emazteari

begiratu zion.— Benetan pentsatzen duzu hori, ezta, Willa?

Ez duzu ba ni lasaitzeagatik esango? Zahartuasentituko nintzateke hala balitz.

— Horixe pentsatzen dudala. Txistua alferri-kaltzen ari naizela uste al duzu?

Bill uda bukaeran ezkondu zen, eta ezkondueta segituan Monterreyra joan zen bere iztukuz-ko etxe berrian bizitzera. Udazkenean John Whi-tesideri ezinegona jarri zitzaion berriro ere, Billjaio aurretik bezalaxe. Etxea pintatu zuen nahizpremia handirik izan ez. Lorategiko zuhaixkaguztiak inausi zituen gupidagabeki.

— Lurrak ez du behar hainbat ematen —esanzion Bert Munroeri—. Utzia daukat aspalditik.

Ateratzen dudana baino askoz gehiago ateranezake.

— Bai —esan zuen Bertek—. Ez diogu lurraribehar bezalako etekinik ateratzen. Beti pentsatuizan dut zergatik ez ote zeneukan artalde bat.Nik uste zure muinoetan artalde oso batentzakojana balegokeela.

— Nire aita bizi zela artalde bat bagenuen.Aspaldiko kontua ematen du. Baina, esan dizu-dan bezala, utzia eduki dut lurra. Sastraka ugari-tu egin da.

— Erre ezazu —esan zion Bertek—. Udazkenhonetan sastraka hori errez gero belardi ederraizango duzu datorren udaberrian.

— Ideia ona da. Baina sastraka etxearenondo-ondoraino ailegatzen da. Laguntza handiabeharko dut.

— Beno, nik lagunduko dizut, eta Jimmie ereekarriko dut. Zuk beste bi gizon badituzu eta,zeu ere kontatuta, horra bost lagun. Goizez has-ten bagara, haizerik gabeko egun batean, etaaurrena euri pixka bat egin dezan itxoiten badu-gu, ez da inolako arriskurik izango.

Udazkena garaiz etorri zen. Urrirako, errekaertzetako sahatsak garrak bezain hori zeudenZeruko Belardietan. Zeruan, ia bistaz kanpo,basahate bandada handiak hegoalderantz zihoa-zen, eta granjako esparruan etxeko ahateekhegoei eragin, zintzurrak luzatu eta karrankaegiten zuten irrikaz beterik Zozoak jira eta buel-ta zebiltzan soroen gainetik, gidari baten atzeanbilduz. Izotz goiztiar pixka bat zegoen giroan.John Whiteside kezkatu egiten zen negua hurbil-tzen ikusita. Baratzean lan eta lan pasatzen zuenegun osoa, zuhaitzen inausketan laguntzen.

Gau batez esnatu eta euri langarra sentituzuen arbel gainean zurrumurruka eta lorategianastiro zipriztinka.

— Esna al zaude, Willa? —galdetu zuen isilka.— Horixe.— Estreinako euria da. Zuk ere aditzea nahi

nuen.— Esna nengoen hasi denean —esan zuen

Willak satisfazioz—. Parterik onena huts eginduzu, zaparrada bota duenean. Zurrungakazeunden.

— Beno, ez du luze iraungo. Estreinako euri-txoa besterik ez da, hautsak garbitzeko.

Goizean, eguzkiak urez ñirñirka zegoenatmosfera batean distiratzen zuen. Eguzkiarenargiak zerbait bazuen kristala gogoraraztenzuena. Gosaria bukatu berria zutela, Bert Mun-roe eta bere seme Jimmie sukaldera sartu zirenatzeko eskaileratik.

— E’unon, Mrs. Whiteside! E’unon, John!Egun aproposa dela pentsatu dut sastraka horierretzeko. Euri polita izan dugu bart.

— Ideia ona da. Eseri eta hartu kafea.— Oraintxe gosaldu dugu, John. Ezingo nuke

beste ezer eztarritik pasa.— Hik, Jimmie? Kaferik?— Ezingo nuke beste ezer eztarritik pasa —

esan zuen Jimmiek.— Beno, hortaz, hasi gaitezen belarra lehortu

baino lehen.John soto handira jaitsi zen sukaldeko eskai-

leraren ondoan zegoen okerkako atetik. Handikune batera keroseno lata batekin itzuli zen. Bimorroiak baratzetik heldu zirenean. Johnek arpi-

llerazko zaku hezeak banatu zituen gizon guz-tien artean.

— Haizerik ez —esan zuen Bertek—. Momen-tu aproposa da hau. Hasi hementxe bertan.John! Sua eta etxearen artean geldituko garaharik eta zerrenda handi bat erre arte. Ez duguarriskatu behar.

Johnek murgildu kerosenozko zuzi bat sastra-ka tupituan eta suzko lerro bat marraztu zuenharen ertzean. Sastraka kraskaka eta zartakahasi zen amorru bizian. Garrak lasterka abiatuziren lur arrasetik, erretxinez kutsatutako zurtoi-nen artetik. Pixkanaka, gizonak suaren atzetikzihoazen muinotxo malkartsuan gora.

— Hemen nahikoa dugu —hots egin zuenBertek—. Etxetik nahiko urruti gaude orain.Onena izango da bi lagunek goiko aldetik suematea.

Gorantz jo zuen sasitza inguratuz, Jimmieatzetik zuela. Une hartan, udazkeneko haizetxozurrunbilotsu bat dantzan abiatu zen maldanbehera, bihurrituz eta balantza eginez jaitsiahala. Sartu-atera arintxo bat egin sutara, txin-partak eta txingarrak harrotu eta etxe zuriaren

kontra bota zituen. Gero, jokoaz nekatuta beza-la, haize zutabetxoa desegin egin zen. Bert etaJimmie lehengo tokirantz zetozen korrika. Bostgizonek lurra miatu eta txinparta guztiak zanpa-tzen zituzten.

— Eskerrak ikusi dugun —esan zuen Johnek—. Horrelako huskeria batek etxe guztia erre leza-ke.

Bertek eta Jimmiek sasitza inguratu eta sueman zioten goiko alderditik. John eta bere bigizonek muinoan gora ziharduten, garren etaetxearen artean mantenduz. Giroa lodituta etakez urdinduta zegoen. Ordu laurden batean,sasitza ia erabat errea zuten.

Bat-batean garrasi bat aditu zuten etxe alde-tik zetorrena. Etxea bera ia ezin zen ikusi erre-tzen ari zen sastrakak botatako keagatik. Bostgizonak jiratu eta korrikari eman zioten. Keasaretu ahala, zurrunbilo gris, trinko bat ikusizuten goiko leiho batetik parrastaka ateratzen.

Willa haien aldera zetorren eroa bezala korri-ka erretako terrenotik. John gelditu egin zenelkarren parera heldu zirenean.

— Soinu bat aditu dut sotoan —hots eginzuen Willak—. Ireki dut sukaldeko atea, sotoraeramaten duena, eta gauza hori ziztuan pasazait ondotik. Etxe guztian dago orain.

Bert eta Jimmie elkartu zitzaizkien.— Mangerak zisterna ondoan al daude? —

egin zuen garrasi Bertek.Johnek begirada apartatu zuen erretzen ari

zen etxetik.— Ez dakit —esan zuen dudati.Bertek besotik heldu zion.— Mugitu! Zeren zain zaude? Zerbait salba

genezake. Behinik behin altzari batzuk ateragenitzake.

Johnek bere besoa libratu eta etxerantz abia-tu zen paseatuz bezala.

— Ez dut uste ezer salbatu nahi dudanik —esan zuen.

— Erotu egin zara —hots egin zuen Bertek.Korrika jarraitu eta zisterna ondora jo zuen, man-geren bila.

Kea eta garrak oparo ateratzen ziren orainleihotik. Etxe barrutik asaldura amorratuko soinu

bat zetorren; batimendu zaharra bere burua sal-batu nahian ari zen.

Morroietako bat Johnen ondora etorri zen.— Sikiera leiho hori itxita balego, aukera bat

izango genuke —esan zuen, desenkusatu nahizbezala—. Hain dago lehorra, etxe hori. Eta tximi-ni batek bezalakoxe tiroa dauka.

John egur metaraino joan eta zerrako astoa-ren gainean eseri zen. Willak aurpegira begiratuzion une batez eta gero haren ondoan geratuzen isil-isilik. Kanpoko paretek kea botatzenzuten orain, eta etxeak orme egiten zuen haizehandi baten hotsarekin.

Orduan oso gauza bitxi eta krudela gertatuzen. Alboko pareta kanporantz erori zen teatrokodekoratu bat bezala, eta hantxe, lurretik hamabioinera, eta artean suak ukitu gabe, egongelaazaldu zen. Begira zeuden bitartean, mihi luzeeklatigazoka eraso zioten gelari. Larruzko besaul-kiak dardarka hasi eta uzkurtu egin ziren beroa-ren aurrean, bizidunak balira bezala. Koadroeta-ko kristalak pitzatu eta altzairuzko grabatuakzeharo zimurtu ziren, zarpail beltz bihurtzeraino.Itsas bitsezko pipa beltz handia tximiniako kos-

karen gainean eskegita ikus zezaketen. Gerogarrek gelaren luze-zabalera guztia hartu etaezabatu egin zuten. Arbelezko teilatu astunaerori egin zen, horma eta zoruak zanpatuz berepisuaren pean, eta etxea formarik gabeko suerraldoia bihurtu zen.

Bert itzulia zen ordurako eta Johnen ondoanzegoen etsi-etsi eginda.

— Haize zirimola horrengatik izango zen —azaldu zuen—. Txinpartaren bat sotoraino jaitsieta su emango zion kerosenoari. Bai, adiskide,keroseno horrengatik izango zen.

Johnek burua goratu eta irribarre egin zionhalako dibertimendu izutu batez.

— Bai, adiskide, keroseno horrengatik izangozen —errepikatu zuen oihartzunaren modura.

Suak, bere garaipena lortuta, gozo-gozo erre-tzen zuen; gar geroz handiagoak airean gora igo-tzen ziren. Ez zuen jadanik etxe baten inolakoantzik. John Whitesidek zerrako astotik altxa, biz-karra zuzendu eta hasperen egin zuen. Berebegiak garren puntu jakin batean, zorutik hama-bost oinera pausatu ziren une batez, egongelaegondako tokian.

— Beno, akabo da —esan zuen—. Eta ustedut badakidala nola sentitzen den arima beregorputza lurperatua eta galdua ikusten duenean.Goazemazu zure etxera, Bert. Telefonoz hotsegin nahi diot Billi. Segur aski izango du gela batguretzat.

— Zergatik ez zarete gurekin geratzen? Tokiasobera daukagu.

— Ez, Billengana joango gara.Johnek beste begiratu bat bota zion sutan

zegoen tontorrari. Willak eskua luzatu, senarraribesotik heltzeko, baina erretiratu egin zuen uki-tzera ailegatu baino lehen. Johnek keinua ikusieta irribarre egin zion.

— Nahiago nuke nire pipa salbatu ahal izanbanu —esan zuen.

— Bai, adiskide —sartu zen Bert kartsuki—.Ez dut sekula ikusi hain ederki ketutako itsasbitsezko piparik. Museoetan makina bat pipabadaude hain ederki ketu gabeak. Aspalditikizango zuen erretzailea.

— Bai —onartu zuen Johnek—. Oso aspalditik.Eta gauza bat esango dizut, gustu ona zuen gai-nera.

12

Arratsaldeko ordu bietan turistentzako auto-busak bere Monterreyko geltokia utzi zuenpenintsulara joan-etorri bat egiteko. Autobusakpublizitateak goraipatutako Hamazazpi MiliakoTxangoa burutzen zuen bitartean, bidaiariekjakin-minez begiratzen zituzten jende aberatsa-ren etxe ikusgarriak. Turistak apur bat lotsatisentitzen ziren hautsez betetako leihoetatikbegiratzean —zelata egiten duen jendea bezala,pixka bat— baina bai pribilegiatu ere. AutobusaCarmelgo hiritik eta muino batean gora arrasta-tu zen Carmelo Misioa erdietsi arte, bere bati-mendu marroi eta kupula okerrarekin, eta hantxofer gazteak ibilgailua errepide bazterrera era-man eta guardabarroaren gainean jarri zuenoina, bidaiariak eliza ilun, zaharretik gidatzenzituzten bitartean.

Beren eserlekuetara itzuli zirenerako, bidaia-riek beren inguruan altxa ohi dituzten barrereta-ko batzuk erorita zeuden.

— Aditu al duzue? —esan zuen gizon prospe-roak—. Gidariak esan du eliza itsasontzi batbezala eraikita dagoela, harrizko gila batekin etagilaren azpitik kroskoa lurrean barruraino sartu-ta. Lurrikarentzat da hori... itsasontzi bat bezalaekaitza denean, badakizue. Baina alfer-alferrikizango litzateke.

Apaiz gazte batek, musu garbi, gorrikoa etabere sargazko sotana berriarekin harro-harrozegoena, bi asientu atzeragotik erantzun zuen:

— Baina ez da alferrik izan. Lurrikarak izandira, eta misioak oraindik ere zutik dirau; buzti-nez egina eta oraindik ere zutik dirau.

Gizon zahar bat sartu zen tartean, gizonzahar eta osasun oneko bat begi irrikatsuekin:

— Gauza bitxiak gertatzen dira —esan zuen—. Emaztea galdu nuen lehengo urtean. Berrogei-ta hamar urtetik gora egin genituen ezkonduta.

Irribarrez, ingurura begiratu zuen komentariobat entzuteko esperantzarekin, eta ahaztu eginzituen gertatzen diren gauza bitxiak.

Ezkon bidaian zebilen bikote bat ere hantxezegoen eserita, biak elkarri besotik helduta. Nes-

kak estutu gogor bat eman zion senarrarenbesoari.

— Galdetu txoferrari nora joango garen orain.Autobusak poliki-poliki jarraitu zuen Carmel-

go ibar aldera, baratzak eta alkatxofa sailakpasa zituen, eta haitz gorri bat ere bai, aihenberdez zaineztatua. Arratsaldea apalduz zihoan,eta eguzkia itsasora ematen zuen ibarrarenahoan hondoratzen zen. Errepideak Carmel ibaiautzi eta malda bat igotzen zuen, bizkar estubaten tontorretik segitu baino lehen. Han txofe-rrak bat-batean autobusa errepide bazterreraeraman, eta lau aldiz maniobratu zuen atzeraeta aurrera buelta ematea lortu baino lehen.Gero motorra itzali eta bidaiariengana jira zen:

— Hemen bukatzen da gure paseoa, jaun-andreok. Hankak luzatzea gustatzen zait etxera-ko bidea hartu baino lehen. Beharbada zuetakobatzuk ere gustura aterako zarete bueltatxo batematera.

Beren eserlekuetatik gogor-gogor egindaaltxa, mendi-bizkarraren tontorrean gelditu etabeherantz begiratu zuten, Zeruko Belardietara.Airea gasa doratu bat bezalakoa zen eguzkiaren

azken kondar haietan. Han beheko lurra zatitutazegoen fruta-arbola berde, gari hori eta lur biole-tako laukietan. Lorategien erdian kokatutakoetxe sendoetatik, ilunabarreko suen kea gorantzkiribiltzen zen muinoetako brisarak eskobatzenzuen arte. Zintzarriek eztiro jotzen zuten iba-rrean; zakur bat zaunka ari zen, hain urruti nonsoinua zurrumurrutxo txorrotxetan igotzen bai-tzen bidaiariengana. Juxtu gailurraren beheal-dean, artalde bat haritz baten azpian bildutazegoen gauerako.

— Las Pasturas del Cielo deitzen diote —esanzuen txoferrak—. Barazki ederrak biltzen dituztehor, mahats ederra ere bai, eta fruta lehenagoheltzen da hemen beste inon baino. Izenak Zeru-ko Belardiak esan nahi du.

Bidaiariek ibarrera zuzendu zituzten begiak.Gizon arrakastatsuak eztarria garbitu zuen.

Bere ahotsak profezia doinua zeukan.— Gauzak nik uste bezala ateratzen badira,

horra zer esaten dizuedan: Egunen batean etxehandiak egongo dira ibar horretan, harrizkoetxeak eta lorategiak, golf zelaiak eta burdin lan-duko hesate handiak. Gizon aberatsak biziko dira

hor, hirian lan eta lan jarduteaz nekatutako gizo-nak, diru mordoxka bat egin dutenak eta tokibaketsu baten bila datozenak atseden hartzekoeta disfrutatzeko. Behar den dirua banu, denaerosiko nuke. Bolada batez eutsi, eta gero zatikasalduko nuke.

Isildu eta zerbait biltzeko bezalako keinutxobat egin zuen eskuaz.

— Bai, eta alajainkoa, ni neu ere bertan bizi-ko nintzateke.

Bere emazteak esan zuen:— Ixo!Gizonak errudun itxuraz bere ingurura begi-

ratu eta inork ez ziola entzuten ikusi zuen.Muinoaren itzal purpura ibarraren erdialde-

rantz lerratzen zen; han nonbait, behealdean,txerri batek garrasi egin zuen haserre. Gizongazteak begiak lurretik altxa eta, irribarrez,aitorpen bat egin zion bere emazte berriari, etahonek irribarre irmo eta gaitzesle batez erantzunzion. Gizonaren irribarreak esan nahi zuen: «Ia-iapentsatu dut. Atsegina izango litzateke... bainaezinezkoa zait, jakina.»

Eta emaztearenak erantzun zuen: «Ez, horixeezinezkoa zaizula! Anbizioa aintzat hartu beha-rra dago, eta gure adiskide guztiek gauza han-diak espero dituzte gugandik. Izen bat eginbeharra daukazu zutaz harro egoteko moduaizan dezadan. Ezin diozu ihes egin erantzukizu-nari, zeure burua honelako toki batean lurpera-tuz. Baina atsegina izango litzateke.» Eta bi irri-barreak bigundu eta beren begietan geratuziren.

Apaiz gaztea harantz eta honantz zebilenbere kabuz. Otoitz bat xuxurlatzen zuen, baina,praktikak trebatuta, kapaza zen otoitz egin etaaldi berean beste zerbaitetan pentsatzeko.«Eliza polit askoa egon liteke behealde horre-tan», pentsatzen zuen. «Pobretasunik ez hor,usainik ez, buruhausterik ez. Nire jendeak beka-tutxo arinak konfesatuko lituzke, Agur Maria batedo besteko penitentziaz ezabatzen direnak.Dena bake-bakean egongo litzateke hor; behinere ez litzateke gertatuko ezer zikin edo biolen-torik, niri atsekabea, zalantza edo lotsa eragite-ko modukorik. Etxe horietako jendeak bihotzezmaiteko ninduke. Aita deituko nindukete, eta

zorrotz jokatuko nuke beraiekin zorrotz jokatzeaegokia izandakoan.» Kopeta zimurtu eta bazter-tu egin zuen pentsamendu hura. «Ez naiz apaizona. Neure burua zigortuko dut pobreekin, berenusainarekin eta beren borrokarekin. Ezin dietJainkoaren tragediei ihes egin.» Eta pentsatuzuen: «Beharbada hildakoan horrelako toki bate-ra etorriko naiz.»

Gizon zaharrak iharrean jarrita zeuzkan berebegi irrikatsuak, eta bere belarri gortuetan altzi-pres batean dabilen haizetxoa bezala harrotzenzen isiltasuna. Muino urrunenak lauso arteanbezala zeuden berarentzat, baina argitasundoratua eta iluntasun purpura ikusi ahal zituen.Bere arnasa estutu egin zen eta malkoak etorrizitzaizkion begietara. Etsipenez, eskuak aldake-tara erortzen utzi zituen. «Sekula ez dut pentsa-tzeko betarik izan. Buruhauste gehiegi izan ditutezer arretaz pentsatzeko. Hor behera jaitsi etaboladatxo batez bertan bizitzerik banu... alajain-koa! gertatu zaizkidan gauza guztiak errepasatu-ko nituzke, eta beharbada zerbait atera ahalizango nuke, zerbait pieza batekoa eta esanahialukeena, orain zintzilik dauzkadan mutur guzti

horien ordez. Ezerk ez ninduke hor behean kez-katuko eta pentsatzeko aukera izango nuke.»

Autobus txoferrak zigarroa errepidera botaeta zanpatu egin zuen hautsean.

— Ea ba, jaun-andreok —hots egin zuen—.Abiatu beharrean gara.

Autobusera igotzen lagundu eta ateak itxizizkien. Baina denak leihoen ondoan pilatu etabeherantz begiratu zuten, Zeruko Belardietara.Airea urdin-urdina zen orain, laku bat bezalakoa,eta granjak baretasunean murgilduta zeuden.

— Aditzen al didazue —esan zuen txoferrak—. Beti pentsatzen dut atsegina izango litzatekee-la hor behean etxetxo bat edukitzea. Nahikoalitzateke behi bat haztea, txerri batzuk eta txa-kur bat edo beste. Bizitzeko adina eman lezakegranja txiki batek.

Hanka estarterraren gainean jarri eta moto-rrak orro egin zuen une batez, berak haizeagutxitu arte.

— Xelebrea irudituko zaizue segur aski, bainaniri gustatu egiten zait hor behera begiratzea,gizona etxe txiki batean zer lasai eta zer aise bizilitekeen pentsatuz.

Martxa aldatzeko palankari eman zion; ibil-gailuak abiadura hartu eta ziztu bizian jaitsi zenCarmelgo ibar luze aldera eta eguzki aldera,orduantxe ara baitzen eguzkia ozeanoan sar-tzen, han, abarraren ahoan.