14
ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY Ks. prof. dr hab. Andrzej Offmański Uniwersytet Szczeciński JEZUS CHRYSTUS JEDYNYM ŹRÓDŁEM NADZIEI Inspiracje wychowawcze Jana Pawła II w adhortacji Ecclesia in Europa Poszukiwania optymalnego modelu wychowania, który pomógłby odnaleźć właściwą drogę życia współczesnemu człowiekowi, żyjącemu w pluralistycznym społeczeństwie i poszukującemu swojej tożsamości, domagają się głębokiej analizy tej współczesności i wyzwań przez nią stawianych oraz określenia kryterium ich oceny i propozycji ich rozwiązywania. Jednym z ostatnich dokumentów opublikowanych przez Jana Pawła II była posynodalna adhortacja „Ecclesia in Europa” o Jezusie Chrystusie, który żyje w Kościele, jako źródło nadziei dla Europy 1 . Po zakończeniu prac nadzwyczajnego synodu biskupów kontynentu europejskiego w 1999 r. papież przygotował dokument zawierający wskazania dla posługi pastoralnej w Europie u progu III tysiąclecia. Starał się w nim najpierw zwrócić uwagę na zmiany, które nastąpiły na naszym kontynencie od wydania poprzedniej adhortacji poświęconej posłudze Kościoła w Europie 2 i stwierdza, że właśnie te zmiany stanowią wyzwanie dla Kościoła jedynie będącego w stanie zaspokoić pragnienie nadziei, której tak bardzo brakuje dzisiejszej Europie, a sądzę i całemu światu. Podkreśla jednak, iż zauważyć dają pewne symptomy odrodzenia nadziei, o ile posługa Kościoła przywróci Europejczykom żywy kontakt z Chrystusem – On bowiem jest źródłem wszelkiej nadziei. Dostojny Autor używając trzech słów "kluczy" stara się ująć tę delikatną materię, którą jest odbudowa nadziei, w trzy zadania powierzone Kościołowi: głoszenie, celebrowanie i służenie ewangelii nadziei. Podjęcie ich i realizacja winny doprowadzić do odbudowania związków z Chrystusem i Królestwem Bożym w każdym człowieku, w Europie, a więc i w naszej Ojczyźnie. 1. W poszukiwaniu zagubionej nadziei Podejmując pogłębioną refleksję nad otaczającą nas rzeczywistością, należy wziąć pod uwagę różnorodność środowisk i tradycji, nie tylko w całej Europie, ale nawet w różnych regionach naszej Ojczyzny. Nie mniej możemy stwierdzić, że warunki, w jakich przyszło Kościołowi pełnić dzisiaj ewangeliczną posługę, stanowią z jednej strony zagrożenie wiary i poczucia godności człowieka, a z drugiej stanowią wyzwaniem pluralistycznej współczesności względem Kościoła i wołaniem, by pełną dynamizmu działalnością pastoralną budził w swoich członkach poczucie tożsamości i odpowiedzialności za realizację Jego misji wobec świata. (...) Kościół ma do zaofiarowania Europie najcenniejsze dobro, jakiego nikt inny nie może jej dać; jest to wiara w Jezusa Chrystusa, źródło nadziei, która nie zawodzi; jest to dar leżący u początków jedności duchowej i kulturowej ludów Europy, który dzisiaj i w przyszłości stanowić może zasadniczy wkład w ich rozwój i integrację (EE 18). 1 Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Ecclesia in Europa” o Jezusie Chrystusie, który żyje w Kościele, jako źródło nadziei dla Europy. Kraków 2003 (dalej skrót: EE). 2 Synod Biskupów, Pierwsze zgromadzenie specjalne poświęcone Europie. Deklaracja końcowa z 13 grudnia 1991, L’Osservatore Romano, wyd. pol., 1992, nr 1.

JEZUS CHRYSTUS JEDYNYM ŹRÓDŁEM NADZIEI Inspiracje ... · i świata, pewna synteza ducha i materii, ... nauka i technika, do nadziei apelują politycy, najważniejsi filozofowie

Embed Size (px)

Citation preview

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

Ks. prof. dr hab. Andrzej Offmaski Uniwersytet Szczeciski

JEZUS CHRYSTUS JEDYNYM RDEM NADZIEI Inspiracje wychowawcze Jana Pawa II

w adhortacji Ecclesia in Europa Poszukiwania optymalnego modelu wychowania, ktry pomgby odnale

waciw drog ycia wspczesnemu czowiekowi, yjcemu w pluralistycznym spoeczestwie i poszukujcemu swojej tosamoci, domagaj si gbokiej analizy tej wspczesnoci i wyzwa przez ni stawianych oraz okrelenia kryterium ich oceny i propozycji ich rozwizywania.

Jednym z ostatnich dokumentw opublikowanych przez Jana Pawa II bya posynodalna adhortacja Ecclesia in Europa o Jezusie Chrystusie, ktry yje w Kociele, jako rdo nadziei dla Europy1. Po zakoczeniu prac nadzwyczajnego synodu biskupw kontynentu europejskiego w 1999 r. papie przygotowa dokument zawierajcy wskazania dla posugi pastoralnej w Europie u progu III tysiclecia. Stara si w nim najpierw zwrci uwag na zmiany, ktre nastpiy na naszym kontynencie od wydania poprzedniej adhortacji powiconej posudze Kocioa w Europie2 i stwierdza, e wanie te zmiany stanowi wyzwanie dla Kocioa jedynie bdcego w stanie zaspokoi pragnienie nadziei, ktrej tak bardzo brakuje dzisiejszej Europie, a sdz i caemu wiatu. Podkrela jednak, i zauway daj pewne symptomy odrodzenia nadziei, o ile posuga Kocioa przywrci Europejczykom ywy kontakt z Chrystusem On bowiem jest rdem wszelkiej nadziei. Dostojny Autor uywajc trzech sw "kluczy" stara si uj t delikatn materi, ktr jest odbudowa nadziei, w trzy zadania powierzone Kocioowi: goszenie, celebrowanie i suenie ewangelii nadziei. Podjcie ich i realizacja winny doprowadzi do odbudowania zwizkw z Chrystusem i Krlestwem Boym w kadym czowieku, w Europie, a wic i w naszej Ojczynie.

1. W poszukiwaniu zagubionej nadziei Podejmujc pogbion refleksj nad otaczajc nas rzeczywistoci, naley

wzi pod uwag rnorodno rodowisk i tradycji, nie tylko w caej Europie, ale nawet w rnych regionach naszej Ojczyzny. Nie mniej moemy stwierdzi, e warunki, w jakich przyszo Kocioowi peni dzisiaj ewangeliczn posug, stanowi z jednej strony zagroenie wiary i poczucia godnoci czowieka, a z drugiej stanowi wyzwaniem pluralistycznej wspczesnoci wzgldem Kocioa i woaniem, by pen dynamizmu dziaalnoci pastoraln budzi w swoich czonkach poczucie tosamoci i odpowiedzialnoci za realizacj Jego misji wobec wiata. (...) Koci ma do zaofiarowania Europie najcenniejsze dobro, jakiego nikt inny nie moe jej da; jest to wiara w Jezusa Chrystusa, rdo nadziei, ktra nie zawodzi; jest to dar lecy u pocztkw jednoci duchowej i kulturowej ludw Europy, ktry dzisiaj i w przyszoci stanowi moe zasadniczy wkad w ich rozwj i integracj (EE 18).

1 Jan Pawe II, Adhortacja apostolska Ecclesia in Europa o Jezusie Chrystusie, ktry yje w Kociele, jako rdo nadziei dla Europy. Krakw 2003 (dalej skrt: EE). 2 Synod Biskupw, Pierwsze zgromadzenie specjalne powicone Europie. Deklaracja kocowa z 13 grudnia 1991, LOsservatore Romano, wyd. pol., 1992, nr 1.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 19

Stajc u progu trzeciego tysiclecia wiele mwilimy o dwutysicletniej, a w naszym narodzie o ponad tysicletniej tradycji chrzecijaskiej. Tymczasem ostatnio mona zauway jakby pewn amnezj, zapomnienie o chrzecijaskich korzeniach naszej kultury. Przykadem jest choby zaproponowany projekt konstytucji europejskiej, pomijajcy milczeniem dziedzictwo chrzecijaskie, stanowice przecie fundament europejskoci. Co wicej, zauway si daje uparte denie do narzucenia wszystkim narodom tego sposobu mylenia o wiecie bez Boga.

Jan Pawe II nie wstydzi si wielokrotnie przypomina wiatu swoich polskich i zarazem chrzecijaskich korzeni i goszonej przez siebie antropologii, ktra pozwalaa Mu by Europejczykiem, ale tez Polakiem i zarazem wiadkiem Chrystusa. Nam, swoim rodakom zwraca za uwag na te rda, z ktrych Ojczyzna i nard czerpi moc do zachowania swej narodowej i gboko chrzecijaskiej tosamoci. Wystarczy choby przypomnie papieskie homilie wygoszone w Warszawie1.

Ostatnio jednak zauwaamy jak wielu Polakw stara si przemilcze, a wrcz wyklucza z ycia spoecznego dziedzictwo chrzecijaskie. Do dobrego tonu naley dzisiaj szczycenie si agnostycyzmem, a wrcz pomijanie milczeniem wkadu Kocioa w rozwj narodu i goszenie, e nauka Kocioa przeya si, a wrcz przeszkadza w postpie (sic!). Moe wanie dlatego Papie podczas swego pontyfikatu stawia przed oczy wiata tak licznych witych i bogosawionych, take naszych rodakw, jako wiadkw wiary czerpicych nadziej i mio z wartoci fundamentalnych, ktre dzisiejszy wiat zagubi, tracc wraz z nimi rdo autentycznej nadziei.

Bodaje jeszcze wikszym zagroeniem dla chrzecijaskiej nadziei jest to, i dzisiejszy czowiek nawet uznajc pewne symbole religijne i wydarzenia zbawcze, posugujc si nimi i przeywajc je jako sentymentalne wspomnienie wydarze o charakterze historycznym, a nawet mitycznym. Nie potrafi czy swojego codziennego ycia z ewangelicznym przesaniem. Nie traktuje chrzecijastwa personalistycznie jako spotkania z Chrystusem ywym, dziaajcym i zbawiajcym ludzko, dziki Ktremu wiat ma moliwo zyska trway fundament nadziei2. We wkradajcej si do ycia wielu Polakw laicyzacji dominuje przekonanie, i dzisiaj nie jest moliwe osobowe przeywanie wiary w Jezusa Chrystusa i dawanie jej konkretnego wyrazu w kontekcie spoeczno-kulturowym, uformowanym wedug ewangelicznych zasad. Twierdz, i zmieniajcy si wiat wrcz wyklucza wiar osobow (EE 7).

Proces ten powoduje, i problematyk religijn traktuje si jako pewien fakt kulturowy, nie majcy wpywu na zmian postaw yciowych. Nasi ssiedzi zza Odry okrelaj t daleko posunit selektywno w wierze terminem: Aberkatoliker (katolik - ale...), Jestem wierzcy, ale. Deklaracja wiary katolickiej u wielu nie powoduje jeszcze zmian w postawach i zachowaniach, jakie powinny wynika z wiary, nie znajduje swej konsekwentnej realizacji w codziennym yciu, gdy nie dochodzi w nim do przylgnicia do Chrystusa i autentycznej interioryzacji.

W tej sytuacji obraz przyszoci maluje si w szarych kolorach, bezbarwny, peen obaw, a wrcz wtpliwoci: czy czowiek moe mie jakikolwiek wpyw na

1 Por. (...) Nie sposb zrozumie czowieka inaczej jak w tej wsplnocie, jak jest nard. Jest to jednak wsplnota szczeglna, najbliej chyba zwizana z rodzin, najwaniejsza dla dziejw duchowych czowieka. Ot nie sposb zrozumie dziejw narodu polskiego - tej wielkiej tysicletniej wsplnoty, ktra tak gboko stanowi o mnie, o kadym z nas - bez Chrystusa. Jelibymy odrzucili ten klucz dla zrozumienia naszego narodu, narazilibymy si na zasadnicze nieporozumienie. Nie rozumielibymy samych siebie. Nie sposb zrozumie tego Narodu, ktry mia przeszo tak wspania, ale zarazem tak straszliwie trudn - bez Chrystusa - JAN PAWE II, Homilia 2 czerwca 1979 r.. 2 Por. C. Bartnik, Personalizm. Lublin 2000, s. 367-369.

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

zmian wiata, na przywrcenie i utrwalenie pokoju w wiecie, polepszenie bytu swojego i innych. Wydarzenia z 11 wrzenia w Stanach Zjednoczonych nagle uzmysowiy wiatu, jak krucha jest ludzka egzystencja, gdy brak jej trwaych fundamentw, niezalenych od zmieniajcych si uwarunkowa zewntrznych. Czowiek pozbawiony skrupuw staje si zagroeniem dla drugiego czowieka. Brak poczucia bezpieczestwa nawet we wasnym domu rodzi w nim poczucie niepewnoci, a wrcz zagroenia czy stanw lkowych. Na gruncie wiary dostrzegamy nierzadk dzisiaj pustk wewntrzn prowadzc wielu do utraty jakiejkolwiek aktywnoci a nawet sensu ycia.

Jednym z najbardziej poraajcych owocw tej tragicznej pustki egzystencjalnej jest dramatycznie zmniejszajca si liczba narodzin w "starej" Europie, a nawet zakwestionowania instytucji maestwa i rodziny. Zaniky perspektywy i poczucie odpowiedzialnoci za spoeczno jutra. Rodzi si cywilizacja teraniejszoci, po ktrej niewiele zostanie - ale "to ju nas nie obchodzi" jak wielu twierdzi.

Charakterystyczne dla prawdziwej mdroci jest caociowe widzenie czowieka i wiata, pewna synteza ducha i materii, ale te i wiadomo powoania do przemiany wiata1. Powszechne jest dzi analizowanie przyczyn zagroe ekologicznych bo pragniemy mie rodowisko sprzyjajce czowiekowi. Niewielu jednak pochyla si nad przyczynami dramatycznej sytuacji demograficznej czy etycznej. Wspczesny czowiek nie chce widzie skutkw podziaw i bardzo kontrastowych sytuacji. Ta dezintegracja i fragmentaryzacja ludzkiej egzystencji prowadzi do odczucia osamotnienia i zagubienia si wielu ludzi w spoeczestwie "samotnych wrd wielu". Nawet proces ksztacenia ulega tym trendom. Jan Pawe II zwracajc si do katolickich nauczycieli i wychowawcw przestrzega: (...) Wyksztacenie ulega degradacji, kiedy si zmienia w czyste ksztacenie. Samo tylko wyrywkowe gromadzenie umiejtnoci, metod i informacji nie moe zadowoli ludzkiego godu i pragnienia prawdy. Gorce umiowanie prawdy powinno oywia obowizki wychowawcze, wynoszc je ponad czyste koncepcje scjentystyczne czy laicystyczne. Musi prowadzi do nauczenia, jak prawd odrni od faszu, sprawiedliwe od niesprawiedliwego, moralne od tego co niemoralne, to co podnosi czowieka od tego co nim manipuluje. Autentyczne wychowanie ma pomc modemu czowiekowi odkrywa i stopniowo przyswaja poczucie jednoci rzeczy, caociowo przyblia si do rzeczywistoci, odkrywa propozycje wartoci dla jego wasnego ycia, ujmowanego integralnie z punktu widzenia wolnoci i prawdy2. Utrata tej jednoci prowadzi w konsekwencji do zagubienia fundamentw nadziei.

Odchodzc od kolektywizmu dominujcego w minionym okresie susznie postawilimy w dobie transformacji w Ojczynie naszej na indywidualizacj, szanujc godno i odrbno kadego czowieka. Kierunki postmodernistyczne poszy jednak o wiele za daleko. Dzisiaj w wychowaniu, ale i w codziennym yciu dominuje indywidualizm z rwnoczesnym zanikiem poczucia solidarnoci z innymi ludmi i spoecznociami3, kady ma swoj prawd i swoje wartoci. W chrzecijastwie natomiast chodzi o solidarno i braterstwo wynikajce nie z deklaracji osobistych, moliwych do zawieszenia czy nawet odwoania, lecz z uczestnictwa w Boym misterium stworzenia, odkupienia i uwicenia. ycie

1 Personalizm jest wizj nie tylko bytu, lecz take dziejw, kultury, spoeczestwa, sztuki i prakseologii C. Bartnik, Personalizm. dz. cyt., 30. 2 Jan Pawe II, Homilia do nauczycieli 4 maja 1983; por. P. Bernardin, Machiavel nauczycielem. Manipulacje w szkolnictwie. Reformy czy plan zniszczenia, Warszawa 1998, s. 61-62. 3 Pawe VI, Encyklika o popieraniu rozwoju ludw Populorum progressio, Watykan 26 III 1967, n. 44.48.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 21

pierwszych gmin chrzecijaskich byo autentycznym wiadectwem solidarnoci wynikajcej z poczucia jednoci w Chrystusie. Dzisiaj niestety stwierdzamy brak poczucia tej solidarnoci nawet wrd sztandarowych katolikw.

Chrystusowi nadajcemu sens ycia i perspektyw nadziei na inne, lepsze ycie, przeciwstawia si tzw. nowa kultura pomijajca wkad kultury chrzecijaskiej w rozwj ludzkoci a preferujca rnorodno idei i koncepcji, zalenych cakowicie od zmieniajcych si sytuacji i konwencji spoecznych. Tendencje te pozostaj pod przemonym wpywem masmediw, ktrych cechy charakterystyczne i treci s niejednokrotnie sprzeczne z ewangeli i z sam godnoci osoby ludzkiej1. Do kultury tej naley te coraz bardziej rozpowszechniony agnostycyzm religijny, zwizany z pogbiajcym si relatywizmem moralnym i prawnym (...). Oznak ganicia nadziei bywaj niepokojce formy tego, co mona nazwa kultur mierci (EE 9). "Kultura mierci" jest wynikiem zagubienia mioci jako zasady ycia, utraty sensu i poszanowania ycia, take nienarodzonych, a wprowadzenia prawa do aborcji, eutanazji i zaniku instytucji maestwa i rodziny.

Wanie na t gron sytuacj zwraca uwag Jan Pawe II w omawianej adhortacji zachcajc wszystkich do powrotu do Chrystusa, rda wszelkiej nadziei (EE 18-22). Postawienie Chrystusa z Jego ewangeli mioci w centrum dojrzaej osobowoci chrzecijanina (proces centralizacji) jest waciw odpowiedzi na dezintegracj wewntrzn i rozbicie jednoci w spoeczestwach.

Analogicznie do trzech sfer osoby: somatycznej, psychicznej i duchowej mona mwi o trzech sferach kulturowych: kulturze materialnej, cywilizacyjnej i duchowej. Jedno tych sfer moe si dokonywa tylko przez doskonalenie dojrzaej religijnoci i wiary jako osobowej wizi z Bogiem. Dojrzao taka jest moliwa tylko przy integracji wszystkich sfer kultury, a nie przez hodowanie jej namiastkom w formie subkultur2. Kultura nienawici czy nawet mierci propagowana przez wiele programw masmedialnych prowadzi do nowego stylu ycia, a nawet do gbokich zmian w mentalnoci wspczesnych spoeczestw. Jeszcze czterdzieci lat temu ks. Jzef Tischner twierdzi, e (...) o nadziei mwi si dzi wszdzie: powouje si na ni nauka i technika, do nadziei apeluj politycy, najwaniejsi filozofowie s filozofiami nadziei3. Dzisiaj w okresie gbokich przemian zauwaamy jak powane dokonay si zmiany take w stosunku do nadziei, ilu ludzi przeywa dzi dzisiaj stan beznadziejnoci, frustracji i braku sensu ycia.

W kontekcie tych wszystkich wyzwa wspczesnoci zauwaamy, e skutkuj one utrat nadziei, bez ktrej nie sposb nie tylko wierzy, ale nawet y. Dlatego we wspomnianym dokumencie znajdujemy stwierdzenie, e Kocioowi zostaa powierzona ewangelia nadziei, a realizacja tego posannictwa spoczywa na wszystkich stanach w Kociele, by urzeczywistniay prawdziwe oblicze Kocioa (EE 26-29). Naley wic wrci do fundamentw misji Kocioa, do przybliania ludziom tajemnicy Chrystusa nadajcego sens historii i krzepicego nadziej, ktrej ewangeli naley celebrowa4.

1 Por. M. Wiczkowska, Przemoc w rnych rodowiskach ze szczeglnym uwzgldnieniem mediw. Zeszyty Katechetyczne, 9, 2003, n. 2 (29), s. 63-83; T. Zaspa, Komunikacja cybernetyczna wyzwaniem dla Kocioa. W: T. Zaspa, R. Chmura (red.), Internet i nowe technologie - ku spoeczestwu przyszoci. Czstochowa 2003, s. 51-54; A. Lepa, Media i postawy. d 2002, s.80-91. 2 C. Bartnik, Personalizm. dz. cyt., s. 452-453. 3 J. Tichner, wiat ludzkiej nadziei. Krakw 1975, s. 310. 4 Ewangeli nadziei, ordzie prawdy, ktra wyzwala (por. J 8,32), naley celebrowa [...] Koci przyjmujc to objawienie jest wsplnot, ktra si modli. Modlc si, sucha swego Pana i tego, co

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

ywej nadziei nie utwierdzi religijno mglista i bdna, powierzchowna, a niejednokrotnie magiczna. Niestety wielu modych ludzi nadal poszukuje pokrzepienia nadziei w synkretyzmie religijnym, wierzeniach wschodu czy zjawiskach ezoterycznych. Przeciwstawi si temu moe tylko Koci autentycznie (...) witujcy Chrystusowe zbawienie (EE 69), przeywajcy z pokorn aczkolwiek radosn wdzicznoci (...) tajemnic miosierdzia Boego1. Tylko prawdziwa fascynacja Chrystusem i Kocioem, a cilej: Chrystusem w Kociele jest w stanie zainteresowa i zadziwi wspczesn modzie. Wymaga to jednak od duszpasterzy i caego Kocioa odrodzenia poczucia tajemnicy, gbokiej formacji liturgicznej i suby ewangelii nadziei na drodze mioci (por. EE 70-85). Kociele w Europie, czeka ci - pisze papie - zadanie nowej ewangelizacji! Umiej odnale entuzjazm [jej] goszenia (EE 45)

2. Wychowanie religijne w posudze Ewangelii nadziei Zadaniem wychowania religijnego, jak wspczesne dokumenty Kocioa

wielokrotnie przypominaj, jest prowadzenie wychowankw ku dojrzaoci we wierze2. Do tego te nawizuje papie zwracajc si do Kocioa, ktry jest w Europie, by coraz wiksz uwag powica wychowaniu modych we wierze. Patrzc w przyszo - pisze - koniecznie musimy zwrci ku nim nasze myli, musimy spotka si z umysami, sercami, osobowociami modych, by da im rzeteln formacj ludzk i chrzecijask (EE 61).

Wrd cech wiary dojrzaej znany pedagog woski Emilio Alberich na pierwszym miejscu wymienia zintegrowanie wiary z (...) yciowym sposobem mylenia (...), ktra organizuje osobowo jednostki w miar jak przejmuje funkcje podstawowego schematu interpretacji egzystencjalnych sytuacji3. Edukacja i wychowanie religijne winny wic prowadzi do takiej integracji, by wychowankowie odnajdywali gbszy sens ycia i przez to umacniali nadziej. Nie moe ona by czym uzalenionym od aspiracji czy osigania kolejnych stopni awansu spoecznego, od posiadania coraz wicej dbr materialnych, musi mie mocne i ponadczasowe podstawy.

W ramach dowiadczenia nadziei jawi si - jak pisze ks. Jzef Tischner - take dowiadczenie dojrzaoci4. O dojrzaej osobowoci wiadczy owocowanie - wczanie si w przemian wiata. W wiat ludzkiej beznadziejnoci wkroczy dwa tysice lat temu Chrystus ze swoj ewangeli nadziei, ktra pozwolia wczesnym ludziom widzie wiat jako zadanie oczekujce na podjcia i spenienie go przez kadego czowieka.

mwi do niego Duch; wielbi, chwali, skada dzikczynienie i prosi o przyjcie Pana [...]. Rwnie ty, Kociele Boy yjcy w Europie, powiniene by wsplnot, ktra si modli, goszc swego Pana sakramentami, liturgi i caym yciem (EE 66). 1 Por. cykl: Jan Pawe II gosi rodakom Dobra Nowin: Dekalog na nowo odczytany, Szczecin 1992; Bogosawiestwa na nowo odkryte. Szczecin 2003; Miosierdzie na nowo wiatu ukazane. Szczecin 2005. 2 Ju w Adhortacji o katechizacji we wspczesnym wiecie (CT 5), Katechizmie Kocioa katolickiego (p. 426), czy w soborowym dekrecie o misyjnoci Kocioa (AG 14 a) nakrelony zostaje chrystocentryczny wymiar wszelkiej posugi Sowa, ale szczeglnie wyranie podkrela to Dyrektorium oglne o katechizacji, w ktrym czytamy e (...) ostatecznym celem katechezy jest doprowadzi kogo nie tylko do spotkania, ale do zjednoczenia z Jezusem, a nawet gbokiej z Nim zayoci (DOK 80). 3 G. Milanesi, Integrazione tra fede e cultura, problem centrale della pastorale catechetica, w: Ricerche di psico-sociologia religiosa, Zurich 1970, s. 70. 4 J. Tichner, wiat ludzkiej nadziei. dz. cyt., s. 295.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 23

Nadzieja chrzecijaska wynika z osobowego kontaktu z Chrystusem ukazujcym wartoci nieprzemijajce i demaskujce, e wizanie nadziei z wartociami przemijajcymi, czasowymi prowadzi do "aksjologicznej nicoci"1. Niepowodzenia czy - w ocenie ludzkiej - klski nabieraj jake czsto w perspektywie nadziei chrzecijaskiej warto zwycistwa. Przykadem niech bd mczennicy, wiadkowie wiary, wielokrotnie w ocenie ludzkiej przegrani, wobec Boga i historii zwycizcy.

Teologia biblijna bardzo mocno wie nadziej z Chrystusem, ktry przez Ducha witego jest w sposb intymny, ale autentyczny obecny i dziaajcy w Kociele2. Zjednoczenie z Chrystusem stanowi o tej przedziwnej mocy aski nadziei nieprzemijajcej. Jednak i Chrystus pooy w czowieku nadziej, i podejmie jego misj goszenia wiatu dobrej nowiny, celebrowania tej ewangelii nadziei i suenia jej. Jan Pawe II we wspomnianej adhortacji przypomina Kocioowi, co - jak sdz - winno by take dla chrzecijaskiego wychowania inspiracj, by tej Chrystusowej nadziei nie zawid i dzieo goszenia, celebrowania i ugruntowywania jej nieustannie podejmowa.

2.1. Gosi Ewangeli nadziei Zwracajc si do Kocioa Papie stwierdza, e ewangelizowanie wiata naley

do jego natury. Koci zosta powoany po to, by gosi sowo Boe pene nadziei, wic trzeba, by dzisiaj z (...) entuzjazmem t ask i powoanie swoje podj (EE 45).

Goszenie ewangelii nadziei "starej" Europie Jan Pawe II utosamia z "now ewangelizacj", ktrej celem jest doprowadzenie ochrzczonych, ale gubicych swoj wiar, do nawrcenia czyli zwrcenia ich ku Chrystusowi i Jego ewangelii oraz podjcia z Nim dialogu, skutkujcego odkryciem autentycznych rde sensu ycia (EE 47).

Pierwszorzdnym narzdziem nowej ewangelizacji nadziei jest wiadectwo ycia. Po tym wszyscy poznaj, ecie uczniami moimi,- czytamy w Ewangelii Janowej - jeli bdziecie si wzajemnie miowali (J 13,35). To Jezusowe polecenie zakada ukazanie prawdziwego oblicza Kocioa, ktry ma wiatu objawi Chrystusa. Bdzie to jednak tylko wwczas moliwe, gdy chrzecijanie napeni si duchem "wiadomoci misyjnej" (EE 49), a wiara ich bdzie gorca, ywa i dynamiczna czyli dojrzaa.

Papie wskazuje, i istotnym warunkiem dojrzaoci wiary ewangelizatora jest prawdziwe i skuteczne goszenie ordzie zbawczego z rwnoczesnym jego deniem do witoci. Wanie wito stanowi o mocy wiadectwa ewangelicznego. Sposb ycia caego Kocioa jak i poszczeglnych jego czonkw warunkuje przejcie si prawdami zbawczymi i Bo ask przez czowieka, gdy spotyka si z autentycznymi wiadkami wiary. Przykadem takiego ewangelizatora, uznanego przez cay niemal wiat, bya b. Matka Teresa z Kalkuty jeszcze za ycia tak ofiarnie skadanego w darze najuboszym traktowana jako wita, czy Suga Boy Jan Pawe II

W dokumentach synodu biskupw Europy znajdujemy uwag, e (...) dzisiejsza sytuacja kulturowa i religijna Europy wymaga obecnoci katolikw dojrzaych we wierze i wsplnot [...], ktre bd daway wiadectwo mioci Boga do wszystkich ludzi3. Stawia to wic przed katechetami i przed wszystkich dorosymi, a zwaszcza

1 Tame, s. 304. 2 M. Czajkowski, Wniebowstpienie Jezusa. W: F. Gryglewicz (red.), Studia z teologii w. ukasza. Pozna 1973, s. 70. 3 Synod Biskupw - Drugie Zgromadzenie Specjalne powicone Europie, Propositio 8, 1.

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

rodzicami zadanie szczeglnego ukazania, jak spotkanie na swojej drodze Chrystusa i przylgnicie do Niego wpywa na ich postaw w codziennym yciu. Poszukujc tej dojrzaoci wiary moemy zauway za Emilio Alberich'em, e nadaje ona wiksze poczucie godnoci osobistej i wolnoci, a wcielona w kultur pozwala na gbokie i twrcze zaangaowanie w przemian wiata, z ktrym nie bdzie si obawia nawet nieatwego dialogu1.

Szczegln cech wiary dojrzaej jest "duch wsplnoty i sensus Ecclesiae"2. Domaga si to od chrzecijanina przeywania Kocioa w jego tajemnicy, jak i w jego strukturze, oraz pragnienia jednoci i solidarnoci ze wsplnot. Wychowanie religijne zakada musi ugruntowanie ducha communi jako jednej z naczelnych zada wychowawczych3.

Szczeglne znaczenia w wiadczeniu o Chrystusie Nadziei wiata Jan Pawe II przypisuje zdaniu do jednoci midzyludzkiej i podejmowaniu dialogu ze wiatem, jako zasadom osobowego traktowania wiary. Nie sposb gosi ewangeli nadziei nie wpajajc w chrzecijan ducha jednoci i solidarnoci z kadym czowiekiem, bez wzgldu na jego ras, wyznanie czy nawet pogldy. Najbardziej czytelnym jest dialog i denie do pokoju, ktre s dobrem wsplnym.

Blisk Janowi Pawowi II jest te idea ewangelizacji kultury i inkulturacja dobrej nowiny4. Nic przeto dziwnego, e trzecim etapem goszenia ewangelii przez Niego zaakcentowanym jest ewangelizowanie ycia spoecznego, a w nim przede wszystkim ewangelizacja kultury i nauki (EE 58). Koci nie moe narusza autonomii bada naukowych, gdy rodki i metody bada teologicznych s inne ni nauk wieckich, ale powinien czuwa, by konsekwencje etyczne bada nie naruszay godnoci czowieka i praw wpisanych w ludzk natur.

Z problemem tym spotyka si nauka religii na gruncie szkoy publicznej, w ktrej Koci nie ma monopolu na prawd, lecz powinna prowadzi do spotkania z Chrystusem, ktry sam "jest prawd prowadzca do ycia", a Ktry, jeli modzie zafascynuje, pocignie j do siebie. Przy caej wolnoci stanowicej o autonomii szkoy, ale i godnoci kadego ucznia, szkoa winna prowadzi do penego poznania dziedzictwa kulturowego, ktre w Europie przecie ma korzenie chrzecijaskie.

"Wy jestecie nadziej Kocioa, wy jestecie moj nadziej" tak wielokrotnie Jan Pawe II zwraca si do modziey5. Nie moe wic dziwi, e mwic o goszeniu ewangelii nadziei wiele miejsca papie powica wychowaniu modych do zawierzenia Chrystusowi, ktry jest ich nadziej. Uznajc naturalne poszukiwanie przez modych autentycznej prawdy i autorytetw niemal zobowizuje kapanw do odnowy duszpasterstwa modzieowego, dziki czemu modzi (...) stan si zdolni ukazywa chrzecijaski sposb mylenia we wszystkich dziedzinach ycia, rwnie w rozrywce i relaksie (EE 62) i w tym wszystkim odnajdywa bd niewyczerpane rdo nadziei.

W procesie goszenia nadziei szczegln uwag naley zwrci na rodki masowej komunikacji, tak dzisiaj upowszechniajcych pewne idee i modele zachowa nie zawsze o charakterze chrzecijaskim, a w niektrych wypadkach roszczcych sobie pretensje do bycia nauczycielami wspczesnego wiata. Szanujc autonomi masmediw, ktre w encyklice "Redemptoris missio" nazwa "wspczesnymi areopagami", Jan Pawe II kreli ich moliwoci w subie goszenia ewangelii nadziei,

1 E. Alberich, Katecheza dzisiaj. Warszawa 2003, s. 143-145. 2 Tame, s. 145. 3 Por. Tame, 234-242; 4 Por. Jan Pawe II, Wiara a kultura. Dokumenty, przemwienia, homilie. Rzym 1986. 5 Jan Pawe II, List apostolski do modych caego wiata z okazji Midzynarodowego Roku Modziey.Typis Polyglottis Vaticanis 1985. n 7; por. D. Alimenti, A. Michelini, Wy jestecie moj nadziej. Sowa Jana Pawa II do modziey. Warszawa 1987.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 25

ale te nawouje, by nie byy naduywane ze szkod dla czowieka i dla jego godnoci (EE 63).

Koci musi wspiera i rozwija praktyk przekazu dobrej nowiny o nadziei w sposb odpowiadajcy mentalnoci wspczesnego czowieka oraz peni funkcj edukacyjn i profetyczn przybliajc komunikacj Boga z czowiekiem1. Dlatego tak wany jest rozwj teologii komunikacji2. Gosi Dobr Nowin moe tylko ten, kto ni yje, kto si ni karmi i zgbia j. Dlatego ewangelizowanie domaga si czstego czytania i medytowania Biblii. Uprzywilejowanym miejscem odkrywania Sowa jest liturgia, ale koniecznoci katechezy ewangelizacyjnej jest wdroenie modych do zetknicie si z tekstem biblijnym jak "sudzy i uczniowie", ktrzy pragn od Mistrza uczy si y3. Rozsmakowa si w czytaniu Pisma witego mona zarwno podczas katechizacji, w maych grupach i wsplnotach religijnych, ale take w domach rodzinnych, jeli Biblia stanie si rdem refleksji i spotkania z Chrystusem4. Dziki temu poprzez proces inkulturacji wiat odnajdzie w Ewangelii sens swojej egzystencji i zasad ycia5.

2.2. Celebrowa Ewangeli nadziei Jan Pawe II posugujc si okreleniem "celebrowa" zwraca uwag na

kocielny i liturgiczny wymiar nadziei. Stosunek chrzecijanina do nadziei nie ma charakteru tylko intelektualnego, lecz szczeglnie przeyciowy. Nadzieja pynie z radosnego przeywania caej gbi spotka czowieka ze zbawiajcym Chrystusem. Ze wzgldu na panoszc si dzi w Europie dechrystianizacj Koci winien budzi autentyczn wiar i nadziej objawiajc prawdziwe "oblicze Kocioa" yjcego duchem, przejawiajcego wito ludu i dajcego wiadectwo przemiany ycia jako wyrazu nawrcenia.

Dzisiejszy wiat winien mie moliwo widzenia Kocioa jako wsplnoty modlcej si. Katechizm Kocioa katolickiego precyzuje: Koci gosi i celebruje to misterium Chrystusa w swojej liturgii, aby wierni przeywali je i wiadczyli o nim w wiecie (KKK 1068). Przeywa misterium zbawcze, znaczy spotka si w liturgii z Chrystusem Zmartwychwstaym, przylgn do Niego, a nawet doj do gbokiej z Nim zayoci (por. CT 20). Spotkanie to winno by tak gbokie, by doprowadzio do metanoi, do przemiany w Duchu witym (KKK 1091). Dokonuje si wwczas komunia wszystkich ochrzczonych w jedno Ciao Chrystusa (por. KKK 1109).

W adhortacji Ecclesia in Europa znajdujemy zacht Kocioa do witowania tajemnic zbawczych zwaszcza przez zgbianie misterium paschalnego urzeczywistniajcego si w sakramentach, bdcych - jak okrela Katechizm Kocioa katolickiego -"arcydzieami Boymi" (KKK 1116). S one (...) sakramentami Kocioa w podwjnym znaczeniu: s sakramentami "przez Koci" i "dla Kocioa" (KKK 1118). Sakramenty bowiem s znakami zbawczego dziaania Chrystusa przez Ducha witego w Kociele prowadzcymi do uwicenia caej wsplnoty i kadego do niej nalecego. Ale s take sakramentami budujcymi Koci ukazujc tajemnic Mioci miosiernej i wsplnot midzy wszystkimi przeywajcymi t mio.

1 P. Donarski, Komunikowa wiar w epoce mass mediw. Zeszyty Katechetyczne, 9, 2003, z. 1, s. 27. 2 Tame, s. 30; por. K. uszczek, Kierunki bada w pedagogice medialnej. Zeszyty Katechetyczne, 9 2003, z. 1, s. 16 -24. 3 S. Harzga, Biblia w Kociele. Krakw 1998, s. 63. 4 Tame, s. 62; por. J. Charytaski, W krgu zada i treci katechezy. Krakw 1992, s. 44-46. 5 S. Harzga, Biblia w Kociele. dz. cyt., s.42 - 43.

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

Wymaga to od katechezy przygotowania modziey do pogbionego przeywania liturgii, gdzie waciwe miejsce ma utwierdzenie wiary i doprowadzenie do jej dojrzaoci, personalistyczne i spoeczne uformowanie uczestnikw Misterium Paschalnego. We wspczesnym spoeczestwie nie jest atwa formacja do przeywania spotkania ze Zmartwychwstaym w liturgii, gdy zagubiono gdzie poczucie tajemnicy miosierdzia Boego, a wychowanie religijne przecie powinno prowadzi do jej oywienia, to znaczy (...) odda na nowo najwaniejsze miejsce Chrystusowi, by owieca i prowadzi czowieka w codziennym yciu (EE 70).

Chrystocentryzm w katechetycznej posudze szczeglnie jest akcentowany nie tylko w kerygmatycznej koncepcji katechezy, ale take i we wspczesnych kierunkach katechezy wiernej Bogu i czowiekowi. Wymaga to od katechezy sakramentalnej skupiania uczestnikw katechezy przy Chrystusie Zmartwychwstaym. wite Zgromadzenie zwaszcza Eucharystyczne bdzie pielgrzymowaniem ze Zbawicielem do Ojca niebieskiego, witym zgromadzeniem dla "goszenia i antycypacji przyszej chway" (EE 71). Szczeglne miejsce w tym zgromadzeniu przypisuje Jan Pawe II przeywaniu sakramentw i witowaniu niedzieli.

Reforma liturgiczna zapocztkowana przez Vaticanum II domaga si w nowej pluralistycznej rzeczywistoci wikszego jeszcze wyakcentowania, e sakramenty zakadaj i buduj wiar. Nie wystarczy przyjmowa sakramenty, lecz naley przez nie wyraa Bogu wdziczno za dar zbawienia. Proces ten moe dokona si tylko na drodze nawrcenia, przylgnicia do Chrystusa, umiowania go jako swojego Boga, a to jest uzalenione od gbokiej dojrzaej wiary.

Kiedy czowiek osignie ju w peni ten etap inicjacji chrzecijaskiej, winien dawa wiadectwo o Chrystusie oraz w dalszym cigu zgbia Jego tajemnic bezgranicznej mioci i ofiarnoci. Z tego wzgldu wynikaj postulaty pogbionej formacji liturgicznej opartej na odnalezieniu autentycznego sensu liturgii. Celem jej jest uksztatowanie postaw bdcych wyrazem duchowoci i gotowoci na pene zaangaowania si w witowanie zbawczych tajemnic niezalenie od powoania i statusu.

Chrystocentryczne ujcie istotnych elementw katechezy sakramentalnej winno by pogbione o jeszcze jeden wany element. Jan Pawe II tak go ujmuje: Wane jest, aby w wietle wiary ukaza oczom umysu i serca ten Sakrament Jego [Chrystusa] obecnoci, ktrym jest tajemnica Kocioa - zgromadzenia ludzi grzesznych, ale rwnoczenie uwiconych i tworzcych rodzin Bo (CT 29)1. To wanie wsplnota ludzi wierzcych, chocia uomnych i grzesznych, ale szczerze kochajcych Boga, swoim wiadectwem mioci do Chrystusa moe pocign szukajcych Go i utwierdzi w wierze, by w sposb namacalny wspczesny zagubiony czowiek dowiadczy Kocioa, bdcego niejako sakramentem Chrystusa i dajcego wtpicym moliwo odrodzenia nadziei. Koci jest wanie t wsplnot wiary, w ktrej moe i rozwija si autentyczna celebracja nadziei, prowadzca czowieka wierzcego do wiadomoci, i zbawienie osiga swj punkt szczytowy w przebywaniu Boga z swoim ludem. Wedug nauki prorokw (...) dawnemu ludowi na pustyni odpowie nowy mesjanistyczny, doskonalszy2. Tym nowym ludem jest Koci Chrystusowy celebrujcy nadziej pokadan w Panu. W Nim jest obecne zbawienie, dokonane raz na zawsze dla caej ludzkoci w misterium paschalnym Chrystusa a uaktualniane w celebracji witych czynnoci. 1 Jan Pawe II, Adhortacja Apostolska o katechizacji. Catechesi tradendae , 1979. 2 Por. J. Charytaski, Wychowanie wiadomoci chrztu. W: S. A. Porbski (red.), Nowe ycie w Chrystusie. Materiay V kursu homiletyczno-katechetycznego. Warszawa 1973, 96-97. 16 Kongregacja do Spraw Duchowiestwa, Oglna instrukcja katechetyczna. W: . Kubik (red.), Katecheza po Soborze Watykaskim II w wietle dokumentw Kocioa, cz. I. Warszawa 1985, 91-192.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 27

A dwa paragrafy w omawianej adhortacji powica Jan Pawe II witowaniu niedzieli (EE 81-82). Zwraca uwag, i witowanie Dnia Paskiego ma wymiar paradygmatu dla goszenia wspczesnemu wiatu ewangelii nadziei. Kto uzna, e niedziela jest pierwszym dniem rozpoczynajcym nowy czas budowania wraz ze Zmartwychwstaym ycia i witowania zbawienia, ten napenia si nadziej, e kady dzie bdzie dniem Pana a ycie celebracj Jego obecnoci w szarej codziennoci. Apelujc o odnow niedzieli Papie nawouje do przeksztacenia witowania tego dnia w duchu najgbszej troski o czowieka. Niedziela pozbawiona czasu na Msz wit, modlitw, wsplne przebywanie czy czyny miosierdzia sprawia - stwierdza papie - e (...) horyzont czowieka staje si tak ciasny, i nie pozwala mu dojrze "nieba" (EE 82), a w lad za tym czowiek gubi szerok perspektyw nadziei.

2.3. Suy ewangelii nadziei Trzecim zadaniem wychowawczym wspczesnego Kocioa jest posugiwanie

Ewangelii nadziei suc Bogu w drugim czowieku. W adhortacji Ecclesia in Europa znajdujemy stwierdzenie, e Koci, jeli ma suy nadziei, musi (...) kroczy drog mioci (EE 83). Nie wystarczy gosi zasady mioci, nie wystarczy witowa bezgraniczn mio w Chrystusie przez celebracj liturgiczn, ale nieodzowne jest utwierdzanie swego postpowania, caego swojego ycia na drodze czynw mioci. Podczas pielgrzymki do Polski z okazji konsekracji bazyliki Miosierdzia Boego w agiewnikach Jan Pawe II stwierdzi: (...) to wyznanie [Jezu ufam Tobie], w ktrym wyraa si ufno we wszechmocn mio Boga, jest szczeglnie potrzebne w naszych czasach, w ktrych czowiek doznaje zagubienia w obliczu wielorakich przejaww za. Trzeba, aby woanie o Boe miosierdzie pyno z gbi serc ludzkich penych cierpienia, niepokoju i zwtpienia, poszukujcych niezawodnego rda nadziei1.

Mwic o drodze mioci naley wzi pod uwag dwa wymiary posugi czowiekowi bdcemu w potrzebie. Mio jako zasada ycia codziennego jest procesem, a nie jednorazowym czynem nawet heroicznym, ale nie przenikajcym wszystkich czynw chrzecijanina zdajcego do realizacji "cywilizacji miosierdzia"2 w wiecie spragnionym nadziei. Kade dzieo miosierdzia ma wymiar ewangelizacyjny. Wielokrotnie mwic o "nowej ewangelizacji" Jan Pawe II zaznacza jej wielowymiarowo nie ograniczon jedynie do posugi profetycznej. Przypomniane w encyklice "Redemptor hominis" adagium: "drog Kocioa jest czowiek" (RH 14), wskazuje na pierwszorzdn posug wsplnoty majcej wspczesnemu wiatu ukaza Chrystusa, ktry przyszed, aby wiat odkupi i pomc czowiekowi powrci do Ojca. Szczeglnie przyby do chorych, pokrzywdzonych, zagubionych i samotnych, by im przywrci ufno.

Drugim wymiarem "drogi mioci" jest ukazanie nadprzyrodzonego charakteru posugi czowiekowi. Troska o kadego czowieka, to nie tylko czysto humanistyczne zabieganie o lepszy byt ludzkoci, lecz naladowanie pokornego i posugujcego swoim uczniom Mistrza z Nazaretu. Scena z Ostatniej Wieczerzy winna nam uzmysowi, e Chrystus umywajcy nogi swoim uczniom i zachcajcy, by jego uczniowie w tej posudze Go naladowali, chcia wskaza na eschatologicznym wymiar czynw mioci: Cocie uczynili choby jednemu z najmniejszych, mniecie uczynili (Mt 25,40).

1 Jan Pawe II, Zawierzam cay wiat Boemu miosierdziu. L'Osservatore Romano (wyd. pol.), 2002, nr 9, s. 17. 2 Jan Pawe II, Bdcie wiadkami miosierdzia. Homilia na Boniach krakowskich 18 VIII 2002, L'Osservatore Romano, wyd. pol., 2002, 9, s. 20-22.

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

Przejaw miosierdzia i pene wraliwoci spojrzenie na potrzebujcych jest niczym innym jak wyrazem solidarnoci z kadym czowiekiem. Ta solidarno przekracza wszelkie bariery i prowadzi do wsplnoty ludzkiej w Chrystusie. Dowiadczenie tej jednoci ma swoje rdo w Bogu: Dziki darowi Ducha mio Boa zostaje dana wierzcym, przez co oni rwnie staj si zdolni do takiej mioci (...). Wanie dlatego, e zostaa dana przez Boga, mio staje si przykazaniem dla czowieka (EE 84). Koci, ktry jest powoany, by by znakiem mioci Boga do ludzi, winien przeywa t jedno w mioci z kadym, a wwczas wspczesny czowiek zagubiony w pluralistycznym i podzielonym wiecie dowiadczy kocielnej wsplnoty jako szkoy autentycznej komunii (por. EE 85). Wymaga to jednak gbokich przemian, by Kocioy lokalne, parafie a nawet grupy apostolsko-modlitewne miay charakter wsplnot, w ktrych kady odnajduje sens i wystarczajce motywy nadziei.

Szczeglnie Jan Pawe II w adhortacji akcentuje zadanie stojce przed wspczesnym Kocioem, jakim jest "przywraca nadziej ubogim". Zuboenie nie tylko poszczeglnych ludzi, ale caych grup spoecznych a nawet narodw, stawia przed ca wsplnot europejsk trosk o ubogich jak wyraz suby Chrystusowi1. Koci nie moe by obojtny na ubstwo. Preferencyjny wymiar mioci Kocioa wobec ubogich moe im przywrci nadziej. Papie wrd ubogich wymienia bezrobotnych, chorych i niezaradnych. Wszyscy oni s wyzwaniem dla wspczesnego Kocioa i dla chrzecijaskiego wychowania majcego przygotowa mode pokolenie do odpowiedzialnoci za budowanie przyszoci przywracajcej nadziej kademu zagubionemu i ubogiemu.

Przez cay swj pontyfikat Jan Pawe II zwraca wiatu uwag na narastajce zagroenia, jakie powoduj degradacj maestwa i rodziny a w konsekwencji zrujnowanie ycie ludzkiego. W omawianej adhortacji papie wprost wymienia narastajc tendencj do legalizacji zwizkw, ktre nie s maestwami. Wpywaj na to zmieniajce si czynniki kulturowe, spoeczne a nawet ekonomiczne czy polityczne. Prowadz one do wypaczenia samej idei rodziny, a niektrzy wprost nazywaj je "drug rewolucj seksualn"2. Ju nie jest to atak na trwao maestwa i rodziny, lecz na sam ide "wsplnoty ycia i mioci" (KDK 48). Dlatego Koci jest zobowizany przez swojego Mistrza, by (...) gosi z now moc to, co Ewangelia mwi o maestwie i rodzinie (EE 90), zwaszcza o godnoci "Kocioa domowego" i udziale w posannictwie Kocioa powszechnego i w yciu spoecznym.

Wychowanie religijne wic winno uzna za jeden z priorytetw swojej posugi utrwalenie w modym pokoleniu prawdy o maestwie i rodzinie oraz ich znaczenia w Boym planie zbawczym, a take promowania teologii i duchowoci rodziny. Nie mona zamyka oczu na trudne problemy zwizane z rozbiciem rodzin, czy te z zagroeniem pocztego ycia, lecz odwanie podj zadaniem przypomniane przez Papiea, jakim jest wychowanie modych do mioci, dziki ktrej umieliby odnale si w sytuacjach, ktre przed nimi stan nie tylko w czasie wzrastania, ale i w yciu dorosym.

Wanie naruszenie tej witoci ycia powoduje olbrzymie zaniepokojenie "starej Europy". Za Synodem Biskupw Papie stwierdza, e spadek urodzin i starzenie si spoeczestw w Europie jest szczeglnym przejawem braku nadziei, jest

1 Ju Pawe VI zwraca uwag na zobowizanie narodw bogatszych do troski o narody biedne i pomocy im, nie tylko jako wyraz humanitaryzmu, lecz ze sprawiedliwoci; Encyklika Populorum progressio, n. 17. 2 K. Romanowska, Druga rewolucja seksualna. Newsweek z dn. 23 XI 2003, s. 36.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 29

znakiem "kultury mierci" przenikajcej dzisiejsze spoeczestwo (EE 95)1. Katecheza wic powinna podj posug wobec ycia nie tylko odsaniajc ukryte tendencje do eutanazji, aborcji czy te praktyk na embrionach ludzkich, ale przede wszystkim poprzez (...) powszechn mobilizacj sumie i wsplny wysiek etyczny, aby wprowadzi w czyn wielk strategi obrony ycia (EE 96). Jest to wielkie wyzwanie, bo - jak dalej stwierdza Jan Pawe II - przyszo cywilizacji europejskiej zaley w znacznej mierze od stanowczej obrony i promowania wartoci ycia stanowicych rdze jej kulturowego dziedzictwa.

Odwoujc si do Apokalipsy Jan Pawe II czsto posuguje si okreleniem "Boa nowo", "kontemplowanie nowoci bdcej dzieem Boga" czy te "Ewangelia nadziei dla nowej Europy" dla podkrelenia, e to stare pene blu, zagubienia, bezsensu, grzechu, musi by przezwycione przez "nowe niebo i now ziemi" i temu ma suy Koci jako wsplnota z Bogiem, pamitajca, e jest "przybytkiem Boga z ludmi" (por. Ap 21,3) i wiadoma powoania, by by ewangeli i znakiem nadziei. Wspczesno domaga si od caego Kocioa, a wiec i od rodzicw i wychowawcw promowania "wartoci uniwersalnych", ktre od wiekw stanowi korzenie cywilizacji europejskiej. Musi to jednak by nakreleniem fascynujcej droga do odnowienia oblicza Europy, ktra by (...) uznaa i odzyskaa z twrcz wiernoci te podstawowe wartoci, w ktrych zdobycie chrzecijastwo wnioso decydujcy wkad, a ktre mona streci jako goszenie transcendencji godnoci osoby ludzkiej, wartoci rozumu, wolnoci, demokracji, pastwa prawa i rozdziau midzy polityk a religi (EE 110)2.

W obliczu tendencji jednoczenia si Europy Jan Pawe II zwraca si do caej wsplnoty europejskiej, aby z Ewangelii czerpaa nowy zapa, by by "na powrt sob". Proces wychowania za winien odczyta to wezwanie, by nie modemu pokoleniu tej Europie przesanie o kulturze i cywilizacji mioci i Boego miosierdzia. Wymaga to jednak podjcia jeszcze intensywniejszych poszukiwa modelu wychowania, ktre pomogyby modym oywi swoj wiar i nauczy dynamicznie wiadczy o Chrystusie.

3. Inkulturacja procesem wychowania do ycia w nadziei Od Synodu Biskupw w 1977 r. upowszechni si termin inkulturacja,

rozumiany jako wcielenie kultury w proces ewangelizacji majcy podkrela wewntrzny charakter wzajemnego przenikania si, czego nie oddaj wyczerpujco pojcia adaptacja czy akomodacja3. Ewangelizowanie kultury nie jest burzeniem dotychczasowych struktur czy dyskutowaniem z dziedzictwem kulturowym, lecz oczyszczeniem jej z bdw i zarazem pielgnowaniem dobra, pikna czy zalkw prawdy w niej tkwicych. Katecheza [wychowanie religijne] jak podczas dyskusji synodalnej w 1977 r. jeden z biskupw meksykaski stwierdzi winna wciela si w kultur poszczeglnych narodw w taki sposb, aby z jednej strony j owiecaa, a z drugiej z niej wypywaa4. Jan Pawe II ujmuje to jeszcze bardziej zdecydowanie stwierdzajc, e istotnym zadaniem ewangelizacji jest (...) wszczepienie si Ewangelii

1 Por. Propositio 8,1. n. 32. Zastanawiajce jest dlaczego papie uywa okrelenia "kultura mierci" podczas, gdy sowo kultura oznacza pozytywn dziaalno czowieka dla dobra spoeczestwa, za na okrelenie zadania przemiany wiata posuguje si zwrotem "cywilizacja mioci". 2 Propositio n. 28. 3 Tame, s. 89. 4 Dyskusja. ycie i Myl, 1978, nr 2, s. 81.

ISSN 2082-7067 1(1)2010 KWARTALNIK NAUKOWY

w sam istot kultury i jej formy (CT 53). Za jzyk i to nie tylko jego warstwa semantyczna, stanowi przekaz pewnych prawd, informacji, ale te wyraenie stosunku do goszonej prawdy, do adresata i do otaczajcej rzeczywistoci oraz impresj apel, skaniajce suchacza do refleksji i podjcia decyzji opowiedzenia si za ni lub do jej odrzucenia. Jzyk religijnego przekazu musi nada za wspczesnoci i przerzuca most midzy odwieczn prawd a mentalnoci wspczesnego czowieka. Poezja, obraz i dramatyzm utrwalony na kartach Biblii jest zacht do podobnego ujmowania ordzia zbawczego, a nie stosowania jzyka hermetycznie zamknitego w krgu teologw. Wiara nie rodzi si z teologii, lecz ze spotkania z autentyczn wiar innego czowieka, ktra budzi czowieka z letargu niewiary1.

II poowa XX wieku przyniosa rewolucj zarwno w rodkach komunikacji, jak i w mentalnoci ludzi. Mona okreli, e o ile przez dugie wieki czowiek y w logosferze, o tyle obecnie uleg dominacji ikonosfery. Programici komputerowi generuj sztuczne rodowiska, a nawet sztuczn populacj zamieszkujc ten wirtualny wiat, wiat iluzji 2. Ewangelia Chrystusa nie funkcjonuje w wiecie iluzji, jest autentyczna. Nakada to na Koci nowe obowizki ewangelizacji twrcw kultury i zaangaowania masmediw w praktyk ewangelizacyjn, za odbiorcw wierzcych uczenia realizmu w odbiorze wirtualnego wiata i przestrzegania etyki w wyborze programw3. To take suba autentycznej nadziei.

Analiza modyfikacji procesw komunikacji poprzez media elektroniczne kae zwrci uwag na bogactwo form komunikacji wiary i nadziei istniejcych w Kociele od dawna, a dzi zapomnianych, np. postawy, gest, cisza, milczenie, ale te muzyka. Te niewerbalne formy komunikacji wiary stawiaj przed procesem wychowawczym zadanie wnikania w znaczenie i tre tych gestw, a take w kod, ktrym si one posuguj. Szczegln rol w tej komunikacji speniaj symbole, ktrych zadaniem jest przekaz czego, czego nie mona wyrazi sowem

Ju w latach dziewidziesitych ubiegego wieku ks. Wadysaw Kubik stara si ukaza znaczenie symbolu, niezwykle wanego dla wychowania religijnego z zwaszcza dla caego procesu inicjacji chrzecijaskiej. Poza bezporednim, literalnym znaczeniem symbole s nonikami dowiadczenia religijnego. W wychowaniu do rozumienia symboli o charakterze religijnym (...) nie chodzi o budzenie chwilowych przey, ktre s czym szybko przemijajcych, lecz ksztatowanie dowiadcze, ktre s czym wsplnym, bo s odkrywaniem waciwego sensu przeywanej rzeczywistoci4. Dla wierzcego umiejtno czytania symbolu jest odkrywaniem najgbszych pokadw wiary odkrywaniem zwizku midzy tym co Boe, a tym co ludzkie i prowadzce do utrwalenia nadziei5.

Konkluzja Podsumowujc nasze rozwaania moemy stwierdzi, e opracowanie jednego

modelu wychowania jest niezwykle trudne. Nawet propozycja Dyrektorium, by wzorcem wspczesnej katechezy wychowawczej by katechumenat nie wyczerpuje problemu, wrcz mona raczej powiedzie, e wszystkie wymiary posugi

1 M. Leist, Nie ma wiary bez dowiadczenia. Uwagi o religijnym wychowaniu dziecka. Warszawa 1986, s. 10. 2 W. Cwalina, Oni yj! Psychologiczne aspekty tworzenia wirtualnych osobowoci, w: Internet i nowe technologie... dz. cyt,., 94-95. 3 T. Zaspa, Media publiczne a wizi spoeczne. W: Internet i nowe technologie. dz. cyt., s. 92. 4 W. Kubik, Zarys dydaktyki katechetycznej. Krakw 1990, s. 141. 5 Tame, s. 142.

W TROSCE O NADZIEJ

F I D E S E T R A T I O

Strona 31

katechetycznej: nauczanie, wychowanie i inicjacja winna mie charakter ewangelizacyjny i by przeniknita arem ewangelicznym. Cay za proces wychowanie w swoim celu i realizacji zawsze winien bra pod uwag budzenie nadziei opartej na Osobie Chrystusa, bdcego gwnym rdem nadziei.