Jak by ćasertywnym? - EQUAL · 2012-06-05 · Jak by ć asertywnym? 3 Asertywno ść 1. Poj ęcie asertywno ści.Agresywno ść-asertywno ść-uległo ść. Asertywno ść to umiej

Jak by ć asertywnym? ________________________________________________________________________________________

2

Projekt realizowany przez

PRR „Winda do Pracy” i finansowany ze środków IW EQUAL

Podręcznik

Jak by ć asertywnym?

Szkolenia laboratoryjne

”Jak być asertywnym? –

Asertywność jako sztuka obrony własnych praw”

Zbiór zagadnień dla pracodawców, którzy wierzą iŜ budowanie relacji z pracownikami moŜe odbywać się z poszanowaniem

wzajemnych praw Opracował: Michał Szostkowski


3

Asertywno ść 1. Pojęcie asertywno ści. Agresywno ść-asertywno ść-uległo ść. Asertywno ść to umiejętność pełnego wyraŜania siebie w kontaktach interpersonalnych. Zachowanie asertywne to uczciwe, bezpośrednie i stanowcze wyraŜanie wobec innej osoby swoich postaw, opinii, uczuć i pragnień w sposób respektujący postawy, opinie, uczucia i pragnienia drugiej osoby. Zarówno agresywność, jak i uległość są postawami skrajnymi w porównaniu z postawą asertywną. Postawa agresywna wiąŜe się z naruszaniem praw innych osób, uległa zaś - z brakiem umiejętności obrony interesów własnych. Asertywność nie jest wrodzona. Jest zmienna i zaleŜna od sytuacji. Jesteśmy np. w stanie wyraŜać asertywnie swoje uczucia i prawa, jednak w niektórych sytuacjach moŜemy mieć kłopot w byciu sobą w sytuacjach trudnych, konfliktowych. Przyjmując powyŜsze definicje za punkt wyjścia, moŜemy nauczyć się określonych technik efektywnych - czyli nie raniących nas samych ani partnerów interakcji - sposobów reagowania w róŜnych sytuacjach. Mając do wyboru kilka moŜliwych reakcji, zadaj sobie pytania: Która z nich zwiększy mój szacunek do samego siebie? Która z nich daje mi najwięcej satysfakcji? Która w najmniejszym stopniu narusza godność i prawa drugiego człowieka, a jednocześnie chroni moje prawa? Uczciwe odpowiedzi na te pytania wyznaczą kierunek Twoich poszukiwań zachowań asertywnych. MoŜna jednak pokusić się o pytanie: dlaczego ludzie ulegają presji i manipulacji? Poddają się im dlatego, Ŝe pozwalają innym łamać swoje prawa. 2. Stanowienie swoich praw. Pięć praw pioniera asertywno ści Fensterheima: 1. KaŜdy człowiek ma prawo do robienia tego, co chce dopóty, dopóki nie rani to

kogoś innego. 2. KaŜdy człowiek ma prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne

zachowanie - nawet jeŜeli rani to kogoś innego - dopóki jego intencje nie są agresywne lecz w pełni asertywne.


4

3. Człowiek ma prawo do przedstawiania innym swoich próśb, jednocześnie uznając

prawo innych ludzi do odmowy. 4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze

jednak kaŜdy człowiek ma prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia z drugą osobą tych obszarów, do których ma prawa.

5. Człowiek ma prawo do korzystania ze swoich praw. 3. Terytorium osobiste. NajwaŜniejszym indywidualnym prawem człowieka jest jego prawo do bycia sob ą. Oznacza to, Ŝe kaŜdy człowiek moŜe dysponować swoim czasem, energią i dobrami materialnymi oraz układać sprawy osobiste według własnej woli i zgodnie z własnymi interesami. KaŜdy z nas ma prawo wyraŜać siebie - swoje postawy, opinie, uczucia i potrzeby, o ile czyni to respektując prawa innych ludzi. KaŜdy człowiek ma właściwe sobie prawa indywidualne - jedna osoba czyta gazety rano, inna - wieczorem. Nie Ŝyjemy jednak w odosobnieniu, toteŜ większość naszych praw indywidualnych ma charakter interpersonalny - określa, w jaki sposób chcemy być traktowani przez otoczenie. RóŜnimy się między sobą, jednak mamy na pewno to samo prawo: aby układa ć swoje stosunki z innymi lud źmi zgodnie z własnymi potrzebami, upodobaniami czy warto ściami. WaŜnym sygnałem wzajemnych stosunków jest dystans fizyczny. KaŜdy człowiek posiada swój obszar osobisty, na którym znajdują się rzeczy do niego naleŜące /dom, wnętrze samochodu, ulubione przedmioty/ oraz “określoną przestrzeń dookoła własnego ciała”. KaŜdy ma swoje indywidualne “ terytorium osobiste”, przestrzeń prywatną, która otacza go jak mydlana bańka. W zaleŜności od preferencji, doświadczeń, nawyków, kaŜdy indywidualnie ustala zasięg osobistej, przenośnej bańki. Sfera prywatności wyznacza obszar, w którym zawarte są osobiste myśli, potrzeby, postawy, prawa, tajemnice, sposoby dysponowania rzeczami. Koncepcja terytorium dotyczy takŜe przestrzeni, którą zajmuje Twoja osoba. Rozległość tej przestrzeni jest uwarunkowana kulturowo /np. Amerykanie i Włosi potrzebują zazwyczaj duŜo swobody i nie czują się dobrze, kiedy stoją blisko siebie lub się dotykają. Z kolei w kulturach azjatyckich ludzie przyzwyczajeni są do ciasnoty/. Na dystans, z jakim człowiek traktuje innych ludzi, moŜe takŜe wpływać pozycja społeczna. Strefy dystansu:


5

1. Intymna /między 15-45 cm/. NajwaŜniejsza i najpilniej strzeŜona przez kaŜdego i uwaŜana za jego wyłączną własność. Tylko uczuciowo związane osoby /rodzice, małŜonkowie, kochankowie, dzieci, bliscy przyjaciele i krewni/ mają prawo ją naruszać.

2. Osobista /46-122 cm/. Odległość dzieląca nas od innych ludzi podczas kontaktów społecznych w pracy, instytucjach, na przyjęciach.

3. Społeczna /122 cm-3,6 m/. Zachowana w stosunku do nieznajomych /listonosz, osoba

“ nowa” w pracy, hydraulik itp./. 4. Publiczna /powyŜej 3,6 m/. Najwygodniejsza odległość, którą przyjmujemy

zwracając się do większej grupy ludzi. Ludzie tolerują nieznajomych poruszających się wewnątrz sfery osobistej i społecznej. Wkroczenie - często nieuświadomione - do strefy intymnej powoduje zmiany fizjologiczne: przyspieszone bicie serca, wzmoŜona produkcja adrenaliny i psychiczne: agresja, niechęć, niepokój, zaŜenowanie /tłok w autobusie, w windzie/. Posiadanie własnego terytorium jest potrzeb ą kaŜdego człowieka, poniewa Ŝ: • pozwala człowiekowi czuć własną odrębność od świata zewnętrznego /kim jesteś,

a kim juŜ nie jesteś; co jest Twoje, a co do Ciebie nie naleŜy/; • umoŜliwia człowiekowi dokonanie samookreślenia /kim jestem/; • stanowi dla człowieka oparcie i najbezpieczniejszy rodzaj schronienia; • daje moŜliwość wymiany z innymi ludźmi /handlowej, usługowej, emocjonalnej/. 3.1. Umiejętność dbania o terytorium osobiste. KaŜdy z nas powinien szanować nie tylko terytoria innych ludzi, ale takŜe swoje prywatne. Terytorium psychiczne moŜna przyrównać do ogrodu. KaŜda posiadłość wymaga odpowiedniej pielęgnacji. KaŜdy człowiek jest gospodarzem na własnym terenie. Typy gospodarzy : Gospodarz bezsilny : uwaŜa, Ŝe w obrębie jego terytorium są cenne, warte pielęgnacji rzeczy, jednak jednocześnie czuje, Ŝe nie stać go na zbudowanie przyzwoitego ogrodzenia. Jest słaby, nie chce się bronić. UwaŜa, Ŝe inni są silniejsi od niego i mają więcej władzy, dzięki czemu mogą go wykorzystywać, atakować i manipulować nim. Gospodarz taki czuje się skrzywdzony, oszukiwany; ma do innych Ŝal lub pretensje. Gospodarz nie świadomy : człowiek, który oddał swoje terytorium w uŜytkowanie innym. Inni decydują za niego i wchodzą na jego teren bez pardonu. Człowiek taki ma kłopot ze sprecyzowaniem, zaznaczeniem swojej prywatności. Trudno mu określić, gdzie leŜy granica między jego własnością a terenem naleŜącym juŜ do innych.


6

Gospodarz uzbrojony : Ŝyje między ludźmi skupiony wyłącznie na ochronie swojego terytorium. Nie ufa ludziom, jest niezwykle czujny, ostroŜny i zachowawczy. Obawia się, Ŝe inni mogą zaszkodzić jego niezaleŜności. Gospodarz zakompleksiony : łatwo ustępuje i wycofuje się z ochrony swojej prywatności; nie dba o nią. Nie umie szanować siebie i swojego terytorium i w konsekwencji - egzekwować od ludzi szacunku dla siebie. Człowiek taki uwaŜa, Ŝe jest gorszy od innych i to, co posiada, jest gorsze od tego, czym dysponują inni. Nie potrafi zadbać o swoje sprawy. Gospodarz asertywny : dba o swoje terytorium, pielęgnuje je i chroni. Szanuje siebie i swój obszar i umiejętnie egzekwuje od ludzi naleŜne mu powaŜanie. Często ludzie naruszają wzajemnie swoje terytoria nie robiąc tego w złej wierze czy ze złych pobudek. Mogą nie zdawać sobie sprawy, Ŝe naruszają wzajemnie swoje interesy. MoŜemy nauczyć się umiejętności ustanawiania własnych granic i informowania o tym otoczenia w sposób nie agresywny, aczkolwiek stanowczy. Bez względu na to, na ile człowiek ceni siebie i swoje terytorium, on sam ma dla innych ludzi określoną wartość. W jaki sposób człowiek mo Ŝe być warto ściowy dla innych? • Jako wykonawca: inni chcą, aby coś dla nich zrobić. • Jako dawca: ludzie chcą, aby im czegoś uŜyczyć lub ofiarować. • Jako biorca: inni chcą coś podarować. • Jako narzędzie: inni chcą się kimś posłuŜyć. Granica indywidualnego terytorium zostanie naruszona przez innych tylko wtedy, gdy człowiek spełni czyjeś oczekiwania bez własnej wewnętrznej zgody /akceptacji/. JeŜeli kontaktując się z drugą osobą człowiek przez dłuŜszy czas robi to, na co nie ma ochoty, zazwyczaj doznaje silnych negatywnych emocji: zaczyna się złościć, obwiniać drugą osobę i źle o niej myśleć. Kumulowanie negatywnych emocji i powtarzanie naruszania terytorium przez drugą osobę potęguje narastający gniew. W konsekwencji moŜe wystarczyć błahe wydarzenie, aby wyzwolić wybuch równy sile nagromadzonego Ŝalu, jednak nieproporcjonalny do bezpośredniej przyczyny. 3.2. Radzenie sobie z inwazj ą na terytorium osobiste. Częstym problemem, z jakim się spotykamy, jest “atak na nasze terytorium”. Ludzie wkraczający na Twoje terytorium /tzw. “wędrowcy inwazyjni”/ najczęściej wyraŜają róŜne opinie, sądy, oceny na temat Twojej posiadłości. JeŜeli są one negatywne, oznaczać mogą krytykę. Nie zawsze negatywne opinie wyraŜane są wprost i


7

czytelnie. Wiele oceniających sugestii jest przekazywanych za pomocą gestów, niejednoznacznej mimiki; wiele ocen jest teŜ wyraŜanych w sposób niepełny, aluzyjny czy manipulacyjny. Przykłady ró Ŝnych sposobów działania “w ędrowców” usiłuj ących dokona ć inwazji na Twoj ą posiadło ść: Negatywne opinie o Twojej posiadłości wyraŜane w formie czytelnej: “Sztywno trzymasz się swoich poglądów”. “Nie wyglądasz dzisiaj korzystnie”. “Zawsze jesteś niezadowolony ze spotkań z klientami”. Negatywne opinie o Tobie lub Twojej posiadłości wyraŜane w formie brutalnej: “Nie nadajesz się do niczego”. “Zawsze popełniasz błędy. Nigdy nie udało ci się sensownie zadziałać”. “Nigdy nie moŜna na ciebie liczyć”. Negatywne opinie o Twojej posiadłości wyraŜane w nieczytelny lub pokrętny sposób: • przekazy bezsłowne: Przedstawiasz współpracownikom swój nowy projekt. Koledzy słuchając Cię, kiwają niedowierzająco głowami, uśmiechają się znacząco, spuszczają oczy bądź błądzą wzrokiem po suficie, podśmiewają się. • przekazy słowne niejasne bądź niedopowiedziane: “Wiesz, kiedy widzę, jak zabierasz się do tej pracy, sam najchętniej zrobiłbym wszystko”. • przekazy słowne, w których nadawca unika odpowiedzialności za wyraŜoną

opinię: “Sam przecieŜ dobrze wiesz, jak z Tobą jest, kiedy masz duŜo pracy”.... • przekaz aluzyjny /nadawca nie przyznaje się do adresata/: Przyszedłeś do pracy ubrany w garnitur w zdecydowanych, śmiałych barwach. Słyszysz, jak jedna z koleŜanek mówi do drugiej osoby: “Czytałam niedawno, Ŝe męŜczyźni, którzy ubierają się w jaskrawe kolory, mają skłonność do narcyzmu”. • przekazy sprzeczne /wypowiadane słowa przeczą reakcjom mimicznym/: słyszysz: “Jasne, jasne, wspaniale poradziłeś sobie z tą umową”, widzisz: ironiczny uśmiech; słyszysz: “Nie mam juŜ do Ciebie Ŝadnych zastrzeŜeń”, widzisz: zmarszczoną twarz partnera, zaciśnięte usta, uciekający wzrok. Przekazy mające na celu spowodowanie zmian na Twoim terytorium: • powiem Ci, co powinieneś zrobić: “Powinieneś zostawić tę pracę, wyjechać na jakiś czas i odpocząć”. “Zacznij wreszcie więcej wymagać od swoich podwładnych”.


8

• powiem Ci, czego tak naprawdę chcesz: Opowiadasz koledze o problemie zawodowym. Kolega: “Słuchaj, to nie jest Ŝaden problem. Przesadzasz. Po prostu to jest tylko Twoje chwilowe zmęczenie.” W jaki sposób reaguj ą osoby, które nie radz ą sobie z inwazj ą na ich terytorium? Ulegają: starają się zmienić i dostosować do wymagań i oczekiwań “wędrowca”. Czują, Ŝe są nie w porządku, tłumaczą się, przepraszają bądź obiecują poprawę. Zacinają się i milczą: wewnętrznie czują złość, bunt, pretensje; czują się skrzywdzeni, jednak nie wyraŜają tego. Obawiają się otwartej konfrontacji niekiedy chcąc tym zademonstrować, Ŝe nie porusza ich to, co robi “wędrowiec”. Argumentują w swojej obronie: usiłują przekonać “wędrowca”, Ŝe wcale nie jest tak, jak on mówi. Zaprzeczają, udowadniają i dyskutują. Awanturują się: usilnie udowadniają, Ŝe to nie oni są nie w porządku, czując przy tym złość. ObraŜają się i mszczą. Problem polega na tym, Ŝe rozpoczynając dyskusję w odpowiedzi na uderzające w nas opinie, dyskutujemy nie o faktach, lecz o ich indywidualnej ocenie i interpretacji. Nie istnieje przecieŜ obiektywna miara lenistwa czy nieodpowiedzialności. 3.2.1. Obrona przed negatywnymi opiniami wyra Ŝanymi w czytelny sposób. JeŜeli ktoś coś myśli na Twój temat i wyraŜa tę myśl, to moŜe to być informacja lub ocena. Informacja dotyczy wyłącznie faktów. JeŜeli słyszysz od współpracownika: “Jestem zły na Ciebie, Ŝe w ustalonym terminie nie wykonałeś tego zadania”, to jest to informacja dotycząca przeŜywanej przez Twojego kolegę złości. MoŜesz jedynie odnieść się do faktów: “Rozumiem, Ŝe jesteś zły na mnie. Przykro mi z tego powodu /o ile Ci przykro/. Faktycznie nie dotrzymałem terminu”. MoŜesz teŜ przeprosić. O próbie inwazji na posiadłość mówimy, gdy nadawca - być moŜe na podstawie faktów - tworzy subiektywną opinię negatywną dotyczącą Ciebie lub elementu Twojej posiadłości, np.: “Jesteś niesolidny” lub “Nigdy nie dotrzymujesz terminu”. Nadawca ma prawo sformułować i wyrazić negatywny pogląd na Twój temat, zaś Ty masz prawo do posiadania własnego poglądu i wyraŜenia go. Potraktuj ocenę krytyczną na swój temat jako subiektywną opinię nadawcy /taka ocena nie jest faktycznie niczym więcej/. Gdy konfrontujemy się z ocenami, we własnym interesie powinniśmy unikać słów-pułapek:


9

“to prawda”, “masz rację” lub “prawda jest zupełnie inna”, “nie masz racji”. Skłaniają one bowiem do Ŝmudnego ustalania faktów tam, gdzie są tylko opinie. Przykład: A: “T y n i g d y nie moŜesz niczego znaleźć! J e s t e œ bałaganiarzem!” B: “N i e p r a w d a! Dwa dni temu znalazłem brakujące dokumenty!” A: “Ale to tylko dzięki mnie, bo ja połoŜyłem je na właściwym miejscu.” B: “N i e m a s z r a c j i. Lepiej będzie, jak zajmiesz się swoimi sprawami”. Ustosunkuj si ę do pogl ądu nadawcy swoim pogl ądem na omawiany temat. JeŜeli Twój pogl ąd jest zgodny z pogl ądem nadawcy, u Ŝywaj nast ępujących zwrotów-kluczy: “Zgadzam się z tym, co myślisz”. “Mamy zbliŜone opinie”. “Myślę o tym podobnie”. JeŜeli Twój pogl ąd jest odmienny od pogl ądu nadawcy, mo Ŝesz powiedzie ć: “Nie zgadzam się z tobą”. “Mam inne zdanie na ten temat”. “Ja inaczej myślę o tym problemie”. Gdy nadawca, opierając się na faktach, uogólnia Twoje postępowanie mówiąc: “Ty nigdy nie dotrzymujesz terminów”, odpowiedz tak, aby oddzielić fakty od opinii: “Istotnie, t y m r a z e m n i e z d ą Ŝ y ł e m z tą pracą. Nie zgadzam się jednak z tym, co o mnie mówisz, Ŝe nigdy nie dotrzymuję terminów”. Traktując czyjąś ocenę jako opinię na swój temat, łatwo moŜesz wyrazić swoje zdanie bez wdawania się w polemikę i tłumaczenie. Gdy partner usiłuje wmówić Ci swoje poglądy, pomocne bywa takŜe stosowanie metody “ zdartej płyty” lub tzw. “zamglenie”. Przykład: A: “Ty nigdy nie moŜesz niczego zrobić na czas. Jesteś niesolidny!” B: “Przykro mi, Ŝe tak o mnie myślisz, ale nie zgadzam si ę z tobą. Mam inne zdanie na ten temat” /podtrzymanie kontaktu, wyraŜenie uczuć, własna opinia/. A: “Ile razy musiałem ci pomagać, Ŝebyś zdąŜył wykonać tę pracę na czas?” B: “Owszem, kilka razy mi pomagałeś. Ale nie zgadzam si ę z twoj ą opini ą, Ŝe jestem niesolidny. Inaczej o sobie myślę” /”zdarta płyta”/. A: “Co ty mówisz? Nie tylko ja uwaŜam cię za niesolidnego. Inni teŜ tak o tobie myślą”. B: “Być moŜe niektórzy uwaŜają mnie za niesolidnego /”zamglenie”/. Rozumiem, Ŝe chcesz przekonać mnie do swojego zdania” /podtrzymanie kontaktu/. Chcę, Ŝebyś jednak wiedział, Ŝe pozostan ę przy swojej opinii na ten temat ”. “Zamglenie” polega na tym, Ŝe dopuszczamy mo Ŝliwo ść, iŜ w stawianych zarzutach tkwi zapewne ziarno prawdy / być moŜe, chyba, rzeczywi ście /. Przyznajemy tym samym, Ŝe nie jesteśmy doskonali. Na “ czepianie się” nie


10

odpowiadamy agresją. Mamy duŜe szanse na to, Ŝe nasz rozmówca albo zniechęci się, albo powie, czy na pewno chodziło mu tylko o niesolidność, czy teŜ wolałby, aby np. jego partner więcej czasu poświęcał na wspólne przedyskutowanie innych problemów. JeŜeli rozmówca nadal upiera się, Ŝe ma rację i kontynuuje wypowiedź, a Ty nie chcesz juŜ kontynuować kontaktu, podkreśl róŜnice w Waszych poglądach na Twój temat i zamknij dyskusję, np.: nadawca: “Ale Ty po prostu jesteś niesolidny”; Twoja odpowiedź: “Nie uwaŜam się za niesolidnego. Ty tak uwaŜasz. Jak widzisz, róŜnimy się poglądami na mój temat i upieramy się przy swoich zdaniach. Myślę, Ŝe dalsza rozmowa na ten temat nie ma sensu.” 3.2.2. Obrona przed negatywnymi opiniami wyra Ŝonymi w niewła ściwy sposób b ądź w warunkach nieodpowiednich dla Ciebie. W sytuacji, gdy rozmówca mówi podniesionym tonem zwracając się do Ciebie, macha rękami, uŜywa nieprzyjemnych epitetów moŜna domniemywać, Ŝe tworzy pewne formalne warunki rozmowy nie sprzyjające temu, aby go spokojnie wysłuchać. Postępuj w następujący sposób: - zanim przyjmiesz informację od rozmówcy, zadbaj o warunki rozmowy; - ustosunkuj się do treści przekazu, o ile warunki się zmieniły i spełniają przynajmniej minimum Twoich wymagań. JeŜeli warunki formalne nie ulegną zmianie mimo Twoich wysiłków, nie dopuść do rozmowy o treści przekazu. Przerwij rozmowę lub kontakt z nadawcą. Typy trudnych nadawców: Nadawca brutalny. Twoja reakcja: “Nie odpowiada mi forma, w jakiej się do mnie zwracasz. JeŜeli chcesz ze mną rozmawiać, to nie podnoś głosu” lub “UŜywasz słów, które są dla mnie obraźliwe. Nie Ŝyczę sobie, abyś zwracał się do mnie w ten sposób”. JeŜeli Twój nadawca pod wpływem silnych emocji nie słyszy tego, co mówisz i kontynuuje wywód podniesionym, ostrym tonem, a Tobie zaleŜy na rozmowie z nim, spokojnie powtórz swoje zdanie dwa-trzy razy. Dzięki Twojej spokojnej i konsekwentnej postawie, gniew rozmówcy moŜe zostać wyciszony. Nadawca zaskakujący. Twoja reakcja: “Zaskoczyłeś mnie tym, co mówisz. Muszę się chwilę zastanowić, zanim Ci odpowiem”. Nie obawiaj się, Ŝe dajesz sobie czas do namysłu. Zadbaj o właściwe warunki rozmowy, nie ulegaj pośpiechowi i presji udzielenia natychmiastowej odpowiedzi. Nadawca niecierpliwy.


11

Gdy jesteś zajęty, przechodzisz właśnie przez drzwi, spieszysz się w pilnej sprawie, a nadawca zaczyna z Tobą rozmowę, zadbaj o jej komfort. Twoja reakcja: “Chwileczkę, jak skończę pisać sprawozdanie, chętnie z Tobą porozmawiam.” lub “Nie rozmawiajmy w drzwiach. Wejdź, usiądźmy, chętnie wtedy podyskutuję”. Sposoby radzenia sobie z opiniami na nasz temat sfo rmułowanymi w niewła ściwy sposób. Reakcje na przekazy słowne niejasne lub niedopowiedziane. Autor przekazu niejasnego czy niedopowiedzianego najczęściej oczekuje, abyś Ty sam domyślił się, o co mu chodzi i uŜywa w tym celu pokrętnego sposobu wypowiedzi. W takiej sytuacji poproś nadawcę, aby jasno i czytelnie powiedział, co ma na myśli. Dopiero wtedy próbuj odnieść się do jego opinii, np.: nadawca: “Wiesz, kiedy widzę, jak zabierasz się do pracy, to od razu myślę, Ŝe sam powinienem się tym zająć”; Twoja reakcja: “Czy chcesz mi w ten sposób coś zasugerować?” Reakcje na przekazy aluzyjne. Bezpośrednie odniesienie się do opinii jest utrudnione, gdy nadawca zwraca się do nas, jednak jego ocena podawana jest nie wprost lecz w formie aluzji, np.: “W naszym gronie są bardzo młodzi ludzie, którzy nie mają jeszcze tylu doświadczeń, aby mogli pełnić kierownicze funkcje”. “I znów jakiś bałaganiarz poprzewracał wszystkie dokumenty!” “Niektórzy nie potrafią się zachować w takich sytuacjach.” Aluzja nie musi być czymś złym. JeŜeli jednak stanowi źródło naszego dyskomfortu, sposobem na pozbycie się jej jest metoda zwana demaskowaniem aluzji. Podstawą tej metody jest zobligowanie partnera do wyraŜenia opinii wprost, np.: “Ja jestem osobą młodą i kieruję działem finansowym. Czy uwaŜa pan, Ŝe nie powinienem zajmować tego stanowiska?” “To ja przed chwilą szukałem dokumentów. Czy twoim zdaniem jestem bałaganiarzem?” “Ja teŜ siedzę przy tym stole. Czy uwaŜasz, Ŝe źle się zachowuję?” Gdy otrzymamy odpowiedź na nasze pytanie, moŜemy wyrazić własną opinię na ten temat. Osoby naduŜywające aluzji bądź wykorzystujące aluzje raniące, nierzadko obawiają się rozmowy wprost. “Zmuszone” do niej - często tracą pewność siebie lub zaprzestają takich “ nieeleganckich manewrów”. Reakcje na przekazy słowne, w których nadawca unika odpowiedzialności za wyraŜone opinie. Bywają sytuacje, w których ktoś informuje Cię np.: “Wszyscy w pracy myślą, Ŝe...”;


12

“Szef mówił, Ŝe ty...” JeŜeli zaleŜy Ci na konstruktywnej reakcji na taki przekaz, poproś nadawcę, aby ujawnił Ci własne stanowisko w tej sprawie. W przeciwnym razie nie będzie się do czego odnieść, poniewaŜ w takiej chwili nie ma przy Tobie ani wszystkich z pracy, ani szefa; jest Twój rozmówca. Reakcje na przekazy sprzeczne. W niektórych sytuacjach słowa, które słyszysz są dla Ciebie miłe, uspokajające bądź zapewniające, Ŝe wszystko jest w porządku. Jednocześnie sygnały bezsłowne, które odbierasz od nadawcy, budzą Twój niepokój, obawę czy nieufność. Nie naleŜy zamieniać się w detektywa w celu drobiazgowego rozpracowywania przekazu. MoŜesz natomiast powiedzieć o tym, co widzisz i jakie słowa słyszysz i /lub/ o tym, jakie są Twoje odczucia z tym związane. Przykłady: Słyszysz słowa: “Tak, tak, świetnie sobie dałeś radę z tym raportem”. Widzisz: uciekający wzrok, złośliwy uśmiech. Ty: “Mówisz coś, co jest dla mnie miłe. Jednocześnie uśmiechasz się niejasno, uciekasz wzrokiem. Co tak naprawdę chcesz mi powiedzieć?” Reakcje na przekazy, których bezpośrednim celem jest spowodowanie zmian na Twoim terytorium. • “Powiem Ci, co powinieneś zrobić”: Są to typowe rady, wśród których wiele jest nieŜyczliwych. Przykład: - “Zacznij wreszcie więcej wymagać od swoich współpracowników”. Ty: “Czy uwaŜasz, Ŝe coś z nimi jest nie w porządku?” - “Owszem, są bardzo rozleniwieni. Wszystko robisz sam”. Ty: “A widzisz: róŜnimy się nieco opiniami. Myślę, Ŝe to zespół fachowców. Nie zawsze są systematyczni w pracy, ale moim zdaniem nie oznacza to, Ŝe są rozleniwieni”. • “Powiem Ci, czego chcesz”: Z taką reakcją nadawcy mamy do czynienia, gdy próbuje Ci on wmówić, iŜ nie czujesz tego, co czujesz. JeŜeli będziesz świadomy tego, co odczuwasz czy przeŜywasz, próba manipulacji nie uda się. MoŜna pytać o powód, dla którego nadawca usiłuje Ci coś wmówić. Pytania mogą stać się zachętą do wyraŜenia opinii wprost. 3.3. Empatia - pomoc czy przeszkoda? Zachowując się asertywnie, nie ograniczamy się do koncentrowania się wyłącznie na własnej osobie. Zarówno stanowiąc swoje prawa, jak i egzekwując je, nie moŜemy pomijać partnera i samej relacji, w którą z nim wchodzimy. Musimy zastanawiać się


13

czy nie krzywdzimy innych ludzi, czy nie ingerujemy w ich prawa, jaka moŜe być ich reakcja na nasze zachowania, czy na pewno dobrze rozumiemy to, co przeŜywa partner. Nie poleca się koncentrowania się na samym sobie, partnerze czy relacjach z nim. Zamiast tego zawsze zasadne jest koncentrować się na samym zadaniu i oddzielać ludzi od zaistniałych problemów. Umiejętność empatii nie kłóci się z powyŜszą wskazówką, jak równieŜ nie podwaŜa istoty zachowań asertywnych. Empatię moŜemy stosować w celu lepszego rozumienia partnera; dzięki niej moŜemy uchwycić ulotne niekiedy przyczyny jego agresywnych czy niechętnych zachowań; moŜemy zrozumieć, co jest powodem, dla którego partner zazwyczaj reaguje w określony sposób na dany typ sytuacji. Ćwicząc i wyrabiając w sobie tę umiejętność, w sytuacjach trudnych moŜemy pozwolić sobie na dokonanie świadomego wyboru: Czy próbować w tym momencie wnikać w aktualny stan uczuciowy drugiej osoby, czy teŜ - jest to zbędne? JeŜeli stosuję empatię, to kiedy i w jakim celu mogę to robić? Czy to, Ŝe będę empatyczny, pomoŜe mi zrozumieć partnera; czy pomoŜe to naszej relacji? Czy zasadne jest powstrzymanie się od empatii? itp. 4. Asertywna odmowa. Zasady asertywnej odmowy. • Zdanie zawsze zaczynaj od słowa NIE . Słowo NIE powiedz wyraźnie i

otwarcie, ale nie ostro czy szorstko. Patrz na partnera, nie unikaj jego wzroku. • Określ, czego nie wykonasz /” Nie, nie napiszę za ciebie tego sprawozdania.../. • Jasno i uczciwie uzasadnij swoj ą odmow ę /...poniewaŜ potrzebuję czasu na

dokończenie swojej pracy” /. Stosowanie uzasadnienia odmowy zaleŜne jest głównie od Twoich relacji z rozmówcą oraz okoliczności rozmowy.

• Informuj wył ącznie o swoich postanowieniach lub decyzji /” postanowiłem”, “ mam zamiar”, “ zdecydowałem”, “ jest dla mnie waŜne”/, a nie jedynie o preferencjach /”chciałbym”, “wolę”/.

Informowanie o swoich chęciach otwiera rozmówcy furtkę do kontynuowania prośby, polecenia. Typową pułapką, w którą często wpadamy, są zwroty : “nie mogę” i “muszę”. Sugerują one proszącemu, Ŝe tak naprawdę mamy ochotę spełnić to, na co nalega - istnieją jedynie obiektywne przeszkody, które to uniemoŜliwiają. Prowokujemy tym partnera do uporczywego nalegania i podpowiadania mu róŜnych sposobów rozwiązań przedstawionej trudności. Przykłady: 1. Na spotkaniu towarzyskim. Gość: “No, m u s z ę juŜ uciekać”.


14

Gospodarz: “AleŜ jest jeszcze wcześnie. Zostań chwilkę”. Gość: “N i e m o g ę, bo odjedzie mi ostatni autobus”. Gospodarz: “Nie martw się. Odwieziemy cię samochodem”. Gość: “Naprawdę n i e m o g ę zostać. M u s z ę jeszcze coś przygotować do pracy”. Gospodarz: “MoŜesz, moŜesz. I tak nie będziesz siedział w nocy nad sprawami słuŜbowymi”. 2. Realizacja gwarancji. A: “Nie, n i e m o g ę zrealizować tej gwarancji.” B: “AleŜ na pewno pan moŜe to zrobić. Gdyby pan był w mojej sytuacji, myślałby pan tak samo”. 3. Zebranie. A: “Nie, n i e m o g ę przyjść dzisiaj na zebranie. Jestem juŜ umówiony z rodziną”. B: “Ale powinien pan myśleć raczej o interesach firmy, a nie o swoich sprawach”. A: “M u s z ę spotkać się z rodziną” . Słowa “nie mogę” i “muszę” to woda na młyn dla molestującego nas partnera. Lokalizują one bowiem odpowiedzialność za decyzję - na zewnątrz, w sferze obiektywnych trudności, a nie Twoich potrzeb czy postanowień. Gdy mówisz: “nie mogę”, druga strona /często nawet Tobie Ŝyczliwa/ przyjmuje część odpowiedzialności i próbuje szukać rozwiązań dla Twojego problemu, np.: “To się da załatwić”; “Jutro teŜ moŜesz umówić się z rodziną”. Przykłady właściwej odmowy: 1. “Nie , nie uwzględnimy tej reklamacji. Czas jej realizacji upłynął dwa dni temu”. 2. “Nie , nie zamienię panu tego odkurzacza na nowy. Ten, który pan chce zwrócić, jest sprawny, a ponadto był juŜ wielokrotnie uŜywany”. 3. “Nie , nie będę obecny na spotkaniu. Mam zamiar spotkać się z rodziną”. Ludzie mogą obawiać się, Ŝe ich odmowa odebrana zostanie jako demonstrowanie niechęci. Aby tego uniknąć, moŜna dodać komentarz podtrzymujący relację: “Nie, nie uwzględnimy tej reklamacji. Czas jej realizacji upłynął dwa dni temu. Gdyby reklamacja była aktualna, na pewno moglibyśmy panu pomóc”. JeŜeli odmawiasz osobie, z któr ą jesteś w bli Ŝszych kontaktach, odmow ę moŜesz złagodzi ć poprzez: • wyjaśnienie jej powodów odmowy, np.: “Nie, nie przyjdę na zebranie, poniewaŜ

zdecydowałem, Ŝe jeden wieczór w tygodniu poświęcam na sprawy prywatne” /odwołanie się do potrzeb i interesów własnych/; “Nie, nie poŜyczę ci tej dyskietki do domu. Mamy taki zwyczaj w firmie, Ŝe nie poŜyczamy słuŜbowych dyskietek” /odwołanie się do ustalonych zasad/;

• poinformowanie osoby o swoich odczuciach związanych z faktem, Ŝe jej odmawiamy, np.:


15

“Nie, nie zrobię tego w tej chwili, chociaŜ przykro mi, Ŝe odmawiam”. JeŜeli asertywna odmowa sprawia Ci trudno ść, moŜesz wcześniej uprzedzi ć partnera o postanowieniu zmiany swojego zachowania , co jest o tyle łatwiejsze od bezpośredniej odmowy, Ŝe pozwala zaplanować czas i miejsce wypowiedzi oraz samą wypowiedź, np.: “Chciałem panu juŜ teraz powiedzieć, Ŝe postanowiłem w najbliŜsze soboty i niedziele nie podejmować zadań zawodowych i w związku z tym nie będę uczestniczyć w spotkaniach, które zostaną zorganizowane w tych dniach” /nie odmawiasz wprost. Uprzedzasz partnera o swoich planach i o tym, jakie będą przyszłe konsekwencje Twojej decyzji/. W asertywnej odmowie nie ma powodu, aby: • przepraszać, poniewaŜ nikomu nie czynimy zła, np.: “Niestety, przepraszam, ale

naprawdę chyba nie dam rady przygotować tego sprawozdania” /niedostateczna forma

odmowy zachęca rozmówcę do dalszego namawiania/; • usprawiedliwiać się, poniewaŜ kaŜdy ma prawo odmówić i czuć się w porządku,

np. “Nie przygotuję tych materiałów na jutro, bo musiałbym siedzieć dzisiaj długo w nocy, Ŝeby je przygotować. Tym bardziej, Ŝe ostatnio bardzo zaniedbuję swoje Ŝycie osobiste” /nadmierne usprawiedliwianie się, argumentowanie/. Usprawiedliwiaj się tylko wówczas, gdy popełniłeś błąd lub czegoś nie dopatrzyłeś; • pouczać czy krytykować drugą osobę, np.: “Nie dam ci tych materiałów, bo jesteś nieodpowiedzialny”; • szukać pretekstów, np.: “Nie mogę ci dać mojego sprawozdania, bo muszę sam

dzisiaj z niego skorzystać”; • oszukiwać, np.: “Nie poŜyczę ci pieniędzy; zapomniałem portfela”; • robić aluzji, np.: “A moŜe ty dzisiaj mi poŜyczysz pieniądze?”; • ulegać, np.: “No, dobrze. Zrobię to dla ciebie, ale ostatni raz”; • ujawniać swój Ŝal czy pretensje; atakować, np.: “Jak mogłeś zgodzić się na ten

termin wyjazdu bez uzgodnienia tego ze mną?! WciąŜ myślisz tylko o sobie!” PowyŜsze warianty odmowy nie są zasadne, bowiem Twój partner ma prawo wyraŜać swoje prośby i oczekiwania nie naruszając granic Twojego terytorium, a więc jest równieŜ w porządku. Nie ma więc powodu obraŜać go, obwiniać, atakować, Ŝalić się mu.


16

W sytuacji, gdy ktoś w dalszym ciągu molestuje nas o poŜyczkę /mimo asertywnej odmowy/, nie moŜemy dopuścić, aby rządziły nami silne emocje negatywne. Często zdarza się, Ŝe ludzie w takich sytuacjach ulegają partnerowi, rezygnując ze swojego prawa do odmowy lub reagują agresywnie i atakują partnera, naruszając tym samym jego prawa. Pomocną metodą jest tutaj “metoda zdartej płyty”. Idea tej metody polega na tym, aby nie poddać się destrukcyjnym emocjom i jednocześnie obronić własne interesy bez naruszania godności drugiego człowieka i bez zrywania kontaktu z nim. Przykład: A: “Czy moŜesz poŜyczyć mi 100 tysięcy?” B: “NIE po Ŝyczę ci, bo mi nigdy nie oddajesz” /asertywna odmowa/. A: “Proszę cię, poŜycz. Teraz na pewno ci oddam”. B: “Rozumiem , Ŝe masz dobre chęci, ale nie po Ŝyczę ci, bo mi nie oddajesz” /podtrzymanie kontaktu i powtórzenie/. A: “Myślałem, Ŝe moŜna na ciebie liczyć. PoŜycz!” B: “Nadal mo Ŝna na mnie liczy ć. Jednak nie poŜyczę ci pieniędzy, bo mi nie oddajesz. Źle się czuję w tej sytuacji” /podkreślenie, Ŝe w znajomości nic się nie zmieniło; ”zdarta płyta”/. A: “Tak na ciebie liczyłem. Jesteś moim przyjacielem i odmawiasz mi pomocy?” B: “Rozumiem, Ŝe liczyłeś na mnie w tej sprawie. Nadal jestem twoim przyjacielem. Ch ętnie pomog ę ci w innych sprawach w miar ę swoich moŜliwo ści, ale nie po Ŝyczę ci ...” /podkreślenie, Ŝe obecna sytuacja nie zawaŜy na przyszłości; ”zdarta płyta”/. A: “Zawiodłem się na tobie. Naprawdę myślałem, Ŝe mi pomoŜesz”. B: “Zdaję sobie sprawę, Ŝe moŜesz czuć zawiedzony. Nie chc ę, aby nasza znajomo ść się popsuła. Jednak nie po Ŝyczę ci pieni ędzy, poniewa Ŝ mi nie oddajesz”. “ Zdarta płyta” zawiera dwa istotne elementy przeciwstawiania się presji i manipulacji /np. wpędzaniu w poczucie winy/: 1. zdanie-klucz , powtarzane wielokrotnie, stanowczo i bardzo spokojnie; 2. podtrzymywanie kontaktu - poprzez nawiązywanie do argumentacji partnera

/parafraza/ i wyraŜanie własnych uczuć /informacja zwrotna/, np.: “Rozumiem, Ŝe jest ci przykro. ZaleŜy mi, Ŝebyś się na mnie nie pogniewał, ale...”

4.1. Asertywna obrona własnych praw w sytuacjach społecznych. W sytuacjach społecznych mamy takie samo prawo do bycia sobą, jak w sytuacjach prywatnych. Problemy z obroną własnych praw w takich sytuacjach mogą wynikać m.in. z braku świadomości własnych praw, bądź z koncentrowania się nie na zadaniu do wykonania, ale na partnerze, relacji między osobami czy teŜ - na sobie.


17

Brak świadomo ści własnych praw powoduje, Ŝe niektórzy ludzie, przekraczając drzwi urzędu czy sklepu, czują się jak na obcym terenie. Dzieje się tak dlatego, Ŝe w miejscach wymiany usług społecznych /punkty usługowe, urzędy, kawiarnie/, dla wielu osób nie jest jasne, czyją własnością - w sensie psychologicznym - jest to miejsce. Pracownicy, chroniąc swoje prawa, dąŜą do narzucenia ich na całym terenie wymiany społecznej, np. urzędnik poleca interesantom stać w ciszy, “ groŜąc”, Ŝe w przeciwnym wypadku nie obsłuŜy Ŝadnej osoby. Z kolei interesanci, chcąc jak najsprawniej załatwić swoje sprawy, często naruszają moŜliwości adaptacyjne pracowników, np. pouczają ekspedientkę, aby szybciej wykonywała swoją pracę, przeszkadzając jej złośliwymi uwagami. Obie grupy mają prawo do obrony swoich praw w ramach swojego terytorium. Obie grupy - zarówno ci, którzy tam pracują, jak i ci, którzy tam przychodzą - znajdując się w miejscu wymiany usług społecznych - są u siebie. JeŜeli dokonujemy transakcji - mamy prawo stworzyć sobie warunki umoŜliwiające dokonanie wyboru - np. klient moŜe dokładnie obejrzeć i przymierzyć ubranie, które chciałby zakupić. Mamy prawo do uzyskania szczegółowej informacji /np. na temat oferowanego towaru/, dokonać wyboru zgodnie z własnymi interesami /np. nie zdecydować się w ogóle na zakup/. Mamy prawo dać wyraz swojemu zadowoleniu bądź niezadowoleniu ze sposobu, w jaki jesteśmy traktowani. WaŜne jest, aby w kaŜdej sytuacji mieć jasność, co stanowi nasze prawo, a co moŜna uzyskać jedynie dzięki dobrej woli pracowników danego miejsca. JeŜeli przychodzimy do naszego menedŜera będąc wcześniej umówieni na spotkanie i spotykamy się z odmową przyjęcia, moŜemy naciskać, aby spotkanie się jednak odbyło. JeŜeli jednak zgłaszamy się do niego bez wcześniejszego zaanonsowania, bądź po godzinach jego pracy, musimy przyznać mu prawo do wyraŜenia odmowy. Wiele osób nie róŜnicuje tych dwóch sytuacji i mając określone prawa, pokornie o nie prosi, a następnie reaguje poczuciem krzywdy w przypadku uprawnionej odmowy. 5. WyraŜanie własnych opinii i przekona ń. Niektórzy ludzie przyzwyczaili się oceniać cudze i własne przekonania z punktu widzenia ich zgodności z prawdą obiektywną wierząc niezbicie, Ŝe taka prawda istnieje. KaŜda opinia musi być dla nich albo prawdziwa, albo fałszywa. JeŜeli dwie osoby mają opinie odmienne, oznacza to, Ŝe naleŜy zmierzyć się ze sobą, bowiem tylko jedna opinia jest zasadna. Ten, kto ma rację, czyja opinia jest słuszna, jest wówczas “ w porządku”; ten, kto nie ma racji i wygłasza fałszywą opinię, jest “ nie w porządku”. Biorąc za punkt wyjścia kategorię “ bycia w porządku” moŜna wyodrębnić cztery postawy, które komunikujemy otoczeniu: 1. Ja jestem w porządku lecz ty nie jesteś w porządku. 2. Ja jestem nie w porządku, ale ty jesteś w porządku. 3. Ja jestem nie w porządku i ty jesteś nie w porządku.


18

4. Ja jestem w porz ądku oraz ty jeste ś w porz ądku. Jest to zachowanie asertywne, bowiem nadawca nie podwa Ŝa swojego prawa do bycia sob ą i nie kwestionuje tego prawa w odniesieniu do partner a relacji.

Osoba, która nie zachowuje się asertywnie, stykając się z odmienną opinią i czując się w związku z tym “nie w porządku”, moŜe starać się zminimalizować to nieprzyjemne doznanie np. usprawiedliwiając się: A: “Oglądałam ostatnio film F/X”. B: “śartujesz chyba! Oglądasz takie beznadziejne, banalne filmy?” A: “No, wiesz... Jestem taka zmęczona po pracy, Ŝe sama nie wiem, co z tym zrobić. Chyba mnie rozumiesz? Tyle godzin pracuję i prawie nie mam odpoczynku.” Argumenty uŜyte przez osobę A nie miały Ŝadnego związku z filmem, ale udowodniła sama sobie, Ŝe - mimo obejrzenia banalnego filmu - jest jednak “w porządku”. Innym sposobem uniknięcia poczucia “ bycia nie w porządku” jest udowadnianie drugiej osobie, jak bardzo ona “jest nie w porządku”, np.: A: “Oglądałem wczoraj film F/X. Fajny film, bardzo mi się podobał”. B: “śartujesz chyba? Nie uwierzę, Ŝe oglądasz takie beznadziejne filmy!” A: “Oglądałeś inne filmy tego rodzaju?” B: “Obejrzałem kiedyś jeden i to mi wystarczyło.“ A: “Jak moŜesz się wypowiadać na ten temat, skoro nawet nie masz porównania? Czy nie uwaŜasz, Ŝe twoje sądy są powierzchowne?” Podobnie, jak w pierwszej scence, argumenty osoby A nie wiąŜą się z filmem. SłuŜą odwróceniu sytuacji: osoba A chcąc uniknąć swojego zawstydzenia czy zmieszania, sama zawstydza osobę B. Przenosi tym samym spór na terytorium partnera. Nie jest to strategia wymiany, ale walki. W jaki sposób prezentowa ć swoje przekonania i utrzyma ć się przy nich w sytuacji, gdy partner ma odmienne zdanie? • Ujawnij rozbieŜność opinii, akcentując postawę akceptacji dla tego faktu: “Widzę, Ŝe mamy całkowicie odmienne zdania w tej sprawie”. “Rozumiem, Ŝe podobał ci się film F/X. Z kolei dla mnie temat był zbyt banalny, jednak fabuła okazała się intrygująca” / parafraza, czyli powtórzenie własnymi słowami poglądów swoich i partnera i zaakcentowanie rozbieŜności/. • Zamiast udowadniać, odwołuj się do siebie. Powiedz prawdę o swoich poglądach. “Rozumiem, Ŝe mamy zupełnie inne upodobania. Niemniej jednak, taka jest prawda: oglądałem ten film z duŜą przyjemnością”. • Prezentuj, a nie argumentuj.


19

Podczas wymiany opinii nie musisz przekonywać partnera do swojego zdania. Zamiast propagować swoje podejście, przedstaw je tak, aby było ono zrozumiałe dla drugiej osoby. • Demaskuj aluzyjną argumentację. JeŜeli rozmówca jest zaniepokojony róŜnicą zdań i zaczyna wywierać presję poprzez stosowanie aluzyjnej argumentacji, czyli sugerując, Ŝe nie powinieneś myśleć tak, jak myślisz, doprowadź do wyraŜenia opinii wprost i odpowiedz tak, jak na krytykę: Przykład: A: “Bardzo lubię ksiąŜki KałuŜyńskiego”. B: “ Dziwi mnie to, co mówisz. To są bardzo specyficzne pozycje i zazwyczaj podobają się ludziom zmanierowanym”. A: “Czy chcesz przez to powiedzie ć, Ŝe jestem zmanierowany?” /demaskowanie aluzji/. B: “AleŜ nie. Podoba mi się twój gust i stąd teŜ dziwię się, Ŝe lubisz takie ksiąŜki”. A: “Tak, szanuję tego autora i przepadam za tym, co pisze i mówi”. 5.1. WyraŜanie uczu ć pozytywnych. Wiele osób nie potrafi wyraŜać uczuć pozytywnych. Osoby nie wyraŜające uczuć pozytywnych argumentują swoją postawę w róŜnorodny sposób /np.: “Nie ma potrzeby mówić o uczuciach pozytywnych, bo osoba, do której coś czuję i tak wie o tym”; “JeŜeli będę mówił o uczuciach zbyt często, wówczas uczucia wygasną, spowszednieją”/. Argumenty takie są ochroną przed uczciwym i prawdziwym wyraŜaniem siebie. Mimo Ŝe wiele osób ogranicza wyraŜanie uczuć pozytywnych do słów lubię cię, kocham cię, nie moŜemy zapominać o tym, Ŝe istnieje zarówno wiele odmian tych uczuć, jak i wiele trafnych sformułowań pozwalających informować otoczenie o tym, co i w jaki sposób budzi naszą pozytywną reakcję: - Lubię z tobą rozmawiać. - Chciałbym pani podziękować. - ZaleŜy mi na tobie. - Świetnie czuję się w twoim towarzystwie. - Lubię sposób, w jaki mnie słuchasz. - Mam do ciebie zaufanie. - Sprawiłaś mi radość tym prezentem. - Cieszę się, Ŝe pamiętałaś o moich imieninach. - Podziwiam pana za odwagę. - To, co powiedziałeś, sprawiło mi duŜą przyjemność. - Jestem mile zaskoczony, Ŝe pan telefonuje. - Gratuluję ci udanego wystąpienia. - Mówisz w interesujący sposób. 5.2. WyraŜanie uczu ć negatywnych .


20

Uczucia negatywne mają róŜne odcienie i stopnie natęŜenia. Takimi uczuciami mogą być: gniew, złość, irytacja, niezadowolenie, niechęć, rozdraŜnienie, frustracja, wściekłość itp. Uczucia negatywne pełnią dwie funkcje: informacyjną /sygnalizując, Ŝe dzieje się coś niepoŜądanego/ i energetyczną /dostarcza energii do zmiany niepoŜądanego stanu/. Trzy sposoby wyra Ŝania uczu ć negatywnych: 1. Agresywny. Człowiek dąŜąc do zmiany zaistniałej sytuacji, podejmuje działania nastawione na zniszczenie lub uszkodzenie obiektu wywołującego niepoŜądane uczucia. Człowiek agresywny pragnie nie tylko zmiany tego, co mu przeszkadza, ale chce teŜ w pewnej mierze zadać ból drugiej osobie. 2. Pasywny. Człowiek zdaje sobie sprawę ze swojego niezadowolenia, przeŜywa je wewnątrz siebie nie podejmując Ŝadnych otwartych działań dla zmiany niepoŜądanego stanu rzeczy. W konsekwencji organizm zostaje obciąŜony napięciem emocjonalnym, które wpływa na pojawianie się problemów somatycznych /ból głowy, choroby/ i psychologicznych /narastanie Ŝalu, wrogości wobec świata, rosnące poczucie niezrozumienia i wyobcowania/. 3. Asertywny. Człowiek koncentruje się na zadaniu, jakim jest zmiana niepoŜądanego elementu rzeczywistości. Osoba wyraŜająca gniew pozwala sobie na ekspresję uwalniającą ją od napięcia czyniąc to w sposób nie raniący innych ludzi. Asertywne wyraŜenie złości nie jest jednoznaczne z niekontrolowanym wybuchem. Jest zachowaniem dojrzałego człowieka nastawionego na osiągnięcie własnych zamierzeń. Pomocn ą metod ą jest tzw. stopniowanie reakcji, składaj ące się z czterech etapów . Etap I: udzielenie informacji. . Gdy czyjeś zachowanie przeszkadza Ci, draŜni Cię, zwracasz mu uwagę na jego zachowanie i prosisz, aby zachowywał się inaczej. Informujesz drugą osobę o tym, co dzieje się z Tobą w związku z jego zachowaniem. Najczęściej ludzie przeszkadzają innym nie wiedząc o tym, natomiast po uzyskaniu informacji, Ŝe ich zachowanie komuś przeszkadza, na ogół zmieniają je. Np.: wspólnie z kolegą pracujesz nad trudnym zadaniem. Wspólnie konsultujecie swoje pomysły. Kolega ma zastrzeŜenia do Twojej pracy. Swoje zastrzeŜenia wyraŜa w ostrej, nieprzyjemnej formie. Mówisz spokojnie: “Rozmawiasz ze mną bardzo ostrym tonem. Proszę, przestań, bo jest to dla mnie bardzo nieprzyjemne”. Etap II: wyra Ŝanie uczu ć.


21

JeŜeli ktoś nie zmienia swojego zachowania mimo tego, Ŝe juŜ wie, Ŝe przeszkadza Ci ono, daj wyraz swojemu rozdraŜnieniu /niezadowoleniu/. Ponownie naciskaj na zmianę zachowania, tym razem bardziej stanowczo. Mimo zwrócenia uwagi, Twój współpracownik nadal podnosi na Ciebie głos. Jest coraz bardziej zapalczywy i nieprzyjemny. Zwracasz się do niego ponownie: “Proszę, przestań na mnie krzyczeć. Nie mogę prowadzić z Tobą rozmowy, ani tym bardziej - współpracować, kiedy cały czas podnosisz na mnie głos”. Mówisz to głośniej i bardziej zdecydowanie. Etap ten moŜe się przeciągać. JeŜeli osoba A powtarza zachowania gniewające osobę B, moŜe to trwać kilka godzin, kilka dni czy tygodni. W tym etapie orientujesz się, czy Twój partner jest skłonny zaadaptować się do warunków przez Ciebie zaproponowanych. Etap III: przywołanie “zaplecza”. JeŜeli partner juŜ wie, Ŝe jego zachowanie przeszkadza Ci i mimo, iŜ wyraziłeś niezadowolenie, on kontynuuje swoje zachowanie, poinformuj go, co uczynisz, gdy go nie zmieni. Mimo bardziej stanowczego zwrócenia uwagi koledze, ten nadal podnosi głos na Ciebie i dodatkowo robi nieprzyjemne uwagi. Mówisz: “JeŜeli nadal będziesz w ten sposób się do mnie zwracał, nie będę z tobą rozmawiać....” Zaplecze to coś, do czego moŜesz się odwołać lub coś, co moŜesz zrobić, aby przerwać niekorzystną dla siebie sytuację. Zaplecze róŜni się od groźby tym, Ŝe nie uŜywasz go w celu ukarania drugiej osoby, lecz w celu obrony swoich praw. UŜytecznym zapleczem jest tu kontakt z drugą osobą. JeŜeli czyjeś zachowanie przeszkadza Ci, moŜesz odmówić /w pewnym zakresie lub całkowicie/ kontaktu z tą osobą. JeŜeli nie chcesz bądź - ze względów strategicznych - nie moŜesz przerwać kontaktu; jeŜeli nie moŜesz zmienić rzeczywistości, moŜesz przynajmniej konsekwentnie informować otoczenie o tym, co Ci nie odpowiada. Udzielając takiej informacji, korzystasz z tzw. zaplecza psychologicznego. W sytuacji przedstawionej powyŜej moŜesz poinformować swojego współpracownika: “Mimo Ŝe Cię prosiłem, nie zmieniłeś swojego zachowania. Nadal pracujemy wspólnie. Jestem zdecydowany kontynuować tę współpracę, bo cenię sobie twoje doświadczenia. Chciałbym jednak, abyś wiedział, Ŝe jestem niezadowolony z twojego zachowania w stosunku do mnie i pozostaję po naszych rozmowach w przekonaniu, Ŝe powinieneś dyskutować ze mną spokojnie i bez zbędnych uwag.” Informacja o poŜądanym przez nas kształcie rzeczywistości musi być przekazana otwarcie i stanowczo, zaś nasze oczekiwania powinny być realistyczne i uzasadnione.


22

Etap IV: skorzystanie z zaplecza. JeŜeli nic nie zmienia się w zachowaniach partnera, robisz to, co zapowiedziałeś. Wspomniany juŜ kolega nie zmienia swojego zachowania; nadal podnosi głos i robi Ci uwagi. Przestajesz z nim rozmawiać. Wybieraj takie zaplecze, z którego w razie potrzeby skorzystasz /przy zapleczu emocjonalnym etap trzeci jest jednocześnie etapem IV/. Podstaw ą powy Ŝszego działania jest przyj ęcie odpowiedzialno ści za działanie w taki sposób, w takich relacjach z otoczeniem i w takim otoczeniu, które nam odpowiada. Bł ędem jest intensywne reagowanie, poniewa Ŝ powoduje ono zbyt silny nacisk na zmian ę zachowania partnera i w konsekwencji - jego opór. 6. Asertywne krytykowanie i przyjmowanie ocen. 6.1. Krytykowanie. W Ŝyciu zawodowym i prywatnym nie do uniknięcia są sytuacje, w których krytykowane są nasze pomysły lub zachowania. KaŜdemu z nas zdarza się krytykować bądź - być krytykowanym. RozwaŜając często spotykaną w pracy zawodowej sytuację, np. dyskutowanie róŜnorodnych propozycji czy projektów, trudno wręcz wyobrazić sobie usilne powstrzymywanie się uczestników spotkania od krytyki pojawiających się pomysłów. Wprowadzenie zasady niekrytykowania /postulowane często przez zwolenników tak chętnie wykorzystywanej w Ŝyciu zawodowym idei “ burzy mózgów”/, jest trudne do konsekwentnego stosowania i sprowadza się do unikania rzetelnej dyskusji. Umiejętność konstruktywnej krytyki jest niezbędna w asertywnym, twórczym działaniu. 6.1.1. Podstawowe bł ędy popełniane podczas krytykowania pomysłów. 1. Ustawianie się w pozycji wszystkowiedzącego i nieomylnego autorytetu /dobierane są wówczas słowa mające wykazać, Ŝe pomysł jest nietrafiony, gdy tymczasem nam się wydaje, Ŝe jest zły/. 2. Traktowanie pomysłu jako niezróŜnicowanej całości, która nie jest nic warta, gdy tymczasem większość pomysłów ma swoje lepsze i gorsze strony. Słyszymy więc: “To nierealny /nieudany, bezsensowny itd./ pomysł”, zamiast słyszeć: “W tym pomyśle podoba mi się ....” 3. Nieuzasadnianie lub pozorne uzasadnianie krytyki.


23

Mówimy np.: “Wiadomo, Ŝe to nie będzie działać”, gdy tymczasem nie jest to oczywiste samo przez się. Częste jest teŜ powoływanie się na bliŜej nieokreślonych specjalistów /”To juŜ tyle razy mówiono”/ lub ogólnikowo potraktowanych ludzi obdarzonych autorytetem /np. “Amerykanie dawno juŜ nie stosują takich rozwiązań”; “Czytałem artykuł, w którym uczeni negowali takie rozwiązania”/. 4. Bezosobowość krytyki. Zbyt często stwierdzamy, Ŝe coś po prostu jest złe, zamiast powiedzieć, Ŝe nam się nie podoba. Dokonujemy w ten sposób naduŜycia polegającego na “ podpinaniu” własnych sądów pod rzekomo istniejący i kategorycznie obowiązujący sąd ogólny. Zastrze Ŝenia powinny wi ęc być wyra Ŝane za pomoc ą zwrotów: “Nie podoba mi się to, Ŝe....”, “Nie rozumiem dlaczego...”, “Na twoim miejs cu najpierw upewniłbym si ę, czy...”. 5. “Szufladkowanie”. Zabieg ten polega na uŜywaniu magicznych formuł lub specjalistycznych terminów w celu zdyskredytowania nowego pomysłu. Mówimy np.: “To jest czysty redukcjonizm!” i w ten sposób osiągamy dwa cele: szufladkujemy pomysł do niezbyt powaŜnej kategorii oraz wykazujemy jego nikłą oryginalność. JeŜeli ktoś nie wie, co to jest redukcjonizm i dlaczego jest niewłaściwy, moŜe mu brakować odwagi, aby przyznać się do tego. Istnieje wiele zwrotów językowych stosowanych powszechnie w celu jawnego lub zakamuflowanego krytykowania cudzych pomysłów. W literaturze przedmiotu określa się je mianem “morderczych zwrotów” /”idea killers”/. Ćwiczenie. Cel: kształtowanie umiejętności konstruktywnego krytykowania pomysłów. 6.1.2. W jaki sposób konstruktywnie krytykowa ć pomysły? 1. WyróŜnić i wypowiedzieć na głos trzy powody, dla których wydaje nam się, Ŝe jest

to propozycja istotna i wartościowa. 2. Wybrać jeden najwaŜniejszy powód, dla którego pomysł nie podoba się nam. 3. Wyrazić zastrzeŜenia w formie: “Co by tu zrobić, Ŝeby...” /np. “Ŝeby pomysł nie

zawierał wad”/. Np. pomysł spędzenia kilku godzin w windzie moŜna skrytykować następująco: “Podoba mi się ta myśl, bo /tu wymieniamy dwa-trzy powody/, ale co by tu zrobić, Ŝeby to nie przeszkadzało innym uŜytkownikom windy?” 4. Poszukiwanie odpowiedzi na powyŜsze pytanie. PowyŜszy sposób krytykowania zakłada, Ŝe zamiast odrzucać proponowane rozwiązanie


24

/np. “To niemoŜliwe, bo mieszkańcy na to nie pozwolą”/, pytamy co naleŜy zrobić, aby pomysł nie wymagał odrzucenia. MoŜna uŜywać ekwiwalentnych sformułowań, np. “W jaki sposób?” /zapobiec negatywnym skutkom, urealnić pomysł itp./ Sytuacja autora tak krytykowanego pomysłu jest zasadniczo odmienna niŜ wtedy, gdy podkreślamy tylko złe strony propozycji. W odpowiedzi na tradycyjnie wyraŜoną krytykę, często udowadniamy - często wbrew zdrowemu rozsądkowi - Ŝe pomysł jest dobry. W proponowanym wariancie najpierw podkreśla się silne strony projektu, a następnie odpowiada na pytanie, “co zrobić, aby pomysł był jeszcze lepszy”. Zamiast tracić energię i czas na obronę pomysłu /i siebie samego przy okazji/, uŜywa się jej do ulepszenia pierwotnej idei. Przedstawiona technika nosi nazwę umysłowego ju-jitsu, bowiem jej idea polega na wykorzystaniu energii partnera w celu pokonania go. W tym wypadku mamy do czynienia z przekształcaniem energii zazwyczaj niszczącej nowe pomysły w energię, która jest w stanie je rozwijać. Mało szkodliwa krytyka powinna unikać powyŜszych błędów, a ponadto - korzystać ze zwrotów językowych podkreślających jej zasadność, precyzję i osobisty charakter. MoŜna spierać się, Ŝe są to tylko słowa, a nie istota rzeczy. Niemniej jednak słowa miewają magiczną moc, kształtują bowiem zachowanie nasze i partnera. Mogą teŜ wpływać na nasz sposób myślenia o problemie. 6.2. Przyjmowanie ocen. Umiejętność asertywnego przyjmowania uwag krytycznych jest duŜą sztuką. Wielu ludzi boleśnie przeŜywa krytyczne oceny, słysząc w nich ukryte podsumowanie: “jesteś do niczego”, “jesteś złym pracownikiem”. Krytykowany przeŜywa nierzadko trudne uczucia : poraŜki, krzywdy czy niesprawiedliwości, co powoduje, iŜ nie potrafi konstruktywnie stawić czoła ocenom. 6.2.1. Niewłaściwe sposoby przyjmowania krytycznych ocen. 1. Gromadzenie kontrargumentów. Wiele osób uwaŜając, Ŝe krytyka uderza w waŜne aspekty ich osobowości lub nie zgadzając się z uwagami, podejmuje walkę o zmianę opinii. Korzystają wówczas z tzw. gromadzenia kontrargumentów: A: “Jesteś bardzo niezorganizowany!” B: “Jak moŜesz tak mówić? PrzecieŜ w zeszłym miesiącu udało mi się wywiązać z terminów”. A: “Jednak w tym miesiącu masz juŜ duŜo zaległości. Nie pomyślałeś, Ŝe niekorzystnie odbija się to na wynikach całego zespołu...” B: “A kto przygotował ostatnio najtrudniejsze sprawozdania?”


25

A: “O ile pamiętam, inni zorganizowali prezentacje, których Ty nie zdąŜyłeś przygotować. Jesteś naprawdę chaotyczny w pracy”. Technika gromadzenia kontrargumentów jest mało skuteczna. Dyskusja toczy się na terytorium psychologicznym osoby B, której zachowanie podlega osądzaniu. 2. Atak. Niekiedy ludzie na krytykę i domniemany, zawarty w niej zarzut “bycia nie w porządku”, odpowiadają atakiem, chcąc udowodnić, Ŝe to mówiący nie jest w porządku. A: “ZauwaŜyłam, Ŝe znowu zwlekasz z przekazaniem raportu”. B: “No wiesz! Cały tydzień siedziałam nad tym raportem. Tyle rzeczy dodatkowo zrobiłam, a wcale nie musiałam się angaŜować. Tobie teŜ pomagałam przy nowym projekcie, juŜ nie pamiętasz?” A: ”PrzecieŜ cały zespół dyskutował nad nowym projektem, nie tylko ty”. B: “Jak moŜesz mi sugerować takie rzeczy! Ciągle słyszę tylko uwagi pod swoim adresem...” PowyŜszy sposób reagowania na krytykę stanowi swoistą inwazję, bowiem krytykowany /osoba B/ wkracza na terytorium psychologiczne rozmówcy /osoby A/, negatywnie ją ocenia, koncentruje się na obronie, zaczyna wyszukiwać argumenty itd. Takie postępowanie nie rozwiązuje zaistniałej sytuacji, natomiast zaognia ją, powoduje wyolbrzymienie problemu i konflikt. 3. Usprawiedliwianie się. Powodem usprawiedliwiania się jest łączenie treści krytycznych opinii z poczuciem winy. A: “Wiesz, zauwaŜyłem, Ŝe nadal powielasz ten sam błąd w kaŜdym sprawozdaniu.” B: “Chodzi ci o to, Ŝe jeszcze nie dopracowałem sprawozdania? Nie robię tego samego błędu. Jestem ostatnio zmęczony, mam sporo kłopotów, ciągle boli mnie głowa. Mam bardzo duŜo zajęć i w domu, i tutaj, więcej niŜ inni. Co dzień zostaję dłuŜej w pracy...” A: “A co ma zostawanie dłuŜej w pracy do rzeczy? Kiedy to jest potrzebne, kaŜdy z nas zostaje. Chciałem Ci tylko powiedzieć, Ŝe wciąŜ popełniasz ten sam błąd.” DłuŜsze zostawanie w pracy faktycznie ma niewiele wspólnego z powielaniem tych samych błędów. Osoba B nie odpowiada na konkretną treść, ale na ukryty - jej zdaniem - zarzut /”jesteś nie w porządku”/. 4. ObraŜanie się, zrywanie kontaktu, ucieczka. Sensem asertywnego radzenia sobie z krytyką moŜe być “poszukiwanie krytyki”, czyli umiejętne przejście od bolesnych ogólników do konkretu. Mówiąc inaczej -


26

naleŜy otwarcie skonfrontować się z zarzutami /równieŜ tymi ukrytymi i nie wyraŜanymi wprost/ i zdobyć niezbędne informacje. Na zarzut odpowiadamy pytaniem: “A co konkretnie masz mi do zarzucenia?” / “Jakie są konkretnie twoje zarzuty?” Przykład: A: “Sporządzone przez pana sprawozdanie jest do niczego”. B: “Przykro mi, Ŝe taka jest pańska ocena, ale jakie konkretnie s ą pańskie zarzuty? A: “Na przykład: zamieścił pan za mało danych liczbowych”. B: “Czy mam rozumieć, Ŝe jeŜeli uzupełnię te dane, to będzie to wystarczające?” A: “Nie! To sprawozdanie jest zbyt chaotyczne!” B: “Czy mógłby mi pan konkretnie wyja śnić, na czym polega chaos w tej pracy?” A: “NuŜy mnie pańska dociekliwość, ale powiem panu. Brakuje jasnego podziału na informacje z poszczególnych regionów kraju”. B: “Czy jeŜeli dokonam takiego uporządkowania i uzupełnię dane liczbowe, to sprawozdanie zostanie przyjęte?” A: “No, jeszcze warto popracować nad błędami stylistycznymi”. B: “Rozumiem, Ŝe jeŜeli uzupełnię brakujące dane, dokonam podziału na regiony i popracuję nad stylistyką, sprawozdanie będzie wystarczające?” A: “Tak; myślę, Ŝe to wystarczy”. B: “Dziękuję za uwagi. Rzeczywiście, muszę jeszcze dopracować to sprawozdanie”. W powyŜszym dialogu osoba B przeszła od wysłuchania ogólnej oceny do skonkretyzowania zarzutu i uzyskała informacje, co powinna zrobić. Jest to zdecydowanie lepszy sposób od unikania krytyki bądź odpowiadania w myśli krytyką /“uwaŜa mnie chyba za kiepskiego pracownika” lub “dlaczego on się mnie czepia?”/. W sytuacji, gdy popełniliśmy ewidentny błąd, właściwą reakcją będzie tzw. “uprzedzenie krytyki”. JeŜeli np. nie przyszedłeś na umówione spotkanie i wiesz, Ŝe partner będzie miał pretensje, uprzedź krytykę, /której moŜesz się w tej sytuacji spodziewać/, np.: “Przepraszam cię. Naprawdę bardzo mi przykro, Ŝe nie byłem na spotkaniu!” Podsumowanie: Podstawowe techniki asertywnego przeciwstawiania si ę manipulacjom: • asertywna odmowa • “zdarta płyta” • zamiana oceny na opinię • demaskowanie aluzji • “zamglenie” • poszukiwanie krytyki • uprzedzanie krytyki 6.2.2. Przyjmowanie pochwał.


27

Wbrew pozorom, nie kaŜdy potrafi umiejętnie przyjmować pochwały. W jaki sposób reaguje na pochwałę osoba nie umiejąca jej przyjąć? - peszy się i czuje się niezręcznie; nie wie, jak się zachować; - obniŜa wartość swojego sukcesu, przypominając spektakularne sukcesy innych /”Nie zrobiłem tego tak dobrze, jak koledzy z działu..”/; - obniŜa wartość swojej osoby przywołując klęski w innych dziedzinach /”Dobrze piszę na maszynie, ale wciąŜ mam kłopoty z obsługą komputera. Wszyscy to potrafią, a ja nie!”/; - nie dowierza chwalącemu, domaga się powtarzania pochwały, aby utwierdzić się w przekonaniu, Ŝe słyszy prawdę; - zaprzecza pochwale /”AleŜ skąd! Nie umiem tego robić dobrze!”/; - przeformułowuje pochwałę tak, aby nie dotyczyła jej osoby /”W tym nie ma mojej zasługi. Miałam po prostu duŜo czasu, Ŝeby zebrać wszystkie dane”/. Przyczyną takich zachowań jest niedowierzanie własnym moŜliwościom lub niewiara w siebie i swoje siły, odmawianie sobie prawa do przyjmowania uznania ze strony innych oraz liczne kompleksy blokujące nasze “ otwarcie się” na pozytywne bodźce płynące z zewnątrz. Kluczem do wyrobienia w sobie naturalnego reagowania na pochwały jest praca nad wzmocnieniem poczucia własnej wartości i zrozumienie, Ŝe jeŜeli jesteś wartościowym człowiekiem, zasługujesz na to, aby być szanowanym, docenionym i chwalonym! Tak, jak trzeba pogodzić się z myślą, Ŝe są osoby, które mają o Tobie negatywną opinię, chociaŜ uwaŜasz ją za niesłuszną; tak teŜ moŜesz czuć się “ w porządku”, gdy ktoś ujawnia głośno Twoje mocne strony. JeŜeli pochwała zgodna jest z Twoim s ądem na swój temat, odpowiedz chwal ącemu: “Dziękuję, miło mi to słyszeć”, “Cieszę się, Ŝe tak myślisz”, “Mam podobne zdanie na ten temat”, “TeŜ tak uwaŜam”, “Cieszę się, Ŝe mamy takie samo zdanie na ten temat”. JeŜeli czujesz, Ŝe pochwała stoi w sprzeczno ści z Twoim s ądem o sobie, odpowiedz:


28

“Myślę o sobie inaczej”, “Mam inne zdanie na swój temat”, “Nie myślę o sobie w ten sposób”. 7. Asertywno ść w kontakcie z samym sob ą. 7.1. Monolog wewn ętrzny. Ludzie mają często zwyczaj komentować w myślach minione wydarzenia; wspominają i analizują problemy, zadając sobie wiele pytań. Jesteśmy przyzwyczajeni do swojego “ wewnętrznego monologu”, dlatego teŜ nie zawsze zdajemy sobie sprawę zarówno z jego treści , jak i jej wpływu na nasze postawy i działania. Treść monologu wewnętrznego jest oznaką, w jaki sposób traktujemy samych siebie /akceptujący lub kwestionujący, koncentrujący się na zaletach lub słabych stronach, wyrozumiały lub wymagający/. Tworzenie monologu wewnętrznego jest zazwyczaj zachowaniem nawykowym. Rzadko próbujemy kontrolować sposób traktowania siebie samego. Treść takich monologów zaleŜy oczywiście od naszego aktualnego nastroju, sytuacji, w jakiej się znajdujemy i form aktywności, w których uczestniczymy, jednakŜe istnieje zestaw sformułowań, do którego niejednokrotnie się odwołujemy. Dotyczą one zazwyczaj: • Obrazu własnej osoby: “Jestem zbyt nieśmiały”. “Nie radzę sobie z podejmowaniem decyzji”. “Mam zdolności w tej dziedzinie”. “Kiepsko dzisiaj wyglądam”. • Stawiania wygórowanych warunków mających jakoby decydować o gotowości do asertywnego zachowania: “Powiedziałbym mu prawdę, gdybym był dyrektorem i miał władzę”. “Powiem mu, Ŝe mnie obraził, ale muszę odczekać kilka dni”. “Zrobię to, gdy sytuacja będzie juŜ nie do wytrzymania”. • Norm zachowania /”powinienem”...,”muszę”...,”nie wolno mi...”, “mam prawo...”/: “Nie powinienem odmawiać wykonania tej pracy”. “Powinienem częściej odwiedzać rodzinę”. “Muszę więcej pracować”. “Nie wolno mi robić mu przykrości”. “Mam prawo wypoczywać”. • Katastrofizowania: “Nie poradzę sobie”. “Wszyscy się zorientują, Ŝe jestem nieprzygotowany”.


29

“I tak go nie przekonam”. • Karania siebie. “Nie będę więcej próbował forsować swoich projektów, bo nigdy nie umiem ich obronić, gdy są atakowane”. “Zrezygnowałem z tego przedsięwzięcia. Nie jestem wytrwały”. “Jestem beznadziejny; wciąŜ powtarzam te same błędy”. Powtarzane sobie wewnętrzne uwagi charakteryzują się dwiema właściwościami: 1. Wpływają na nasze zachowanie jak “samo spełniające się przepowiednie”. Np.

osoby uparcie twierdzące, Ŝe nie poradzą sobie z danym zadaniem, mają zdecydowanie mniejsze szanse na uporanie się z nim niŜ osoby, które wierzą w swoje powodzenie.

2. Treść takich sformułowań w małym stopniu podlega świadomej weryfikacji, bowiem rzadko uświadamiamy sobie częstotliwość i charakter treści monologu wewnętrznego oraz ich wpływ na dalsze działania.

Uczucia nie są reakcjami całkowicie niezaleŜnymi od Twojej woli. Uczucia to reakcje, na które Ty sam się decydujesz. JeŜeli kontrolujesz swoje emocje, to nie musisz wybierać reakcji, które Ci szkodzą. Twoje wyobraŜenia o sobie samym mogą dodawać mocy, sprzyjać rozwojowi i samorealizacji, ale mogą teŜ skutecznie blokować, hamować rozwój i odbierać siły. Wystrzegaj się negatywnego myślenia o sobie, gdyŜ utwierdza Cię ono w przekonaniu, Ŝe “jesteś do niczego”. Z takim przeświadczeniem nie osiągniesz sukcesu, bowiem zamiast koncentrować się na rozwoju, skupiasz się na swojej niedoskonałości lub usuwaniu wad. Lepszym wariantem jest potrzeba rozwoju. Motywacja wynikająca z potrzeby rozwoju oznacza uŜywanie Twojej energii Ŝyciowej w celu osiągnięcia czegoś, a nie w celu poprawiania siebie. Naturalnym nast ępstwem wyboru potrzeby rozwoju jako motywacji jest osobista kontrola ka Ŝdej chwili Ŝycia. Kontrola oznacza, Ŝe Ty sam decydujesz o własnym Ŝyciu. Z niewiarą w siebie, niepewnością i ucieczką od odpowiedzialności za własny los często idzie w parze zaniŜona samoocena. Twoje zachowanie moŜe Ci się nie podobać w konkretnym przypadku, ale nie ma to nic wspólnego z poczuciem Twojej wartości. Mitem jest twierdzenie, Ŝe ma się o sobie tylko jedno wyobraŜenie, które przez cały czas jest albo negatywne, albo pozytywne. Masz wiele wyobraŜeń o sobie i zmieniają się one wielokrotnie, np. masz wyobraŜenie o tym, jaki jesteś pod względem intelektualnym, fizycznym, emocjonalnym, jak funkcjonujesz w społeczeństwie.


30

Twoje autoportrety są tak liczne, jak dziedziny Ŝycia, w których bierzesz udział. Wszystkie składają się na Ciebie - osobę, którą albo akceptujesz, albo odrzucasz. Kategoryczne, negatywne etykiety /”jestem niezorganizowany”, “jestem leniwy”/, które sam sobie przyklejasz, mogą Cię niszczyć. MoŜesz wówczas negować siebie przez samo identyfikowanie się ze “swoim negatywnym znakiem firmowym”, zamiast ze swoimi potencjalnymi moŜliwościami rozwoju. Wszystkie Twoje etykiety mają źródło w historii Twojego Ŝycia. Wszystkie negatywne stwierdzenia, które rozpoczynasz od słowa “jestem” są efektem uŜywania czterech stwierdzeń: “to ja”, “zawsze taki byłem”, “nic na to nie mogę poradzić”, “taka jest moja natura”. Negatywne etykiety umoŜliwiają Ci uniknięcie pracy i ryzyka zmiany oraz utrwalają zachowania, które przyczyniają się do ich powstania. JeŜeli oceniaj ąc samego siebie zaczynasz porównywa ć swoj ą osob ę z innymi lud źmi, spróbuj: • Upewnić się czy wybrałeś właściwy punkt odniesienia /nie porównuj się z wybitnie

zdolnymi, wybitnie bogatymi czy wybitnie atrakcyjnymi/. Nie daj się zwodzić ideałom. Są one potrzebne, ale nie po to, by być miarą Twojego sukcesu, uznania czy statusu.

• Pamiętać, Ŝe osiągnięcia, siła umysłu, sukcesy, piękno są pojęciami względnymi. W róŜnym czasie, miejscu, okolicznościach są one odmienne. • Odkryć własny sposób na Ŝycie. Przykro jest odkryć, Ŝe Ŝyje się zgodnie z “

programem” przeznaczonym dla innych. Musisz wypracować swój własny przepis, aby Ŝyć w zgodzie z sobą.

• Być świadomym ukrytego kosztu sukcesu. Masz jedno Ŝycie i dlatego warto przeŜyć je z wysoką samooceną. ZaleŜy ona wyłącznie od Ciebie, bowiem tylko Ty decydujesz, czy jest ona niska, czy wysoka. Nie postępuj tak, jak bohater anegdotki: “ Nikt mnie nie lubi, nikt!” “ Czy próbowałeś odkryć, dlaczego nikt cię nie lubi?” “Oczywiście, Ŝe tak....: jestem niepopularny”. Maskowanie braku pewności czy wiary w siebie arogancją i agresją nie wpływa korzystnie na Twoje relacje z innymi ludźmi. Nie trać więc energii na pozorowanie stanowczości, zdecydowania i siły, kiedy tak naprawdę nie jesteś w danym momencie pewny swojego. Najlepszym rozwi ązaniem jest nieustanna praca nad sob ą: • Odkryj swoje mocne i słabe strony. • Wybierz, co jest dla Ciebie wartościowe i w co wierzysz. Zadecyduj, jak powinno

wyglądać Twoje Ŝycie. • Nie pozwalaj ludziom krytykować Twojej osoby. Spraw, aby krytykowali problemy,

jakie stwarzasz.


31

• Planuj swoje cele Ŝyciowe. Niepowodzenia i poraŜki mogą być dla Ciebie informacją, Ŝe cele nie zostały właściwie sformułowane.

• Nie uŜywaj negatywnych określeń w stosunku do swojej osoby. Wmawiając sobie, Ŝe jesteś nudny, niepopularny, Ŝe Ci się nie wiedzie w pracy, koncentrujesz się na swoich słabościach, uwypuklasz je i prowokujesz swoje ewentualne niepowodzenia.

Sposoby eliminowania negatywnych “ jestem”: 1. Zastępuj negatywne sformułowania “ jestem..” stwierdzeniami: “do dzisiaj

uwaŜałem, Ŝe będę taki”, “miałem zwyczaj tak się charakteryzować”. 2. Pamiętaj o czterech autodestrukcyjnych stwierdzeniach i kiedykolwiek zaczniesz

ich uŜywać, popraw pomyślane czy wypowiedziane sformułowania. Zmień: “taki jestem” na: “taki byłem”; “nic nie mogę na to poradzić” na: “mogę to zmienić, jeŜeli nad tym popracuję”; “zawsze taki byłem” na: “będę inny”; “taka jest moja natura” na: “uwaŜałem, Ŝe taka jest moja natura”.

W kreowaniu własnego pozytywnego wizerunku mogą pomóc Ci afirmacje oparte

na realnym obrazie własnej osoby. Afirmacje moŜna tworzyć poprzez: - sformułowanie osobistych wartości /”Być niezaleŜnym jest dla mnie waŜną

wartością”/; - odwołanie się do swoich praw /”Mam prawo się zdenerwować”/; - koncentrowanie się na pozytywnych doświadczeniach /”Wiele spraw załatwiłem

bardzo dobrze...”; “Są ludzie, którzy mnie lubią...”; “Potrafię mówić interesująco”/. • Pamiętaj, Ŝe to nie Tobie zdarzają się róŜne rzeczy, ale Ty sam sprawiasz , Ŝe

one się zdarzają. • Cały czas pracuj nad pozytywnym myśleniem o sobie, swojej wartości i swoim

miejscu w Ŝyciu. Nie oznacza to braku samokrytycyzmu. Próbuj zmiany i nie zwlekaj z nią. Zwlekanie to sztuka nadąŜania za dniem wczorajszym, ale i sztuka unikania jutra.

7.2. Wewnętrzne przeszkody w przyjmowaniu postawy człowieka dorosłego: poczucie winy i krzywdy. KaŜdemu z nas zdarza się czasem zachować w sposób, który sami oceniamy negatywnie. JeŜeli podejdziemy do tego w sposób dojrzały, będziemy czuli się odpowiedzialni za konsekwencje naszego zachowania i skupimy się na zmianie sytuacji. W jaki sposób wina staje się częścią systemu emocjonalnego człowieka?


32

1. Poczucie winy zostaje wpojone we wczesnym dzieciństwie i pozostaje w dorosłym człowieku jako relikt.

Jest to emocjonalna reakcja wywodząca się z manipulowania daną osobą w dzieciństwie. Mamy tendencję do poddawania się czynnikom wzbudzającym poczucie winy

/np.: “powinieneś się wstydzić...”, “gdybyś mnie kochał...”/. 2. Poczucie winy jest autonomiczną reakcją dorosłego spowodowaną naruszeniem

reguł lub kodu moralnego obowiązującego osoby dorosłe /np. ostre skrytykowanie kogoś, a następnie przejmowanie się tym/.

Jakie są psychologiczne “ korzyści” wynikające z poczucia winy? • Zrzucając odpowiedzialność za przeszłość, unika się pracy nad sobą. Łatwiej jest

pogrąŜać się w poczuciu winy z powodu przeszłości niŜ podjąć ryzyko i próbę pracy nad sobą.

• Poczucie winy moŜe przybrać formę powrotu do dzieciństwa, beztroskiego okresu, kiedy to inni podejmowali za Ciebie decyzje i troszczyli się o Ciebie. Nadal więc kierujesz się systemem wartości narzuconym przez innych.

• Poczucie winy pomaga zrzucić odpowiedzialność na innych. • MoŜesz uzyskać aprobatę innych ludzi /nawet gdy nie pochwalają Twojego

zachowania/ poprzez okazanie poczucia winy spowodowanego swoim zachowaniem. Mogłeś zrobić coś niepoŜądanego, ale za pomocą poczucia winy pokazujesz, Ŝe wiesz, jak naleŜy się prawidłowo zachować i starasz się dostosowywać do innych.

• Poczucie winy bywa wykorzystywane w celu wzbudzenia współczucia. Człowiek nie myśli wówczas, Ŝe poszukiwanie współczucia świadczy o jego niskiej samoocenie, bowiem skupia się na uzyskaniu współczucia niŜ na zachowaniu szacunku dla samego siebie.

Poczucie krzywdy takŜe oznacza utoŜsamianie się z “ niegrzecznym dzieckiem”. Poczucie krzywdy jest taką reakcją wewnętrzną na niekorzystne okoliczności zewnętrzne, która osłabia posiadaną przez człowieka siłę do zmiany tej sytuacji. Dzieje się tak dlatego, Ŝe poczucie krzywdy zakłada identyfikowanie się z “ pokrzywdzonym”, zaś “ pokrzywdzeni” są słabsi od “krzywdzicieli”. JeŜeli masz skłonność do reagowania poczuciem winy i krzywdy, moŜesz ją samodzielnie przezwycięŜyć przy pomocy odpowiedniej procedury. Najpierw jednak odpowiedz sobie na trzy pytania: 1. Czy jestem gotowy do zrezygnowania z korzyści, jakie odnosiłem w związku z tą skłonnością? 2. Czy naprawdę jestem gotowy do zrezygnowania z przyjemności udowadniania innym, jacy są niedobrzy? 3. Czy jestem gotowy do przyjęcia postawy “ jestem w porządku” i czy chcę przestać udowadniać to innym ludziom?


33

Ludzie, którzy przestaną czuć się winni i pokrzywdzeni i którzy przestaną grać w gry “oskarŜony-oskarŜyciel”, odnajdą się w nowej dla siebie rzeczywistości. Wbrew pozorom, nie dla kaŜdego z nas perspektywa porzucenia dobrze znanych problemów osobistych moŜe być atrakcyjna. Trzy etapy procedury asertywnego przezwyci ęŜania poczucia winy i krzywdy: 1. Etap I. Spójrz na przeszłość jako na coś, czego nie moŜesz zmienić. Zapamiętaj zdanie: “Moje poczucie winy czy krzywdy ani nie zmieni prze szłości, ani nie uczyni ze mnie lepszego człowieka”. Zaplanuj asertywne rozwiązania konkretnych sytuacji. Rozwiązanie to powinno zakładać zmierzenie się z sytuacją, a nie osobami. Efektem powinna być zmiana sytuacji. 2. Etap II. Wyobraź sobie zaplanowane zachowanie sprawdzając, jakie teksty anty-asertywne wywołuje ono w Twojej świadomości. Zamień teksty negatywne na zdania pro-asertywne. JeŜeli ktoś rozwaŜa zdanie anty-asertywne: “On się ze mną nie liczy”, oznaczające dla niego: “ Nie jestem wart tego, aby się ze mną liczył”, powinien znaleźć zdania, które dodadzą mu mocy do zachowania asertywnego. Takimi zdaniami mogą być: “Jestem warto ściowy”, “Chc ę dbać o siebie”, “Mam prawo oczekiwa ć szacunku dla siebie”. 3. Etap III. Zrób to, co zaplanowałeś w etapie i koncentrując się na zadaniu, a nie na relacji z osobami występującymi w tej sytuacji. W trudnych momentach korzystaj z tekstów pro-asertywnych. Oceń prawdziwe konsekwencje swojego zachowania. Nie próbuj podejmować intuicyjnie decyzji o swoim Ŝyciu. WaŜne jest, aby nie robiąc nic wbrew swojej woli, przekonaniom, racjom i świadomie wybierając określony sposób zachowania, mieć zawsze na względzie istotne dla siebie wartości i świadomie decydować się na konkretny wybór, nie zaś - czuć się zmuszonym, poddanym presji otoczenia bądź bezradnym w związku z nieumiejętnością obrony.


34

Relecana literatura Dyer W. Wayne. Pokochaj siebie. Wydawnictwo Hermes, Poznań 1994. Gut J., Haman W. Docenić konflikt. Wydawnctwo kontrakt, Warszawa 1993. Fijewski P. Jak rozwinąć skrzydła. Intra, Warszawa 1993. Król-Fijewska M. Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Intra, Warszawa 1992. Prince G. The Practice of Creativity. Harper and Row, New York 1970. Rees S., Graham R. Assertion training: how to be who you really are. Routledge, London 1991.

Documents

Jak by ćasertywnym? - EQUAL · 2012-06-05 · Jak by ć asertywnym? 3 Asertywno ść 1. Poj ęcie asertywno ści.Agresywno ść-asertywno ść-uległo ść. Asertywno ść to umiej