UNIVERZITET U BANJOJ LUCIEKONOMSKI FAKULTET BANJA LUKA

IZVJETAJ O NOVANIM TOKOVIMAPristupni rad

Predmet: Raunovodstveno izvjetavanje u funkciji menadmentaMentor: Prof. dr Snjeana Rakovi TubiStudent: Nataa JefteniIndeks br. Odsjek: Smjer:

Banja Luka, oktobar 2013.

SADRAJ:

1. UVOD32. RAZRADA TEME42.1.Ciljevi i upotreba izvjetaja o tokovima gotovine42.2. Informacije koje prua izvjetaj o tokovima gotovine62.3. Klasifikacija gotovinskih tokova82.4. Forma izvjetaja o novanim tokovima92.5. Izrada izvjetaja o novanim tokovima102.6. Direktan metod sastavljanja izvjetaja o novanim tokovima142.7. Indirektan metod sastavljanja izvjetaja o novanim tokovima152.8. Slobodna novana sredstva-free cash flow172.9. Analiza izvjetaja o tokovima gotovine183. ZAKLJUAK204. LITERATURA21

1. UVOD

Izvjetaj o novanim tokovima je obavezan dio seta finansijskih izvjetaja svih preduzea. Definie se kao izvedeni finansijski izvjetaj u kojem su prikazani prilivi i odlivi gotovine po osnovu poslovne, investicione i finansijske aktivnosti u toku obraunskog perioda. Za upravljanje finansijama preduzea od velike vanosti je kontrola i upravljanje tokovima gotovine sa ciljem da prilivi obezbjede normalnu novanu reprodukciju utroenih poslovnih sredstava i isplatu dospjelih obaveza o rokovima dospjea. Permanentan uvid u tokove gotovine omoguava iznalaenje alternativa za saniranje eventualnih deficita ili upotrebu suficita gotovine za finansiranje rasta i razvoja preduzea ili otplatu dugova. Bez obzira na vanost kontrole i upravljanja tokovima gotovine tradicionalni finansijski izvjetaji, zbog obraunske osnove na kojoj se sastavljaju, ne pruaju relevantne informacije za taj proces.U sutini, izvjetaj o tokovima gotovine pokuava da premosti razliku izmeu obraunskog i gotovinskog rezultata aktivnosti, odnosno da kroz rearaniranje podataka sadranih u finansijskim izvjetajima, preduzee prui dodatan uvid u izvore i upotrebu gotovine tokom posmatranog perioda. Izvjetaj o tokovima gotovine izraava sumarni efekat svih poslovnih odluka donjetih tokom perioda pokrivenog izvjetajem a omoguava sagledavanje i ocjenu mogunosti finansiranja poslovnih potreba iz rezultata poslovanja i ocjenu usklaenosti izvora i upotrebe finansijskih sredstava.Jak gotovinski tok je veoma bitan za postizanje glavnog cilja uprave, a to je likvidnost. Ako gotovinski tok premai iznos koji je potreban za redovne poslovne aktivnosti i njihovo irenje, kompanija nee morati da pozajmljuje novac radi proirenja poslovanja. Viak gotovinskog toka e se moi koristiti za smanjenje duga ili poboljanje njenog finansijskog poloaja, smanjivanjem koeficijenta zaduenosti izraenog odnosom obaveza i imovine. Izvjetaj o toku gotovine moe da pokae da li su aktivnosti uprave skoncentrisane na kratkoronim ili dugoronim odnosima.

2. RAZRADA TEME2.1. Ciljevi i upotreba izvjetaja o tokovima gotovine

Tokom svog istorijskog razvoja, raunovodstvo je koncipiralo i usavravalo bilans stanja i bilans uspjeha kao regularne finansijske izvjetaje koji prirodno rezultiraju iz raunskog okvira dvojnog knjigovodstva. Pri tome je bilans stanja zamiljen tako da prui statiku sliku vrijednosti i strukture sredstava koje preduzee koristi u obavljanju svoje aktivnosti, kao i kompoziciju izvora finansiranja tih sredstava u odreenoj taki vremena, koja je konvencionalno usvojena kao dan bilansiranja. Bilans uspjeha, pak, dobio je zadatak da izvjetava o finansijskim rezultatima poslovne aktivnosti preduzea za pojedinane periode vremena, koji su omeeni sa dva sukcesivna bilansa stanja, a koji su, takoe, konvencijom prihvaeni kao obraunski odnosno fiskalni periodi.Mada su ti bilansi neobino znaajni sa finansijskog stanovita, s obzirom da predstavljaju neophodan izvor informacija za finansijsku analizu i donoenje odluka o ulaganju u poslovna sredstva i pribavljanju izvora finansiranja, oni, ipak, nisu dovoljni za ocjenu svih relevantnih aspekata finansijske aktivnosti preduzea. Jedan od tih aspekata odnosi se, svakako, na dinamiku finansijskih tokova u preduzeu, koja obuhvata izvore i upotrebu finansijskih sredstava unutar pojedinih obraunskih odnosno fiskalnih perioda koji su pokriveni bilansom uspjeha.Analizi tog aspekta finansijske aktivnosti namjenjeni su specifino pripremljeni izvjetaji o tokovima finansijskih sredstava. U metodolokom smislu, naime, ovi izvjetaji ne predstvaljaju neposredno izvode iz raunskog okvira dvojnog knjigovodstva, ve se dobijaju manje ili vie izvedenim putem, posebnim rearaniranjem podataka koji su ve sadrani u periodinom bilansu stanja i uspjeha. [footnoteRef:1] [1: Krasulja, D., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Beograd, 1997 godina, str.99.]

Obzirom da se u izvjetaju o novanim tokovima prikazuju promjene u iznosu gotovine i gotovinskih ekvivalenata potrebno je poblie objasniti ove pojmove. Gotovinom i ekvivalentima gotovine nazivamo ona sredstva koja preduzee dri kao neophodnu rezervu likvidnosti spremnu za plaanje obaveza. Gotovina ukljuuje novana sredstva u kasi preduzea i depozite po vienju. Kod nas su to sredstva na iro-raunu. Raspoloivom rezervnom likvidnosti smatraju se i ekvivalenti gotovine. Oni obuhvataju kupljene hartije od vrijednosti izdate od drugih koje glase na vrlo kratak rok, obino do 90 dana, i koji se mogu brzo (uslovno reeno odmah) i lako pretvoriti u poznat iznos gotovine na otvorenom tritu novca ili kod poslovne ili centralne banke. Motiv kupovine ovih hartija od vrijednosti jeste zarada putem iskorienog diskonta od nominalne vrijednosti ili kamate na nominalnu vrijednost od dana kupovine do dana unovenja, tj. za vrijeme njihovog dranja u portfelju preduzea, a da se, zbog mogunosti promptnog konvertovanja u novac, ne ugrozi likvidnost preduzea. [footnoteRef:2] [2: Stevanovi, N., Upravljako raunovodstvo, Ekonomski fakultet Beograd, 2000 godina, str.245.]

Poslovni proces u preduzeu moe se objasniti i kao neprekidna konverzija gotovine u nenovana sredstva realitete, potraivanja i druga prava koja se zatim ponovo konvertuju u gotovinu. Smisao ove kontinuelne konverzije sastoji se u tome da se iz svakog poslovnog ciklusa izvue vie gotovine nego to je u njega uloeno. Taj viak primanja nad izdavanjem odnosi se prevashodno na realizovani i naplaeni neto dobitak koji preduzeu stvarno ostaje na raspolaganju za akumulaciju i ostale vidove neposlovne potronje. U skladu sa takvim uglom posmatranja, nenovana poslovna sredstva predstavljaju prosto neophodne tranzitne stanice u cirkularnom pretvaranju gotovine u gotovinu posredstvom raznih poslovnih i finansijskih operacija i transakcija. Taj cirkularni tok gotovine u preduzeu ima svoja dva aspekta: interni i eksterni. Interni tok je, po prirodi, regularan i odnosi se na ulaganje gotovine u fiksna sredstva, zalihe, trokove i rashode sa ciljem da se uveana vrate prodajom proizvoda i usluga za gotovo, naplatom potraivanja od kupaca ili, eventualno, prodajom fiksnih sredstava koja su ispala iz funkcije. Eksterni tok je manje redovan i pokazuje povremene izvore i upotrebe, prilive i odlive gotovine u preduzee i izvan njega koji doprinose proirenju ili suavanju internog toka. Misli se, naime, na primanja gotovine koja potiu iz novih zaduenja ili poveanja sopstevnih izvora finansiranja mimo redovnog poslovanja (subvencije, dotacije, premije i sl.), kao i na izdatke gotovine za otplatu glavnice duga, plaanja periodinih rashoda na ime kamate, izmirenje poreskih obaveza, neposlovnu potronju raspodjeljenog neto dobitka i sl. Permanentna finansijska kontrola i upravljanje ovim tokom neophodni su iz nekoliko razloga. U njihovoj je kompetenciji, pre svega, da obezbijede takvu cirkulaciju gotovine koja e omoguiti normalnu novanu reprodukciju utroenih poslovnih sredstava i isplatu finansijskih obaveza preduzea o rokovima njihovog dospjea. Svaki ozbiljniji zastoj u cirkulaciji gotovine, koji ima za posljedicu njen deficit u odnosu na tekue potrebe, moe da dovede do finansiranja redovnog poslovanja iz nepovoljnih izvora, poveanja finansijskih rashoda i slabljenja rentabilnosti, pogoranja kreditnog boniteta i opadanja likvidnosti pa, ak, i bankrotstva preduzea, ukoliko se doslovno respektuju finansijski kriterijumi privreivanja. Sa druge strane, svaki viak gotovine iznad redovnih poslovnih potreba neminovno se ispostavlja kroz smanjenje rentabilnosti ukupnih poslovnih sredstava. Mada se izvjestan prinos moe ostvariti i na bazi posjedovanja gotovine i njenih supstituta, prije svega u vidu kamate, poslovna sredstva se obino ne dre u toj formi u cilju privreivanja s obzirom da odbacuju, po pravilu, manju stopu prinosa u poreenju sa sredstvima koja su uloena u proizvodnju i prodaju proizvoda i usluga.Relevantne informacije, meutim, za kontrolu i upravljanje tokovima gotovine ne mogu se dobiti neposredno na bazi konvencionalnih raunovodstvenih metoda i postupaka koji su sraunati na periodino utvrivanje finansijskog stanja i uspjeha preduzea. Presudan razlog za tu neusklaenost lei, svakako, u injenici da se u raunovodstvu izvori i upotrebe, odnosno primanja i izdavanja gotovine ne registruju obavezno u istim periodima na koje su alocirani prihodi, trokovi i rashodi koji sa njima korespondiraju. Zbog toga se i moe desiti da preduzee u jednom periodu iskae iznad prosjeni poslovni i neto dobitak a da, ipak, osjeti krajnju nestaicu za gotovinom, kao to je mogue i obrnuta situacija da u periodu koji je zavren sa poslovnim gubitkom ostvari viak gotovine u odnosu na tekue potrebe. I ba taj nesklad u tokovima rezultata i gotovine doveo je do potrebe da se oni posebno utvruju i prezentuju. Dok se dinamiki tokovi rezultata poslovanja obraunavaju i iskazuju pomou bilansa uspjeha, periodini tokovi gotovine sumiraju se u posebnim izvjetajima. [footnoteRef:3] [3: Stevanovi, N., Upravljako raunovodstvo, Ekonomski fakultet Beograd, 2000 godina, str.248-250.]

2.2. Informacije koje prua izvjetaj o tokovima gotovine

Informacije iz izvjetaja, ako se na adekvatan nain poveu sa informacijama iz drugih finansijskih izvjetaja (bilans stanja, bilans uspjeha i nekih rauna glavne knjige) pomau menadmentu preduzea, ali i eksternim korisnicima, da dobiju uvid u likvidnost i solventnost preduzea. Informacije o novanom toku pomau korisnicima (upravnom odboru, menadmentu, bankama, povjeriocima, radnicima i dr.) u: ocjeni mogunosti preduzea da ostvari gotovinu i gotovinske ekvivalente i potrebu preduzea da iskoristi te gotovinske tokove, procjeni vrijednosti preduzea kao osnove za donoenje odluka o odreenim transakcijama sa preduzeem (kupoprodaja, preuzimanje, spajanje i sl.) njegove pouzdanosti sa stanovita likvidnosti i solventnosti, sposobnost preduzea da utie na iznose i vremenski raspored gotovinskih tokova u svrhu prilagoavanja promjenjenim mogunostima i okolnostima, poreenju poslovnih aktivnosti razliitih preduzea, jer novani tok iskljuuje mogunost korienja razliitih raunovodstvenih metoda za iste transakcije i dogaaje koji se tiu poslovnih aktivnosti.

Na osnovu prethodnog mogue je od strane menadmenta preduzea i vlasnika kapitala, na osnovu informacija iz izvjetaja o novanim tokovima, izvesti zakljuak: da li se radi o poslovnoj aktivnosti koja donosi ili zahtjeva odliv gotovine da li gotovinu donosi ili troi u poslovnim ili neposlovnim aktivnostima kako se finansira nedostatak ili koristi viak gotovine kakav je kvalitet ostvarene dobiti

Ove informacije su neophodne menadmentu i eksternim korisnicima finansijskih izvjetaja budui da raunovodstveno iskazana dobit u raunu uspjeha ne predstavlja stvarno raspoloivu gotovinu. Zato se dogaa da i profitabilni poslovi, koji nisu praeni primjerenim prilivima gotovine, mogu u preduzeu u podruju likvidnosti stvoriti tekoe.Od strane uprave preduzea izvjetaj o tokovima gotovine se koristi da bi se: procjenila likvidnost preduzea, utvrdila politika odreivanja dividende, izvrila analiza i procjena efekata glavnih poslovnih odluka ukljuujui i ulaganja u finansijske aktivnosti.

Investitorima izvjetaj o novanim tokovima prua informacije potrebne da bi se: ocjenila sposobnost kompanije da upravlja gotovinskim ekvivalentima sagledala sposobnost da generie budue gotovinske tokove ocjenila sposobnost da plaa obaveze ocjenila sposobnost da plaa dividende i kamate i stvorila mogunost da se predvide potrebe za dodatnim finansiranjem.

Pored navedenog izvjetaj se moe koristiti da bi se objasnile razlike izmeu neto dobiti iskazane u raunu uspjeha i neto gotovinskih tokova nastalih kao rezultat poslovnihaktivnosti. [footnoteRef:4] [4: Krasulja, D., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Beograd, 1997 godina, str. 101-102.]

2.3. Klasifikacija gotovinskih tokova

Izvjetaj o gotovinskim tokovima klasifikuje gotovinske primitke i gotovinske izdatke u tri osnovne kategorije aktivnosti: 1. redovno poslovanje, 2. investicione aktivnosti i 3. finansijske aktivnosti.

Poslovne aktivnosti preduzea ine glavne transakcije iz kojih proizilaze poslovni prihodi i rashodi. U ove aktivnosti ubrajamo: prodaju gotovih proizvoda, usluga i robe na eksternom tritu, plaanje obaveza prema dobavljaima po osnovu nabavke materijala, robe, transakcije plaanja razliitih trokova poslovanja (isplata proizvodnih i neproizvodnih usluga, isplate trokova zarade i drugih poslovnih rashoda) i plaanja drugih obaveza (za poreze i doprinose). Pored pomenutih, transakcije isplate kamata na pozajmljene izvore finansiranja (kamate na kredite, kamate na obveznice), kao i naplata kamate na plasirana novana sredstva, kamate na obveznice drugih preduzea i sline transakcije ine poslovnu aktivnost preduzea. Iz pomenutih poslovnih transakcija proizilaze pozitivni novani tokovi koji se nazivaju primanja gotovine i negativni novani tokovi koji se nazivaju izdavanja gotovine. Razlika primanja i izdavanja gotovine predstavlja neto novane tokove iz poslovne aktivnosti.Novani tokovi koji se javljaju u okviru poslovne aktivnosti utiu na bilans uspjeha, odnosno povezani su sa utvrivanjem prihoda i rashoda i determinisanjem neto dobitka. Neto novani tokovi od poslovne aktivnosti se uporeuju sa ostvarenim neto dobitkom iz bilansa uspjeha. Izmeu ove dvije vrijednosti rijetko stoji znak jednakosti. Razlog za to je u primjeni razliitih osnova za raunovodstveni obraun.Neto dobitak se obraunava kao razlika prihoda i rashoda u obraunskom periodu zasnovanih na potovanju principa realizacije i matching-a. Ova osnova za obraun dobitka se naziva tokovima rentabilnosti. Utvrivanje neto novanog toka iz poslovne aktivnosti zasniva se na novanim tokovima.Sastavljanje izvjetaja o novanim tokovima respektuje praenje kretanja gotovine. Nastanak izvjetaja o novanim tokovima zasniva se na konverziji ili prevoenju tokova rentabilnosti (prihoda i rashoda) na novane tokove (primanja i izdavanja gotovine). Prikazivanje novanih tokova iz poslovne aktivnosti preduzea ostvaruje se primjenom dva metoda: direktan i indirektan. Investicione aktivnosti se odnosi na vrednovanje i selekciju ulaganja iji je rok dui od jedne poslovne godine, odnosno ulaganja iji se efekti oekuju u dugoronom vremenskom periodu. Ovakvu vrstu transakcija ine nabavka nekretnina, postrojenja i opreme, nematerijalnih ulaganja i prodaja nekretnina postrojenja i opreme, kao i prodaja nematerijalnih sredstava. Pored pomenutog, investicionu aktivnost ine ulaganja u dugorone finansijske instrumente (akcije, obveznice), kao i aktivnosti prodaje tih instrumenata na finansijskom tritu. Iz investicionih aktivnosti proizilaze primanja i izdavanja gotovine, a njihova razlika se naziva neto novani tok iz investicione aktivnosti.Kompanija e povremeno ui u znaajne negotovinske investicione i finansijske transakcije, ukljuujui samo dugorona sredstva-dugotrajnu imovinu, dugorone obaveze ili vlastiti-akcijski kapital, kao to je zamjena dugoronog sredstva-imovine za dugoronu obavezu, ili izmirenje duga izdavanjem akcija iz osnovnog kapitala drutva. Na primjer, kompanija moe da uzme dugoroni hipotekarni zajam radi kupovine zemlje ili zgrade. Isto tako, moe da konvertuje-pretvori dugorone obveznice u redovne akcije. Ove transakcije predstavljaju znaajne investicione i finansijske aktivnosti, ali one nee biti izraene u izvjetaju o gotovinskim tokovima, poto one ne ukljuuju ni gotovinske prilive, ni gotovinske odlive. Meutim, poto je jedan od ciljeva izvjetaja o gotovinskim tokovima da prikae investicione i finansijske aktivnosti, i poto e ovakve transakcije uticati na budue gotovinske tokove, one treba da budu objavljene u posebnoj sekciji kao odvojen spisak koji je sastavni dio izvjetaja o gotovinskim tokovima. Na taj nain, korisnik izvjetaja e moi jasno da sagleda investicione i finansijske aktivnosti kompanije. [footnoteRef:5] [5: urasovi, V., Rodi J. i kari-Jovanovi, K., Finansijsko raunovodstvo, Savez raunovoa i revizora Republike Srpske, Banja Luka, 2001 godina, str. 441-443.]

2.4. Forma izvjetaja o novanim tokovima

Izvjetaj o gotovinskim tokovima, podjeljen je u tri dijela koja odgovaraju upravo opisanim trima kategorijama aktivnosti. Gotovinski tokovi od redovnih poslovnih aktivnosti su praeni gotovinskim tokovima od investicionih aktivnosti i gotovinskim tokovima od finansijskih aktivnosti. Pojedinani prilivi i odlivi od investicionih i finansijskih aktivnosti se obino posebno prikazuju u odgovarajuoj kategoriji. Npr. novani tokovi od prodaje imovine, postrojenja i opreme se prikazuju odvojeno od novanih odliva za kupovinu postrojenja i opreme. Slino tome, gotovinski prilivi od pozajmica-kredita se prikazuju odvojeno od gotovinskih odliva radi otplate zajmova. Sravnjivanje-usklaivanje poetnih i zavrnih-krajnjih salda gotovine je prikazano na kraju izvjetaja.Ova forma izvjetaja o gotovinskim tokovima omoguava da se zakljui sljedee: Za iskazivanje priliva i odliva gotovine koriste se kako bruto tako i neto princip. Upotreba bruto principa je, kako je poznato, sraunata na poveanje jasnosti izvjetaja, tako da se bruto princip obavezno koristi, odnosno od njegove primjene se moe odustati samo ako to standard doputa. Upotreba bruto principa se, pri sastavljanju izvjetaja zahtijeva uvijek za pozicije od posebnog znaaja, tako na primjer, zahtjeva se kod iskazivanja osnovnih priliva i odliva iz poslovne aktivnosti. Primjena neto principa pri sastavljanju izvjetaja se doputa samo, kada to doputa odreeni standard ili kada prihodi i rashodi, odnosno dobici i gubici potiu iz istih ili slinih transakcija.

Ukoliko se izvjetaj o tokovima gotovine korektno sastavi tada e iznos gotovine na kraju perioda koje se dobija sabiranjem stanja gotovine na poetku perioda uveanog za neto poveanje gotovine, ili smanjenjem za neto smanjenje gotovine, biti jednak iznosu gotovine i gotovinskih ekvivalenata iskazanom u bilansu stanja. [footnoteRef:6] [6: Krasulja, D., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Beograd, 1997 godina, str. 109-110.]

2.5. Izrada izvjetaja o tokovima gotovine

Postoje etiri faze pri izradi izvjetaja o gotovinskim tokovima:1. odreivanje gotovinskih tokova iz redovnih poslovnih aktivnosti,2. odreivanje gotovinskih tokova iz investicionih aktivnosti,3. odreivanje gotovinskih tokova iz finansijskih aktivnosti,4. prezentovanje podataka dobijenih u prve tri faze u formi izvjetaja o gotovinskim tokovima.

Utvrivanje gotovinskih tokova iz redovnih poslovnih aktivnostiPrvi korak u pripremi izvjetaja o gotovinskim tokovima je odreivanje gotovinskih tokova iz redovnog poslovanja. Bilans uspjeha je taj koji pokazuje uspjeh ili neuspjeh kompanije u pogledu ostvarivanja dobiti od redovnih poslovnih aktivnosti, ali on ne pokazuje-odraava novane prilive i odlive od tih aktivnosti. Razlog tome je to se bilans uspjeha pravi na akrualnoj-obraunskoj osnovi. Prihodi se evidentiraju iako gotovina vezana za njih jo nije primljena-nisu realizovani, a rashodi se evidentiraju iako gotovina za njih jo nije isplaena. Zbog toga, da bi se odredili gotovinski tokovi od redovnog poslovanja, treba iznose u bilansu uspjeha konvertovati-pretvoriti prelaskom sa obraunske na gotovinsku osnovu, prilagoavanjem zaraenih prihoda sa gotovinom ostvarenom-primljenom od prodaje i stvorenim trokovima, a rashode sa potroenom gotovinom.Prodaja rezultira pozitivnim gotovinskim tokom za kompaniju. Gotovinske prodaje predstavljaju direktne novane prilive. Prodaje na kredit to nisu, poto se one poetno evidentiraju kao potraivanja od kupaca. Kada se naplate, onda postaju gotovinski prilivi. Meutim, nije mogue odmah pretpostaviti da su kreditne prodaje automatski prilivi gotovine, poto je naplata po raunima potraivanja, u bilo kojem raunovodstvenom periodu, rijetko jednaka kreditnoj prodaji. Potraivanja mogu da postanu nenaplativa, moe doi do naplate prodaje koja je u prethodnom periodu bila nenaplativa, ili naplate prodaje tekueg perioda u sledeem raunovdstvenom periodu.Iako su primljene kamate i dividende u najuoj vezi sa investicionim aktivnostima i obino se nazivaju dobit od ulaganja. Komitet za meunarodne raunovodstvene standarde je odluio da novane primitke od ovih stavki klasifikuje kao gotovinu od operativnih aktivnosti-redovnog poslovanja.Nabavna vrijednost prodate robe mora biti korigovana radi promjena u dva rauna bilansa stanja, kao bi se dobila gotovinska plaanja za kupovine. Prvo, mora se izvriti korekcija nabavne vrijednosti prodate robe zbog promjena u zalihama kako bi se dobila neto kupovina. Zatim je potrebno izvriti korekciju neto kupovine radi promjena na raunima obaveza, kako bi se dobila novana plaanja za kupovine. Ako je dolo do poveanja zaliha u jednom, u odnosu na drugi obraunski period, neto kupovina e biti vea od nabavne vrijednosti prodate robe, poto je neto kupovina u toku perioda premaila novani iznos stavki prodatih tokom tog perioda. Ako su se zalihe smanjile, neto kupovina e biti manja od nabavne vrijednosti prodate robe. S druge strane-suprotno tome, ako su se obaveze poveale, gotovinska plaanja kupovine e biti manja od neto kupovine, ako su se obaveze smanjile, novana plaanja kupovine e biti vea od neto kupovine.Kao to nabavna vrijednost prodate robe ne predstavlja iznos gotovine plaene za kupovine u toku jednog obraunskog perioda, operativni rashodi ne predstavljaju iznos gotovine plaen zaposlenima, dobavljaima i drugima za robe i usluge. Da bi se dolo do gotovinskih odliva, potrebno je izvriti tri korekcije operativnih rashoda. Prva korekcija odnosi se na promjene unaprijed plaenih rashoda, kao to su unaprijed plaeno osiguranje ili unaprijed plaeni zakup. Ako u toku raunovodstvenog perioda doe do poveanja unaprijed plaenih sredstava, to znai da je vie gotovine bilo isplaeno nego to se u bilansu uspjeha pojavljuje odgovarajuih rashoda. Ako se unaprijed plaena sredstva smanje, rashodi prikazani u bilansu uspjeha mogu premaiti potroenu gotovinu. Druga korekcija se odnosi na promjene obaveza proistekle iz obraunatih rashoda, kao to su obaveze za plate i poreske obaveze. Ako se obraunate obaveze u toku obraunskog perioda poveaju, operativni rashodi u bilansu uspjeha e premaiti potroenu gotovinu. Ako se obraunate obaveze smanje, operativni rashodi e biti manji od potroene gotovine. Trea korekcija se vri zbog toga to neki rashodi ne zahtjevaju trenutni novani izdatak, ti rashodi se moraju oduzeti od operativnih rashoda da bi se dobila gotovinska plaanja za operativne rashode. Najei rashodi iz ove kategorije su rashodi amortizacije nematerijalnih sredstava, rashodi deprecijacije i rashodi amortizacije prirodnih bogatstava usljed njihovog iscrpljivanja. Izdaci za dugotrajna materijalna sredstva, nematerijalna sredstva i prirodne resurse se pojavljuju kada se ta sredstva kupe i klasifikuju kao investicione aktivnosti u tom periodu. Svi ti rashodi deprecijacije, amortizacije i iscrpljivanja su zapravo samo alokacije trokova tih poetnih kupovina na tekue raunovodstvene periode, oni ne utiu na gotovinske tokove tekueg perioda.Prema klasifikaciji Komiteta za meunarodne raunovodstvene standarde, gotovinska plaanja kamata spadaju u operativne aktivnosti, iako se neki zvaninici s tim ne slau, smatrajui da ona treba da budu klasifikovana kao finansijska aktivnost, zbog njene povezanosti sa zajmovima koji se uzimaju radi finansiranja poslovanja. Meutim, Komitet smatra da je rashod za kamatu troak poslovanja preduzea.Iznos rashoda poreza na dobit koji se pojavljuje u bilansu stanja, rijetko je jednak iznosu stvarno plaenog poreza na dobit za datu godinu. Jedan od razloga zbog kojih dolazi do ove razlike je taj to konana isplata poreza na dobit za jednu godinu, ne dospijeva, u toku te godine, ve u dogledno vrijeme tokom naredne godine. Drugi razlog je da mogu da postoje razlike izmeu iznosa koji su dodati ili oduzeti od dobiti iz raunovodstvenih razloga i iznosa koji su oduzeti ili ukljueni u dobit u poreske svrhe. Ovaj drugi razlog obino rezultira odloenom poreskom obavezom.Da bi se utvrdila gotovinska plaanja za porez na dobit, rashod poreza na dobit (iz bilansa uspjeha) se koriguje za promjenu obaveze plaanja poreza na dobit. Ako u toku obraunskog perioda je dolo do poveanja poreske obaveze, gotovinsko plaanje poreza e biti manje od rashoda prikazanog u bilansu uspjeha. Ako je dolo do smanjenja poreske obaveze, gotovinska plaanja poreza e prei iznos poreza na dobit prikazanog u bilansu uspjeha.Prilikom obrauna gotovinskih tokova od redovnog poslovanja, neke stavke u bilansu uspjeha, klasifikovane kao ostala dobit i rashodi, se ne smatraju operativnim stavkama, poto su one vie vezane za finansijske i investicione aktivnosti. Stavke se moraju pojedinano analizirati da bi se mogle pravilno klasifikovati u izvjetaju o gotovinskim tokovima. Npr., ve smo pomenuli dobit od kamate i rashod za kamatu kao aktivnosti vezane za redovno poslovanje. Za razliku od kamate, efekti dobitaka i gubitaka se vezuju za stavku koja je dovela do dobiti ili gubitka. Efekti dobitaka i gubitaka od prodaje sredstava se razmatraju u sklopu investicionih aktivnosti, a efekti dobitaka i gubitaka vezanih za obaveze se razmatraju u sklopu finansijskih aktivnosti. [footnoteRef:7] [7: urasovi, V., Rodi J. i kari-Jovanovi, K., Finansijsko raunovodstvo, Savez raunovoa i revizora Republike Srpske, Banja Luka, 2001 godina, str. 447-450.]

Odreivanje gotovinskih tokova iz investicione aktivnostiDrugi korak u izradi izvjetaja o gotovinskim tokovima je odreivanje gotovinskih tokova od investicionih aktivnosti. Svaki raun koji obuhvata gotovinske primitke i gotovinska plaanja od investicionih aktivnosti se posebno analizira. Cilj je da se objasni promjena salda svakog rauna jedne, u odnosu na drugu godinu.Investicione aktivnosti su uglavnom vezane za dugorona sredstva prikazana u bilansu stanja, ali one ukljuuju i transakcije koje utiu na tekua ulaganja u sekciji tekuih sredstava u bilansa stanja, kao i na dobit od ulaganja u bilansu uspjeha. Analiziraemo raune povezane sa investicionim aktivnostima.Kupovine i prodaje ulaganja obavljaju odvojeno, kao gotovinski odlivi i gotovinski prilivi. One se ne prikazuju u neto iznosu kao jedan broj. Ovo objavljivanje daje korisniku izvjetaja kompletniju sliku o investicionim aktivnostima.Kada se radi o dugotrajnim materijalnim sredstvima, neophodno je objasniti promjene i na raunu Sredstava i na raunu Akumulisane amortizacije tih sredstava. Kupovine poveavaju dugotrajna materijalna sredstva, a prodaje ih smanjuju. Akumulisana amortizacija se poveava za iznos rashoda za amortizaciju, a smanjuje za stornirani iznos akumulirane amortizacije materijalnih sredstava koja su prodata. Kao i kod ulaganja, gotovinski prilivi i gotovinski odlivi se ne prikazuju u neto iznosu, ve se prikazuju odvojeno kako bi se korisnik izvjetaja to bolje informisao.

Odreivanje gotovinskih tokova iz finansijske aktivnostiTrei korak u izradi izvjetaja o gotovinskim tokovima je odreivanje gotovinskog toka od finansijske aktivnosti. Postupak koji se koristi u analizi ovog djela izrade izvjetaja o gotovinskim tokovima je isti kao i postupak primjenjen prilikom analize investicionih aktivnosti, ukljuujui i analizu gubitaka i dobitaka vezanih za finansijske aktivnosti. Jedina razlika u analizi ove dvije vrste aktivnosti je u tome to se u ovom dijelu vri analiza rauna koji su vezani za kratkorone pozajmice, dugorone obaveze i vlastiti kapital. Gotovinske dividende iz izvjetaja o vlastitom kapitalu se takoe moraju uvrstiti u ovu analizu.Izdavanjem obveznica preduzea dolazi do priliva novanih sredstava u preduzee, dok otplata duga po izdatim obveznicama izaziva odliv sredstava iz preduzea.Prodaja emitovanih akcija, kao i ostvarivanje premije, predstavljaju priliv gotovine u preduzee.Visina zadrane zarade zavisi od same politike preduzea. Ako preduzee odlui da isplati dividendu, to direktno utie na smanjenje zadrane zarade, kao i na odliv finansijskih sredstava iz preduzea. [footnoteRef:8] [8: Stevanovi, N., Upravljako raunovodstvo, Ekonomski fakultet Beograd, 2000 godina, str. 252. ]

2.6. Direktan metod sastavljanja izvjetaja o novanim tokovima

Novani tokovi iz poslovne aktivnosti mogu se prikazati koristei dvije osnovne metode:1. direktan metod i2. indirektan metod.

Glavna razlika izmeu direktne i indirektne metode ogleda se u nainu obuhvatanja novanih priliva i odliva u okviru poslovnih aktivnosti preduzea. Za razliku od indirektne metode koja polazi od neto dobitka i njegovim korekcijama dolazi do novanog toka iz poslovnih aktivnosti, primjena direktne metode podrazumijeva neposredno prevoenje svake pozicije prihoda i rashoda na prilive i odlive novca. Otuda se o direktnoj metodi govori kao o metodi koja omoguava praenje bruto tokova gotovine. Zbog ovoga, izvjetaj o novanim tokovima po direktnoj metodi prua neto detaljnije informacije, koje, u isto vrijeme, mogu pomoi da se bolje razumiju odnosi izmeu tokova pojedinanih prihoda i rashoda i tokova novca. Konano, zbog svoje detaljnosti u prvom djelu izvjetaja, primjena direktne metode je korisna u procesu projektovanja ostvarenja preduzea u kratkom roku. Tada, u procesu operativnog planiranja, njena primjena moe da bude veoma korisna za utvrivanje potrebnog iznosa dodatnih sredstava koje preduzee treba da pribavi kako bi obezbedilo usklaivanje novanih tokova, kao i moguih vikova u pojedinim periodima koje treba plasirati.Poreenjem direktne sa indirektnom metodom dolazimo do zakljuka da mnogi drugi razlozi govore u prilog primjeni indirektne metode. Primjena direktne metode podrazumijeva iru informacionu osnovu. Neophodni su bilans stanja, bilans uspjeha, ali i brojne druge informacije koje se nalaze u raunovodstvu preduzea i , po pravilu, nisu dostupne eksternim korisnicima.Pored prethodnog, treba imati u vidu da informaciona zavisnost od operativnih raunovodstvenih informacija (koje esto nisu dostupne ni u napomenama), zajedno sa veom kompleksnou, ine ovaj metod daleko manje atraktivnim za investitore i druge eksterne korisnike. Investitorima su potrebne projekcije buduih ostvarenja, dakle i buduih novanih tokova, i to za vie godina unaprijed, a za to je podesnija primjena indirektne metode. Znai, na podruju dugoronih projekcija prednost ima indirektno utvrivanje tokova gotovine. Uz to, primjena direktne metode omoguava moda lake uspostavljanje veze izmeu pojedinanih prihoda i rashoda, ali primjena indirektne metode olakava razumijevanje razlika izmeu dobitka i cash-flow-a. Uprkos tome, to je teko sastaviti izvjetaj o novanim tokovima samo na osnovu zvaninih finansijskih izvjetaja, to, ipak, uz kvalitetne napomene, nije nemogue. Neposredno praenje promjena na raunu gotovine direktnu metodu ini kompleksnijom za primjenu, pa se mnoga preduzea opredjeljuju za indirektnu metodu. [footnoteRef:9] [9: urasovi, V., Rodi J. i kari-Jovanovi, K., Finansijsko raunovodstvo, Savez raunovoa i revizora Republike Srpske, Banja Luka, 2001 godina, str. 451-452.]

2.7. Indirektan metod sastavljanja izvjetaja o novanim tokovima

Nezavisno do primjenjene metode u procesu pripremanja izvjetaja o novanim tokovima, globalna struktura izvjetaja bie ista. Ovo u smislu da emo uvijek jasno ralaniti neto novani tok gotovine na novani tok iz poslovnih, investicionih i finansijskih aktivnosti. Takoe, unutranja struktura u okviru novanih tokova iz finansiranja i investiranja ostaje nepromjenjena. Razlike su posljedica razliitog obuhvatanja novanih tokova iz poslovnih aktivnosti.U procesu pripremanja izvjetaja o novanim tokovima informacionu osnovu ine bilans stanja, u okviru koga se utvruju promjene u pojedinanim bilansnim pozicijama izmeu dva obraunska perioda i koje se klasifikuju kao prilivi ili odlivi, i raun uspjeha iz koga su nam neophodne informacije o dobitku, trokovima koji ne zahtjevaju odliv gotovine i prihodima koji su vezani za investicione aktivnosti. Pri tome, za polazite se uzima raunovodstveni dobitak posle poreza iskazan u raunu uspjeha koji, u cilju prevoenja na novane tokove, mora da bude korigovan za trokove koji ne zahtjevaju odliv gotovine, kao i za sve one poslovne transakcije koje nisu ukljuene u obraun dobitka, a utiu na cash flow. Na ovako utvreni novani tok iz poslovnih aktivnosti nadovezuju se novani tokovi iz investicionih i finansijskih aktivnosti.Obraun novanog toka iz poslovanja poinje neto dobitkom koji u ovom sluaju predstavlja veoma grubu aproksimaciju priliva gotovine. Da bismo stekli realniju predstavu o stvarnim tokovima novca neophodno je prvo korigovati neto dobitak za iznos svih onih trokova koji ne zahtjevaju odliv gotovine. Tipini primjeri za ovakve trokove su trokovi amortizacije i trokovi rezervisanja.Budui da su u procesu obrauna rezultata tretirani kao troak, a ne predstavljaju stvarni odliv, za potrebe obrauna novanih tokova treba ih dodati neto dobitku. U isto vrijeme, iskoriena dugorona rezervisanja treba da nam pomognu da neutraliemo prihode po osnovu ukidanja rezervisanja. Prilikom iskorienih dugoronih rezervisanja prihodi od ukidanja dugoronih rezervisanja nam slue da zatvorimo odgovarajui iznos na raunu dugoronih rezervisanja. Budui da na jednoj strani u raunu uspjeha stoje trokovi (npr. trokovi popravke u garantnom roku), koji predstavljaju realan odliv, a na drugoj strani stoje prihodi od ukidanja rezervisanja, koji nisu realan priliv, neophodno je za potrebe obrauna novanih tokova takve prihode neutralisati. Unoenjem iskorienih dugoronih rezervisanja (ovu poziciju mogli bismo nazvati i prihodi od ukidanja rezervisanja) kao odbitne stavke od neto dobitka, mi zapravo samo ponitavamo prihod koji nije priliv, a ostavljamo troak koji jeste odliv. Iz ovoga proizilazi objanjenje zato se iskoriena dugorona rezervisanja svrstavaju u novane tokove iz poslovnih aktivnosti, a ne u novane tokove iz investicionih aktivnosti. [footnoteRef:10] [10: Stevanovi, N., Malini, D. i Milievi, V., Upravljako raunovodstvo, Centar za izdavaku djelatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu, 2009 godina, str. 209-211.]

2.8. Slobodna novana sredstva

U posljednjoj deceniji prolog vijeka (poev od 1990. godine), dosta frekventno se koristi Izvjetaj o slobodnom cash flow-u (FCF-free cash flow), kao derivat ili meuprodukt izvjetaja o tokovima gotovine. Gotovina koja se ne koristi u poslovanju free cash flow slobodni gotovinski tok je gotovina ostvarena, gotovinski deficit, nastao nakon pokrivanja preuzetih obaveza, koje kompanija mora izmiriti da bi nastavila redovne poslovne aktivnosti na planiranom nivou. Te preuzete obaveze su vezane za tekue ili redovne poslovne aktivnosti, kamatu, porez na dobit, dividende i neto kapitalne izdatke. Novane obaveze za tekue ili redovne poslovne aktivnosti, kamatu i porez na dobit se moraju isplatiti, jer u suprotnom, zajmodavci, kompanije ili vlada-drava mogu pokrenuti kaznene mjere-postupke protiv kompanije. Iako se isplata dividendi striktno ne zahtjeva, dividende svakako predstavljaju obavezu prema akcionarima. Ako se dividende smanje ili ukinu, akcionari nee biti zadovoljni, a to e sigurno negativno uticati na cijenu akcija kompanije. Neto kapitalni izdaci predstavljaju planove kompanije za budue poslovanje.Ako je gotovina koja se ne koristi u poslovanju slobodni gotovinski tok pozitivna, to znai da je kompanija izmirila sve preuzete novane obaveze i da na raspolaganju ima novana sredstva koja moe upotrebiti za budue proirenje poslovanja ili smanjenje duga. S druge strane, ako je slobodni gotovinski tok negativan, to znai da e kompanija morati prodati ulaganja, pozajmiti novac, ili izdati u kratkom roku akcije, da bi mogla da nastavi poslovanje na planiranom nivou. Ako negativna situacija traje nekoliko godina, kompanija moe da ostane bez raspoloivih izvora gotovog novca, kao to su prodaja ulaganja ili izdavanja akcija ili obveznica.Kupovina i prodaja dugotrajnih materijalnih sredstava se pojavljuje u sekciji investicionih aktivnosti izvjetaja o gotovinskim tokovima. Mnoge kompanije ovaj podatak daju kao neto iznos, koristei termine kao to su neto kapitalni izdaci. Dividende su uvrtene u segment finansijskih aktivnosti. Budui da se gotovinski tokovi mogu razlikovati od godine do godine, pri analizi gotovinskih tokova kompanije, najbolje je prouiti kretanja tokom nekoliko godina. Ovaj izvjetaj ima za cilj da primora eventualne analitiare hartija od vrijednosti ili potencijalne kreditore da pri ocjeni neto novanog toka iz poslovne aktivnosti u razmatranje uzmu i neophodna izdavanja (odlive) gotovine. [footnoteRef:11] [11: urasovi, V., Rodi J. i kari-Jovanovi, K., Finansijsko raunovodstvo, Savez raunovoa i revizora Republike Srpske, Banja Luka, 2001 godina, str. 456.]

2.9. Analiza izvjetaja o novanim tokovima

Izvjetaj o novanim tokovima kao pregled primanja i izdavanja gotovine u obraunskom periodu razvrstanih prema kljunim aktivnostima, predstavlja znaajan finansijski izvjetaj koji dopunjava informacije sadrane u osnovnim izvjetajima bilansu stanja i bilansu uspjeha.Osnovni cilj raunovodstvenog izvjetavanja je da se korisnicima omogui sticanje uvida u sposobnost preduzea da generie novane tokove povezane sa njihovim ulaganjima. Akcionari i potencijalni investitori su zainteresovani za novane tokove od dividendi na akcije, dok su kreditori zainteresovani za novane tokove povezane sa kreditnim aranmanima (kamate). Menaderi su, takoe, zainteresovani za novane tokove preduzea jer od usklaenosti primanja i izdavanja gotovine zavisi finansijska i operativna fleksibilnost preduzea. Izvjetaj o novanim tokovima slui korisnicima da procjene promjene neto imovine preduzea, njegovu finansijsku strukturu, likvidnost i solventnost, kao i sposobnost preduzea da se prilagoava promjenjivim zahtjevima poslovnog okruenja. Izvjetaj o tokovima gotovine predstavlja i slui menaderima, investitorima i kreditorima kao analitiko sredstvo da bi: utvrdili iznos gotovine koja je obezbeena iz poslovanja tokom perioda, procjenili sposobnost preduzea da ispunjava sve svoje obaveze onako kako dospjevaju, kao i sposobnost plaanja dividendi akcionarima, utvrdili iznos ulaganja u nove nekretnine, postrojenja i opremu tokom perioda, utvrdili obim finansiranja potrebnog za proirenje ulaganja u dugorona sredstva ili nastavak poslovanja, procjenili sposobnost preduzea da ostvaruje pozitivan tok gotovine u buduim periodima.

Izvjetaj o novanim tokovima je znaajan kako za tekue planiranje potreba za gotovinom, tako i za poslovno odluivanje i kontrolu budue poslovne aktivnosti preduzea.Analiza novanih tokova se jo naziva i procjenom solventnosti. Solventnost je sposobnost preduzea da dugorono pokriva sve svoje dospjele obaveze plaanja u rokovima njihovog dospjea. To znai da je procjena solventnosti znaajan segment analize novanih tokova i sastoji se od analize kljunih pozicija iz ovog izvjetaja koji se odnosi na poslovne, investicione i finansijske aktivnosti.Procjena solventnosti odnosi se na procjenu vremenske usklaenosti priliva i odliva gotovine iz pomenutih aktivnosti i to ne samo unutar pojedinanih aktivnosti, ve i izmeu aktivnosti koje generiu gotovinu. Procjena solventnosti ili analizu novanog toka sastoji se iz tri podruja:1. operativne performanse,2. finansijska fleksibilnost i3. procjena likvidnosti.

Operativne performanse kompanije odnose se na sposobnost preduzea da raste i razvija se kroz poslovne aktivnosti. Preduzee koje najvee prilive gotovine ostvaruje od prodaje gotovih proizvoda, robe i usluga, a odlive od aktivnosti plaanja trokova sadranih u prodatim gotovim proizvodima ili nabavnoj vrijednosti prodate robe, kao i ostalih trokova perioda (trokovi marketinga ili prodaje, trokovi istraivanja, trokovi opteg upravljanja i administracije) je preduzee ije su operativne performanse veoma dobre. Procjena poslovnih aktivnosti preduzea najvaniji je deo analize novanih tokova. Tokovi iz poslovne aktivnosti moraju biti pozitivni, jer je jedino to pozitivan signal investitorima i kreditorima da osnovna djelatnost preduzea moe da generie gotovinu.Finansijska fleksibilnost odnosi se na procjenu sposobnosti preduzea da generie gotovinu iz drugih izvora koji nisu dio poslovne aktivnosti preduzea. U pitanju je sposobnost preduzea da se kreditno zaduuje, da emituje obveznice ili da na finansijskom tritu emituje akcije. Finansijska fleksibilnost se postie i kroz sposobnost preduzea da prodaje aktivu (sredstva) kojima raspolae. U sredstva koja se mogu prodavati ubrajamo nekretnine, postrojenja, opremu, zemljite, nematerijalna sredstva i finansijske instrumente. Kompanija koja moe da odgovori potrebama za gotovinom kroz ove oblike aktivnosti smatra se finansijski fleksibilnom.Likvidnost je dio finansijske fleksibilnosti i definie se kao kratkoroni aspekt posmatranja novanih tokova preduzea. Likvidnost je sposobnost kompanije da pretvori svoju aktivu u gotovinu. Tekua sredstva ili kako se jo nazivaju visoko likvidna sredstva doprinose finansijskoj fleksibilnosti kompanije, jer se u kratkom roku mogu konvertovati u gotovinu i sluiti za pokrie dospjelih obaveza plaanja. Procjena likvidnosti se moe vidjeti i kroz analizu pozicija aktive bilansa stanja. Ukoliko dominira tekua imovina u odnosu na dugorona sredstva, preduzee se u naelu moe smatrati likvidnim. Naravno, konana procjena likvidnosti zavisi i od odgovarajuih finansijskih koeficijenata. [footnoteRef:12] [12: Njuhovi, Z., Poslovne finansije, Svjetlost d.d. Sarajevo, 1998 godina, str. 97-98.]

3. ZAKLJUAK

Na osnovu svega reenog, dolazimo do zakljuka da je izvjetaj o novanim tokovima neohodan pri ocjeni likvidnosti i solventnosti preduzea i da ga analitiari moraju uzeti u razmatranje jer nepodudarnje obraunskog i gotovinskog toka vrijednosti u procesu aktivnosti ini moguim situaciju da bilansno iskazana dobit ne odraava u potpunosti uspjeh preduzea. Naime, iskazana dobit zbog primjenjenih raunovodstvenih politika ne isljuuje probleme u obezbeivanju novanih sredstava iz redovne poslovne aktivnosti. U teoriji finansijskog upravljanja se sposobnost preduzea da generie gotovinu i gotovinske ekvivalente smatra najpouzdanijim pokazateljem njegove uspjenosti. Obzirom na ogranienja bilansa uspjeha na ovom planu, za potrebe sagledavanja stvarnih tokova gotovine kroz proces aktivnosti, na scenu stupa izvjetaj o tokovima gotovine, koji je zbog svoje vanosti ukljuen u korpus redovnih finansijskih izvjetaja.

4. LITERATURA

1. urasovi, V., Rodi J. i kari-Jovanovi, K., Finansijsko raunovodstvo, Savez raunovoa i revizora Republike Srpske, Banja Luka, 2001 godina2. Krasulja, D., Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Beograd, 1997 godina3. Njuhovi, Z., Poslovne finansije, Svjetlost d.d. Sarajevo, 1998 godina4. Stevanovi, N., Upravljako raunovodstvo, Ekonomski fakultet Beograd, 2000 godina5. Stevanovi, N., Malini, D. i Milievi, V., Upravljako raunovodstvo, Centar za izdavaku djelatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu, 2009 godina 3