-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
1/6
IZAKI BIZIDUNAK
Ezaugarriak:
Zelula izeneko unitatez eratuta daude.
Jaio eta hil egiten dira
Materia organikoan oinarritzen dute bere konposizioa
Oinarrizko 3 bizi funtzioak egiten ditu.
Bizi funtzioak
1. Nutrizioa:
Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak
lortzeko.
Bi mota Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz
(CO2,H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak
sortzekolandare, alga,..
Heterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren
hondakinezelikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak
sortzeko :animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.
2. Harremana
Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta
ingurunearekin (elikatu,ugaldu, argiaren norabidean hasi,
etab.)
3. Ugalketa
Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen
dituzte ugalketarenbidez.
Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar dira) edo sexugabekoa
(izaki bakarraugaltzen da) izan daiteke.
-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
2/6
Konposizio kimikoa
Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta
gaudenagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete
Substantzia ez-organikoak
Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) :Ura
eta Gatz mineralak
Substantzia organikoak
Izaki bizidunetan soilik agertzen dira (C agertzen da):
Gluzidoak : glukosa (energia lortu) eta zelulosa(egiturak
sortu)
Lipidoak : energia erreserbak
Proteinak : bizi funtzioak erregulatu, O2
garraiatu(hemoglobina), babesa (antigorputzak)
Azido nukleikoak : Informazio genetikoa gorde(ADN)
ZELULA
Kontzeptua:
Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala
da.
Zelularen elementuak:
-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
3/6
Mintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioazarduratzen
da.
Zitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude.
Material genetikoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzenduen
substantzia ADN
Zelula motak:
Eukariotoa : material genetikoa nukleo baten barruan dago.
Prokariota: material genetikoa aske dago zitoplasman.
Ariketa:
Zer ezaugarri dituzte komunean?
Zer ezaugarri dituzte bereizgarriak?
Marraztu zelula eukarioto bat eta zelula prokarioto bat,adierazi
eta koloreztatu mintza, zitoplasma, material genetikoaeta
eukariotoen nukleoa (nukleo mintza eta barrukoa
koloreberdinez).
Zelula eukariotoak
Motak:
Animalia eta landare zelula
-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
4/6
Ariketa:
Marraztu zelula eukarioto bat eta zelula prokarioto bat,adierazi
eta koloreztatu hurrengo atalak:
mintza, zitoplasma, material genetikoa, nukleoa (nukleomintza
eta barrukoa kolore berdinez), organulu ezberdinak(mitokondria,
kloroplastoa, bakuoloak, Zelula pareta).
Zer ezaugarri dituzte komunean?
Zer ezaugarri dituzte bereizgarriak?
ORGANISMOAK
Organismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke.
Organismo ZELULABAKARRAK Zelula bakoitza organismo bat da.
Elkartzen direnean koloniak eratzen dituzte.
Organismorik sinpleenak dira.
Bakoitzak bere kabuz egiten ditu bizi funtzioak
Organismo ZELULANIZTUNAK
Hainbat zelulaz osatuak.
Hauek elkarrekin harremanetan lan egiten dute.
Zelula mota bakoitzak funtzio beriztua dauka Antolaketamaila
:
Ehunak : funtzio bera duten antzeko zelulen multzoa
(giharehuna).
Organoak : Batera aritzen diren ehunen multzoa (giharrak).
Sistemak : Batera aritzen diren organoen multzoa
(giharsistema).
Aparatuak : Zenbait sistemen multzoa (lokomozio aparatua).
Izaki Bizidunen Sailkapena
Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen zientzia
taxonomiada, honek taldetan banatzen ditu.
Kategoria taxonomikoa: Handitik txikineraErreinua Tipoa Klasea
Ordena Familia Generoa Espeziea
-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
5/6
Adibidea:
Reino Animal
Tipo Cordados
Clase Mamferos
Orden Carnvoros
Familia Cnidos
Gnero Canis
Especie Canis familiaris
Bost Erreinu daude hona hemen haien ezaugarriak:
Bioaniztasuna
Kontzeptua: Lurreko izaki bizidunen aniztasun biologikoa da
Bioaniztasuna galtzea
-
7/30/2019 Izaki Bizidunak Apunteak
6/6
Bioaniztasunari eustea
