IWÿò@û bûhû I fò òe HZòjûiòK aòKûgKâc

IWÿò@û bûhû I fò_òe HZòjûiòK aòKûgKâcCore Course - 5

+3 (Hons.) QûZâQûZâúu _ûAñ CŸòÁ

ZéZúd _~ðýûd (SEMESTER - III)

\ìe-^òe«e gòlû ^òùŸðgûkdC}k aògßaò\ýûkd, aûYúaòjûe

bêaù^gße

A

© \ìe- òe«e gòlû òùŸðgûkd C}k aògßaò\ýûkd, aûYúaòjûe, bêaù^gßeGjò _ûVýe ùKøYiò _âiw, ùKøYiò _eòiÚòZòùe aò ùfLK I _âKûgKu aò û @ êcZòùe @^ý ùKøYiòùlZâùe aýajéZ ùjûA_ûeòa ^ûjó û

© DDCE, Utkal University

_â[c _âKûg : Wòùié, 2020

_âKûgK I cê\âûKe :^¦fûf _âKûg^G þ-755/4, ùiKÖe-9iòWòG, KUK-753014E_mail: [email protected]

This SIM has been prepared exclusively for Directorate of Distance and Continuing Education(DDCE), Utkal University. It conforms to the syllabi and contents as approved by Utkal University.

\êùMðg ^¦ò ú ÊûAñ

+3 IWÿò@û – IWÿò@û bûhû I fò_òe HZòjûiòK aòKûgKâc (CORE - 5)

B

òùŸðgKu Kfceê...1962 ciòjûùe C}k aògßaò\ýûkd \ßûeû _âZòÂû ùjûA[ôaû iû§ý cjûaò\ýûkd, \ìe- òe«e gòlû

òùŸðgûkdùe _eòYZ ùjûA i`kZûe \úNð 57 ahðe _[ @ZòKâc KeòQòö icÉu _ûAñ gòlû, Gjò@ êÂûê cìk @ûbòcêLýö ùZYê iÚû^, Kûk, _ûZâ òaòðùghùe @ûùc gòlûKê icÉu _ûLùe _j�ûAaûKê iað\û~ ôgúk ejòQêö _âûd 90 jRûe QûZâQûZâú Gjò c¦òeKê _âùagû]ôKûe _ûA Rúaê aòbò Ü ùlZâùe KéZKû~ðýùjûA_ûeòQ«òö ùKak iõLýû \éÁòeê êùjñ MêYûcôK cûâé¡òùe c¤ Gjò @ êÂû^ @Mâaûjúö aé�òMZ @bòaé¡òùe@ûce ijù~ûM ajê aýqòaòùghu MZò_[ a\kûA ù\AQòö ùicûû ÊúKûùeûqò @ ê~ûdú ùicûù^ @ûRòù~CñVò _j�ô _ûeòQ«ò Zûe icÉ ùgâd Gjò @ êÂûê _âû_ýö \ìegòlû cû¤cùe _ûV_Xÿò c¤ @ù^KQûZâQûZâú aògßaò\ýûkd _eúlûùe _â[c 10 RYu c¤ùe ejò_ûeòQ«òö _ìaðeê AõeûRú, _aäòK @ûWÿòcòùÁâi^,GRêùKg^, @ûKûC�òwþ, cýûù^Rùc� @û\ò @îðùe 15 RY aò\ýû[ôð _â[c 10 RYu c¤ùe ejòQ«òö@ûce QûZâ QûZâúcûù^ ù ÷eûgýaû\ú Kò û _âZòKìk cù^ûbûaûiµ Ü êj«òö ùicûù^ ùagþ C›ûjú, @ûcôaògßûiúI iûc[ðý iõ_ Ü @U«òö ùicûûe aéj�e Êû[ðe _eò_ìeY _ûAñ @ûùccûù^ @ûcô gòlY _¡Zòùe _ûVý_êÉK_âÉêZ Keò ù~ûMûA ù\CQêö Gjò @ZýûagýKúd Kû~ðýùe @ûc ijòZ ùKùZûUò NùeûA _âKûg^-iõiÚûeijù~ûM MâjY KeòQêö `kùe @ûce ]û~ðý flýùe gòNâ _j�ôaûKê ilc ùjûA_ûeòaêö @ûgûKeê Gjò Qû_û_êÉK aûjûùe mû^ aòmûê @^ýû^ý @ù^K \òMKê @ûce aò\ýû[ðúcûù^ QêAñ _ûeòùaö ~\òI @ûce @]ôKûõgQûZâQûZâú ùKøYiò ^û ùKøYiò Kû~ðýùe òùdûRòZ @Q«ò, Z[û_ò @ûùc aògßûi Keê icde C_~êq aò òù~ûMKeê[ôaû aýqòaòùghu _ûAñ icÉ icd jûZ_û@û«ûùe ejò_ûùe Gaõ @ûkiý_eûdY aýqòuê icd @ûù\ø]eûQê@ûñ \òG ^ûjóö @ûce flý \ìe gòlû \ßûeû ù~ ùKøYiò aýqò Cy gòlòZ ùjaû ijòZ òR ùc]ûe aòKûgKeò_ûeòùaö @ûùc ù~ûMûA ù\C[ôaû _êÉK aýZúZ @^ýû^ý ijûdK _êÉK, A�eùÛþ, ùUfòbòR þ IùeWÿòI bkò cû¤c MêWÿòKê òR mûê @bòaé¡ò _ûAñ aò òù~ûM Keòaû CPòZö iúcòZ Käûiþeêcþ _ûVý\û^ aýaiÚûcû¤cùe @bòm gòlKcûù^ aò\ýû[ðúu _âgÜ I iõgd \ìe KeòaûKê ùPÁû Keò[û«òö ùZùa G[ô_ûAñQûZâQûZâúcûûe @ûMâj I _ìað _âÉêZò ejòaû aû‚^údö

òùŸðgK

\ìe- òe«e gòlû òùŸðgûkdC}k aògßaò\ýûkd, aûYúaòjûe

bêaù^gße-751007

D.D.C.E.EDUCATION FOR ALL

C

SYLLABUS

IWÿò@û bûhû I fò_òe HZòjûiòK aòKûgKâc+3 IWÿò@û ZéZúd _~ðýûd (_�c _Zâ)

Semester-III (Core Course-5)

_ì‰ð cìfý : 100 ^é icd - 3 N�û

_â[c GKK

IWÿò@û bûhûe Cna I aòKûgKâc

\ßòZúd GKK

IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð

ZéZúd GKK

IWÿò@û @bòùfLe bûhû (gòkûùfL, ZûcâùfL I _âûPú^ i^¦)

PZê[ð GKK

P~ðýû_\ I iûekû iûjòZýe bûhû

D

aòhd iìPúKâ.^. aòhd _éÂû

_â[c GKK

1. IWÿò@û bûhûe Cna I aòKûgKâc 1-41

\ßòZúd GKK

2. IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð 42-54

ZéZúd GKK

3. IWÿò@û @bòùfLe bûhû (gòkûùfL, ZûcâùfL I _âûPú^ i^¦) 55-74

PZê[ð GKK

4. P~ðýû_\ I iûekû iûjòZýe bûhû 75-98

E

F

ùa÷gòÁý

1. bûa I Pò«ûe @û\û^ _â\û^ _ûAñ bûhû ùjCQò akòÂ cû¤c2. bûhûe _âKéZò I _âaé�ò3. bûhûe ]cð4. bûeZúd @^ý bûhû I ùMûÂúe _eòPd5. bûeZúd @û~ðýbûhûe Êeì_6. _âûPú^ bûeZúd @û~ðýbûhû7. c¤ bûeZúd @û~ðý bûhû8. âú^ bûeZúd @û~ðý bûhû9. _âKéZ bûhûe _eòPd _â\û^ Keò Gjûe IWÿò@û bûhû ij [ôaû bûhûe aòKûg10. IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý11. @_bâõg bûhû ijòZ IWÿò@û bûhû12. iõÄéZ bûhû ijòZ IWÿò@û bûhû

IWÿò@û bûhûe C_ô�ò :bûeZúd i ò]û^ ÊúKéZ bûhûcûû c¤eê IWÿò@û bûhû @^ýZc ö Gjò bûhû GK òŸòðÁ ùbøùMûkòK

@aiÚòZò Z[û iõÄéZòa« cYòhcûûe bûhû eìù_ MYý ö Gjò bûhûe _âûPú^Zû _ìað cûM]ú i¸ìZbûhûùMûÂú ij icû^ ö eûÁâbûhû Rd«úMâ^Ú _éÂû 51 ùe _âûa§òK WKÖe Kê¬aòjûeú Zòâ_ûVú ""IWÿò@ûbûhû'' gúhðK _âa§ùe cZù_ûhY KeòQ«ò ù~ Gjû IWÿògûe _âûd 60 jRûe aMðcûAf I awkû,aòjûe, c¤_âù\g Z[û @û§â_âù\ge 20 jRûe aMðcûAf _eòcòZ @�kùe aûi Keê[ôaû IWÿò@ûcûû\ßûeû cûZébûhû eì_ùe K[ôZ ùjûA[ûG ö

IWÿò@û bûhûe cìk C› ùjCQò bûeZúd @û~ðýbûhû aû iõÄéZò ö bûeZúd @û~ðýbûhû ùjCQòdêùeû_úd aû AùŠûdêùeû_úd bûhû _eòaûee gZcþ aMð @«MðZ bûeZ-Aeû^úd (AùŠûAeû^ò@û^þ)@û~ðý gûLûe bûeZúd @û~ðý C_gûLû ö bûeZúd @û~ðýbûhû KûkKâùc Zòù^ûUò cêLý Ée ù\A MZòKeò@Qò ö ùiMêWÿòK ùjfû :

GKK1 IWÿò@û bûhûe Cna I aòKûgKâc

Uò®Yú

2 +3 IWÿò@û - _�c _Zâ (IWÿò@û bûhû I fò_òe HZòjûiòK aòKûgKâc)

1. _âûPú^ bûeZúd @û~ðýbûhû (Lâú._ì. 1500 eê Lâú._ì. 500)2. c¤ bûeZúd @û~ðýbûhû (Lâú._ì. 500 eê LâúÁúd 1000)3. @û]ê òK bûeZúd @û~ðýbûhû (1000 LâúÁû± _ea�ðú)

_âûPú^ bûeZúd @û~ðýbûhûe _â[c _~ðýûdKê ùa÷\òK iõÄéZ I _ea�ðú _~ðýûdKê ùføKòK iõÄéZKêjû~ûGö Rîû]ûeYu \ßûeû K[ôZ iõÄéZeê iéÁòfûb Keò[ôfû c¤ bûeZúd @û~ðýbûhû ö GjûKê c¤Zòù^ûUò Éeùe aòbq Keû~ûA_ûùe, ~[û _â[c Ée : _ûfòbûhû (Lâú._ì.500 Lâú._ì. 200), \ßòZúdÉe : _âûKéZ bûhû (Lâú._ì. 200 eê 500 gâúÁû±), ZéZúd Ée : @_bâõg bûhû (500 LâúÁû±eê1000 LâúÁû±) ö aòKûg iÚk ùb\ùe c¤c Ée _âûKéZ bûhûKê cêLýZü 5 bûMùe aòbq Keû~ûA_ûùe,~[û- cjûeûÁâú, ùgøeùi^ú, cûM]ú, ù_÷gûPú I @¡ðcûM]úö _âùZýK _âûKéZ gûLûeê iéÁò fûb Keò[ôfû@ù^K @_bâõg bûhû ö cûM]ú _âûKéZeê c¤ ùKùZK @_bâõg bûhû C_ô�ò fûb Keò[ôfû ö ~[û-_ìaðcûM]ú, _½òc cûM]ú, C�e cûM]ú, \lòY cûM]ú I c¤ cûM]ú ö _ìað cûM]ú _âûKéZeê R^àùÂQò IWÿò@û bûhû ö

bûeZahðKê @û~ðýcûù^ aòbò Ü \kùe @ûiò[ôùf ö ùicûû @ûMc^Kê bò�òKeò WKÖe ùbûkû^û[ZòIßûeò Zûue ""bûhû aòmû^'' Mâ^Úeê 170 _éÂûùe cZ ù\AQ«ò ù~ @û~ðý bûhûKê Zò ò bûMùe aòbqKeû~ûA_ûùe ö Zûjûùjfû (1) ajòüew, (2) c¤a�ðú I (3) @«ew (ùK¦âúd) ö ajòüewaMðúd, bûhûMêWÿòK c¤ùe, fjRû (_½òcú _¬ûaú, iò§ú, ceûVú, awûkú, aòjûeú, @ûiûcú I IWÿò@û@«bêðq ö ) ùZYê IWÿò@ûKê @ûùc ajòüew aMðúd bûhû eìù_ MâjY Keò[ûC ö J_bûhòK I KûkKâcòKAZòjûi \éÁòeê IWÿò@û bûhû ùjCQò _ìað cûM]ú @_bâõge GK C_gûLû ö _ìað cûM]ú @_bâõg \êAbûMùe aòbqö C�e _ìað cûM]ú I \lòY _ìað cûM]úö awûkú I @ûiûcú bûhû ùjCQò C�e cûM]ú,@_bâõg _âgûLûe @«bêðq ö IWÿò@û \lòY_ìað cûM]ú @_bâõg _âgûLûe @«bêðq ö Z[û_ò IWÿò@û bûhû _ìaðcûM]ú @_bâõgeê C_ô�ò ùjûA[ôùf ùjñ ùgøeùi^ú I @¡ðcûM]ú _âûKéZe ùKùZK flY c¤ G[ôùe_eòflòZ ùjûA[ûG ùaûfò WKÖe ùaYúcû]a _ûXÿú cZ ù\AQ«ò ö

\lòY _ìað cûM]ú @_bâõge @^ý^ûc "JWâú @_bâõg' [ôaûeê ajê _âcûY ù\LôaûKê còùk ö GjòJWÿâú @_bâõge _ìaðeì_ ùjCQò beZu ^ûUý gûÈùe CfäòLôZ "JWâú aòbûhû' ö Gjò Mâ^Úùe CWâûRû(JWâú) aòbûhû I JWâú cûM]ú ZúZòe CùfäL ejòQò ö ~[û :

"gKeûbúe PûŠûk iae \âaòùWÿâûRûüjú^ûaù^ PeûYûõ P aòbûhûü i¯Kú�òð Zûü ö' (IWÿò@û bûhûe eì_Z�ß, ùaYúcû]a _ûXÿú, _é-

14)x x x x

@ûa«ú \ûlòYûZý P Z[û ùPøùaûWâ cûM]ú_û�ûkú c¤cû ùPZò aòùmdûÉê _âaé�dü ö (bûeZ _âYúZ ^ûUýgûÈcþ Kûaýcûkû iµû\^û)

G[ôeê @^êcû^ Keû~ûG ù~ _ìað cûM]ú _âKéZò ijòZ @ÁòâKþ I \âûaòWÿ bûhûe cògâYùe LâúÁúdgZû±ú ùakKê Gjò JWâú aòbûhûe iéÁò ùjûA[ôfû ö i¯c gZû±úùakKê Gjûe ^ûc [ôfû JWâú @_bâõgöJWâú @_bâõg _ìaðú cûM]ú @_bâõge GK gûLû ö G[ôeê Kâcgü @^ýZc @û]ê òK bûeZúd @û~ðýbûhû,IWÿò@ûe iéÁò ö

Uò®Yú

+3 IWÿò@û - _�c _Zâ (IWÿò@û bûhû I fò_òe HZòjûiòK aòKûgKâc) 3

i¯c gZû±ú ùakKê IWÿò@û bûhû C�e bûeZúd, c¤ bûeZúd G_eòKò _ìað bûeZúd @^ýû^ýbûhûVûeê ÊZª eì_ ùÂ aòKûg fûb Keò iûeò[ôaû K[û Gjò gZû±úe IWÿògûKê @ûiò[ôaû aòLýûZ Pú^þ_eòaâûRK jêG^þiûõ bûeZ bâcY aé�û«eê RYû~ûA[ûG ö ùi Gjò bûhûKê "C-P' bûaùe CùfäL KeòQ«òö Gjû CWÿâ (IWâ) g±e aòKéZ CyûeY cûZâ ö jêG^þiûõ CùfäL KeòQ«ò ù~ IWâ bûhûe CyûeY_¡ZòVûeê CùfäLù~ûMý bûaùe _é[K ö LâúÁúd i¯c-@Ác gZû±ú bûeZúd @û~ðýbûhû AZòjûiùe@_bâõg bûhû aòKûge ~êM ö jêG^þiûõ IWâ ù\ge ù~Cñ bûhûe iµKðùe iìP^û ù\AQ«ò Zûjû ^ò½òZbûaùe JWâú @_bâõg ö

Gjò JWâú aòbûhû _ìað cûM]ú _âûKéZ I \âûaòWÿ I @ÁòâKþ bûhûe cògâYùe Cna fûb Keò[ôfû Zûjû^êùjñ, G[ôùe ùgøeùi^ú _âûKéZe c¤ ùKùZK C_û\û^ cògò[ôfû ùaûfò _ŠòZcûù^ cZ ù\A[û'«ò öùhûWÿg gZû±úe _âûKéZòK aýûKeYKûe cûKðùŠd JWâú @_âbõge flY CùfäL KeòaûKê ~ûA "_âûKéZòiaðÊ'ùe ùfLôQ«ò, ga~ðýûùc ùaøWâú ù~ûMû�ùŸgý ùgøeùi^ýûù\ü ö IWâ ù\ge K[ôZ bûhûùeùgøeùi^ú bûhû I gae bûhû cògâYùe JWâú @_bâõge iéÁò ö JWâú @_bâõge ùi ^òcÜfòLôZ C\ûjeYù\AQ«ò -

"ù\a Rùiû@ûY¦Y KecA KeêYûùfiG�òùK RcC@Q (C) A_ò…A iaþa Kòùki' - AùZ÷ýûWâú ö (_âûKéZ iaðÊcþ, _é-100)ù\a ~ùgû\û ^¦^ Kêeêcdò KeêYûùfgcAjZýü R^àZü AZò _úWÿdZò iað -

icûùfûPK WKÖe aûiêù\a iûjêu cZùe - _\Uòe icd i¸aZü 10c gZûŸú ö ùZùa_\Uòùe JWâú @_bâõge flY @^ê~ûdú gae bûhûe ùKøYiò g± _eòflòZ jêG ^ûjó ö cûKðùŠd JWâú@_bâõge QWÿû "Kûkòwý' ^ûcK @ûC GK @_bâõg CùfäL KeòQ«ò ö IWÿògûe @^ýZc _âûPú^ ^ûcKkòw ö ùZYê IWÿògûùe "Kûkòwý' ^ûcùe @ûC GK @_bâõg bûhû _âPkòZ [ôaûe @^êcû^ Keû~ûG öcûKðùŠd Zûu Mâ^Úùe 27 _âKûe @_bâõge CùfäL KeòQ«ò, Z^à¤ùe IWâ I Kûkòwý @_bâõge ^ûcejòQò, ~[û -

"ùMøùWÿøWâ ùP÷a _û½ûZý _ûŠý ùKø«K iòõjkûü

Kkòwý _âûPý K‰ðûU Kû�ý \âûaòWÿ ùMøRðeûü ö' (_âûKéZ iaðÊcþ, _é-100)\gc gZû±úe aòLýûZ _âûKéZ aýûKeYKûe _êeêùhû�cue "_âûKéZû^êgûi^' Mâ^Úùe JWâú

@_bâõge CùfäL KeòQ«ò ö GjûKê "A' Gaõ "I' _âZýd ajêk bûhû (AùKûùeøKûe _âûùdøùWâú) ùaûfòcZ ù\AQ«ò ö \ßû\g gZû±úùe @^òeê¡ b… Zûue "_âûKéZ KÌZeê' Mâ^Úùe JWâú @_bâõg QWÿû C}kú^ûcK @ûC GK @_bâõge CùfäL KeòQ«ò, ~ûjû IWÿògûùe _âPkòZ [ôaûe _âcûY còùk ö ~[û-

"@ûbúeòKû \âûaòWÿùKû}kú^ aù^øKiú cŠêðeòùKZ

^ûcÜû gûKe IWâ \âûaòWÿú\ò aûùPû_bâõgZûcþ ö'' (IWÿò@û bûhûZ�ß bìcòKû, W. aõgú]e cjû«ò, _é-121)

@_âbõg ùjCQò aòbûhûe aòKgòZ eì_ ö beZu ^ûUýgûÈùe CùfäLôZ JWâú ö bûhû jó KûkKâùcJWâú @_bâõgùe _eòYZò ùjûA@Qò ö aòbûhû iµKðùe aòLýûZ gòlûaòZþ Z[û bûhûaòZþ Mòâdið cZ

Uò®Yú


ù\AQ«ò, ""Gjû ùjCQò GK aû GKû]ôK _âûKéZ bûhûe @_bâõg eì_ ~ûjû ^ûUKùe ^òŸòðÁ PeòZâcûû\ßûeû K[ôZ ùjûA[ûG ö''

iêZeûõ C_ô�ò iµKðùe GZòKò Kêjû~ûA_ûùe ù~ IWÿò@û bûhû cûM]ú _âûKéZe @_bâõg eì_ JWâúaòbûhûeê C_ô�ò ùjûA[ôùf ùjñ G[ôùe ùgøeùi^ú _âûKéZe iûcû^ý flY cògòâZ ùjûA@Qò ö GjûKêcûM]ú _âûKéZe @_bâõg eì_ Kjòaûe KûeY ùjCQò G[ôùe @ÁòâK I \âûaòWÿ bûhû ùMûÂúe C_û\û^ c¤cògò ejòQò ö ùZYê iÚìkZü KjòaûKê Mùf _âûPú^ IWÿò@û bûhû bûeZúd @û~ðý, \âûaòWÿ, @ÁâòKþ ùMûÂúbûhûe ZòâùaYú iwc I iwc i¯c gZû±ú ùakKê iõNUòZ ùjûAiûeò[ôfû ö

_âûPú^ @bòùfLeê _âûPú^ IWÿò@û bûhûe Êeì_ :bûhû ùiâûZÊò ú bkò Pòe _âaûjcû^ ö IWÿò@û bûhûe C_ô�òKâc I aòKûg]ûeû _~ðýûùfûP^û Kûkùe

_âûPú^ @bòùfLMêWÿòKe GK aòùgh bìcòKû [ôaûe flý Keû~ûG ö _âûPú^ IWÿò@û bûhûe ùKùZK_âûcûYòK ^ò\gð hÂ gZû±úeê _�\g gZû±ú c¤ùe fòLôZ @bòùfL, M\ýeP^û I _\ýeP^ûùe_eò\éÁ jêG ö ùg÷ùkû\ba, ùbøcKe I Mwaõgúd, eûRûcûûe \ßûeû ùLû\ûdòZ @bòùfLMêWÿòKùe~Zâ PòZâ IWÿò@û g±e i§û^ còkò[ûG ö C\ûjeYÊeì_ ]cðeûR iêcŠku ùfLû (Lâú.569), cû]aacðûu ^òaò û Zûcâ gûi^ (Lâú.619) MŠòùaZ ùaø¡cì�òðùe CZþKú‰ð @bòùfL (10c-11g gZû±ú),@^« ù\a acðûue, c¬êhû Zûcâ gûi^ (10c gZû±ú) 2d aRâjÉ ù\aue CeRûc gòkûùfL(Lâú.1051) _âbéZòKê MâjY Keû~ûA_ûùe ö

cû]a acðûu Zûcâ gûi^ùe aýajéZ Kê ûe (iõ Kê Kûe) @^« ù\a acðûu Zûcâ gûi^ùeaýajéZ "bòZeê' (iõ @bý«e g±R) _¦e (iõ _�\g) g±MêWÿòK ùjCQò IWÿò@ûö CeêRûc gòkûùfLUòa�ðcûê @û§â_âù\g @«MðZ PòKûùKûfþ Ròfäûe CeêRûcþ Mâûcþeê @ûaòÃéZö Gjûe fò_ò ^Meú ö bûhûaòKéZ iõÄéZ, G[ôùe ùKùZK IWÿò@û g± I ùZfêMê g± ejòQòö Gjò gòkûùfLe bûhûeê IWÿò@û bûhûe_ì‰ð aòKgòZ eì_e _eòPd còùk ö Z[û_ò Gjû GKû\g gZû±úùe _âPkòZ ùKùZK IWÿò@û g± iµKðùe@ûcKê icýKþ ]ûeYû ù\A[ûGö gòkûùfLUòe _ûV ùjCQò -

(1) ÊÉò iec cêñ (2) Lûù^Keò_ê \_ð (3) c\ð (¡ð) ^ bêRòa¦ _eûKâc (4) Mwû^þaýafþ ^É¸ (5) gâúc\þ @^«acð¹ (¹ð) ùâeûRò, (6) d eûRý icìje 15Zê (7) fû cûigêË_l \ò , (8) _�cú gYòaûùeø dêeêR ùcfû, (9) Zû\d KAfû _… iÚò�ò, (10) @ûfûLòiþ dêeRþciR, (11) ^ò MC _fûgòiþ Zò Üòbû (12) M dêeêRciþ I KþKê bûM, (13) jûA« cûgòPKê ùaûSý[ôfûe (/), (14) dêeêR ùcùfõ MC ù_ûfûgò (15) (ùc) fZû RýCaù« ^ fùb, (16) C.a^Úòùfõ (?) Kûùfõ eûLùK, (17) Zû ijiâ iêa‰ð \Š Zûù\, (18) Rý [ôfû (/) @û^Zò iûaêeûdò,(19) aC i^ÜëLõ ieÊZú, (20) afäb ifû (= gòkû) ùfLòZõ, (21) gKû± 923 (/) ö

Gjò gòkûùfLùe aýajéZ IWÿò@û g±MêWÿòK ùjCQò ùcfûY, RdKeòfû, (\û^Kfû), Zò Üò (Zò ò),IKþKê (GK), cûYòh (cûYòh, ^ fùb, [ôfû (ù\fû) gYò (Kû^ò) MC (Mûñ), (cYòh), ^ fùb [ôf(ù\fû), gYò (g^ò), MC (Mûñ) I ié àv (i¹êùL) AZýû\ò ö GjûQWÿû G[ôùe aýajéZ ice, eò_ê,\_ð, cŸð bêRòak, _eûKâc, Mwû, @af´^, É¸ gâúc\, @^« acðû ù\a, aòRd eûRý, i´›e,

Uò®Yú


15, Zêfû (IWÿò@û Zêkû) cûi, gêKæ, _l, \ò _�cú, aûe, _…, bûM, ijiâ, iêa‰ð \Š, ieÊZú,afæb, gòkû, ùfLôZ, gKû±, @û\ò iõÄéZò g±MêWÿòK c¤ IWÿò@ûùe Z›c g±eìù_ aýajéZ ùjûA[ûG ö)

bêaù^gßeeê @ûaòÃéZ \ßòZúd eiòõj ù\aue \ßòbûhòK gòkûùfL (Lâú : 1249) ùjCQò _âKéZùe_âûPú^Zc gòkûùfL, ~jòñùe _âûPú^ IWÿò@û bûhûùe ~[û[ð ^ò\gð còòkò[ûG ö IWÿògûe AZòjûi IIWÿò@û bûhûe AZòjûi \éÁòeê Gjò gòkûùfLUò @Zúa cìfýaû^ ö Gjûe ùMûUòG _ûgßðùe _âZÜ IWÿò@û fò_òI @^ý _ûLùe Zûcòf fò_ò aýajéZ ö gòkûùfLe _ûVUò ùjCQò ö (1) ÊÉò gâúaòe ê ^ûe iúNõù\a, (2) a_âaâ]cûù^ aòùReûùR i, (3) céZ 22 gâû\ò KûZòâu KòâÁ 7 eaòaûe, (4) ùe gâúKúZúaûi ùLZâõ iúù]Êe, c¦òe aWÿ êiúõN ù\aue @û (C) i Kûcû[ð _ìŸùK aûNceû aûeaûUúbìcú GKû\g eê\âbòlû ù\aû bìcú icõù] Z_eûR cûjûcê ú Mûb… @ûPûdùK÷ a§û Kfû AZýû\ò ö

WKÖe iê úZò Kêcûe PûUûRðú Gjò gòkûùfLe bûhûKê cûM]ú @_bâõg I _âûPú^ IWÿò@û bûhûec¤a�ðú bûhû ùaûfò _Xÿò ù\AQ«ò ö G[ôùe aýajéZ ùK÷, ùu, ùK, eA _âbéZò aòbqò _âZýdMêWÿòKê @ûLô@ûMùe eLô ùi Gjò_eò cZù_ûhY KeòQ«ò ö Gjò ùu, uê IWÿògûùe uê, Kê ùKK I "eA' IWÿò@ûùe"ùe' ùjûA@Qò ö iõÄéZ g±MêWÿòK _âûPú^ IWÿò@ûùe Kò_eò eì_ ù^C[ôfû Zûjûe \éÁû« Gjò gòkûùfLeêcòùk ö ~[û -

iõÄéZ g± _âûPú^ IWÿò@û bûhûùe iõÄéZ g± _âûPú^ IWÿò@ûGjûe eì_ bûhûùe Gjûe eì_

êiòõj ^úeiûõN, ^ûeiòõN ^ûdK ^ûGK_âa¡ðcû^ _âaâ]cûù^ ]û^ý ]û^

aòRd aòùR \êMðû \êMþMeûùRý eûùR @ûPû~ðý @ûPûdge\ò gâûjò jÉ jû[Kû�òðK KûZòâK _û^úd _ûYòKé¾ Kâú¾ @ûdêh @ûCi

Ké�òaûi Kú�úaûi Kûcû[ðõ Kûcûù[ðùlZâ ùLZâ iì~ð iêRâ

i´ù§ icõù] cjûcê^ò cjûcê^ú@ûPû~ðý @ûPûd C�ùegße CùZâgßeK_ŸòðKû KCWÿò Ê‰ð iê ûG[ôùe aýajéZ IWÿò@û ùjCQò aòùR, gâújò, aûNceû, aûeaûUò, a§û, Kfû, cû^ò, ù\Xÿ, Zjêñ,

ùNZfû (NZòfû, ùN^òfû), ù\A, \CWÿò, ]û^, iê û, cìk, Kk«e, Keù«, @gò, ùjûAfû, _ûYò, ]ôfû(ù\fû) KeûAaû, G, Zò ò, Rcòfû, ùjûA, ù~ùZ, GùZK AZýû\ò ö

1384 Lâú.ùe Zòâcûkû cV iÚòZ Zûcâ gûi^ùe @ûùc ^òcÜfòLôZ IWÿò@û g±e aýajûe ù\Lê -\lúY iúcû, bûLe (bûÄe), Mâûce, PKkò@û, @ûf�, aò@ûkò, IZþ[, (@gßZþ[), bìAñe, C�e \Šû,a[_Wÿû, aûiûLùŠ, ù\ûiúcû«, a§, C_e, _[e, Keò, ùfuaWÿ, Mâûceû MûkúÂ (^B) cKêfêŠMâûce, Â, (^B) PòZþ, _ûgògòkû Lõbûe, _ìaðjòW, _~ðý«, iúcû AZýû\ò ö

Uò®Yú


1395-96 Lâú.@ùe fòLôZ PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gueû^¦ cVe Zûcâ `kK (i^¦)ùe^òcÜfòLôZ IWÿò@û g±e aýajûe ùjûA[ôaû _âcûY còùk - aòQû, âe, aêXÿû, ùfLû, bòZe, @ûC,ùi^û ò (ùi^û_Zò), cê\ùf, @ûV, iûAùiû (Mâûc aòùghe ^ûc), Nùe, eúWÿ ùiûI (Mâûc aòùgh),G, \êA, Keú (Keò), gG, ù\aû, iâûjò, C�ûeê, aòùR, @ûiòaû, [ûC, \ßû@ûe (\ßûe), @ûùM, ùaûAfû,ù\Ckú AZýû\ò ö

1394 Lâú : RêfûA 27 ZûeòL ùiûcaûe ùLû\òZ (23) PZê[ð êiòõj ù\aue ~ûR_êe,iòù¡gße, c¦òeiÚ É¸ûbòùkLùe c¤ @ûùc ajê IWÿò@û g±e aýajûe ù\LôaûKê _ûC ö ~[û - êiûõN(êiòõj), aòùR (aòRd), ic§ê (iõaZ), iâûjò (ge\), KKWÿû (KKðU), KòiY (Ké¾), PZêeê\úM(PZêŸòðM), gâúKâZû (gâúKeY), _U^ûGK (_…^ûdK), _ìea (_ìað), i^úcòMâ (i§ò aòMâj),ùaùjûeùY, _iûAZ, cê\êfò, @^êcùZ, cûkò, Iùjûeê, _ûCKû, _ûAKû, ùbUû, ùaûRû, _eú\eg^(_eò\gð )

_�\g gZû±úùe ùLû\òZ IWÿò@û @bòùfLcûûe @ûùc IWÿò@û bûhûe @ù_lûKéZ cûRòðZ IaòKgòZ eì_e ^ò\gð _ûC ö Zûjûe ùMûUòG \éÁû« \ò@û~ûA_ûùe ö(1) aúe gâú MR ò MCùWÿi (gß)e _âZû_ K_òùkgße ù\a cjûeûRûue aòùR eûùRý ö(2) icÉ 35 gâûjú A ùci Ké 4 aê]aûùe / ùbû RMe^û[ / ùZûùjû ùiaK G ö(3) cZ RYûCQ / eûAR RûùK G iû@û«cûûê / _ûAK / eûCZKê Keò ö(4) aòb@ ]úfò / aûkKûKê ù_ûiò @ûYòfò / Gcûù^ ùcûùZ / iaê ùj / QûWÿùf ö(5) Gcûûê / cêAñ / ùR Rûjû @^êeìù_ / aûjòaò / ^òMûeòjòaò / ùbû RMe^û[ ö

(6) G K[û ùcûje / \ûi @ù\ûi aòPûe ö

gòkûùfLUòe icd 1464 Lâú: G_òâfþ 25 ZûeòL ö C_ùeûq @^êgúkêê ÆÁ jêG ù~ gòkûùfLeêIWÿò@û bûhûe aòKûg Kâùc @^êba KeòjêG ö IWÿò@û bûhûe @û\òeì_ I aòKgòZ _~ðýûd G[ôeê ÆÁ jêG ö

P~ðýûMúZòKûe bûhû :IWÿò@û bûhûe aòKûg Kâcùe _â[ùc gòkûùfL aû @bòùfLe bìcòKû aò\ýcû^ ö @ù^K Zûcâ

gûi^ùe aýajéZ ajê g± ù~ IWÿò@û bûhûe ^cê û _â\û^ Ke«ò, ùi[ôùe \ßòcZ ùjaûe @aKûg ^ûjóö cû]a acðûu Zûcâ gûi^, @^« ù\a acðûu Zûcâ gûi^, Rûcþ, gòkûùfL, eiòõj ù\au ù\ß÷bûhòKgòkûùfL Zòâcûkû cViÚ Zûcâ gûi^, PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gueû^¦ cVe Zûcâ `kK AZýû\òeêIWÿò@û bûhûe aòKûg Kâc ù~_eò flYúd, ùijò_eò P~ðýûMúZòKûe bìcòKû c¤ @aòiàeYúd ö

P~ðýûMúZòKû aû ùaø¡Mû^ I ù\ûjûe awúd MùahK cùjû_û¤ûd je_âiû\ gûÈú ~[ûKâùc1897-98 I 1907 ùe @ûaòÃéZ Keò[ôùf ö ùi GjûKê jRûe aQùee _êeû^û aûwûfû bûhûd,ùaø¡Mû^ I ù\ûjû ^ûcùe _âKûg Kùf ö Gjò _ûV _âKûg _ûAaû _ùe ajê @ûùfûP^ûe SWÿ CVòfûögûÈú cùjû\d Gjûe ùfLKcûûê awûkú I @Áceê \ßû\g gZK c¤ùe, ePòZ ùaûfò cZù_ûhYKùf ö aòRdùNûh b…ûPû~ðý _âùaû] P¦â aûMþPú, WKÖe iêKêcûe ùi^þ, iêgúf Kêcûe ù\a, c^ú¦âùcûj^ aiê I WKÖe iê úZò Kêcûe aû^ûRðú _âbéZò Gjò cZe ic[ðK ö WKÖe aû^ûRðúu cZùe "It is old

Uò®Yú


Bengali and not old Magadhi, old Maithili, old Bhojpuri, or old Oriya" aòe�ô Kêcûe bìdûñ,aûYúKY× KûKZò _âbéZòu cZùe Gjûe bûhû @ûiûcú, iûõKéZýûd^, RdÊûf I _gðêeûc PZêùað\úucZùe Gjû aòjûeú (cûM]ú, ùbûR_êeú AZýû\ò) @¤û_K RdKû« cògâu cZùe Gjû ùc÷[ôkú ö IWÿògûeùMû_ûk P¦â _âjeûR, _ŠòZ aò^ûdK cògâ, WKÖe KeêYûKe Ke I @û�ðafäb cjû«òu cZùeP~ðýûMúZòKûMêWÿòKe bûhû IWÿò@û ö _âûPú^ IWÿò@û bûhûe flY G[ôùe flý Keû~ûG ö _âKéZùe Gjòbûhû _ìaðú cûM]ú @_bâõg ùjûA[ôaûeê G[ôùe C_~êq bûhûMêWÿòKe KòQò KòQò flY _eòflòZ ùjaû @ZòÊûbûaòK ö

P~ðýûMúZòKûe IWÿò@ûZß Zòù^ûUò bò�òùe _âcûYòZ Keû~ûA_ûùe ö (K) ]ûcòðK bò�ò P~ðýûMúZòKûùeù~Cñ ùaø¡]cðe \gð _eòùagòZ ùjûAQò Zûjûe C\þba I aòKûg bìcò ùjCQò CWÿòdcû^ ö GjòCWÿòdcû^ ùjCQò IWÿògû ö (L) HZòjûiòK bò�ò P~ðýûMúZòKûe @ù^K Kaò IWÿògûaûiú I IWÿò@ûbûhú öIWÿògûe iûjòZòýK, iûõÄéZòK, ]ûcòðK I iûcûRòK _eòùagùe ùicûù^ a¡òðZ ùjûA[ôùf ö (M) bûhûZû�ßòK g± bŠûe I aýûKeY \éÁòeê Gjû _âûPú^ IWÿò@û bûhûe @Zò ^òKUa�ðú ö

awkû, ùc÷[ôkú Gaõ @ûiûcú iûjòZýe ùfLKcûù^ P~ðýûMúZòKûùe ùijò ùijò iûjòZýe_âPêe g± aòba ù\LôaûKê ~ûAQ«ò ùiVûùe @ûiûcú iûjòZýe ùMûUòG \ûaò C_iÚû_òZ Keû~ûA_ûùeöP~ðýûùe @ûiûcú g± Gjò_eò ù\LôaûKê còùk Wûk, aûjêeò (ùaû@ûeò Daughter-in-law) [ôe Keò,\ê@ûZ Z (door), ieê (small), gûgê ^B (river), gv (bridge), jeòY (male deer), @]ûeûZò(mid night), NeYú (wife), eûZò _ûjûA (dawn), ak\ (bull), aû^þS (barren) ^òZò^òZò(everyday), gò@ûk (jackal), ~ê¡ GùZKûk (so much time), aêSòfû (understood), UûYò (pull),Mêjûkò (cow shed), GùKùf (alone), còkûA (mixed), Kû¦A (weep), gûMê@û, gò@ûk AZýû\ò ö

@ûiûcú bûhûe \ûaò Keû~ûC[ôaû Gjò g±MêWÿòK ùi IWÿò@û bûhûe c¤ g± iµ\, G K[û @ûùfûPKRûY«ò ^ûjó ö Gjò g±MêWÿòK _ûAñ ~\ò P~ðýûMúZòKû @ûiûcú @û\òeì_ ùjûA_ûeòa @aòKk ùijò ~êqòakùe Gjû IWÿò@û bûhûe ^ ùjûA _ûeòaûe ùKøYiò KûeY ejòa ^ûjó ö @¤û_K KeêYûKe Ke Zûue@ûPû~ððý P~ðýûPd _êÉKùe P~ðýûMúZòKûeMêWÿòKe aòg\ bûhûZû�ßòK aòùgähY Keò Zjòñùe IWÿò@û bûhûeÊûZªý \gðûAaûKê ùPÁû Keò@Q«ò ö C\ûjeYÊeì_ ^òcÜùe IWÿò@û bûhûe @¡ðaòKgòZ Êeì_ ù\Lôaûe_â~ZÜ KeûMfû ö

iej_û\u ù\ûjûùe -(1) còùQ @ûùjÜ, RûYjêñ, a§ûaGñ (a§ûG) KAùiY (ùKi^), RAùiû, KAùiû, Rû@ûù«, ùR,

ùZ, ù\âû«ò, QûWÿòùf cêñ, ùf, b, Z, Lû�ò, akê@û, [ûKòa, \ògA, LûAa _âbéZò Lû�ò IWÿò@ûg±e aýajûe còùk ö

(2) @icû_òKû _\iaê "A' Kûeû« ùjûAQò IWÿò@û bûhû_eò - QûWÿò, Keò, fA, RûA ö

(3) Aa _âZýd \ßûeû baòhýZ Kûk ^òŸòðÁ ùjûAQò - LûAa ö

(4) IWÿò@û iað ûce _âùdûM ù\LôaûKê còùk ö ùZYê WKÖe KeêYûKe Ke Kj«ò, ""ieju KaòZûùeIWÿò@û bûhûe Gjòiaê ùa÷gòÁý [ôaûeê iej_û\ Lû�ò IWÿò@û [ôùf Gaõ Zûue KaòZû IWÿò@ûbûhûùe fòLôZ ùjûA[ôfû ö''

Uò®Yú


iaeú_û\u KaòZûùe òcÜcùZ IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý \gðûA \ò@û~ûAQò -

(1) IWÿò@û bûhûe @«òc @leùe ~Zò_ûZ ùjC[ôaûeê @ù^K iÚkùe ùgh Êe \úNð jêG ö ~[û-auû (awkûùe aûuþ), @ êUû, @cWÿû AZýû\ò ö gaeú KaòZûùe C�û g± @Qò ö

(2) IWÿò@û @iûcû_òKû Kòâdûùe "A' I "AY' _âZýd jêG ö ~[û - LûAY, ùN^òY ö gaeúu KaòZûùeLûA, ù_ûjûe, _ejòZûe aýajûe ejòQò ö

(3) i´§ _\ùe IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý "e' _âZýd ö gaeúu KaòZûùe "aûWÿòe' ö

(4) gaeúu KaòZûùe Zjó, ùZûjeò ùi, ùcûeò _âbéZò iað ûce _âùdûM ù\Lû~ûGö

(5) baòhýZ KûkKòâdûùe IWÿò@û bûhû _eò "Aa' _âZýd - ùfûWÿòa ö

(6) aw bûhûùe "ZAkû' g±e aýajûe ^ûjóö IWÿò@ûùe ZAkû @[ð Rwfò@û aû _ûjûWÿòZkò@û Rcòögaeú_û "ZAkû' g± aýajûe KeòQ«ò ö ùZYê IWÿò@û bûhûe Gjòiaê ùa÷gòÁ ejò[ôaûeê gaeú_ûuKaòZû IWÿò@ûùe ePòZ ùaûfò ò½òZ bûaùe Kêjû~ûA_ûùeö

KûjÜë_ûu KaòZûùe IWÿò@û bûhûe Êeì_ -

(1) IWÿò@û bûhûe "Kê' _âùdûM KûjÜë_ûu KaòZûùe ù\LòaûKê còùk ö

(2) IWÿò@û iað ûc KûjÜë_ûu KaòZû - Kjó, ùR, ùcû Zûjòeò, Zê ö

(3) IWÿò@û bûhû _eò, ù\ûjûùe, @icû_òKû Kòâd "A' Kûeû« - ù\Lô ùjeò, Keò, fûA ö

(4) IWÿò@û bûhûe i¯cú aòbqòe aýajûe - @Qù« ö

(5) Keòa, ùfcò, òUe, cûeòa, ù\jêñ, ÊùZfò _âbéZò IWÿò@û Kòâdûe aýajûe ù\Lû~ûG ö

(6) C@ûi, aûjeò, KêWÿò@û, iûwZ, aû_êWÿ, jùi, @«ùe, gûgì, ^Y¦, Nùe, gûkú, akò@û, Rê@û,\û^, cìfò@û, ùKZê@ûf _âbéZò @ù^K Lû�ò IWÿò@û g± KûjÜëu P~ðýûùe còùk ö

bûhû \éÁòeê P~ðýûMúZòKûe @ù^K MúZ ù~ IWÿò@û ùfûKu \ßûeû ePòZ GK[û ijRùe aûeò jêGö @ûùfûPK WKÖe aûiêù\a iûjê g±, aýûKeY bò�òùe @ûùfûP^û Keò Gjû _âcûY KeòaûKê ùPÁûKeòQ«ò ö

g± iµKðùe C_ùe @ù^K C\ûjeY \ò@û~ûAQòö ùZùa @ûC ùKak ^ò¡ðûeòZ ùa÷gòÁýKê aòPûeKeû~ûCö

iõLýûaûPK g±: P~ðýûMúZòKûecûûùe aýajéZ iõLýû aûPK g± ùjfû GK, GKê, GùK,\êA, \ê, ù\û, ùa^ò, Zò ò, ùPø, Pûeò, _û�, QWÿ, @V, @ûV, ^@, \g, \gcú, aZòg, ùPøhVò, _âbéZò_âûPú^ IWÿò@ûùe c¤ aýajéZ ùjC[ôfûö

iað^ûc : Pû~ðýûMúZòKûMêWòKùe @]ôKûõg iað ûc IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ [ôfû I ùKùZK @û]ê òKIWÿò@û bûhûùe c¤ _âPkòZ @Qòö ~û[û -

_â[c _êeêh : @ûc ùj (@ûù¸), jûCñ (cêñ), ùcûG ùcû, ùcûe, ùcûje, ùcûeò, ùceò, cKêñ(cêKêñ)ö

Uò®Yú


\ßòZúd _êeêh : Zêc ùjñ (Zêù¸) ZA, Zê, ùZû, ùZûG, ùZûùe, ùZûjùe, ùZûe, ùZûje,ùZûjeò ö

ZéZúd _êeêh : ùi, Zûùje (Zûjûe)i´§aûPK : ù~û, ~ûùae, ù~, ù~ù~_âgÜaûPK : ùKû, Kûùjùf (Kûjûùe)

KòâdûaòùgähYûcôK : Zjò, GYê, ~[û - Z[û, ~Aiû-ZAiû (ù~iûùZiû), ~ùa Zùa, Kfùi,Kòõ_ò, KAi^ö

KòâdûMV^ aò]ô : P~ðýûMúZòKûùe Kòâdûe aòbò Ü Kûkùe aýajéZ _âZýd _âûPú^ IWÿò@û Kòâdûùe c¤aýajéZ ùjC[ôfûö ~[û - ^òZý _âaé� a�ðcû^Kûkùe @A, «ò, @«ò, a�ðcû^Kûkùe @, @A, @iò, iò,G[ô AZýû\ò @ZúZ Kûkùe A, Af, Gf, @f baòhýZ Kûkùe Aae, Aa, cò, @cò, Acò, @^êmûùe@j, @, jò, jê AZýû\ò @icû_òKû Kòâdûùe A, A@, @icû_òKû Kòâdûùe _ê eûaé�òùe A- B (ùQûA,ùQûA, ePò ePò) @ù« @ù« (Pûjñûù« Pûjñù« AZýû\ò ö

aûKý MV^ I ùg÷kú iû\ég:Kû@û Zeae _� aò WûkP�k PúG _AV Kûk ö\òX Keò@ cjûiêL _eòcûYfêA bYA Mêeê _êzò@ @RûY ö (fêA_û\ ^õ. 1)

IWÿò@û eì_û«e -""Kûdû Zeêae _û� aòWûkP�k-Pòù� _AV Kûk ö\éX KeòY cjûiêL _eòcûYfêA bYA Mêeê _êzòY RûYö''

P~ðýûMúZòKûe bûhû iµKðùe @¤û_K _VûY ò _…^ûdK KjòQ« ò - ""bûhû \ éÁ òe êP~ðýûMúZòKûMêWòKùe ajê IWÿò@û g±e _eòPd còkòùf ùjñ ZûjûKê ùKak IWÿò@û bûhû @û\òeì_ KjòaûVòKþ ùja ^ûjòñ ö P~ðýûMúZòKû G_eò GK bûhûùe ùfLû ùjûAQò, ~ûjûKê _ìaðLŠe @_bâõg bûhû KjòùfPkòa ö''

Gjò bûhûKê _ea�ðú Kûkùe @ûiûcú, awkû ùc÷[ôkú, jò¦ú _âbéZò bûhûe Cna ùjûA[ôfûö ùZYêP~ðýûMúZòKû iµKðùe ùKøYiò @û�kòK bûa^û icúPú^ ^êùjñö ùZùa Gjò bûhû ù~ bûhû aòKûg Kûkebûhú G[ôùe iù¦je @aKûg ^ûjó ö ~ûjû `kùe icûùfûPKcûù^ cZ \ò@«ò ù~ \gc gZû±úùakKê _âû«úd bûhû iûjòZòýK eì_ _eòMâjY KeòaûKê ilc ùjûA[ôfû ö ùZYê IWÿò@û bûhû c¤ ÊûZªýcŠòZ ùjaûKê ùagú icd fûMò ^[ôfû ö

Uò®Yú


IWÿò@û bûhûe @û\ý iõùKZ iûekû cjûbûeZ:IWÿò@û bûhû I iûjòZýe aòKûg _aðùe iûekû cjûbûeZe GK MêeêZß_ì‰ð bìcòKû ejòQòö Gjû Lû�ò

IWÿò@û g± I _âûKéZ cû¤c @_bâõg g±e GK cù^ûm Kûaý gòÌö G[ôùe _âûPú^ IWÿò@û bûhûe G_eòaògûk g± I aòba ejòQò ~ûjûe _âûKéZ I @_bâõg bûhû ijòZ iµKð ejòQò ö GMêWòK IWÿò@û bûhûe_âûPú^Zû _âcûY Keòaû iùw iùw _âûKéZ I @_bâõg bûhû ijòZ IWÿò@û bûhûe iµKð iìùPA ù\A[ûGöGjûQWû ajê ù\gR g±e aýajûe c¤ iûekû cjûbûeZeùe ù\LòaûKê còùk ö

K_òùk¦â ù\aue iciûcdòK iûekû\ûiu \ßûeû ePòZ IWÿò@û cjûbûeZ IWò@û bûhûe ~[û[ð^ò\gð^ aj^ KeòQò ö ùfûK cêLe bûhûKê GK iõÄéZòiµ^Ü I eêPò\ú¯ iûjòZòýK eì_ ù\aûùeiûekû\ûiu ^òÂû I iûc[ðý iaðaò\òZ ö P~ðýû_\, gògêùa\ aýZúZ @^ý ùKøYiò iûjòZòýK eP^ûiûekûu _ìaða�ðú Kûkùe ePòZ ùjûA ^[ôaû @^êùcdö ùKjò ùKjò @ûùfûPK cûKðŠ \ûiu "ùKgaùKûAfò' I a›û \ûiu "Kkiû PCZògû'Kê IWÿò@û cjûbûeZe @MâR bûaùe MâjY Keò[ôùf ùjñ WKÖeÛae iûc«eûdu @ûùfûP^û _ùe GMêWòK @aðûPú^Zû _âcûYòZ ö M\ý aòbûMùe "eê\âiê]û^ò]ô'eKûk ùP÷Z^ý ù\au @ûMc^ Kûk @[ðûZþ 16g gZû±úe @û\ý _û\ ùjûA_ûùeö @ûùfûPKcûû cZbò ÜZû iù�ß cû\kû _û¬òe eP^û Kûkeê ùhûWÿg gZû±ú ùaûfò ]eò ^ò@û~ûA_ûùeö @bûa^úd iéÁò_eòKÌ^û ^ò\gð iûekû cjûbûeZ IWÿò@û bûhûe cj�ß _âKûgK ö

IWÿò@û bûhû Mw eûRZßùe Kâc aòKûg _[ùe @Mâie ùjûA[ôaûe ù\LòaûKê còkò[ûGö Kò«êiì~ðýaõgú eûRûcûû Kûkùe Gjû ~[û[ð @bòaé¡ò iû]ôZ ùjûAQòö MR_Zò K_òùk¦â ù\aue eûRZßKûkIWÿò@û bûhû I iûjòZý AZòjûiùe iêa‰ð~êM ö iûekû \ûi Gjò ~êMùe ùgâÂ Kûaý_êeêh ö ùføKòKbûhûe @af´^ùe "cjûbûeZ', "PŠú_êeûY' I "aòfuû eûcûdY' eP^û Keò ùi @ûce bûhûKê icé¡Keò@Q«ò ö Gjû Q¦ \ûŠú @le @icû^Zû Gjûe @^ý flY ö

iûekû \ûi ZZþic (iõÄéZ), ZZþba (_âûKéZ) I ù\gR bûhûe @_ìað ic^ßd Zûu eP^ûakúùeNUûAQ«ò ö adûY (adû^), @còk^ú (@còk^), ckòY (còkò ), cdûY(c\^), PêjûY(ùPøjû^),adûY (aýûLýûZ) _âbéZò g±Kê _âûKéZ _âbûa @^êùcdö

_âûPú^ Z[û ajê @_âPkòZ g±e _âùdûM iûekû iûjòZýùe _eò\éÁö "Zê' I "cêñ' g±e aòbqòùePòjÜ "Kê' _âùdûM Keò "ZêKê' I "cêKê' g± aýajéZ ö KA _âZòdû« g± ~[û MwûKA, G[KA, BgßeKA,_êZâKAe ajêk aýajûe KeòQ«ò iûekû \ûi ö

iõÄéZe Kòâdûeì_ bò Ü eì_ùe iûekû aýajûe KeòQ«ò ö iõÄéZ a\iò, Mziò _âbûaùe iûekû\ûi ù\Liò, Kjòiò, ~û@iò, ~ûiò, @ûiò, gêYiòe _âùdûM KeòQ«ò ö @û«ò, Mûa«ò, f´«ò, a\d«ò,ùfLù«, _X«ò, Qê@ù«, ù\AY, KeòY, _eòjeòY, Keòùf, ùN^òùf, ùjûAfû, Kiòfû, Kû¦A, ~ûA_âbéZò Ké\« _\e aýajûe iûekûu aòùghZß ö cjûbûeZùe Z\þba aû @_bâõge aýajûe _âûPê~ðýù\Lû~ûGö ~ê]ôÂòe g± @ù^KZâ ~ê]ôÂò, ~êù]Âò, ~êùRÂòe, ~êù]Âòe bûaùe _âùdûM Keû~ûAQò ö

iûekû cjûbûeZùe g±ûakú aòùgähY Kùf Gjûe ùa÷PòZâý @ûLôùe ]eû~ûGö

_âûPú^ g± : @«eúz (@«eúl), ]ôcùfûP^û (]ìcùfûP^û), ùMûiûcYú (ùMûÊûcò ú), @û]^(@¤d^), ù_âûjòZ (_êùeûjòZ), bê@û (aêýj), EhòùKg (jéhúùKg), MûŠòc (MûŠòa), aòù^û\e

Uò®Yú


(aéùKû\e), Êeúe (geúe), iõKeûZò (iõKâû«ò), iõù¶ûWÿ (iµì‰ð), \ébûiýû (\êaðûiû), bûgû (bûhû)AZýû\ò ö

iûekû cjûbûeZùe aýajéZ aòbqò _âZýd :aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû ; G (eûRûG, ùKøeùa, Kêcûe) ùd (K^ýûùe)2d ; KA (_êZâKA, ZûjûKA) uê (ùfûKuê, a]êuê), uò

KêAõ(~ûjûKêAõ)uê (eûRûuê) (_âûYòuò), KAõ (\ê\âKAõ), KêAKê(Gjû«), uê(eûRûuê, iûùd«^þuê) (cêKêf), (PòZâ_òZêkòu)«Kò (Mû§ûeúKò)u (@MÉòuò, Ehòuò) (_êZâ«, ù\aZû«), Gjû«, «ò«(aýûi«) (iaê«ò)

3dû G (iò¦êùe, Kùe), Gõ(Kûùcõ,bêùRõ)GY (KùeY), ùd (lê]ûùd)ùdY(Pò«ûùdY),ùe (Plêùe),ùeY(_û\ùeY)

4[ðú Kê(ù\ûjòZûKê), uê(búhàuê)KêAõ (aòbúhYKêAõ), Kò (Mû§ûeúKò),Kòõ (ù\aúuò), G (ù\ùa)

5cú C(@iêeKêkê), Cõ (gg]eêõ)jêñ(@ûMjêñ), eê (cjûc«eê)

6Âú e(i\û^¦e), eò (ù\ûjeò),u ue (MêeêRûe),(ùdjûu, Ehòu), ue (Ehòue), _êZâue) ueò (iûZueò),ueò (Zûjûueò) _Zò _ZÜúueò)

7cú A(ùd]ú), Aõ (iûCeûÁâAõ), GY G (MMù^),(@ûKûùgY), ùdY (ibûùdY), ùe ùd (P¦âbûMûùd)(bìcòùe), ùeY (cû[ûùeY), ùZ(iwùZ)

iù´û]^ ùe, ùfû, ùjû

GKaP^ iìP^ _âZýd : G (_êeêùh, LùŠ, ùMûUûG, ù\ûjòZûG), ù~ (ùMûUûùd, LŠòùd,aûUòùd, ]^êùd), Kò (\ò Kê), GK (aûUòùK)ö

ajêiìP^ûiìPK _âZýd : cû^ (Gcûù^, ]cðcû^),cûù^ (Gcûù^, \êÃéZcûù^), ~ûK(iõiûe~ûK), MêWÿòùd ( êfMêWòùd), MêWûùd (aòbìZò MêWÿûùWd), MY (eûRûMY), MùY (PûeMùY),cûk (ùcNcûk), @ù^K (@ù^KaûùM)ö

Uò®Yú


Èú _âZýd : A (\êjòZú, _û _òÁú), Yú (IWÿYú = IWÿò@ûYú), @ûYú (VûKêeûYú), GYú (aûùeYú),@û (iZgâò@û), @ûB (@^«ûB), DYú (@^ûiêYú, PûŠûkêYú), @ûùdYú (A¦âûùdYú), GKú (KéZûù«Kú),AKû (C\òâKû), B@ûYú (cKðUò@ûYú), @ûdYú (~cûdú), @ûdú (jeòYûdú)ö

aòbò Ü iað ûc : _â[c _êeêhùe cêõ, cêAõ, ùcû, ùcûje, ùcûùjû, ùcûùjûe, @û¸, @ûù¸cûù^,@û¸« AZýû\òö

\ßòZúd _êeêhùe : Zê, Zêjò, ùZû, ùZûùjû, Zê , Zêù¸, Zêù¸cûù^ AZýû\ò ö

ZéZúd _êeêhùe : ùi, ùijò, ùijê, ùicûù^ AZýû\ò aýajéZ ùjCQò ö Gjû QWû \ìe ^òùŸðgK(Zûjû), ^òKU ^òùŸðgK (G, ùd, Gjû, ùdjû, ùdjê), i´§ iìPK (~û, ~ûjû, ù~, ù~jê) _âgÜ iìPK(ùK, ùKjò, ùKjê), @^ýaûPK (@û^, @ûe), icÉ aûPK (iaê, iaê«ò), @ûcôaûPK (@ûù_, @û_Yû),i¹û^ iìPK (@û_Y, @û_ùY), iõLýû iìPK (\êùjñ, Cbùd), _eòcûY iìPK (KòQò) _âbéZò iað ûceaýajûe iûekû cjûbûeZùe ù\LòaûKê còùk ö

@aýd : Kòi, ~òi, Zòi, G^ùj, ~ûaZ, ZûaZ, ù~aY, ùKaY, _êYò, A, jòõ, aò, ^û, Zû,ù~, Kò û, ^òKò _âbéZò ö

]ûZê : iûekû cjûbûeZùe aýajéZ Kòâdûe cìk aû ]ûZêMêWòKê C_ô�ò C› \éÁòeê Z›c, @¡ðZ›c,Z\þba, ù\gR I ùa÷ù\gòK bûaùe aòbq Keû~ûA_ûùeö ùiMêWòKe ùKùZûUò \éÁ ùjCQò -

Z›c ]ûZê : @Rð, Kµ, ùLk, M¬,Mcþ, Mk, NP, Pkþ, R_þ, ZêKþ, _ûeþ, _úWþ, _ìR, `k,afþ, aiþ, ejþ, aû�þ, lbþ, bûfþ, bûhþ, bûiþ, bâcþ, cŠþ, ~û, ~ûPþ, ej, fõN, f´, fbþ, i, ùiaþ, jiþAZýû\ò ö

@¡ðZ›c ]ûZê : @eR, Wõiþ, ]ßõi, aeMþ, cêeêQþ AZýû\òö

Z\þba ]ûZê : @Q, Kj, Lû, MXÿ, Phê, Rú, ù\, ù\Lô, _Xþ, _Wÿþ, _êQþ, @Uþ, aZþ, ùaûfþ,ùjû, cûYþ, cûRþ, cûWÿþ, eLþ, fòj, fò_þ, gòLþ, ùgj, ùgû _ûUþ, òUþ, êUþ, êeþ, iêceþ AZýû\ò ö

ùa÷ù\gòK ]ûZê : Zò@ûeò ö

icÉ _\ aû aýûiaûKý I @ûkuûeòK g±ûakú -

ù\auê \êfðb ù~, ùlZâúd Kêk h‹û, RMR^ùcûjò úö

iûekû \ûiu cjûbûeZùe bûhû _âûPú^ IWÿò@û bûhûe ~[û[ð ^ò\gð ö Gjûe @ûeYýK iêhcûù~_eò _ûVKKê cêMþ] Kùe Gjûe aòeûU g± bŠûe icKûkú^ I _ea�ðú Kûke Kaòuê ~ù[Á @^ê_âûYòZKeò[ôa ö

@_bâõg Éeeê _�\g gZû±ú _~ðý« _âûPú^ IWÿò@û bûhû :_âûKéZ bûhûe Kâc aòKûgùe @ûùc @_bâõg bûhûe Êeì_ ù\LòaûKê _ûC Lâú. \gc gZû±úe

c¤bûMeê, Kò«ê Gjò @_bâõg aû @aj… bûhûe aòKûg @ûe¸ jêG Lâú. 600 gZKeêö @û]ê òK bûeZúd@û~ðýbûhûe icìj, ~[û - IWÿò@û, awkû, @ûiûcú, jò¦ú, MêReûUú, ùbûR_êeú, Kûgàòeú, cej…ú,

Uò®Yú


ùc÷[ôkú, ù^_ûkú, _¬ûaú, eûRiÚû^ú I iò§ú _âbéZò bûhû _âûKéZ I @_bâõg bûhû c¤ ù\A aòKûg fûbKeò@Q«ò ö Gjò @_bâõg bûhûùe GK icdùe @ù^K iûjòZòýK KéZò iéÁòfûb Keò[ôfû ö @_bâõg bûhû@¤d^ùe @ûùc ù\LòaûKê _ûC MêReûUe @_bâõg bûhû ijòZ _âûPú^ IWÿò@û @_bâõge ajêk ùck @QòI ùijò_eò awkûùe c¤ @Qòö _âù\g _âù\g c¤ùe iûjòZòýK @_bâõg bûhûe ~ù[Á iûcý @ûùcflý Keò[ûC, Kò«ê K[ôZ @_bâõg bûhûùe @û�kòKZûe _âbûa `kùe Kâùc aòbò Ü bûeZúd @û~ðýbûhûiéÁò fûb Kfû ö

_âûPú^ @_bâõg bûhûe @ûùfûP^ûùe @ûùc iað_â[ùc ù\LòaûKê _ûC cjûcùjû_û¤ûd je_âiû\gûÈúu \ßûeû ù^_ûkeê 1911ùe @ûaòÃéZ ùaø¡cû^ ù\ûjû aû @û½~ðý P~ðýûPdö IWÿò@û bûhûe_âûPú^Zc eì_ùeL Lâú. 9-10 gZKe P~ðýûMúZòMêWòKùe ù\LòaûKê còkò[ûGö KûjÜë_û\, gaeú_û\,fêA_û\ I @^ýû^ý iò¡ûPû~ðýue @_bâõg MúZòKûMêWòKê bûeZe @^ýû^ý bûhûbûhú _âù\ge ~[û-jò¦ú, awkû, @ûiûcú, ùc÷[ôkú iûjòòZòýKcûù^ òR òR bûhûe _âûPú^Zc Êeì_ ùaûfò Kjòaûùe fûMòQ«ò,Kò«ê AZòjûi bò�òùe bûhûZ�ß I ]ûcòðK _eµeû \éÁòeê aòPûe Kùf P~ðýûMúZòKûe @]ôKûõg Kaò ù~IWÿògûaûiú [ôùf I ùicûûe RúaòKûMêWòK ù~ Lâú. 9-10c gZKe @_bâõg IWÿò@û bûhû, Kjòaûaûjêfý ùjaö _âûcûYòKZû _ûAñ ^òcÜùe g±iìPú _â\� ùjfû -

@_bâõg IWÿò@û@QA @QA@còd @còdKYd KYdK^þj Kû^þjêajA, ajò@ûA ajA, ajò@ûAùZûkA ùZûkAMûRA MûRARM^ûj RM^ûjRûYA RûYA_AUþV _AV@_bâõg IWÿò@ûùZûjeò ùZûjeòciûY cgûYò\òfäû \òfû (]ôfû)PCcêj PCcêj_ûaA _ûaA, _û@AaûRA aûRAùNû…A ùNû…Aù\KþLûC ù\LCaêRþSA aêSAPCUþV PCV

Uò®Yú


Gjò g±e C\ûjeYeê @ûùc RûYòaûKê _ûC ù~ @_bâõg bûhû Kò_eò @û]ê òK IWÿò@û bûhûe^òKUa�ðú ùjûA@Qòö @ûce @û\òKaò iûekû\ûiu Mâ^Ú icìjùe Gaõ Zûu _ìaða�ðú ^û[ iûjòZý Mâ^Úùec¤ G_eò g± ajêkbûaùe ù\LòaûKê còùkö P~ðýûMû^ ù\ûjûe _ea�ðú aòKûggúk iéÁòeìù_ @ûùc^û[ iûjòZýKê MâjY Keêö Gjò _âiwùe gògêùa\ I @ceùKûh MúZûe ùKùZK @õg @ûce \éÁò@ûKhðY Keò[ûG ö gògêùa\ I @ceùKûh MúZûe ùKùZK @õg @ûce \éÁò @ûKhðY Keò[ûGö gògêùa\I @ceùKûh MúZûe bûhûùe _âûPú^ @_bâõg bûhûe Êeì_ ù\Lòaûeê còkò[ûG I Zûjûe eP^û icdLâú. 13g gZû±ú ùaûfò ^ò‰òðZ ùjûAQòö Gjò Mâ^Ú iµKðùe @ûùfûP^û KeòaûKê ~ûA @¤û_K _VûYò_…^ûdK Kj«ò -

""@û]ê òK Kûkùe gògêùa\ GK aòiàdKe Gaõ aòa\cû^ iciýû ùjûA Vò@û ùjûAQòö "gògêùa\'iµKðùe iûekû\ûiue eP^ûKûkVûeê @ûe¸ Keò _�iLû ~êMe iûjòZý _~ðý« ajê iÚû^ùe iìP^û[ôùf ùjñ "gògêùa\'e cìk ùfLûUò @ûaòÃéZ ùjfû_ùe Zûjû IWò@û iûjòZýe AZòjûiùe GK ÊZªc~ðýû\û \ûaòKùe ùaûfò @ûùfûPKMY cZaýq Keò@Q«òö

x x x x

"gògêùa\' ^ûcùe còkê[ôaû aòbò^Ü ù_û[ôKê ùa÷mû^òK @ûùfûP^û Gaõ iêiõ_û\^ ^ ùjfû_~ðý« gògêùa\e Kûk, _âZòÂû Gaõ @[ð @[ðû«e iµKðùe iù¦j ejòaû ÊûbûaòKö gògêùa\e M\ý@õg _ûVKùf ^ò½òZ bûaùe Kêjû~ûA_ûeòa ù~ Zûjû _âûKþ -iûekû ~êMe eP^û ^êùjñ ö''

gògêùa\e g± @^êgúkêê RYû~ûG ù~ Gjû GK _âûPú^ eP^û, ùZùa Zûjû iûekû _ìað Kò_e - G iciýû bòZeKê ^ ~ûA bûhû aòPûe Kùf ^ò½òZ bûaùe Gjû _âûPú^ IWÿò@û bûhûKê iìPòZKeò[ûGö ~[û - ]ß ò- ]ì ò, cAñ] - c¤, @fM - @fM, @lò - @Qò, Meêj - Meê@û, @c^ûMc^ -@aYûMc^, @ûjêU - @ûa�ð , ùeûa«ò - eûa«ò, Qúe - lúe, iòRA - iéRA, iêiê_Zò - iêhê ò, aûaò -aûdê, _âcjõi - _ecjõi, Lûdû - Qûdû, ùej - ùeL, _âùZ - _eùZ @[ðûZ _eòPdö

Lâú. 13-14 g gZû±ú _ìaðeê IWÿò@û bûhûe aòKûg @ûùc ù\Lô[ûC ùKùZK _âûPú^gòkûùfLùeö Z^à¤eê ùMûUòG ùjCQò MŠòùaXÿ gòkûùfL I @^ýUò ùjCQò CeRûcþ gòkûùfL ö ùR÷cì�òðe ^òcÜù\gùe _âZÜ - IWÿò@û fò_òùe ùfLû~ûC[ôaû @bòùfLUò ùjCQò-

""ù\a Kjò bKZò KeêY @Q«ò ùbû Kêcûe, ùiY ö'' Gjûe icd Lâú. 10c gZK ùaûfò]eû~ûCQò I \ßòZúd @bòùfLUò ùjCQò PòKûùKûfþ ZûfêKiÚ CeûRûcþ Mâûce gòa c¦òeùe [ôaû Lâú.1051e @^ý GK gòkûùfL ö Gjûe bûhû iõÄéZ bûhû _âbûaòZ I cSòùe cSòùe ùKùZK IWÿò@û g±\éÁòùMûPe ùjûA[ûG, ~[û- i^òaûeAcþ, ùcfûY, Keòfû, Z^àò, [ôfûA, ]ìA AZýû\ò ö

_êeú c¦òeùe [ôaû 3d @^wbúc ù\aue @bòùfL _âûPú^ IWÿò@û @bòùkLùe MYûjêGöGjûe icd 1226 ùaûfò @ûùfûPKcûù^ cZ \ò@«òö PZê[ð êiòõj ù\aue bêaù^gße ù\ß÷bûhòKgòkûùfL (Lâú.1396)Vûeê _ìùaðûq @bòùfLUò 160 ahð _ìaðe @ùUö ~[û[ðùe @^wbúcù\auCq @bòùfLUò GK_âKûe ùMûWÿò@û @bòùfL @ùUö @agý Gjûe eP^û ùg÷kúùe @]ôKcûZâûùe iõÄéZbûhûe _âbûa ù\Lû~ûGö G[ôùe IWÿò@û g±e ùKùZûUò ^cê û C_iÚû_^û KeûMfû - ùi^û_Zòu,ù\au, cûûe, ùMûPùeõ Âùa\ý KA, ù\aue AZýû\òö

Uò®Yú


Kò«ê @ûù¸cûù^ 4[ð êiòõj ù\au icdeê IWÿò@û bûhûe _ì‰ðûw aòKûg ù\LôaûKê _ûCñ I Gjòicd ùjfû LâúÁúd 14g gZû±úö Gjû _ìaðeê IWÿò@û bûhûe aòKûg NUò[ôùf ùjñ Zûjû ùKCñVò @_bâõg_âbûaòZ aû ùKCñVò ajêk iõÄéZ g± _âbûaòZö K�ðû, Kòâdû I aûKýMVê eúZò \éÁòeê c¤ _ìùaðûq @bòùfLMêWòKIWÿò@û @bòùfL bûaùe i`kZû fûb Keò ûjóö bêaù^gßeiÚ PZê[ð êiòõj ù\au Zûcòf IWò@û ù\ß÷bûhòK@bòùfL (Lâú.14g gZû±ú) ~ûjû 34 ùMûUò ]ûWÿòùe fò_òa¡ ùjûAQòö C\ûjûeY Êeì_ - ""ÊÉ gâú aúeê^ûe iûx ù\ai _âaâ]cûù^ aòùReûùR i´Z 22 gâûjò Kû�òðK Kâú¾ 7 eaòaûe gâú Kú�òðaûi ùLZâõiòù¡gße cVe aWÿ e iúx ù\aue @ûi (@ûdêh) Kûcû[ð _ìeaþaùK (_ìaðK) aûNceû aûeaûUú bìcòGKû\g eê\âbúlû ù\aû bìcò i´ù§ Z_eûR cjûcê ú \êeþMûbU @ûPû~ðýõKA a§û Kfûö''

Lâú. 14g gZû±ú ùakKê IWÿò@û bûhû Kò_eò ùføKòK bûhûe ÉeKê @ûiò G aòKgòZ eì_ ]ûeYKeòQò, Zûjû Kjòaû aûjêfý cûZâö bûhûZ�ßaòZþcûù^ @^êcû^ Ke«ò ù~ Gjò @bòùfLùe ùKùZK ùa÷gòÁýù\LòaûKê còùk ~ûjû cûM]ú @_bâõg ijòZ _âûPú^ IWÿò@û bûhûe i´§ \gðûA[ûGö ù~_eò, ^ûGKuA,KúfäûKA, jû[eA _âbéZò _âûPú^Zc eì_ ùjCQò ~[ûKâùc ^ûdK, Kjò, Kòfäû - Kjò, jû[= ejòö GjòPZê[ð eiòõj ù\aue @^ýû^ý @bòùfL c¤ùe iòù¡gße gòkûùfL, ùK¦êkò Z´û_Uû i^¦ I gueû^¦cV (_êeú)e Zµû_Uû i^¦ IWÿògû bûhûe aòKûg \éÁòeê CùfäLù~ûMý @ùU ö

Lâú. 15g gZû±ú ùakKê IWÿò@û bûhû @û]ê òK bûeZúd @û~ðýbûhûMêWÿòK c¤ùe _ââû]û^ý fûbKeòiûeòfûYòö ùiùZùakKê IWÿò@û ù\g, IWÿò@û bûhû I IWÿò@û iûjòZý aòeûUZû fûb KeòQò GK icé¡Zeù\g, bûhû I iûjòZý bûaùeö Gjò icdùe IWÿògûùe â~êMe @ûe¸ jêGö MR_Zò K_òùk¦â ù\agûiK eìù_ Kú�ðòÉ¸ iÚû_^ Ke«òö Gjò icde ajê @bòùfL I i^¦ còùk, ~ûjûe bûhû ùcøkòKIWÿò@ûö 4[ð êiòõj ù\au icdùe ùKùZK _âûKéZ aòbûa IWÿò@û bûhûùe _âZò kòZ ùjC[ôfûö KâùcZûjû K_òùk¦â ù\au icdKê ]úùe ]úùe Pûfò~ûAQò I _ìeû_ìeò bûùa IWÿò@û bûhû I iûjòZýiaðR^ùaû] bûhû bûaùe _âZòÂû fûb KeòQòö Gjò icdùe cûUòe cjûKaò iûekû \ûiue @ûaòbûðaNUò[ôfûö

Lâú. 1485 ciòjû @ù_âf Zû 27 eòLùe K_òùkgße ù\aue ùafMûfò Z´û_Uû i^¦eêùKùZK _\ C¡ûe KeûMfû, ù~Cñ[ôùe IWÿò@û bûhûe aòKûg ùiùZùaùk Kò_eò NUò[ôfû Zûjû ZjóeêRYû_Wê[ûG - ""aúe gâú MR ò MCùWie ùKûUò KYYûU KkaeùMie _âZû_ K_òùkie_êe gûi^öZò ò gûi^Kê bû40 ùfLûGñ bûM 120 cù¤ aûWÿò ùZûUû Rkbìcò c¤ Keòù\A ùjûAfû G Mû@ûñe bìcòMû@ @A cùj (@ûù¸) iaðcûAù^ (cûù^ý) QZòi @a\û^ c¤ (c¤) Keò QûWòfûùu ùbûM Keòaö''

(A note on the Oriya portion of the Veligalini copper plate grant of Kapileswar- P.Acharya. J.A.S Vol-1 No. 4, 1959, p-332)

Gjò 15g gZû±úe bûhû @ûùfûP^ûùe @ûù¸cûù^ Kkiû PCZògû I iûekû \ûiue bûhû@ûùfûP^û Keò_ûeòaûö Kkiû PCZògûe Kaò a›û \ûiue bûhû _âûPú^ I Zûjû iûekû \ûiue_ìaða�ðú bûhû @ùUö G[ôùe aýajéZ aòbqò _âZýd I aòbqò _âZýdû^êiûùe aòùgähY ^òcÜfòLôZ _âKûùeKeò@Q«ò–

Uò®Yú


aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû 0, ùMûUòGõ, G NûNêWò, ùfûPûG,

(cû^ýû[ðK GKaP^) cû^ cûG Sò@cûù^, G , cûù^õ, G2dû aùeõ, aêXûKê RwcKê

ùMûgKê, ù~ûMúKò, ùcûj^úKò, _ûùUö3dû iûjùiY, ^òiùZY, `ùkY, ~Zù^

iù«ûh, fûkòùZ AZýû\ò ^d^(^d^ \ßûeû)

4[ðú ZûKê, MêWÿûKê, iê¦eúKò, aêXÿûKê5cú eê, eê, ~jêñö6Âú Zû'e, aêXûe, ù~ûMúe, _ûLe, bòZe

(bòZùe), ùcûe eûRûeö7cú ùa\úùe c¤e, iÚùk, ù\gùe, ùKùZ,

ùfûPù^, KZòùeöiù´û]^ \êfYò! cûùd! P¦âcêLò AZýû\òö

Zêk^ûcôK bûaùe iûekû cjûbûeZe aòbqò _âZýd ^ò‰ðdùe ^òcÜfòLòZ _âKûùe ùa÷gòÁýù\Lû~ûG, ~[û -

aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû I^ùd, ù\âûùY @û (gaeú, aúeû) KC[ôùa, Kêcûùe, \êŸŠû, cû^«,

aò\ýû_êZâe, aél« AZýû\òö2dû aûeêYûa« KA ù~jûKê, @ûLWÿûKê,

ùMûUûùdK, Qòùc, Qò\âKA,cjûcù«, RYùK, ù\âûYuêö

3dû ^ûùc, ùdjûùe ù~ùY, @YMêeêùe,^ûùcY, jùÉö

4[ð @bòùhKKêö5cú ùd[ê, eê, ~jêñ, akjêñö6Âú eö7cú c[ûùdY, KùY×Y, ù~ûRù^, c[ûùe,

ffûUùe, KêùkYöiù´û]^ aûaê! ^û[! @ûùjû Êûcú! Zêùe!

PŠú_êeûY, iûekû cjûbûeZ I Kkiû PCZògû _âbéZò eP^û Lâú. 15g gZû±úe eP^û @ùUöùZùa iûekû \ûiu bûhû jó ~[û[ð IWÿò@û bûhûö ùi bûhû ZZþKûkú^ IWÿògûe K[ôZ Mâûcý bûhûö

Uò®Yú


ùiùZùakKê Gjò bûhû _ì‰ð aòKgòZ @aiÚû _âû¯ ùjûAiûeòùfYò I iûekû iûjòZý ùi bûhûe _eò_êÁòiû]^ Keò@Qòö @ceùKûh, gògêùa\ I Kkiû PCZògû _âbéZò ùKùZK lê\â eP^û I ùKùZK IWÿò@û@bòùfLKê QûWÿòù\ùf iûekû cjûbûeZ _ìaðeê ùi_eò KòQò aògòÁ Mâ^Ú còùk ûjó, ù~Cñ[ôùe Kò @ûù¸cûùÎWÿò@û bûhûe icê ÜZ aòKûge _eòPd _ûA[ûCñö iûekû cjûbûeZùe g± i¸ûe _âZò \éÁò_ûZ Kùf@ûù¸cûù^ Z}ûkú^ IWÿò@û bûhûe aýû_KZû I ùfûK_òâdZû K[û @ÊúKûe Keò_ûeòaû ^ûjóö G _âKûeicé¡ògûkú bûhûe @ûaòðbûa _ìaðeê IWÿò@û bûhûùe @ù^K Mâ^Ú [ôaûe @^êcZò ùjûA[ûG, Kò«ê ùiiaêaòiáZò Mbðùe fú^ ùjûA~ûAQòö

iûekû iûjòZýùe bûhûe ajê ùa÷PòZâý _eòÇêU ùjûAQòö Gjûe KûeY Êeì_ iûekûu bûhûùeùføKòKZûKê MâjY Keû~ûA_ûùeö cù^jêG, ùføKòK bûhûùe G _âKûe aòeûU Mâ^Úe eP^û bûeZe@^ýû^ý ù~ùKøYiò iûjòZýùe aòekö iûekûu bûhûùe _âKéZ bûhûe @]ôK _âbûa ejòQòö G_eòKòg±MV^ùe _âûKéZ bûhû @û\gð eìù_ Kûc KeòQòö adûY -(iõ- adû^), @còkY (@còk^), @ùc�Y(iõ- @ûùc�^), ckòY (ckò ), cdûY (c\^), PêjûY (ùPøjû^), aLûY (aýûLû^) _âbéZò @ù^Kg±e aýajûe cjûbûeZùe ejòQòö GMêWòK bûhûe _âûPú^Zû _â\gð Keòaû iùw iùw IWò@û bûhûùe_âûKéZ bûhûe _âbûa iìPòZ Keò[ûGö iûekû cjûbûeZùe iÚkaòùghùe _âûPú^ g±cû^ _eò\éÁ jêGöKò«ê Zûjû @[ðùaû]ùe ùKøYiò aýûNûZ C_iÚû_òZ Kùe ^ûjóö "Zê' I "cêñ' g±ùe \ßòZúdû aòbqòe PòjÜ"Kê'e _âùdûM Keò "ZêKê' Gaõ "cêKê' g± aýajûe Keò@Q«òö ùi icdùe ùfûK bûhûùe G_âKûe g±eaýajûe [ôfûö Kò«ê G_eò _âùdûM ajêkbûaùe ù\Lû~ûG ^ûjóö

@_bâõgeê _�\g gZû±ú _~ðý« IWÿò@û bûhûe aòKûg]ûeû Gjò_eò i¸a ùjûAQòö P~ðýû_\Vûeêiûekû\ûiu _~ðý« gòkûùfL I @Ì ùKùZK ùQûU eP^û aýZúZ @^ý KòQò akòÂ C\ûjeY @ûc_ûLùe ^ûjóö

PŠú_êeûYeê IWÿò@û bûhûe Êeì_:iûekû cjûbûeZ _eò Kaòue PŠú_êeûY c¤ GK @â\ý KéZúö PŠú_êeûYe bûhû c¤ IWÿò@û

bûhûKê ÊZª eì_ _â\û^ùe GK akòÂ bìcòKû MâjY KeòQòö Gjûe bûhûZû�ßòK cìfý ùi[ôùÂ @Zò MêeêZß_ì‰ðöajê_âûPú^ g±e _âùdûM @ûùc G[ôeê ù\LòaûKê Z _ûCö ùiMêWòK ùjfû–

""ù~aY, _ò@e ùN^ò, Kòi, eùwY, fòjòZ, ^òRòðZ, @^~û_, \êeû_\, ùfûPû, i�_ò, a^É,GKA, PCKZò, ùfûWÿA, jê@ù«, _ûAaû, a\«ú, @ûV, ~ûZê]û^, (eûWÿi), aé¦û@Kð, \ŠûaZ, aòj«û,iµû\ò, adûY, CZêeòaû (IjäûAaû), i¸a, bò@ûA, @ûùfûKòZ, aj^, (gúNâ), ^òiZ, \êeûg_, Kò û,Sûiò, _ûùd, [ûZòKûùe AZýû\òö”

PŠú_êeûYe bûa _âKûg^ _¡Zò c¤ akòÂ ~[û - ""cêŠû, aél _âûùd _Wÿòkû Zûeûlò Xkò,gêKæûé geúe ^úùk¦òâ - \k- gûLû, _é[ôaúe, c¬ò ùi @U«ò; KCY_, KYd _âZòcû Kò ùi aûk @KðRòYò, ^ò]êc @MÜò RòYò ùZR aòeûRA _êYò, ^òcðk ^òeûKûe iìlà eì_ùMûUò, iêL ù\Lò K¦_ð ùb\eùhûkKkû, ùl_«ò ù~û¡ûcûù^ gýûck _lú_eò, júeû ùeLcû^ ù~ ^úkû ùeL gòeû, cûYòKe ]ûWÿò]ûWÿò aiZ ù_ûGkû, SfK«ò júeûe[ Pûeò_ûg, gýûck ùcùk ù~ùjÜ aòRêêkòe Zeûi, Gjûe eì_KP¦âù^ûùj _Uû«eò, P¦âMêYò ceA Zûjûe Z^ê LúY Keò, Pûfù«Y @ùa� _\à êUûA, Kû�^, ^êjA@w Zû' Cy^úP c¤cû^ -'' AZýû\òö

Uò®Yú


iõÄéZ g±MêWòK PŠú_êeûYùe aýajûe ùaùk Z\þba eì_ aû aòKéZ eì_ ]ûeY Keò@Qò, ~[ùg÷kRû-gfýRû, \êcðZò-\îcZò, \gð - \âi^, \âiÜö Zé ò-Zé_Zòö iõùl_ò-i�_òö @ûKhðZò-@ûKâi«òö_lú-_Lò, _Qòö KùVûe-KùÁeö ùi÷ ý-i^ý, iA^ö @\þbêùZ÷a-cbêùZKö _é[ô-_é[ßúö ^òeÈ-^òijiâö @chð-@còaþhAö @_~ðýû¯-@^~ðýû¯ö \égý- \ég, \éi, \êgðýö _êeêh-_êeòh, _êeòg, _êeòiöiêmý-iêMýõ, iêMÛõ AZýû\òö

PŠú_êeûYùe aýajéZþ g± iµKðùe GK iÚëk ]ûeYû @ûYòaû _ûAñ ^òcÜùe a‰ð Kâcùe ùKùZKaògòÁ g±e C_ô�ò C› ^ò‰ðd ij @ûagýK iÚkùe ùiMêWòKe @[ð _â\gòðZ ùjC@Qòö ~[û- @AeûaZ(HeûaZ), @Kû\ (@KûZ), @]ûUò(@¡ð-Êûù[ðUò), @^~ðýû_(@_~ðýû¯), @ êaâZ (@âeZ), @«eòùz(@«eúl), @«¡ðûG, @_leú (@_ieú), @aòzò^(@aòzò^Ü), @aòiûekû (@bòiûeòKû), @c^ûZý(@cûZý), @cûfûdY (@cäû^), @jògì~ý (Hgß~ðý), @ûùeK, @ûiý (@ûdêh), Ahû (Azû), C�(Cy),CZ_Zý (C_ô�ò), CZþifý(Czk), CZýû^ (Cbû^), IMûk (@Mðk), KAU_ (ùK÷Ub), KYd(K^K), K^CRò (Kû^ýKêaþRò), ùKjêYiò (ùKøYiò), Kû«^ò(KûZýûd^ú), LUûw (LUßûw), Lû\ò(Lû\ý), ùLWÿ (lßWÿ), ùLc (lc), PûGYú (Qû\^), Qûcê (i¹êL), RõùLe (SuWÿ), WûùuYú(WûKò ú), ZlYû«ò (ZZþlYûZþ), ZZê (Z�ß), Zòùl (ZúlþY), ZòeY (ZéY), Zêùf (Zêfý), ZâòRúa(PòeõRúaú), ù[ûùK (ùÉûKcþ), \ûù´û\e (\ûùcû\e), \ò_ (\ßú_), \êjò«ò (\êjòZû), \é_ûe (\êaðûe),]ßRUò (]ì{ðUú), ]éc (]ìc), eaA (^é_Zò), ûeû~ (^ûeûP), ûjû (^û[), úe @ûjûe (^òeûjûe),_YòZû (_eòYZò), _ûjû«ò (_\û«ò _\ûZòK), _âZwû (_âZòmû), _âùZ (_âZýd), a]ß (a]ý), aòù^ûA(aò dú), adY (aP^), aòùKûZò (aòKéZò), aòjZ (aòKU), blkû (a›kû), bâl^û (b›ð û), bâ[(bûeZ), cCkû (cûZêk), cSû (c]ý), cWÿû (céZK), cbêðZ (@aêð\), cfûjûe (cjäûe), cêeûU(cì�òð), ~Mù~Vò (RMZ ùRýÂ), eûCZ (eûR_êZâ), gdk (iKk), ggâ (ijiâ), iGé (Êdé)ieò (i\ég), iiûw (ggûu), iûKùéò (gûKéú), iûiâ (gûÈ), ùiYû (ùgß ), ùijÜû (ùi^û),jKûe (@ûjßû^), jò@û (jé\d) AZýû\òö

aòbqò _âZýd:aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû - GK (_êùZK, a^ùÉK) G (aé§û@ùKð, _ûZûùw, aéù¦),

@û (aúeû)ö2dû - Kê (\êAZûKê), KA (_êZâKA), «

(ùi^û«, cû^«)ö3dû - GY (eùwY, bûùaY, eùiY),

G (gûÈ, bûùa)4[ðú - Kê (@bòùhKKê)5cú (ùd[ê), eê (É¸eê), ~jêñ,

e (@ûKûge, @ûKûgeê)6Âú - e (aòRêkòe)7cú -e (cê, c^ùe), G (@ûcù^) A (@ûKûgA),

GY (MûùZâY, aûùUY)

Uò®Yú


ùZùZûUò iað ûce \éÁû« : cêñ, cêAñ, cêKêA, Zê, ZêKêA, ù~, Aùd, ùdjûeö@aýd : A\õ, KòiöKòâdûü : ùN^òcû, gêYòZ (gêYòaûKê), @Afò, a\«ò, a\d«ò, ùaiò, Keiò, @ûiiò, @Uiò,

@ûMZ (@ûiò@Qò), _Vò@ûA, (_VûAùf), ù\LA (ù\LòPò), ^ò@ûgòY (@ûgû ^ eLò), ùeûcû�A(ùeûcû�òZ jêG), ù\LòYAõ (ù\Lòfû), KjòfûAõ (KjêQò), aRûa«ò (Ijäûa«ò), \îgýY (\égýùjûA)ö

@^ýû^ý _âZýd Êûù[ð "Y' - bûwòY, _ûùgY, ZêùfY, ùjûAYöÊûù[ð "K' - \êeû«K, KfûK, MfûK, _âûdKö

Êûù[ð "Uò' - KùfUò

PŠú_êeûYùe IWÿò@û M\ýe Êeì_ : cjòhûiêee A¦âu ^òKUKê ù_âeòZ _Zâ _âûPú^ IWÿò@ûM\ýe GK iê¦e ^cê ûö ùKùZûUò \éÁû« eìù_ GVûùe _â\�–

""C�e \lòY _ìað _½òc PZêŸðg bêaù^ aâjàõ lZòâ aiý gêKâ \Zý \ûùâ ùdKö \g ùfûKuêbeiAö aâjàõ ùfûKKê iÚû_^ Pûeö iZý gêecû^ cŸð ö @ce ùfûKKê ]ûWÿò PWÿKö ^ûMùfûKKêMeêWûi^ö bìZ baòhý aâZcû^ xxxx P¦â\ßú_ Rê ê\ú_Kê C\d _ûU ù\aùfûK ^ûMùfûKUò M§aðMY,@iêeMY, cûâMY, Gcûû C_ùe iêeû]ô_ö R^cûûe cŠ^ö icÉ ùfûKuê Kkò Kku eêleûlicûûê Lk ]êcðû«Kö''

C¡éZ Gjò M\ýeê _âcûY còùk ù~, IWÿò@û M\ý iûjòZý iõÄéZ _¡Zò @^êieY ^ Keò Zû'eÊZª aûKý eúZòe aòKgòZ ùjûA[ôfûö IWÿò@û _\ý iûjòZý c¤ Qaòk I ùa÷PòZâý_ì‰ð _âKûg bwúùeE¡òc« ùjûA CVò[ôfûö iûekû \ûi iað_â[ùc iûjòZý bòZùe IWÿò@û bûhûe ÊûZªý _âcûYòZ KùföùfûK _âPkòZ bûhûùe, ùføKòK eúZòe ù~ akòÂ I agûk iûjòZý i¸ûe i¸a ùjûA_ûùe, ZûjûeRßk« \éÁû« ù\AMùfö Zûue eP^û eúZò IWÿò@û bûhûe GK ÆÁ, ^òŸòðÁ I akòÂ eì_ C_iÚû_òZKfûö _ea�ðú iûjòZòýKcûûê ù_âeYû ù~ûMûA @û\gð bûaùe Vò@û ùjfû I IWÿò@û iûjòZýe MZò_[Kê^òdªòZ Kfûö Zûjû jòñ ùjCQò IWÿògûe iûaðR^û\éZ bûhûö Gùa aò IWÿògûe Rîû]ûeYu ùijò bûhû_âZò @û\e ejòQòö ùijò iûjòZý I ùijò bûhû Gùa aò Rîû]ûeYu bûhûö

cû\kû _û¬òeê _âûPú^ M\ý bûhûIWÿò@û bûhû I IWÿògûe AZòjûi \éÁòeê cû\kû _û¬ò GK RûZúd iµ\ö Gjûe eP^ûKûk iµKðùe

aòbò Ü cZ _eò\éÁ jêGö Gjûe eP^ûKûk iµKðùe ù~Cñ cZMêWòK _eò\éÁ jêG ZûjûKê cêLýZü \êAbûMùe aòbq Keû~ûA_ûùeö ùhûWÿg gZû±ú _ìaða�ðú eP^û eìù_ _eò\éÁçZ I ùhûWÿg gZû±ú _ea�ðúeP^û eìù_ _eò\éÁ cZö _â[c cZe _eòù_ûhK ùjCQ«ò iì~ðý ^ûeûdY \ûg, @û�ðafäb cjû«ò,_ýûeúùcûj^ @ûPû~ðý, Ké_ûiò§ê cògâ, \ßòZúd cZe _eòù_ûhK ùjCQ«ò -jùeKé¾ cjZûa, ^úkKY×\ûi, Ké¾P¦â _ûYòMâûjú, Kê¬aòjûeú Zò_ûVú, c^ùcûj^ PKâa�ðú, iê úZò Kêcûe PûUûRðú, eûc_âiû\^¦, LùMgße cjû_ûZâ _âcêL cû\kû _û¬òe a‰òðZ ùhûWÿg gZû±úe _ìaða�ðú NUYûMêWÿòKe @]ôKûõgiÚkùe HZòjûiòK iZýe @_kû_ NUòQòö Kò«ê ùhûWÿg gZû±ú _ea�ðú NUYûMêWòKùe HZòjûiòK iZýZûejòQòö ùi \éÁòeê Gjûe eP^ûKê ùhûWÿg i¯\g gZKe IWÿò@û M\ýe ^cê û _ûAaûö ~[û- (K)ùicûù^ Kjòùf, cêMf ùMûk, jûAfûKê ùiûcê\â cûWÿò @AfûKê @_ûe \ò ùjûAfûö gâú _ùcðgßeuê_ûZûkú Keò iê ê_êe @ûùW-ùKCñVûùe aòùR KeûAùf MñýûaZ ^ûjóö (L) ùbû baòh cjûeûRcûù^,

Uò®Yú


ù\aZû aâûjàYuê, ak bŠûeKê eûR^úZò aP GKê c¤ Keò cêñ ù~c^ _âKûùe bò@ûY Keò ù\A@Qò, G[ôKòZêù¸cûù^ ^ gêYò ùaûf ùi ùÂMùf @ûé, Kò ùjûAfû, @ûù¸ Kò û \aê Gc« ^ ùaûfòaö GZIWÿògû eûAR ù~ ùKgeú eûRûcûûê @û\ò Keò Mwaùg @û¸ Q _ûU ieòKò eûRý @ûG ùjC[ôfûö (M)@û\ò _ûU iì~ðýaõgùe gâú RM^Üû[ ù\a @aZûe ùa÷aÊZ c^ê-Kêùk aûeû]ô aúe K_òùkgße ù\acjûeûRûue _ûU KKWÿû \ò 20^ gêKkPCVú aê]aûe Kú�òðaûiKUùK G ùlùZâ @bòùhK ùjûA eûRûùjûAùfö Zûjêñ jòc ùiZê a§ ~ûG PcK _WÿAö ùi eûRûu @ùu iòõjùe aéjÆZòö @ùu eûRû Mwûiâûjûûê Mùfö

ùhûWÿg i¯\g gZû±úùe fòLôZ cû\kû_û¬òe @õgaòùghùe cêLýZü Z›c, @¡ð Z›c IZ\þba g± aýajûe ù\Lû~ûG I Zjòñeê Z\þba g±e aýajûe ajêkZeö

Z›c g±e \éÁû«: ùKgeú, _â[c, cjû\û^ú, i^Üýûiú, aâjàPûeú, _âbê, gâúRM^Üû[, \ò ,gâúcì�òðcû^, ùz\K, @]ôK, gâú_êeêùhû�c, gv^ûbò, cŠk, cìk_âcûùY, _âiû\ ùgâÂ gâúa›, LŠgûk,aâjàjZýû, gâú^Mùe, C›Mð, _eò_ûk^, jòeYýMbð, g¸ê, _\ûeaò¦, _âiûù\, ]cðiý, ZßeòZMZò,@«~ðýûcú, bâceae, @bòùhK AZýû\òö

@¡ð Z›c g±: eZ^, \eg^, i_^, bKZò, _âùcgße, MCùWÿgße, \êij, \êgi^, @eRòZ,aeZ^, _âûM(_eûM), gûck, cûeKŠ, _eRû, Kk_¬, _eùcgße AZýû\òö

Z\þba g±: ùiûùcû\â, iê ê_êe, LŠdZ, MûñZa, cûUò ù\@, \AZû, _eòQû, iòõjûi^,aòõùSgßeú, ]Ckú, aCeûgò, aCkò, iaðMýõ, Zê ò, fûR, còQ, _ûCñg, gû_ý, ù\Ck, ^@e, aûuò@û,eûG, iêeìR, PG(Pd), bò@ûY, Q, @ûG, aûYeûiú, EhòùKûAf, eûAR, KCWÿò, _ûAK, bìdûñ, _êeûY,aAhc, ù\I, eûCZ, ùNûWÿû, @^Zò(@^òZý), jû[, gG, ê, gûÈ bR (C\þù~ûM), `MêY, _Wÿò@û,iû@«, _�ûg, KûjûY, NûA, ^B, _âûdPòZ AZýû\òö

@^wbúc ù\au eûRZß Kûke aòaeYú ùhûWÿg gZû±úe ùgh bûM I i¯\g gZû±úe_â[c bûMùe ùfLû~ûA[ôa ùaûfò @^êcû^ Keû~ûA_ûùeö Gjò icdùe IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ ùKùZK~ûa^òK g± c¤ cû\kû_û¬òùe _eòflòZ jêGö ~[û - `CRò (ù`øRò), jRûe, cìfK, Uuû AZýû\òö

cû\kû _û¬òùe aýajéZ ùKùZûUò _âûPú^ IWÿò@û g±e \éÁû« ùjCQò- G[ô, _êùeûA, ùaûAfú,jKûeKeò, G[Kê, ù^ûjA, Gc« ùaûfò, KCñ, ~Cñ, ù[ûKûG, C�ûùe, GK \ò Ke, eûZâùe, ù\LòaûKê,ù~c« _âKûùe, ^ _êYò ùaûf, Kòµû, ieòKò (=_~ðý«), Iùjûeò, bkòùe, GùWÿ ùjûAZ, iaê jó, ùjûC,ùM_Q (ùMûae), KYò@û, CYò@û (@kòK¦ò), cZþ êfò, cûLC^û (j«jú^û), aûLe AZýû\òö

Gjò_eò cû\kû _û¬òeê _âûPú^ IWÿò@û M\ý bûhûe Êeì_ flý Keû~ûA_ûùeö

ùhûWÿg gZû±ú aû c¤~êMúd IWÿò@û bûhûe Êeì_ :_�iLû ~êMùe @[ðûZþ ùhûWÿg gZû±úùe IWÿò@û _\ý I M\ýe _~ðýû¯ aòKûg IWÿò@û bûhû I

iûjòZýe AZòjûiùe GK ^ìZ^ @¤ûdö iûekû iûjòZý _ùe IWÿò@û bûhû I iûjòZýe aòKûg _[ùeRM^Üû[ \ûiu bûMaZ GK cûAfLê�ö ùi _~ðý« IWÿò@û bûhû ù~ _âbûaeê iµì‰ð cêq ùjûA_ûeò ^ûjó,Zûjû RM^Üû[ \ûiu _eò iõÄéZ _ŠòZ I IWÿò@û bûhû @bòm iûjòZòýK @^êba KeòQ«òö ùZYê ùi ZûuebûMaZe ajêiÚkùe CùfäL KeòQ«ò -

Uò®Yú


""_âûKéZ aù§ bûMaZö KjA \ûi RM Üû[öö''""ùaûfA \ûi RM Üû[ö _âûKéZ aù§ bûMaZöö''

ùZùa bûhû aòKûg @^êgúk^ _~ðýûdùe @ûùc ù\Lê ù~ iûekû cjûbûeZ eP^ûe \úNð _âûd100 ahð _ùe bqKaò akeûc \ûi Zûue eûcûdY (\ûŠò eûcûdY) eP^û Kùf Gaõ Gjûe Q¦Z[û eP^ûùg÷kúùe iûekû iûjòZýe _âbûa QùZâ QùZâ êUò CVòfûö RMùcûj^ eûcûdYe bûhû Kò_eòiûekû cjûbûeZ I PŠú_êeûYe bûhûe ^òKUa�ðú, Zûjûe ùKùZK C\ûjeY \ò@ûMfûö ù~_eòùgûbûa^, a›ò, MWÿKA, \ûiRûA, eê\âKA, Zòâ_êZò, gêZûiò, \gcû_, @_ieú, GjûKA, aWÿûA,_âZû_ú, @]C~ð, Ehògéw, _âûKcð, K[û«, i¸að (i¸ûe-i¸ûe), eûlûiêYú, Z_Pûeú, aûej, _a^jêõ,_êZâa«ú, ]â«ú, ~ga«ú, _ògûPêYú, KûjûKA (KûjûKê), Zòâ_êZò, @Zò @ûeù¸Y (@Zò@ûWÿ eùe),_eòjeY, KûMR, (èûiú g±) gûKéò, \û[ú, aòùZâK (aýZòùeK), Nû«ò ([e), eûRûMYcûù^,ùKCY, CQêWò, Za\ (Éaþ]), ~òiZòi _âKûùeY @ûeùRY, Keòù«Y, jû[, \g\òMKf, [ûiò ([û@iò)ùjC, ]C~ð, jûù\, iKk eûRûMY, iúZdû, _âûKcð AZýû\òö Kò«ê iÚkbûaùe ù\LòaûKê Mùf RYû~ûGù~ iûekû iûjòZýe bûhû \ßûeû ~\ò _ea�ððú _�iLû~êMe iûjòZý @ù^Kûõgùe _âbûaòZ, Z[û_ò Gjò~êMe iûjòZýe bûhûeê @ù^K _eòcûYùe ajê @_âPkòZ g±e ùfû_ NUòQò I bûhû Kâùc iek iêiõÄéZùjûAQòö ùZùa _�iLû ~êMe M\ýe bûhû @]ôK iõjZö ^òcÜùe M\ýe ùKùZK \éÁû« \ò@ûMfû-

akeûc \ûiu aâjàMúZû- ""gâúKé¾ jeh ùjûA @Rêð uê mû^ Kj«ò aòPûeö G mû^ cê òcûù^ gêYòù~ûM iû]ôùfö @Rêð GùZ ùZûùZ aòÉûeò Kjòaûö G aâjàMúZû @[ð _eò akeûc \ûiKê @ êMâj Kùfö gêY@Rêð [ôecù^ G Mê_Z mûÛòö G geúùe c^ _û� _Pòg _âKéZòö _û� _a^Kê c^ _û�ö MêY Zò ò, ùa\Pûeò, ei Q@, P¦â, iì~ðý \êA, Mâjâö G ù\jùe ]eYú aò]ôö x x x gêY @Rðê [ôecù^ö ~Cñ eì_Kjòfêñ iõgd mû þ ù`Wÿòö @mû^cûûVûùe ^ Kjòaö _âZû_eê\â ù\a akeûc \ûiuê KUûk KùföaâûjàYcûù^ C_jûi Kùfö G @û¸aû^ûö _ûhûŠcûûê ^ Kjòö aâûjàYcûûVûùe akeûc \ûi aLûYKùfö''

RM^Üû[ \ûiu ZêkûbòYû - ""gêY _âZûùe P¦â Nùe LûAùf GùZK aýû]ô RûZ ùjA@, eaòùebêõRòùf, _êZûùe @MÜò_Wÿò bià ùjû@A, iKk aýû]ô ^ûg ~ûAö Gjò K[û ]eò _êZûùe ù~ûM iû]û^Keö ù~ûMû]ô ùjûAaê, Kûk NCWÿòaêö gêY _êZùe cêLùe Êû\Kkûö ùdjûKê cûeòaê ^ûiûe P¦â, iì~ðý,_a^, Ne bòZùe eLòaê-É¸úbìZ Keòaêö P¦â NeKê c^ ~ûA ^ ù\aêõö _aê Ne ùijòVûùe_a^Kê Q¦òaêö É¸úbìZ Keòù\A ^ûbò_\ùe eLòaêö ùceêùe L¬òaêö ùceê\Šeê ^ûbò GKZß ùjûAfûMòaö _a^Kê ùijò aûùU Pkû@ö ^d^ùe _êZûùe c^ Ne KeòQòö \éÁòùe ù\Lòùf _êZûùe KÌ^ûKeò cûMAö _êZûùe ^d^ ^ò½k Keö \éÁ ùRýûZòùe eLö''

Lâú. ùhûWÿg gZû±ú ùakKê IWÿò@û _\ý Z[û M\ý _ìeû_ìeò bûùa Kòâdû, Kcð _âbéZò ~[û~[bûùa Kûaýùe iÚû^ fûb KeòQòö iûekû cjûbûeZ Kûkú^ IWÿò@û M\ý I _\ýe @iõ_ì‰ðZû I _âûPú^ZûG~êMe M\ý I _\ýùe ùKùZ _eòcûYùe _eò\éÁ ùjûA^[ûGö Kò«ê _êeûY eP^ûe ]ûeûùe iûekûueg± bŠûe, aòùghbûaùe iõÄéZ g±ûakúe @_bâÁ eì_ I ùKùZK _âûPú^ g± _âùdûM eûcûdY I@PêýZû^¦ue jeòaõg, _ea�ðúKûke ^éiòõj _êeûY (_òZûé \ûg), UúKû cjûbûeZ I gòa_êeûY(\ßûeòKû \ûi) _âbéZò Mâ^Úùe _eòflòZ ùjûA[ûGö GVûùe _êYò Kjò eLôaûe K[û ù~ IWÿò@û bûhûe

Uò®Yú


ùføKòKZû i¯\g, @Áû\g I Câòõg gZû±úe eP^ûakú aòùghbûaùe ùfûK iõMúZ, bR^, PC_\ú,PCZògû _âKéZòe aòbò Ü Q¦ùe c¤ ù\Lûù\AQòö bõR ~êMe iûõÄéZòK @ûbeY IWÿò@û bûhûe ùføKòKÊeì_Kê _ìeû_ìeò ùNûWÿûA ù\A_ûeò ^ûjóö

Lâú.ùhûWÿg gZû±úe Kaò @PêýZû^¦ \ûi ~\ò jeòòaõg _êeûY eP^û Keò[û«ò ùZùa Zûjûe_ûVùe RYû~ûG ù~ Zjóùe iûekû~êMe ajêk _âbûa Zûue eP^ûùg÷kúKê _âbûaòZ KeòQòö ù~_eò@ûMbê@û, Sòxûi, MWÿXûfò, ùjVa\^, KeiòKûeY, CzêWÿò a\d«ú, ò]êðc @^k, ibûcCkòfû, _âòda«ú,i_ZYú, @ûKûÊeY, NõPûk, Kêeêkò, CMêkò, jûù¦ûkû, @ZêfûA I ùMXÿ, _jòR, ùPûLûe, Zêewc,ùckz AZýû\òö Kò«ê Gjû aýZúZ ajê ~ûa^òK g±e aýajûe c¤ Cq _êeûYùe ù\Lû~ûG, ~[û-_ùUû@ûeú, ùLcUû, \òcûk (\jò \ê] aòKûue GùZK \òcûK), ]e_MW, WKûAP, ùPûLûe AZýû\òö

_�iLû~êM Mâ^Ú iûjòZý I ùa÷¾a iûjòZýe bûhû @^ê¤û^ Kùf ù\Lôaû ù~ Zûjûe bûhûKâùccûRòðZ eêPòiµ^Ü ùjûAPò _�iLû ~êMe ]cðMâ^ÚMêWòKe bûhû iûekû~êMe bûhûKê GK _âKûe @ZòKâcKeòQòö gì ýiõjòZû, bûMaZ, aâjàûŠ, bìùMûk, bûa icê\â (akeûc \ûi), @YûKûe iõjòZû IaâjàûYúùKZ^ò, Mêeêbqò MúZ, aU @aKûg, aâjà ^òeì_Y MúZû (~ùgûa« \ûg), ùfûjò\ûi MúZû,\ú¯iûe MúZû _âbéZòö _â]û^ Mâ^Úe bûhû iõÄéZ bûhûe @^êiûeú ^ ùjùf c¤ Zûjû cûRòðZ I iûekûiûjòZý bûhûVûeê bò Üö iûekû \ûiue MûCñfò bûhû Gjò iûjòZýe bûaaûjK ùjaû @i¸aö KûeYIWò@û Mâ^Ú iûjòZý aòùgh bûaùe \ûgð òK bûa]ûeûùe IZù_âûZ RWÿòZö ùi[ô_ûAñ Gjûe bûhûaòbaùe ejòfû ùa÷¾a ]cð I ù~ûM Z�ß i´§úd gZû]ôK _ûeòbûhòK g±ö IWÿò@û ùa÷¾a iûjòZýeGjû ùjfû _â]û^ ùa÷gòÁýö jò¦ú iûjòZýùe Kaúe, ^û^K, \eòdû _âbéZòue bûhû c¤ IWÿò@û i^ÚiûjòZý bûhûe @^êeì_ö \ßòZúdùe IWò@û bR^ I @^ýû^ý i^Ú iûjòZýe bûhûe @^ý GK ùa÷gòÁýùjfû i§û bûhûö i§û bûhûe ]ûeû cêLýZü ZûªòK ùaø¡~êMeê MWÿò MWÿò @ûiQò Gaõ Zûjû bf bûaùe_âZòaò òZ ùjAQò Gjò _�iLû ~êMùeö Lâú. ùhûWÿg gZû±úùakKê IWÿò@û bûhû ùjûAQò ajêcêLú IGjò bûhû cû¤cùe iûjòZýùe ajê ùa÷PòZâý _âZò kòZ ùjûAQòö _êeûY ~êMùe ùKak _êeûY MúZòKûI PCZògû aýZúZ @ûC ùi_eò KòQò ù\LôaûKê còùk ^ûjóö Kò«ê Lâú. ùhûWÿg gZû±úùe bûhû I iûjòZý@Zúa _êÃkö Gjò icd c¤ùe iûjòZýe aòbò Ü Êeì_ ~[û - _êeûY, iõjòZû, MúZû, bR^, Kú�ð ,cûkòKû, ù_ûA, PCZògû, PC_\ú, Gjò_eò Kûaý _âbéZò ePòZ ùjfûö G_eòKò iûjòZýe c¤ aòKûgNUòfûö ùcûU C_ùe akòÂ iûjòZý iéÁò _ûAñ akòÂ bûhû ùhûWÿg gZû±úùe aòKûg fûb Keò[ôfûö

akeûc \ûiu \ûŠú eûcûdYeê IWÿò@û bûhûe Êeì_ ^ò‰ðd :iûekû \ûiu eP^û @Mcý @eYýû^ú c¤ùe iêMcý eûR_[ ùjùf akeûc \ûiu eP^û

Gjò _[ ]ûeûùe iêebòZ _ê¿ aûUòKûö _ìaðiêeúue _\ûu @^êieY Keò[ôùf aò akeûc IWÿò@û eì_ Ieiùe ùgûb^úd KeòQ«òö @_bâõg I _âûKéZe Rûfeê cêq ùjaûe ù~Cñ @^òaû~ðý _âdûi @ûce KaòMYKeò @ûiò[ôùf Zû'e bò�òiÚû_^ KeòQ«ò ~[û[ðùe akeûc \ûiö Kâùc K[ý bûhûKê C�ú‰ð ùjûA iûjòZýZZþic (iõÄéZ ic) ùjaû iûc[ðý jûif Kfûö akeûc \ûiu \ûŠú eûcûdY Mâ^Úùe ZZþic, Z\baI ù\gR bûhûe ùgûb^úd icúKeY i¸a ùjûAQòö eûcûdYe g± bŠûe _âZò \éÁòù\ùf bûhûaòbae ùa÷PòZâý @^êbìZ ùjaö

Uò®Yú


\ûŠú eûcûdYe g± aòba :Z›c : aâûjàY, Z^d, jeòje, ^é_ZòMY, c�MR, iòõj, Mêeê, gêKâ, ^Á, K_ðêe, aâjàRûZò,

ÇUòK, @céZ, iê]ûei, iaðKû~ðý, flàú^ûeûdY, gâúeûcPeòZ, iõiûe, a¡òZ, iê¡, iêR^, cjûcê ò,^úkMòeò ^û[, bêaù^, iµì‰ð, RMùcûj^ eûcûdYö

Z\þba : Zòâ_êZò (Zé ò), \â_Y (\_ðY), iêgêc^û (iêhêcÜû), _«ò (_Oþqò), ù_ûdkû (_âaûk),Kêeêc (Kcð), iûùje (iûMe), ùcûl (cêLý), ù_ûLeú (_êÃeòYú), ^òbðûA (^òaðûj), _eiûù\(_âiûù\), jò@û (jé\d), ejêae (e[ùe), @Mû\ (@Mû])ö

ù\gR : bìWÿwò@û, MêkMê�û, AfêYò, KZòKZû, ùLûeû, ùLûeò, KZò, GùY, ùZùY, jêêkjêkò,@ùXÿ@ûùXÿ, ^ûjûAùafò, cêWêK, Vûa, Caêeûö

_âûPú^ g± : b¬, Kj^òKû, _eòNûA, UòKò, bùf, ù~, ùdjû, ù~[KAñ, ~[ôùe, cXò@û,_ûeê@ûö

aú_iûZàK g± : ZeZeò, Q^Q^, ]^ý]^ý, N^N^, aûRk, jiji, UjUj, cjcj,MjMjö

~êMà g± : CZêeûCZêeò, CVûCVò, ùKûjûùKûjò, ùKûWÿûùKûWÿò, MXÿûMXÿòöaòbqò _âZýd

1cû aòbqò GKaP^ G(ù\ùa), GK (_ù\K), A (GKe)ajêaP^ G (_âRûG), MY (cªúMY),

cû^ (cjûù\Acû^), « (_êZâ«),MùY (ù\aMùY)ö

2dû aòbqò GKaP^ Kê (~ûjûKê), Ke (ù~ûjKe),KAõ (e¸û KAõ),GK (K[ûG), Kò (aéh eûgòK)

ajêaP^ «ò (_eRû«), uê (@û¸uê)

3dû aòbqò GKaP^ G (^dù«), ùe (Zûjûùe), GY (ùKûù_Y)

5cú aòbqò GKaP^ Cõ (KúUêõ), e Zjêõ (Zûjûe Zjêõ)

6Âú aòbqò GKaP^ e (cêKêZûe), Ieò (ùZûjeò), ue (Gjûue),

u (agòÂu)

7cú aòbqò GKaP^ G (gòLùe, jéù\), GY (@ùwY, cù�Y),

ùe (jé\dùe)

akeûc \ûiu _ìaðeê IWÿò@û bûhû iûekû \ûiu jûZùe ÆÁ I ^òŸòðÁ eì_ ùÂiûeò[ôfûögòkûùfLúd bûhûKê iûekû \ûi ù\A[ôùf ^ì@û Rúa^, ^ì@û eì_ö P~ðýû_\úd @_bâõg bûhûKêcûRòðZ Keò iõÄéZ bûhûeê g±Pd^ I IWò@û eì_û«eúKeY \ßûeû ùi IWò@û bûhûKê ^ì@û eì_ùe

Uò®Yú


aòKgòZ Kùfö Z›c, Z\þba I ù\gR g±e cògâYùe ù~Cñ bûhûe cìkbò�ò iÚû_òZ ùjfû, ZûjûjóùjCQò @û]ê òK IWò@û bûhûö akeûc \ûi ùijò _[e _[òK ùjùf ùjñ Zûu ùakKê ~êMúd eêPòùe^ìZ^ \òM Cù^àûPòZ ùjûA[ôfûö Gjò ~êMùe icMâ bûeZúd bûhûùe Z›c g±ûakú Kâcgü @û\éZfûb Keò[ôfûö Kaòcûù^ @_bâõg bûhûùe g±eûgò @ù_lû Z›c g± iaêe _âùdûM _âZò @]ôK_âdûiú ùjûA[ôùfö \gð aýûLýû _eò ùKùZK ^òŸòðÁ iÚkùe Z›c g±e @ûagýKZû @^êbìZùjC[ôfûö akeûc \ûi \ûŠú eûcûdYùe Gjò _eµeûKê @^êieY Keò[ôùfö RMùcûj^ eûcûdYùeG_eò ùKùZK ^òŸòðÁ iÚkùe Z›c g±e ajêkZû [ôùf ùjñ Kaò Zna g±eûRò _âùdûM _ûAñ @]ôK_âdûiú [ôùfö Gjò iaê g±e _âùdûMùe Zûue bûhû @]ôK iêhcûŠòZ ùjûAQòö C_ùeûq \éÁû«I @ûùfûP^ûeê ÆÁ jêG ù~ IWÿò@û bûhûKê iek, iêùaû], K‰ð_òâd Keòaûùe akeûc \ûiu bìcòKû@Zý« MêeêZß_ì‰ðö

_âûPú^ IWÿò@û M\ý bûhûe Êeì__�iLû ~êM jó ~[û[ðùe IWÿò@û M\ý iûjòZý aòKûge ~[û[ð aòKûg Kûkö Gjò icde aò_êk

iõLýK gòkûùfL QWÿû akeûc \ûi I RM^Üû[ \ûiu M\ý IWÿò@û bûhûKê _ì‰ðûw eì_ ù\aûùe ijûdKùjûA[ôfûö Zûjûe ùKùZK \éÁû« GVûùe \ò@û~ûA_ûùeö

(1) ""G geúe c^ _û�ö _Pòg _âKéZòö _û� _a^Kê c^ _û�ö MêY Zò òö ùa\ Pûeòö ei Q@öP¦â iì~ðý \êAö Mâj âö G ù\jùe ]eYú aò]ôö ùbû Êûcú jõKûe @ûiò ùcûùZ _ecû[ðù\LûAaö gâújeò jeh ùjûA Kj«òö G _ecû[ðUò @ûKûe CKûe, cKûeö x x x x Gjû^òc«ò aêSö Gjò aâjàe bûùa @ÉUò ùic« eûZâ \òai ùjû@Aö ùijò eìù_ mû^úö gêY @Rðê[ôe c^ ùjûAö C_ô�ò _âkd ^ò‰ðùd aêSö _é[ßú GKö @û_ \êAö ùZR Zò òö aûe Pûeòö@ûKûg _û�ö @jõKûe Q@ö aêWÿò iûZö c^ @ûVö @Á `ûgò GjûKê ùaûfòö''

(2) ""P¦âNùe _êYùe KòQòZ QêAñaêö blòùf, _êZûùe @agý ceòaêö ùeûMú ùjaêö jûA ùjaöQòu ùjaö ^ò\âû ùjaö cA^ i_^ iê¦eú jeòaö gêY _êZûùe P¦âNùe LûAùf, GùZKaýû]ô RûZ ùjû@Aö eaòùe bê¬òùf gêYùe @MÜò _Wÿò bià ùjû@A, iKk aýû]ô ^ûg ~ûAö GjòK[û ]eò _êZûùe ù~ûM iû]^ Keö ù~ûMû]ô ùjûAaêö Kûk NCWÿòaêö gêY _êZûùe cêLùeÊû\êKkûö ùdjûKê cûeòaêö ^ûiûe, P¦â, iì~ðý, _a^ Ne bòZùe eLôaê É¸úbìZ Keòaêö''

_�iLû ~êMúd bûhû Kâcgü cûRòðZ ùjûA iûekû iûjòZýe bûhûKê GK_âKûe @ZòKâc Keò~ûAQòö iûekû \ûi Kûkú^ bûhû ùa÷¾a ]cð \gð e ^òMêX Z�ßKê eì_ ù\aû _ûAñ gqògûkú aòùaPòZùjûA_ûeò ûjóö ùZYê ùa÷¾a ]cð I ù~ûMZ�ß, iµKòðZ ajê _eòbûhòK g±i§û^ßòZ ùjûAQòö Gjò ~êMebR^MêWÿòK _ûAñ iõMéjúZ @ûaòÃéZ ùjûAQò iûõ¤bûhûö iû§ bûhûe ]ûeû ZûªòK ùaø¡ ~êMeê MWÿò @ûiò[ôùfùjñ Zûjûe _êÃk aòKûg NUòQò _�iLû ~êMùeö

ùcûU C_ùe ùhûWÿg gZû±úe bûhûùe ajê ùa÷PòZâý _eòflòZ ùjûA[ûGö iûjòZýùe c¤ùijò_eò aòbò Ü Êeì_ _eò\éÁ ùjûA[ûGö _êeûY, iõjòZû, MúZû iûjòZýùe c¤ ùijò_eò CùfäLù~ûMýaòKûg flý KeòaûKê còkò[ûGö akòÂ iûjòZý iéÁò _ûAñ akòÂ bûhû ùhûWÿg gZû±úùe aòKûg fûbKeò[ôfûö Gjò icde GK @â\ý M\ýKéZò cû\kû _û¬ò ùjûA[ôaûeê Zûjûe bûhûKê @ûùfûP^û _eòiebêq^ Keò ejòùja ^ûjóö

Uò®Yú


IWÿò@û bûhû I IWÿògûe AZòjûi \éÁòeê cû\kû _û¬ò GK RûZúd iµ\ö Gjû ùhûWÿg gZû±úeê@ûe¸ ùjûA Kâcû^ßdùe ùfLû ùjûA@ûiòQòö ùZYê Gjûe bûhûùe KûkKâcòK flý Keòaûe K[ûö ùZùaGjûe _â[c _~ðýûdùe _âûPú^ M\ýe ÆÁ ^cê û ù\Lû~ûGö ~[û- (K) ùicûù^ Kjòùf cêMf ùMûkùjûAfûKê ùiûùc¦â cûWÿò @AfûKê @_ûe \ò ùjûAfûö gâú _ùcðgßeuê _ûZûkúKeò iê ê_êe @ûùWÿ ùKCñVûùeaòùR KeûAùf MýûñZa ^ûjóö (L) ùbû baòh cjûeûRcûù^ ù\aZû aâûjàYuê a¦ bŠûeKê eûR^úZòPGKê c¤ Keò cêñ ù~c« _âKûùe bò@ûYKeò ùjC@Qòö G[ôKò Zêù¸cûù^ ^gêYò ùaûfò ùi ù\AMùf@û¸e Kò ùjûAMfûö @ûù¸ Kòµû\aê Gc« ^ ùaûfòaö GZ IWÿògû eûAR ù~ ùKgeú eûRûcûûê @û\òKeò Mwaõùg @û¸ Q _ûU ieòKò eûRý @û G ùjûAMfûö (M) @û\ò_ûU iì~ðý aõgùe gâúRM^Üû[ ù\a@aZûe ùa÷aÊZ c^êKêùk Mwaõg c�bûYê ù\a Czû\ò iì~ðý aõgKê @û\ò _ûU ùa÷aiêZ c^êKêùkaúeû]ôaúeõ K_òùkgße ù\a cjûeûRûue _ûU KKWÿû 2 \ò gêKk PCVú aê]aûe Kú�ðòaûi KUùK GùlZâ @bòùhK ùjûA eûRû ùjûAùfö Zjêñ jòc ùiZê a§~ûG PcK _WÿAö ùi eûRûu @ùu iòõjùeaéjÆZòö 3 @ùu eûRû Mwû iÜûjû^Kê Mùfö

C_ùeûq C¡éZûõgeê Z›c, @¡ðZ›c I Z\þba g±e aýajûe ù\Lû~ûG I Zjóeê Z\þbag±e aýajûe ajêkZeö ^òcÜùe ùKùZûUò \éÁû« \ò@ûMfûö

Z›c g±: ùKgeú _â[c, cjû^\ú, i Üýûiú, aâjàPûeú, aâûjàY, ùQ\^, gâú RM^Üû[, aâjàjZýû,@bòùhK AZýû\òö

@¡ðZ›c g±: eZ^, \eg^, i_^, bKZò, _âùcgße, iêij, _eRû, cûeKŠ AZýû\òö

Z\þba g±: ùiûc\â, iê ê_êe, MûñZa, \AZû, _eòQû, iaðMñý, gû_ý, Êeêk, iâûjû^, KûjûY,^B, gûÈ, eûCZ AZýû\òö

~ûa òK g±: `CR, jRûe, cìfK, Uuûö

_âûPú^ IWÿò@û g±: G[ô, _êùeûA, ùaûAfû, G[Kê ù^ûjA, Gc«ùaûfò, ù[ûKûG, Iùjûeò,bRòùe, iaêjòõ, aûLe AZýû\òö

G icde M\ý bòZùe eê\â iê]û^ò]ô GK ÊZª iÚûê @]ôKûeúö ùhûWÿg gZû±úùe akeûc\ûi Gaõ RM^Üû[ \ûi IWÿò@û M\ýe ù~Cñ bò�ò _âÉe, iÚû_^ Keò[ôùf, ^ûeûdY ^¦ @a]ìZ ÊûcúZûjûeò C_ùe iéÁò Keò[ôùf aògûk M\ý ùiø] "eê\â iê]û^ò]ô'ö ùiZòKòùakKê _�iLû ~êMe, aò_êkM\ý iûjòZý i¸ûe, icMâ IWÿògûùe _âiûe fûb Keò[ôfûö M\ý @ù_lû _\ýe [ôfû @Zêk _âbûaöùZùa eê\â iê]û^ò]ô M\ýûZàK M\ý _âbûaeê cêq ^êùjñö Gjûe eP^ûKûk iµKðùe cZù\ß÷] ejòQòöWKÖe KeêYûKe Keu cZùe Gjûe eP^û Kûk _�\g gZû±úö Zûu cZKê _âcûYòZ Keòaû _ûAñ ùi^òùcÜûq ùKùZûUò bûhûZû�ßòK KûeY C_iÚû_òZ KeòQ«òö

_âûPú^ IWÿògûùe \ßòZúdû aòbqò ajêaP^ùe "«' _âZýde ajêk aýajûe ù\Lû~ûGö iûekûcjûbûeZ I \ûŠú eûcûdYùe Gjûe _âùdûM aòùgh bûaùe ùjûA@Qòö akeûc \ûiu _ea�ðúKûkùe Gjûe aýajûe aòekö eê\âiê]û^ò]ôùe Gjò _âZýde aýajûe ajêk _eòcûYùe ù\LòaûKêcòùk, ~[û - @iû¤cû^«, A¦òâdcû^«, Gcû^«, Kkêhcû^«, ùKøeacû^«, _ûV«, aò\ýûcû^«,bŠûecû^«, bâik«, flY«, jûZcû^«ö

Uò®Yú


_�cú aòbqòùe "Zjêñ' I "jñê'e aýajûe, i¯cú aòbqòùe "jò'e aýajûe c¤ akeûc \ûiu_ea�ðú icdùe \êfäðb, ~ûjû ajêk _eòcûYùe eê\â iê]û^ò]ôùe flý Keû~ûGö ~[û- Bgße Zjêñ, ùZûZjêñ, cê Zjêñ, cûZûe Zjêñ, ùcûje Zjêñ, @ûR^àjêñ, @ûmûjêñ, _Pûejêñ, bùdjêñ, K^ýûZjó, Zûjûe Zjó,ùZû Zjó, \êjóue, Zjó, aûiêù\ae Zjó AZýû\òö

@ù^K g±e aýajûe c¤ ù\LòaûKê còùk ~[û- @c^ûZý, ù_lòùf, c\ûw, ùiâûj AZýû\òö

Gjòiaê \éÁòeê WKÖe Ke @^êcû^ KeòQ«ò ù~ "eê\âiê]û^ò]ô'e ùfLK @a]ìZ ^ûeûdY ^¦iûekû \ûi I akeûc \ûiu c¤a�ðú Kûkùe @[ðûZþ ùP÷Z^ýu IWÿògû @ûMc^ _ìaðeê @a]ìZ ^ûeûdY^¦ "eê\âiê]û^ò]ô' eP^û Keò[ôùfö

@^ý_lùe Wü @û�ðafäb cjû«ò cZ ù\AQ«ò, eê\âiê]û^ò]ôùe aýajéZ \ûŠúaé� iûekûiûjòZýe \ûŠúaé� _eò aòKgòZ ùjûA^[ôaûeê GjûKê 13g aû 14g gZû±úùe iÚû_òZ Keû~ûA_ûe«û,Kò«ê Gjûe bûhû KûaýZ�ß ùg÷kú I g± iõù~ûR^û \éÁòeê GjûKê i¯\g gZû±úe _ìaða�ðú eP^û ùaûfòKêjû~ûA_ûùeö

ùiùZùaùk M\ýKûaýe flY [ôfû - "IRü icûibìd ÉßùcZZþ M\ýiý RúaòZcþö @[ðûZþIùRûMY I icûie ajêkZû ùjCQò M\ýKûaýe Rúa«ö iõÄéZ M\ýKûaýùe iê\úNð I \êeêj icûie_âùdûM, ^òe«e aòÉéZ ùgähûkuûe, ~cK, @^ê_âûi, C_cû, CZþù_âlû _eòiõLýû _âbéZò @kuûeakúe_âùdûM [ôfûö ajêk Zû' ijòZ _âKéZòe iìlà I aýû_K a‰ð û, ^ûeú I _êeêhe c^É�ß ^úZòa�û, eì_,MêY, ù_âc, còk^ aòej @û\òe a‰ð ûùe c¤ _âûPê~ðý _eòflòZ ùjC[ôfûö

GK _lùe M\ý Kûaýe @^êKìk ùjfûbkò i¯\g gZû±úe iõÄéZ bòiûeú ùiøÂa_ì‰ð bûhûZ[û ùg÷kúe aò_êk aýajûe I @^ý_lùe iûekû~êMúd Z[û _�iLû ~êMúd bûhû Z[û ùg÷kúe ùMøYaýajûe "eê\âiê]û^ò]ô'Kê ùhûWÿg gZû±úe ùgh \êA\gK I i¯\g gZû±úe _â[c \êA\gK c¤a�ðúeP^û ùaûfò _âcûYòZ Keò[ûGö iZýe, _âZò_û\^ _ûAñ ùKùZûUò QZâ I \éÁû« Êeì_ \ò@û~ûA_ûùeö

"gâú gòaûd ^cü- gâú GKûcâa^ @ûgâòZ gâúbêaù^gßeú ù\aúe ae_êZâ, ^òùŸðg, aûKþaòùgh,@ûMcR^à _êeêhûaZûe, gûe\û, gê¡]úùe, c�MaòðZ, \òMþMR _ŠòZuê aòKâcùKgeú _ŠòZ RîcìjKêiù¹û\KéZþ C^à�~êaû, ~ê¡ _�û^^, êûKéZò, KY×úea, _�cù\a, hUgûÈ, â]ûaýûKeY, @Áû\gaò\ýû, MúZû _êeûY, QZògiáZò, â^ûUK É¸^, ùcûj^, agý, CyûU^, ùMûUòK, @¬^, _û\êK,ùf_^, eieiûd^, CfäëK, KêjêK, cYò, cùjøh]ô AZýû\ò Keò aò\ýû^ûUK Z_^ K^K KYòKû GaõbìZ ^ûeûdY ^¦ @a]ìZe aûKýaûYú âeZÜ, \ßú_RWÿòZ ùKeò, aâjàûŠ ùeû]Ke aâjàiê]ûe Mâùj_âgÉ RûYòùa ù[ûùK, ^ RûYò _êzòùa âjêZ ùfûùK, GYê Keò Kjòaû ^ @û\ò i¸a ~ûùZö ùi K[û jóùKaY? K_òkûi K¦ùe, _ûaðZúuò ae _êzû Kùf ù~aYö''

i¯\g gZû±úùe IWÿò@û Kûaýùe, iek, ijR, ùføKòK bûhû @ù_lû, \êùaðû¤ Z›c @ûkuûeòK@ûWÿ e_ì‰ð bûhûe _âùdûM _âZò @ûMâj aé¡ò _ûAQòö Kûaý _ûAñ ^ì@û ^ì@û Q¦e @ûaòÃûe ùjûAQòö KûaýeP^û _ûAñ iõÄéZ @bò]û^, aýûKeY gûÈ, _êeûY Kûaýcûûe iûjû~ý ^ò@û~ûAQòö IWÿò@û bûhûKê_âûKéZ a§ aû _âûKéZ bûhû ùaûfò Kaòcûù^ @bòjòZ Keò[ôùf c¤ iûekû ~êMúd aû _�iLû ~êMúd_âûKéZ flY Kûaý~êMúd bûhûùe _eòflòZ jêG ^ûjóö G ~êMúd Kûaýe @û\gð iµKðùe Kaò ^òùRùNûhYû Kùf–

Uò®Yú


""eiòK cûî ag Keòaû _ûAñZûeûKéùZ _âa§ Keòaò ùMûiûAñö''

eê\âiê]û^ò]ô bûhû Kûaý~êM _ûAñ ù_âeYûe C› ùaûfò icûùfûPKcûù^ @bòjòZ KeòQ«òö

RM^Üû[ \ûiu bûMaZeê IWÿò@û bûhûe Êeì_IWÿò@û bûMaZe ePdòZû bûaùe RM^Üû[ \ûi IWÿògûe Nùe Nùe _eòPòZö IWÿò@û bûhûbûhú

R^Zûu C_ùe Gjò bûMaZ @LŠ _âbûa aòÉûe KeòQòö bûMaZe eP^û Kûk 15g gZû±úe ùgh12g gZû±úe @ûe¸ ùaûfò ]eò ^ò@û~ûAQòö ùP÷Z^ýu @ûMc^ Kûk @[ðûZþ 1509 LâúÁûŸ ùakKêbûMaZe @^êaû\ Kû~ðý ùgh ùjûA[ôaû K[û \òaûKe \ûiue "\ûXðýZûbqò eiûcéZ'e ÊúKûe KeòQ«òöRM^Üû[ Êûbòcû^ú aâûjàY _ŠòZ [ôùfö "_âûKéZ aù¦ bûMaZö KjA aò_â RM^Üû[' Gjò CyûeY c¤ùeZûue ePòZ @bòcû^ _âKUòZö iûekû \ûi I akeûc \ûi _âcêL ^òRKê @_ŠòZ cêLð I ù\aúKé_ûeêiéÁlc _âZòbûe @]ôKûeú ùjûAQ«ò ùaûfò ù~Cñ _âKûe ù\÷ ý _âKûg KeòQ«ò, ùi_eò \ú^Zû RM^Üû[ùKCñVò _â\gð Keò ^ûjû«òö bûMaZe bûhû _eòz^Üö iõÄéZ aûjêfý @ù_lû G[ôùe iêfkòZ I iû[ðK_âûKéZ bûhûe ~[û[ð _âùdûM C_ùe MêeêZß \ò@û~ûAQòö G[ôùe _âbûaòZ ^òjûZò \êùaðû]ý _âûPú^ g±^ûjó Kò iõÄéZe KVò Z›c g± ^ûjóö bûMaZe bûhû cûRòðZ I Gjû jó IWÿògûe ÁûŠûWð (_âcûYòK)IWÿò@û bûhûö bûMaZ Mâ^Ú @^êieYùe Gjûe bûhûZû�ßòK cj�ß _âZò_û\^ Keû~ûA_ûùeö

aòbqò _âZýd1cû GKaP^ G (ù_ûG) (a^cûkûG)

ajêaP^ G (@iêùe, ~û\ùa) ù\aZûG, ^\úG)2dû GKaP^ G (Kéù¾ ^ ù\Lô ù[ûKûG)ùe

(Kõiùe _âgõiò) Kòõ (jeò Kòõ)Kê (LŠûKê)ajêaP^ G (cû@û_ûG) cû^ (KÁcû^, K[ûcû^)e

(Nee)3dû GKaP^ Gñ (beûGñ) G (KûkúG, lê]ûG) GY

(^ûùcY)ùN^ò (¤û^ùN^ò) = ¤û^ \ßûeû)

4[ð GKaP^ G (aâûjàùY ù\fû)Kê (KõiKê)5cú GKaP^ Cñ (cegê, c^êñ) jêñ (_a^jêñ, Kûfò jêñ) eZê jêñ

(iì~ðýe Zjêñ) ^ûZ\Zjêñ)ùN^ò (bd ùN^ò ùiùN^ò)

6Âú GKaP^ e (^¦e, Zû'e)7cú GKaP^ Zjó (_êZâ Zjó) eZjó (ùZûe Zjó) G

(ùMûù_ còk«ò eûùZâ, _dùe, _ûùd)Gùjñ (aP^ ùjñ)

iù´û]^ GKaP^ G (eûG)

Uò®Yú


Kòâdû_\: @û]ê òK IWÿò@û bûhûùe Kûk (Tense) Gjò bûa (Mood) cògò 17Uòö Gjûe @lê‰_âùdûM RM^Üû[ \ûiu bûMaZùe ùjûAQòö ]ûZêùe "A' _âZýd ù~ûMKeò aòbò Ü @[ðùeK Zû'e _âùdûMKeòaû RM^Üû[ ùa÷gòÁýö1. @icû_òKû Kòâdûùee "A' ~[û, gê+A = gêYò

C\ûjeY: aòRdú gêYò ùi aûeZû = _ûùgûùe aòhde KüZûö2. Zêcê þ _âZýd @[ðùe Pk+A = Pkò

C\ûjeY - beûGñ ^ _ûeA Pkòö3. gê¡ a�ðcû^ aû ^òZý _âaé� a�ðcû^ Kûkùe 3d _êeêh GKaP^

^òKòfþ+A = ^òKòfò (@]ûeê, eê]ôeê, ^òKòkò)cûe+A = cûeò (Gjûe iìZ ùZûùZ cûeò)ae+A = aeò (ùi K^ýû aiêù\a aeò)

4. gê¡ @ZúZe 3d _êeêh GK aP^ùeaiþ+A = aiò (gê¡ iêa‰ð e[ aiò)_âgõi+A = _âgõiò (eûRû G Kõiùe _âgõiò)bYþ+A = bYò (lúe icêù\â ÉêZò bYò)

@û�kòK bûhû _âùdûM : C�e IWÿògûe @û�kòK bûhûe ùKùZK _âùdûM RM^Üû[ \ûiubûMaZùe _eòflòZ jêGö ~[û–

]eòùZ = ]eòaûKê (Mùbð ]eòùf \gcûi ùKûùk ]eòùZ ^ûjó @ûg)KjòùZ = KjòaûKê (Gùa KjòùZ ^ûjó ùak)

KAñ = ùÂ (ùcûe bMZò jéù\ fAñ)

Q¦ @ êùeû]ùe _\e iõ_âiûeY:

ù\aò = ù\aAñ, RûYòaò = RûYòaAñ

@ZúZ Kûkùe Kòâdûùe Êû[ðùe "K' - KfûK, MfûK, @û]ê òK IWÿò@ûùe YòR« ]ûZê "_KûAaû'@[ðùe _ûZòaû aû _úWÿòaûe aýajûe KeòQ«òö

~[û - _ûWÿòfû, ùaûaûkòòòö

JPòZý aû cû^ý @[ðùe ]ûZê "a' _âZýd ù~ûM KeòQ«òö ~[û - Kjòaû ùcûùZ \dûö KòYòfûùiaK, _ò§òfû aÈ, ùWeòfû LŠûö

@^ý @[ðùe @]ê û _âPkòZ Kòâdû_\:ùL\òaû = eê¡ Keòaû (Ké¾ PeùY Pò� ùL\ò)^Kòkòaû = aûjûeòaû (eê]ôe ^Kòkò)CQêkòaû = UûYòùâû (ùKûkú aûkK CQêWÿòfû)ùÀaû = ÙûAaû, fûAaû = fMûAaû (_ò§òaû) (@kuûe fûAaû)MêYòaû = aòPûe Keòaû, bûRòaû = bûwòaû

Uò®Yú


^Pû_òaû = ^òeúlY Keòaû (ùZûùZ ^òùeû_ò G geúùe)êUòaû = Käû« ùjaû (@û^ù¦ KâúWÿû eùw êUò)

jûeòaû = ZýûM Keòaû (mû^ jûeòfò)_ò¬òaû = LŠ LŠ Keòaû (QùU _ò¬òKû aû ùZû'e _òŠ)cYòaû = aêSòaû^òjûeòaû = iìlà bûaùe ù\Lòaû (^òjûeA ^úe)Caêeòaû = cêqòfûb Keòaûjeòaû = @ZòaûjòZ Keòaû (\ò je«ò aé¦ûaù^)Cù_lòaû = ZýûM Keòaû (Cù_lòùf g~ýû)CjûWÿòaû = @ûXê@ûk Keòaû (cûdû_Uk CjûWÿòùf)Pû_òaû = cŸð Keòaû (_û\Pû_òùf)@û�ôaû = Khòaû (@ûi ùLkòaû ak @û�ô)ùjeòaû = ù\Lôaû (aé¦ûa^ ùjeò)

\ûjò = Keòaû (@ù^K Rù^à _êYý \ûjò)

bq Kaòu eP^ûùe ùKùZK _âûPú^ g± aýajûe ùjûAQòö ùijò g±ûakú Gùa aò IWÿò@ûùeiûcû^ý _eòa�ð ij aýajéZö

bûMaZùe [ôaû g± I Zû'e @û]ê òK _âùdûM ^òcÜùe \ò@ûMfû-

aògßûi = aògßûiú (KõiKê ùjûAa aògßûi), Pìk = ùKgö Z\« = mû^ö aòùjYú = bCYúöù_ûG = _êZâö eû� = ^òŸðd, Ké_Yö aûkêZ = ùQûU_òfûö _ò@e = _òZûö cWÿòQò = Qê@û ceò~ûA[ôaûcû'ö gòKWÿ = ùPeö i] = gâ¡ûö @ûB = cû'ö ^òŸðdû = ^òŸðdö ieò = i\égö gdk = iõiûeö@ûKU = Reêeúö _ê[Kò = _[ôKö NU = ù\jö Zckò = _eòjûiö CiZ = @û^¦òZö @Wÿû = @^òÁöjò@û = jé\dö KûùQ = ^òKUùeö ùeûK = beûŠòK (Xòuòùe aýajéZ _[e)ö ^òCQûkòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòòò = _ìRûö_ûùŠûA = ùRûZûö Kâûi = _âúWÿûö ]ûZòKûùe = gúNâö IWÿò@ûYú = @kuûee aòùghö ivûkò = ^ò]ôöùMûA = ùMû_ûkêYúö iúciÚû^ = cÉKö cXÿò@ûk = ù]ûaûö jûù\ = gúNâ ö

Kjòaû aûjêfý RM^Üû[ \ûiu IWÿò@û bûMaZ [ôfû IWÿò@û RûZòe iûleZûe GK _â]û^ iû]^öIWÿò@û bûMaZ _ûV Kùf cêqòe cûMð ijR I _âgÉ ùjaû @bòkûh _âùZýK IWÿò@û ù_ûhY Keê[ôaûeGjò Mâ^Ú _Vê @ûagýKZû @_eòjû~ðý ùjûA CVò[ôfûö GjûKê PeòZû[ð KeòaûKê ~ûA _âùZýK C}kúdiûle ùjaûe ùiøbûMý @Rð Keò[ôùfö ùZYê bûMaZe bûhû @ûce ù\÷ ¦ò aûYú aòba eêPò\ú¯ Ieê¡òc« Keò[ôfûö

""eê\âiê]û^ò]ôeê'' _âûPú^ IWÿò@û M\ý bûhûe Êeì_ùhûWÿg gZû±úùe akeûc \ûi I RM^Üû[ \ûi IWÿò@û M\ýe ù~Cñ bò�ò _âÉe iÚû_^ Keò[ôùf,

^ûeûdY ^¦ @a]ìZ Êûcú Zûjûeò C_ùe iéÁòòòòò Keò[ôùf aògûk M\ýùiø] ""eê\âiê]û^ò]ô''ö ùiZòKòùakKê _�iLû ~êMe aò_êk _\ iûjòZýi¸ûe, icMâ IWÿògûùe _âiûefûb Keò[ôfûö M\ý @ù_lû_\ýe [ôfû _âPêe _âbûaö ^ûeûdY ^¦ @a]ìZ Êûcú M\ý iûjòZý iéÁò Kfûùaùk _\ýe Kkûe

Uò®Yú


_âbûaKê GWÿò_ûeò ûjû«òö ùZYê Gjû @ù^Kuê KûaýûZàK M\ýeP^û ùaûfò cù^ ùjfûùaùk @ù^KuêM\ýûZàK Kûaý eP^û eìù_ _âZòbûZ ùjûAQòö ùZùa Gjûe _\e ùgh @le iaðZâ ùck LûC^[ôaûeêGjûKê M\ý Kjòaû icúPú^ ùjaö

"eê\âiê]û^ò]ô'e eP^ûKûk iµKðùe G~ûaZþ ùKøYiò ^ò½òZ KûkKê PòjÜòZ Keû~ûA_ûeò ^ûjóöKûk iµKòðZ cZù\ß÷] ejòQòö WKÖe KeêYûKe Keu cZùe Gjûe eP^ûKûk _�\g gZû±úö ZûucZKê _âcûYòZ Keòaû _ûAñ ùi ^òùcÜûq ùKùZûUò bûhûZû�ßòK KûeY C_iÚû_^ Keò@Q«òö

_âûPú^ IWÿò@û bûhûùe \ßòZúdû aòbqò ajêaP^ùe "«' _âZýde ajêk aýajûe ù\Lû~ûGöiûekû cjûbûeZ I \ûŠú eûcûdYùe Gjûe _âùdûM aòùgh bûaùe ùjûA@Qòö akeûc \ûiu _ea�ðúKûkùe Gjûe aýajûe aòekö eê\âiê]û^ò]ôùe Gjò _âZýde aýajûe ajêk _eòcûYùe ù\LôaûKêcòùkö ~[û- @iû¤cû^«, A¦òâdcû^«, Gcû^«, Kkêhcû^«, ùKøeacû^«, _ûV«, aò\ýcû^«,bŠûecû^«, bâik«, flY«, jûWÿcû^«ö

_�cú aòbqòùe "Zjêñ' I "jêñ'e aýajûe i¯cú aòbqò "jò'e aýajûe c¤ akeûc \ûiu_ea�ðú icdùe \êfðb, ~ûjû ajêk _eòcûYùe eê\âiê]û^ò]ôùe flý Keû~ûGö ~[û- BgßeZjêñ,ùZûZjêñ, cûêZjêñ, cûZûeZjêñ, ùcûjeZjêñ, @ûR^àjêñ, @ûRjêñ, @ûmûjêñ, _Zûejêñ, bêùdjêñ K^ýûZjêñ,ZûjûeZjó, ùZûZjòñ, \êjóueZjó, aûiêù\ae Zjó AZýû\òö @ù^KK _âûPú^ g±e aýajûe c¤ ù\LòaûKêcòùkö ~[û- @cû^Zý, ù_hòùf, c\ûw, ùiâûùj AZýû\òö

Gjòiaê aòhdeê WKÖe KeêYûKe @^êcû^ KeòQ«ò ù~, "eê\âiê]û^ò]ô'e ùfLK @a]ìZ ^ûeûdY^¦ iûekû \ûi I akeûc \ûiu c¤a�ðú Kûkùe @[ðûZþ ùP÷Z^ýu IWÿògû @ûMc^ _ìaðeê "eê\âiê]û^ò]ô'eP^û Keò[ôùfö

@^ý_lùe _âûPú^ iûjòZýe RùY _âaúY @ûùfûPK WKÖe @û�ðafäb cjû«ò cZ ù\AQ«ò -""eê\âiê]û^ò]ôùe aýajéZ \ûŠúaé� iûekû iûjòZýe \ûŠúaé� _eò aòKgòZ ùjûA^[ôaûeê GjûKê 13gaû 14g gZû±úùe iÚû_òZ Keû~ûA_ûe«ûö cûZâ, Gjûe bûhûe aûKýZ�ß, ùg÷kú I g± iõù~ûR^\éÁòeê GjûKê i¯\g gZû±úe _ìaða�ðú eP^û ùaûfò Kêjû~ûA_ûùeö

ùiùZùaùk M\ý Kûaýe flY [ôfû - "IRü icûi bìd ÉaùcZZþ M\ýiý RúaòZþcû @[ðûZþIùRûMêY I iciýûe ajêkZû ùjCQò M\ý Kûaýe Rúa^ö iõÄéZ M\ýKûaýe iê\úNð I \êeêj iciýûe_âùdûM, òe«e aòÉéZò ùgæhûkuûe, ~cK, @^ê_âûi, C_cû, CZþù_âlû, _eòiõLýû aòÉéZò @kuûeakúe_âùdûM [ôfû ajêkö Zû'ijòZ _âKéZòe iêlà I aýû_K a‰ð û, ^ûeú I _êeêhe c^É�ß, ^úZòa�û, eì_,MêY, ù_âc, còk^, aòej @û\òe a‰ð ûùe c¤ _âûPê~ðý _eòflòZ ùjC[ôfûö

GK _lùe M\ýKûaý @^êKìk ùjfûbkò i¯\g gZû±ú iõÄéZûbòiûeú ùiøÂa_ì‰ð bûhû Z[ûùg÷kúe aò_êk aýajûe I @^ý_lùe iûekû~êMúd ~[û _�iLû ~êMúd bûhû Z[û ùg÷kúe ùMøYaýajûe eê\âiê]û^ò]ôKê ùhûWÿg gZû±úe ùgh \êA\gK I i¯\g gZû±úe _â[c \êA\gK c¤a�ðúeP^û ùaûfò _âcûYòZ Keò[ûGö C\ûjeY Êeì_-

""gâú gòaûd cü'' gâú GKûcâ a^ @ûgâòZ gâú bêaù^gßeú ù\aúue ae_êZâ, òùŸðûh aûMþaòùgh,@ûMc R^à _êeêhûaZûe gûe\û, gê¡ò]úùe c�MaòðZ, \òMþþþMR _ŠòZuê aòKâcùKgeú _ŠòZ RîcìjKêiù¹ûjKéZþ C^à� ~êaû, ~ê¡ _�û^^, êûKéZò KY×òea, _�cùa\, hUþgûÈ â]û aýûKeY, @Áû\gaò\ýû, MúZû, _êeûY, QZòg iáZò, â^ûUK, É¸^, ùcûj^, agý, CyûU^, ùMûUòK @¬^, _û\êKû,

Uò®Yú


ùf_^ ei eiûd^, CfäëK, KêjêK, cYò cùjøh]ô AZýû\ò Keò aò\ýû_Uk Z_Z K^K KYòKû Gaõ bìZ^ûeûdYû ^¦ @a]ìZe aûKýaûYúK âeZÜ, \ßò_RWòZ cYò, aâûjàŠþþþþþþþþ ùeû]Ke, aâjà iê]ûe Mâù^Ú _âgÉRûYòùa ù[ûùK, ^RûYòòòòòòòòòò _êzòùa ^û ajêZ ùfûùK, GYê Keò Kjòaû ^û @û\ò i¸a ~ûùZö ùi K[û jóùKaY? K_òkûi K¦e, _ûaðZúu je_ìzû Kùf ù~aYö''

eê\âiê]û^ò]ôe bûhûaò ýûi _âûdZü iÄéZû^êiûeúö eúZò ~êMúd ùg÷kúe Gjû GK ^ò\gð^öiõÄéZe _âZòÆ¡ðûùe ePòZ Gjò Mâ^ÚUò iõÄéZûdòZ ùjûA_WÿòQòö Z[û_ò, @c^ûZý, ù_lòùf,ùiâûùj,_aù^, Keò, _ûAfûK, LUòfûK, cZûw, c^ê_[, ^òPùd, ùKaY, ù~aY, fûA, ^òecòfû, @^ê_cû,aòùf, jûùZ AZýû\ò ajê _âûPú^ g±e _âùdûM G[ôùe flý Keû~ûGö

\ßòZúdû aòbqòùe « _âZýd ajêk ùjûAQòö ~[û- bâcK«, aòhd«, Gcû^«, bûecû^« AZýû\òö5cú aòbqòùe Zjêñ, I jêñ _âZýd ù\Lû~ûGö ~[û- Bgße Zjêñ, cê Zjêñ, @ûR^à jêñ, @ûmû jêñö 7cúaòbqòùe jó I Zjó _âZýd ~[û aûiêù\ae Zjó, Zûjûe Zjó, bùd jó AZýû\òö

aûKýe @ûe¸ùe aû c¤ùe ^òe[ðK "Z' _âùdûM ùKùZK iÚkùe ù\Lû~ûGö ~[û- "Z' Gc«icG P¦â C{ßk ùjûA CVòfûö "Z' ùi ùKc« _âKûe còkòfûö KûjûYú Kjòaû Xwùe Gjû ePòZùjûA[ôaûeê G_eò ùjûAQòö `kùe ùiâûZûKê @ûMKê gêYòaûKê _âa�ðûG I KûjûYú ]ûeûKê @aòzò Ü eùLöIWÿò@û bûhû aòKûg ùlZâùe Gjò Mâ^Úe bìcòKû iàeYù~ûMýö

@Áû\g gZû±úùe IWÿò@û bûhûe Êeì_i¯\g gZû±úùe IWÿò@û Kûaý iéÁò @ûe¸ ùjûA~ûA[ôùf ùjñ @Áû\g gZû±ú ùjCQò eúZò

~êMúd Kûaý iéÁòe iêa‰ð~êMö eúZò Kûaýe Kaòcûù^ iõÄéZ Kaò Rù^ûPòZ _ûŠòZýKê _âgd ù\A[ôùfög±_ŠòZ ^ ùjùf RùY Kaò ùjûA_ûeòa ^ûjó- Gjû jó [ôfû ùi icde @û\gðö eúZò ~êMe ùgâÂ KaòùjCQ«ò Cù_¦â b¬ I @^ýû^ý Ê^ûc]^ý iû]K ùjCQ«ò \ú^Ké¾, @bòc^êý, ~\êcYò _âbéZò @iõLýKaòö Cù_¦â b¬ g± _ûŠòZýe @jõKûe _âKûg KeòaûKê ~ûA ùfLôQ«ò - ""Kùj C_A¦â b¬ cêñùjûAQò ga\ iûMe _ûeö'' Gjò g± _ûŠòZý @Rð _ûAñ ùi ajê _âiò¡ iõÄéZ @bò]û^ I ùKûhMâ^Úcû^@¤d^ Keò @ûd� Keò[ôùfö Zûue MúZûbò]ûê ^òùcÜûq _õqòeê RYû~ûG ù~ ùi @ceiòõju"@ceùKûh' (4[ð-5c gZû±ú), gûgßZue '@ù^Kû[ð icêyd' (6Â-7c gZû±ú), ~û\a _âKûgu"ùa÷Rd«ú' (11g gZû±ú), cùjgße @ûPû~ðýu "aògß _âKûg' (12g gZû±ú), ùc\ò ú Keu "ùc\ò úùKûh' (12g-14g gZû±ú), _êeêùhû�c ù\au "ZòâKûŠ ùKûh' (1300 Lâú.), Gjò Q@Uò ùKûhMâ^Ú @¤d^ Keò[ôùf–

MúZ @bò]û^ ùjûA iûa]û^ gêY iêRù^ iù«ûh@ûce ZòâKûŠ, ~û\a, gûgßZ, ùc\ò ú, aògß _âKûgö_âPêe ga\ ù~ùZ aû Kjòaò QûWÿò @_âPêe cû^ö

GjûQWÿû iõÄéZ hUKûaý, _êeûY, gûÈ,AZòjûi, ùRýûZòh, @ûdêùað\, ]^êùað\, Zª, @bò]û^,Qû¦, @kuûe, aýûKeY, Kkûaò\ýû, KûciìZâ, \Š^úZò, eûR^úZò, iáZò, \gð , bìùMûk, _âbéZòùe c¤ùi _âaúY [ôaûe iZý Zûue _âYúZ Mâ^Úcûûeê ÆÁ _âZò_û\òZ ùjûA[ûGö iõÄéZ iûjòZýùe Cù_¦âb¬ue ù~ @Mû] _ûŠòZý [ôfû Zûjûe _âcûY _ûAñ ~êqò @^ûagýKö aòbò Ü iõÄéZ Mâ^Úùe ]êeúY [ôaûe\éÁû« Zûu eP^ûcûûùe _âPêe ~[û-

Uò®Yú


(1) Kaò KÌfZû cùZ G bûùaiûjòZý eZÜûKe cûN Kûùaýö x x x x

~ûjû aûfàúùK Kûkò\ûùi LýûZKeòQ«ò Zûjû ePù^ Pò�ö

(2) cúcûõiû ùa\ ùa\û«UúKû _êÉK G iùZùR÷cò ú aòL^ aýûiúö _âgõiò ùZûhKfýûùY Ke @¬kòKùe _êYò _Z¬kòaAùghòK iõLýûùe, iûlú _âKûùeö

(3) ei _�K K‰ðùe a‰ð û ùjaûeê ei _�K G ùaûfûAaei ZewòYú Mâ^Ú iûjòZý \_ðY Kaò i¹Zò G @ûiòaö x x x x

_âZò _âZò Keò ePA iûjòZý \_ðY Kaò i¹Zò G @ûiòaö

@iû]ûeY g± - _ûŠòZýe @]ôKûeú Kaò Cù_¦â b¬ Zûue Kûaýcûûe ]ß ò, @le I g±e@nìZ ~û\ê ù\LûA[ôaûeê aòRd P¦â cRêc\ûe Zûjûuê "g±e ~û\êKe' (Juggler of words) bûaùe@bòjòZ Keò[ôùfö "ùa÷ù\júg aòkûi' Kûaý @ûcìkPìk a @û\ý @le ^òdcùe, "iêb\âû _eòYd' i-@û\ý @le ^òdcùe, Kkû KCZêK "K'- @û\ý_âû« @le ^òdcùe, @a^ûei Zew @a^û @le^òdcùe eP^û Keû~ûA[ôaû _âKéZùe @nìZ Kaò _âZòbûe _eòPûdKö Gjò g±e ~û\ê _â\gð _ûAñ ùi^û^û _âKûe @^ê_âûi, ~cK, ùgäh, @kuûe, gévkû, iòõjûaùfûK^, aýûNâMZò, @«fòð_ò, PêýZûle,\�ûle, ùMûcìZâ Q¦, aòùfûc, ùch~ê¡, aùKâûqò, GKûle, ^òùeûÂK, ùiøÂK, _ê eêqò a\ûbûi,Zòâbwú, @a^û _âbéZòe @ûgâd ùÂQ«òö ùMûUòG ùMûUòG Kûaý ùKak Gjò g± _ûŠòZý _â\gð CùŸgýùejó ePòZ ùjûAQòö Kûaýcûûùe Zûue g± _ûŠòZýe aòbò Ü aòbûa iµKðùe ùi iìP^û c¤ ù\AQ«òö~[û- _â[ùc @û\ý ~cK ùN^ gê¡ Pòù�

\ßòZúd @a^û, c¤~cK ZéZúdùQKû^ê_âiûùe _êYò @Zò ecYúdöPZê[ð @\þbìZ aòùeû]ûbûi _�ùc_ùÂ eì_K aé� ò @^ê_âûi i¯ùcö@Ácùe cù^ûecc iòõjûaùfûK^âc _âû«~cK cûî e¬^ö\gùc Zòâbwú GKû\gùe eêPòe@û\ý_û«~cK Pò�Kê agKeö

Uò®Yú


\ßû\g @ûgâd ù~ûWÿò~cK Zòâ\ùgPZêŸðùg \éÁû«e @Zý« ieùiö@^êùfûc _âZòùfûc _�\ùg ùN^hÂ\g Qûù¦ @Qò GùZK aò]û^ö_ê eêqò a\ûbûi R^cù^ûje\�ûle aêýZûjûe \�PêýZûleöGKûle iIÂK ^òùeûÂK ùN^òcjû~cK iað~cK Gjê ùa^òö~cK _â]û^ Keò ù~Yê Kfò MúZùgäh Qû¦ ^ aòeZò Kfò icû_Zö_âûPú^ @ûkuûeòcûù^ "PòZâKûaý'Kê Kaòe @_ìað _ûŠòZýe ^ò\gð eìù_ aòPûe Keò @ûiòQ«òö

G[ôùe g±mû^ ijòZ g± - MV^ ùKøgk RWÿòZ [ôaûeê ajê G ùlZâùe @Mâie ùjûA_ûeò ^ûjû«òö Kò«êcêÁòùcd Kaò ^òRe _ûŠòZýe _âKéÁ _â\gð ^òcò� PòZâKûaý ùlZâùe _û\ ù\AQ«òö Cù_¦âu _ìaðeêPòZâKûaý [ôaûe _âcûY còkò ûjóö Zûu _ùe i\û^¦, @bòc^êý, ~\êcYò _âbéZò ÊÌ iõLýK Kaò GùlZâùe ~g @Rð KeòQ«òö Kò«ê IWÿò@û iûjòZýùe Cù_¦â b¬ PòZâKûaý eP^ûùe ùgâÂ iò¡òe @]ôKûeI Zûue "PòZâKûaý aù§û\d' ùjCQò PòZâKûaýe ùgâÂ @û\gðö G[ôùe Kaò @…ûkò, iì~ðýe[, _âûiû\,_òXÿò, aòcû^, cŠ_, cjûe[, _ê¿K e[, _âûPú^ e[, PKâ, _�c›ý ~êMk ^ûM, Mòkc›ý,gìk, LWÿþM,_egê, _êz, c›ý, gv, ùhûWÿg\k, gòa\k, KaûU, @Á\k, ù\û_êe, @ûaéZ _\à, PZêew, @gßMZò,Mêz, M\û, W êeê, aRâ, gKU, ^ûM^ûWÿò, Kìcð, ùMûcìZâ, aûYû, ùRýûZò½Kâ, eaû, KûK_û\, cûkû,ZòâgûLû ~c\e, `kK, KòuòYú, fMêWÿ, Zeaûeú, KûZò, ]^ê, fZû, `ûg, @Rû~ê¡, ^ûM_ûg, cjû_\à,cjûPKâ, Maûl, ÊÉòK, PKâùKkò, QZâa§, MRMZò, _\àQZâ, Zâûi, ùch~ê¡, ajòZâ, ZêewMZò,iaðùZûb\â, jk, fwk, P¦â, aò e[, @uêg, QêeòKû, ~êMk, KêKêU~ê¡, @ÁùKûY, Pûce, _~ðýûu-Gjò_eò 84Uò a§e KaòZû eP^û Keû~ûAQòö

bûhûe ùiøÂa _ûAñ Cù_¦â iéÁò KeòQ«ò ajê ~cKö Zûjûe ùKùZûUò \éÁû« ùjCQò-(1) @û\ý~cK :

aûùe aûùe gòa gòa ùi ùNûùhöaûùe aûùe aâZ cû^ c^ûùi aûùe aûùe ^ûjó cìzðû iLúöaûùe aûùe bd iõgd eLòö

(2) _âû« ~cK :ùaû] ùjfû Pò� iû�ßòùK Zû'eöaòùfûK ùjfû ùKùZ jâûi Zû'e aòMZ _âbûKòò _âbûZ Zû'eöùaZ^ _ûYò ùKùZ ~[û Zû'e ùa\^ûeê Zû'eöùaûfò aòùj ÉêZò ùi aò]ûZûeö

(3) @û\ý _âû« ~cK :aòhfý eûc _âû_ùZ jaòhöaòhd @«e @g^ aòh _âbê ù_âc aûYòùRý aògö

Uò®Yú


aòg\ bû^ê G Kòkaòhöaòh]e aòhöaòhc Zû_ ag G baòhö

(4) cûk~cK :aéjbû^ê bû^ê bû^ê _âbû Zû_ ^ûjóaéZ Zcûk cûk cûkZú fZû ~jò ù~ö

(5) iað~cK :aòkûiò û G iûew iûe iPKâùeaòkûiò ú G iûew iûei PKâùe ù~aeûj aùe _âKûg cû ù~ \«ùeaeûjùe _âKûgcû^ ù~ \«e ù~ö

(6) c¤~cK :ù\Lùe ^kò òö ^kò ú ^kò úùe _ìeòZbâc«ò bâcùe bâcùe; bâcùe G ùgûbòZö

(7) cjû~cK :ai« ai^ ag cjû~cKùeai« ai«_lú ai« \îcùe ù~Zú[ð aú[ð ùgûbû \ògò Kêcê\ Kêcê\aòùfûKò jûi _âKûgò Kêcê\Kê cê\ ù~ö

(8) ù~ûWÿò ~cK :\òù^ N^ iûe-iûe beò _û^ Zûe ZûeaecêLú ù\Cñ aûeaûeWKù« cdìe Ce Cfêiò \\ìðe \ìeùPZû Kfû ùjûA [e [e ùjûA Rk]e

(9) Zòâbw aû Zòâaé� ~cK :eûcû gògòùe ùNûe ^ògòùe \êüL eûgòùe bûiòaiò GKû« cû^ùi Kú« Êeì_ Kû« ùNûhòöùMûUòG cûZâ @leKê ùÂ bò Ü bò Ü g± MV^ Keò ùiMêWòKê bò Ü bò Ü @[ðùe Kûaýùe aýajûeKeòaû _¡Zò eúZò~êMúd Kûaýe @^ý GK ùa÷gòÁýö~[û- KKê KKé ùKû ùKû KûK KûKû KKê KâKaòùK KK ùKKú ùKùKû KKò Kúu KK(^ûgò Gcûûê ù_ûhò aýû] aûk ùZùa)eLô eLô ùMû_ý_êùe a�ûAfê bûùaö)

@[ðûZþ - KKê - ahðûKûk _a^Kê, KKé - WûjêK g±Kê, ùKûùKû - PKâaûK g±Kê, KûK KûKû -KûCe Kû - Kû g±Kê, KKê - ahðû RkKê, KâK - KeKû _[eKê, KòùK - cdìe g±Kê, KK- Sòue _lú^û\Kê, ùKKò ùcN NWÿNWÿòKê, ùKùKû- ùbK g±Kê, KKò - Kuògò@ûkòe Kòu g±Kê gêYòö

Uò®Yú


KK - KûcZû_ ^ûgòaû iKûùg aýû] (aûYê@û) I aýû] (^kê@û ùKkû)Kê ù_ûhò ^òeû_\iÚû^ùe iR^úKò @Zý« ~ZÜùe _ûk^ Kfê (95)

ùMûUòG ùMûUòG g±Kê GKû]ôK @[ðùe aýajûe Keòaû _¡Zò IWÿò@û Kûaýcûûùe MéjúZùjaû `kùe IWÿò@û bûhûe @^êgúk^ @Zúa iìlà, Mbúe I aýû_K ùjûA CVò[ôfûö ~[û -

a¦A \ú^ aû§a jeò ù~ Zc PKâ LŠ^Kûeúi\û KcKkû^¦ aòÉûeò Êbûùa B^ ù~,aòbê @^« @u - aòjûeú Ke _âZû_ ~ûe i�eò^ògûPeu Cfäûi Kjeò _ìùR iêc^ ù~öaA^ùZd ~ûjû @MâùZ iÚòZ ù~aAKêY×-_lK-ùfûK ùZûhò ù~öaòKûg @LŠòZ cŠùk iòõjbûaùje KâúWÿòZ Kûùkbùa Zeòe ùjûA c¬êùk Mòeò C\òZ ù~ö

GVûùe Kaò ùMûUòG _\ùe ùa÷KêY×aûiú aò¾ê, iì~ðý, iì~ðýaõgú eûcP¦â, gòa I ^úkMòeò ^û[RM^Üû[uê ÉêZò KeòQ«òö

eúZò~êMúd Kaò g± MV^ ùaùk G_eò aò\Mþ]Zû _âKûg KeòQò ù~ Zjóeê GK aû GKû]ôK@le KûUò KûUò c¤ @[ð~êq _õqò iéÁò Keò_ûeòQòö G\éÁòeê ùKûUò aâjàûŠ iê¦eúe _�aòõg Qû¦ @û\gðiÚû^údöG_eò g± _ûŠòZý aògß iûjòZýùe aòekö @lZ bûaùe Qû¦Uò ahðûEZêKê aêSûG I eûMòYúUò jêGPò«ûù\gûlö _âùZýK _û\eê 1c @le KûUòù\ùf Q¦Uò gúZEZêKê aêSûG I eûMòYú jêG Kû òKûùcû\úö_âZò _û\eê 2Uò ùfLûGñ @le KûUò ù\ùf Gjû MâúhàEZêKê aêSûG I eûMòYú jêG, cûk aeûWÿòö C\ûjeYÊeì_ ùMûUòG _\ ^ò@û~ûC-

@ûiûe iN^Kûk ùjfû C\d

@iòZ _eakeê \egcdö

@[ð - @iûe (ahðû @ieûe) iN^ (^òaòWÿ) Kûk (ahðû icd) C\òZ ùjûA @iòZ (Ké¾a‰ð)_âak ùjaûeê (PZêŸòðM) \egcd (\gðcd- @cûaûiýûcd) ù\LûMfûö

ùMûUòG ùfLûGñ @le KûUòù\ùf -

iei N^Kûk ùjûA C\diòZ _eakeê \egcd

@[ð - iûei (_\à) N^ (NÜ-aò ûgK) icd (gúZEZê) C\òZ ùjûA iòZ (ùg÷Zý) _âakùjaûeê \e (gv _eò ae` _Wÿòaûe) icd @ûiòMfûö

\êA \êAUò @le KûUòù\ùf -eiN^ Kûk ùjûA C\dZ_e akeê \egcdö

@[ð- ei (Rk) N^ (NÜ-aò ûgK) icd (MâúhàEZê) C\òZþ ùjûA Z_e (C�û_e) ak(_âû\êbðûa)eê \e (bd) icde @ûiòMfûö

Uò®Yú


Gjò_eò bûaùe g±Kê ùÂ eúZò~êMúd Kaòcûù^ ^û^û aûRòMeò ù\LûAQ«òö Cù_¦â b¬uê G~êMe ùgâÂ Kaò bûaùe MâjY Keû~ûA Zûu Kûaýakúeê G icde bûhûe Êeì_ aòùgähY Keû~ûA[ôùfùjñ \ú^Ké¾, @bòc^êý, ~\êcYò _âbéZò ajêiõLýK Kaòuþ Kûaýùe Gjò Êeì_ flý KeòaûKê còùkö Gjòicdùe Kaòcûù^ iõÄéZ bûhûe @bò]û^, aýûKeY, @kuûegûÈ, Kaýû\ò PyðûKeò Zû'_ùe IWÿò@ûKûaý KaòZû ùfLôaûKê _âdûiú ùjaû `kùe G icde IWÿò@û bûhû @ZúZ KäòÁ I \êùaðû]ý ùjûA_WÿòQòö

IWÿò@û bûhûKê Gjòbkò Êeì_Kê flý Keò HZòjûiòK c^ùcûj^ PKâa�ðú c«aý ù\AQ«ò -

"At the sametime the inordinate use of unfamiliar words and word-combinationsand the constant straining after mere verbal excellences have produce various defects,such a unintelligibility, artificiality, over ornamentation, and unsuccesful, formations. Hardlyany peom can be understood without a tika or commentary. and hence the lines loose theforce and the vividness of impresion that common familiar words would have conveyed.Then again the too exclusive attention to ornamentation of words- the mere husk and shelloff poetry-has led to the neglect of the inner esence.

bûhûZ�ß \éÁòeê ù\Lôùf Kûaý~êMe bûhûùe ÊûbûaòK IWÿò@û bûhûe flY ^ûjó iZ, Z[û_ò G~êMùe _~ðýû¯ _eòcûYùe iõÄéZ Z›c I @¡ðZ›c g±e iõKk^ `kùe IWÿò@û g± bŠûe icé¡ùjûA_ûeòQò I GK CyùKûUòe iûjòZý MXò CVò_ûeòQòö

eúZò~êM aû Kûaý~êMùe IWÿò@û bûhû Kò_eò aòKûgiõÄéZ iûjòZýe @û\gð MâjY Keò Z›c g± ajêk _âùdûMùe Kûaý ~êMe Kaòcûù^ ù~Cñ

Kûaý ^òcðûY Kùf Zûjû @ÌiõLýK aò\Mþ] _ûVKu bòZùe jó iúcûa¡ ejòMfû I aò_êk iõLýKR^ZûVûeê \ìùeAMfûö @Áû\g gZû±úe ùgh bûMùe Câòõg gZû±úe _â[c bûMùe ùKùZRYiûjòZýK ù\Lûù\ùf ù~Cñcûù^ iõÄéZ g± I _âûKéZòK IWÿò@û g±e c]êe ic^ßd NUûAùfö G_eòKòb¬u ùgâÂ Kûaý-gòhý @bòc^êý ~\òI Zûue Kûaýcûûùe aòbò Ü a‰ðû^ê_âûi (Êe I aý¬^ bò�òK),aòbò Ü ~cR ( @û\ý, _âû«, @û\ý_âû«, GKûleû\ý, \ßòa‰ðû\ý, \ß¦ßû\ý, \ßòeêqò, ~êMà, icMâ, @^êQ¦,Zòâaé�, ic_û\, ]ß ò, iað, iûe, cjû, @û\ò), @«fò_ò, ajòfò_ò, PêýZûle, \�ûle _âbéZòe _âùdûMKeòQ«ò I "UûY PYû PaðY ^ûe\ Kfû_eò ùUK IR bRòa @agâ gâc Keò' (100) _eò _\cûûùeZûu Kûaýe _ûŠòZý _â]û^ýe _â\gð KeòQ«ò, Z[û_ò KjòQ«ò - ""\òaý @\òaý bûhûùe _\ ùja iò¡ò,ù\L cjûR^ cûMð _eµeû aò]ôö'' (101) ùi ùKak Gjû K[ûùe Kjò ù\A ^ûjû«ò aûÉaZû _â\gðKeòQ«òö Zûjûe ùKùZûUòK \éÁû« ùjCQò -(1) bwú aòhdùe Ké¾ MY×ò@û û KûjûUòiÚòZ ù\Lô cûVò@û

ùaûf«ò a§ê cêñ ùZûe ùaVò@û û _ûYò @ûYòaûKê ùcûùZ _Vò@ûööx x x x

Keùe ù\A Ke _AVòKò û KjêQ«ò KûjÜë ùKCñ ù_Y×úKòZê ùcûe icû^ jé\ MY×òKò û cù^ ^ eLòaê K[û MY×òKòö

x x x xùK KjA jeò ùZûe aWÿûA û eûRû @ûùM Kjò ù\aê QWÿûA^¦e iµ�ò ù\aê aêWÿûA û ù\aê iùaðgße _Y QWÿûAö

Uò®Yú


(2) \ò ê \ò aXûAùf _úeZò û jU ^ûU Kûjó ùKùZ Ke«òöùi ^Mâùe ù~ùZ _Zò aeZú û Zûjûue c^ ùjfû @ûeZúö

]eò ù^ûjòfû ]ôeZò ù~fûR \ìe Kùf eZò _Zò ^òZò QûZò ù\aûeê KeZò ù~ö (103)

(3) ùKùa Ké¾ Kûjû_êùe _g«ò û ùKùa ùMû_ú ùKCñVûKê @ûi«òöùK KûjûVûKê ù~ \ìZú ù_g«ò û ùK Kûjûe MêY _Y ùNûh«òö

ùK K� RMòai«ò ù~@ûi«ò ei«ò còg«ò bûh«ò ji«ò eùi bûi«ò ù~öGiaê ùlZâùe bûhûe iekZû _âZò \éÁò \ò@û~ûA[ôùf c¤ eúZò~êMúd, @^ê_âûi _âZò c¤ MêeêZß

@ûùeû_ Keû~ûA@QòöeúZò~êMúd \ú^Ké¾ I Kaòiì~ðý i\û^¦ aâjàû c¤ Kûaýùe \òaý-@\òaý aû iõÄéZ _âûKéZ Cbd bûhûeic^ßd Pûjêñ[ôùf I Kûaýùe Gjò @û\gð iµKðùe iìP^û ù\A[ôùfö ~[û-

"K' @lùe ùjûAQò ^òdcö K[û ù^ûùj \òaý @\òaý icö""ajê Q¦ a§ Kûaý _eûKéZ cùZùcû cêùL _âKûgòfû iõÄéZ i¹òkòùZö''

iõÄéZ I iek, IWÿò@û g±e c]êe ic^ßd NUûA Gaõ @]ôKZe MYcêLú KeûA Kûaý KaòZûeP^û Keòaû ùlZâùe Kaòiì~ðý akù\a, aâR^û[ aWÿùR^û, bqPeY, a^cûkú I ùMû_ûkKé¾ ^ûciàeYúdö

Kaòiì~ðý akù\au bûhû :1) Lê@û \Š Qê@ûñ Leû_ lúùe iê@û\ [ûG Kò @ûCö2) ZêjûA ZêjûA _êU ù\C[ôùf fêjû Kò ùjûAa iê ûö3) QYû iê]û _eò \òùgö QêAñ ù\ùf aòhUò ùiö4) Uie cògûA ù\ùf ^òKò @ûC _i¦ \ògA _ûUö5) Mbû êf _ûù\ ce\òùf cù\ fùb iò û @KúeZòö6) Kò ùjfûùe KjòZ ^êjA bûeZòùeö

Kûfò ~û \ìeeê ù\Lô Kk^û Kfû ùcû @ûLò Kkû A¦òae @ûeZòùeö7) ùMûWÿ Liò ùL\ ùjaûe \e\ ~òaûe C_ûd Kjö8) ùSûfû cûAfû Zê uê KûjóKò?9) RêkûAfû Pûeò Zûkò Zùk _Wÿò~òaû bkò

ùjfò ò ù~ Kê¦ Keò \g^û G ieòKòùeö10) êuòù\ùf CWÿò~òaû _eò iWÿò @QòUò Z^ê afäeúö

Gjòbkò iek bûhû _âùdûMùe Kaòiì~ðý _Uê [ôùf ùjñ b¬úd KûaýeúZòeê ^òRKê cêq Keò_ûeò^ûjû«òö ^òcÜ g± ù~ûR^û _âZò \éÁò \ò@û~ûCö

Uò®Yú


@¬^ eêPòc\, M¬^ ùKgûö @¬^ iûe N^ ùKgû @Ziò Kêiêc ic gýûc Kkû, akûjK,Zêkû\fòZ fkòZ cêLú, ^úk Kê«kû, Kê¦ecýjûiò ú, Kê¦Ê^ ge\ò¦ê KeY MY iê¦e jieêPò aé¦Keêaò¦û]e, Ké¾Kê�òZ, Pûce ùKgûö ùKûUò KkûKûe Kc^úd cêLú KâúWÿû P_k Kêewú \égú, ùLkùfûkL¬^ûlú, ùLkûL¬eúU\égû, Wûkò c¬ò c¬êk \g^û, Zêhûe iûcýiê_âjiû^û, ^ìZ^ c¦ûe aò Kêeêaò¦û]eû, _fäa @]ôe c]êaò ^òSðe, bìeê úk bìRwú bâce bwú eûRKêewú gògê \égû AZýû\òö

Lû�ò Z›c g± iwùe _âPêe g± G_eòKò aòù\gú g± @afúkû Kâùc aýajûe Keòaû ùlZâùeKaòiì~ðý IWÿò@û iûjòZýùe @Mâ\ìZö bûhûe MêeêPŠûk ù\ûh _âZò ùi \éÁò ù\A^ûjû«òö Kûaý KaòZû_ûAñ iò]ûikL ùfûK cêLeê g± iõMâj KeòQ«òö Gjû\ßûeû Zûue eP^û @]ôK Rúa« I ùfûK-Rúaîõ_éq ùjûA_ûeòQòö _âPêe ù\gú aòù\gú g± I eìXò _âaP^ iõMâj Keò ùi IWÿò@û bûhûKê ^ì@û gqò\û^KeòQ«òö (107)

aâR^û[ aWÿùR^ûu _\ýbûhû :aâR^û[ aWÿùR^ûu @]ôKûõg Kûaý KaòZûe bûhû @û]ê òK IWÿò@û bûhûe ^òKUZcö G[ôùe

eúZò~êMúd KäòÁZû,@ûkuûeòKZû, _ùeûlZû aû KéZòâcZû ^ûjóö aòbò Ü Kûaýe Qû¦cûûeê Gjûe _âcûYcòkò_ûeòaö ~[û -

Gjò Kûùk jRßùe ùbUòfò cêjóG ice Zew MúZKê ùÂ ù~@ûmû _âcûùY _êY _Xÿòfò MúZRYûAfò _êYò ùcû \êüL icÉ ù~öcYòcû cù^ Gjò ùjCQò ùcûegâúKeKê Kjòfû ùi ùa\ae ù~fl fl ùfûKuê a� _WÿòaeR^û[ aWÿ ùR^ûuê QûWÿò ù~öx x xa‰ðùe @Uê @ûù¸ gòÁ KeYeNê @elòZu aõg ^ò_êY ù~aûfêùKgße _…^ûdKuebûMýùe [ôfê @ûùc Pûeò Kêceöx x xùcûe Ne ùXÿuû^ûk ^Mùecêqû ù\Bu gûi^ @ûMùeö

aâR^û[u KaòZûe bûhûe Êeì_ aòùgähY _ûAñ eûRûê Qùkûqò ùjCQò GK _âcûYòK eP^û öGjûe g±eûRò iû]ûeY R^Zûe K[ôZ bûhûeê jó iõMéjúZ ùjûAQòö ~[û-

"^ì@û Mûñ ùcûùZ \ò@û ùjûAQò ù~ ~êM~êMû« _Wÿò@ûaûN _ê@ Zjó iûlûZZ R^àûG _âbê RûYò@Qò Zûjû ù~ö

Uò®Yú


Pûeò beY EY Kûjêñ gêSò cêñ, _ûeò ùjaò cjûaûjêPòVò LŠ ùN^ò Qûcêùe ù\CQò, ieKûùe Mû@ûñ ejêöKûjûùY KCWÿò ieòKò Zjêñ cêñ _ûeò[ôaò ù~ùa _âbêGK[û aêSû~ûC còQ ùjûAùf, còQ KjA cêñ iaêöùi Mû@ûñ Phû jkò@û cìfò@û ù~, @û^ Mûñ@ûùe ejòùf@ûWÿû cû^ùK ejò @ûYò Mùf, cìñ cìhêkò ]eò ]ûAñùfö

ùcûje KCñak @Qò KûjûKê, @ûYò eLôaò Mû@ûñùeUuû KCWÿò ùcû jûùZ [ôùf, iò û, @ûiù« ùcûj ^û@ûñùeö\ò Ne edZ @Q«ò ùi Ke, Zò ò aeùh ^ ù\ùfcûMò cûMò êUò ^òdc jó ù\fò ùZùa Zûjû ^ cû^òùföcûA cûA_ _êeûY _Šûae, _eû MûC«ò@û cêjóMòeMò@û ùi Mû@ûñ WòùjAQ«ò, Zûuê Pûjó ^ _ûeA

hûVòG aeh Kûkùeùcûje CVòaûKê ^ûjó ak_òVò @�û ùaK fûMò MfûYò ùcûe ù_û[ô ùfLûeê ùKakö''

@agý "ùKkò Kkû^ò]ô' Kûaýùe aâR^û[ b¬ue "ù_âciê]û^ò]ô' Kûaýe _\ûu @^êieYKeòQ«ò, Z[û_ò Zûue bûhû ùfûK bûhû I G ùlZâùe ùi RùY aògòÁ aò_äaú iûjòZòýKö

bqKaò ùMû_ûkKé¾u bûhû :iwúZùe fûkòZý iéÁò _ûAñ ùMû_ûkKé¾ ùKak fkòZ g±e Pd^ Keò ^ûjûñ«òö R^Zûe

_âZò ò]ô bûaùe R^Zûe bûhûKê jó g± iõMâj KeòQ«òö ~[û -1. CVòfê GùWÿ ùaMò KûjóKòùe \êüLô]^

\]ô c^ÚûA ù\aê ^ûjóKòùe?ù\j _ûùgûeò \ùŠ ^ò\ ^ Mfê GùWÿaòùUûk ùjfê ùcûe _ûAKòñùeöZêzû jûZUû LûA ^ûPêQê Kûjó_ûAñgêLòKò~òaê ^ Pûjó QûAKòùeö

2. @^êieòZ, _âbêKûklûK Mfû ieòZKY aòZeY Kùf ùKùZ DYû jê@«û KeêYû - ieòZö

3. GùWÿ bûMý ùcûe ùja Kò?ùjaò aé¦ûaù^gßeú ùiaKú?GAVò flý Keòaûe K[û R^Zûe bûhûùe iwúZ eP^û Keê[ôùf c¤ Kaò eúZò~êMúd @^ê_âûi

I ~cKKê ZýûM Keò_ûeò ûjû«òö \ßòZúd I ZéZúd C¡éZòeê Gjû ÆÁ ùjûA_ûeòaö

Uò®Yú


bqKaò a^cûkúu bûhû :a^cûkú c¤ cêLýZü R^Zûe K[ôZ bûhûeê g± Pd^ KeòQ«òö ùKùZûUò \éÁû« flý Keû~ûC-

(1) RM^Üû[ ùjûö KòQò cûMê ûjó ùZûùZ]^ cûMê ûjó R^ cûMê ûjó, cûMêQò ge]û aûfòeê jûùZö@û^ \eg^ ^ ùfûùWÿ ^d^ GKû ùZûj ù\Lû aò ûgêYòaûKê Kû^ ^ AzA @û^ ùZûj PeòùZ Kûc^ûö

(2) Gjò @kò gâúQûcêùe \úâ§êGjò @kò gâúQûcêùeögâúewû PeY ùiaûùe ùcû cêjò[ûC ^òe«ùeöx x x

aûecûùi ùZe ~ûZâû ù\Lê[ôaò gâúùlùZâ ùjûA bòKûeòiû]ê i^Úue ùaûfûA Kòue cûeê[ôa cûMê[ôa cû]êKeòö@û^¦ aRûùe aêfò cêñ cRûùe MûC[ôaò ùZûe ^ûcùZû ù_âc iûMùe aêWÿò ~ûC[ôaò ùaûfò jùeKé¾ ^ûcö

aûÉaùe Kûùaýû�e ~êMùe iû]ûeY R^Zû bòZeê Kaò ùfLK aûjûeò @ûiò[ôaûeê IWÿò@û bûhûùùeMY]còðZû flý KeûMfû I bûhû GK ^ìZ^ ùcûWÿ ùÂ @MâMZò Kfûö `kùe IWÿò@û bûhû icé¡ò fûbKeò_ûeòfûö

@û]ê òK ~êMùe IWÿò@û bûhûe aòKûg:@Áû\g gZû±ú _~ðý« _âPkòZ IWÿò@û bûhûe iõÄéZ Z›c, Zna, \âûaòWÿ I @û\òaûiú g± ij

@ûùc ùKùZK aòù\gú bûhûe g± _ââùag Keò[ôaûe flý Keêö Gjò aòù\gú bûhûMêWòK ùjfû _ûeiòK,@ûeaòK, ZêKðú, _�ðêMúRö Dâòõg gZû±úùe IWÿò@û bûhû C_ùe AõeûRú bûhû _âbûa GK ^ì@û ùcûWÿiéÁò Keò[ôfûö 1803 ciòjûùe AõùeRcûù^ IWÿògû @]ôKûe Keòaû _eVûeê aûYòRý, gûi^, ^òeû_�û,aòbûM, aòPûe aòbûM, eûRÊ aòbûM, gòlû, ]cð I ^û^ûaò] ^ìZ^ aÉêe _âPk^ cû¤cùe AõeûRú bûhûIWÿò@û bûhûùe @^ê_âùag Kfûö ùKak g±MZ ^êùjñ, ]ß ò aòmû^, eì_ aòmû^, aûKý aòmû^, _âbéZò ajê\éÁòeê IWò@û bûhûùe AõeûRú bûhûe _âbûa _eòflòZ ùjfûö IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ AõeûRú g±e@^ìý^ \êA jRûeö

ùKak _ûeiòK, @ûeaòK, ZêKðú, _�ðêMúR I AõeûRú bûhûe g± ^êùjñ aògße ajê bûhûe g±IWÿò@û g± bŠûeKê icé¡ Keò@Qòö ùiMêWòK c¤ùe èûiú, If¦ûR, cûkdú, ùP^òK, ùcKþiòùKû,MâúKþ, Rcðû^þ, fûUò þ, Wû^òiþ, iäûb, AUûfúd, ùÆ^úd, iêùceúd, aûUûfòdû^þ, Rû_û^ú, ZòaþaZú,acðúd, eêhúd, cògeúd _âbéZò bûhû CùfäLù~ûMýö

C^Üaòõg gZû±úùe cê\âû ~ªe @ûaòÃûe, ajê iõLýûùe @û]ê òK aò\ýûkd I cjûaò\ýûkde_âZòÂû Gaõ _û½ûZý iûjòZýe @¤d^ I @¤û_^û \ßûeû IWÿò@û iûjòZý akòÂ I ùa÷PòZâý_ì‰ð ùjûA@QòöGjû `kùe IWÿò@û bûhûe aýû_K aòKûg iû]ôZ ùjûA@Qòö

Uò®Yú


Kâcgü IWÿò@û bûhû bûeZùe _âZòÂòZ I akòÂ bûhûcûû c¤ùe GK \éÁò @ûKhðYKûeú iÚû^fûb Keò_ûeò@Qòö bûeZ I bûeZ aûjûe aòbò Ü gòlû @^êÂû^cûûùe IWÿò@ûe @¤d^ I @¤û_^ûeaýaiÚû ejòQòö IWÿò@û bûhûe HZòjý ù~_eò ùMøeacd, a�ðcû^ c¤ ùijò_eò icé¡òcdö GjûeaòKûg @ûRò Peciúcûùe C_^úZ ùjûA_ûeòQòö

_âgÜûakú :1. IWÿò@û bûhûe C\þba I KâcaòKûg aòhdùe @ûùfûK_ûZ Keö2. IWÿò@û bûhûe aòKûgKâc aòhdùe @ûùfûK_ûZ Keöiõlò _âgÜ :1. bûeZúd @û~ðýbûhûKê ùKùZ bûMùe aòbq Keû~ûAQò? ùiMêWÿòKe ^ûc ùfLö2. ùKCñ ùKCñ bûhûKê bMò ú bûhû bûaùe MâjY Keû~ûG?3. ùKCñ gZû±úKê IWÿò@û bûhûe R^à fMÜ bûaùe MâjY Keû~ûG?4. cûKðùŠdue _âûKéZ iaðÊ Mâ^Úùe ùKCñ \êAUò @_bâõge ^ûc ejòQòö5. IWÿò@û bûhû aòKûg _aðKê ùKùZûUò _~ðýûdùe aòbq Keû~ûAQò?6. _âûKéZ bûhûKê ùKùZ bûMùe aòbq Keû~ûAQò?7. \lòY_ìaðú cûM]ô @_bâõge @^ý^ûc K’Y?8. cûKðùŠd Zûu Mâ^Úùe ùKùZ _âKûe @_bâõge _âiw CùfäL KeòQ«ò?9. _âûPú^ bûeZúd @û~ðýbûhû, c¤bûeZúd @û~ðýbûhû, âú^ bûeZúd @û~ðýbûhû ùKùaVûeê

ùKùa _~ðý« ejò[ôfû?10. ùKCñ Mâ^Úùe JWòâ aòbûhû iµKðùe CùfäL ejòQò?11. _ìaðú cûM]ú @_bâõgKê ùKùZ bûMùe aòbq Keû~ûAQò?12. _âûPú^ bûeZúd @û~ðýbûhûe _â[c _~ðýûdKê K’Y Kêjû~ûG I _ea�ðú _~ðýûdKê K’Y Kj«ò?13. _âûPú^ IWÿò@û bûhû ùKCñ ùKCñ bûhûe ZâòùaYú iwc ùjûA[ôfû?14. iûekû cjûbûeZe bûhûZû�ßòK _eòPd _â\û^ Ke û15. @û]ê òK ~êMùe IWÿò@û bûhûe aòKûg ^ò‰ðd Ke û16. eê\â iê]û^ò]ôeê _âûPú^ IWÿò@û M\ý bûhûe Êeì_ _eò_âKûg Ke û17. RM^Üû[ \ûiu bûMaZeê IWÿò@û bûhûe Êeì_ aòùgähY Ke û18. akeûc \ûiu \ûŠú eûcûdYeê IWÿò@û bûhûe Êeì_ ^ò‰ðd Ke û

ùa÷gòÁý1. IWÿò@û fò_òe C_ô�ò2. IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð3. IWÿò@û fò_òe Kâc _eòa�ð4. IWÿò@û fò_òe ùa÷gòÁý5. IWÿò@û a�ðêk fò_ò6. ù\a^ûMeú fò_ò7. @û]ê òK fò_ò

IWÿò@û fò_òe C_ô�ò iõ_Kðùe GK aòaeYúfò_ýùZ AZò fò_òü, CyûeòZ ]ß òKê ù~ eì_ûdòZ Keò[ûG ZûjûKê fò_ò Kêjû~ûG ö ù~ _~ðý« cêL

òiéZ aûKþ fò_ò a¡ eì_ ùÂQò, ùi _~ðý« Zûjû ]ß ò ö ù~ùZùaùk Gjû fò_òa¡ eì_MâjY KùeùiùZùaùk Gjû a‰ð ö bûhûe KâcaòKûg _[ùe fò_ò ùjCQò GK CùfäLù~ûMý @ûaòÃûe fò_ò aò û_é[ôaúe ajê bûhû iõ_ì‰ð bûaùe ùfû_ _ûA~ûAQò ö ùKak bûhû Kò û iûjòZý êùjñ, ibýZû I iõÄéZòeKâcaòKûg _[ùe fò_ò ùjCQò _â]û^ ijûdK _âZÜZû�ßòK @ûaòÃûeeê RYû~ûG ù~ LâúÁ_ìað \êA jRûe ahð_ìùað fò_òe Cnûa^ ùjûA[ôfû ö PòZâfò_ò ùjCQò fò_òe iaêVûeê _âûPú^Zc eì_, Kâùc Gjû bûaiûùuZòK eì_ _eò MéjúZ Keò òŸòðÁ bûhû icìj _ûAñ òŸòðÁ eì_ _eòMâjY KeòQò öIWÿò@û fò_òe C_ô�ò :

_âZÜZû�ßòK cûûe @ûaòÃûeeê RYû~ûG ù~ Lâú._ì. 2000 ahð _ìùað fò_òe _â[c Cnûa^ùjûA[ôfû ö fò_ò K[ôZ ]ß òe fòLôZ eì_ bûhûe C_ô�ò _eò fò_òe C_ô�ò iµKðùe _êeûZ^ KûkùeùfûKcûûe aògßûi [ôfû ù~ Gjû ù\aZû iéÁ ö bûeZúdcûûe aògßûi ùjCQò fò_òe iâÁû ùjCQ«òaâjàû ö G[ô_ûAñ bûeZúdcûù^ ‘aâjàû’ fò_ò ^ûcùe ^ûcKeY KeòQ«ò ö ùijò_eò cògeúdcûù^ thothKê Issis uê ùaaòùfû ò@û aûiú Nebo uê dê û^úcûù^ Hemes uê fò_òe iâÁû bûaùe MâjY Keò[û@û«ò öKò«ê G iaê @§aògßûi ö bûhû_eò c êhý jó fò_òKê iéÁò KeòQò ö ù~ùZùaùk c êhý bûhûe iéÁò Keòiûeòfû,ZûjûKê ^d^Mâûjý Keòaû_ûAñ _â~ZÜ Kfû ö KòG PòZâ, KòG iìZâ KòG _âZúK AZýû\òe iûjû~ý ù^fû ö

iû]ûeYZü _é[ôaúe Zò ò_âKûe fòL^ _¡Zò aýajéZ ùjûA[ûG ùaûfò fò_òaòZcûù^ @ êcû^Ke«ò ö ùijò aýajéZ fòL^ c¤ùe ARò_U, iêùceê I Pú^ _â]û^ ö G[ôeê KûkKâùc ù~Cñiaê fò_òR àfûb Keò[ôfû, ùicûûe cìk C› GK I @bò Ü ùaûfò cù^ ùjûA[ûG ö

GKK2 IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð^

Uò®Yú


LâúÁ_ìað 2000e _â[c bûMùe fò_òe Cnûa^ ùjûA[ôfû _âZÜZ�ßaòZcûù^ cZ_âKûg Ke«ò ö_âûPú^ Kûkùe PòZâfò_ò aýajûe Keû~ûC[ôfû ö Gjû fò_òe ùg÷ga aiÚû ö _âûPú^ _âÉe ~êMùe MêjûcûûùLû\òZ ù~Cñ aZâ MêWòK _ea�ðú Kûkùe @ûaòÃéZ ùjûAQò, ùiMêWòK @û\òc cûâe bûa `êUò[ôaûcù^jêG ö Gjû_ùe @ûõgòK PòZâùe cYòh Zû’e bûa aýq KeòaûKê ic[ð ùjfû ö ]ß ýûcôK fò_òeCnûa^ ùjfû, ~ûjû _ìaðù_lû @]ôK bûa aý¬K ùjûA_ûeòfû ö cùjù¬û\ûe I je_þ_ûeê f² ùi÷§afò_ò fò_òZ�ßaò\cûû \ßûeû PòZâfò_ò I @le fò_òe c¤a�ðú @aiÚû bòZùe MéjòZ ùjfû ö

LâúÁ_ìað 5c - 6Â gZû±òe _ûYò òu @Áû¤ûdúùe fò_òe _â[c CùfäL ù\Lû~ûG, cûZâ ùi[ôùeùi icdùe Kò Kò fò_ò _âPkòZ [ôfû, Zû’e CùfäL ^[ûA ùKak ~a^û^ú (MâúKþfò_ò) fò_òe CùfæLejòQò ö ùKøUfýu @[ðgûÈùe fò_òe CùfæL ù\LôaûKê còùk ö @ùgûKu @ êgûi^ icìjùe c¤ fò_ò Ifòaò _âbéZò g± aýajéZ ùjûA[ôaû flý Keû~ûG ö @ùgûKu @ êgûi^ ù~Cñ fò_òe ùLû\òZ ZûjûjóbûeZe iað_â[c _VòZ aû fò_ò bûaùe MéjúZ ö _ŠòZcûù^ Gjûe ^ûcKeY KeòQ«ò aâûjàúfò_ò öLùeûÁâú ^ûcK @^ý GK _âKûe iciûcdòK fò_ò iê\ìe _¬ûa _âù\gùe _âPkòZ [ôfû ö G[ôùe@ùgûKu cû^ùieû I iûjûaûRMWÿe @bòùfL C}ú‰ð ùjûA[ôfû ö Gjû aò_eúZ fòL^ _âYûkúùe \lòYeêaûcKê fòLôZ ùjC[ôfû, cûZâ _¬ûa @�ke gòlòZ iõ_â\ûd _âûPú^ aâûjàúfò_ò ^ûcùe _eòPòZ ö G[ôùeKkòw icâûU Lûeùaku \úNð @ êgûiÛò jûZú Mê¶ûùe ùLû\òZ ùjûAQò ö aâûjàúfò_ò C_ùe aò¦ê ù~ûMKeòaûe _¡Zò ^[ôfû ö Kò«ê a‰ðe ùiø¦~ðý aé¡ò _ûAñ _ea�ðú aâûjàúfò_ò C_ùe Pìk ù~ûM Keòaûùe_¡Zò @ êiéZ ùjfû ö Gjò fò_òe icdKâùc aòa�ð _âKâòdûùe bûeZe _âûù\gòK fò_òMêWòKe C_ô�òNUòfû ö

IWÿò@û fò_òaâûjàú (@ùgûKû êgûiê @le) Lâú._ì. 300–Lâú._e300

C�e ùg÷kú \lòY ùg÷kúMê fò_ò (Lâú 300-600) (Lâú.300-500)

KêUòkûle (Lâú.600-900) C�eû¡ð _½òcû¡ð

^ûMeú gûe\û awkû ùc÷[ôkú IWÿò@û Kkòw I c¤bûeZúd fò_ò

ùZûhûkò Kkòwfò_ò

@û]ê òK IWÿò@ûfò_ò

Uò®Yú


IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð ]ûeû‘fò_ò’ ùjCQò aûPòK bûhûe GK ùe÷LôK iûõùKZòK PòjÜ ö bûhûKê Plê i¹êLùe ù\LûAaû ùjCQò

fò_òe Kû~ðý ö Gjò g±Uò iõÄéZe ‘fò_ýùZ’ g±eê iéÁò ùjûAQò ö iû]ûeY bûaùe c êhý c^ùeR àë[ôaû aòbò Ü bûa, @ êbûa, ùPZ^û, Azû I @ûKûOþlû _âbéZòKê bûhû cû¤cùe fòLôZ eì_ùe _âKûg^_ûAñ ù~Cñiaê iõùKZe aýajûe Keò[ûG, ZûjûKê ‘fò_ò’ Kêjû~ûG ö Gjûe @^ý^ûc ùjCQò ‘a‰ð’ aû‘@le’ ö GjûKê ùÂ _âùZýK aýûajûeòK bûhûùe ‘a‰ðcûkû’ iéÁò ùjûAQò ö _êY _é[ôaúe _âùZýKbûhûe ejòQò òRÊ ‘a‰ðcûkû’ aû ‘fò_òcûkû’ ö Giaê \éÁòeê ù\Lôùf ‘fò_ò’ jó ~[û[ðùe bûhûKê a�ûAeùL ö cûâ ibýZû I iõÄéZòe KâcaòKûg _[ùe GK _â]û^ ijûdK bìcòKû MâjY Keò[ûG ö ùi[ô_ûAñ_âûPý \gð ùe ‘fò_ò’ aû ‘a‰ð’Kê iûlûZ Bgßeu i�û bûaùe MâjY Keû~ûAQò ö

fò_òZ�ßaòZþu cZùe ‘ùi÷§a fò_ò’ ùjCQò bûeZahðùe @ûaòÃéZ _âûPú^Zc fò_ò ö Lâú:_ì. \êAjRûeahð _ìùað iò§ê C_ZýKûe, @]ôaûiúcûù^ Gjò fò_òKê aýajûe Keê[ùf ö Gjû[ôfû ‘PòZâfò_ò’ I ]ß òiûõùKZòK fò_òe c¤a�ðú @aiÚû ö Gjò fò_òKê @¤d^ Keòaû a�ðcû^ _~ðý« @ûù\ø i¸a_e ùjûA^ûjó öùZùa @ûaòÃéZ ùjûA _ûV Keû~ûA[ôaû fò_òcûû c¤ùe ‘_âûPú^ aâûjàú fò_ò’ jó ùjCQò @ûaòÃéZ _â[cfò_ò ö ~\òI ùijò icdùe _¬ûa @�kùe ‘LùeûÁâú fò_ò’e _âPk^ [ôfû ö ùiùZùaùk bûeZúdbûhûùe fòLôZ Mâ Úcûûe aýajéZ fò_ò [ôfû ‘aâûjàúfò_ò’ ö ~[û - ~ûiàu ‘ òMêq’, ‘_ûYò òu ‘@Á¤ûdú’I _Z¬kúu ‘cjûbûhý’ @û\òùe Gjò fò_òe aýajûe ùjûA[ôfû ö bûeZúdcûûe Mbúe aògßûi [ôfû–Gjò fò_ò ùjCQò ‘ù\a fò_ò’, @[ðûZþ aâjàcd _êeêh (ùa\)e iÚûdòZß _ûAñ Gjû aýajéZ fò_ò ö Gjò_eòù_âlúùe aòPûe Kùf a�ðcû^ aòbò Ü @û]ê òK bûeZúd @û~ðý bûhûMêWòKe aýajéZ fò_òe cìk ùjCPò‘aâûjàú fò_ò’ ö @^ýû^ý bûeZúd fò_ò _eò IWÿò@û fò_ò c¤ ‘aâûjàú fò_ò’eê Kâc aòa�ð ]ûeûùe R àfûbKeòQò ö

bûhûaòZþMY ‘aâûjàúfò_ò’e aòKûg ÉeKê òcÜcùZ aòbûMúKeY KeòQ«ò ö ~[û :(1) _âûPú^ aâûjàûfò_ò (ùcø~ðýKûkú^ fò_ò Lâú._ì. 5c gZû±ú Vûeê Lâú. _ì. 2d gZû±ú)(2) KêgûYKûkú^ aâûjàú fò_ò (Lâú._ì. 1c gZû±ú Vûeê LâúÁúd ZéZúd gZû±ú)(3) Mê Kûkú^ aâûjàú fò_ò (Lâú. 4[ð gZû±ú Vûeê 7c gZû±ú)(4) KêUòk fò_ò (c¤~êMúd Kkòw fò_ò Lâú : 7c gZû±ú Vûeê 11g gZû±ú)(5) cûM]ú fò_ò (_âZÜ - IWÿò@û fò_ò - Lâú . 11c gZû±ú Vûeê 14c gZû±ú)(6) _âûPú^ IWÿò@û fò_ò (Lâú. 14 g gZû±ú Vûeê Lâú. 16c gZû±ú)(7) @û]ê òK IWÿò@û fò_ò (Lâú. 16g gZû±úeê @\ýûa]ô)

fò_òe _eòPd _að :(1) _âûPú^ aâûjàúfò_ò :

LâúÁ_ìað 3d gZû±úùe @ùgûKu \ßûeû ùLû\òZ ]Ckò I RCMWÿe ]cðû êgûi^ MêWòKùe aýajéZùjûA[ôaû ‘fò_ò’ ùjCQò _âûPú^Zc IWÿò@û fò_ò ö Gjò fò_ò ùcø~ðý gûi^ Kûkùe aýajéZ ùjûA[ôaûeRYû~ûG ö Gjò fò_òe @leMêWòK C_ùe aò¦ê ù~ûM Keòaûe _¡Zò ^[ôfû ö _ea�ðú Kûkùe G[ôùeaò¦ê aû Pìk aýajûe KeûMfû ö G_eòKò fò_òKûecûù^ iek ùeLû~êq aâûjàúfò_òKê aKâ I ùMûf KeòùfLôaûeê Kâcgü Gjûe _ìað eì_ùe KòQòUû _eòa�ð @ûiò ~ûA[ôfû ö

Uò®Yú


(2) KêgûYKûkú^ aâûjàúfò_ò :Gjò ‘fò_ò’ cêLýZü KêgûY gûi^ Kûkùe aýajûe ùjC[ôaûe RYû~ûG ö Lûeùaku jûZúMê¶û

gòkûùfLe fò_òKê fò_ò aòùghm cûù^ ‘KêgûY Kûkú^ aâûjàúfò_ò’ ^ûcùe ^ûcòZ KeòQ«ò ö _ìaðeê _âûPúââûjàúfò_òe ùiø¦~ðý a¡ð _ûAñ aýajûe Keû~ûC[ôaû lê\â aò¦êUò Kâcgü ùMûUòG iê¦e ZâòùKûYú aûPZêüùÃûYò eì_ ]ûeY Keò[ôfû ö(3) Mê fò_ò :

LâúÁúd PZê[ð gZû±úVûeê i¯c gZû±ú _~ðý« aâûjàúfò_òe aòKgòZ eì_ ‘Mê fò_ò’ ^ûcùe aýajéZùjfû ö cûVe aõgúd eûRûu Zûcâgûi^ I cjûeûR ZêÁòKe ù\au Zûcâ gûi^ùe Gjò fò_ò _eò\éÁùjûA[ûG ö Gjò fò_òe fòLôZ ùL, M, Y, [, \, Gaõ g VòKþ @û]ê òK IWÿò@û fò_òe iû\égýKê iàeYKeûù\A[ûG ö(4) KêUòk fò_ò :

c¤~êMúd bûeZe _ìaðû�kùe Gjò fò_òe _âPk^ ùjûA[ôaûe _âcûY còkò[ûG ö Gjò fò_òcûkûKêKúkK gúhðK, K�K gúhðK, iìlàùKûYú, KêUòk @[aû iò¡cûZéKû fò_ò Kêjû~ûG ö Gjò fò_òe ^cê ûIWÿògûe ùg÷ùkûna I ùiûcaõgú aõge eûRûcûû _â\� Zûcâ gûi^ùe ù\LôaûKê còùk ö Gjò fò_òKâcgü iekeê KêUòk eì_ MâjY Keò[ôfû ö Gjò fò_òe aýajûeKê ùÂ GjûKê \êA bûMùe aòbqKeû~ûAQò ö ~[û : (1) C�e-bûeZúd KêUòk fò_ò (IWÿògûe _ìað-C�e I _½òcû�kùe aýajéZ fò_ò),(2) \lYû�kúd KêUòk fò_ò (~ûiû ùZfêMê fò_ò \ßûeû _âbûaòZ fò_ò) ö Gjò _âKûe fò_òKê c¤~êMúd Kkòwfò_ò c¤ Kêjû~ûA[ûG ö(5) _âZÜ-IWÿò@û fò_ò (cûM]ú fò_ò) :

c¤~êMúd Kkòw fò_ò 11g gZû±ú ùakKê aýajûe ùjC[ôaûe RYû~ûG ö Gjò fò_òùe C�ebûeZúd fò_ò I \lòY bûeZúd fò_òe ic ßd NUò[ôfû ö HZòjûiòK iZý^ûeûdY eûRMêeêu cZùe,ù~Cñ icdùe \ûlòYûZý fò_ò iùw C�e I _ìað bûeZúd fò_òMêWòK iõ_ì‰ð eìù_ aòzò Ü ùjûA _Wòùf,ùiùZùaùk ùijò Cbd _âKûe fò_ò c¤ùe ic ßd eLôaûKê Kkòwe ùfL^úKûecûù^ ùPÁòZ ùjùf öGjûe _âcûY ù\LôaûKê còkò[ûG cjûeûRû aRâjÉ Gaõ @^ý ùKùZK Mwaõgúd eûRûcûûe Zûcâgûi^ùe ö Gjò fò_òcûkûe @ûKéZò @û]ê òK IWÿò@û fò_òcûkû iwùe @]ôKûõg ùlZâùe icû^ [ôaû _eòRYû~ûG ö(6) _âûPú^ IWÿò@û fò_ò :

_âZÜ-IWÿò@û fò_òe _ea�ðú aòKgòZ Ée ùjCQò ‘_âûPú^ IWÿò@û fò_ò’ ö Gjò fò_òùe ^ûMeú fò_òe_âbûa flý Keû~ûA[ûG ö 1395 Lâú:ùe ùLû\òZ PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gueû^¦ cVeê _âû¯Zûcâ kK i^¦ùe aýajéZ ùjûA[ôaû fò_ò ùjCQò ^ûMeú fò_ò _âbûaòZ _âûPú^ IWÿò@û fò_ò ö Gjò fò_òeò\gð ù\LôaûKê còùk - PòKûùKûfe ù_ûùZgße c¦òeùe ùLû\òZ bû êù\au gòkûùfL (1376

Lâú.) ~ûR_êe iòù¡gße c¦òeiÚ PZê[ð êiòõj ù\au É¸ûbòùfL (1394 Lâú.) ùc\ò ú_êe RòfäûeMMù^gße \êMð bMÜûaùghùe ùLû\òZ K_òùkgße ù\au gòkûùfL (1435 - 1476 Lâú.) _êeúRM Üû[ c¦òee Rd aòRd \ßûe ù\gùe ùLû\òZ K_òùkgße ù\a, _êeêùhû�c ù\a I _âZû_eê\âù\au aòbò Ü gòkûùfL MêWòKùe ö Giaê[ôeê RYû~ûG- Gjò fò_òe _âPk^ icd [ôfû, _�\g gZû±úVûeê i¯\g gZû±ú ö Gjò fò_òe iõùKZ còùk iûekû \ûiu ‘cjûbûeZ’, akeûc \ûiu ‘\ûŠúeûcûdY’, RM Üû[ \ûiu ‘bûMaZ’ I @PêýZû^¦u ‘jeòaõg’ùe ö aòùghKeò ù_û[ôfòL^ Kû~ðýùeGjò fò_òe aýajûe @]ôK cûZâûùe aýajûe ùjC[ôaûe RYû~ûG ö

Uò®Yú


(7) @û]ê òK IWÿò@û fò_ò :HZòjûiòK KâcaòKûg ]ûeûùe _âûPú^ IWÿò@û fò_ò 17c gZû±úVûeê aòKgòZ ùjûA @û]ê òK IWÿò@û

fò_òùe _eòYZ ùjûAQò ö _âûPú^ IWÿò@û fò_òe gúhðbûMe aKâùeLû @û]ê òK IWÿò@û fò_òùe KâcgüùMûfûKéZò eì_ ]ûeY KeòQò ö `kùe @leMêWòK ùjûAQò a�êðk I iê¦e ö Gjò fò_òe fòL^MZ ùg÷kúKêùÂ Gjûe \êAUò eì_ ù\LôaûKê còùk ö ~[û - ‘KeYò fò_ò’ I @^ýUò ‘cê\âY C_ù~ûMú fò_ò’ ö

@û]ê òK IWÿò@û fò_òe _âû[còK Z[û _âûPú^ fòL^ eì_ ùjCQò KeYò fò_ò ö IWÿò@û fò_òe aòKûg]ûeûùeGjûe GK MêeêZß_ì‰ð bìcòKû ejòQò ö Gjû GK jûZùfLû _¡Zò ö aòùghKeò c¤~êMúd eûRû, Rcò\ûecûù^òRe ò~êq KcðPûeúcûû \ßûeû ùicûû @ûù\g, jòiûa, aòPûe _¡Zò, aòbò Ü eûRûù\g _Zâ (PòUûC)

_âbéZò Zûk_Zâ / bêðR_Zâùe fêjû ùfL^ú iûjû~ýùe ùfLê[ôùf ö ùicûûê Z}ûkú^ icûRùe KeY aûfòL^Kûe eûRKcðPûeúbûùa MYû ~ûC[ôfû ö ùiùZùaùk Gcûù^ @ûRò_eò GK RûZò aû iõ_â\ûd ^[ôùf ö _e«ê ùicûù^ [ôùf Cy_\aú ]ûeú aýqò aòùgh ö Gcûû fòL^ eì_e i�û c¤ Êû]ú^Zû_~ðý« @ûce ùKûUð / KùPeúùe aýajûe ùjC[ôaûe ù\Lû~ûG ö

Dâòõg gZû±úùe IWÿò@û AõùeRcûû \ßûeû gûi^û]ú^ ùjaû_ùe Zûk_Zâ I ùføjùfL^úùeùfLôaûe ~êMe icû ò ùjfû, @ûe¸ ùjfû KûMR, Kûkò Kfce ~êM ö G ~êMe fòL^Kûe ùjùf CygòlòZ aýqò ö ùicûù^ ~ê¡ fò_ò fòL^ _âZò ùjùf @]ôK iùPZ^ ö aòùghKeò cê\âY gòÌe _âZòÂûIWÿò@û bûhûùe aýûKeY I a‰ðùaû] ePòZ ùjfû ö G \òMùe c]êiì\^ eûIu ‘a‰ðùaû]’e bìcòKû [ôfûLêaþ MêeêZß_ì‰ð ö iõ_âZò @û]ê òK @_ùiUþ cê\âY ~ª, KµêýUe I ùÛIßûKð ~êMùe IWÿò@û a‰ðcûkûeaòmû^ iò¡ eì_ @ûYòaû \òMùe @ûce bûhûaòZþ I MùahK MY iZZþ ùPÁòZ ö(L) IWÿò@û fò_òe eì_MZ ùa÷PòZâý :

IWÿò@û @leMêWòK cêLýZü \êAUò @õgKê ùÂ MVòZ ö ~[û - ùb\Kû @õg (Distincive fea-ture) I @^ýUò @ûkõKûeòK @õg (Ornamental feature) ö

(1) ùb\Kû@õg : òcÜbûM _âùZýKUòe @_eVûeê ÊZª / _é[Kþ ö ùZYê GMêWòK ÊZª @le eìù__eòPòZö

(2) @ûkõKûeòK @õg : G[ôùe C_ebûM @¡ðaé�ûKûe ùjZê ù\LôaûKê icû^ eì_e öGjò_eò eì_MZ bò ÜZû aû ÊûZªý @û]ûeùe IWÿò@û a‰ðcûkû @«MðZ ùcøkòK a‰ð aû @leMêWòKê

òùcÜûq _ûù�ûUò eì_ùe @«bêðq Keû~ûA_ûùe ö ~[û -(K) C_eòbûM @¡ðaé�ûKûe - a‰ð iõLýû = 13Uò

K, O, P, Q, R, W, Xÿ, Z, \, ^, a, k, j _âbéZò ö(L) C_eòbûM @¡ð-aé�ûKûe I fû¬ aògòÁ - a‰ð iõLýû = 8Uò

A, B, C, D, e, b, e, f _âbéZò(M) C_eòbûM @¡ð aé�ûKûe I aûWÿò ~êq - a‰ð iõLýû = 12Uò

L, M, N, Y, _, `, c, ~, d, i, g, h _âbéZò ö(N) òcÜbûM @¡ðaé�ûKûe I aûWÿò~êq - a‰ð iõLýû -= 4Uò

@, @û, [, \ _âbéZò(O) cògâòZ @le - a‰ð iõLýû - 9Uò

G, H, I, J, T, S, U, V, Iß _âbéZò ö

Uò®Yú


Gjò_eò bûùa ù\Lôùf IWÿò@û fò_òcûkûùe ùcûU 46Uò (13+8+12+4+9)Uò ùjCQò ùcøkòKa‰ð / @le ö Gjû ijòZ G[ôùe @ûC Zòù^ûUò @ûù~ûMûaj a‰ð (õ, ñ, ü) icûùag ejò ùjûAQò 49(@YPûg) ö @ZGa IWÿò@û a‰ðcûkûe @le iõLýû ùjCQò 49 ö(M) IWÿò@û fò_òe flY :(1) IWÿò@û fò_òMêWòKe CyûeYMZ \éÁòeê aòPûe Kùf - Gjû Êea‰ð (11), aý¬â‰ð (38) I

ùi[ôeê @ù~ûMûaj a‰ð (03) bûaùe aòbq ö(2) ]ß òZ�ß \éÁòeê aòPûe Kùf IWÿò@û fò_òcûkûùe 41Uò ]ß ò ejòQò ö(3) IWÿò@û fò_òcûkûùe ùcøkòKa‰ð aû @leMêWòKê aû\þ ù\ùf fòL^ Kû~ðýùe aòbò Ü ~êqûle, ~[û -

aý¬^ + Êea‰ð I @^ýUò ùjCQò aý¬^ + aý¬^ ö(4) Ê IWÿò@û fò_òcûkûùe iûõùKZòK eì_ bûaùe 10Uò cûZâû (Êea‰ðe iûõùKZòK eì_) I `kû

(aý¬â‰ðe iûõùKZòK eì_ (18)e aýajûe @Qò ö 23eê D¡ßð ÊZª ~êqûle I 30 eê D¡ßð\ßòZk ~êqûlee _âPk^ ùjCQò ö GZ\þbò Ü IWÿò@û bûhûùe Zâòa‰ðú I PZêa‰ðú ~êqûlee c¤aýajûe @Qò ö

(5) IWÿò@û fò_òMêWòK aûceê @ûe¸ ùjûA WûjûY \òM Kâcùe ùfLû~ûA[ûG ö(6) IWÿò@û fò_òMêWòK CyûeYû êiûeú @ûleòK @U«ò ö Êea‰ðMêWòK ÊZü @ûleòZ I aý¬â‰ðMêWòK

‘@’ Êea‰ð ~êq ùjûA @leeì_ fûb Keò[û«òöLâú._ì. 3d gZKeê @ûe¸ Keò Dâòõg gZû±úùe cê\âû~ªe _âZòÂûKûk _~ðý« IWÿò@û fò_ò aòbò Ü

_~ðýûdùe aòbò Ü _âbûaùe aga�ðú ùjûA Zûjûe a�ðcû^ Êeì_ fûb KeòQò ö aâûjàú fò_òeê Mê , KêUòkI ù_âûùUû-awkû fò_ò c¤ù\A Zûcòf fò_ò I ^ûMeú fò_ò _âbûaùe IWÿò@û fò_òe iéÁò I aòKûg NUòQò ö(cjû_ûZâ, LùMgße - IWÿò@û fò_ò I bûhû - _é : 127) Giaê \éÁòeê aòPûe Kùf - IWÿò@û @le aûfò_òcûkû ùagþ gévkòZ, aòmûîò¡ Z[û gûÈúd c~ðýû\û]ûeú GK gûÈúd bûhû ö

IWÿò@û fò_òe Kâc_eòa�ðIWÿò@ûfò_òe Kâc_eòa�ð _Qùe gZû±ú gZû±ú aýû_ú aòKûge ]ûeû ejòQò ö _âûPú^ aâûjàúfò_ò

(Lâú._ì. 5 - Lâú._ì. 2d gZK) _ea�ðú aâûjàúfò_ò (Lâú._ì. 1 - Lâú._ì. 4[ð gZK), Mê fò_ò (Lâú. 4[ð -Lâú. 7c gZû±ú), c¤~êMe Kkòwfò_ò (Lâú. 8- Lâú. 11), _â ô IWÿò@ûfò_ò (Lâú. 11 - Lâú. 15g gZû±ú)_âbéZò Ée ù\A @û]ê òK @aiÚûKê @ûiòQò ö ùZùa Gjû iû]ûeY K[û ù~ \lòY bûeZe Kkòwfò_ò IMê fò_òe _âbûaùe IWÿò@ûfò_ò _âbûaòZ ùjûAQò ö IWÿò@ûfò_òe aòa�ð ùe @ûù¸cûù^ _â ô-awkû aû_â ô-IWÿò@û, ûMeú (_½òcú Gaõ C�eúfò_ò) I \lòYe Kkòwfò_ò Gjò Zòù^ûUò \òMe _âbûa fò_òZ�ßaò\þcûù^@ êcû^ Keò[û«ò ö

IWÿò@ûfò_òe _âûPú^Zc Êeì_ @ûù¸cûù^ Lâú. 14g gZKùe _ûA[ûCñ ö M¬ûc Ròfæûe Azû_êeZûfêKiÚ ù_ûUûwò Mâûcùe [ôaû ù_ûù�gße ù\Ckùe ZéZúd aúe bû êù\aue 29 @u (Lâú. 1376)e@bòùfLe fò_ò G _~ðý« @ûaòÃéZ ùjûA[ôaû IWÿò@û @bòùfL c¤ùe _âûPú^Zc @bòùfL, ù~Cñ[ôùe_âûPú^Zc IWÿò@ûfò_òe i§û^ còkò[ûG ö

IWÿò@û a‰ðcûkû i´§ùe aòbò Ü @ûùfûPK aòbò Ü _âKûe cZ ù\A@Q«ò ö R þ aòcþi Zûue ‘AComparative Grammar of the Modern Aryan Languages of India’ _êÉKùe IWÿò@ûfò_òi´§ùe KjòQ«ò ù~, ‘@^ýû^ý bûeZúd bûhûe fò_òMêWòK @ù_lû IWÿò@û @le fò_òa¡ Keòaû ajêZKVò I KêUòk ö @]ôKûõg @le c¤ùe GùZ iûcý ejòPò ù~ ùiMêWòK c¤ùe _âùb\ aûeòaû \êüiû¤

Uò®Yú


@ùU ö IWÿò@û @le ùMûfûKéZò jaûe KûeY ùi òùŸðg KeòQ«ò ù~ ‘aùwû_iûMe Kìka�ðú @�k,aòùghZü IWÿò@ûùe ajêkbûaùe ùfLû ùfLòùe Zûk_Zâ aýajéZ ùjC[ôfû ö Zûk_Zâe icû«eûkZ«êMêWòK C_ùe ZòâùKûYûKûe aû ù\a^ûMeú @le ùfLôaû KÁiû¤ I _Zâ ^Á ùjûA~òaûe @ûguûùjZê IWÿò@û @lee C_eòbûM ùMûfûKûe ùjûA@Qò ö’

IWÿò@û a‰ðcûkû i´§ùe iûeþ G þ cûKþ ei þ ù~Cñ cZ ù\A@Q«ò, Zûjû aòùgh _âYò]ûêù~ûMý (J. B. O. R. S. 1924, 6 & 7 P 168 - 9)ö ùi KjòQ«ò ù~ @ùgûKû êgûi^ùe ù~Cñaâûjàúfò_ò _eòflòZ ùjûA[ûG Zjóeê KûkKâùc awkû, cej…ú, IWÿò@û _âbéZò fò_ò Cna ùjûA@Q«ò öMê Kûkú^ @bòùfLMêWòKùe _eò\éÁ KêUòKûle Lâú. 809- Lâú. 1200 _~ðý« bûeZùe _âPkòZ[ôfû ö HZòjûiòKcûûe cZùe Lâú 1200 gZKVûeê bûeZe ùK¦â gûiêê @^ýû^ý _âûù\gòK gûiîµKð aòzò Ü ùjûA_Wòfû I Kâùc ùijò icdeê aòbò Ü _âù\gùe ÊZª bûhûMZ _eòa�ð ù\Lûù\fû öIWÿò@ûùe c¤ ùijò icdeê GK_âKûe KêUòk @lee iéÁò NUòfû ö IWÿò@ûfò_ò a�êðkûKûe ùjaû _QùeZûk_Zâ I ùføjùfL^úe aýajûe ejòQò ö ùi _êYò Kj«ò ù~ ùZfêMê, Zûcòf _âbéZò fò_òe a�êðkZûIWÿò@ûfò_òKê @ù^Kûõgùe _âbûaòZ KeòQò öùKùZK IWÿò@û g±e aòKûgKâc

ùjV ( òcÜ) iõ @]ÉûZþ > ùjUþVû > ùjV öKûV - iõ Kl > KKþL > KûL öKûùQYò - iõ Klû > Kzû > KQû, KûP, KûQò + GYò = KûùQYò öa^ûA - iõ aYðdZò > _û aYþYd\ò > a^ûA ( òcðûY Keò) ö_ûAK - iõ _û\ûZòK > _û@ûAK > _ûAK ö@ûR, @ûRò - iõ @\ý > _âû @RþR > @R, @ûRò öZ[ô - iõ ZZâ > _âû Z� > Z[ô ö_ò@A - iõ _òaZò > _òaA > _ò@A, _òùd, _òG öùMûiûAõ - iõ ùMûÊûcú (ùMûÊûcò þ) > ùMûiûAñ öcòQû, còP - iõ cò[ýû > _âû còeþQû > còQû, còQ öKUûeò - iõ KZðeòKû > _âû KUþUeò@û > KUûeò öiP - iõ iZý > _âû iPþP > iP öSò@ - iõ \êjòZû > _âû ]ú\û > ]ú@ > Sò@ öZûfaýKeY òdcùe (Law of palatalization) @ êiûùe ‘]’e ‘S’ _eòYZò öQûe - iõ lûe > Qûe - Qûe (bià) öKeWÿò - iõ K_\ðK > _âú KaþWþW@ > KCWÿò öMY×ò - iõ Mâ Úò > _âûY MYþVò > MY×ò öLûC - iõ LûZê > _âû Lû\ê > LûC öfûC - iõ @fûaê > _âû fûC > fûC ö@ûM, @M - iõ @Mâ > _âú @MþM > @ûM, @M öiûZ - iõ i¯ > S _âû i� > iûZ ö@ûWÿ - iõ @¡ð > _âû @WXÿ > @ûWÿ (@ûWÿPûjûYú, @ûWÿ) ö_êZkò - iõ _ê�kòKû > _âû _ê�kò@û > _ê�kò, _êZêkò ö

Uò®Yú


Wûk - iõ WÏK > _âû Wkþk@ > Wûk, Wûkò öùfCU - iõ òa�ð > ù^CUU > ù^CU, ùfCU öicûA, i¸ûA - iõ icûdûZò > icû@ûA > icûA, i¸ûA (_âùag Keò) öPû_U - iõ P_ðU > _âû P_þ_Wÿ > Pû_Wÿ @[aû iõ Pù_U > Pù_Wÿ > Pû_Wÿ öCMûeò - iõ i\þMeò > _âû C\þMûeò > CMûeò ö_êZ, _ê@ - iõ _êZâ > _âû _ê� > _êZ, _ê@ öjò@û, jò@û - iõ jé\d > _âû jò@[ > jò@û ö_û^ - iõ _ì‰ð > _âû _YþY > _û^ ö@kZû - iõ @fqK > S _âû @k�@ > @kZû, @fZû öZ[ô - iõ ZZâ > ZZþ[ > Z[ô öòPk - iõ ò½k > YòPþPk > òPk ö

@ûB - iõ @~òðKû > @ûA@û > @ûB öijú - iõ iLú > _âû ijò > ijò öaûAMY - iõ aûZòw^, aZòMY > aûAMY öa[ê@û - iõ aûÉK > aûZþ[ê@ > a[ê@û ö (gûKaòùgh)cûMêe - iõ c\þMêe > cMþMêe > cûMêe öPòZk - iõ PòZâk > Pò�k > PòZk öPc - iõ Pcð > P¹ > Pc öSU - iõ SUòZò > SUA > SU öù\Ck - iõ ù\aKêk > ù\aCk > ù\Ck öMWÿ - iõ M�ð > MWþW > MWÿ öcìhû - iõ cìhòK > _âû cìh@ > cìhû öùaXÿò - iõ ùaÁòKû > _âû ùaWþXÿò@û > ùaXÿò öcòZ - iõ còZâ > cò� > còZ ö_òXÿò - iõ _úVòKû > _úXÿò@û > _òXÿò öù^Ck - iõ ^Kêk > YCf > ù^Ck öaûU - iõ a�ð > aUþU > aûU öbCYú - iõ aûjò ú > _âû ajòYú > _âû I ajòYú, aùjYú > bCYú ö_Lûk - iõ _âlûk^ > _âû _KþLûk@ > _Lûk öbf - iõ b\âK > bfä@ > bf öcûCiú - iõ cûZhßiûõ > cCiiiû > cCiû > cûCiú öiêSò - iõ ùgû]dZò > ùiûS@A > iêSò ö^ûU - iõ ^�ð > ÛþU > ^ûU ö^ûUê@û - iõ ^�ðK > ÛþU@ > ^ûU@ > ^ûUê@û ö@ûMêiûe - iõ @Mâie > @MþMie > @ûMie, @ûMêiûe öùRûK - iõ RùkøK > RCK > ùRûK ö~ûC - iõ RûZê > Rû\ê > RûC ö

Uò®Yú


cûA - iõ cûZéKû > @ûA@û > cûA, cû ögòh - iõ gòhý > iòiþi > gòh, iòi öùjûAcò - iõ baûcò > ùjûcò > ùjûAcò, (ùjûAaò) öùjûA - iõ bê-baZò > ùjû\ò > ùjûA öGjò - iõ Ghü > G]ü > Gj > Gjò öeûCZ - iõ eûR_êZâ > eûCZ, iõ eûR\ìZ > eû@CZ > eûCZ öiûjê - iõ iû]ê > iûjê > iûjê öùMûV - iõ ùMûÂ > ùMûUþV > ùMûV ö_ûM - iõ _âMâj > _âû _MþMj > _ûM, _Nû ö_NûicûA - iõ icûdûZò > icû@ûA > icûAi¸ûA i¸ûA (_âùag Keò)\Xÿ - iõ \éXÿ > \XÿþWÿ > \Xÿ öKêeûXÿò - iõ KêVûe > KêWûe > KêeûXÿò ö\ûXÿò - iõ \ûXÿòKû > \ûXÿò@û > \ûXÿò, \ûXÿò@û öISû - iõ C_û¤ûd > C@ûRþSû@ > ISû ö_û, _û@û - iõ _û\ > _û@ > _û, _û@û öNWÿû - iõ NU > NWÿ > NWÿû öfûVò - iõ ~Áò > _âû fUþVò > fûVò ö

IWÿò@û fò_òe ùa÷gòÁýIWÿò@û fò_òùe cêLýZü PûùeûUò ùa÷gòÁý flý KeòaûKê còùk ö ~[û - gòùeûù\gùe @¡ðaé�ûKûecŠkú

(top curve), _êWû (loop), _êzû (tail) I ùKûYjú^ KêUòk aKâùeLû (curve) ö Gjò iaê ùa÷gòÁý _ûAñ_ea�ðú aâûjàú fò_ò, Zûcòfþ aù…kê�ê fò_ò, _�c I hÂ gZû±úùe _âPkòZ C�e bûeZúd ù_UòKûgúhð aûguêgúhð fò_ò I ùføj ùfL^úùe Zûk_Zâùe fòL^ _eµeû AZýû\ò \ûdú ö

\gc gZû±ú ùakKê IWÿò@û fò_òùe Cbd C�e bûeZúd I \lòY bûeZúd fò_òe _âbûa ù\Lûù\A[ôfû I C_~êq ùa÷gòÁýcû^ DYû @]ôK flý KeòaûKê còkò[ôfû ö

@^«acðû ù\au cŠûiû Zûcâgûi^ùe (999 Lâú.) aýajéZ 738Uò @le c¤eê 199Uò\lòY^ûMeú fò_ò _âbûaòZ, 59Uò ùZfêMê fò_ò _âbûaòZ, 101Uò Zûcòfþ Mâ Úfò_ò _âbûaòZ, 222Uò ZûcòfþMâ Úfò_ò _âbûaòZ, 222Uò MweûRZßKûkú^ Kkòw fò_ò _âbûaòZ I 157Uò @û]ê òK IWÿò@û fò_ò i\ég öi¸aZü ùZûhûkúe ùbøcaõgúd eûRûcûù^ _â[ùc IWÿò@û fò_òùe _êz aýajûe @ûe¸ Keò[ôùf öùKûgùkû}ke ùiûcaõgú eûRûcûù^ KêUòk fò_òe ajêk _âiûe NUûA[ôùf ö _ea�ðú Kûkùe IWÿò@ûfò_òùe Gjò _êzZß I KêUòkZß _âùdûM aýû_K ùjûA[ôfû ö

ajê awûkúu cZùe IWÿò@û fò_ò 15g gZû±ú _ùe awkû fò_òeê C\þbìZ ùjûA@Qò ö C\ûjeYÊeì_ eûLûf \ûi aû^ûRðúu cZùe - “In the south the Bengali script was used throughoutOrissa × × The modern cursive Oriya script was developed out of the Bengali afterthe 15th century A. D. like the modern Assamese.”

Kò«ê G cZ bâcûcôK ö aûÉaZü 10c gZû±úùakKê IWÿò@û fò_ò awkû fò_òVûeê ÊZª cûMðùeMZòKeò aòKgòZ ùjûA[ôfû ö Gjû aòùgh bûaùe ^ûMeú, \lòY ^ûMeú (C�eKûkú^ Kkòw fò_ò),

Uò®Yú


Zûcòf fò_ò I ùZfêMê fò_ò\ßûeû _âbûaòZ ùjûA[ôfû ö C�e bûeZúd fò_ò\ßûeû _âbûaòZ ùjaû `kùeawkû fò_òe gòùeûù\gùe iûc«eûk ùeLû ejòMfû, Kò«ê \lòY bûeZúd fò_ò\ßûeû _âbûaòZ ùjaû`kùe IWÿò@û fò_ò a�êðk @ûKûe ]ûeY Kfû ö ùKùZK @le awkûùe ùKûY~êq ùjfûùaùk IWÿò@ûùeKêUòkûKéZò ùjfû ö awkûùe ùKùZK @lee gòùeûù\ge aûc bûMiÚ lê\â ZâòbêR I _êWÿû (aêýjæeubûhûùe ‘Nepalese Hook’) _eòZýq ùjfûùaùk IWÿò@ûùe aýajéZ ùjfû ö ùZYê Wü Kê¬aòjûeúZâò_ûVú cZ ù\AQ«ò - ‘The Oriya script is more akin to proto Bengali than to modernBengali.”

@û]ê òK IWÿò@û fò_ò - (16g gZû±úVûeê @\ýûa]ô) _~ðý«_âûPú^ IWÿò@û fò_ò 17g gZû±úVûeê aòKgòZ ùjûA @û]ê òK IWÿò@û fò_òùe _eòYZ ùjûA@Qò ö

_âûPú^ IWÿò@û fò_òe C_e bûMe aKâùeLû @û]ê òK IWÿò@û fò_òùe Kâcgü ùMûfûKûe eì_ ]ûeY Keò@Qò ö17g gZû±úVûeê @\ýûa]ô fòLòZ Zûk_Zâ ù_û[ô, gòkûùfL, ZûcâùfL I cê\âòZ Mâ Úcûûùe Gjò fò_òaýajéZ ùjC@Qò ö

@û]ê òK IWÿò@û fò_òe fòL^ _¡Zòùe \êAUò ùb\ ejòQò, ~[û - gòlûdZ^úd _¡Zò I KeYú_¡Zò ö gòlûdZ^ú _¡Zò Äêf, KùfR I cê\òâZ Mâ Úcûûùe aýajéZ ùjûA[ûG ö ùcû jeòecûû\ßûeû KùPeò KûMR_Zâcûûùe I Zûk_Zâ ù_û[ôcûûùe Gùa c¤ Gjò fò_ò aýajéZ ùjC@Qò ö

KeYú fò_òe _âa�ð IWÿògûùe cêifcû^ gûi^Kûkùe KûMRe ajêk _âPk^ `kùe i¸aùjûA[ôfû ö _â[c _~ðýûdùe cêLýZü KUK I _êeú Ròfäûe KùPeòcûûùe I Zûk_Zâ ù_û[ôcûûùeGjò fò_ò @]ôK _eòcûYùe aýajéZ ùjûA[ôfû ö KûeY KUKùe IWÿògûe eûR]û^ú iÚû_òZ ùjaû `kùeKUK Ròfäûùe I Zû’e _ùWÿûgú _êeú Ròfäûe @]ôaûiúcûù^ ùcûjeòe (ùfLK) bûaùe RúaòKû òaðûjKùf ö _â[ùc KeY RûZòe ùfûKcûù^ cêLýZü ùcûjeòe aû ùfLK fò_òe ^ûc ùjûAQò KeYú fò_ò öKùPeò KûMR_Zâcûûùe Gjûe ajêk _âPk^ [ôaûe Gjò fò_òe @^ý GK ^ûc ùjCQò KùPeò fò_ò ö

KeYú fò_ò _âPkê aò_êk _âiûe NUò[ôfû IWÿògûùe aâòUòg gûi^ _âPk^ _ùe @[ðûZþ DâòõggZû±úe @ûe¸ùe ö gûi^ Kû~ðýe iêaò]û \éÁòeê Zûk_Zâ iÚû^ùe KûMR I Zìkú iÚû^ùe Kfce aýajûeajêk _eòcûYùe ù\Lûù\fû ö fòL^ Kû~ðý @ûC ‘RûZò @ êiûeòYú aé�ò _â[û’ ùjûA ejòfû ^ûjòñ öKeYcûû QWÿû @^ý RûZòe ùfûKcûù^ c¤ Gjò Kû~ðýùe ò~êq ùjùf ö Zûk_Zâ I ùføj ùfL^ú_eòaù�ð KûMR Kfc aýajéZ ùjaûeê jÉPûk^û lò_âZe ùjfû ö _âZò @leKê ÊZª bûaùe ùfLôaû_ûAñjûZ I ùfL^úKê aûe´ûe CVûAaû @^ûagýK ùaûfò cù^ùjfû ö _ûLû_ûLô @leMêWòKê cògûA AõeûRú@le fòL^ _¡Zòùe IWÿò@û @le ùfLôaû _ûAñ ùfLKcûù^ ùPÁòZ ùjùf ö Gjò _¡Zò IWÿò@û Qû_ûLû^ûe_âZòÂû _~ðý« _âakZe [ôfû ö Gùa c¤ KùPeò KûMR_Zâcûûùe ùcûjeòecûù^ KeYú aýajûeKeò[û«ò ö

aòõg gZû±úùe IWÿò@û cê\âû~ªe _âiûe `kùe IWÿò@û a‰ðcûkûe òŸòðÁ eì_ @ûa¡ ùjfû Gaõ Gjòa‰ðcûkû _âûd iaê ùlZâùe ÊúKéZ ùjfû ö

Gjò_eò aòbò Ü Ée ù\A IWÿò@û fò_ò GK iÚûdú @û]ê òK eì_ _eòMâj Keò@Qò ö

IWÿò@û a�êðk fò_ò I Zûcòfþ aù…kê�ê fò_òIWÿògûe Zûk_Zâ ù_û[ôcûûùe a�êðkûKéZò fò_ò aýajéZ ùjûA@Qò ö Zûk_Zâ ù_û[ôùe ùføj

ùfL^úùe ùfLû~ûC[ôaû `kùe Zûk_Zâ Pòeò ^~òaû _ûAñ @leMêWòK a�êðk Keû~ûC[ôfû ö IWÿò@û

Uò®Yú


a�êðk a‰ðcûkû \lòYûZýe Zûfòcþ aù…kê�ê a‰ðcûkûe @ êKeYùe iéÁò ùaûfò fò_ò Z�ßaòZþcûù^ cZù\A[û«ò ö

MâúKþ _ŠòZ ù_eò_æi (Lâú. _ì. 1c gZû±ú)u CùfäL @ ê~ûdú Zûu icdùe _âû¯ GK ZûcòfþMâ Úeê ùi RûYò_ûeò[ôùf ù~ KêcûeòKû @«eú_Vûùe RùY ù\aú (Kêcûeú K^ýû aû K^ýû Kêcûeú)icê\âùe iÜû^ Keê[ôùf ö ~\ò _âKéZùe ù_eò_æiþ GK Zûfòcþ Mâ Ú _ûA[û«ò, ùZùa @ êcû^ Keû~òa ù~aù…kê�ê fò_òe @ûdêh @ ìý^ \êA jRûe ahð ö Gjò fò_òeê @û]ê òK Zûcòfþ fò_òe iéÁò ö WKþUe iZý^ûeûdYeûRMêeêu cZùe \ûlòYûZýe ‘aù…kê�ê’ fò_òò ùjCQò Zûcòfþ bûhûe @ùgûùKû�e ~êMe a‰ðcûkû ö Zûjû_â]û^Zü Zûù¬ûe Ròfäûe \lòYùe _êYò \lòY-cûfaûe Gaõ Uâûa þùKûe Ròfäûcûûùe _âPkòZ [ôfû öGjò @�kUò _ìùað _ûŠý I ùPe aõgúd eûRûcûûe gûi^û]ú^ [ôfû ö @û]ê òK IWÿò@û a‰ðcûkûe _â[c\êAUò @le, @[ðûZþ @ Gaõ @û ùKøYiò _ìaðú-C�ebûeZúd fò_òùe ^ûjó ö iê\ìe \lòY bûeZùe Zûcòfþbûhûbûhú _âù\gùe LâúÁúd 8c gZû±úùe _âPkòZ ‘_ù…kê�ê’ (a�êðkZß) i¸aZü @ùgûKu icdùe\ûlòYûZýùe Zûk_Zâùe ùfL^ú iûjû~ýùe ùfLû~òaûe _eµeû _âPkòZ [ôfû ö Zûk_Zâ C_ùe ùføjùfL^úùe @le ùLû\^ ùaùk GMêWòKê ùKûYûKéZò ^Keò a�ðékûKéZò Keòaû @ûagýK ùjC[ôfû ö _ûŠýù\g I i ÜòKU icê\â Kìka�ðú @�kcûûùe Zûk_Zâ _âPêe _eòcûYùe iêfb [ôaûeê Zjóùe ùfLû~òaû_eµeû _âPkòZ [ôfû ö ùg÷ùkû\þba eûRaõge eûRß Kûke GK Zûk_Zâùe eûRKúd _âgÉò fòLòZùjûA[ôaûe \éÁòùMûPe jêG ö Gjò eûRaõge eûRZßKûkùe IWÿògûùe c¦òe òcðûY Kkûe aòKûg @ûe¸ùjûA[ôfû ö c¦òe òcðûY _ìaðeê gòÌúcûù^ Zûk_Zâùe c¦òee Kþiû _âÉêZ Keò eûRû aû c¦òe òcðûYK�ðûu@ êùcû\^ Kûc^û Keê[ôùa ùaûfò @ êcû^ Keû~ûG ö i¸aZü hÂ-i¯c gZû±ú ùakKê Zûk_ZâC_ùe IWÿò@û fò_òe _âPk^ ùjûAiûeò[ôfû ö

a�ðcû^ iê¡û iõMéjúZ Zûk_Zâ ù_û[ôcûû c¤ùe KUK Ròfæûe ]cðgûkû @�keê _âû¯ ‘@bò aMúZùMûaò¦’ _ûŠêfò_òUò _âûPú^Zc (1493 Lâú.) ùaûfò HZòjûiòK ùK\ûe^û[ cjû_ûZâ cZ ù\AQ«ò öG[ôùe aýajéZ @, @û, ], «, \à, eê, Ké, aý, Zêý, �, qò, Zâ @û\ò @leMêWòK ijòZ @û]ê òK IWÿò@û @le_û[ðKý _eòflòZ ùjûA[ûG ö @^ý _âûPú^ Zûk_Zâ ù_û[ôcûûùe aýajéZ @, @û, e, fé, G, K, U,], b, j, Zý, Zß, \þM, \þa, ¡, q, Kà @û\ò @le fòL^ _âYûkú c¤ @û]ê òK @le fòL^ _âYûkúVûeê_é[Kþ öIWÿò@û a�êðk fò_ò I ZòaþaZúd Ißû�êð fò_ò -

WKÖe LùMgße cjû_ûZâ GK ZòŸZúd ]cðgûÈ ù_û[ô @ûaòÃûe KeòQ«ò ~jòñùe Ißû�êðfò_ò aýajéZùjûA@Qò ö Zûu cZùe IWÿò@û a�êðk fò_ò ijòZ Gjûe iµKð ejòQò ö GK\û ]cð _âiwùe IWÿò@û I ZòŸZc¤ùe N òÂ iµKð [ôfû I ùijò ùjZê IWÿò@û a�êðk fò_ò ijòZ ZòŸZúd Ißû�êð c¤ùe iµKð ò¡ðûeYKeû~ûA_ûùe ùaûfò ùi CùfäL KeòQ«ò ö Gjû IWÿò@û fò_òe eì_û«e ö

ù_û[ô_Uòùe aýajéZ A, B, G, I, K, L, M, O, P, R, U, V, W, Xÿ, Y, Z, [, \, ], ^,_, `, a, c, ~, k, g, h, i @leMêWòK @aòKk IWÿò@û _eò, @, @û, _âûPú^ IWÿò@û @le _eò I@ êÊûe, aòiMðe PòjÜ c¤ IWÿò@û _eò ö

@ êcû^ Keû~ûG 7c gZû±úùe IWÿò@û fò_òeê Gjò fò_òe C\þba NUò@Qò öC_~êq @ûùfûP^û _âZò_ Ü jêG ù~ IWÿò@û fò_ò ùKøYiò ùMûUòG òŸòðÁ fò_òeê C\þbìZ ùjûA^ûjó ö

G[ôùe ù~_eò C�e bûeZúd aâûjàú fò_òe aòbò Ü aòKgòZ Éee _âbûa ejòQò, ùijò_eò \lòY bûeZúdZûcòfþ, ùZfêMê fò_ò\ßûeû Gjû _âbûaòZ ùjûA@Qò ö aòbò Ü Kûkùe aòbò Ü aòa�ð ù\A @ûRò IWÿò@û fò_òòRe aòKgòZ eì_ fûb Keò@Qò I ajê @ûjeòZ C_û\û^ iù�ß ÊKúdZû I ÊZªZû aRûd ejò@Qò ö

Uò®Yú


ù\a^ûMeú fò_ò@ûRò @ûùc ù~Cñ IWÿò@û bûhûùe fò_ò aýajûe KeêQê ùi fò_òe R à AZòjûi _âbûaùe ùjûAQò ö

iûõÄéZòK ù\a ^ûMeú fò_ò ijòZ IWÿò@û fò_òe @ù^K iûc¬iý @Qò ö KûeY Cbd aâûjàúfò_òeê R à öZéZúd gZû±úùakKê aâûjàòfò_ò _ì‰ðaòKûg fûb Keò[ôfû ö ùijò aâûjàòfò_òeê jó IWÿò@û fò_ò R à fûb Kfû ö\lòY bûeZ fò_ò iaê ùiùZùaùk [ôfû ùMûfûKûe ö KûeY Gjò ùMûfûKûe fò_òMêWòKê Zûk_ZâùeùfLôùf Zûk_Zâ Pòeò~òaûe i¸ûa^û ^[ûG ö IWÿògûùe c¤ ùijò_eò Zûk_Zâ I ùfL^úe ùfLôaû_eµeû [ôaûeê IWÿò@û fò_ò ùMûfûKûe ùjfû, Zûk_Zâ GcòZò ùMûfûKûe fò_ò bûùa ù\a^ûMeú fò_òe KòQòiûc¬iý ij IWÿò@û fò_ò Kâcgü @ûcô_âKûg Kfû, Lâú. 1436 ùakKê Gjò IWÿò@û fò_òùe GKaòeûU IWÿò@ûbûhûbûeûe iéÁò ùjûA[ôfû ö @[ðûZþ PZêŸðg gZû±úe c¤bûMùe jó IWÿò@û fò_òe @û\òKûk iéÁò ùaûfòùKùZK icûùfûPK cZ \ò@«ò ö ùZùa Lâú._ì 1838- 1264ùe MwicâûU êiòõj ù\au gûi^Kûkùe GK gòkûùfLKê IWÿò@û f_òò iù¦gùe iûcû^ý iìP^û còkê[ôùf c¤ GjûKê IWÿò@û fò_òe _ì‰ðZcaòKûg ùaûfò Keòùja ^ûjó ö ùZùa a�ðcûê IWÿò@û fò_ò ù~_eò ùMûfûKûe Zûjû iì~ðýaõgú icâûUK_òùk¦â ù\au ùakKê ùjûA iûeò[ôfû ùaûfò _âcûY còùk ö _êeú gâú RM Üû[ c¦òee Rd aòRdùZûeYùe ùLû\òZ gòkûfò_ò jó Gjûe _âKéÁ _âcûY ö Gjò ùZûeYùe _ûgßðùe iaðùcûU 12Uò gòkûùfL@Qò ö Gjò Rd aòRd gòkû fò_ò MêWòK icâûU K_òùk¦â ù\auVûeê _âZû_eê\â ù\au _~ðý« aòbò Üicdùe ùLû\òZ ùjûA[ôfû ùaûfò _âZÜZ�ßaòZþcûù^ cZ\ò@«ò ö

aâûjàfò_ò KûkKâùc aòKgòZ ùjûA i¯c gZû±ò ùakKê \êAUò gûLûùe aòbqò ùjûA[ôfû ö(K) \lòY bûeZúd gûLû(L) C�e bûeZúd gûLûGjò C�e bûeZúd gûLû Zò òbûMùe aòbq ö(1) gûe\û fò_ò(2) ^ûMeú fò_ò(3) KìUòk fò_òGjò ^ûMeú fò_òeê ù\a ^ûMeú fò_òe C\þba ùjûA@Qò ö i¯c gZû±òe ùghû¡ð ùakKê c¤

_âù\g eûRiÚû^ I cjûeûÁâe ùKùZK @�kùe ù\a ^ûMeú fò_òe Cna ùjûAiûeòfûYò ö KûeY Gjûe_âûPú^Zc @bòùfL i¯c gZû±òe ùghbûMùe C}ú‰ð ùjûA@Qò ö @agý Gjò cZ @ù^Ku \ßûeûic[òðZ ùjûA ^ûjó ö ùZùa \gc gZû±ú ùakKê ù\a^ûMeú fò_òe aòKûg ùjûA iûeò[ôfû ùaûfò icùÉÊúKûe Ke«ò ö MêRêeûUú Gaõ cêZò@û bûhûùe ùKùZK @bòùfL ù\a ^ûMeú fò_òeê R àfûb KeòQòùaûfò bûhûaòZþcûù^ cZ ù\A[û«ò ö @ûiûcú, awkû, IWÿò@û @û\ò fò_ò C_ùe c¤ ù\a^ûMeú fò_òeKòQò ^û KòQò _âbûa _Wÿò@Qò ö

ù\a^ûMeú fò_òe aòùKûhZþ ùjCQò–(1) Gjû @¡ð @leûcôK fò_ò ö(2) G[ôùe 48Uò cìk PòjÜ ejòQò - Zjóeê 14Uò Êe Z[û i§ýûle Gaõ 34Uò cìk aý¬^ ö Gjò

aý¬^ CyûeY iÚû^ @ êiûùe iûZbûMùe aòbq ö(3) G[ôùe a‰ðMêWòKe i{úKeY I Kâc @Zúa ùa÷mû òK ö(4) Êe]ß ò cûû bòZùe ‘G’Kê QûWÿòù\ùf @^ý Êecûû jâi Gaõ \úNð eì_ _ûAñ PòjÜ ejòQò ö(5) Êecûûe cûZâ ò½òZ ùjûA@Qò, ~ûjû aý¬^ iû[ôùe ~êq ùjaû_ùe aýajéZ ùjûA[û@û«ò ö

Uò®Yú


(6) Ægðú I Ægðú iõÆgðú ]ß ò c¤ùe icÉ @ ùNûhY i ùNûh eì_ I icÉ @Ì _âûYe cjû_âûY eì_ejòQò ö

(7) icÉ aMðe @ ê ûiòK ]ß ò_ûAñ @fMû @fMû fò_ò ejòQò ö(8) Gjûù~_eò CyûeòZ jêG ùijò_eò ùfLû~ûG ö(9) _âùZýK ]ß ò _ûAñ ùMûUòG cûZâ òŸòðÁ fò_ò ^ûjó ùMûUòG ]ß ò_ûAñ GKû]ôK fò_ò ejòQò ö(10) G[ôùe ùcø^ a‰ð ^ûjó ö(11) iõÄéZ bûhû ùfLôaû _ûAñ Gjû GKcûZâ cû¤c [ôaûeê òLôk bûeZ fò_ò bûaùe @ûi^ fûb KeòQò

I bûeZe ajê fò_òKê _âbûaòZ KeòQò ö_âgÜûakú :1ö IWÿò@û fò_òe C_ô�ò iµKðùe @ûùfûK_ûZ Keö2ö IWÿò@û fò_òe HZòjûiòK aòa�ð ]ûeû aòhdùe @ûùfûK_ûZ Keö3ö IWÿò@û fò_òe KâcaòKûg iµKðùe @ûùfûK_ûZ Keö4ö IWÿò@û fò_òe flY aòhdùe @ûùfûK_ûZ Keöiõlò _âgÜ :1ö fò_ò KûjûKê Kêjû~ûG?2ö fò_òe Cnûa^ ùKùa ùjûA[ôfû?3ö _âûPú^ bûeZahðùe ùKùZ _âKûe fò_ò _âPk^ [ôfû?4ö aâûjàú fò_ò ùKùZ _âKûee?5ö aâûjàú fò_òKê bûeZe ùKCñ @�ke ùfûKcûù^ aýajûe Keê[ôùf?6ö aâûjàú fò_ò Kò_eò ùfLû~ûG?7ö Kkòw fò_ò KûjûKê Kêjû~ûG?8ö KeYú fò_òe ^ûc G_eò ùjaûe KûeY K’Y?9ö _âZÜ IWÿò@û fò_ò KûjûKê Kêjû~ûG?10ö Mê Kûkú^ fò_òKê ùKùZ bûMùe aòbq Keû~ûG?11ö Mê fò_ò KûjûKê Kêjû~ûG?12ö aâûjàú fò_òKê KûjóKò ùcø~ðýKûkú^ aâûjàú fò_ò Kêjû~ûG?13ö _âûPú^Zc IWÿò@û fò_òe ò\gð ùKCñVò ù\LôaûKê còùk?14ö IWÿò@û a�êðk fò_òe aýajûe ùKCñVê ù\Lû~ûG?15ö KêgûY fò_ò aòhdùe iõùl_ùe ùfLö16ö KêUòk fò_òe icdiúcû ùKùZ?17ö cûM]ô fò_òe icdiúcû ùKùZ?18ö _âûPú^ aâûjàú fò_òe icdiúcû ùKùZ?19ö aâûjàú fò_òe icd @a]ô ùfLö20ö @û]ê òK IWÿò@û fò_òe fòL^ _¡Zòùe ùKùZûUò ùb\ ejòQò?

IWÿò@û gòkûùfL_âûPú^Kûkùe eûRûcûù^ eûRKúd ùNûhYû, aòRd ùNûhYû, \û^ gûi^_Zâ AZýû\òKê iaðiû]ûeYu

@aMZò òcù« gòkûùe ùLû\^ KeûC[ôùf ö Zûcâ _Zâùe c¤ @ êgûi^ iaê fòLôZ ùjC[ôfû ö G_eòKòùi icdùe Zûk_Zâ [ôfû ùfLê _â]û^ C_KeY ö Gjû Kò«ê iÚûdú ^ [ôfû ö ùZYê eûRûcûù^ òRòRe @ûbòRûZýùe _âZúK bûùa gòkûùfLùe òRe ùNûhYû^ûcûKê ò~êq ùaZ^ùbûMú fòL^Kûeúu

iûjû~ýùe ùLû\^ KeûC[ôùf ö ~ûjûKò [ôfû - GK iÚûdú cû¤c ö @ûRò aò gòkûùfLMêWòK ajê _âûKéZòKaò_~ðýde @ûNûZ ijý Keò @lZ @aiÚûùe iõ_éq Kûke bûhû, fò_ò I gûi^_âYûkú aòhdùe Mbúe@ûùfûK_ûZ Keò@ûiêQò ö _âKéZùe Gjû ùfûKK[^ú “_[eMûe @fòbû” _\e iZýZûKê _âcûYòZ KeêQò ö

@û]ê òK bûeZúd @û~ðýbûhûcûû c¤ùe cej…û I IWÿò@û bûhûùe ùLû\òZ gòkûùfL ùagþicé¡ògûkú ö G ùlZâùe IWÿò@û bûhú gòkûùfL cej…û bûhú gòkûùfLVûeê @]ôK @MâYú ö IWÿò@ûgòkûùfLMêWòK aòùghKeò c¦òeMûZâùe, É¸ùe @[aû _aðZMûZâùe iaðiû]ûeYu ~ûZûdûZ iÚû^ùeÊZª bûùa ùLû\òZ ùjûAQò ö Gjò gòkûùfLMêWòKe iõLýû i¯c gZû±úVûeê ùhûWÿg gZû±ú c¤ùe@]ôK [ôaûe RYû~ûG ö ùZùa @ûùfûP^ûe @^êùeû]ùe GMêWòKê iû]ûeYZü Zòù^ûUò _~ðýûdùeaòbûMúKeY Keû~ûA_ûùe ö ~[û -

_â[c _~ðýûd (i¯c gZû±úVûeê Zâùdû\g gZû±ú _~ðý«)\ßòZúd _~ðýûd (PZêŸðg gZû±ú)@«òc _~ðýûd (_�\g gZû±úeê ùhûWÿg gZû±ú _~ðý«)

gòkûe _eòPd _að :(1) _â[c _~ðýûdú _âûPú^ gòkûùfL :

_â[c _~ðýûdú _âûPú^ gòkûùfL bûaùe i¯c gZû±úùe cû]aacðûu ùLû\òZ ùLû¡ðû Zûcâgûi^ùe‘Kê ûe’ g±Uòe aýajûe [ôaûe ù\L~ûG ö 10g 11g gZû±úe ùiûùeû òKUiÚ MŠòùaWÿû Mâûceê@ûaòÃéZ GK ùaø¡ _âZòcûe _û\ù\gùe fòLôZ \êA]ûWÿò _\ýQ¦ú ùfL ö (ù\a KB bMZò KeêY /@Q«ò ùbû Kêcûe ùgY)Kê Wü iZý^ûeûdY eûRMêeê _âûPú^Zc IWÿò@û @bòùfL bûùa MâjY KeòQ«ò öGjò gZû±úùe ùLû\òZ @^«ù\a acðûu cõRêhû Zûcâgûi^ `kKùe ‘bòZeê’ I ‘_¦e’ @û\ò IWÿò@û g±[ôaûe ù\Lû~ûG ö 1051 Lâú.ùe @ûaòÃéZ CeRûcþ gòkûùfLUòKê Wü Kê¬aòjûeú Zâò_ûVú iað_âûPúÎWÿò@û @bòùfL bûaùe MâjY KeòQ«ò ö G[ôùe ùcfûY, Rd Keòfû (ù\fû), Zò ò (Zò Üò), cûYòh

GKK3 IWÿò@û @bòùfLe bûhû

(gòkûùfL, ZûcâùfL I _âûPú^ i^¦)

Uò®Yú


(cYòh), ]ôfû (ù\fû), gYò (g ò), MC (Mûñ), cûi, 15, \ò , aûe @û\ò Z\þba IWÿò@û g±MêWòKeaýajûe ùjûAQò ö

GKû\g gZû±úe _�c aRâjÉù\aue _ûekûùLcêŠò Z´û_Uû i^¦ùe eûReûYú, IWÿòaòiA(IWâaòhd), ùZkiú (Zêkiú), còk«, \ò ijiòZ KòQò _eòcûYe Z\þba g± ejòQò ö ùZùa _âûPúÎWÿò@û bûhûe ~[û[ð _eòPd còkò[ûG - Zâùdû\g gZû±úùe (1249Lâú) ùLû\òZ \ßòZúd êiòõjù\au bêaù^gße ù\ß÷bûhòK (ùZfMê-IWÿò@û) gòkûùfLùe ö G[ôùe aýajéZ IWÿò@û g±MêWòK ùjCQò-aòùR, aûNceû, aûeaûUò, a§û, Zjêõ, ùNZòfû, ù\A, Kk«e, Keù«, gùZK, aúe, KCWÿò, òeiòõj,eaòaûe, ùjûAfû _âbéZò ö(2) \ßòZúd _~ðýûdú IWÿò@û gòkûùfL :

PZêŸðg gZû±úùe ùLû\òZ ùjûA[ôaû Zòù^ûUò @bòùfL ùjCQò bûhûZû�ßòK \éÁòùKûYeê Lêaþ MêeêZß_ì‰ð öG[ôùe _â[c @bòùfL ùjCQò 1394 Lâú.ùe ùLû\òZ PZê[ð êiòõjù\au _êeú Zâòcûkò cV Zûcâ kKi^¦ ö G[ôeê PZêŸðg gZû±úùake IWÿò@û bûhûe iÚòZò aòhdùe RûYòjêG ö G[ôùe aýajéZ ùjûA[ôaûg±MêWòKeê jó IWÿò@ûbûhûe _âûPú^ZûKê ÊúKûe Keû~ûG ö ~[û - bûLe (bûÄe), Mâûce, IZþ[ (@gßZþ[),bìAñe, ù\ûiúcû«, a§, C_e, Â (^B), _ûYògòkû, Lõbûe, ùR^û, _~ðý«, _âûLe, PC_ûWÿò AZýû\òg± ö

\ßòZúd @bòùfLUò ùjCQò 1394 Lâú.ùe ùLû\òZ PZê[ð êiòõj ù\au ~ûR_êe iòù¡gßec¦òeiÚ É¸ûbòùfL ö ù~Cñ[ôùe aýajéZ IWÿò@û g±MêWòK ùjCQò - eiòõN, aúReûùR, KKWÿ (KKðU),KòiþY (Ké¾), PZêeê\úM, _U^ûGK, _ìeêa, cê\êfò, _ûAKû, RûaZ, iúù]gße (iòù¡gße) AZýû\ò ö

ZéZúd @bòùfLUò ùjCQò 1395 Lâú.ùe ùLû\òZ PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gueû^¦ cVeZûcâ kK i^¦ ö ù~Cñ[ôùe aýajûe Keû~ûA[ôaû IWÿò@û g±MêWòK ùjCQò, aûeYûiò KUK, gâúPeùY,bòZe, âùe, cûjû_ûZâ, ùR^û, ùMûPùe, cê\f, bìcò, ù\aKìU, KUùK, ùK÷, Kfû _âcûùY, @ûiòaû[ûC AZýû\ò ö(3) ZéZúd _~ðýûdú IWÿò@û gòkûùfL :

Lâú. _�\g - ùhûWÿgû gZû±úùe IWÿò@û @bòùfLMêWòKe iõLýû @]ôK [ôaûe RYû~ûG ö Gjò icdc¤ùe IWÿògûe iì~ðýaõgúd eûRûcûû \ßûeû ùLû\òZ _âûd 50 _~ðý« @bòùfLe i§û^ còkòQò öG[ôc¤eê K_òùk¦â ù\aue eûRZßKûke @bòùfL iõLýû ùjCQò 20Uò ö Gjò @bòùfLMêWòKê @¤d^Keòaû _ùe RYû~ûG - Gjûe bûhû _ìaðe MõMaõgúd @bòùfLMêWòKe bûhûVûeê ùXÿe C ÜZ ö Gjòaõge @aiû^ _ùe ùMûaò¦ù\au 3d @õK, 4[ð @õKùe \êAUò @bòùfL, 5c, 8c @õKùe \êAUò@bòùfLùe Gaõ cêKê¦ù\au âc @õKùe ùLû\òZ IWÿò@û gòkûùfLMêWòKeê IWÿò@û bûhûe KâcaòKgòZÉe aòhdùe RûYòjêG ö

IWÿò@û gòkûùfL I Zûcâ kKùfL bûhû_âûPú^ Kûkùe eûRûcûù^ _âRûcûû CùŸgýùe ùKøYiò òŸòðÁ ùNûhYû _âKûg Keòaû òcò�

_ûjûWÿ _aðZ MûZâùe gòkûùfLcû^ C}ú‰ð KeûC[ôùf ö _êYò \û^_Zâ aû i^¦ ù\aû CùŸgýùeùicûù^ Zûcâ kKùfLcû^ C}ú‰ð KeûC[ôùf ö icd ùiâûZùe jêGZ ùKùZùaùk KòG eûRûù\gKê@^ý[û @ûPeY Keò_ûùe, Gjò @ûguûeê gòkûùfL I Zûcâ kKùfLe iéÁò ö icd ù~ùZ\ìe @MâieùjC^û KûjóKò Gjò ùfLMêWòK ù~ @_eòa�ð úd ejòa, G aògßûi ùi Kûke eûRû aû eûRKcðPûeúcûû

Uò®Yú


c^ùe [ôfû ö IWÿògûe ajê ù\aù\aú c¦òe MûZâùe, _ûjûWÿ _aðZùe I aòbò Ü @ êÂû^ùe gòkûùfL IZûcâ kKùfLe i§û^ còkò@Qò ö ùiMêWòK aòbò Ü icdùe aòbò Ü _ŠòZu \ßûeû _VòZ ùjûA @ZúZeajê fê AZòjûie i§û^ ùjC@Qò ö AZòjûi iõKkKcûù^ AZòjûi iõKk^ Keòaû icdùe gòkûùfLI Zûcâ kKùfLMêWòKe iûjû~ý ajê bûaùe MâjY Keò[û@û«ò ö IWÿògûe aòbò Ü iÚûêê còkò[ôaû gòkûùfLI Zûcâ kKùfLMêWòK aòbò Ü icdùe aòbò Ü MùahKu \ßûeû _VòZ ùjûA ùKùZK ùlZâùe _ûVebò ÜZû ù\Lûù\AQò ö cûZâ icd Kâùc ibýZûe ùiâûZùe Gjò ùfLMêWòKeê ajê ìZ^ Z[ýe i§û^còkê@Qò ö

IWÿògûe aòbò Ü @�keê @ûaòÃéZ ùjûA[ôaû gòkûùfL I Zûcâ`kKùfLMêWòKeê _âûPú^ IWÿògûeAZòjûi I icûR ^úZòe _eòPd ùKùZKûõgùe còkò[ûG ö G _~ðý« ù~ùZMêWòG gòkûùfL @ûaòÃéZùjûA@Qò, ùiMêWòK c¤ùe \ßòZúd aRâjÉ ù\aue CeRûcþ gòkûùfLKê _âûPú^Zc bûaùe MâjYKeû~ûA@Qò ö Gjû 1051 LâúÁû±ùe ùLû\òZ ùjûA[ôfû ö cûZâ IWÿògû iõMâjûkdùe iõelòZ GKùR÷ aòMâjùe ùLû\òZ \êA]ûWÿò _ûVKê C¡ûe Keò gâú~êq iZý^ûeûdY eûRMêeê cZ _â\û^ Ke«ò ù~,Gjû LâúÁúd \gc gZû±úùe ùLû\òZ Gaõ Gjû IWÿò@û _\ý eP^ûe @û\ý Êeì_ ö Gjò _ûV \êA ]ûWÿò_âÉe òcòðZ GK ùR÷ aòMâje òcÜù\gùe KêUòkûle fò_òùe ùLû\òZ ùjûA@Qò ö gâú~êq eûRMêeêu _ûV@ êiûùe Zûjû ùjCQò,

“ù\aõKêjò bMZò KeêY@Q«ò ùbû Kêcûe ùiY ö”

LâúÁúd \gc gZû±úùakKê IWÿò@û bûhûe eì_ Gjò _âKûe [ôfû ùaûfò RûYòaû aýZúZ Gjò ùfLe@^ý ùKøYiò MêeêZß ^ûjó ö1ö CeþRûcþ gòkûùfL

Gjò gòkûùfLUò PòKûùKûfþ Ròfäû, PòKûùKûfþ ZûfêKe CeRûcþ Mâûcùe [ôaû ]aùkgße c¦òeei¹êLiÚ GK _âÉe LŠùe ùLû\òZ ö Gjûe fò_ò ^ûMeú (\lòY) ö G[ôùe iìPòZ ùjûA[ôaû icd ùjCQòZêk (Kû�òðK) cûi gêKæ_l _�cú g òaûe 973 gKû±, @[ðûZþ, 1051 LâúÁû±, @^«acðû ù\aue_�\g i´›e ö Gjò gòkûùfLUò a�ðcû^ cû¦âûR iõMâjûkdùe iõelòZ ö

(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue The Evolution of Oriya Language and Script _êÉKùe_é 222-223 ùe [ôaû _ûVeê C¡éZ ö)

Gjò gòkûùfLe bûhû _âZò \éÁòù\ùf RYû~ûG ù~, Gjû C_ùe iõÄéZ, _âûKéZ, Zûcòf I ùZfêMêbûhûe ~ù[Á _âbûa ejòQò ö G[ôùe [ôaû IWÿò@û g±MêWòKeê GKû\g gZû±úe bûhûe Êeì_ iõ_KðùeKò�ôZ @ûbûi còkò[ûG ö Gjò \éÁòeê òùcÜûq g±MêWòKê flý Keû~ûA _ûùe ö

GKû\g gZû±úùe ùLû\òZ Gjò gòkûùfLKê QûWÿòù\ùf Zâùdû\g gZû±ú (Lâú: 1249)ùe ùLû\òZMweûRû êiòõj ù\au ù\ß÷bûhòK gòkûùfL @ûùfûPKcûûe \éÁò @ûKhðY Kùe ö Gjò gòkûùfLeùMûUòG _ûL _â ô IWÿò@û fò_òùe Gaõ @^ý _ûLUò _âûPú^ Zûcòf fò_òùe ùLû\òZ ö aúe êiòõjue\ßûaòõg i´Zþùe Gjû ùLû\òZ ö

(WKÖe Kê¬aòjûeú Zòâ_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKeê _é.225-226eê gòkûùfLe _ûV C¡éZ ö)

Gjò gòkûùfLe @ûe¸ùe ù~Cñ iûùuZòK PòjÜ \ò@û~ûAQò, ùghùe ùijò PòjÜ \ò@û~ûAQò ö WKÖeþKê¬aòjûeú Zâò_ûVú Gjò PòjÜKê ‘Icþ’ ùaûfò cù^ Ke«ò ö gòkûùfLe _â[c ]ûWÿòùe ‘ÊÉ’ Gaõ ‘ù\a’

Uò®Yú


g± ‘\a’ bûaùe fòLôZ ö gòkûùfLe g±MêWòKùe ‘A’ iÚû^ùe ‘B’ aýajéZ ö g, h Gaõ i eaýajûeùe ùKøYiò _û[ðKý _eòflòZ jêG ^ûjó ö Gjû aýZúZ @^ýû^ý cûZâû aýajûeùe aýZòKâcù\Lû~ûG ö Gjò gòkûùfLe bûhû _âûKéZ bûhû\ßûeû aòùgh bûaùe _âbûaòZ ö ùZYê ‘e’ iÚû^ùe ‘eò’aýjéZ ùjûA@Qò ö bûhû\éÁòeê Gjò gòkûùfLUò @Zý« MêeêZß_ì‰ð ö g±e aýajûeeê _âûPú^ IWÿò@û g±aòbae ~ù[Á _eòPd còùk ö

Gjò gòkûùfLUò êiòõjù\aue i´Zþ 22ùe ùLû\òZ ö êiòõjù\aue eûRZße icd Lâú.1238- 1263 ö Zûue \ûlòYûZý @bò~û^ icd ùjCQò 1247 LâúÁû± ö ùZYê Zûue \ûlòYûZý@bò~û^ _ùe Gjò gòkûùfLUò C}ú‰ð ùjûA[ôaû i¸a ö

gòkûùfLe icd Gaõ êiòõjù\au aòhdùe iìP^û ù\aûKê ~ûA WKÖe Kê¬aòjûeú Zòâ_ûVúùfLòQ«ò, “The Bhubaneswar bilingual inscription belonging to the reign of ViraNarasinhadeva is an important record said to possess some historical imprtance.The king referred to in the record may be Narasinhadeva (I) (1238-1263) popularlyknown as ‘Langula Narasinhadeva’ the most powerful king of the Ganga. Dynastyand celebrated as the builder of the Konark Temple.”

Gjò gòkûùfLe Zûcòf _ûVe aòùgh MêeêZß ejòQò ö IWÿò@û I Zûcòf Cbd _ûVKê Zêk^û KùfRYû~ûG ù~ IWÿò@û _ûV ùKak Zûcòf _ûVe @ êaû\ cûZâ êùjñ ö Zûcòf _ûV @ù_lû IWÿò@û _ûV @]ôKaòÉéZ, cûZâ Zûcòf _ûVùe IWÿò@û _ûV @ù_lû ùMûUòG aû \êAUò @]ôK NUYû a‰òðZ ö Zûcòf _ûVùeGKû\g \êMðûb… @ûPû~ðýue cûZêk ùaûfò a‰òðZ ö cûZâ G aòhd IWÿò@û _ûVùe 140 cûWÿ iê û @Qò ö

\ûlòYûZýeê @ûiê[ôaû ùg÷a i Üýûiúcûûe Lû\ý _ûAñ eûRû êiòõj ù\a bêaù^gßee GKùg÷acVKê Rcò\û^ Keò[ôùf ö eûRû ù~Cñ aûeaûUò @[ðûZþ 240 GK Rcò \û^ Keò[ôùf, Zûjû aûNceûMâûcùe @aiÚòZ ö aûNceû Mâûce ^ûc Zûcòfþ _ûVùe @Qò aûNâcûeû ö gòkûùfLùe iìPòZ aûNceû Mâûc_êeú Ròfäûe bêaù^gße òKUa�ðú GK Mâûc ö cVe cj« Gjò RcòKê Zûue bYRû \êMðûb… @ûPû~ðýuêa§K ù\A EY Keò[ôùf ö ùZYê C�ùegße ^ûdK I \êMðûb… @ûPû~ðý \êùjñ IWÿògûe @]ôaûiú ùaûfòMâjY Keû~ûA_ûùe ö

\ûlòYûZýeê Kaû Zûcòfþ bûhûbûhú @�keê @ûiê[ôaû ùg÷ai Üýûiúcûûê Lû\ý ù~ûMûAaû CùŸgýùeRcò \� ùjûA[ôaûeê ùicûûe @aMZò òcù« Zûcòf bûhûùe gòkûùfLe _ûV C}ú‰ð ùjûA[ôaûi¸a ö _êYò, eûRûue Gjò ùNûhYûKê IWÿògûe ùfûKcûù^ RûYòaû_ûAñ IWÿò@û bûhûùe _ûV C}ú‰ð ùjûA@Qò öù~Cñ ùfL^Kûe Zûcòf bûhûùe ùNûhYûUò C}ú‰ð Keò[ôùf, Zûue iõÄéZ mû^ [ôaû _ûVeê iìPòZ öZûcòf _ûV Mâ Úfò_òùe C}ú‰ð ö Gjò Mâ Úfò_òKê _âûPú^ Zûcòf fò_ò bûaùe c¤ MâjY Keû~ûA_ûùe ö

Gjò gòkûùfLUò 1916 LâúÁû±ùe fÄe iûùjau \ßûeû ^úZ ùjûA KfòKZûe @ûgêùZûhiõMâjûkdùe iõelòZ ùjûA@Qò ö 1924 LâúÁû±ùe cjûcùjû_û¤ûd je_âiû\gûÈú Gjûe _ûùVû¡ûeKeò Giiò@ûUòKþ ùiûiûAUòe MùahYû _Zâùe _âKûg KeûA[ôùf ö2ö ùKûYûKð gòkûùfL

gâú adbŠûe @]ôKûeú afûA ûGK ö bŠûe ûGK @fûfê ûGK ö ùKûÂKeYû @õMûA ûGK ö(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKe _é

323 eê gòkûùfLe _ûV C¡éZ ö)

Uò®Yú


Gjò gòkûùfLUò ùKûYûKð iì~ðýc¦òeeê _âû¯ ö Gjûe _ûùVû¡ûe Keò[ôùf c^ùcûj^ PKâa�ðú öGjò gòkûùfLe _ûV I @[ðû\ò aòjûe IWÿògû eòiyð ùiûiûAUò R‰ðûfùe 1917 ciòjûùe _âKûg _ûA[ôfû ö@û êcû òK bûaùe fò_òZ�ß \éÁòeê Gjò gòkûùfLe ùLû\^ Kûk PZêŸðg gZû±ú ùaûfò MâjY Keû~ûA@Qò öG[ôùe gâú, Š, Â, ‰ð, l _âbéZò aý¬â‰ðMêWòK @û]ê òK eì_ MâjY Keò@Qò ö WKÖe Kê¬aòjûeú Zòâ_ûVúGjò gòkûùfLe gê¡_ûV C¡ûe KeòQ«ò ö cûZâ ÊMðZ @¤û_K @û�ðafäb cjû«ò Gjò gòkûùfLe _ûVKêòcÜeì_ùe _âûPú^ M\ý_\ýûgðùe C¡ûe Keò[ôaûe ù\Lû~ûG ö

“gâú \_? (ii) bŠûe @]ôKûeú akúKò ^ûGKûö bŠûe ^ûGKö ùKûÂ KeY @wûA ^ûGKö”3ö bêaù^gße fòweûR c¦òe @bòùfL :

bêaù^gße fòweûR c¦òee \lòY \ßûe _ûgßðùe Gjò gòkûùfLUò C}ú‰ð ùjûA[ôfû ö Gjû ùiVûeêiÚû^û«eòZ ùjûA@Qò ö Gjò gòkûùfLe @õgaòùgh a�ðcû^ IWÿògû @bòùfLûMûeùe iõelòZ ùjûA@Qò öGjò gòkûùfLe _ûVû\ò 1893 ciòjûùe R‰ðûf @`þ Giò@ûUòKþ ùiûiûAUò @`þ ùawfùe c^ùcûj^PKâa�ðúu \ßûeû _âKûgòZ ùjûA[ôfû ö K_òùkgße ù\au eûRZße PZê[ð @u c^ùcûj^ PKâa�ðúucZùe 1436 LâúÁû± ögòkûùfLe _ûV

gâúaúe K_òùkie ù\a cjûeûRûue aòùR eûùRý icÉ 4 @u gâújú cò[ê iõKâû«ò KéÁ 9cwkaûe KâòZaûi KUùK bòZe _ìRû @ûaKûùi eûGMêeê aûiê cûjû_ûZâ bêaù^gße cûjû_ûZâ G \êAùj@ûiò fòjûAùf G \êjòue ùMûPe @ûMýûõùaûfò ùjûAfû @û¸e IWÿògû eûùRý ùRùZ eûRû cìf iaêùjõeûRûuê jòùZ aâZò ù~ @û_^û i\ûPûùe [ôùa @i\þcûùMð ^ ejòùaõ eûRûu @YjòùZ aâZòùf eRû aûjûeKeò Zûjûe iaði jeò ö (WKÖe Kê¬aòjûeú Zòâ_ûVúue Evolution of Oriya language and Script_êÉKe _é. 251-252eê gòkûùfLe _ûV C¡éZ ö)

Gjò gòkûùfLùe aýajéZ g±MêWòK _âûPú^ IWÿò@û g± bûaùe _eò\éÁ ö K_òùkgße ù\a aûK_òùk¦â ù\au eûRZß icd IWÿògûe iûjòZý I iûõÄéZòK RMZùe GK aò_æae icd ö Gjò icdùeK_òùk¦â ù\au iceûbò~û^ kùe IWÿògûe iúcû aòÉéZ ùjûA[ôfû I R^Rúa^ùe GK @nêZ RûMeYeiùuZ ù\Lûù\A[ôfû ö _�\g gZû±úùe, K_òùk¦â ù\au eûRZß Kûkùe IWÿò@û iûjòZýe aòKûgiû]ôZ ùjûA[ôfû ö IWÿò@û iûjòZýe @û\òKaò iûekû\ûi Gjò icdùe ÊKúd ùfL^ú Pûk^û _ìaðK IWÿò@ûiûjòZýKê _âZòÂòZ Keò[ôùf ö Gjò gòkûùfLùe aýajéZ g±MêWòKe _âûPú^ eì_ IWÿò@û bûhûe @ûùfûP^ûùe@Zý« MêeêZß_ì‰ð ö gòkûùfLùe [ôaû ùKùZK g± GVûùe _eúlû Keû~ûA_ûùe ö

Gjò g±MêWòK _âûPú^ IWÿò@û iûjòZýùe @ù^K iÚkùe Gjò eì_ùe aýajéZ ùjûA[ôaûe ù\Lû~ûG ö4ö RM Üû[ c¦òe gòkûùfL

_êeú RM Üû[ c¦òee Rd aòRd \ßûee aûc _ûgßðùe Gjò gòkûùfLUò C}ú‰ð ö Gjò gòkûùfLebûhû\ò 1893 ciòjûùe R‰ðûfþ @`þ Giò@ûUòKþ ùiûiûAUò @`þ ùawfe \ßòhÂòLŠùe c^ùcûj^PKâa�ðúu \ßûeû _âKûgòZ ùjûA[ôfû ö Gjò gòkûùfLe _ûV eûùR¦âfûf còZâu @û�òKßòUòRþ @`þ IWÿògû\ßòZúd LŠùe 1880 ciòjûùe c¤ _âKûg _ûA[ôfû ö K_òùkgße ù\au 4[ð @uùe Gjû ùLû\òZùjûA[ôfû ö Gjò gòkûùfLe ùLû\^ icd c^ùcûj^ PKâa�ðúu MY^û @ êiûùe 9/12/1436ZûeòL ö

Uò®Yú


gòkûùfLe _ûVaúe gâú _âZû_ K_òùfieù\a cûjûeûRûue aòRd eûùRý icÉ 4 @ugâûjú ]^ê @cûùa÷

ùiøeòaûùe gâú _êeêùhû�c KUùK _eùcgßeu(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKe _é

253-254 ùe [ôaû _ûVeê C¡éZ ö)Gjò gòkûùfLe bûhû _ìùaðûq gòkûùfLe bûhû ijòZ _âûd icû^ ö _�\g gZû±úe IWÿò@û bûhûe

Êeì_ G[ôeê ùKùZKûõgùe ò¡ðûeY Keû~ûA_ûùe ö G[ôùe aýajéZ g±MêWòK cêLýZü Rîû]ûeYueK[ôZ bûhûe eì_ MâjY Keò@Qò ö G[ôùe aýajéZ ùKùZK g± GVûùe _eúlû Keû~ûA_ûùe ö5ö K_òùkgße ù\au icde @^ý GK gòkûùfL

Gjò gòkûùfLe fò_ò ùZfêMê I bûhû IWÿò@û ö bûARûM_Ucþ Ròfäû, bûARûM_Ucþ ZûfêKûùe [ôaûflàúêiòõj Êûcú c¦òe _âûwYiÚ \ßû\g É¸ùe Gjò gòkûùfLUò ùLû\òZ ö Gjûe ùLû\^ icd @û êcû òK1460 LâúÁû± ö ù\aZûu ùbûM C›Mð fûMò RùY cjòkû Gjò gòkûùfLUò ùLû\òZ KeûA[ôùf ö

(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKe _é266 ùe [ôaû _ûVeê C¡éZ ö)6ö _êeêùhû�cù\au icde GK gòkûùfL

_êeú RM Üû[ c¦òee Rd aòRd \ßûee aûc_ûgßðùe Gjò gòkûùfLUò C}ú‰ð ö Gjò gòkûùfLe _ûV1893 ciòjûùe R‰ðûfþ @`þ Giò@ûUòKþ ùiûiûAUò @`þ ùawfe \ßòhÂòbûMùe c^ùcûj^ PKâa�ðúu\ßûeû C¡éZ ùjûA[ôfû ö eûùR¦â fûf còZâ c¤ @û�òKßòUòRþ @`þ IWÿògûùe Gjûe _ûùVû¡ûe KeòQ«ò öc^ùcûj^ PKâa�ðúu MY^û @ êiûùe Gjò gòkûùfLe ùLû\^ Kûk 1470 ciòjû ^ùbé cûi 20ZûeòL ögòkûùfLe _ûV

aúe gâú MR_Zò ùMøùWgße âùKûUò K‰ðûU KkaùMðgße _âZû_ gâú _éùhû�cö(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKe _é

283 ùe [ôaû _ûVeê C¡éZ ö)\lòYû�ke aâûjàYcûûê \Šê@ûiò Ke (Police-tax) QûWÿò Keòaû Gaõ ùMû_[ @û\òe @]ôKûeKê

aûeY Keòaû CùŸgýùe Gjò gòkûùfLùe eûRûù\g ùLû\òZ ö G[ôùe [ôaû _âûPú^ IWÿò@û g±MêWòKêGVûùe C¡ûe Keû~ûA _ûùe ö7ö _âZû_eê\âù\au icde GK gòkûùfL

_êeú RM Üû[ c¦òee RdaòRd\ßûee aûc_ûgßðùe Gjò gòkûùfLUò ejòQò ö eûùR¦âfûf còZâue@û�òKßòUòK @`þ Ieògû, \ßòZúd LŠùe Gjûe _ûùVû¡ûe Keû~ûAQò ö 1893 ciòjûùe R‰ðûfþ @`þGiò@ûUòKþ ùiûiûAUò @`þ ùawfe \ßòhÂòbûMùe Gjûe _ûV ijòZ GK @ûùfûP^û c^ùcûj^ PKâa�ðúKeò[ôùf ö Gjò gòkûùfLe ùKùZKûõg ld_âû¯ ùjûA[ôaûeê _ûùVû¡ûe ijRiû¤ êùjñ ögòkûùfLe _ûV

aúe gâú MR ò MCùWgße âùKûUú K‰ðûU KkaeùMie (aòeae gâú _âZû_eê\âù\a)cûjûeûRûue icÉ 4@u gâûjú KKWÿû iê 10 aê]aûùe @a]ûeòZ (@AMûõ _âcûùY aWÿ)(WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúue Evolution of Oriya Language and Script _êÉKe _é

300-301 ùe [ôaû _ûVeê C¡éZ ö)

Uò®Yú


Gjò gòkûùfLe _ûùVû¡ûe ijRiû¤ ^ ùjûA[ôaûeê _ûùVû¡ûe icdùe bò Ü bò Ü MùahK bò Übò Ü bûaùe _ûùVû¡ûe Keò@Q«ò ö ùZYê Gjò gòkûùfLùe [ôaû g±MêWòK òùcÜûqcùZ _V^úd ö

Gjò g±MêWòKùe IWÿò@û g±e _âûPú^Zûe _âcûY còkòùf c¤ ùLû\^Kûee _âcûY aòùgh bûaùeù\Lûù\A[ûG ö

IWÿò@û bûhûùe ùLû\òZ ùjûA[ôaû @iõLý gòkûùfLeê IWÿò@û bûhûe KâcòK MZòe ùKùZK iìP^ûcòkò[ûG ö G[þôeê IWÿò@û bûhûe ~[û[ð eì_ ùLûRòaiòaû VòKþ êùjñ ö KûeY ùfL^Kûee _âcûY ajêiÚkùe \éÁòùMûPe ùjûA[ûG ö gòkûùfLMêWòKùe @ù^KZâ iõÄéZ, ùZfêMê, Zûcòf _âbéZò g± IWÿò@ûg± ijòZ cògò ejò[ôaûe ù\Lû~ûG ö IWÿò@û g±MêWòK ~[ûi¸a ùfûKcûûe K[ôZ bûhûeê ò@û~ûAQò öZ[û_ò ùKùZK iÚkùe ajê g±Kê aêSòaû_ûAñ @ûdûi ÊúKûe KeòaûKê _ùW ö ùKak gòkûùfL êùjñZûcâ kKùfLMêWòKê c¤ Gjò \éÁòeê aòPûe KeòaûKê _Wÿòa ö

_âûPú^ IWÿò@û bûhûe Êeì_ ò¡ðûeYùe Zûcâ kKùfLMêWòK ajê _eòcûYùe iûjû~ý Keò[ûG öIWÿò@ûùe ùfLû~ûA[ôaû Zûcâ kKùfL c¤ùe _âûPú^Zc ùjCQò PZêŸðg gZû±úe ùK¦êkòcV I gueû^¦cVe i^¦ ö PZê[ð êiòõj ù\aue _êeú Zòâcûkò cVe i^¦ c¤ IWÿò@û bûhûe _âûPú^ eì_ aòhdùe~ù[Á ]ûeYû ù\A[ûG ö GMêWòKê QûWÿòù\ùf, Gjû _ìaðeê ùfLû~ûA[ôaû Zûcâ kKùfLMêWòK IWÿò@ûùefòLòZ ùjûA ^ [ôùf ùjñ ùiMêWòKùe ùKùZK IWÿò@û g±e i§û^ còkò[ûG ö LâúÁúd \gc gZKe _�caRâjÉ ù\aue _ûekûùLcêŠò Z¸û_Uû i^¦, ùg÷ùkû\þbûa eûRaõge ]cðeûRue òbò Z¸û_Uûi^¦ (Lâú. 705-725), _âbéZò iõÄéZ bûhûùe ùfLû~ûA[ôùf ùjñ GMêWòKùe ùKùZK _âûKéZ,@_bâõg Z[û IWÿò@û g±e i§û^ còkò[ûG ö(1) ZòâcûkòcV Zûcâ kKùfL i^¦

Gjò Zûcâ kKùfLe icd ùjCQò 1384 LâúÁû± ö Gjû PZê[ð êiòõjù\au \ßûeû \� GKi^¦ ö _êeúe Zòâcûkò cVKê Gjû \ò@û~ûA[ôfû ö 1895 ciòjûùe c^ùcûj^ PKâa�ðúu \ßûeû GjòZûcâ kKùfLe _ûVû\ò R‰ðûfþ @`þ Giò@ûUòKþ ùiûiûAUò @`þ ùawf PZêhÂò bûM _â[c iõLýûùe_âKûgòZ ùjûA[ôfû ö Gjûe bûhû @ûõgòK bûaùe iõÄéZ I @ûõgòK bûaùe IWÿò@û ö c^ùcûj^ PKâa�ðúucZû^êiûùe Gjûe fò_ò \gc gZû±úe KêUòkfò_ò Gaõ @û]ê òK ù\a^ûMeúfò_òe c¤a�ðú ö GjòZûcâ kKùfLùe \û^ c¬êe Keû~ûA[ôaû @õg PZê[ð `kKe 13 ]ûWÿòVûeê ejòQò ö ùijò@õgKêGVûùe C¡ûe Keû~ûA_ûùe ö

1ö gK é_ùZeUúùZhê _�û]ôùKhê Zâùdû\2ö ggZi´zùehê PZêŸðg ]^û]ô_ZúZýû\ò aòeê\ûafò3ö aòeûRcû^ü gâúcû þ éiòõjù\a é_ùZü ÊeûRýiý @Áûùu4ö @bòfòLýcûù^ ùP÷ùZâcûiò gêùKæ_ùl Zâùdû\gýûõZòù[ø eaòaûùe aû -5ö eûYiòKUùK aò½KA bûùa\K icùd gâúPeùY bòZeâe K^ýûcŠ_6ö aûuò@ûG aòRd icùd \ê@ûe _eúlû MùWÿgße ùR^û aêXÿûùfuû fûŠê7ö i òcògâ bŠûeò@û [ûC ù_ûùeû _eúlû cjû_ûZâ ^ùe¦âù\a PKâa�ðú8ö cûjû_ûZâ êjeò \ûi _âjeûR cûjû_ûZâ gâúcZò cwkeûR @-9ö aò]eòfûZû ö G ù_ûùeû gâúKeY Êù_Ügße cûjûùi^û_Zò aA\ú cûjû ùi^û_, Zú cê\ùf^

cûjû_ûZâ êjeò \ûi _âjeûR KAa Kò ^ûjó Mâûce cc aòRd^ ö

Uò®Yú


G[ôùe ùKùZûUò ]ß ò _eòa�ð e g± ejòQò; ~[û- cûiò (cûZâû), ^ûG (^ýûd), _eòzû (_eúlû),ù\hýû (ù\g)ö ùKùZK ùlZâùe ]ß òe @ûMc ejòQòö cwkeûR (cweûR - G[ôùe ‘k’ ]ß òe @ûMcùjûAQòö ‘c’ ]ß ò ùfû_ _ûA bìAñ (bìcò) ùjûAQòö GZ\þaýZúZ aòbqò 2dû/4[ðúùe (^@i 900cûXÿKA), 6Âúùe iý (iõÄéZ) ÊeûRýiý, PZêüiúcû AZýû\òö)gueû^¦ cVe Zûcâ kK

Gjò Zûcâ kKUò _êeú RM Üû[ c¦òee \lòY _ûgßðùe [ôaû gueû^¦ cVeê còkò@Qò ö Gjû PZê[ðêiòõj ù\au eûRgße @Ác @uùe @[ðûZþ 1396 LâúÁû±ùe ePòZ ö ùbûA bûhû @ûõgòK IWÿò@ûGaõ @ûõgòK iõÄéZ, ùjûA fò_ò ù\a^ûMeú fò_ò I _â ô IWÿò@ûùe fòLòZ ö Zûcâ kK ùfLûe IWÿò@û @õghÂ`kK I Zûe @_e_ûgßðùe ejòQò ö hÂ kKe 19 ]ûWÿòVûeê IWÿò@û @õge _ûV GVûùe C¡ûeù~ûMýg± é_ùZe @ZúùZhê ùhûWgû]ôù^hê Zâùdû\g i´Zþ iùehê PZêŸòM bêa^û]ô_Zú Zýû\ò aòeê\ûafúaòeûRcûû gâúge iòõj ù\a é_Zò ÊeûRýiý ö\ßòaòõg @ùu @bòùfL

eûRû ùNûhYû Kùf @ûce eûRKúd i«K Gaõ @ûù\g @ êiûùe ù\ae[ @ûPû~ðýuê bìcò \ò@ûMfû ö6Â `kKe i¹êLbûM

1ö gu éùZý AZúùZhê ùhûWÿgû]ôùKh Zâùdû\g gZ i´›ùe hêWÿö2ö Rd icùd _ûùgß cjû_ûZâ Ké¾û^¦ iû§òaòMâjòK cjû_ûZâ - fûŠêe[ cjû_ûZâ ùMû_ú^û[

iû§òaòMâjö3ö K _ûZâ bêa^û^¦ iû§òaòMâjòK _ûZâ iòù¡gße ùR^û \ßûeû _eúlû ZâòaòKâc iû§òaòMâjòK...

ùi^û¤l GùZhêö4ö iÚòùZhê gâúKeY aògß û[ cjûùi^û_Zò ùcûùPâ @a]ûeòZ cê\f gâújùÉ^ ù\ae[ Pû~ðýûd

bìcòö6Â `kKe _éÂbûM

1ö \Z bîZâòõgZþaûUú _eòcòZ bìcò òcò�cþ @iàò þ eûùRý ZâùdûaòõgZýùu aòzû \ßòZúd Ké¾i¯cú _ŠòZ aûö

2ö ùe ù\aKýU KUùK gâúPeùY _ìRû^«e aòRd icùd _ûùgßð _ûZâ cjûcê ò _êùeûjòZ_eúlû ZâòaòKâc iû§òö

3ö aòMâj aêXÿûùfuû ùiûc^û[ aûjò ú_Zò bòZe bŠûe @]ôKûeú êjeò iû§òaòMâj [ûCñ_êùeûgâúKeYöK_òùkgße ù\aue @^ýGK Zûcâ kK

Gjò Zûcâ kK ùfLûUò K_òùkgße ù\aue GK Zòâbûhú i^¦ ö Mê�êe Ròfäûe aû_þPòfVûùe Gjûcòkò[ôfû, Gjûe icd ùjCQò gKû± 1380 aû 1458 LâúÁû± ö Gjû K_òùkgße ù\aue eûRZße28 @uùe fòLôZ ö aòjûe jòÁòâKf ùiûiûAUò R‰ðfe hÂ LŠùe Gaõ ijKûe aòõgbûM âciõLýûùe Gjûe _ûV _âKûg _ûA[ôfû öZûcâ kKe _ûV

ùiZêe [k cù¤ ùaf _ûfò _ûfû, @û¸ Keòk^û cûLùŠ@ ò ùY ùbûMýc \Š_ûU - Kìk ùKûV ù\geê ù_Wò

Uò®Yú


gâújÉ icG - icdùe[k - iÚk _ûYú - _ûYòcìk - cìk aòe - aúe_ì‰ðKûk - _ì‰ðcú ùaûAfû - ùaûfòfûIWÿò@û bûhûùe ùLû\òZ ajê gòkûùfL I Zû_â kKùfL G _~ðý« @ûaòÃéZ ùjûA@Qò ö G _~ðý«

ù~ùZ gòkûùfL còkò@Qò Zjó c¤ùe iað_âûPú^ ùjCQò GKû\g gZû±ú gòkûùfL GKû\g gZû±òVûeê_�\g gZû±ú _~ðý« ùMûUòG gòkùfL I Zûcâ kK ùfLû MêWòKùe bûhûe aýajéZ g± MêWòK @ ê¤û^Kùf _âûPú^ IWÿò@û bûhû i´§ùe icýK ]ûeY RûZ ùjûA[ûG ö _�\g gZû±úùe ùLû\òZ gòkûùfLI Zûcâ kKùfLû MêWòKùe aýajéZ ajê g± ijòZ iûekû \ûiu cjûbûeZùe [ôaû g± MêWòKe iûcý_eòflòZ jêG öIWÿò@û gòkûùfLe bûhûZû�ßòK @¤d^

bûhû ùiâûZÊò ú _eò Pòe_âaûjcû^ ö IWÿò@û bûhû C_ô�ò Kâc I aòKûg]ûeû _~ðýûùfûP^û Kûkùe_âûPú^ @bòùfL MêWòKe GK aòùgh bìcòKû [ôaûe flý Keû~ûG ö _âûPú^ IWÿò@û bûhûe ùKùZK fòLôZ@bòùfL, M\ý eP^û, _\ý eP^ûùe _eò\éÁ jêG ö ùg÷ùkûZþba, ùbøcKe, I Mwaõgúd eûRûcûûe\ßûeû ùLû\òZ @bòùfL MêWòKùe PòZâ IWÿò@û g±e i§û^ còkò[ûG ö C\ûjeYÊeì_ ]cðeûR iêcŠkuùfL Lâú 569 cû]aacðûu òaò û Zûcâ gûi^ Lâú 619, MŠòùaPò ùaø¡ cì�òðùe CZþPòZâú @bòùfL1c - 11g gZû±ú, @^« ù\a acðûue c¬êhû Zûcâgûi^ 10c gZû±ú 2d aRâ jÉ ù\aueCeþRûc gòkûùfL (Lâú 1051) _âbéZòKê MâjY Keû~ûA_ûùe ö(K) Êe]ß ò :1. IWÿò@û @bòùfLcûûùe 12Uò Êea‰ðe _âùdûM _eòflòZ jêG, ~[û - @, @û, A, B, C, D, E,

fê, G, H, I, J ö G[ôc¤eê @, @û, A, B, C, G, I Êe]ß òMêWòK _\e @û\ý, c¤ I _âû«ùe,D, e, J _âûd iaê ùlZâùe _\e c¤ùe, H _\e c¤ I _âû«ùe fé (fê) _\e _âû«ùe aýajéZùjûA[ûG ö

2. B, D aýajûeùe \úNðÊee _âZò ò]ôZß Keò [ûGö A, B, C, D, e ~û\ézòK aýajûe ù\Lû~ûGö3. @ù^K icdùe @bòùfLcûûùe ‘E’e CyûeY ‘eò’ _eò ùjûA[ûG ö ~[û : - EY > eòY,

Ké¾ > Kâò¾, KéZò\ûi > KâúZaûi ö4. H, J Gjò \êAUò \ßòÉe]ß ò KßPòZþ @bòùfLcûûùe _eò\éÁ ùjûA[ûG ö5. ùKùZK iÚkùe H > G, J > I ö6. @ù^K icdùe Êe]ß òMêWòK @ ê ûiòK CyûeY ùjûA[û«ò ö7. @û\ýle I c¤ûleùe [ôaû, @, @û, A, C @_eòa�òðZ ejòQòöC\ûjeY -

iõÄéZ IWÿò@û iõÄéZ IWÿò@û@û\ýleiÚ @- ^Me ^@e â ^@

\]ô \jò ^\ú ^Bc¤ûleiÚ @- ]eZò ]eA icùd icG@û\ýleiÚ @û- Mûd^ Mû@ûY ^ûaû ^û@ûc¤ûleiÚ @û- @^û\ò @^ûA _âbûªú _ûjû«ò

Uò®Yú


@û\ýleiÚ A- ^òZý ^òZò aòba aòb@c¤ûleiÚ A- _ZòZû _Wÿò@û NUòKû NWÿò@û\ýleiÚ C- Kêcûe Kê@ñe MêaûK Mê@û

_êeûYK _êeêYû gêKK gê@û8. @û\ýleiÚ G, I @_eòa�òðZ ejòQò ö ~[û -

iõ. I iõ. Iù\g ù\i ùbûMú ùbûA

9. @ù^K ùlZâùe C_~êq 7c òdcùe aýZòKâc flý Keû~ûG öiõ I iõ IK\´ Kfêcû ~ûcûkú RûCñkòaâûjàY aûcêY fûR fò@ûaûfêKû aûfò @Á_âûje @Vò_je

10. iõÄéZ \ßòÉe ]ß ò H, J @bòùfLùe ~[ûKâùc iek]ß ò G, I ùe _eòYZ ùjûA~ûA@Qò ö~[û -

iõ I iõ IgùZ÷K gùZK ù_øe ù_ûe

11. iõÄéZ H, J @bòùfLùe ùKùZK iÚkùe ~[ûKâùc A, C ùe _eòYZ ùjûA@Qò ö ~[û -iõ I iõ Iùg÷aûk gòkû (gòCkò) ù_ø‰ðcú _ìùÂ

12. iõÄéZ ‘@’ c¤ bûeZúd @û~ðý bûhûùe icúba^ _ùe GKúba^ iÚkùe ld_ìeK Êe fûbKeò ‘@û’ùe _eòYZ ùjûA[ôaû \éÁû« @bòùfLcûûùe \éÁòùMûPe jêG ö ~[û -iõ _âû I iõ _âû I@Mâ @Mê @ûM @Á @UþV @ûVjÉ jZþ[ jû[ bq b� bûZiõÄéZ ‘@’ iò]ûikL GKúba^ _ùe ld_ìeK Êe fûb Keò ‘@û’ ùe _eòYZ ùjûA[ôaû \éÁû«c¤ ejòQò ö ~[û : - _… > _ûU ö

13. @ù^K iÚkùe @bòùfLùe iõÄéZ \úNðÊe ‘@û’ ‘@’ùe _eòYZ ùjûA@Qò ö ~[û - bûŠûMûe >bŠûe ö

14. iõÄéZ ‘e’ @bòùfLe IWÿò@û bûhûùe òùcÜûq _âKûùe _eòa�òðZ ùjûA@Qò ö ~[û@û\ý e > eò - EY-eòY, Ehòaûi-eòiò\ûi_âû« e > A - ^_âé-^úZò, bâûZé-bûAc¤ e > @ - Ké¾-KjÜ> @e-Méj-Ne> A-NéZ-Nò, aêgÚòK aòzû, géwûe-iòwûe, iêKéZ-iêKâòZ,Ké�òaûi-Kú�ûaûi> C-aé¡K-aêXÿû> G-aé«-ùa�

Uò®Yú


15. @bòùfLùe @ù^K g±ùe i§ò òdc @ êiéZ ùjûA@Qò ö ~[û–@ + @ = @û - ùNûUK-ùNûWÿ@-ùNûWÿû@ + @û = @û - Kê Kûe-Kê @ûe-Kê ûe@û + @ = @û - eûR_êZâ-eû@C�-eûCZ@û + @û = @û - _û\ûZòK-_û@ûAa-_ûAKA + A = B - @gòZò-@gòf-@gú

16. Êebqòe \éÁû« c¤ ejòQò -Mbð-Meb, _að-_ea, eq-eKZ, gêKæ-iêKk, ]cð-]ec, ahð-aei, iµâ\ûd-iµe\û, ZâòõgZþ-Zòeòg, òMâjòaò- òMúejòaò, Kêcð-Kêeêc, PZêŸðgú-PZêe\iò, ù\âûjû-ù\ûùeûjû AZýû\ò ö

17. @ù^K ùlZâùe Êe icúba^ flý Keû~ûG -_âZòÂ-_âZòÂû, _êeûYK-_êeêYû, C�eúd-CZêeò, cjû_ûZâ-cûjû_ûZâ, cjûeûRû-cûjûeûRû AZýû\ò ö

18. @ù^K iÚkùe Êe iõùKûP^ flý Keû~ûG ö ~[û -Mêeêaûùe-Méaûùe, _eùcgße-_âùcgße, _êeêùhû�cù\a-_éùhû�cù\a, _êeêYû-_éYû, _eúlû-_âòlû, C�ùegße-CùZâie, ùMûPùe-ùMûùaâ, MR_Zò-MR¯ú, êK-^Kð AZýû\ò ö

(L) aý¬^ ]ß ò :1. IWÿò@û bûhûe icÉ aý¬^ ]ß ò 26Uò IWÿò@û @bòùfLMêWòKùe _eòflòZ ùjûA[ûG ö ~[û - K,

L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, Xÿ, Y, Z, [, \, ], ^, _, `, a, b, c, ~, d,e, Iß, f, k, g, h, i, j, l ö

2. iõÄéZe @û\ý Kþ, Pþ, Zþ, _þ c¤ bûeZúd @û~ðý bûhû ù\A IWÿò@ûKê @ûiòfûùaùk @_eòa�òðZejò@Qò ö @bòùfLùe c¤ Gjò \éÁû« flý Keû~ûG ö ~[û -

3. @û\ý iõ~êq aý¬^ ]ß ò\ßd c¤eê (eþ)e ùfû_ ùjûA@Qò -ZâòYò-Zò ò, _âÉe-_[e ö

4. @bòùfLeê RYû~ûG ù~ _âûPú^ IWÿò@ûùe ~þ I Rþ c¤ùe CyûeY _û[ðKý ^[ôfû ö ùZYê ‘aòRd’g± ‘aòù~’ bûaùe ùfLû~ûAQò ö

5. gòkûùfLùe fþ I kþ c¤ùe _û[ðKý elû Keû~ûA@Qò, Kò«ê ùMûUòG gòkûùfL QWÿû @^ý ùKøYiòUòùea I Iß c¤ùe _û[ðKý elû Keû~ûA ^ûjó ö

6. @bòùfLe gþ, hþ iþ e aýajûeùe òdc aû iûa]û^Zû elû Keû~ûA ^ûjó ö ~[û - _eùcgße-_âùcie, Êeùe-gßeùe, géwûe-iòwûe, IWÿògû-IWÿòiû, c êhý-c òi ö

7. cjû_âûY a‰ð @Ì_âûY a‰ðùe _eòYZ ùjûA[ôaûe ajê \éÁû« IWÿò@û @bòùfLùe ù\LôaûKê còùk öWü Kê¬aòjûeú Zâò_ûVúu cZùe Gjû \âûaòWÿ bûhû _âbûae `k ö (29) ~[û -cûSò-cûRò, Seò-Reò, [ûkò-Zûkò, [ûCY-ZûCY, iÚûdú-ÉûA, @]ôÂûù^-@\òÂûùY, ]ec-\ec,_\à ò]ô-_\à ò\ò, aò]û^-aò\û^, c¤ûjÜ-c\ýû Ü, i`k-i_k, bû êù\a-aûYêù\a, ùbûRý-ùaûSý(G ùlZâùe cjû_âûYZß \ßòZúd @leKê iÚû^û«eòZ ùjûA@Qò ö)

8. @bòùfLùe ùKùZK ùlZâùe cjû_âûYúba^ aýû_ûe c¤ _eòflòZ ùjûA[ûG ö ~[û-beûAaû-beûAbû, beòaûùK÷(?)-bfäòbûùK÷, \ú_]ì_-]ú_]ì_ ö

Uò®Yú


9. IWÿò@û @bòùfLùe @ùNûhúba^ I iùNûhúba^ aýû_ûe iõNUòZ ùjûA[ôaûe c¤ flý Keû~ûG öiùNûhúba^-^ûdK-^ûdM, IWÿ_fäú (IWâ_fäú) - IWÿafäò, @ùNûhúba^-@aiùe-@_iùe,~ûaZþ P¦âûKð-Rû_P¦âûKð ö

10. IWÿò@û @bòùfLùe iÚûù^ iÚûù^ icûle-ùfû_ NUò@Qò ö ~[û - _…^ûGKue - _…^ûGue(icûle ‘K’e ùfû_)aûkùfuû - aûùfuû (icûle ‘k’e ùfû_)iûicf - iûcf (icûle ‘i’e ùfû_)

(M) aP^ iõLýû :1. IWÿò@û @bòùfLùe GKaP^ PòjÜûAaû _ûAñ cìk g±ùe ‘G’e aýajûe ùjûA@Qò ö ~[û -

eZÜûjûùe, RùY, LùŠ, GKLŠ ö2. ajêaP^ PòjÜûAaû _ûAñ c¤ ‘G’e aýajûe ùjûA@Qò ö ~[û - ùfûùK, Sò@, _êG, _òfûG, _òùf,

bê@ûiêYòG, ùaûjìG ö3. ajêaPîìPK _âZýd bûaùe ‘cû^’ I ‘cûù^’ aýajéZ ùjûA@Qò ö ~[û - iêKâòZcû^, ûdKcû^,

Mâûccû(^), Gcû^, ^ûPYúcû^, Gcûù^ ö4. òcÜfòLôZ iõLýûaûPK g±ûakú IWÿò@û @bòùfLùe _eò\éÁò jêG - GK, \êA, Zò ò, Pûeò, _û�, Q,

iûZ, @ûV, ^, \g, aûe, PC\, aûAg, _�ôg, (_Pòg), ZòâüùiK (Zòeòg), QZògú, Pûkòg,_�ûi, iûVòG, @gú, i (gùj), Pò@ûeòii Pûfòi (Pûeòg Pûkòg), Pò@ûeòi _�ûg (Pûeòg _Pûg),^@i, ùKûUò, ^@ùKûUò AZýû\ò ö

(N) KûeK I aòbqò PòjÜ :aòbò Ü KûeK I aòbqò PòjÜûAaû _ûAñ IWÿò@û @bòùfLe g±ùe aýajéZ _âZýdMêWòKê òùcÜûq_âKûùe _â\gòðZ Keû~ûA_ûùe–

GKaP^ ajêaP^K�ðéKûeK _â[ûc aòbqò V, G G, cû^, cûù^, ~ûùKKcðKûeK \ßòZúdû aòbqò Kê, Kò, KA uê, uò, uú, uA, ùu, «ò

ùK, ùK÷ ([ùe cûZâ)KeYKûeK ZéZúdû aòbqò G, Gñ, Gõ, ùeiµâ\û^KûeK PZê[ðú aòbqò Kê, Kò, KA, ùK, ùK÷@_û\û^KûeK _�cú aòbqò Zjêñ. jêñ, C, Cñ

ùVû, Vê, VCñ, Vêñ, [ê, [êõ,eê, eêõ, Vûeê

i´§_\ hÂú aòbqò i, g, e, u, ue, uâ, u, ue, ueò, K,Ke, eò, cûê, cûûe

@]ôKeYKûeK i¯cú aòbqò V, ~[û - GVò cêñ Kûfò eûZò [ôfò ö G, Gõ,A, cûûùe,ùe, eA, Vò, Vó, ùV, ùVñ, Zjó, e

iù´û]^ PòjÜ - ùbû, ùjû, ùj, ùe, ùMû, ùfû

Uò®Yú


aòbqòe PòjÜ Êeì_ ùKùZK _\ c¤ @bòùfLùe aýajéZ ùjûA@Qò ö ~[û - Keò, ~ûA, _âZò,aòZeùK, ùaûfò cìùk, _ûAñ, fûMò, iKûùg, iKûgeê, ijòùZ, @ûùM, C�ûeê, C�ûùe, _ùe, _~ðýù«,aûjûe, aò û, bòZùe, cSòùe AZýû\ò ö(O) iað ûc :

IWÿò@û @bòùfL icìjùe òcÜfòLôZ iað ûc _eò\éÁò jêG -1. _â[c _êeêh aûPK - cêñ, cêjó, cêAõ, ùcûùZ, ùcûùjûe, @ûù¸, @û¸, @û¸e, @û¸cûûe ö2. \ßòZúd _êeêh aûPK - Zê, Zêù¸, Zê uê, ùZûùjû, ùZûùjûe ö3. ZéZúd _êeêh aûPK - ùi, i, ùijò, Zûjû, Zû, ZûjûKê, Zûjûe ö4. icú_ òùŸðgK (The Proximity Demonstrator)

G, Gjò, ùdjò, Gcûù^, GjûKê, dûKê, Gjûuê, Gcûûê, GjûuVûeê ö5. i´§aûPK (The Relative) - ùR, RûjûKê, Rûjûe, ùR, Rûjû ö6. _âgÜaûPK (Interrogative) - ùK, KòG, ùKCcûù^, KûjûKê, Kûjûuê, ùKCñcûûê ö7. icÉ aûPK aû icÁòaûPK - iaê, iaê@, iaêjû, iaêùjñ, iaòùjñ, iaêeê, iaêVò ö8. @ûcôaûPK (Reflexive) - @û_Yû, òR, òRe9. i¹ûîìPK (Honorific) - @û_Y ö

GjûQWÿû òcÜfòLôZ iað ûcRûZ g±ûakú IWÿò@û @bòùfLùe iÚû^ _ûA@Qò -Gc«, ùRùZ, GùZ, Ròi, RûaZ, ùKùa, ùRùa, ùZùa, @^ý[û (Z›c g±), ia\û (iað\û) ö

(P) iõù~ûRK @aýd :@ûa (e), @ûCe, @ûae, cS (c¤, also) _âbéZò iõù~ûRK @aýd @bòùfLcûûùe aýajéZ

ùjûA@Qò ö(Q) IWÿò@û @bòùfLe g±bŠûe :1. @bòùfLùe aýajéZ g±ûakú c¤ùe iaðû]ôK g± ùjCQò Z\þba ö Z›c g±e _eòcûY c¤

CùfäLù~ûMý ö Kò«ê ù\gR g±e _eòcûY ÊÌ ö2. ù\gR c¤eê ùKùZK \âûaòWÿ I ùKùZK cêŠûbûhû _eòaûeeê @ûjeòZ ùaûfò cù^jêG ö

\âûaòWÿ g±cûû c¤ùe @WÿûKê�û, MêY×, _k KCUò, aògû, cûXÿ, aûUò, ùiûfû (Giaê cû_ aûIRîêPK), ùKû… (\êMðû) MŠ (aWÿ), Mê� (_Uû), RòZ (cìfý, ùaZ^), ùZûUû (aWÿaWÿ `kMQ [ôaûaMòZû), ]Šû (aWÿcûk), aòWÿòdû (iû\û còVû _û^), cûk (Rwf), iû^, @_ûfêù_Uê (GK_âKûe _òVû,@cûfê), _û_ê@û (Wûfò), iû ò (Èú aû ù\a\ûiú), cûRò (cûSò=cêLý ùfûK), @ûfaûe - (aò¾êbqiµâ\ûd-aòùgh), _f (_gêùMûV), @eê@û, @ûeòiû, GŠûeò (GŠêeò, Iùe@û (@ Üaòùgh), LP _âbéZòg± CùfäLù~ûMý ö

GjûaýZúZ òcÜfòLôZ g±MêWòKê @aêý_ô Ü ù\gR aû J_bûhòK g± ùaûfò Kêjû~ûA_ûùe -ùLA (bûM), PûA (RûA = cêM, aòeò, jeWÿ _âbéZò `ûk), ùR^û (iõmûaòùgh, eûRKêcûe),

ùXÿûXÿe (_û\e @kuûeaòùgh), ZûU (aûCñg Pû�ôùe Zò@ûeò _ûZâaòùgh), ùZûkû (@û]ê I ZAkû = gêÃbìcò), \fc (K�ûcûf), ^Wÿ_ (ùZf) ù_Y× (aûYòRýùK¦â), ùcXÿ, ùfuû, ùbUò, jòWÿ AZýû\ò ö

3ö IWÿò@û @bòùfLùe òcÜfòLôZ ~ûa òK g±e aýajûe ùjûA@Qò ö ~[û - iàeYZûY (iêfZû þ),cêKûaòfû, Zò@ûeò, R_eûiò (P_eûiiò), MWÿRûZùe [ôaû RûZ (@ûeaòK RûZþ), j¦þ, iej\þ, Kc\(@ûeaòK KúcZþ = cìfý)

Uò®Yú


G _~ðý« _âûd 80Uò IWÿò@û @bòùfLe i§û^ còkò@Qò ö baòhýZùe @ûjêeò @ù^K @bòùfL@ûaòÃéZ ùjûA_ûùe ö GMêWòK IWÿò@û bûhûe KâcaòKûg òeì_Yùe ~ù[Á ijûdK ùjûA[û@û«ò ö Gjò@bòùfLMêWòKe aòùgh iûjòZòýK cìfý ^ûjó, GK[û ÊúKûe Keû~ûA_ûùe, Kò«ê IWÿògûe AZòjûi I IWÿò@ûbûhûe AZòjûi @ûKk^ùe GMêWòK cìfý KÌ^ûZúZ ö IWÿò@û fò_òe KâcaòKûg òùŸðgùe c¤ GMêWòKaòùgh ijûdK ùjûA[û@û«ò ö icMâ bûeZahðùe IWÿògû @bòùfL iµ\ùe GK ÊZª @ûi^ fûbKeò@Qò, Gjû IWÿògû I IWÿò@û iûjòZý _lùe Kcþ ùMøeae aòhd êùjñ ö

RdaòRd gòkûùfLùe IWÿò@û bûhûe GK cûRòðZ eì_RdaòRd gòkûùfLUò _âZû_eê\âù\au eûRZß Kûkùe ùLû\òZ ùjûA[ôfû ö Zûu eûRZße PZê[ð

ahðùe Gjò @bòùfLUò C}ú‰ð ùjûA@Qò ö _âZû_eê\âù\a 1497 LâúÁû±ùe iòõjûi^ @ûùeûjY Keò[ôùf ö_âZû_eê\âù\au eûRZße PZê[ð @[ðûZþ 1500 LâúÁû±ùe Gjû @ûhûXÿ 10 \ò Kê aê]aûeùe ùLû\òZùjûA[ôfû ö

IWÿò@û bûhûe GK cûRòðZ eì_ Gjò @bòùfLùe ù\LôaûKê còùk ö Gjò gòkûùfLe bûhû @û]ê òKIWÿò@û bûhûe òKUa�ðú _eò cù^jêG ö G[ôùe @, @û, A, G Êea‰ðcû^ ù\LôaûKê còùk ö G[ôùeicê\ûd 29Uò aý¬â‰ð ejòQò ö ùiiaêe @ûùfûP^û G_eò Keû~ûA_ûùe–

KY×ýa‰ð K, L, MZûfaý a‰ð - P, Q, R, Scì¡ð ý - U, V, W, Xÿ,\«ý - Z, [, \, ]@ ê ûiòK - ‘^’, ‘Y’, ‘c’@û^ýû^ý a‰ð - _, \, b, c, ~, e, k, K, g, h, i, j, l ö Gjò gòkûùfLùe a‰ðcûûe

~ù[zû aýajûe _eòflòZ ùjûA[ûG ö G[ôùe g, h, i, Zòù^ûUò C¾ýa‰ð [ôùf c¤ _âùdûMR òZÊûZªý ejòQò ö C\ûjeY - gòLôùa > iòLúùa, Êe > gße ö

ùijò_eò ‘ù~’ iÚû^ùe ‘ùR’, ‘Y’ iÚû^ùe ‘^’e _âùdûM @ù^KZâ ejòQò ö ù~_eò ‘RûYò’iÚû^ùe ‘Rû ò’e _âùdûM Keû~ûAQò ö

RdaòRd gòkûùfLe bûhû ùjCQò ùhûWÿg gZû±úe IWÿò@û bûhû ö G[ôùe ùKùZK bûaaý¬^g±e aýajûe ùjûAQò ö ~ûjûe _âùdûM Gùa KßPòZþ ù\Lû~ûG ö ùiiaê g±MêWòK Gjò_eò -1. @a]ûeòZ @[ðûZþ @ûù\gòZ2. @ûAMûõ _âcûùY @[ðûZþ @ûù\g @ ê~ûdú3. iõUþ]ì_ @[ðûZþ i¬]ì_4. aWÿiòwûe @[ðûZþ aWÿiòNûõe5. iµû\e\û @[ðûZþ iµâ\ûd6. \òfû @[ðûZþ ù\A[ôfû7. iaòùjõ @[ðûZþ icùÉ8. MúZùMûaò¦ jêõ @û^MúZ ^ iòLúùa @[ðûZþ MúZùMûaò¦ aýZúZ @^ý MúZ gòLôùa ^ûjó ö9. @û^ ^ûU ùjûA _eùcgßeu Qûcêùe ù^ûjòa @[ðûZþ @^ý ùKøYiò MúZ @bò d _eùcgßeu

i¹êLùe ùjaû^jó ö

Uò®Yú


10. aòZe @[ðûZþ aýZúZ11. ùa÷¾c @[ðûZþ ùa÷¾a12. MúZ jó ùi MûAùa @[ðûZþ ùi ùKak MúZ MûAùa ö13. Rû ò @[ðûZ RûYò

Giaê _âûPú^ g±cûûe icûùag aýZúZ G[ôùe ùKùZK _âûPú^ aýûKeYe ò\gð ejòQò öP¦âaò¦ê ( ñ ) iÚû^ùe (õ)e aýajûe iaðZâ _eòflòZ ö

Êebqòe _âùdûM G[ôùe _eò\éÁ öù~_eò, ]cð > ]ec

aMð > aeMa‰ð iùuûPê òdc ejòQò ö

MR_Zò > MR¯úG, jò Vûeê _âbéZò aòbqò _âZýdeê PòjÜ G[ôùe ù\LôaûKê còùk ö

Z›c g± :aûegâú, gâújò, cjûeûR, ùMøùWgße, _eúlû, _eùcgße, @a]ûeòZ ö

Zna g± :^ûU, iµe\û, ]ì_, ^ûPYú, ùa÷¾a, iòLúùa, Mû@ûY, MúZ, @û^, @ûAMûõ Qûcê ö

ù\gR g± :aê]aûùe, Rû ò, Ròfû

~ûa òK g± :VûKêeGjò gòkûùfLUò _âZÜ IWÿò@û fò_òe GK Kâcaòa�òðZ eì_ ö IWÿò@û M\ýe bûhû aòPûeùe Gjûe

MêeêZßKê @ÊúKûe Keû~ûA ^ _ûùe ö

iòù¡gße gòkûùfLiòù¡gße gòkûùfLUò ~ûR_êe òKUiÚ iòù¡gße c¦òe òKUiÚ aéh É¸ùe ejòQò ö Epigraphica

Imdica _âZòKûùe WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVú còkòZbûaùe Gjò @bòùfLUòe _ûùVû¡ûe Keò @ûùfûP^ûKeò[ôùf ö

Gjò gòkûùfL _â[c ]ûWÿòùe CùfäL @Qò ö ic Ú 19 iâûjò KKWÿû Kú¾ 4 P¦âaûùe @[ðûZþ RêfûA27 ZûeòL, 1394 ciòjû ùiûcaûeùe Gjû ùLû\òZ ö PZê[ð eiòõjù\a 1378 ciòjûùe iòõjûi^@ûùeûjY Keò[ôùf ö Zûueò icdùe Gjò @bòùfLUò ùLû\òZ ö

IWÿò@û bûhûùe Kâc aòa�ð ùe @bòùfLcûûe bìcòKûIWÿò@ûbûhûe Kâcaòa�ð^ùe IWÿò@û gòkûùfLMêWòKe bìcòKû @^ÊúKû~ðý ö @û]ê^òK Kûkùe

bûhûaòZcûûe bûhû iõ_Kðùe ùa÷mû^òK bò�òùe MùahYû Giaêe Z�ßKê @ûjêeò _âû¬k KeòQò ö@û]ê òK Kûkùe ajê aò\ßûû _âùPÁûùe IWÿògû I IWÿògû aûjûeê gòkûùfL MêWòKe @ûaòÃûe _ùe Z à¤eêIWÿò@û bûhû iõ_Kðùe ^û^û Z[ýe i§û^ còkêQò ö Gjò @bòùfLMêWòKeê bûhûe C ÜZò iõ_Kðùe _âPêeZ[ý jûif Keû~ûC[ôfû ö Gjò icdùe aòbò Ü eûRû cjûeûRûu “\òMþaòRd, \Šûù\g, aâûjàY, i Üýûiú,

Uò®Yú


ù\aûù\aú, _êùeûjòZ Z[û _ìRKcûûê _â\� \û^\lòYûùe aòaeYú ijòZ ù\aûù\aú cûûe ùiaû_ìRûòcò� eûRû Z[û ]^ú aýqòcûûe òÃe Rcò, Ê‰ð cê\âû, ùMûeêMûB \û^ Keòaûe aòhd c¤ CùfäL

[ôfû ö”IWÿò@û bûhûùe ùKùZK _âûcûYòK ò\gð còkò[ûG hÂ gZû±úeê _�\g gZû±ú c¤ùe ö IWÿò@û

iûjòZýe _âûPú^ eP^û bûaùe ‘P~ðýûMúZòKû’Kê MâjY Keû~ûA[ôaûùaùk, @bòùfL iûjòZý c¤ GjòbkòaòKûg_[ùe ~ù[Á ijûdK ùjûAQò ö @ûRò_~ðý« @ûaòÃéZ ùjûA[ôaû _âûPú^Zc IWÿò@û gòkûùfL ùjCQò\ßòZúd aRâjÉ ù\au CeRûc gòkûùfL ö (Lâú. 1051) Gjò gòkûùfLeê @ûùc @ù^K IWÿò@û g±ù\Lô[ûC ö C\ûjeY Êeì_, ùckûY, Keòfû, Zò òbûM ÊÉò, ice, cêñ, gêKæ, _l, ùcfû _âbéZò g±MêWòKG[ôùe ù\Lû~ûG, Gjûe _ûVý MêWòK ùjfû–

1 - ÊÉò iice cê2 - Lûù^Keò_ê \_ð3 - iað ^ bêRae _eûKâùc4 - gâúcû^ @^« a¹ð ù\a\òR5 - d eûRý i´›e 15Zê6 - Y \d Keòfû _…iò¡ò7 - _fûLi ùi\êc›8 - \ò Mb _fûLôi Zò Üòbû9 - e-dêeê\ci IKþKê bûM10 - jk« cûYòZuê ùaûSý [ôfûA11 - C azòùf Kûùf eûLùK12 - Y ijiâ iêa‰ð\Š _ù\û13 - ùe i¹êùL ieÊZú14 - gKû± 973

Cq gòkûùfL MêWòKùe ajê IWÿò@û g± _âz Ü bûùa òjòZ @Qò ö Gjò g±MêWòK ùjfû ùcfûY,RdKeòfû (\û^Kfû), Z Üò (Zò ò), IKþKê (GK), cûYòP (cYòh), ^ fùb, [ôfû (ù\f), gYò (g ò)_âbéZò ö

Kò«ê _âûPú^ ~[û[ð gòkûùfL bûaùe @ûùc _âKéZùe Lâú.@. 49 ciòjûùe ZéZúd eiòõj ù\auebêaù^gßeeê còkò[ôaû ù\ß÷bûhòK gòkûùfL ö Gjò gòkûùfLe ùMûUòG _ùU Zûcòf fò_ò I @^ý _Uùe_ ô IWÿò@û fò_ò ejòQò ö IWÿògûe AZòjûi Z[û IWÿò@û bûhû\éÁòeê gòkûùfLUò Lêaþ cìfýaû^ ö Gjò gòkûùfLùe_ì‰ðûw bûaùe IWÿò@û aûKýe @ûe¸ ù\LôaûKê còkò[ûG ö Gjûe C\ûjeY Êeì_ - “G aûNceû bìcòaûeaûUú `kùbûMý @iú]û iZùK KúfûKA Z_PKâ aZúKú jû[eùj \êMþMûb… @ûPûùdõ _ûYú]ôfû ö”

“G bûA > lû ùPûWÿò-ù\g _ûŠú-ù\i Kû�ú-ù\i G Zú^ûù\ùi Rcúfû ùjûA cWû cùW \úlûKeú @ûPû(e) a« ùjûAfû Zû_iõKeúlû, ù~ùZ Kûk P¦â iê~â aâZ GùZK KûkõK ai aâZúaûK ö

bûhûaòZ WKÖe iê úZ Kêcûe PûUûRðú Gjò gòkûùfLe bûhû C_ùe cZù\A Kj«ò ù~, “G[ôùe_eò\éÁ IWÿò@û bûhû cûM]ú @_bâõg I _âûPú^ IWÿògûe c¤a�ðú bûhû @ùU” Gjò gòkûùfLùe aýajéZKA _âZýd iûekû cjûbûeZe ajêiÚkùe c¤ aýajéZ ùjûAQò I Gjû a�ðcû^ ‘Kê’ ‘uê’ @ûKûeùeaýajéZ ùjCQò ùaûfò WKÖe PûUûRðú cZ _âKûg KeòQ«ò ö

Uò®Yú


GZ\þaýZúZ _ùe @ûùc \êAUò Z´û_Uû i^¦ I ùMûUòG gòkûùfL ù\Lê ö G[ôeê IWÿò@û bûhûe_âûPú^Zc eì_ iõ_Kðùe @ûce ]ûeYû ÆÁ ùjûACVò[ûG ö

(1) 4[ð êiòõj ù\au _êeú Zòâcûkú cV Z´û_Uûi^¦ (1384 Lâú.)(2) PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gõKeû^¦ cV Z´û_Uûi^¦ (1395/96)(3) PZê[ð êiòõj ù\au ~ûR_êe iòù¡gße c¦òe É¸ûbòùfL (1394)C_~êq Z´û_…û i^¦ C_ùe c^ùcûj^ PKâa�ðú, \òù^gP¦â ieKûe, WKÖe Kê¬aòjûeú Zâò_ûVú,

iZý^ûeûdY eûRMêeê _âcêL @ûùfûP^û KeòQ«ò ö G[ôeê ÆÁbûaùe _âcûYòZ jêG ù~, PZêŸðg gZû±úùakKê IWÿò@û bûhû _ì‰ðûw bûùa K[ôZ I iûjòZòýK bûhûe c~ðýû\û fûb KfûYò ö Cq icdKê ajê KûaýKaòZû ùfLû @ûe¸ ùjûA~ûA[ôùf c¤ iõ_âZò GMêWòKe _ûŠêfò_ò jÉMZ ùjûA ^[ôaûeê GMêWòKê _ì‰ðûwbûaùe @ûùfûP^û Keû~ûA _ûeê ûjó ö LâúÁúd 1384ùe IWÿò@û bûhû Kò_eò @aiÚûùe [ôfû Zûjûe_âcûY còùk, Zòâcûkú cVe \û^ gûi^ _…ûeê ö Gjûe _ûVý ùjCQò - “\lòY iiúcû bûLe iûijò MâûcePKkò@û @fŠû aò@ûkò IZþ[bêAe CZe\Šû @¡ð e[_Wû Mâûce ÂPWÿ _Yògòkû @õbûe _ìað jòWÿ _~ðý«iúcû^cûa KéZß ö” Gjûe IWÿò@û _ûVý-\lòY iúcû (@ûbû ?) ge iûjú Mâûce PKkò@û fêŠû aò@ûkòI§bêAe C�e \Šû @¡ðû e[_Wû Mâûce C�e eûzûe @¡ð ö eiûLŠ Mâûce ù\ûiúcû« aõ] C_e^û¤õ_[e K�cû\ò Keò fuûaWÿ Mâûce C�ecûkú Âe @¡ð ö cjêfêŠû Mâûce aAùW _ûYò iòkû öLõWûe_êe jòWÿ _~ðý« fúcû êcû\òõ KéZßû ö”

_ê ½ _êeúe gueû^¦ Z´û_Uû i^¦e ùKùZK _\ c¤ C\ûjeY eìù_ MâjY Keû~ûA_ûùe ö~[û -

“@iàò eûùRý Zâòùdû\òõgZýùu aòQû \ßòZúd Ké¾ i¯cú _ŠòZKûùe ù\aKìU KUùK gâúPeùY_ìRû âùe RY icùd _ûùgßð_ûZâ cjûcê ò _êùeûjòZ \ßûeû _eúlû ZâòaòKâc i§ò aòMâj aêXÿû ùfuûùiûc^û[ aûjò ú_Zò bòZe bŠûe @]ôKûeú êjeò i§òaòMâj @ûC _êùeû gâúKeY aògß û[ cjûùi^û òùMûPùe @a]ûeòZ cê\ùf ù\ae@ûPû~ðýuê @ûVLŠ ùKûÂù\g c\^LŠ aòhùð iûAùiû Mâûce aPò(?)Nùe \lòY eûWùiûI Mâûc I \êAZûcâ gûi^ Keú bìcò gG aûUò ù\aû ö G iâûjò cú^ iõKâû«ò Ké¾GKû\gú g òaûùe ^ûeûdY_êe KUùK gâú PeùY _ìRû C�ûeê aòùRKeò @ûiòaû icùd _ûùgßð aêXÿû ùfuûùiûc^û[ aûjò ò_Zò bêaù^gße iõ]ô aòMâj flàYû^¦ iõ]ô aòMâj [ûC \ßû @ûe _eòlû ZâòaòKâc i§ò aòMâjùMûPùe @a]eòZ cê\ùf G cûiiò _êùeû_eòh cjû_ûZâ MùZgße \ûi gâú P¦^ @ûùM ]a (]) eòZ@ûmû ùaûAfû cê\ùf ù\ae @ûPû~ðýue _ûfi \lòY eûIi I P (G) \êAMâûc ùKûÂù\g CùMâgßeù\aue ù\Ckú bìcò ù\Ck c¤ Keò PêZüiúcû iicûKâû«ò gûiù^K _Uû ù\aû ö”

Gjò \êA i^¦e bûhû i´§ùe aòPûe Kùf RYû~ûG ù~, G[ôùe _âPkòZ @]ôKûõg IWÿò@û g±@ûRò c¤ Mûñ Mjkùe aýajéZ ùjCQò ö C\ûjeY Êeì_ ùZûU, Wòj, _Wÿò@û, ù\Ck, NûA, a§, cûX_âbéZò g± ö G[ôùe hÂú aòbqòKê QûWÿòù\ùf @^ýû^ý aòbqòe PòjÜ _âûd a\kò~ûAQò ö C\ûjeY -

êjeò \ûi _âjeûR KAùK = êjeò \ûi _âjeûRuêcê\ùf^ = cê\f \ßûeû@¡ð @û\òKeò = @¡ðVûeêaûuò[ûG = aûuò@ûùi

Uò®Yú


G[ôùe [ôaû g±e c¤ eì_ _eòa�ð NUòQò ö ~[û–eûWÿi > eûWÿiIaòùi > aòhd[ûC > [ûA\ßòRk > ~û@ûñkû aû RûCñkò ù_ûLeúiú^ü > iê ûGjò i^¦eê eûRKcðPûeúcûûe aòbò Ü _\aú iõ_Kðùe ÆÁ iìP^û còkò[ûG ö C\ûjeY Êeì_–aêXÿû ùfuû_êe gâúKeY_êe _eúlû (_êe _eòzû)\ßûe _eúlû (\ßûe _eòzû)iû§ò aòMâjKZéZúd gòkûùfLe 4[ð êiòõjù\aue iòù¡gße gòkûùfL ö @bòùfLUò ~ûR_êee iòù¡gße

c¦òe (gòa c¦òe)e aél É¸ùe ù\Lû~ûG Gjò gòkûùfLUò Wü Ké¾aòjûeú Zâò_ûVú I Wü \úù^gP¦âieKûeu \ßûeû iõ_û\òZ ùjûAQò ö Gjò @bòùfLùe eiúNõ (êiòõj), aúùR (aòRd) icõ]ê (iõaZþ),iâûjò (ge\ò), KuWû (KKðU), KòiþY (Kâò¾), PZêeê (PZêŸòðM), gâúKâY (gâúKeY), _U^ûGK (_U^ûdK),_ìeêa (_ìað), i^ (i§òaòMâj), ùaùjûeùY, _iûAZ cê\êfò, @ êcùZ, cûX, Iùjûeê, _û _ûAKû, ùbUû,ùaûaû, _eú\eg^û (_eòagð ) ö _�\g gZû±úùe ù~Cñ @bòùfL _ûC ùi[ôùe IWÿò@û bûhûe @]ôKcûRòðZ I aòKûgòZ ò\gð _ûA[ûC ö

_ìaðeê @ûùfûP^û Keû~ûA[ôaû ~ûR_êe iòù¡gße c¦òe @bòùfL CZþKú‰ð gòkûùfLùe ajê IWÿò@ûg±MêWòK @ûLôùe _ùW ö

1 - _gûAZ - LŠûdZcûûe GK iûwò@û ‘_ûgûGZþ” (IWÿò@û ö Mê ‘_gûdZ’ g±e _âbûaG[ôùe _Wò[ôaûe @ êcû^ Keû~ûG ö

2 - cê\êfò - ‘ù\gR g±’ IWÿò@ûùe Kê ûecûûe cê\êfò iûwò@û RM Üû[ue ùiaKcûûê c¤cê\êfò Kêjû~ûG ö cê\êfòcûù^ VûKêe c¦òe Zûfû ù\A[û«òö

3 - iâûjú (iâjú, iâûjú) gj\ò g±e @_bâõg (iûf, ciòjû)4 - Iùjûe, RMê@ûkú, Ke5 - _ûCKú - @û]ê òK IWÿò@û _ûCùieú6 - ùbU - @û]ê òK IWÿò@û ‘ùbUò’7 - _eò\gð û - _eò\gð8 - ùaû\û - @û]ê òK IWÿò@û aù\ûA (Offering of uncooked food)GZ\þaýZúZ ZéZúd _~ðýûdùe @[ðûZþ Lâú.@. 1435eê @ûe¸ Keò 1580 Lâú.@. c¤ùe @]ôKûõg

gòkûùfL I i^¦ iì~ðýaõgú MR_Zò eûRûcûûe @ùU ö MR_Zò K_òùk¦âù\aue _âûd 20 ùMûUòIWÿò@û gòkûùfL @ûaòÃûe Keû~ûAQò ö HZòjûiòK, bûhûZû�ßòK I iûõÄéZòK \éÁòùKûYeê Gjò @bòùfLecìfý iaðû]ôK ö Gjûe bûhû @Zý« iek I cûRòðZ ö C\ûjeY Êeì_ -

Uò®Yú


(K) “aúe gâú MR_Zò ùMøùWie _âZû_ K_òùkgße ù\a cjûeûRûue aòùR eûRý icÉ 35gûjú ùciKê aê]aûùe ö ùjû RM Üû[ ùZûùjû ùiaK GcZ RYûCQò ö eûAR~ûùK G iû@û«cûûê cêAñ_ûAK eûAZKê Keò \ò@C ]úfò ö aûkKûkê ù_ûiò @ûYúfò ö Gcûù^ ùcûùZ iaêùj QûWÿòùf ö GcûûêcêAñ ùi ~ûjû @ êeìù_ Kò aòjúaò òMòeòjòü ö ùbû RM Üû[, GK[û ùcûùjûe ö ù\ûi @ù\ûi aòPûe ö(1464/G_âòf 24)

(L) _êeêùhû�c ù\au \û^ gûi^ _…û - “gâú Rd\êMðûùd÷ ^cü ö aúe gâú MR_Zò ùMøùWÿgßeâùKûUò K ðûU Kk aùMðgße gâú _êeêùhû�c ù\a cjûeûRûue ö ù_ûùZgße b…Kê \û^ gûi^ _…û G5 @u 4c c 10 \ò @õ ùiûcaûe MâjY Kûùk MõcûMùbð _êeêùhû�c_êe gûi^bìcò \C\i @ùÁû�eaû 1408 Uò \û^ ù\fê ö G bìcò cûay¦âûùað _êZâ ù_øZâû\ò _êeêhû êKâùc ùbûM Keê[ôa ö KRfeûcòùl_ ijòZ bìcò ù\fêõ ö”

(M) _âZû_eê\âu icde GK gòkûùfL, Rd aòRd \ßûeù\gùe [ôaû MúZùMûaò¦ cV i´§úd–1. aúe gâú MR_Zò ùMøùWgße âùKûUðú K‰ðûU, KkaeùMie ö2. cjûeûRue icÉ 4 @õK Mâûjú KKWÿû iê 10 aê]aûùe @a]ûeúZ ö3. VûKêeu MúZùMûaò¦ VûKêe ùbûM ùaùk G ^ûU ùjûAa ö4. iõS ]ì_ beòfûVûeê iòwûe _eòkûù« G ^ûU ùjûAa ö (aWÿ) VûKêeu ièRû K_òùkgße

VûKêeu Ròfû ö5. (^ûPYúcû^ _êeêYû iõ_e\û ùZfwú iè\û Gcûù^ iaòùjõ) aWÿ VûKêeu MúZòùMû ö6. aòk jêõ (@û^ MúZ iòLúùa, @û^ú MúZ ^MûAùa)

^ ùjûA _eùcgßeu Qûcêe ù^û ö7. a (G ^ûU aòòZeK aA¾c Mû@ûY Pûeú RY @Q«ò Gcûù^) MúZùMûaò¦ MúZ jò ùi MûAùa ö

IWÿògûe iì~ðýûaõgú eûRûcûû icdùe ajê IWÿò@û @bòùfLe _âiûe NUò[ôfû I @ûRò _~ðý«50Uò @bòùfLe @ûaòÃûe NUòQò ö IWÿògûùe eûRZß Keê[ôaû Mwaõg I iì~ðýaõge ê_Zòcûù^ eûRZßKeòaû icdùe ù~ùZ @bòùfL ePòZ ùjûA[ôfû, ùi iaêe iõLýû ùjCQò _âûd 80 ö Kâùc Gjò@bòùfL MêWÿòKùe bûhûMZ _eòa�ð ù\Lûù\AQò I Gjû bûhûe aòKûge _~ðýûde iìP^û ù\A[ûG öGjûKê @ ê¤û^ Kùf @ûùc G Kûkû êKâcòK aòKûg ù\Lê ö ùZYê iûcìjòK \éÁòùKûYeê Gjû IWÿò@û bûhûeaòKûge GK GK _âûY IWÿò@û gòkûùfLe ùKùZûUò ùa÷gòÁý–1. IWÿò@û @bòùfLùe 12Uò Êea‰ð I 36Uò aý¬â‰ðe _âùdûM ùjûA[ôaûe ù\Lû~ûG ö2. C, D, I, A, B e aýajûeùe ùKøYiò iÚòeZû ù\Lû\òG ^ûjó ö @[ðûZþ Gjò a‰ðMêWÿòK ~û\éQò

bûaùe aýajûe Keû~ûAQò ö3. ùKùZK @bòùfLùe ‘&’ e aýajûe @Qò ö _âûPú^ jÉfòLôZ Zûk_Zâ ù_û[ô Gaõ \fòfcûûùe

Gùa c¤ KòQò _eòcûYùe ‘&’ (fé)e aýajûe ejòQò ö4. G[ôùe ‘R’ I ‘c’ c¤ùe ùb\ ^ûjó ö (aòRd > aòùR)5. ‘eé’ I ‘eò’ CyûeY iÚkaòùghùe ù\Lûù\A[ûG ö (Ké�òaûi = Kú�òðaûi)6. ajê iÚkùe GVûùe a‰ð iõùKûP^ flý Keû~ûG ö (_êeêùhû�c = _éùhû�c)7. IWÿò@û gòkûùfLcûûùe ‘\âûaòWÿ’ I ‘~ûa òK’ bûhûe ajêk _âbûa c¤ ejòQò ö8. _âûPú^ IWÿò@û _eò ‘g’, ‘h’ I ‘i’e ~ù[zû aýajûe _eò G[ôùe c¤ (gòkûùfL I i^¦cûûùe)

aýajûe Keû~ûAQò ö

Uò®Yú


9. IWÿò@û gòkûùfL MêWòKùe _âûPú^ aòbqòe Êeì_ ù\Lû~ûG ~[û -KcðKûe - Kê, «ò (ajêaP^)iµâ\û^ KûeK - Kê Kò (KA, ùK÷-_âûPú^ IWÿò@û) ùK,GKaP^ uê, uú, ue, ùu - ajêaP^KeYKûeK - Gñ, Gõ@_û\û^ KûeK - Zjêõ, jêõ, C, Cñ, eê, eêõ6Âú i´§ - i, e, ùKû -KûeK - u, ue, ueò, cûê, cûûe - (ajêaP^)7cû @]ôKeY KûeK - G, Gõ, ùe, A, eA, Vò cûûùe ajêaP^ öGjò_eò bûaùe IWÿò@û @bòùfL iûjòZýeê IWÿò@û bûhûe _âûPú^ eì_e ò\gð còkò[ûG ö Gjûe

g±aòba, aýûKeYMZ eì_ _âûPú^ IWÿò@û iûjòZýùe _âPkòZ ö Z[û_ò aûÉa \éÁòùKûYeê ù\Lôùf IWÿò@û@bòùfLùe _ì‰ðûw @ûùfûP^û Gùa c¤ icû¯ ùjûA^ûjó Kjòùf @Zêýqò ùja^ûjó ö_âgÜûakú :1ö IWÿò@û gòkûùfLe bûhûZû�ßòK aòPûe Keö2ö _âûPú^ IWÿò@û Zûcâ kK ùfL I i^¦ aòhdùe ùfLöiõlò _âgÜ :3ö cû]a acðûu Zûcâ gûi^ùe ùKCñ IWÿò@û g± ù\LôaûKê còùk?4ö ùKCñ gòkûùfLUòKê iað_âûPú^ IWÿò@û gòkûùfL bûaùe MâjY Keû~ûAQò?5ö CeRûc gòkûùfLUò ùKCñVê I ùKùa @ûaòÃéZ ùjûA[ôfû?6ö CeRûc gòkûùfLUòùe aýajéZ IWÿò@û g±MêWÿòK ùfLö7ö ùKCñ gòkûùfLeê IWÿò@û bûhûeê _ì‰ð aòKgòZ eì_e _eòPd còùk?8ö PZê[ð êiòõj ù\aue ~ûR_êe iòù¡gße c¦òeiÚ i¸ @bòùfLùe [ôaû ùKùZûUò IWÿò@û g±e

\éÁû« \ò@ö9ö cû]a acðûu Zûcâ gûi^ùe ùKCñ IWÿò@û g± ù\LôaûKê còùk?10ö ùa÷bûhòK gòkûùfLùe aýajéZ _âûPú^ g±MêWÿòK ùfLö11ö gòkûùfLùe IWÿò@û bûhûùe ùKùZùMûUò aý¬^ ]ß ò _eòflòZ jêG?12ö gòkûùfLùe aýajéZ g±ûakú c¤ùe ùKCñ g±e iaðû]ôK aýajéZ ùjaû _eòflòZ jêG?13ö ùKCñ g±MêWÿòK iõù~ûRK @aýd bûùa gòkûùfLùe aýajéZ ùjûA@Qò?14ö IWÿò@û gòkûùfLùe ùKùZûUò Êea‰ð ejò@Qò?15ö ùKCñ gòkûùfLùe aýajéZ IWÿò@û bûhûe _ì‰ð aòKgòZ eì_e _eòPd còkò[ûG?

ùa÷gòÁý

1. P~ðýûMúZòKûùe IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý2. iej_û\ ù\ûjû I KûjÜë_û\u ù\ûjûùe IWÿò@û bûhû3. i§û bûhû4. @_bâõg iûjòZýe @^ý SfK KûaýMúZòKûiûekû iûjòZý1. iûekû iûjòZýe aýajéZ bûhû2. iûekû cjûbûeZe bûhû3. PŠò_êeûYe bûhû

P~ðýûMúZòKûe IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý

IWÿògûe iað_âûPú^ eP^û bûaùe P~ðýûMúZòKûKê MâjY Keû~ûAQò ö Gjû i§û bûhûùe ePòZ,@[ðûZþ ~ûjû \êAUò @[ð _âKûg Keò[ûG ö aûjûeKê Gjûe bûhû @gæúk Z[û @_âûiwòK ùjC[ôùf c¤‘]cðcúd Pò«û]ûeû _âLýû_^ CùŸgýùe Gjûe iéÁò ö Gjûe GK @ûbý«eúY @[ð ejò[ûG ö‘ùaø¡mû^ I ù\ûjûe bûhûùe ajê IWÿò@û g± G_eò bûùa ejòQò ù~ Zûjû bûaòùf aòiàòZ ùjaûKê_Wÿò[ûG ö Zü iê úZ Kêcûe PûUûRðú G iõ_Kðùe cZ ù\A KjòQ«ò ù~ “ùaø¡Mû^ I ù\ûjûebûhûùe ùc÷[ôkú, ‘IWÿò@û bûhûe iõùKZ còùk I bûhûùe ùiøeùi^û @_bâõge c¤ _âbûa _eòflòZjêG ö” iûeR þ Mâúdið Zûue Linguistic survey of India Mâ Úe \ßòZúd bûMùe KjòQ«ò ù~gûÈú cjûgdu \ßûeû ù^_ûkeê còkò[ôaû ùaø¡Mû^ I ù\ûjûe _ûŠêfò_ò @ ê¤û^ùe RYû_ùW ZjóùeK, M, u, U, V, Y, ] Gaõ _ @ûce @ûRòKûfòe @le _eò @ùU ö GjûQWÿû Zjóùe [ôaû cû,R, P Gaõ [ôaû @le MêWòK eûRû _êeêùhû�c ù\au \ßûeû fòLôZ Z´û_Uû i^¦ùe [ôaû @le_eò RYû~ûA[ûG ö

Êe]ß òe _eòa�ð - (1) ‘P~ðýûMúZòKû’ùe e Kûee CyûeY ù\Lû~ûG ^ûjó ö G[ôùe ‘H’ I‘J’ e aýajûe ù\Lû~ûG ö ùaùkùaùk c¤ ‘H’ I ‘J’ ~[ûKâùc ‘@A’ I ‘@C’ AZýû\ò bûaùec¤ aýajéZ ùjûA[ûG ö ~[û ùK÷bò, ùPøhUþVò, PC\òM, PChVò AZýû\ò ö IWÿògûùe ‘J’ I ‘@’eCbd _âùdûM ejòQò ~[û– ùiøeb, iCeb, MCea, ùiøbûMý, iCbûMý ö

GKK4 P~ðýû_\ I iûekû iûjòZýe bûhû

Uò®Yú


(2) P~ðýûùe ‘A’ Kûe ‘@’ Kûeùe _eòYZ jêG öQûWÿA > QûWÿò@aû§K > aû§ò@_WÿA > _Wÿò@

_âûPú^ IWÿò@ûùe ‘c¤ RûM@, cûM@, AZýû\ò g±e aýajûe ejòQò ö(3) _âûKéZ bûhûùe ‘E’ Kûe ‘@A’ aû ‘C’ ùe _eòYZ ùjûA[ûG ö P~ðýûMúZòKûùe c¤ Gjò

_âûKéZ eúZò @af´^ Keû~ûA[ôaûe ù\LôaûKê còkò[ûG ö~[û - ZéY > ZòY

_êz > _òzgéMûk > iò@ûkjé\d > jò@û

icbûaùe IWÿò@ûùe - \éXÿ > \Xÿ (e>@)NéY > Nò@ (e>A)aé¡ > aêXÿû (D>C)

(4) P~ðýûMúZòKûùe ‘@’ Kûe ‘@û’ Kûeùe aýajûe ùjûA[ôaû RYû~ûG ö IWÿò@ûùe c¤ GjòbkòùjûA[ûG ö

ùc]û IWÿò@ûjeòY > jeòYû @ûõgê > @õgê (@û>@)@õiê > @ûõiê DYû > D^ (@û>@)Cy > DñPû @aêSû > @ùaû] (@û>@)(5) P~ðýûùe ‘@û’ Kûe ‘@’ Kûeùe _eòYZ jêG ~[û–@ûgû > @ûgcû@û > cû@IWÿò@ûùe - @û\âðK > @\û

fûlý > fûL(6) P~ðýûùe ‘A’ Kûe ùKùZK iÚkùe ‘G’ Kûeùe _eòYZ ùjûA[ûG ö ~[û–

P~ðýûùe - eê§òfû > eêù¦AfûcûZòfû > cûùZfûiêZòfû > iêùZfûIWÿò@ûùe - ^úk > ù^kòaòfß > ùaf

(7) G[ôùe [ôaû ‘A’ Kûe aû ‘B’ Kûe ùaùk ùaùk ‘C’ Kûe ùjûA[ûG öP~ðýû - aòjúù^ > aòjêù^G[ô > G[êIWÿò@û - _âiûeòYú > _iûeêYú_[ôK > _[êKòZú[ð > ZêV

Uò®Yú


(8) P~ðýûùe ‘C’ Kûe (A) Kûeùe _eòa�ð ùjûA~ûG öP~ðýû - eêiA > eòiAIWÿò@û - c êhý > cYòhaûfê > aûfò

aý¬^ ]ß òùe _eòa�ð :(1) _âûKéZ _eòP~ðýûùe ‘g’, aû ‘h’ iaêVûùe ‘i’ ùe _eòYZ ùjûAQò ö ù~Cñ ùKùZK

iÚû^ùe ‘g’e aýajûe ù\Lû~ûG Zûjû fò_òKûe cûûe _âcû\ ùaûfò ]eòùâû _ûAñ _Wÿòa ö C\ûjeYÊeì_–

ògò > òiòcìhû > cìiûgûgê > iûiêZâòù\g > Zò@iggú > iiògì ý > iê

_âcû\agZü Kêkòg, \g, \gcò AZýû\ò ùjûAQò ö _âûPú^ IWÿò@û eP^ûakú I IWÿò@û @bòùfLMêWòKùeGjòbkò ~û\ézòK aýajûe ù\Lû~ûG ö

(2) P~ðýûùe ‘L’ ‘j’ ùe _eòYZ jêG öP~ðýû - cìL > cìjiLô > ijòcjûcêL > cjûcêj_âûPú^ IWÿò@û - ^L > ^j\g > \j

(3) P~ðýûùe ‘U’ ùaùkùaùk ‘V’ I ‘W’ùe _eòYZ jêG ö ù~_eò\êÁ > \òVûaòÁ > aAVû_âaòÁ > _AVûùKûUò > ùKûWÿòÛ > ^WÿNUò > NWÿòaûUò > aûWÿòKKðU > KKWûgKU > gMWÿaUú > aWÿò

(4) P~ðýûùe iÚkaòùghùe ‘V’, ‘Xÿ’ùe _eòYZ jêG ö~[û - MV > MXÿ

IWÿò@ûùe - _VZò > _XÿA_úV > _òXÿû

Uò®Yú


(5) P~ðýûùe iÚûù^ iÚûù^ ‘Z’, ‘j’ ùe _eòYZ ùjaû ù\Lû~ûG ö~[û - _âZòaò > _Wÿòaò

_Zù« > _Wÿù«IWÿò@û - _âZòûeú > _Wÿòjûeú_âZòùagú > _ùWÿûgú

(6) P~ðýûùe ] > jP~ðýû - icû]ô > icûjòùaû]ô > ùaûjòIWÿò@û - c]ê > cjêa]ì > ajì

(7) P~ðýûùe aýajéZ ùKùZK g±ùe ‘b’ e iÚû^ ‘j’ ùjûA[ûG ö ~[û - Êbûùa > ijûùaZâòbêa^ > Zòjê@YùgûbA > ùiûjAIWÿò@û - Mbúe > Mjúe^ûbò > ^ûjò

(8) P~ðýûùe aýajéZ ùaùk g±ùe ‘e’e iÚû^ùe ‘W’ ùjûA[ûG ö ~[û - KeA > KûWeùKûeò@û > KûWÿò@ûIWÿò@ûùe ceû > cWÿûceK > cWÿK

(9) IWÿò@ûùe ‘^’ ]ß ò GK aògòÁ ]ß ò ö Gjû IWÿò@û aýZúZ MêReûUú I cjûeûÁâúùe @Qò ö cûZâaõMkû, cM], cò[ôkû @û\ò @�kùe bûhûùe ^ûjó ö P~ðýûùe Gjò @le~êq ùKùZK g± ejòQò ~ûjûIWÿò@û bûhûe GK aògòÁ flYö

(10) ùKùZK iÚû^ùe ‘k’ iÚû^ùe ‘Wÿ’ aýajéZ ùjûAQò ö~[û - MûAk > MûAWÿ

ùZûkò > ùZûWÿòGjò ‘Wÿ’ CyûeY c¤ IWÿò@û bûhûùe GK aòùghZß ùaûfò je_âiû\ gûÈú ÊúKûe KeòQ«ò ö(11) P~ðýûùe icd icdùe ‘j’ Kûee ùfû_ ùjûA[ûG ö Mêeê CyûeYKê fNê Keòaû

Gjûe CùŸgý ö ~[û–\òai jó > \òaiAZjó > ZAñ_@eò > ùZû@ûeòIWÿò@ûùe cYòh > cAñhòajòòZâ > ùaûAZ

(12) P~ðýûùe ‘¤’ ùKùZK òŸòðÁ g±ùe ‘S’ ùjûAQò ö~[û ¤ûù^ > SûùYcù¤ > cûùSñ

Uò®Yú


IWÿò@ûùe - c¤c > cSò@ûña§ýû > aûõS@^ýû^ý iûcý - ùa÷hcý

(13) P~ððýûMúZòKûe K�ðûKûeKùe _â[cû GKaP^ùe ùKøYiò aòbqòòe aýajûe ùjC[ôaûeflý Keû~ûG ûjó, Kò«ê _â[cû ajêaP^ùe ùKùZK iÚkùe ‘G’ _âZýd aýajûe _eòflòZ ùjûA[ûG öP~ðýûùe [ûkòG, KûkòG I IWÿò@ûùe ùMû_úG ö

(14) P~ðýûùe ùKùZK iÚkùe KeY KûeKùe aòbqòe ù~ûM ùjûA ^ûjó ö ùKùZK iÚkùe G_âZýde aýajûe ù\Lû~ûG ö ù~_eò–

P~ðýûùe - ùiûù^ûñ, cZGñ, òaûùjñIWÿò@ûùe - Gñ, Gùdñ

(15) P~ðýûMúZòKûe ù\ûjûùe ù~Cñ iað ûce aýajûe @Qò Zûjû @ûc _âûPú^ IWÿò@ûùe c¤Zûjûe _âùdûM flòZ ùjûA[ûG ö

P~ðýûùe - @ûcþùj (@û¸), IWÿò@ûùe - ùcûje, Zê ùj, cAñ, ùZûde, ùZûùjûe ö(16) P~ðýûùe hÂú aòbqòùe ‘e’ _âZýde _âùdûM c¤ ù\Lû~ûA[ûG ö ~[û - jeòYûA,

jeòZûe, ‘Ge’ _âZýde _âùdûM c¤ P~ðýûùe ù\Lû~ûA[ûG ö ~[û - eìùLe, _ûùUe ö GjûQWÿû hÂúaòbqòùe ‘eõ, jò, Zß’e _âZýd hÂú aòbqòe i´§ \gðûA[ûG, IWÿò@ûùe ‘eû’ I ‘eò’, ‘e’ aýajûeaýû_KZû ù\Lû~ûA[ûG ö

(17) P~ðýûMúZòKûùe C�c _êeêh (@Æé\) aûPK I c¤c _êeêh aûPK iað ûce ù~Cñ eì_MêWòKù\Lû~ûG ùiMêWòK ùjCQò @ûcþùj, @ûù¸, @ûù¸, cA, fûC, ùcûG, cKê, ùcûje, ùcû, ùcûe, ùcûeò,Zêcþùj, Zê, ùZûùjûùe, ùZûùe, ùZû, ZAñ, ùZûG, ùZû, ùZûje, ùZûeû, ùZûùjûeò AZýû\ò ö P~ðýûMúZòeiað ûcMêWòK _eò IWÿò@û bûhûe @Zý« òKUa�ðú Zûjû ÆÁ bûùa _âcûYòZ ö

(18) P~ðýûùe a�ðcû^, @ êmû, @ZúZ I baòhýZ - Gjò PûeòKûke aýajûe ù\Lû~ûG ö_âùZýK Kûke Kâòdû i´§ùe @ûùfûP^û Zûjû IWÿò@û bûhûe ùKùZ\ìe òKUa�ðú Zûjû RYû~ûA_ûùe ö

a�ðcû^ Kûkùe òcÜfòLôZ _âZýde aýajûe ù\Lû~ûG ö‘@A’ _âZýd - bYA, _XÿA, aûjêWA, aûRA, aòjeA, ajA‘@«ò’ _âZýd - aûP«ò, gû«ò, bâc«ò, aòki«ò, ùjû«ò‘G’ _âZýd - fûùM^û, LUþùU, cûùM, ùjù�‘Zò’ _âZýd - bYZò‘[ô’ _âZýd - bY[ô‘iò’ _âZýd - @ûAiiò, ~ûiò, cûùeiò, gòùfiò, aêSòiò‘cò’ _âZýd - cûecò, ùfcò, _òacò, ~òa^òùh] @[ð Kâòdû - ^ûjó

P~ðýûùe aýajéZ Kâòdû_\MêWÿòK c¤eê @ù^K @û]ê òK IWÿò@û bûhûùe @aòKk bûaùe MéjúZùjûAQò ö IWÿò@ûùe ùKùZK @�kùe Gùa c¤ Kòecò, @ûAcò, ~ûcò _âbéZò g±MêWòKe _âbûa ejòQò ö_âûPú^ IWÿò@û _êeûY iûjòZýùe aiÉò, bjiò _âbéZò ‘iò’ _âZýdû« g±MêWòKe ajêk _âùdûM flýKeû~ûG ö

Uò®Yú


P~ðýûùe @ êmû @[ðùe aýajéZ Kâòdûeì_ -‘@’ _âZýd - _êz, aûj, Pûj@, \c, Rûj, aûj@, cûe, Kej, UûY@, CVû@ ö‘C’ _âZýd - `òUC, KeC, RûKC, ùiC ö‘Zê’ _âZýd - _êzZê_âûPú^ I @û]ê òK Kûkùe IWÿò@û bûhûùe G_âKûe Kâòdû _\e aýajûe ùfû_ _ûA^ûjó ö@ZúZ Kûke Kâòdû eì_ -‘fò’ / ‘fú’ _âZýd - ùMûjûAfú, ùcfòfò, ù~Yòfò, aêWÿòfò, ùKfú AZýû\ò ö‘fê’ _âZýd - fêWÿòfê ö @ûjeòfê öiÚûù^ iÚûù^ ‘f’ _âZýde ùfû_ ùjûA ‘C’ _âZýd ùjûA[ûG ö ~[û - aòbeòfê > aòjeòC,

âûeòKê > òaûeòC, Mfê > MC AZýû\ò öf, fû, fò I fê _âZýd ù~ûMùe Kâòdû eì_MV^ c¤ IWÿò@ûùe Keû~ûA [ûG ö ~[û - Mfê, Mfû,

Mfò, MföbaòhýZ Kûke Kâòdû - baòhýZ Kûkùe P~ðýûùe ‘Aa’ _âZýde aýajûe ù\LôaûKê còùk ö ~[û

- ùjûAa, LûAa, Keòa, RûAa, Kjòa AZýû\ò ö IWÿò@ûùe c¤ baòhýZ Kûkùe ‘Aa’ _âZýd ù~ûMùeKâòdû eì_ MV^ ùjûA[ûG ö P~ðýûùe @icû_òKû Kâòdû bûaùe ajê _âZýd aýajéZ ùjûA[ûG ö

‘A’ _âZýd - GWÿò, bòWÿò, Pê ò, lYò, RûYò, cûQò, ùjeò, ù[A, aû§ò, gêYò, ]êYò, CVò, ù\Lô, RûA,akò, ùZûkò AZýû\ò ö

‘A[’ _âZýd - ùRûZò@, jûeò@, jêRò@, ]eò@, cûeò@, aêSò@ AZýû\ò ö‘AY’ _âZýd MejòY ö‘C’ _âZýd - ùcûWÿòC, ùZûWÿòC, Ròb ö‘«’ _âZýd - aêWù«, Rúaù«, MWÿù« AZýû\ò ö‘bY’ _âZýd - Kê _ûZòCY öiõÄéZùe ‘gZé’ _âZýd _âûKéZ bûhûùe ‘«’ _âZýdùe _eòYZ ùjûA IWÿò@ûùe @_eòa�òðZ

ejòQò ö IWÿò@ûùe ‘«’ _âZýd~êq ajê @icû_òKû Kâòdûe ù\LôaûKê còkò[ûG ö GZ\þaýZúZ P~ðýûùeaýajéZ gêYò, RûYò, aLûYò, ù\Lô, cûeò, C_ûWÿò, Pûjó, ùjeò, aû§ò, bòWÿò, Pê ò AZýû\ò @icû_òKû KâòdûMêWòKiõ_ì‰ðbûaùe ù~ IWÿò@û G[ôùe \ßòcZ ^ûjó ö

@aýd - Kò, Z, @ûùfû, aò, c _âbéZò @aýdMêWòK P~ðýûùe aýajéZ ùjûA[ôaû ù\Lû~ûG ö_âûPú^ Z[û @û]ê òK IWÿò@ûùe GMêWòKe ajêk aýajûe c¤ _eòflòZ ùjûA[ûG ö ‘@ûùfû’ g±eaýajûe IWÿò@û aýZúZ @^ý ùKCñ bûhûùe ^ûjó ö

iõLýûaûPK g± - P~ðýûùe ù~Cñ ùKùZûUò iõLýûaûPK g± aýajéZ ùiMêWòK ùjùf \êA, ù\û,ùa ò, Zò ò, Zò òGñ, ùPøhVú AZýû\ò ö Gjò iõLýûaûPK g±MêWòKe @aòKk aýajûe c¤ IWÿò@û bûhûùeejòQò ö

@^ýû^ý g±ûakú - ‘P~ðýûMúZ’ _ûV Kfûùaùk @ûùc @ù^K IWÿò@û g± ZZþ ijòZ _âûPú^ IWÿò@ûg± @ûaòÃûe Keò[ûC ö

g±ûakú - @ae (@ûae), @ag, @jògòiò, @jûeú (@ûjeú, @ûjeò), @ûfcûfê@û, @fMû, RûfMû,cfû, @ûùf (Zêzûùe) @ûùfû, @ûi, (@ûg, @ûgû), A¦ò (A¦âòd), AÁcûkû (AÁcûkû, R_cûkû) C@ûeú(CYKûeú), C@ûi (C\ûi), CGfû (CAñfû), Czkòaû (Czêkòaû), C_ûZò, C¹Z (C ÜZ), Ge GCUû,

Uò®Yú


GCUò, GAUò), GùKfò (GùKfû), GWÿò, G[ê Kaûi ò (ùKi^), Aiû (ùKiû, Kò_eò), KAùiñ (ùKi^),KGfû (Kfû), KwêPò û (KwêPò û, @ûñ), KYYjûe (K‰ð]ûe), K_ûiê (K_û), Kaûkú (K_ûkú), Kû_ûkòKû,EY (Keòaû), Keò@ (Keò), Keò@A (KeA), Keò@û (Keò), Keòùa, Kjò (^ûjó), Kû@û (Kûd), Kû@(Kûdû), KûR (Kû~ðý), Kû Ú, Kûk, Kûkú, Kûjò (^ûjó), Kûjûùe, KûjÜë, Kò@ (Keò), Kµ (KµûA), Kòi,KêWÿò@û, ùKZê@û, aKeê@ûk, @ûCfû), ùKWÿò (ùKûWÿòG), ùKûùjû (ùKjê), ùKû (ùK, KòG), ùKûA(ùKjò), LY (lY), LUþùU (LùU, LUùe), LûAa, Lê�ò, ùLk, M@Y (MM^) MA (~ûA), MWÿòf,MXÿòfò, Meê@û (Mêeê), MûA aòMZ (Mâúaûùe), Mê¬eò (Mê¬eò), MêYòd (MêYò, jòiûa Keò) Mêfò (ùMûkò@û),MêjûWÿò (Mêjûeò), ùMfû (Mfû), ùMû@e (ùMûPe), Nò ò (ùN ò), NêcA, ùN_òfò, (ùN òfò), ùNûkò@(ùNûkò, ùNûeò), Peû (Pûeò), PCV Xÿ�ûkò (M�Wÿû), PûùwWÿû Pûeò, PûjA ( êùjñA), Pûjù« (Pûjñù«)Pò@ (Pò�) UòG (Pòù�) ùMû@e (ùMûPe) ùPaA (Pò@ñA), QWÿ, Qù« (@Qù«), ùQûAfò, Qû^(Qûe), Qò ûkú (QòŠûkú, ùaù]A), ùQaA (ùQ\A), ùQûA (QêAñ), fûw (fwkû), cê ò@û, cêi(cìhû), ejYò (eR^ú), iWÿò (iXÿò), iûiê_ùe, iûjû gì , ùiRò (ùg~, Lûù\, _òaA, _eòzû (_eúlû)_âbéZò öaûKýMV^ I ùg÷kú iû\égý–

P~ðýûe aûKýMV^ ùg÷kú iû\égý iõ_ì‰ðbûaùe IWÿò@û bûhûùe fòLôZ ùjûA[ûG ö ùKùZûUòMúZòKû I Gjûe IWÿò@û eì_û«eeê Gjû iìlà ùjûA[ûG ö

~[û fêA_û\u MúZòKû ^õ. 1“Kû@û Zeêae _�aòWÿûkP�^ PúG _AVûKûk ö\òXÿ Keò@ cjûiêj _eòcûYfêAbYA Mêeê _êQò@ RûY ö

IWÿò@û eì_û«e -Kûdû Zeêae _�aòWÿûkP�k Pòù� _AV Kûk\éXÿ KeòY cjûiêL _eòcûYfêAbYA Mêeê _êzòY RûY öiKk icû]ôùe Kò KeòaAiêL \êüLùe ò½òZ ceòaA öGZ GA Qû¦e a¡ KeY K_Ue @ûggì ý_ûL bòWÿò ò@ùe _ûg öbYA fêA @ûù¸ ¤ûù^ \âÁû]cY PcY ùa ò _òŠò aAV” ö

fêA_û\u MúZòKû ^õ 28 e Kòd\õg“Kûjûùe Kòi bYò cA \òaò _eòQû öCŸK Qû¦ Ròc iûP ^û còzû öIWÿò@û eì_û«e -“Kûjûùe Kòi bYò cêAñ ù\aò _eúlûC\d Pû¦ ù~còZò iZý ^û cò[ýû”

Uò®Yú


KûjÜë_û\ue MúZòKû - ^õ 10e KòQò @õg ö^Me aûjûeò ùe ùWû´ò ùZûjeò KêWÿò@ûùQûA ùQûA RûA ùiû aâûjàY ^ûWÿò@û@ûùfû ùWû´ú ùZûG ic Keòùaû ùcû iûw^N^ KûjÜë Kû_ûkò ùRûA fûwGK ùi _\ê@ñ ùPøhVú _ûLêWÿúZjó PWÿò ^ûPò@ ùWû´ú aû_êWú öjûùfû ùWÿû´ú ùZûG _êzcò i\þbûùa@ûAiiò Rûiò ùWû´ò Kûjûeò ^ûùañ ö”

IWÿò@û eì_û«e–“^Me aûjûeòùe ùWû´ò ùZûjeò KêWÿò@ûQêAñ QêAñ ~ûC ùi aâûjàY ^ûWÿò@û@ûùfû ùWÿû´ò ùZûeic Keòaò cêñ iwòMêY ( òNéðY) KûjÜë K_ûkú ù~ûMú fûw

GK ùiû _\ê@ñ ùPøhVú _ûLêWÿòZjó PXÿò ^ûPê ùWÿû´ò aû_êWÿòjûAùfû ùWÿû´ò ùZûùZ _êQòaò i\þbûùa@ûifò ~û@iò ùWÿû´ò Kûjûeò ^ûùañ ö

gaeú _û\u MúZòKû ^õ 18eê KòQò -^û^û Zeêae ùcøkòfûùe M@YZ fûùMfûWûkúGùKfú gae G aY jòŠA K‰ðKêŠk aRâ]ûeú öZò@]ûC LûU _ûWÿòfû iPùe cjûiêùL ùiR QûAfò öi\ùe bêRw ù ÷eûcYú \ûiú ù_cj eûZòù_ûjûAfûjò@ Zûñùaûkû cjûiêùj L_êe LûAiê ù ÷eûcYò KùY× fA@û cjûiêùj eûZò ù_ûjûA”

IWÿò@û eì_û«e–“^û^û Zeêae ùcøkòfûùe MMù^ Z fûMòfû WÿûkòGùKfú gaeú G aY jòŠA K‰ð KêŠk aRâ]ûeú öZò ò]ûZê LU _ûeòfû gae cjûiêùL ù~g QûAfûg±e bêRw ù ÷eûcYò \ûeú ù_âc-eûZò iêjûAfûjò@û Zêû´êe cjûiêùL aMðe LûAgì ý ù ÷eûcYò KùY× ùÂY cjûiêùL eûZò ù_ûjûA ö”C_~êq aòhdaÉêKê _êvû ê_êvbûaùe @¤d^ Kùf Gjû iìlà ùjûA~ûG ù~ P~ðýûMúZòKûùe

IWÿò@û g±, aýûKeY ò\û^, Z[û iùaðû_eò IWÿò@û iûjòZýe _âûPú^ eì_ _eò\éÁ ùjûA[ûG ö _ea�ðúKûkùe Gjû aòKgòZ ùjûA iûekû iûjòZýe bûhû Éeùe _j�ô @ûc bûhûKê icé¡ KeòQò ö

Uò®Yú


iej_û\ ù\ûjû I KûjÜë_û\u ù\ûjûùe IWÿò@û bûhûIWÿò@û bûhûe aòKûg Kâcùe _â[ùc gòkûùfL aû @bòùfLe bìcòKû aò\ýcû^ ö @ù^K Zûcâ

gûi^ùe aýajéZ ajêg± ù~ IWÿò@û bûhûe ^cê û _â\û^ Ke«ò ö G[ôùe \ßòcZ ùjaûe @aKûg ^ûjó öcû]a acðûu Zûcâ gûi^ @^« ù\a acðûu Zûcâ gûi^, Rûc, gòkûùfL êiòõj ù\au ù\ß÷bûhòKgòkûùfLe bìcòKû aò\ýcû^ Zâòcûkú cViÚ Zûcâ gûi^, PZê[ð êiòõj ù\au _êeú gueû^¦ cVe Zûcâ`kK AZýû\òeê IWÿò@û bûhûe aòKûg Kâc ù~_eò flYúd, ùijò_eò P~ðýMúZòKûe bìcòKû c¤ @aòiàeYúd ö

P~ðýûMúZòKû ùaø¡Mû I ù\ûjû awúd MùahK cjûcùjû_û¤ûd je_âiû\ gûÈú ~[ûKâùc 1897-98 I 1917ùe @ûaòÃûe Keò[ôùf ö jRûe aQùee _êeûY aûwûfû bûhûd ùaø¡Mû^ I ù\ûjû^ûcùe _âKûg Kùf ö Gjò _ûV _âKûg _ûAaû _ùe ajê @ûùfûP^ûe SWÿ CVòfû ö gûÈú cùjû\d GjûeùfLK cûûê awûkú I @Áceê \ßû\g gZK c¤ùe ePòZ ùaûfò cZ ù_ûhY Kùf ö aò d ùNûhb…ûPû~ðý, _âùaû] P¦â aûMþPú, WKÖe iêKêcûe ùi^, iêgúf Kêcûe ù\, WKÖe iê úZò Kêcûe PûUûRðú_âbéZò Gjò cZe ic[ðK ö WKÖe PûUûRúðu cZùe It is old Bengali and not old Magadhi, oldBhojpuri or old oriya aòe�ô Kêcûe bìdûñ, aûYúKY× KûKZò _âbéZòu cZùe Gjûe bûhû @ûiûcú,iûõKéZûd^, Rd Êûf, _gêðeûc PZêùað\úu cZùe Gjû cûM]ú, ùbûR_êeú AZýû\ò @¤û_K RdKû«cògâu cZùe Gjû ùc÷[ôkú ö IWÿògûe ùMû_ûk P¦â _âjeûR, _ŠòZ aò ûdK cògâ, WKÖe KeêYûKe KeI @û�ðafäb cjû«òu cZùe P~ðýû MúZòKûMêWòKe bûhû IWÿò@û, _âûPú^ IWÿò@û bûhûe flY G[ôùe flýKeû~ûG ö _âKéZùe Gjò bûhû _ìaðú cûM]ú @_bâõg ùjûA[ôaûeê G[ôùe C_~êq bûhûMêWòKe KòQò KòQòflY _eòflòZ ùjaû @Zò ÊûbûaòK ö

P~ðýûMúZòKûe IWÿò@ûZß Zòù^ûUò bò�òùe _âcûYòZ Keû~ûA_ûùe ö ]ûcòðK bò�ò, P~ðýûMúZòKûùeù~Cñ ùaø¡ ]cðe \gð _eòùahòZ ùjûAQò Zûjûe C\þba I aòKûg bìcò ùjCQò CWÿúddû^ ö GjòCWÿúddû^ ùjCQò IWÿògû, HZòjûiòK bò�ò P~ðýûMúZòKûe @ù^K Kaò IWÿògûaûiú I IWÿò@û bûhû, IWÿògûeiûjòZòýK iûõÄéZòK ]ûcòðK I iûcûRòK _eòùagùe ùicûù^ a¡òðZ ùjûA[ôùf ö bûhû Zû�ßòK g± bŠûeI adûKeY \éÁòeê Gjû _âûPú^ IWÿò@û bûhûe @Zò òKUa�ðú ö

awkû, ùc÷[ôkú Gaõ @ûiûcú iûjòZýe ùfLKcûù^ P~ðýû MúZòKûùe ùi ùijò iûjòZýe _âPêe g±aòba ù\LôaûKê _ûAQ«ò ö ùiVûùe @ûiûcú iûjòZýe ùMûUòG \ûaò C_iÚû_òZ Keû~ûA_ûùe ö Pû~ðýûùe@ûiûcú g± Gjò_eò ù\LôaûKê còùk Zûu ùZ«êkò, ùPûe eûZò, aûjêeò, [ôe Keò, \ê@ûZ Z, (door), ieê(small) gûgê ^B (river) gv (bridge) jeòY (male deer) @]ûeûZò (midnight) NeYú (wife)eûZò _ûjûA UûYò (pull) Mêjûk (cow shed) GùKûùf alone còkûA (mixed) Kû¦A (weep) gûMê@ûgò@ûkò AZýû\ò ö

@ûiûcú bûhûùe \ûaò Keû~ûA[ôaû Gjò g±MêWòK ù~ IWÿò@û bûhûe c¤ g± iõ_\, GK[û@ûùfûPK RûY«ò ^ûjó ö Gjò g±MêWòK _ûAñ ~\ò P~ðýûMúZòKû @ûiûcú bûhûe @û\òeì_ ùjûA_ûeòa @aòKkùijò ~êqò a§ùe Gjû IWÿò@û bûhûe ^ ùjûA_ûeòaûe ùKøYiò KûeY ejòa ^ûjó ö @¤û_K KeêYû KeZûue @û½~ðý P~ðýûPd _êÉKe P~ðýûMúZòKûMêWòKe aòg\ bûhûZû�ßòK aòùgæhY Zjóùe IWÿò@û bûhûeÊûZªý \gðûAaûKê ùPÁû KeòQ«ò ö C\ûjeY Êeì_ òcÜùe IWÿò@û bûhûe @¡ðaòKgòZ Êeì_ ù\Lôaûe_â~ ô KeûMfû öije _û\u ù\ûjûùe1. còùQ @ùjÜ, RûYjêñ, a§ûaGñ (a§ûG) KAiY (ùKi^) RAiû, KAùiû, Rú@ù«, ùR, ùZ,

ù\âû«ò, QûWÿòùf, cêñ; ùi, C, Z, Lû�ò, akê@û, [ûKòa, \ògA, LûAa _âbéZò Lû�ò IWÿò@û g±eaýajûe còùk ö

Uò®Yú


2. @icú_òKû _\iaê ‘A’ Kûeû« ùjûAQò IWÿò@û bûhû_eò - QûWÿò Keò, fB, RûA ö3. Aa _âZýd\ßûeû baòhýZ Kûk òŸòðÁ ùjûAQò - LûAa ö4. IWÿò@û iað ûce _âùdûM ù\LôaûKê còùk ö ùZYê WKÖe KeêYû Ke Ke Kj«ò– ‘ieju KaòZûùe

IWÿò@û bûhûe Gjò iaê ùa÷gòÁý [ôaûeê iej_û\ Lû�ò IWÿò@û [ôùf Gaõ Zûue KaòZû IWÿò@ûbûhûùe fòLôZ ùjûA[ôfû ö’iej_û\u KaòZûùe òcÜcùZ IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý \gðûA \ò@û~ûAQò -

1. IWÿò@û bûhûùe @«òc @leùe gqò_ûZ ùjC[ôaûeê @ù^K iÚkùe ùgh Êe \úNðjêG ö ~[û -auû, awkûùe aûuþ, @`êUû, @cWÿû AZýû\ò ö gaeú KaòZûùe C�û g± @Qò ö

2. IWÿò@û @iûcû_òKû Kâòdûùe A I AY _âZýd jêG ö ~[û - LûAY, ùN òY, gaeúu KaòZûùe LûA,ù_ûjûe, _ejòZûe aýajûe ejòQò ö

3. i´§ _\ùe IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý ‘e’ _âZýd gaeúu KaòZûùe aýajéZ ö4. gaeúu KaòZûùe jó, ùZûjeò ùi, ùcûe _âbéZò iað ûce _âùdûM ù\Lû~ûG ö5. baòhýZ KûkKâòdûùe IWÿò@û bûhû _eò ‘Aa’ _âZýd ùfûWÿòa ö6. aw bûhûùe ZAkû g±e aýajûe ^ûjó ö IWÿò@ûùe ZAkû g± aýajûe KeòQ«ò ö ùZYê IWÿò@û

bûhûe Gjòiaê ùa÷gòÁý ejò[ôaûeê gaeú_ûu KaòZû IWÿò@ûùe ePòZ ùaûfò ò½òZ bûaùeKêjû~ûA_ûùe ö

KûjÜë _ûu KaòZûùe IWÿò@û bûhûe Êeì_ :1. IWÿò@û bûhûe Kê _âùdûM KûjÜë _ûu KaòZûùe ù\LôaûKê còùk ö2. IWÿò@û iað ûc KûjÜë _ûu KaòZû - Kjó, ùR, ùcû, ùZûjeò, Zê ö3. IWÿò@û bûhû _eò, ù\ûjûùe, @icû_òKû Kâòdû ‘A’ Kûeû« - ù\Lê ùjeò, Keò, fûA ö4. IWÿò@û bûhûe i¯cú aòbqòe aýaiûd @Qù« ö5. Keòa, ùfcò, `òUe, cûeòa, ù\fêñ, ÊùZfò _âbéZò IWÿò@û Kâòdûe aýajûe ù\Lû~ûG ö6. C@ûi, aûjûeò, KêWÿò@û, iûw, aû_êZ, jùi, @«ùe, gûgê, RYK, Nùe, gûkú, akò@û, Rê@û,

\û^, cìfò@û, ùKZê]ûk, _âbéZò @ù^K Lûù\ IWÿò@û g± KûjÜëu P~ðýûùe còùk öbûhû \éÁòùe P~ðýûMúZòKûe @ù^K MúZ ù~ IWÿò@û ùfûKu\ßûeû ePòZ GK[û ijRùe aûeò jêG ö

@ûùfûPK aûiêù\a iûjê g± aýûKeY bò�òùe @ûùfûP^û Keò Gjû _âcûY KeòaûKê ùPÁû KeòQ«ò ög± iõ_Kðùe C_ôùe @ù^K C\ûjeY \ò@û~ûAQò ö ùZùa @ûC ùKak òaðûPòZ ùa÷gòÁýKê

aòPûe Keû~ûC öiõLýûaûPK g± - P~ðýûMúZòKûcûû aýajéZ iõLýûaûPK g± ùjfû GK, GKê, GùK, \êA, \ê,

ù\û, ùa ò, Zò ò, ùP÷, Pûeò, _û�, Q@, @V, @ûV, ^@, \g, \gcú, aZòg, ùPøhVò _âbéZò _âûPúÎWÿò@ûùe c¤ aýajéZ ùjC[ôfû ö

iað ûc - P~ðýûMúZòKûMêWòKùe @]ôKûõg iað ûc IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ [ôfû I ùKùZK @û]ê òKIWÿò@û bûhûùe c¤ _âPkòZ @Qò ö ~[û -

_â[c _êeêh - @ûcûùiû (@ûù¸) jûCñ (cêñ) ùcûG, ùcû, ùcûe, ùcûje, ùcûeò, Zceò, cêKê cêKê ö\ßòZúd _êeêh - Zêc ùjñ, Zêù¸, ZA, Zê, ùZû, ùZûG, ùZûùe, ùZûjùe ùZûe, ùZûje ùZûjeò öZéZúd _êeêh - ùi, ùZûje, Zûjûe öi´§ aûPK - ù~, ~ûùje, ù~, G~ù~ ö

Uò®Yú


_âgÜ aûPK - GKû, Kû ùjùf (Kûjûùe)Kâòdû aòùgæhYûcôK - Zjò, G[ê, ~[û, Z[û, LAiû, ZAiû, ~ùa, ùZùa, KAùi, Kòõ_ò, KAi^ öKâòdûMV^ aò]ô - P~ðýûMúZòKûùe Kâòdûe aòbò Ü Kûkùe aýajéZ _âùZýd _âûPú^ IWÿò@û Kâòdûùe

c¤ aýajéZ ùjC[ôfû ö ~[û - òZý_âaéZ a�ðcû^ Kûkùe @ @A, @iò, iò, G[ô AZýû\ò @ZúZ Kûkùef, Af, Gf, @f, baòhýZ Kûkùe Bae, Aa, cò, @cò, Acò, @ êmûùe @j, @, jò, jê AZýû\ò@icû_òKû Kâòdûùe A, A@, @icû_òKû Kâòdûùe _ê eûaé�òùe A, B, ùQûA, ùQûA, ePò, @ù« @ù«Pûjûñù«, Pûjûñù« AZýû\ò Kûaý MV^ ùg÷kú i\égý ö

Kû@û Zeêae _� aò WûkP�k PûG _GV Kûk\òXÿ Keò@ cjûiêL _eòYûcfêA bYA Mêeê _êzò@û @RûYû

IWÿò@û eì_û«eKûdû Zeêae _û� WûkP�k Pòù� _AõV Kûk ö\éXÿ KeòY cjûiêL _eòcûYfêA bYA Mêeê _êzòY RûY öP~ðýûMúZòKûe bûhû iõ_Kðùe @¤û_K _VûYò _…^ûdK KjòQ«ò - bûhû \éÁòeê P~ðýûMúZòKûMêWòKùe

ajê IWÿò@û g±e _eòPd còkòùf ùi ZûjûKê ùKak IWÿò@û bûhû @û\ò eì_ Kjòaû VòKþ ùja ^ûjó öP~ðýMúZòKû G_eò GK bûhûùe ùfLû ùjûAQò ~ûjûKê _ìaðLŠe @_bâõg bûhû Kjòùf Pkòa ö GjòbûhûKê _ea�ðú Kûkùe @ûiûcú, awkû, ùc÷[ôkú, jò¦ú _âbéZò bûhûe C\þba ùjûA[ôfû ö ùZYê P~ðýûMúZòKûiõ_Kðùe ùKøYiò @û�kòK bûa^û icúPú^ êùjñ, ùZùa Gjò bûhû GK bûhû aòKûg Kûke bûhû G[ôùeiù¦je @aKûg ^ûjó ö ~ûjû `kùe icûùfûPKcûù^ cZ \ò@«ò ù~ \gc gZû±ú ùakKê _âû«úd bûhûiûjòZýK eì_ _eòMâjY KeòaûKê ilc ùjûA[ôfû ö ùZYê IWÿò@û bûhû c¤ ÊûZªý cŠòZ ùjaûKê ùagòicd fûMò ^ [ôfû ö

i§ûbûhûP~ðýûMû^ I ù\ûjûùe aû P~ðýûMúZòKûMêWòKùe ù~Cñ bûhûe aýajûe Keû~ûAQò i§ûbûhû aû

@ûbò_âûdòK bûhû ùaûfò Kêjû~ûG ö GjûKê Vûe bûhûbûùa ùaûfò c¤ @ûùfûPKcûù^ @bòjòZ Ke«ò öVûe aû iùuZ cû¤cùe @bòkhòZ bûaKê _âKûg Keòaûe eúZòiò¡ Kaòue i§ûbûhûKê jó @ûe¸ ùjûA[ôùfaò _ea�ðúKûkú^ IWÿò@û bûhû iûjòZýùe Gjû aòùgh _âbûa flý Keû~ûG ö Gjò _âbûa ^û[ iûjòZý,iûekû iûjòZý I _�iLû iûjòZýùe aòùgheìù_ _eòflòZ ö @ûc ù\gùe ùaûjêcûûe bûhûKê ‘Vûebûhû’ ùaûfò Kêjû~ûG ö IWÿògûùe Gjò bûhû ùagþ ùfûK_âòd ö ‘P~ðýûMúZòKû’e GA bûhû iµKðùe ajêaò\ßû^ cZaýq Keò ~ûAQ«ò ö je_âiû\ gûÈúu cZùe - ‘i§ûbûhûdcûù^ @ûùfû ]ûeò bûhû, KZK@ûùfûK, KZK @§ûee bûhû ö’ KòQò aêSû_ùW _êYò KòQò aêSû_ùW ûjó ö aò dùZûh b…ûPû~ðý ù\ûjûùeiò¡ Kaòu aýajéZ GA bûhû iµKðùe Kj«ò - “They wrote in a language which was desig-nated by them as the Sandhyabhasa by the twilight language, meaning thereby thatthe contents may be explained either by the light of the day or by the drakness of thenight _ŠòZ aò]ê ùgLe gûÈúu cZùe Gjû ùjCQò iûùuZòK bûhû aû CùŸgýcìkK bûhû ö ùi GjûKê

Uò®Yú


i§ûbûhû ^Kjò ‘i§ûbûhû’ ùaûfò CùfäL KeòQ«ò ö ùi Kj«ò ù~Cñiaê ù_û[ôùe i§ûbûhû ùaûfò CùfäL@Qò Zûjû fò_òKûeu _âcû\ ö WKÖe _âùaû]P¦â aûMþRú GA cZe ic[ðK ö ùZùa iûcMâòK bûùaaòPûeKùf P~ðýûMúZòKûe bûhû \ßò@[ðùaû]K ö ùMûUòG aûjý @^ýUò eêjý ö Gjû i§û @bò_âûd ö‘i§û’e @[ð ùjCQò ù~ûWÿòaû ö Gjò bûhûe eP^ûùe \êA \êAUò @[ð ù~û^ ~ûAQò ö _â[cUò ijR,iek I @ûleòK, \ßòZúdUò òMìXÿ, Zû�ßòK I \ûgð òK ö Gbòbkò \êAUò @[ð ~êq eP^û _ûAñ aýajéZbûhûKê ‘i§û bûhû’ Kjòaû @ù~øqòK êùjñ ö _êYò G i§ò ùjaûe aû ]§ò ùjaûe bûhû ö GjûKê aêSòaû_ûAñ _ûVK i§ò ùjC[ôaûeê aû KieZ Keê[ôaûeê Gjûe G_eò ^ûcKeY c¤ @ù~øqòK êùjñ ö

ùKùZûUò P~ðýûMúZòùe i§ûaP^ I i§û bûhû ùaûfò c¤ CùfäL @Qò ö 3 ^é P~ðýûùe @ù^KMúZòKûùe iò¡ MúZòKûecûù^ CùfæL KeòQ«ò ö i\þMêeê jó ùKak _âû¬kbûùa Gjûe @[ð aêSûAaûKêic[ð ö P~ðýûùe G_eò ùKùZK iû]ûeY g± c¤ @Qò ~ûjûe aògòÁbûa Mêjý [ûG ö C_~êq MêeêaýZòeùK Zûjû aêSòaû i¸a êùjñ ö ùi[ô_ûAñ i\þMêeê jó ZûªòK iû]^ûùe iìlàZ�ß _â\gð Keòaû òcù«_[_â\gðK ùaûfò @bòjòZ ùjûAQ«ò @ù^K P~ðýûùe ö ~[û -

fêA_û ùfLòQ«ò - ‘fêA bYA Mêeê _êzò@ i\þMêeê _êQò’ öK´kûé_û\ ùfLôQ«ò - ‘aûj, Zê Kûckò i\þMêeê _êQò’ öbìiKê_û ùfLòQ«ò - ‘i\þMêeê ùaùj Kejû ùi òAk’ öG[ôeê @a]ûeòZ ù~ i§û bûhû GA @�ke bûhû êùjñ Gjû GK iò¡ iû]K ùMûÂúu _âa�òðZ

Z�ß òÂ, @bò_âûdòK bûhû ö ùZYê G[ôùe aòbqò _âû«úd bûhûe Êeì_ _âKûg _ûAaû @ù^K icdùei¸a ùjûAQò ö G_eò bûhû ùKak Mêjý iû]^ûe iûeZ�ße _âKûg òcò� CŸòÁ ö P~ðýûMúZòKûùeiõKkòZ ùKùZK aògòÁ MúZòKûe KòQò ùfûK_âòd aõgKê GVûùe C¡ûe Keû~ûA Zû’e \ßò[ðùaû]K bûaKê_âKûg Keòaû ~[û[ð cù^jêG ö(K) KêKeú_ûu P~ðýû, iõLýû - 2

‘\òaiA ajêWÿú KûXÿA Wùe bû@eûZò CAñùf Kûceê ~û@ ö’Gjûe aûjý @[ð ùjfû ùaûjìUò iûeû\ò _eògâc Kùe, bûZ eûù§ ö eûZò ùjùf Kûceê òÉûe

_ûG ö cûZâ Mêjý @[ð ùjfû - Pò� RûMâZ [ôùf A¦âòdMêWòK iùPZ^ eêj«ò ö GA A¦òâd iùPZ^ @aiÚûùjCQò \òai ö Pò� iê ùjùf A¦âòdcûù^ òù½Á I òÃâòd ùjûA_W«ò ö Pò�e G_eò @aiÚûKê eûZòKêjû~ûG ö Pò� RûMâZ ejòùf \ò ùe GA iõiûeùe iéÁò jêG, cûZâ eûZò ùjùf @[ðûZþ Pò� iê ùjùf_eògê¡ @a]ìZòKû Kûceê ~ûG, @[ðûZþ iõiûee iéÁò i¸a jêG ^ûjó ö(L) KûjÜë _ûu P~ðýû, iõLýû - 11

‘cûeò@û gûgê ^Y¦ Nùe gûkúcû@û cûeò@û Kûjê bAf Kûaûfú ö’Gjûe aûjý @[ð ùjfû Nùe gûgì, ^Y¦, gûkú cû@ûKê cûeò KûjÜë Kû_ûkòK ùjùf, cûZâ Mêjý

@[ðùe gûgì (gßûi), ^Y¦ (@û^¦\ûdú A¦òâdû\ò) gûkú òüùgh, cû@û cûdû @[ðûZþ @û^¦\ûdú A¦âòdKêòüùghKeò aû \c^ Keò I cûdûKê Qò Ü Keò KûjÜë Kû_ûkòK aû i Üýûiú ùjùf ö

_êYò G_eò ùKùZK P~ðýû @Qò ~ûjû @gæòkZûùe Mêjý @[ð ù\A _âKUòZ jêG ö ùZYê i§û aû@bò_âûdòK bûhû G ùlZâùe C_~êq ùaûfò Kjòaû CPòZ cù^jêG ö G_eò ùKùZK g± @Q«ò ~ûjûaûjýZü @gæòk cù^ ùjùf aò MêjýZü Zû�ßòKbûa iìPû«ò ö Gjû iûùuZòK g± eìù_ MâjYúd jêG ö‘ijRò@û iò¡ KaòMY @_bâõg bûhûùe Cq i§ûbûhû _âùdûMùe ù~Cñ _eµeû iéÁò KeòMùf, _ea�ðú

Uò®Yú


Kûkùe Gjû Mêeêgòhý _eµeûùe bûeZe _âûd _âûù\gòK bûhûùe _âa�òðZ ùjûA[ôaûe RYû~ûG ö jò¦úiûjòZýùe Kaúe, iêe\ûiu bR^ùe, awkûe aûCfMû^ùe, IWÿò@û _�iLûu bR^ùe G ùg÷kúaò ýûiaýû_Keìù_ _â~êq ùjûA@Qò ö _�iLû Zûue @ êMûcúcûûe ùKùZK òŸòðÁ eP^ûùe iò¡Kaòui§ûbûhûùe ‘aòhc i§ò’ ~êq ùg÷kú MéjúZ ùjûA@Qò ö i§ûbûhû ~[û[ðùe GK @ûbòPûeòK, @bòi§òcìkKaû J_PûeòK bûhû ö’ (1) IWÿò@û bûhûùe Gjò_eò @bòi§òcìkK aû @ûbò_âûdòK bûa iìPûC[ôaû MúZòKûùKùZûUòe _õqòKê GVûùe C\ûjeY bûùa MâjY Keû~ûA_ûùe ö ~[û–(K) KûfòùeYê cjûa§ iìRù^ ùjû aûfòùeYê cjûa§

ù\ûcêjûñ i_ðKê bd ^ KeòY ùaw PùXÿ MR K§ ö@Šòeû jõi ù~ Wòù´K _ûeòQò, Zû’ cù¤ ù~ûWÿòG Qê@û@ûWÿKùe Rk, @ûWÿùK @^k ù\Lôùjfò @Pûbê@û ö

(L) CRûYò ùLkêQò ùfûUYò _ûeû@Vû KûVò _ò¬eûùe ^ _ùWÿ ]eû ö

(M) aûAc^ ùjû, aiò jõiKê ùLkûjõi CWÿòMùf aêWÿòa ùbkû öù_ûLeú ùMûUòK Pûeò PCeiWò _ûeòMfû @Šòeû jõi öGA_eò bûùa ù\LôaûKê Mùf P~ðýûMû^ I ù\ûjûe bûhû ijòZ IWÿò@û bûhûe iµKð I ù~ûMiìZâ

òjòZ ö bûMaZ _âû]û^ý ùjZê P~ðýûMúZòKûMêWòK _ea�ðú Z�ß - ò~ðýûi]cðú ù~ûMcûMðú bqòMúZòKû Z[ûgì ýiû]Ku iû]^û MúZò C_ùe @_âZòjZ _âbûa _KûA_ûeòQ«ò ö

@_bâõg iûjòZýe @û\ý SfK “P~ðýûMúZòKû”IWÿò@û bûhû I iûjòZýe Cna I Cù àh _ìaðeê _âûd i¯c gZû±úeê Zâùdû\g gZû±ú c¤ùe

@_bâõg bûhû I iûjòZýe Cù àh NUò[ôfû ö Gjò icdùe ùfûKK[ôZ bûhû [ôfû @_bâõg ö aûÉaùeâý bûeZúd @û~ðý bûhûe _âiìZò-Méj [ôfû _âûKéZ-@_bâõg bûhû ö IWÿògûùe Gjò bûhûe Cù àh NUòfû_âûd i¯c gZû±úeê Gaõ G[ôùe ePòZ ùjfû P~ðýû_\ aû P~ðýûMúZòKû ö Gjû[ôfû 84 RY ùaø¡iò¡ûPû~ðýu iû]^ûe iûeÊZ @ûùfLý ö

bûhûZû�ßòK @¤dêê RYû~ûG - Gjò _ìaðú-cûM]ú @_âbõg bûhûeê IWÿò@û, awkû, @ûiûcú Iùc÷[ôkú bûhûe Cna NUò[ôfû ö ùZYê G icÉ bûhûbûhú _ŠòZcûù^ GjûKê òR òR bûhûe @û\òiûjòZýKéZò bûùa MâjY Keò[û«ò ö G \òMùe iaðcû^ý MùahK ùjCQ«ò cjûcùjû_û¤ûd je_âiû\gûÈú, ùi GjûKê ù^_ûk \eaûeeê @ûYò 1916 ciòjûùe ùaø¡Mû^ I ù\ûjû ^ûcùe GK Mâ Ú_âKûg^ Kùf ö GjûKê ùi @_bâõg bûhû ùaûfò Kjò[ôùf ö Gjû ijòZ Gjûe _â[c ^ûcKeYKeò[ôùf - “jRûe azùeeþ _êeû^û aûwfû bûhd ùaø¡Mû^ I ù\ûjû ö” gûÈú cjûgd ùKøYiò_âKûe HZòjûiòK _âûcûYòKZû ^ \gðûA Gjûe bûhûKê _âûPú^ awkû I P~ðýûKûecûûê awúd ùaûfò@bòjòZ Keò[ôùf ö Zûue GZû\ég cZKê Wü iê úZò Kêcûe PûUûRðú, aò dùZûh b…ûPû~ðý, _âùaû]P¦â aûMþPú, c^ú¦â ùcûj^ aiê _âcêL awúd @ûùfûPKcûù^ MâjY KeòùÂ[ôùf ö @_e_lùe@ûiûce aòe�ô Kêcûe bìdûñ, aûYúKY× KûKZò, ùjc aWê@û, Wòù´gße òùdûM _âcêL _ŠòZMY GjûKê@ûiûcú bûhûùe @û\ò iõùKZ ùaûfò _âcûYòZ KeòaûKê ùPÁû Kùf ö ùijò_eò eûjêk iûõKéZûd^,

Uò®Yú


_gêðeûc PZêùað\ú, C\d ^ûeûdY ùZ�ßûeò Gjûe bûhûKê jò¦ú I RdKû« cògâ ùc÷[ôkú ùaûfò ~êqòC_iÚû_^ Kùf ö IWÿògûe Wü KeêYûKe Ke, @û�ðafäb cjû«ò, ùMû_ûk P¦â _âjeûR, _ŠòZ aò ûdKcògâ, jùeKé¾ cjZûa, Wü LùMgße cjû_ûZâ _âcêL MùahKMY ajê ~êqò ù\A Gjûe bûhûKê IWÿò@ûI Gjûe ùfLKcûûê IWÿògûe @]ôKûeú ùaûfò _âcûY KeòQ«ò ö ùZùa Gjûe _òZéZß ùÂ aòaû\_eòù_âlúùe Wü cjû_ûZâu cZ GVûùe C¡ûe ù~ûMý ö Zûu cZùe - “jRûe ahð Zùk @û]ê òKùbøùMûkòK iúcûùeLûe ù~ PòjÜ ^[ôfû Gaõ GK aéj�e bûa bìcòùe awûkú, aòjûeú, @ûiûcú IIWÿò@ûcûù^ GK @«ew Rúa^ ~û_^ Keê[ôùf, Zûjû @ûRòe @bòcû^ MâÉ MùahK cûùk cû òùâûKê bêfò ~ûAQò ö” (cjû_ûZâ, LùMgße, P~ðýûMúZòKû, 3d - _éÂû : 10) @ êeì_ ~êqò C_iÚû_^KeòQ«ò icûùfûPK iêùe¦â cjû«ò ö Zûu cZùe “ù~ùZ\ìe i¸a, ù~Cñ cûM]ú @_âbõgeê IWÿò@û,awkû. @icúdûñ I ùc÷[ôkú bûhûcû^ C_ô Ü ùjûAQò ö P~ðýû_\e bûhû, i¸aZü ùijò _âZÜcûM]ú@_bâõge aòbûR^ Kûke bûhû ö” (IWÿò@û iûjòZý @û\ò_að - _éÂû 43) C_ùeûq @ûùfûP^û_eòù_âlúùe Kêjû~A_ûùe P~ðýûMúZòKûe _òZébìcò bûùa icMâ _ìaðû�k bìLŠKê MâjY Keòùâû ijòZ@_bâõg bûhûKê Gjûe bûhû eìù_ MâjY Keòù\aû jó ùja iZýe Lêaþ òKUa�ðú öP~ðýûMúZòKûe bûhû :(1) g±ûakú :(K) Z›c :

Zeêae, Kûk, _�, Mêeê, gòhý, iêL\êüL, C\K, Rk, K‰ð, KêŠk, bêRw, Mòeòae, @ûKûg,òaûi, ^¦ò ú, a^, eaò, ggò, ^Me, PeY, ba, Rk]ô, aò¦ê, \êRð , ùa÷eú AZýû\ò ö

(L) Z\þba :Kûdû > Kû@û, Pòù� > PûG, _âaòÂ > _AVû, \éXÿ > \òXÿ, cjûiêL > cjûiê@, iKk > i@k,

_eúlû > _òeòz, PZâ > Pû¦, iZý > iZ, _aðZ > _ûaZ, ùMûPe > ùMû@e, _\à > _\êc, jùÉ >jûù[, iûMe > iû@e AZýû\ò ö(M) Êe]ß òe aýZòKâc :

@ > @û = jeòY > jeòYû, gae > gaeû@ > A = \gc > \gcò@ > G = Mfû > ùMfûC > I = QêAñ > ùQûAC > A = eêiA > eòiAA > @ = a§A > aû§@H + @eA = ùa÷eò > aAeò .... A\ýû\ò ö

(N) aý¬^ ]ß òe _eòa�ð :_âûKéZ bûhûùe ‘g’ I ‘h’ iÚû^ùe ‘i’ aýajûe ùjûA[ûG ö G[ôùe Gjûe aýajûe ùjûAQò ö

G_eòKò ùKùZK _\ùe ‘g’, ‘h’e aýajûe ùjûA[ôaûe ù\Lû~ûG ö‘i’e aýajûe : gì ý > iê , _ûg > _ûi, \òg > \òi, cìhû > cìiû^ > Y = MM^ > M@Y, eZ^ > e@Y, eR^ú > e@Yò, ùa ò > ùaYò, bêa^ > bê@Y^ > f = ùÂ > fûA, ù^cò > ùfcòL > j = gòLe > iòje, cêL > cêjñ, cjûiêL > cjûiê@

Uò®Yú


~ > R = ù~ûMú > ùRûA, Kû~ðý > KûR, ~ûG > ~ûA_ > a = eì_ > eêa, K_ûkû > KûaûkúZ > [ = jûZ > jû[\ > a = ùQ\A > ùQaA... AZýû\ò ö

@ù~ûMûZàK a‰ð :ò½ò� > òPòZ, @ûù¸ > @ûcþùj, ù_âùc > ù_ùcjò, céYûk > ùcûfûY, @ùKæùi > @Kòùkùi ö

iað ûc :_â[c _êeêh : @ûcùj, @ûcþùj, ùcûG, ùcû, ùcûe, cKêñ ö\ßòZúd _êeêh : Zêcþùj, Zêù¸, ZA, Zê, ùZû, ùZûG, ùZûùeZéZúd _êeêh : ùi, ùZûùjei´§ aûPK : ù~û, ~ûùje ù~, ù~ù~_âgÜaûPK : ùKû, Kûùjùe

Kâòdû aòùghYûZàK :Zêjò, G[ê, ~[û - Z[û, ~Aiû - ZAiû, ~ùa, Zùa, KAùi, KAi^ ö

KâòdûMV^ aò]ô :(1) òZý _âaé�ò a�ðcû^ Kûkùe : @A, «ò, @«ò ö(2) a�ðcû^ Kûkùe - @, @A, @iò, iò, G, [ô ö(3) @ZúZ Kûkùe - f, Af, @f, Gf ö(4) baòhýZ Kûkùe - Aae, Aa, cò, @cò, Acò ö(5) @ êmûiìPK _\ - @, @j, jò, jê ö(6) @icû_òKû Kâòdû - A, A@ ö

aòbqòe _âùdûM :_â[cû aòbqò : ‘G’ _âZýd (@kòGñ, ùZùZ)\ßòZúdû aòbqò : Kê, «, Gñ, ùeñ (_ûGñ, ùcûKê, ùZûùjùeñ)ZéZúdû aòbqò : Gñ (ùiûù ñ, cZòGñ)_�cú aòbqò : jêñ (ùL_jêñ)hÂú aòbqò : e, jò, K (jeòYûe, Zûjûeò)i¯cú aòbqò : G, jó, ùZñ, Z (Nùe, _úùV, eù[)iù´û]^ _\ : ùfû, jûùfû, ùe, @ûùfû

eì_K, _âZúK I C_cûe aýajûe :P~ðýûKûecûù^ aòbò Ü _gê_lú, RúaR«êuê ùicûû MúZòKûMêWòKùe eì_K, _âZúK I C_cû

Q¦ùe aýajûe KeòQ«ò ö ~[û - cdêe, ak\, MûB, jeòY, jeòYú, bêRw, ùaw, gûMê@û, gò@ûk,c�jÉú, jÉò û, jõi, cìhû, KûC, KêKêe, Kê úe, KAñP AZýû\ò ö_âKéZò iõ_KðòZ g±ûakú :

aél, Wûk, _Ze, `êf, `k, _aðZ, Mòeò, ^\ú, icê\â, Rk, ~cê û, eûZò, cKþKû, K_û, ZAfû,aûCñg, _\ê@ñ, Mê¬eû, iùeûae, eR^ú, MM^, Kckò ú, aûWÿò, Zeê, ùZ«êkò @û\ò g± ö

GK, \êA, ùa ò, Zò ò, ùPø, Pûeò, _�, QXÿ, @ûV, \g, \ßû\g, PChVú, \gcú AZýû\ò ö

Uò®Yú


iûcûRòK Éee RûZò I ê^ûeú iõ_KòðZ g± :ù~ûMú - ù~ûMò ú gûgê, gßgêe, ^Y¦, gûkú, aò\êR^gê‹ò - gê‹ò ú Kêkò R^, Kûf, L�, ùPûeùWû´ - ùWû´ú ùaûjê, KêYò@û, NeYú, cû@û AZýû\ò ögae - gaeú

_âûPú^ g±ûakúe _âùdûM :@Ai (Giû, G_eò), @Kòùkùiñ (ùKæùg), @\bê@ (@\bêZ), @§ûe, @ûAf, @ûPûùe (_¡Zò),

@ûaA (@ûiA), @ûùfû, A¦ò (A¦âòd), C@ûeò (C_Kûeú), C@ûi (C\ûi), CGfû (CAñfû), C_ûWÿò,C¹Z (C à�), GùKfò (GùKfû) KAi ò (ùKi^), KAiû (Kò_eò), KAfû (Kfû), KYþYjûe (K‰ð]ûe),K_ûiê (K_û), Kû@ (Kûdû), Kû Ú, Kò@ (Keò), KêWÿò@û, ùKûWÿò (ùKûWÿòG), ùK (KòG), LY (lY), M@Y(MM^), MòaZ (Mâúaûùe), MêjûWÿú (Mêjûeú), ùMfû (Mfû), ùMû@e (ùMûae), Nò ò (ùN ò), ùNYòfò(ùN òfò), PC (Pûeò), Pò@ (Pò�), ùP@^ (ùPZ^), QWÿ (Q’), Qò ûkú (PŠûkú), ùQaA (ùQ\A),ùRùZA (ù~ùZ jó) VûKêe, Wûe (Wûk), Zûùje (Zûjûe), ZêUA, Zêùfû, \òaò (ù\aò), ù\LA, ]eò@(]eò), _êzA, _Wÿò@û, aêSA, ùcøkòf (cCŸòfû), e@Yò (eR^ú), iû\ (gaþ\), ùiR (ùg~) AZýû\ò ö

Giaê \éÁòeê P~ðýûMúZòKûe bûhû _âûPú^ IWÿò@û bûhûe òKUZe ùaûfò _âcûYòZ ùjûA[ûG ö \gcgZû±ú ùakKê IWÿò@û bûhû iûjòZý eP^û _ûAñ ù~ C_~êq ùjfûYò - Zûjû G[ôeê _âcûYòZ ùjûA[ûG ö

iûekû cjûbûeZ bûhû_�\g gZû±úùe iûekû \ûi Zûue cjû þ Mâ Ú cjûbûeZ, PŠú_êeûY I aòfuû eûcûdY eP^û

Keò IWÿò@û bûhûùe akòÂ I icé¡ iûjòZý iéÁò Keò[ôùf ö Wü aõgú]e cjû«ò cZ Gjò _âiwùe ùagþ_âYò]û^ý ù~ûMý - “iûekû \ûiu bûhû jó ~[û[ð IWÿò@û bûhû ö ùiùZùakKê Gjò bûhû _ì‰ð aòKgòZ@aiÚû _âû¯ ùjûA iûeòfûYò I iûekû iûjòZý ùi bûhûe _eò_êÁò iû]^ Keò@Qò ö” iûekû \ûi cjûbûeZec¤ _aðùe gâúKé¾u iû¦ú_^ú Ehòu òKUùe aò\ýûgòlû _âiwùe ùi icde _âPkòZ bûhû I fò_òicìje ^ûc CùfäL Keòaû ijòZ IWÿò@û bûhû I fò_òe ^ûùcûùfäL KeòQ«ò ö

“IWÿò@û ùZfwú ù~ ^ûùMeú \LôYúK^ûCR @ûjeY MCWÿú @ûPKâûdYú öaòe�ô eûcjûUú cjûbûLûWûjûk ùafûk @û\ò ù~ùZ _�cùeLû\LôYû c¦e Kûùceò bûe[ôbûhû Cù\g ù~ KùkR gâú_Zò ö”~[û[ðùe iûekû \ûi ùjCQ«ò IWÿò@û bûhûKê iûjòZýK bûhûe ÊúKéZò ù\aûe _â[c iâÁû ö ~òG

òRe iûjòZýKéZò MêWòKê iû]ûeY R^Zûe K[ôZ bûhûùe eP^û Keò IWÿò@û bûhûe @iàòZûKê aXÿûAaû\òMùe GK Kâû«òKûeú iâÁûe _eòPd ù\AQ«ò ö G _âiwùe Wü Ké¾ P¦â _â]ûû cZ ùagþ ÊûMZù~ûMý ö Zûu bûhûùe “IWÿò@û RûZúd Rúa^Kê iõMVòZ, iê\éXÿ I Êûbòcû^ú Keòaû ùlZâùe eûRûK_òùk¦â ù\au bìcòKû ~ûjû, bûhû I iûjòZýKê icé¡, c~ðýû\ûa« I ùiøKêcû~ðý _â\û^ Keòaû ùlZâùeiûekû \ûiu bìcòKû [ôfû VòKþ ùiA@û ö RùY [ôùf ù\ge eûRû, @^ý RùY [ôùf bûhûe eûRû ö”

Uò®Yú


(1) _âûPú^ g±ûakúe _âùdûM :@Mû\ (@Mû]), @Vûgò, @^còZ (@ òcò�), @^~ðû_ (@_~ðýû¯), @^ýûKûe (@YûKûe), @_Qeú

(@_ieú), @_QûZò (@_LýûZò), @_âû] (@_eû]), @aòùhK (@bòùhK), @còd, @ûùuûe (@uêe),@ûù�ûc^ (@ûPc^), @ûùeK, @ûhý, (@ûdêh), Aie (Bgße), CZ_Zò (C_ô�ò), IXÿYò (IXÿò@ûYú),KAaâZú (ùK÷a�ð), KCWÿò, KUûk, K_Uò (ùKø_^), KùÂûe, (KùVûe), Kûùc^ú (Kûcò ú), ùKûA«û(Kê«ú), ùKûùae (Kêùae), MûùdYú (Mû^), Mê@ûYò (Mêjûk), Mêjûeò (ù\gR), NeYú, Qdk (Qaòk),Rû àbú (RûjÜaú), Vûa (ù\gR), WûùKYú, ZêÉò (ÉêZò), [´úbìZ (É¸úbìZ), \A^ (ù\÷ ý), \ûùeYú(\ûeû), \êZò@, âe (^Me), ^ûjû (^ûZ), _Qòc (_½òc), _ûeêg (_ûgßð), _ûùegße (_eûge),ù_ûLZò (ù\gR), ù_ûZû, ù_ûùd (_êZâ), _âiêeûc (_gêðeûc), ù_âûjòZ (_êùeûjòZ), aiâ (aÈ), ùabûe(aýajûe), ù~ûMûWÿ, icKQê (icKl) AZýû\ò ö(2) @ûkuûeòK cù^ûjûeú g± aòba :

RMùZY RòZû, @ ò~ðû_ ùfL^, RMR^ - ùcûjò ú, \êeû_\ KÁ, òKku ògû_Zò, ZâòcêLú Mbû,Vò@ûVûYò, @ûŠê@ûYò _ûYò, _Qò@ûYò @ûU, fj fj Ròjßû, Uj Uj ji, eUcU eY, Mj Mj ji, ]ôKò ]ôKò^ûa, fkòZ bîfZû Kò Kûcù\ae ] ê, Zòk`êf _Uû«e Ke«ò cêjñ @aû, Rùk ù~i^K KâúWÿ«ò eûRjõi_«ò, ùjiò eìù_ K^ýû PûfA jõiMúZò, iêMù§ c]êKe a¦ú, @ûKê�ôZ PòKêe Kaeú, _\ûNûùZ Kµcû^ùjfû aiê§eú, WòKò WòKò Wéê, Kkak ^û\, Ne Ne ]ß ò AZýû\ò ö(3) aòbqò _âZýd :aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû V, G (eûRûG) V, G (ùKøeùa)2dû V, KA (_êZâKA) uê (ùfûKuê)

- KêA (cêKA) - uê (_âûiòuò)- Kê (eûRûKê) - «ò (_êZâ«ò)- « (aýûi«)

3dû G (iò¦êùe), Gaõ (Kûùcõ)GY (KùeY), ùd (lê]ûùd)ùdY (Pò«ûùdY), ùeY (_û\ùeY)

4[ðú Kê (ù\ûjòZûKê), KêAõ (aòbúhY KêAõ),Kò (Mû§ûeúKò), G (ù\ùa)

5cú C (@iêeKêkê), Cõ (gg]eêõ) -u (MêeêRû)- ueò (_Zò_ZÜú Keò)

6Âú - (i\û^¦e), eò (ùZûjeò)u (Ehòu), ue (Ehòue)

7cú - A (ùd[ô), Aõ (iCeûÁâAõ)- G (MMù^), ùd (P¦âbûMûùd)- GY (@ûKûùgY), ùdY (ibûùdY)- ùe (bìcòùe), ùZ (iõMùZ)

iù´û]^ -ùe, fû, jû

Uò®Yú


_âZýde aýajûe :GKaP^ iìPK _âZýd : G (_êeêùh, ùMûUûG, ù\ûjòZûG)

- ùd (ùMûUûùd, aûUòùd)- K (\ò K)- ùK (aûUòùK)

ajêaP^ iìPK _âZýd :cû^ (Gcû^), cûù^ (Gcûù^), ~ûK (iõiûe~ûK), MêWÿòùd (`êf MêWÿòùd), MY (eûRûMY),

cûk (ùcNcûk) öÈú _âZýd :

A (_û_òÁú), Yú (IWÿYú), @ûYú (VûKêeûYú), GYú (\ûùeYú), CYú (PŠûfêYú), AKû (b\òâKû),B@ûYú (cKðUû@ûYú) AZýû\ò öiað ûc _\e aýajûe :

_â[c _êeêh : cêñ, cêjó, ùcû, ùcûje, ùcûùjû, ùcûje, @û¸, @ûù¸, @û¸« ö\ßòZúd _êeêh : Zê, Zêjò, ùZû, ùZûj, ùZûùjû, Zê , Zêù¸, Zêù¸cûù^ öZéZúd _êeêh : ùi, ùijò, ùijê, ùicûù^ ö

òùŸðgK _\ : \ìe - ZûjûòKU - G, ùd, Gjû, ùdjû, ù~jê

i´§aûPK _\ : ~û, ~ûjû, ù~, ù~jê_âgÜaûPK g± : ùK, ùKjò, ùKjê@ûZàaûPK _\ : @ûù_, @û_YûiõLýûeì_K _\ : \êùjñ, Cbùd ö@aýd _\e aýajûe : Kòi, _òi, Zòi, G þùj, ~ûaZ, ZûaZ, ù~aY, ùKaY, _êYò, f, jòõ,

^û, Z, ù~, Kò û, òKò ö]ûZêe aýajûe :(1) Z›c ]ûZê : @Rðþ, Kµþ, LŠþ, ùLkþ, M¬, Mcþ, Mkþ, Pkþ, R_þ, _ûeþ, `kþ, a¦þ, bMþ ö(2) @¡ð-Z›c ]ûZê : @eRþ, ]õiþ, aeMþ, cìeêQ ö(3) Z\þba ]ûZê : @Qþ, Kjþ, Kû, MXÿþ, Phþ, ù\, ù\Lþ, _Xÿþ, _Wþ, @Uþ, ùaûfþ, cûMþ, cûRþ, eLþ ö(4) ùa÷ù\gòK ]ûZê : Zò@ûe_âûPú^ IWÿò@û M\ýe SfK :

iûekû \ûiu ‘PŠú _êeûY’ùe a‰òðZ cjòhûiêee A¦âu òKUKê ù_âeòZ _Zâ (@ûmû _ZòâKû) _âûPúÎWÿò@û M\ýe GK @bâû« ^cê û ö \éÁû« Êeì_ :

“C�e \lòY _ìað _½òc PZê\ðg bêaù^ aâjàõlZòâ aiýgêKâû\òZý \ûùâ ùda ö \iùfûKuê Ceif öaâjàõ ùfûKuê iÚû_^ Pûe ö iZý gêecû^ cŸð ö@ce ùfûKKê ]ûWÿò PWÿK ö ^ûMùfûKuê MeêWÿûi^ öbìZ baòi aâZcû^ ö” (@ûmû_ZâòKû)

Uò®Yú


C_ùeûq M\ýûõgeê _âûPú^ IWÿò@û M\ýùg÷kúe _eòPd còkòaû ijòZ iâÁûe ùcøkòK aûKýeúZòe_eòPd ckò[ûG ö

iûekû\ûi jó iað_â[ùc iûjòZý bòZùe IWÿò@û bûhûe ÊûZªZûKê aò]ôiò¡ Keò[ôùf ö ùfûK_âPkòZ bûhûùe _eòPòZ iÚû òK bìùMûke iúcû bòZùe, ù\÷aú PeòZâcûûê cûâúd @[ðûZþ G ]ìkò cûUòecYòh bûaùe, ùicûûe cê K[û - icûRe K[û - Rúa^ RúaòKûe K[ûKê @Zò cù^ûec bwúùe,Êz¦ eúZòùe @ûc @ûMùe C_iÚû_^ Keò - RùY ~gÊú KkûKûee bìcòKû òaðûj KeòMùf AZòjûi_éÂûùe ö

iûekû iûjòZýùe aýajéZ bûhûe Êeì_iûekû \ûiu bûhû jó ~[û[ð IWÿò@û bûhû ö ùi bûhû ZZþKûkú^ IWÿògûe K[ôZ Mâûcýbûhû ö

ùiùZùakKê Gjò bûhû _ì‰ð aòKgòZ @aiÚûùe _âû¯ ùjûAiûeòfûYò I iûekû iûjòZý ùi bûhûe _eò_êÁiû]^ Keò@Qò ö ‘@ceùKûh’, ‘gògêùa\’ I ‘Kkiû PCZògû’ _âbéZò ùKùZK cìk eP^û I ùKùZKIWÿò@û gòkûfò_òKê QûWÿòù\ùf iûekû cjûbûeZ _ìaðeê ùi_eò KòQò Mâ Ú còùk ûjó, ù~Cñ[ôùe Kò @ûù¸cûùÎWÿò@û bûhûe i¹ê ÜZ aòKûge _eòPd _ûA[ûCñ ö iûekû cjûbûeZe g± i¸ûe _âZò \éÁò_ûZ Kùf@ûù¸cûù^ Z}ûkú^ IWÿò@û bûhûe aýû_KZû I ùfûK_âòdZû K[û @ÊúKûe Keò_ûeòaû ^ûjó ö G _âKûeicé¡ògûkú bûhûe @ûaòbðûa _ìaðeê IWÿò@û bûhûùe @ù^K Mâ Ú [ôaûe @ êcZò ùjûA[ûG Kò«ê ùiiaêaòÉéZòe _e\û Zùk ùKCñVò fêPò~ûAPò, Zûjû Kjò ùja ^ûjòñ ö

a�ðcû^ IWÿògûe _êe_fäúùe ù~Cñiaê cjûbûeZe _ûŠêfò_ò còkòQò, ùi icÉu _ûV Zêk^û KeòbûhûMZ ajê flý Keû~ûAQò ö iûekû iûjòZýùe ijR iek Mâûcý eúZò I Q¦ _ea�ðú icdùeZjóùe aòbò ÜZû iéÁòe KûeY ùjûAQò ö

IWÿò@û bûhû MweûRûcûû eûRZßùe Kâùc aòKûg fûb Keò[ôaûe RYû~ûA[ûG, ~ûjû Z}ûkúâòbò Ü @bòùfL icìje RYû~ûA[ûG, Kò«ê iì~ðýaõgú IWÿò@û eûRûcûû icdùe bûhûe aòKgòZ ù\LôaûKêcòkòfû ö MR_Zò K_òùk¦â ù\aue eûRZß IWÿò@û bûhû I iûjòZý aòKûge ùMøeacd ~êM, ~ûjû Z}ûkúîûekû iûjòZýùe _âZò kòZ ùjûAQò ö

iûekû iûjòZýe bûhûùe ajê ùa÷PòZâý _eòÇêU ùjûAQò ö Gjûe KûeY Êeì_ iûekûu bûhûeùføKòKZûKê MâjY Keû~ûA_ûùe ö cù^jêG ùføKòK bûhûùe G _âKûe aòeûU Mâ Úe eP^û bûeZe@^ýû^ý ù~ùKøYiò iûjòZýùe aòek ö

iûekû iûjòZýe bûhûùe _âûKéZ bûhûe i�û ic]ôK _eòcûYùe aò\ýcû^ ö G_eòKò _âûKéZ bûhûeiû\égýùe adY iõ-adû^, @còùfY (@ckò ), @ùc�Y (i@ùc�^) ckòY (còk^), cdûY (c\^)PêjûY (ùPøjû^), aLûY (aýûLýû^) _âbéZò @ù^K g±e aýajûe cjûbûeZùe ejòQò ö GMêWòK bûhûe_âûPú^Zû _â\gð Keòaû iùw iùw IWÿò@û bûhûùe _âûKéZ bûhûe _âbûa iìPòZ Keò[ûG ö

iûekû iûjòZýùe iÚkaòùghùe _âûPú^ g±cû^ _eò\éÁ jêG ö Kò«ê Zûjû @[ðùaû]ùe ùKøYiòaýûNûZ C_iÚû_òZ Kùe ^ûjó ö Zê Gaõ cêñ g±ùe \ßòZúdû aòbqòe PòjÜ ‘Kê’e _âùdûM Keò ‘ZêKê’ Gaõ‘cêKê’ g± aýajûe Keò@Q«ò ö ùi icdùe ùfûKbûhûùe G _âKûe g±e aýajûe [ôfû ö Kò«ê G_eò_âùdûM ajêkbûaùe ù\Lû~ûA[ûG ö gâú ai«eûd iµû\òZ PŠú\ûi _\ûakúùe ‘ZêKêõ Gaõ cêKê’@[ðùe ‘ùZûK’ Gaõ ‘ùcûK’ g± aýajéZ ùjûA[ôaûe _eòflòZ jêG ö

GjûaýZúZ iûekû cjûbûeZ Z[û PŠú_êeûY Mâ Úùe ‘KA’ _âZýdû« _\e ajêk aýajûe\éÁòùMûPe ùjûA[ûG ö Kò«ê _ŠòZ ùMû_ú^û[ ^¦ cjûgd Zûue ‘bûeZ \_ðY’ Mâ Úùe G aòhd

Uò®Yú


@ÊúKûe Keò KjòQ«ò @ûù¸ @ûcìkû« iûekû bûeZ ~ZþKò�ôZþ iûa]û^Zû_ìaðK _ûV Keò@Qê ö _âcûYCùfäL KeòaûKê KêZâû_ò ‘Kf’ _âZýdû« _\ _ûA^ûjêñ ö Kò«ê Zûjûue G[KA G[Kê MwûKAõ MWÿKA(PŠú_êeûY) Bgßeue P._ì. RYKA Z._ê. _êZâKA (@û\ý_að) _âbéZò _âZýde ajêk aýajûe iûekûcjûbûeZ I PŠú _êeûYùe _eò\éÁ ùjûA[ûG ö

iûekû cjûbûeZ I PŠú_êeûYùe IWÿò@û Kâòdûe ùa÷PòZâý ù\LôaûKê còùk ö Cbd iõÄéZ Z[ûbûhûe Kâòdû_\ùe c¤ ùijò_eò ‘iò’ ùaùk ùaùk _eò\éÁ ùjûA[ûG ö iûekû cjûbûeZ Z[ûPŠú_êeûYùe _eò\éÁ Kâòdû_\MêWòKe ùKùZK C\ûjeY òcÜùe _â\� ùjfû ö

(K) ù\Liò, [û@iò, ~û@iò, Kjiò, gêYiò ö(L) Mû«ò, Mûa«ò, f´«ò (f´«ò cêKêZû ù~), @ûKâi«ò, a\d«ò, ùaûf«ò, aRûa«ò, òCW«ò,

K[d«ò, ùjû ò, aûa«ò, _Kûa«ò, @ûùeû_«ò, aý«ò ö(M) ùfLù«, _Xÿù«, Qê@ù« ö(N) ù\AõY, KeòõY, ùjûAõY, e_ìRûAõY, aiòY, _jûeòY AZýû\ò ö(O) Keòùf, ùN òùf, iêceòùf, ùjûAùf, _ûWÿòùf, CVòùf AZýû\ò ö(P) ùjûAfû, Keòfû, aiòfû, C_êRòfû, C¡ûeòfû AZýû\ò ö(Q) Kû¦Aõ, ~ûwþ, _KûAõ, ùjûAõ, jê@Aõ, C_RAõ, _XÿAõ AZýû\ò ö(R) Kû¦ù«Y, jiù«Y, aiù«Y, ù~ûWÿù«Y AZýû\ò öGjûaýZúZ \ò@A, KeA, fMûAõ, @QAõ, aiûAõ, ùjûAfêõ, Kùfõ, Mùfõ, @ûAùfõ, ùjûAa

Keòa, ù\a, ù\LôùfûK, aiòfûK, LûAõfûK, KùfõK, LûAùfK, @ûiòõ, aiòõ, jiòõ, ùN òQ«òõ,KeòQ«òõ, Keòaêõ, LûAaêõ, _âYcò\êõ, Keòõùa, @ûPeòùa AZýû\ò ö

cjûbûeZùe @_bâÁ aû Zna g±e Êeì_ùe aòbò ÜZû _eòflòZ ùjûA[ûG ö aòbò Ü ù_û[ôùeùMûUòG g± aòbò Ü bûaùe fòLôZ ùjûA[ôaûe ù\Lû~ûG ö ù~_eò ~ê]ôÂòe g± ~ê]ôÂò, ~êùRÂò, ~êùRÂòe,~êù]Âòe _âbéZò ö IWÿò@û bûhûùe G iaêe _âùdûM c¤ ejòQò ö IWÿò@û g±e _âKéZò I aòKûg flý KeòaûKêMùf cjûbûeZe g±ûakú aòùgh iûjû~ý Keòa ö Zûjûe ùKùZK C\ûjeY c¤ Zùk \ò@ûMfû ö

Iù_âû]ô, @«eúQ, PZêŸðg, ]ìcùfûP^, cùjõiûiêe, hûcê, _ûKâcð, Kû«ûG^ú, iõùKûõZkû, ûe~,aûAKêfý, bâl^û, @cû^ûZý, @_leû, _eúQ, @]û^ (@¤d^), ^j, QYùK, iûeòl, @cûfûdY,cjûcê ú, ùMûiûcYò, i¸að, Mâò]^ú, iõP_ò, \AZâY, Kâc (Kcð), ùdùjù^K, \ébûiýû, ùKûA«û,ùMeÉ (MéjiÚ) iueûZò, ùZâûY, (ZéYúe), _ûeûie, ~ûM òK (~ûmòK), \ý«ò, aòbâz, (aúb›), ùPûLûe,cêjûY AzûKê (AlûKê), aé¡ (aê¡), c ÚWÿò, Âak (^ýûdak), ceòY, Kù^Á, céz^û (cìzð û) iùµûWÿ(iµì‰ð), _û\û«ú, aLûY, Ch], ZúeY, _û\û«òK, \c^, _Xÿûjûeú @aòùiK, \AaZú, Kâ_êe, C_Mûe,ù_âûjòZ, QûcêŠò@û (QûdûcŠ_), _�iêLú, \êÁ, \éc^, aú¬cûk iaðiûPú ùRâûQ^û (ùRýûœû) bûLû (bûh),iCeú, aûYeûiò (aûeYiú) @YûaéÁò, eêL (aél) Sòwûe géKûkêYú, bê@ (aêýj), aAk, CAùeûaú, gdk\égûi^ EhòùKg (jéhúùKg), AZýû\ò (C�û^) @aòQù^ (@aòlùY) ]^RðG, ÊeúeKù^K, MûŠòc,] ê, @RõMc, ] ê, aòùKû\e, icKQ AZýû\ò ö

Gjò @_bâÁ g±e eì_ aýZúZ iað ûc I @aýd _âbéZòùe ajê g±e _âûPú^ eì_ ù\Lû~ûG öùMûUòG ùMûUòG g± aòbò Ü eì_ùe Mâ Úùe aýajéZ ùjûAQò ö ù~_eò cêA, cêAõ, cêñ ö GjûaýZúZcêKêA, cc, ZêKêA, ZêKê, ZûjûKAñ AZýû\ò g±e ajê aýajûe cjûbûeZ I PŠú_êeûYùe ejò@Qò ö

Uò®Yú


@aýd _\ C\ûjeY -Kòi, Ròi, Zòi, G þùj, ~ûaZ, ZûaZ, ù~aY, ùKaY, _êYò, _êYòjòõ, G[KA, G[Kê, ùdjûZjêõ,

ùdjûCõ, Zjêõ, ZjóY, ~òiZòi AZýû\ò öIWÿò@û bûhûe fòw aû Èú _âZýûdû« g±ùe ÊûZªý ajê_eòcûYùe flòZ ùjûA[ûG ö _âûPú^ IWÿò@û

bûhû iõÄéZ aýûKeYe eúZò @ù^Kûõgùe MâjY Keò[ôùf c¤ @ù^K iÚke Zû’e ÊûZªý elû KeòaûKêùPÁû KeòQò ö Èú _âZýdû« g± _âiwùe @ù^K g±e eì_ C\ûjeYÊeì_ \ò@û~ûA_ûùe, ù~CñMêWòK@ûRò bûhûùe @_âPkòZ Z[û iû]ê bûhûbûhú ùfûKu \ßûeû bêfþ ùaûfò MéjúZ ùjC@Qò, Kò«ê ùiiaê g±I Zjòñùe IWÿò@û bûhûe ùa÷gòÁý I ùMøea òjòZ ejòQò Kjòaû aûjêfý cûZâ öÈú _âZýde C\ûjeY -

@û\òZýûA, aòeRûA, PõPkûA, KêùaeûA, MeêWÿûÊeú, \lòYûd^ú, PûŠûkêYú, ~cûdYú, KéZûù«Kú,cjûZàûYú, _òPûiú, Mâò]^ú, MêYa«ú, Kû«ûd^ú, Kû«ýûdò ú, Pûùaieú, C\òâKû, _òPûiêYú, ù\aú, ù\aZú,~ùgûa«ú, Ehò@ûYú, céMêYú, ù\ûPûeêYú @û\ò ö

cjûbûeZ I PŠú_êeûYe aòbò Ü iÚû^ùe iê¦e g±aò ýûi _eòflòZ jêG ö bûhûe eúZòeê GKcù^ûm aòKgòZ iûjòZýe @aiÚû iûekû iûjòZýùe flý Keû~ûA[ûG ö ù~_eò -

ù\auê \êfäðb ù~, ldúdKêkh‹û, RMùZY RòZû, aWûA _âZû_ú, aùKâY, òaðûY, aWûA i¸ùaðY,Zêkiúe afäb, @^ò~ðýû_ ùfL^, _ec òeûKêf, ùiûjW iê¦e, RMR^ùcûjò ú, ùgâûùYj ceZò,jû[ô@ûaûùifú, Aù¦âY _âûYò_Zý, KdY, òaðûY, \êeû_\ KÁ, _ec aâjà òRðúa, aWûA KÁ, \êaðûe\ êR, _âkd« Kûk, aWÿûA i¸að, ^òKku òg_Zò, cê jò@ûkò, bìcò bêa^, ùPûLûe Zêewc,ÉòeúKêk C�cû, ùiû\eòcû _Y, ZâòcêŠò Mbû, ò]ìðc @MÜò, ù\Lû\eg ò, \l ù\ûh - @_âû], @jò iêflYú,Kûc @iKÉ (Kûcûiq), CfMÜ iûjò, ùQ\ ùb\, ùa\aò\ýû òRòðZ, \êfYû K^ýû, ù~ ò ~Ca^,@wûeù\jú, @§ûeú aòùR, ~\êKêkh‹û, Vò@ûVûYò _êeêhu C�c, cCkû @ûÉû^, ]^]û^ý, cKû`êfò,ù~ûMûY, LWÿòùfL^, CWÿ«û Zêewc, N�òNêNêWÿò, ZâòcêŠò Mbû, ZâòKQ ai^, ^Mâ _ûUYû, aûi C@ûi,ùcXÿ cŠ_, ù\Ck RMZò @ûŒê@ûYò _ûYò, @ûMò_ûYò [ûU, _Qò@ûYò [ûU, fjfj Ròjßû, jê jê MRð , UjUjji, eUcU eY, eYSY LŠû, MjMj ji, ]ôKþ ]ôKþ ^ûM AZýû\ò ö

ajêaP^ùe iûekû \ûi @]ôKûõg iÚû^ùe ‘@«’ _âZýd aýajûe Keò@Q«ò ö ù~_eò ù~ûMûWÿcû^«, \ú_«, cû^«, _êZâe, MR«, ùMû_ò«, cWÿû«, ù\aû«, ùi^û«, iLû« AZýû\ò ö iÚû^ aòùghùe\êAUò ajêaP^û« _âZýj ùMûUòG g±ùe aýajéZ ùjAQò ö ~[û - ‘eûRûMYcû^’ ö

‘iòõjk ù\g cù¤ ù~ùZ eûRûMYcû^’ (P._ì) cjûbûeZ ~[û[ð bûaùe GA aòeûU IWÿò@ûg±ùKûh ö ùiùZùakKûe ùfûK iû]ûeYu c¤ùe _âPkòZ [ôaû g±icìjKê ùi @aòKk bûaùeiûjòZýùe _âùdûM Keò ùi Kûk bûhûe Rúa« _âZòzaò @û¸cûû i¹êLùe C_iÚû_òZ Keò@Q«ò ö _êYòGùZ ùføKòK g± I ù\gR g±e aýajûe ùi KeòQ«ò ù~ @ù^K g±e @[ð RûYòaû _ûAñ @ûRò@ûù¸cûù^ @ic[ð ùjûA_WêQò ö GjûQWÿû Zjòñe @ù^K g± _âûKéZ @_bâõg bûhû ijòZ N òÂ bûùaiõ_éq ö

iûekû \ûiu icdKê IWÿò@û bûhûe aòKûg ùjûAiûeòfûYò ö gâúKé¾ue iû¦ò_^ú Ehòu Méjùe_ûV_Xÿû _âiwùe Kaò IWÿò@û bûhû ijòZ ZZþKûkú^ _âPkòZ [ôaû @^ýû^ý bûeZúd bûhû I fò_òicìjeCùfäL Keò@Q«ò ù~_eò–

Uò®Yú


IWÿò@û ùZfwú ù~ ^ûùMeû \LòYúKû^CR @ûjeY MCWÿú @ûPKâûdYú öaòe�ô eûcjûUú cjûbûLûWûjûk ùafûk @û\ò ù~ùZ _�c ùeLû ö\lòY c¦e Kûùceò bûe[ôbûhû Cù\g ù~ KùfK gâú_Zò öùdKû\g @le bûLû PChVò,â\òaùi ùfLô aò\ýû_Zâú _Uú ö_YKò@û ùiû]ô IWÿûu jeMêYù`Wÿûcògû @u ^k ùKûUò aòKâú _êY ö (c._._é. 803)cjûbûeZe aòhdaÉêKê QûWÿòù\ùf Zûjûe bûhûZ�ß G _~ðý« @ûùfûPòZ ùjûA^ûjó Kò û iûekû

cjûbûeZúd bûhûe aýûKeY iê¡û ùfLû~ûA^ûjó ö cjûbûeZe g± bŠûe IWÿò@û bûhûe òSðeYú ö

PŠú_êeûYeê IWÿò@û bûhûe Êeì_ ^ò‰ðdiûekû cjûbûeZ _eò Kaòue PŠú_êeûY c¤ GK @â\ýKéZò ö PŠú_êeûYe bûhû c¤ IWÿò@û

bûhûKê ÊZª eì_ _â\û^ùe GK akòÂ bìcòKû MâjY KeòQò ö Gjûe bûhûZû�ßòK cìfý ùi[ôùÂ @ZòMêeêZß_ì‰ð ö ajê _âûPú^ g±e _âùdûM @ûùc G[ôùe ù\LôaûKê _ûC ö ùiMêWòK ùjfû–

ù~aY, _ò@e, ùN ò, Kòi, eùwY, fòjòZ, òRòðZ, @^~û_, \ìeû_\, ùfûPû, i�_ò, a^É,GKA, PCKZò, ùfûWA, Qê@ù« _ûAaû, a\«ú, @ûV, ~ûZê ]û^, aé¦û@Kò, \ŠûaZ, aòj«û, iµû\ò,adûY, CZêeòaû, i¸a, bò@ûA, @ûùfûKòZ, aj^, òiZ, \ìeûg_, Kò û, Sûiò, _ûùd, ]ûZòKû AZýû\ò ö

@^ýû^ý _âZýd Êûù[ð Zû - bûwòY _ûùgZû, ZêùfY, ùjûAY,Êûù[ðK - \ìeû«K, KfûK, MfûK, _âûdKÊûù[ð Uò - KùfUòPŠú _êeûYùe IWÿò@û M\ýe Êeì_ - cjòhûiêee A¦âu ù_âeòZ _Zâ _âûPú^ IWÿò@û M\ýe GK

iê¦e ^cê û, ùKùZûUò QZâ GVûùe \éÁû« eìù_ _â\� ö C�e \lòY _ìað _½òc PZêŸðg bìaù^ aâjàlZòâ aiý gêKâ aiý \ûùâ ùdK ö \gùfûKuê beiA ö aâjàõ ùfûKKê iÚû_^ Pûe ö iZý gêbcû^cŸð ö @ce ùfûKKê ]ûZò PWK ö ^ûMùfûKKê MeêWÿûi^ ö bìZ baòhý aâZcû^ P¦â\ßú_ R´ê\ßú_KêC\d_ûU ù\aùfûK ^ûMùfûKu M§aðMY, @iêeMY, cûâMY, Gcûû C_ùe iêeû]ô_ R^cûûecŠ^ ö

C¡éZ Gjò M\ýeê _âcûY còùk ù~ IWÿò@û M\ý iûjòZý iõÄéZ _¡ZòKê @ êieY ^ Keò Zû’e ÊZªaûKýeúZòe aòKgòZ ùjûA[ôfû, IWÿò@û _\ý iûjòZý c¤Qaòk I ùa÷PòZâý_ì‰ð _âKûg bwúùe E¡òc« ùjûACVò[ôfû ö iûekû \ûi jó iað _â[ùc iûjòZý bòZùe IWÿò@û bûhûe ÊûZªý _âcûYòZ Kùf ö ùfûK_âPkòZ bûhûùe, ùføKòK eúZòùe ù~ akòÂ I aògûk iûjòZý i¸ûe i¸a ùjûA_ûùe, Zûjûe C{ßk\éÁû« ù\AMùf ö Zûue eP^û eúZò IWÿò@û bûhûe GK ÆÁ òŸòðÁ I akòÂ eì_ C_iÚû_òZ Kfû ö_ea�ðú iûjòZòýKcûûê ù_âeYû ù~ûMûA @û\gð bûaùe Vò@û ùjfû I IWÿò@û iûjòZýe MZò_[Kê òdªòZKfû ö Zûjû jó ùjfû IWÿògûe Rîû]ûeYu ùijò bûhû _âZò @û\e ejòQò, ùijò iûjòZý I ùijò bûhûGùaaò Rîû]ûeYu bûhû ö PŠú_êeûYe bûa _âKûg^ _¡Zò c¤ akòÂ ö ~[û cêŠ aél _âûd _WÿòfûZûelò Xÿkò, gêKæûé geúe ^úùk¦òâ-Rk-gûLû, _é[ôaúe c¬ùi @U«ò KCY_, KYd _âZòcûUò ùi aûk

Uò®Yú


@Kð RòYò, ò]êc @MÜò RòYò ùZR aòeûRA _êYò, òcðk òeûKûe iìlà eì_ùMûUò, iêL ù\Lô K¦_ð ùb\AùhûkKkû, ùl_«ò ù~û¡ûcûù^ gýûck _lú_eò, júeû ùeLcû^ ù~^úkû ùeLgòeû, cûYòKýe ]ûWÿò ]ûWÿòaiZ ù_ûGkû, SfK«ò Pûeò_ûùg, gýûck ùcùk ù~ùjÜ aòRêkòe Zeûi, Gjûe eì_K P¦âù^ûùf_Uû«eò, P¦âMêYò ceA Zûjûe Z êlúY Keò AZýû\ò ö

iõÄéZ g±MêWòK PŠú_êeûYùe aýajûe ùaùk Z\þba eì_ aû aòKéZ eì_ ]ûeY Keò@Qò ö ~[ûùg÷kRû - gfýRû \êcðZò, \gð -\âi^, \âiÜ, Zé ò Zé_Zò ö iõl\-i�_ò, @ûKhð«ò-@ûKâi«ò, _lú-_Lô,KùVûe- KùÁe, ùi÷ ý-i^ý @aþbêùZ÷a-cbêðùZK, _é[-_é[ú, òeÉ- òiAiâ, @_~ðýû¯-@^~ðýû¯,\égý-\ég, _êeêh-_êeòh, iêm-iêMýõ ö

PŠú _êeûYùe aýajéZ g± iõ_Kðùe GKiÚìk ]ûeYû @ûYòaû_ûAñ òcÜùe a‰ð Kâcùe ùKùZKaògòÁ g±e C_ô�ò C› ò‰ðd ij @ûagýK iÚkùe ùiMêWòK @[ð _â\gòðZ ùjC@Qò ö ~[û - @AeûaZ(HeûaZ) @KûZ (@KûZ) @^~ðýû_ @_~ðýû¯, @aòzò Ü (@aòz Ü, @aòiûeKû (@bòiûeòKû) @c^ûZý(@cûZý) @cfûdY (@cäû^) @jògß~ðý (Hgß~ðý) @ûùeK, @ûiý (@ûdêh) Ahû (Azû) C� (Cy) CZ_Zý(C_ô�ò) CZifý (Czk) C\ýû^ (Cnû^) IMûk (@Mðk) KAU_ (ùK÷Ub) KYd (K^K) K^CRò(Kû^ KêaêRò) ùKjêYiò (ùKøYiò) Kû« ò (KûZýûd^ú) LUûw (LUßûw) Lû\ò (Lû\ý) ùLW (ùlßW) ùLc(lc) QûGYú (Qû\^) Qûcê (i¹êL) RõùLA (SuWÿ) WûùKYú (WûKò ú) ZlYû« (ZZþlYûZ) ZZê(Z�ß) Zòùl (ZúlY) ZòeY (ZéY) Zêùf (Zêfý) ZâòRúa (PòeõRúaú) ù[ûùK (ùÉûKc) \ûù´û\e(\ûùcû\e) \ßú_ (\ßòú_) \é_ûe (\êaðûe) ]ìRUò (]ì{ðUú) ]ìc (]ìc) êaA ( é_Zò) ^ûeû~ (^ûeûP)^ûj (^û[) ^úe @ûjûe ( òeûjûe) _YòZû (_eòYZò) aò dú (aòù^ûA) adY (aP^) aòùKûZò (aòKéZò)aòjòZ (aòKU) blkû (a›k) bâl^û (b›ð û) bâ[ (bûeZ) cCkû (cûZêk) cSû (c¤) cWû (céZK)cbðéZ (@aêð\) cfûjûe (cjäûe) cêeûU (cì�òð) ~Mù~Vò (RMZùRýÂ) eûCZ (eûR_êZâ) gdk (iKk)ggâ (ijiâ), iùé (Êdé) ùiYû (ùgß ) ùijÜû (ùi^û) jKûe (@ûjßû^) jò@û (jé\d)

aòbqò GKaP^ ajêaP^1cû GK _êùZâK, a^ùÉK G aé¦û@ùKð, _ûZûùw2dûKê \êAZûKê, KA (_êZâKA) aéù¦, @ûaúeû« (ùi^û«) cû^«3dû GY eùwY, bûùaY, eùiYG gûÈ bûùa4[ðúKê - @bòùhKKê5cú - ùd[ê, eê É¸eê, ~jêñ, e,@ûKûge, @ûKûgeê,6Âúe - aòRêkòe7cú - e - cê - c^ùe, G @ûiùÂ @ûKûgA, GY, MûùZâY, aûùUYiaið ûce \éÁû« - cêñ cêAñ, cêKêA, Zê, ZêKA, ù~, Aùd, ù~jûe ö@aýd - A\õ, Kòi,Kâòdû - ùN òcû, gêYòZ, gêYòaûKê, @Afò, a\«ò, a\d«ò, ù\iò, Keiò, @iiò, @Uiò, @ûMZ

(@ûiò@Qò, _Vò@ûA, (_VûAùf), ù\LA (ù\LôPò, ò@û gòZû @ûgûêLô, ùeûcû�ôZ ùeûcû�A (ùeûcû�ôZùjûA) ù\LôZûAõ (ù\Lôfû) KjòfûAñ (KjêQò) aRûa«ò (Ijäûa«ò) \égýZû (\égý ùjûA) ö

Uò®Yú


_âgÜûakú :1ö P~ðýûMúZòKûe bûhû i´§ùe @ûùfûK_ûZ Keö2ö IWÿò@û bûhûe ùgâÂ ò\gð P~ðýûMúZòKû – @ûùfûP^û Keö3ö iej_û\ I KûjÜë_û\u iûjòZýùe Kò_eò IWÿò@û bûhû aýajéZ ùjûAQò @ûùfûK_ûZ Keö4ö iûekû cjûbûeZùe bûhû i´§ùe @ûùfûK_ûZ Keö5ö PŠú_êeûYe bûhû i´§ùe @ûùfûK_ûZ Keöiõlò _âgÜ :6ö P~ðýûP~ðý aò ò½d K’Y? ZûKê KòG ùKCñVûùe iõMâj Keò[ôùf?7ö P~ðýûMúZòKûe bûhûKê ùKCñ bûhû Kêjû~ûG?8ö P~ðýûe cìk @[ð K’Y?9ö P~ðýûMúZòKûùe ùKùZRY iò¡ûPû~ðýue ^ûc CùfäL Keû~ûAQò?10ö _ŠòZ aò]ìùgLe b…ûPû~ðý P~ðýûMúZòKûe ^ûc K’Y ù\A[ôùf?11ö awúd MùahK cjûcùjû_û¤ûd je_âiû\ gûÈú ùKùZ ciòjûùe ùKCñVûùe ùKùZK cìfýaû þ

ù_û[ô _ûA[ôùf?12ö P~ðýûMúZòKûe eP^ûKûk ùKCñ gZû±ú ùaûfò @ êcû^ Keû~ûG?13ö P~ðýûMúZòKûe _â[c iõMâûjK KòG? ùi Gjò MúZòKûMêWÿòKê ùKCñVê iõMâj Keò[ôùf?14ö KûjÜë_û\u Mêeê KòG [ôùf?15ö cjûcêL @[ð K’Y?16ö P~ðýûMúZòKûe iõLýûaûPK g±MêWÿòK ùfLö17ö KûjÜë_û\ ùKùZLŠ ajò ùfLô[ôùf? Zûue @^ý^ûc K’Y?18ö gaeú_û ùKCñ ùKCñ ^ûcùe _eòPòZ?19ö je_âiû\ gûÈú 1916 LâúÁû±ùe _âû¯ ù_û[ô UòKû iµû\^û Keò ùKCñ ^ûcùe GjûKê _âKûg

Keò[ôùf?20ö P~ðýûMúZòKûùe aýajéZ i´§aûPK g± ùfLö21ö P~ðýûMúZòKûùe aýajéZ _âgÜaûPK g± ùfLö

iûekû iûjòZý1ö ùføKòK bûhûe @af´^ùe iûekû \ûi ùKCñ Mâ Ú eP^û Keò IWÿò@û bûhûKê icé¡ KeòQ«ò?2ö iì~ðýaõgú eûRûcûû c¤ùe ùKCñ eûRûu eûRZß Kûkùe IWÿò@û bûhû I iûjòZý AZòjûie iêa‰ð_êe?3ö iûekû \ûi cjûbûeZùe aýajéZ Keò[ôaû @kuûe \êAUòe ^ûc ùfLö4ö iûekû \ûi cjûbûeZùe aýajûe Keò[ôaû iù´û]^ _\MêWÿòKe ^ûc ùfLö5ö iûekû \ûi ùKCñVò R àMâjY Keò[ôùf?6ö iûekû \ûi eP^û Keò[ôaû _êÉKMêWÿòKe ^ûc ùfLö7ö iûekû \ûiu WûK^ûc K’Y [ôfû?8ö ùKCñ ù\aúu Ké_ûeê iûekû \ûiue KaòZße ÇêeY NUò[ôfû?9ö iûekû \ûiu ùKøkòK aé�ò K’Y [ôfû?10ö Kaò iûekû \ûi ùKCñ eûRûu iciûcdòK [ôùf?

Documents

IWÿò@û bûhû I fò òe HZòjûiòK aòKûgKâc