italo Calvino

VAROLMAYAN VALYE(Roman)

Trkesi: Gl Ik

ADA YAYINLARI

N S Z

Masallarmzn kapsn aralayan bir varm, bir yokmu deyii talo Calvinonun bu yaptna pek uygun bir balang olurdu: Bir varm, bir yokmu, bir varolmayan valye varm; soylulardan soylu, yiitlerden yiitmi, ama hem varm, hem yokmu. Derken bir gn bu valye... Masaln gerisini anlatcsna, brakp, biz ncesine, yazarnn yaam ve sanat yksne deinelim.

talo Calvino kltr, zellikle bilimsel kltr dzeyi yksek birailedendi; Kbada meslek almalar yapmakla grevli Liguryal birbaba ile Sardunyah bir anneden, Havana yaknlarnda Santiago de LasVegasda 1923te dodu. ki bilimci, ocuklarna ulusalc armlaryapan talo advn uzaklardaki lkesini unutmasn dileiyle vermilerdi,ama o daha iki yana basmadan yurtlarna, baba topra Sanre-mo'ya dndler.

talyada Faizmin trmanarak yerletii, zgrlklerin kstlanpsmrgecilik sevdasnn krklendii, rejimle Kilisenin uzlatyllarda, yazarmz aile ocanda herhangi bir dinsel eitim almadan,vicdan zgrlne ve bimsel dnceye saygyle yetitirildi, ilkindoaya, ardndan nsana aratrarak, zmleyerek, her gn yinelenenbir merak ve ilgiyle bakmay rendi. Bu tutum mrboyu karakterinintemel izgisini oluturacakt.

Calvino yksek renimini, babas gibi, tanm dalnda yapmayakarar vermiti ki, Mttefiklerin alaa edip Almanlarn kurtardMussolininin Kuzey talyada kurduu talyan Sosyal Cumhuriyetinceaskere arld. arya uymak yerine ondlt yandaki kardeiylebirlikte Direniilere katld.

7

Dndnde, ikinci nemdi kararn vererek, edebiyat fakltesineyazld, 1947de mezun oldu ve Direni deneyimini bir ocuungzleriyle anlatt ilk romann yaymlad. ^Yapt, zellikle nl talyanyazan Cesare Pavese beenerek, gen yazarn artc dgcn vekalem ustalm vurgulad. y

Sava ve Direni konulan daha sonra Ultimo viene corvo (En SonKarga Gelir / 1949) ve Lentrata in guerra (Savaa Giri / 1954) balklyk kitaplarnda, giderek derinleen bir sorunsallkla yinelendi.

Ama Calvino sradan insann gncel, somut sorunlarna arlkveren Yeni-gerekik akmnn smrlanna ulam, dgcnnzorlamasyle gnteli ve somutu ama peindeydi. Bu gelimeyi kendisiyle anlatr:

Ben, nceleri, o zamanlar dedikleri gibi yeni-gereki' ykleryazyordum. Yani, benim deil de bakalannm bandan gemi olan yada gemi olduunu ya da olabileceini dndm ykleranlatyordum, ve bu bakalar da halktan denen kiilerdi, ama kepbiraz dzensiz, garip tip* lerdi, dnceleri ve duygtdanyle yle pek fazlauramak- sztn, yalnz syledikleri szlerle, yaptktan eylerle anlat-labmeleri gerekiyordu. Ksa ksa cmlelerle, abuk abuk yazyordum.

e Direni ykleriyle balam olmam rastlant deil. Bu ykleriyi oluyordu, nk serven ykleriydiler, batan sona hareketli, vurdu-krdil, biraz zalimce, dnemin havasna uygun, atp-tutan trden,anlatnn tuzu biberi saylan suspence de eksik olmuyordu. 46da bir deksa roman yazmtm, II sentiero del nidi di ragoo (rmceklerinBrd Patika), Yeni-gerekiliin acmasz hoyratlyle var gcmlegirimitim konuya, oysa eletirmenler masals olduumu sylemeyebasadlar. Ben bile be ldes dedim: k iyi anlyordum ki, marifet iisnfndan, gndelik iddet olaylarndan sz ederken masals olabilmekti,atolar-

8

dan, kuulardan dem vururken masals olmak herkesin harcyd.Bylece, o yllarn halk yaantsndan alnma konular stne

yeni-gereki romanlar yazmay denedim, ama ba- anlolmuyorlard, ben de onlan daktiloya ekmeden ekmeceyetkyordum. Anlatmaya neeli bir tonla giriirsem yalan oluyordu;gerek ok daha karmakt; her biemle- tirme eninde sonundazenti oluyordu. Daha dnceli, daha kaygl bir tonubenimseyecek olsam, herey bozaryor, hznleniyordu, benim olano havay, yani yazann bir bakas deil de ben olmam haklgsterecek tek zr yitiriyordum. Deimi olan aslnda evreninmziiydi: Direni dneminin ve sava ertesinin ba sonu belirsizyaants zaman iinde uzaklayordu, olaanst ykler anlatanbtn o garip tiplere rastlamaz olmutunuz ya da rastlyordunuz da,artk onlarla zdelemek, anlattklar ykleri benimsemekgelmiyordu iinizden. Gerek daha baka, uzaktan bakldndadaha normal gzken raylara oturuyordu, kurumlayordu; halkkurumlannn aracl olmadan grmek gt; zaten ben de belirlibir kategoriye sokulmutum: Byk kentlerin gri giysili, beyazgmlekli aydn kesimine. Ama, suu d etmenlere yklemek kkolay, diye dnyordum; belki de gerek bir yazar dedim ben,biroklan gibi, bir deiiklik dneminin dalgasna kaplarakyazmtm; sonra da esinim tkenivermiti.

Bylece, kendime ve hereye ierledim, kiisel bir hevesolarak, 1951de II visconte diraezzatoyu (kiye Blnen Vikont)yazmaya koyuldum. Bir yaz biimine bir bakasn yelemek, ya dabir ahlksal allegori yaratmak gibi bir niyetim yoktu, dar anlamdapolitika yapmak da dedi amacm. Kukusuz, pek bilincindeolmamakla birlikte, o yllarn havasndan etkileniyordum. Souksavan ortasndaydk, havada bir gerilim, bir satr paralanvard: Grntye dnmyorlard ama, ruhlarmza egemendibunlar. Ve te,

9

tmyle dugcmden kaynaklanan bir yk yazarak, hi farketmeden, obelli ann actstm de getirmekle kamtyor, ondan syrmay salayacakatlm da anlatm oluyordum; yani olumsuz geree edilgenlikle boyunemiyor, ona Direni edebiyatnn zellikleri olan hareketlilii, atp-tutuculu- u, ilii, biemsel tutumluluu, amansz iyimserlii Icatma- ybaaryordum.

Bylelikle, boylu boyunca ikiye ayrlan ve her paras kendi hayatmsren adamn yks ortaya kt; ada dnrlerin yabanclamya da bask altnda diye tanmladklar, yanm kalm, sakatlanm,btnlkten yoksun, kendine dman ada insann masallamgrntsyd kiye Ayrlan Vikont. Onu 956-57 yllarnda bir bakasoylu izledi: ocuk yata evinin gidiine ve kendine zorla benimsetilmeki&tenen davran kurallarna kar karak aalara trmanan, bir dahayere ayak basmayan, kendi yaantsna verdii dzeni tutarllkla lmnedein srdren Aaca Tneyen Baron* (l barone rampante).

Bu kahramanmla bama alk olmadm birey geliyordu derCalvino, onu ciddiye (diyordum, inantyordum ona, kendimi onun yerinekoyuyordum. Bakii baron Cosimo di Rondo olaytn gldrerevesinden kyor, belli kltr zellikleri tayan bir ruhsal portreoluturuyordu.

Calvino bu arada uzun bir alma sonunda eitli lehelerdenderledii masallar talyancalatrarak yaymlamt (Le fiabetatiane/talyan masallar).

Son ki romanna bu deneyiminin de eklenmesiyle, masal >eleriylertl, masal yaplarna dayanan** II cavaliere

* Aaca Tneyen Baron (ev. Aydn Eme), E yaynlan, stanbul 1871.

** Vladimir Proppun masal yaplan zerindeki aratrmasnda belirlenentemel yaplar bu romanda gzlemlenebilir (Bkz, V. PROPP, Masalnbiimbilimi, Fr. dan ev. Mehmet Rifat - Sema Rifat, B/F/S yay.,stanbul 1985).

10

inesistente (Varolmayan valye) ortaya kt. Bakiileri soyluolduundan romanzi araldich (armal romanlar) olarak amlan bu roman 1%0da I nostri antenati (Atalarma) bah altnda tek kitaptatoplanarak, modem msamn, grnmlerin ve olaylarn tesinde,kendisine tpatp benzeyen atalarnn yksn oluturdular\

Tarihsel masalannm ilkinde XVII. yzyilm, kincisinde XVIII.yzyn ortamn kendince canlandran Calvino, bu kez daha gerilere,Charlemagne'n Ispanyay Mariplilerden geri almak zere savatVIII. yzyla gidiyordu.

valyelik konusunu ilerken Avrupa ve talyan edebiyatndakikkl geleneklere dayanyordu: Dinsel coku ve basklan, filizlenenliklik zlemleri ile Ortaa nice yaptlara konu olmutu. X1I-XIII.yzyllarda k talyan airleri Fransz szl edebiyatnn yiitlikdestanlarndan esinlenerek, Charlemagne valyelerini ycelttiler, odestanlar daha sonraki fantastik eler ve soylu aklarla dolu bretondes- tanlaryle kartrarak renklendirdiler.

Ortaan ideal insann simgeleyen valye, efendisi imparatoraonur bavyle bal, apayn bir ahlak anlayna uymas, sk bir ruhsaldisiplin iinde yaamas, drst, kadna kar saygl olmas, zayflan(dullan, yetimleri) korumas gereken, mrn din lks urunasavaa adam bir kahramand. valyelik, aa egemen olan Kiseninetkisiyle, giderek bir tr dinsel tarikata dnt.

Daha sonra kentlerin gelimesi, ticaretle geinen bir orta snfntreyerek toplumda arltk kazanmas e, salt dine dayal dzensarsd, valyelik ideali unutuldu.

XV-XVI. yzyllarda talyan airleri konuya peniden el attlar,ancak anlay deimiti, valyeler ya parodi, ya da Calvino'nundorudan esinlendii nl air Ariostodaki gi-

* Buradaki alntlar ve kitabn bitimindeki Sonsz Italo Cal- vino'mnamlan yayma ekledii Sonszden zetlenerek evrilmitir.

11

W serven kahraman oluyorlard: Ortaan deil. Yenian kendigcn ve kiiliini kantlama peinde her trl lgnl yapabilen, kendiradesinin gcyle ayakta duran, kendi yazgsn kendi izen insan idealinicanlandryorlard.

Calvino, bu zengin valyelik edebiyat geleneklerinin birikimiyleyazd. Konuya bir modem masalc olarak yaklat, geleneksel destan vemasal yaplarna kendi XX. yz yl adam elikilerini aktararak; tpk birmodem ressamn geleneksel bir konuya yaklat gibi.

zettikle, varolana kar olmayan, doluya kar bosu erisrdm ve daha baka benzeri motifleri ilediim yklerde baarlolduumu duyuyorum.

Tm eletirmenlerin tartmasz kabul ettikleri gibi, Varolmayanvalye, bu baarl romanlarn banda geliyor.

Romanda, bizi, talyada ocuklarn bile severek okuduu elenceliyk dzleminin tesine ileten, yazarn ada metafiziine anahtar olanifci cmlesini vurgulayalm; balarda:

Gen Rambaldo grnn bu denli aldatc olabileceini hiaklndan geirmemiti

ve sonlara doru:Varolmay da renir insan.Son sz yine Calvinoya brakacaz; kitap bittiinder dileyen, bir

glmsemeyle kaldrp rafa koysun, dileyen bir de yazarn dinlesin.Italo Calvino geen Eyll aytnda Sienada ld.

stanbul, Ekim 1985 GL IIK

12

IParisin kzl surlar dibinde Fransa ordusu saf saf dizilmiti.CarlomagnoC*) ordusunu denetimden geirecekti. saatten fazladroradaydlar; hava scakt; bir ilkyaz ikin- disiydi, biraz kapal, puslu; milletzrhlarn iinde ar atee braklm tencerede gibi piiyordu. Kmldamadanduran

(*) Charlemagne (742-814): Ortaan en nl kiilerinden biri, destanlarda vetarihte efsaneletirilmi Frank devlet adam ve komutan; IX. yzylbalangcnda papann elinden imparatorluk tacn giyerek, lkesininsnrlarn her ynde geniletti ve Romanra yklndan sonra Avrupadailk birlii kurdu. Ele geirdii topraklar Frank kurumlanna gre rgtledi,bylece tipik ortaa toplum dzeni olan derebeylik yerleti. Eitim vearatrma fikrinin uyandnl- mas, Eskia uygarlnn canlandrlmasyolunda harcanan byk abalar dolaysyla bir Charlemagne Rne-sansndan sz edilir. Ispanya'y fethetmi bulunan Ma- riplilere karyapt uzun savalardan tr, evresindeki nl valyelerle birlikteFransz kahramanlk trklerinin bakiilerinden biri haline geldi.Charlemagne evrimi destanlarn oluturan bu yaptlar saz airlerinin di-linde Fransadan talyaya tanarak bu lke edebiyatn hem balangta,hem Rnesans dneminde nemli lde etkilediler. (.N.)

13

o valye dizisinde baylm ya da uyuyakalm olanlar yoktudiyemeyiz, bereket zrhlan hepsini eyerlerinin zerinde dimdik, kaskat,hep bir rnek tutuyordu. Birdenbire, borazan kez ald: Tolgalarnsorgular durgun havada bir rzgr esmi gibi yerlerinden sradlar, oana dein iitilen deniz uultusuna benzer ses hemen kesildi, bylece,miferlerin maden boazlarnda boulmu bir sava horultusu olduuanlald. Ve ite, neden sonra, dipten doru ilerlediini grdler, doalboyutlarndan daha bykm gibi gzken bir ata binmitiCarlomagno, sakal gsnde, elleri eyerinin n kamdayd. Bugnsava, yarn saltanat, bugn saltanat, yarn sava derken, kotur babamkotur, o savalarn son grdklerinden beri biraz ihtiyarlam mydne?- Her subayn nnde ati durduruyor, dnp onu tepeden Aja birszyordu:

sYa siz kimsiniz, Fransann yiidi?Bretagnal Salomon, efendimiz! diye yantlyordu o, aesinin

yettii kadar bararak; miferinin siperini kaldryor, scaktankpkrmz olmu yzn ayordu; ardndan baz yararl bilgilersunuyordu, rnein yle: Bebin svari, binbeyz piyade,binsekizyz hizmetkr, be yldr seferdeyim.

Greyim sizi Bretonlar, eksik olma yiidim! diyordu Carlo,sonra daga-dk, daga-dk, bir baka svari blnn komutannavaryor, yeni batan balyordu:

Ya siz kimsiniz, Fransann yiidi?ViyanaTi Ulivieri, efendimiz! diye heceliyordu o, mi* ferini aar

amaz. Hemen ardndan: bin seme svari, t yedibin kiilik birlik, kuatma makinam, Tanrnn inayetiyle, Franklarn hkmdar Carloya an olsun diye, kfir Fierabracciay yendim!

yi etmisin Viyanal, aferin sana diyordu Carlomagno, sonramaiyet subaylarna: Atlar biraz sska, saman taynm arttrn. Veilerliyordu:

14

Ya siz kimsiniz, Fransann yiidi? diye yineliyordu hep o ayntempoyla: Tatta-tatata-tatata-tatata...

Mompolierli Bernardo, efendimiz! Brunamonte ile Ga- lifernonungalibi.

Gzel kenttir Mompolier! Gzel kadnlarn kenti! Mai-yetindekilere: Bir bakn bakalm, rtbesini ykseltebilir miyiz unun.

Bu tr szleri imparatordan duymak hotu, ama yllar yldr, hep aynnktelerdi yinelenen.

Ya siz kimsin2? Armanz tanyorum...Aslnda kalkanlarnn zerindeki armalardan hepsini tanrd,

kendilerini tantmalarna gerek yoktu, ama grenek byleydi ite:valyelerin adlarn bildirip yzlerini gstermeleri gerekiyordu. Kimbilir,belki de yle olmasa ilerinden bazlar denetlenmekten daha elenceli biri bulup kendi zrhlarn bir bakasna giydirip gnderirler diyeydi.

Dordonal Alardo, Amone dknn soyundan...Hell olsun sana Alardo, papadan ne haber?Ve byle srp gidiyordu. Tatta-tatata-tatata-tatata...MongioiaU Gualfre! Sekizbin svari, ller dnda!Sorgular dalgalanyordu.DanimarkalI Ogier! Bavyeral Namo! ngiltereli Palme- rinoPAksam kyordu. Miferlerin hava delikleri ile enelik- leri arasnda

yzler pek iyi seilemez olmutu. Artk her szck, her hareket ncedenbilinebilirdi, yllar yldr srp giden o savata herey yleydi zaten; hepayn kurallara uygun olarak yaplan her arpma, her teke-tek vurumayleydi: Hatta ertesi gn kimin yenecei, kimin altolaca, bar- saklandar dklme srasnn kimde olduu, kimin eyerden dp km yerevurmayla paay kurtaraca bugnden belliydi. Geceleri, mealelerinnda, demirciler zrhlarn zerinde hep ayn berelere eki sallyorlard.

Ya si2?

15

Krai gele gele bembeyaz zrhl br valyenin nne gelmiti;yalnz incecik, siyah bir izgiyle epeevre evriliydi zrh; baka heryan apak, bakml, iziksiz, ekyerleri kusursuzdu; miferinintepesinde gkkuann binbir rengine dnen, kimbilir hangi Douhorozunun kuyruundan yolunmu bir sorgu ykseliyordu.Kalkannn zerinde, geni bir pelerinin kvrmlar arasnda bir armabulunuyordu; armann iinde kvrlarak iki yana alm bir pelerinvard, ortasnda daha ufak bir baka arma, onun iinde de yine iindedaha ufak bir baka arma bulunan bir baka pelerin. Giderek incelenizgilerle hep birbirinin kvrmlar arasndan alan bir dizi pelerinizilmiti, ortalarnda birey olmalyd, ama desen o kadar ufalyorduki, ne olduu seilemiyordu.

Va siz, uradaki, byle tertemiz, bakml... diye yneldi onaCarlomagno; sava uzayp gittike, yiitlerin temizlik kurallarnahergn biraz daha boverdiklerini grmeye almt.

Ben..Ses kapal miferin iinden bir insan grtlandan kar gibi

gelmiyordu, demir zrhn paralan titreiyordu sanki, yankdan trde hafif bir uultu duyuluyordu.

...Guildivernizade ve Corbentraz ve Sural Vesairezade, AaSelimpia ve Fez valyesi Agilulfo Emo Bertrandino yum!

Yaaa... dedi Carlomagno, aa sarktt altdudan- danborazanms, hafif bir ses kt, yle der gibiydi yani: Btn buadlar aklmda tutmaya kalksam hap yutardm dorusu! Ama hemenkalarn att:

Peki, neden tolga siperinizi kaldrp da yznz gster-miyorsunuz?

valye kln kprdatmad, ustalkla yaplm demir eldiveniiindeki eli eyerinin kan daha sk kavrad, kalkan tutan teki elirperir gibi kasld.

Carlomagno steledi:

16

Hey, yiit valyem, size sylyorum! Ne diye hkm-darnza yznz gstermiyorsunuz?

Miferin hava deliklerinden ak-seik bir ses geldi:Ben yokum da ondan, efendimizHa, bir bu eksikti! diye bard imparator. Ordumuzda

imdi de varolmayan bir valye var, ha! Bir greyim, bakaym.Agilulfo bir an duraksar gibi oldu, sonra eli hi titremeden,

ama ar ar, tolga siperim kaldrd. Miferin ii bombotu.Gkkua rengi sorgulu beyaz zrhta kimseler yoktu.

Allah, Allah! Yaa yaa gr temaa! dedi Carlomag- no. E,peki madem yoksunuz, nasl oluyor da h2met veriyorsunuz?

rademin gc sayesinde, efendimiz dedi Agilulfo, Vekutsal davamza olan inancmla. .

Ya, ya, yledir elbette, gzel syledin, insan grevini byleyapmal. Eh, varolmayan biri olarak maaalahmz var!

Agilulfo srann sonuncusuydu. mparator artk herkesidenetlemiti; atnn ban evirdi ve otama doru uzaklat.Miyarlamt artk, karmak sorunlar aklndan karmayabakyordu.

Borazan saflan bozun borusunu ald. Allm at kemekeibalad, koskoca mzrak orman rzgrda bir buday tarlas gibidalgaland. valyeler eyerlerinden iniyorlar, uyumu bacaklarnalsn diye hareket ettiriyorlar, seyisler atlan dizginlerinden tutmugtryorlard. Sonra kargaa ve toz bulutunun iinde valyelerseildiler, kafa kafaya verip,tepelerinde rengrenk sorgularoynaan bekler oluturmular, akalap hnerler gstererek, kadnve

17

onur dedikodular yaparak, saatlerce sren o zorunlu hareketsizliinacsn karyorlard.

Agilulfo o beklerden birine katlmak zere birka adm att, derkenhi nedensiz, bir bakasna geti, ama kendine bir yer amad, hi kimsede ona aldrmad. Gevezeliklere katlmakszn, biraz birinin, biraztekinin omuzlan arkasn* da bir sre kararsz kald, sonra bir kenaraekildi. Alacakaranlkt; tolgasnn tepeliindeki gkkua rengi tylerinhepsi imdi ayn belirsiz renge boyanmlard, ama apak zrh orada,ayrn ortasnda tek bana gz alyordu. Agilulfo birdenbire kendiniplak duymu gibi kollarm kavuturup omuzlarn sard.

Sonra silkindi, hzl admlarla ahrlara doru ilerledi. Orada, atlarntmarnn kurallara uygun olarak yaplmad kansna vard, soyluseyisleri paylad, at uaklarna cezalar verdi, btn i vardiyalarndenetledi, grevleri yeni batan datt, btn ilerin nasl yaplacanherkese teker teker kl-krk yararak aklad, iyi anlayp anlamadklarmgr* mek iin kendi sylediklerini yineletti. Ve her an subay mes-lektalarnn grev ihmalleri ortaya ktndan, onlar teker teker arptatl akam sohbetlerinden alkoyuyor, imallerini nazike, ama amazbir titizlikle yzlerine vuruyor, kimini nbete, kimini devriyeye, kimininbetileri denetlemeye ve benzeri hizmetlere gnderiyordu. Her zamanhaklyd, valyeler onu atlatmann yolunu bulamyorlard ama, ho-nutsuzluklarn da gizlemiyorlard. Guildivernizade ve Cor- bentraz veSural Vesairezade, Aa Selimpia ve Fez valyesi Agilulfo EmoBertrandno rnek bir askerdi kukusuz, ama hi kimse ondanholanmyordu.

18

nGece, ota kurmu ordular iin yldzl gkyz gibi dzenlidir; nbetsralar, keif subay, devriyeler. Baka her- ey, sava durumundaki ordununo bitmez kargaas, beklenmedik olaylarn birden aha kalkveren atlar gibiortaya kt gndz kemekei imdi uykuya varmtr, hristiyan aleminintm savalarn ve drt ayakllarm yenmitir uyku; hayvanlar sra sra,ayakta uyur, arasra nallarn yere srter, hafiften kiner ya da anrrlar;insanlarsa kendilerini en sonunda yine miferlerinden, zrhlarndansoyunmu, birbirinden ayr, birbiriyle kartrlmayacak birer kii olarakbulduklarna memnundurlar; ite orada, horul horul hor- lamaktalar hepsi.

te yanda, kfirlerin ordughnda da herey tptpna ayndr: Aynadmlarla ileri geri gidip gelen nbetiler, kum saatinden son kum taneciiningetiini grr grmez koup nbeti devralacaklar uyandran nbeti avuu,uykusuz gecesinden yararlanp karsna mektup yazan subay. Hristiyan vekfir keif kollar iki yandan karlkl yarm m erler, neredeyse ormanakadar gelirler, ama orada biri bir yana, teki teki yana sapar, hikarlamazlar, sonra gerisingeri ordugha dnp hereyin yolunda olduunubdi-

19

rir, gidip yatarlar. Yldzlar ve aydede iki dman otan zerindensessizce kayp giderler. hsan hibir yerde ordudaki kadar rahatuyumaz.

Yalnz Agllfo o rahatlktan nasibini alamyordu. Tam donanmlbeyaz zrhnn iinde, hristiyan ordughnn en derli-toplu, enkonforlu adrlarndan birinde, srtst uzanmay deniyor,dncelerini srdryordu: Uykuya dalmaya hazrlanan birinin basonu belirsiz dnceleri deil, hep belli bir mantk izgisi izleyen,yerli yerince dnceler. ok gemeden dirseine dayanpdoruluyordu, herhangi bir el iine dalma gereksinimi duyuyordu;zaten prl prl olan klcm parlatmak ya da zrhnn ekyerleriniyalamak gibi. Bu iler de uzun srmyordu: te, az sonra ayaakalkyor, mzram, kalkanm alp adrndan kyor, beyazms gl-gesinin ordughta gezindii grlyordu. Sivri tepeli adrlardanuyuyanlarn ar soluklarnn konseri ykseliyordu. Gzleriniyumabilmek, bedeninin bilincini yitirmek, kendi saatlerininboluuna gmlmek, sonra uyanp kendini yeniden ncekinin aynbulmak, yaantsnn ipliklerini yeni batan rmek ne demektir,Agilulfo bunu bilmiyordu ve varolan insanlara zg olan uyumayetisine imrenmesi de yle, insann aklnn bile almad bir eyekar duyduu belirsiz imrenmeydi. urada burada, adrlarnkysndan kesinden km, yukar kalkm baparmaklaryleplak ayaklarn grnm onu daha fazla etkiliyor ve tedirginediyordu: Uykuya varm ordugh bedenlerin sultanlyd, iilmiarab ve bir sava gnnn terini hohlayan eski Adem teni serilmiyatyordu gzalabildiine; adrlarn eiklerinde iim boalm zrhlarkarmakark ylmlard, sabaha hizmetkrlar ve seyisler alpgzelce parlatsnlar, br hale- yola koysunlar diye bekliyorlard.Dikkatli, sinirli, kibirli, geip gidiyordu Agilulfo: geri beden sahibiinsanlarn bedenleri iinde hasete benzer bir tedirginlikuyandryordu, ama ayn zamanda gururla, bir stnlk duygusuylekasla

20

rak kmsyordu onlan. nleri dillere destan olmu meslektalar, oanl valyeler, aslnda neydiler yani? Rtbelerine, adlarna,baardklar byk ilere, glerine ve yiitliklerine tank olan zrhlarite bir kabua, ii bo bir demir ynna dnmt, insanlar iseorackta horlayp duruyorlard, yzlerini yastklarna gmm, aralkdudaklarndan incecik bir salya szyordu. O ise, hayr, paralanamaz,blnemezdi: Gnn ve gecenin her saatinde, falan gn AaSelimpia ve 'Fez valyesi iln edilmi, hristiyan ordusunun onurunuyceltmek iin falan, falan ve falan kahramanlklar gstererek,imparator Carlomagnonun ordusunda filan ve filan birliklerinkomutanlna atanm bulunan Guil- divernizade ve Corbentraz veSuraI Vesairezade Agilulfo Emo Bertrandino olarak kalyordu.stne stlk, tm ordughn en gzel, en temiz zrh, varlnnayrlmaz bir paras olarak onundu. Ayrca dnyalara nam salm nicevalyelerden daha iyi bir subayd; hatta subaylarn en iyisiydi.Gelgelelim, gecenin iinde umutsuz, drt dnyordu.

cKommtan beyzadem, balayn ama, nbeti devralmaya neraman gelirler acaba? saattir burada aa oldum!

Nbeti karn anyormu gibi mzrana abanmt.Agilulfo ban evirmedi bile:Yanlyorsun, ben nbeti subay deilim dedi, yrd, geti.Kusura bakmayn, komutanm. Hani baktm buralardan

geiyorsunuz da, sandm ki...TTiTmpffp en ufak bir eksiklik Agilulfoya hereyleri denetlemek,

bekalarnn ilerinde baka yanllar ve ihmaller bulmak iin delice biristek verirdi, uluorta, geliigzel yaplm eyler karsnda iddetli birac duyard... Ama grevlerinin arasnda o saatte yle bir denetimyapmak bulunmadndan, bu davran da yersiz, hatta disipline aykrsaylrd. Agilulfo kendini tutmaya, ilgisini ertesi gn zaten uramaklaykml bulunduu zel sorunlara snrlamaya a

21

lyordu; rnein mzraklarn konduu birtakm avadanlklarn ya dasaman kuru tutmaya yarayan gerelerin dzenlenmesi gibi... Amabeyaz glgesi hep geceden artakalm bir arap damacanasbulabilmek umuduyle mahzeni kartran bir avuun, bir nbetisubayn, devriye erlerinin kargsna dikiliyordu.... Her seferindeAgilulfo bir an iin ne yapacam kestiremiyordu, yalnzca varlylebakalarn disiplin saygsna zorlamay beceren biri gibi midavransn, yoksa grevli olmad bir yerde bulunduundan, kibarcabir adm geri ekilip, hi orada yokmu gibi mi yapsm, bilemiyordu.Bu kararszlk iinde, dncelere dalarak durabyor- du: o tavrlardanne birini ne tekini taknamyordu; yalnzca herkesi rahatsz ettiiniduyuyordu, bakalar ile iliki kurabilmek iin bireyler yapmakistiyordu, rnein avu edasyle buyruklar yadrmaya, svpsaymaya balamak ya da meyhane arkadalar arasnda yapld gibikatla katla glp ak-sak lflar etmek gibi. Byle yapacak yerde,kibir maskesi takm bir ekingenlikle ya da ekingenlikle dengelenenbir kibirle, anlalmaz bir selam mrldanarak geip gidiyordu;ardndan, onlarn kendisine bireyler sylediklerini sanarak, Ne?diye yle bir dnp arkasna bakyor, ama hemen sonra kendisiylekonumadklarm anlayarak, oradan kaarcasna uzaklayordu.

Ordughm snrlarna, ssz yerlere doru ilerliyor, plak birykseltiye varyordu. Durgun geceyi yalnzca sessiz kanatl, minik,biimsiz birtakm glgelerin yumuack uuu kmldatyordu, bir anbile bir yn tutturamayan yarasalard bunlar. Fare ile ku arasnda neolacan arm o zavall bedenleri bile elle tutulur gvenli birnesneydi, yle ak agziyle sivrisinekleri yutarak, havada kendisinioradan ortaya atabilen birey ite; oysa rzgr esintileri, uuansivrisinekler ve ay Agilulfonun btn o zrhnn her yarndangirip kyorlard. Yreinde mayalanp kabarm olan belirsiz fkebirden patlak verdi: Agilulfo klcn knn

22

dan ekti, iki eliyle birden kavrad, alalan her yarasaya vargcyleindirmeye koyuldu. Sonu sfr; yarasalar hay sonu belirsiz uularnsrdryorlard, havann yer deitirmesiyle ancak sarslyorlard.Agilulfo klcm yel deirmeni gibi savuruyordu; artk yarasalaravurmaya almaktan vazgemiti; darbelerine bir dzen gelmiti, kllaeskrim kurallarna uyuyordu; ve ite gelecek arpmaya hazrlanr gibi,talim yapmaya balam, ters vuru, aldatma, savuturma hareketleristne kuramlar sralyordu.

Birden durdu. Orada, bir itin arkasndan tepede bir delikanlbitivermi, kendisini seyrediyordu. Tek silah klcy- d, gs hafif birzrhla korunmutu.

Ah, valyem! diye bard delikanl, Sizi engellemekistemezdim! arpmaya m hazrlanyorsunuz? afan ilk klanyle^sava balayacak, deil m? tzin verir misiniz ben de sizinle birliktetalim yapaym? Ve ksa bir sessizlikten sonra: Ordugha dn geldim...Benim ilk arpmam olacak... Herey beklediimden o kadar deiikki...

Agilulfo imdi yan duruyordu, klcm gsne bastrm, kollarmkavuturmu, kalkannn ardna gizlenmiti.

Silahl atma durumunda komutanlka verilen karar vebuyruklar subaylara ve birliklere harekt balangcndan bir saat ncebildirilir dedi.

Delikanl hevesi kursanda braklm gibi kalakald, ama hafif birkekelemeyi yenerek, yine ayn cokuyla sz ald:

imdi bakn, ben buraya ey iin geldim... babamn cn almakiin... Siz byklerimden, ltfedip, savata emir tsoarre olacak o kfirkpei ile karlamak iin ne yapmam gerektiini sylemeniziistiyordum, yani tpk onun kahraman pederim Rossiglione markisiGherardoya yapt gibi!

ok kolay, delikanl dedi Agilulfo, sesinde imdi biraz

23

coku seziliyordu, ynetmelikleri ve tzkleri ezbere bilen, bubilgisinden, ayn zamanda da bakalarnn hazrlkszlmkantlamaktan zevk alan birinin cokusu. Dello, chna. ve OnurLekeleri Genel Mdrlne bu isteinin gerekesini belirten birdileke ile bavurursun, onlar gereini dnr' ler*

Onun, hi deilse babasnn adn duyunca aknlk ve sayggstermesini bekleyen delikanh bu sylevin anlamndan nce tonunagcendi. Sonra valyenin dediklerini dnmeye alt, ama yineiin iin yadsmaya ve yreindeki cokuyu ldrmeye abalyordu.

Aman valyem, benim derdim genel mdrlkle deil ki, benianlyorsunuz herhalde, yani kendi kendime diyordum ki,yreimdeki bu cesaretle, bir deil, yz kfiri gebertmeye yetecekbu atele... Sonra silah kullanmada da stme yoktur, iyi eitildim,biliyor musunuz?... Diyordum ki, o karklkta, daha ne yanagideceimi anlayamadan, bilmem ki... O kpei bulamazsam,elimden kaarsa, ite byle durumlarda sizler ne yaparsnz, syleyinvalyem, yani savata zel bir sorununuz varsa, yalnz sizin iinlm-kalm meselesi olan birey yani...

Agilulfo kuru bir yant verdi :Ben sk skya kurallara uyarm. Sen de yle yap, ya-

mlmazsn.Balayn dedi ocuk, souktan donmu gibi kalakal- mt,

Cannz skmak istememitim. Sizinle, bir soylu valye ilebirazck kl talimi yapmak isterdim! nk ben eskrimde okiyiyimdir, ama bilirsiniz ya, hani bazen sabahn krnde, insannkaslar uyumu olur, daha snmamtr yani, o zaman istediim gibifrlayamyorum. Size de olur mu?

Bana m? Hayr, olmaz dedi Agilulfo, srtm dnm,uzaklayordu.

Delikanl konaklama yerlerine dald. afaktan nceki be

24

lirsiz saatti. adrlarn arasnda insanlarn ilk kmldanmalarseziliyordu. Kurmaylar daha kalk borusu almadan ayaktaydlar.Komutanlarn ve kurmay subaylarn adrlarnda, gkyzndenszlen alacakaranlkla yanan mealeler yaklmt, Akamdanfsldatklan gibi gerekten sava gn myd bu balayan? Yenigelen tedirginlie kaplmt, ama beklediinden, kendisini orayasrklemi olandan deiik bir tedirginlie; daha dorusu; yenidentopraa salamca bastm duyma kaygsyd bu, nk imdi herdokunduu ey sanki ii bomu gibi ses veriyordu.

Prl prl zrhlarm kuanm, tepeleri sorgulu tostoparlakmiferler giymi, yzleri siperlerinin ardna gizli soylu yiitlererastlyordu. ocuk dnp dnp arkalarndan bakyor, tavrlarna,yle zrh, mifer, omuzluklar tek paraym gibi bellerinin zerindekurumla bir yandan bir yana dnlerine yknmek geiyorduiinden. te, yenilmez valyelerin arasndayd, silah elde onlarsavata izlemeye, onlar gibi olmaya hazrd ite! Ama izledii ikivalye atlarna binmek yerine, zerinde ktlar yl bir masayageip oturdular, iki byk komutan olmalydlar kukusuz. Delikanlkoup kendini tamtt:

Ben mteveffa marki Gherardonun olu, valye adayRossiglioneIi Rambaldoyum' Sevil surlar dibinde kahramanca-arparak ehit olan babamn cn almaya geldim!

tin adam ellerini tyl miferlerine attlar, alt yanndan,boazlktan ayrarak kardlar, masann zerine koydular. Vemiferlerin altndan iki dazlak, sanmtrak kafa, derisi biraz prsm,her yanndan saikm iki yz, rengi solmu kaytan layklar kt: ikiyazman, kt doldurmakla mr tketen iki kocam memur surat.Parmaklarm tk- rklediler :

Bir bakal, Rossiglione, Rossiglione... diyerek kocaman birkayt defterinin sayfalarn evirmeye baladlar. 4yi ama seninkaydm dn yaptk ya! Ne istiyorsun? Neden birliinde deilsin?

Hibir ey, yani bilemiyorum, bu gece uyku tutmad, savaHi^fmmpk, ben babamn cn alacam, biliyorsunuz, emir soarreyildrmeliyim, bu i iin aramam gereken bir yer varm... Hah, buldum:Dello, calma ve Onur Lekeleri Genel Mdrl nerededir acaba?

Bak, bak, bak! Daha dn geldi, bugn ayann tzyle bamzaneler karyor! Genel mdrl kim syledi sana?

u ey valye var ya, o syledi, ad her neyse, hani bembeyazzrh olan...

Offf! Bir o eksikti! Varolmayan burnunu sokmad i de yokturzaten!

Nasl varolmayan? Bur unsuz mu yani?Kendi ba nasl olsa armaz diye, bakalarnn ban artmaya

baylr.Kendi ba niye armaz peki?Ba var m ki arsn? O yle, varolmayan bir valyedir ite...Varolmayan da ne demek? Ben grdm ya ite! Bal gibi vard!Ne grdn ki? Bir demir yn... O, varolmadan olan biridir,

anladn m, aylak?Gen Katnbaldo grnn bu denli aldatc olabileceini hi

aklndan geirmemti: ordugha ayak bastndan beri hereyingzktnden farkl olduunu kefediyordu.

Demek Carlomagnonun ordusunda insan varolmas ge-rekmeksizin anl-anl bir valye, stelik yiit sava ve .gayretli birsubay olabiliyor, ha?

Yava ol bakalm! Kimse Carlomagnonun ordusunda, vb...demedi ki. Yalnzca: bizim birlikte byle byle bri var, dedik, o kadar.Genelde neyin olabilip neyin olamayaca bizi ilgilendirmez. Anlaldm?

Rambaldo Dello, calma ve Onur Lekeleri Genel Mdrlnnbulunduu adra doru ilerledi. Artk zrhlara

26

ve tyl miferlere bakp aldanmyordu: o masalarn gerisindeki zrhlarniinde toz-topraa bulanm elimsiz adamcazlarn bulunduunu anlyordu.Zrhn iinde o kadarck birinin varolmas bile nimetti 1

Demek imdi sen general rtbeli Rossiglione markisinin cn almakistiyorsun! Bakalm: bir generalin cn almak iin usulne en uygun ilem binba temizlemektir. Kolayndan tane verelim sana, iin tamam olsun.

Galiba anlatamadm: benim ldrmem gereken kii emir soarre. anlpederimin yaamna son veren oydu!

Anladk canm, anladk, ama emir ldrmek yle kolay i misanyorsun... Drt yzba ister misin? Sana hemen bu sabah drt kfiryzbas garantileyebiliriz. Hem bak, aslnda drt yzba bir ordukomutanna karlk tutulur, oysa senin baban topu-topu tugay komutanym.

Ben soarreyi arayp bulacam, karsaklarn dar dkeceim! Onu,bakasn deil, onu!

Sen bu kafayla sava yerine soluu mahpusta alacaksn aslanm !Azmdan kan kulan duysun! Sana soarre iin glk karyorsak, birbildiimiz var demektir... Ya imparatorumuzun el altndan soarre ile birpazarl varsa...

Ama iki grevliden, o ana dein kafasn ktlarn arama gmmduran sevinle yerinden doruldu :

Tamam, tamam ite! Hibir ey yapmana gerek yokmu! calmannfalan yeri deil! Ulivieri, geen gn, iki amcasn savata ldler sanp lerinialmt! Oysa amcalar bir masann altnda szp kalmlarm! imdi bizimelimizde fazladan iki amca intikam var, bamz dertte yani. imdi erisidorusuna geliyor: bir amca intikamn biz yarm baba intikamna edeerlisayarz, yani elimizde ak bir baba intikam varm demek.

Rambaldo fkesinden ldracakt:Ah, zavall babacm!Ne oluyorsun, canm?!

27

Kalk borusu almt. Gnn ilk nda ordugh silahladamlarla kaynayordu. Rambaldo, giderek dzenli mangalara vebirliklere dnen o kalabala karmak isterdi, ama o demirtokumalar ona bceklerin kanat rpmas ya da ii bo kabuklarntrtsym gibi geliyordu. Savalarn birou belden yukarzrhlarn giymilerdi, demirden yan ve srt paralarnn altndan don-paa bacaklar grnyordu, nk uylukluk, bacaklk ve dizliklereyere trmandktan sonra giyilirdi. O elikten gvdelerin altndabacaklar ekirge bacaklar gibi incecik gzkyordu; konuurkentostoparlak, gzsz balarn kmldatlar, zrhlara brnm ellerinikollarn kmldatlar ekirgeleri ya da karncalar andryordu;btn o kouturmaca zaten ne id belirsiz bir bcekkaynamasna benziyordu. Aralarmda, Rambaldonun gzleri bireyaratrd : Agilulfonun apak zrhyle karlamay umuyordu, oortaya karsa belki ordunun kalan da daha bir somutlaacakt ya dabelki karlat en salam varlk varolmayan valyeydi.

Bir am aacnn dibinde grd onu, yere oturmu, aatan denkozalaklar dzgn bir plana uygun olarak, dik gen biimidiziyordu. afan o saatinde, Agilulfo hep dikkat isteyen bir ileurama gereini duyard : bireyleri saymak, geometrik ekillerhalinde dzenlemek, artma tik sorunlar zmek gibi. O saat,cisimlerin gece boyunca brndkleri glge younluunu yitirip,yava yava yeniden renklerini kazandklar, ama n hafiftendemesi, usulca sarp sarmalamasyla bir belirsiz eikten getiklerisaatti: insann yeryznn varolduuna en az gvendii saat. Agilul-fo ise, cisimleri karsnda hep kendi iradesinin gcyle gslemesigereken bir masif duvar gibi duyma gereksinimin- deydi, ancakbylelikle kendi kendisinin kuku gtrmeyen bilincinikoruyabiliyordu. evresindeki dnya belirsizletike, anlalmazolduka o da bu yumuack lolukta boulup gittiini duyar,boluun iinden ak-seik bir dnce, bir

irade hareketi, bir niyet bulup karamazd. Kendini rahatsz duyard:yle anlarda kendinden geecek gibi olurdu sanki; dalp gitmemekiin kimi zaman pek byk bir aba harcamas gerekirdi. te o zamansaymaya balard: yapraklar, talar, mzraklar, kozalaklar, eline negeerse onu. Ya da onlar sralar, kare ya da piramit biiminde dizerdi.Bu tr titiz uralara dalnca rahatszln yener, honutsuzluunu,tedirginliini, bezginliini alteder, her zamanki zihinsel berraklna vegvenli tavrlarna yeniden kavuurdu.

Rambaldo onu byle grd, dalgn ve hzl hareketlerle kozalaklargen biiminde yerletiriyor, sonra genin kenar zerinde kareler(dtryor, ardndan dik kenarlardaki kozalaklar toplayphipotenstekilerle karlatryordu. Rambaldo burada hereyin trelerle,trenlerle, kurallarla, formllerle yrtldn anlyordu, ama yabunun altmda ne vard, altmda? Oyunun tm bu kurallarnn dndaolduunu bilmekten doan anlatlmaz bir korku saryordu yreini...Ama sonra dnyordu, kendisinin de ille babamn cn alacamdiye tutturmas, gnlndeki bu savama, Car- lomagnonunsavalarnn arama katlma atei de hilie gmlp kaybolmamakiin bir tre deil miydi, tpk valye Agilulfonun vle knaalaklankovun kaldrmas gibi yaa_ye gen Rambaldo bylesine beklenmediksorunlarm tedirginliiyle bunalarak kendini yere att, hngr hngralamaya koyuldu.

Salarna bireyin konduunu duydu, bir eldi, demirden bir el, amahafif. Agilulfo yambana diz kmt :

Neyin var ocuum? Neden alyorsun?teki insanoullanndaki ruhsal knt, bunalm ya da fke

nbetleri Agilulfoya hemen kusursuz bir sknet ve gven verirdi.Varolan kimselerin kapldklar sarsnt ve bunalmlara kar baklolduunu duymak ona bakalar- na yukardan bakma ve koruyucu birtavr takmma olanam veriyordu.

29

Balayn dedi Rambaldo, yorgunluktan olmal. Btn gecegzm krpmadm, imdi de kendimi arm durumdaym. Birdakikack olsun uyuyabilsem... Ama gn aard artk. Ya siz, byle hiuyumadan, nasl dayanyorsunuz?

Ben bir an bile uykuya dalsam kendimi arrdm dedi Agilulfoyavaa, daha dorusu kendimi armam bile, hepten kaybederim. tebu yzden gnn ve gecenin her anm uyank geiriyorum.

Kt birey olmal...fYooo. Sesi yeniden kuru, gl bir ses olmutu.Peki, zrhnz srtnzdan hi karmaz msnz?Beriki yine mrldanr gibi sylendi:Srtm diye birey yok ki. karmann da, giymenin de anlam yok

benim iinRambaldo ban kaldrm, o karanlkta bir bakn kvlcmn

grmek istermiesine siperin yarklarna bakyordu.Peki nasl oluyor bu?Ya baka trls nasl oluyor?Beyaz zrhn demirden eli hl delikanlnn salarmday- d.

Rambaldo bann zerinde onun arln ancak farkedi- yordu, tpk bircisim gibi, kendisine ne avutucu, ne skc, hibir insan yaknlnnscakln aktarmyordu; delikanl yine de iine gerilimli bir inadabenzeyen bir duygunun yayldn duyuyordu.

30

mCarlomagno atnn zerinde, frank ordusunun banda ilerliyordu.Yaklama yryndeydiler; aceleleri yoktu; pek hzl gitmiyorlard.mparatorun evresinde yiit valyeleri beklenmiler, sabrsz atlarndizginliyorlard; o sarsntda, dirsek dirsee vermi giderken, gmskalkanlar bir baln solungalar gibi kalkp iniyordu. Upuzun, zeripullarla kapl bir bala benziyordu ordu: ylan balna.

Kyller, obanlar, kasaballar yol kysna yor-- lard.Carlo bu, kral Carlo!Onu pek alk olmadklar tacndan ok sakalndan tanyarak yerlere

kadar eiliyorlard. Sonra hemen dorulup savalar semeye alyorlard:Bak, uradaki Orlando!(*).

(*) Orlando (Roland): Charlemagnen yeeni ve efsanev Charlemagneevrimi kahramanlarnn en nls. Denildiine gre, Bretagne ueyaletleri kontu olan Roland, Charlemag- nem Ispanya'dan dnen artkuvvetlerine saldran Vas- konlar tarafndan 778de Ronceveaux'daldrlmtr. evresindeki teki valyelerin banda zamanla bir efsa-ne kahraman haline gelen Roland ilkin Fransada la Chanson de Rolanddestannda, sonra talya'da, Hal seferleri anda, iki dinsel dnyaykutsal sava ortamnda kar karya getiren o ruh inde ele alnarak,Mslmanlara kar arpan hristiyan valyelerin rnei olarak grl-d. (.N.)

Yok canm, Uliveri o!Bir tanesini bile karamyorlard aslnda, ama hi f arket- mezdi,

gnk nasl olsa o da, teki dejradaydlar, ve istediklerini grmolduklarna yemin etseler balar armazd.

Topluca at kotururlarken, Agilulfo arasra ileri doru ksa bir koukoparyor, sonra durup tekileri bekliyor, arkasna dnp birliinyanak dzen ilerleyip ilerlemediine bakyor ya da gnee bakarakufkun zerindeki yksekliinden saatin ka olduunu hesaplamayaalyordu. lerinde yalnz o, yry dzenini, molalar, gecedennce varmalar gereken konak yerini dnyordu. teki soyluvalyeler ise, canm yaklama yryndeydiler ya ite, hzh da git-seler yava da gitseler, nasl olsa yaklayorlard ve imparatorunyorgun, yal olduunu bahane ederek her meyhanede durup imeyehazrdlar. Yol boyunca meyhane levhalar ile hizmeti kzlarnklarndan baka ey grmyorlard > biz de anlatalm derkenazmz bozuyoruz ya, neyse ; bunun dnda, sanki bir sandakapatlm gibi yolculuk ediyorlard.

evredeki binbir eye kar en fazla merak gsteren yineCaromagno oluyordu.

Aaa! rdeklere bakn, rdeklere! diye yaygaray basyordu.Yol kysndaki ayrlarda ordu kadar rdek vard. Ortalarnda da

bir adam, ama ne halt kartrd hi anlalmyordu: elleri srtnda,melerek yryor, ayaklarm rdekler gibi dmdz kaldryor,boynunu uzatp Vak... vak... vak yapyordu. rdekler hi oraldeildiler, onu kendilerinden biri sayyorlard herhalde. Aslnabakarsanz, adamla rdekler arasnda grnrde pek bir fark da yoktu,nk srtndaki paavralar toprak rengiydi (ou uval paralanbirletirerek yaplm gibiydi), ama yer yer tpk rdeklerin tylerininrenginde yeilimtrak griydi, ayrca onlann

32

biribir renkteki izgilerini andran yamalar ve lekelerle kap* l, hem delime limeydi.

Hey, sen, imparatorunu byle mi selamlyorsun? diye barlarsoylu valyeler; unun bunun basna musallat olmaya dndenhazrdlar.

Adam ban evirip bakmad bile, ama o bartlardan rkenrdekler hep birlikte havalanverdiler. Adam burnunu havaya dikti,onlarn uularna bakarak bir an bekledi, sonra kollarm iki yana at,zplad, byle zplaya zplaya, paavralardan salkm-saak kollarnrpa rpa, kahkahalarla glerek ve keyifli Vak! Vakblar kararaksry izlemeye alyordu.

Yaknda bir bataklk vard. rdekler uarak gidip zerine kondular,kanatlarn toplayp, hafif bedenleriyle yze yze uzaklatlar. Adam subirikintisine varnca kannst att kendini, sulan her yana fkrtt,acemice hareketlerle debelendi, bir Vaki Vak! denemesi daha yapt,ama suya gmld iin sesi bir gurultuya dnt, yeniden su y-znde gzkt, yzmeye abalad, bir daha batt.

Elinde sazdan bir denekle kagelen bir kyl kzna valyelersordular :

O adam rdeklerin oban m?Yooo, rdeklerin oban benim, benim rdeklerim bunlar, onun

bir ilgisi yok, o Gurduludur... dedi kyl kz.Peki, ne ii var rdeklerinle?Hiii, arasra tutara tutar byle, rdekleri grr, feleini arr,

kendisi olduklarn sanr...Kendini rdek mi sanr yani?rdekleri kendisi sanr... Gurdulu ite, nasldr, bilirsiniz:

dalgacnn biridir...E imdi nereye gitti?Soylu yiitler batakla yaklatlar. Gurdulu grnrlerde yoktu.

rdekler te yana gemi, paytak paytak otlarn arasnda yrmeyebalamlard. Batakln evresindeki e-

33

reltiotlarndan doru bir kurbaa korosu ykseliyordu. Adam sankisoluk almas gerektiini o anda anmsam gibi birdenbire bamsudan kard. Burnunun ucunda, suya yansyan, ereltiotlaryle kaplo kynn ne olduunu kavrayamyormu gibi aknlkla baknd.Her ereltiotunun zerinde ufack, yemyeil, prl prl bir hayvanckoturmu, kendisine bakyor, var gcyle Vrak! Vrak! diyehaykryordu.

Gurdulu, pek sevindi pek, Vrak! Vrak! Vrak! diye yantlad, obyle seslenince tm ereltiotlarndan suya, sudan ereltiotlarnadoru bir kurbaa sraydr balad. Gur- dulu da Vrak! diyebararak zplad, tepeden trnaa srlsklam, amurlara batm olarakkyda buldu kendini; kurbaa gibi meldi, ylesine iddetli birVrak! kard ki, sazlar ve otlar krlp kt, soluu yine suyuniinde ald.

yi de, boulmaz m? diye sordular soylu yiitler bir balkya.E, bazen Omobo kendini unutur, kaybolur, gider... Ama

boulmaz... Asl dert balklarla birlikte aa takldnda... Birgnkendisi balk tutmaya kalktnda yle olduydu... A suya salm,bakm bir balkcaz aa taklmak zere, ne yapsn, o balkla o kadarzdelemi ki, kaldrp kendini suya atm, kendisi girmi aa...Omobo ite, birsiniz...

Omobo da nereden kt? Ad Gurdulu deil miydi?Biz Omobo diyoruz.Ama o kz...'Ha, bakn, o bizim kyden deil, demek onun kynde yle

aryorlar.Peki, kendisi hangi kydendir?Valla, yle, dolar ite...Atllar armut aalanyle dolu bir meyva bahesinin ya* randan

geiyorlard. Armutlar olgundu. Savalar mzrakla- nyle armutlariliyor, miferlerinin azlndan ieri atyorlar, sonra saplarmtkryorlard. Armut aalanyle bir

34

sraya dizilmi, kimi grseler beenirsiniz? Gurdulu-Omo- bo'yu.Kollarn arptarak dal gibi yukarya doru kaldrmt, ellerinde,aznda, bann stnde, giysilerinin yrtklarnda hep armutlarvard.

una bak dedi Caromagno elenerek, kendini armutaalarna benzetmi!

Silkeleyeyim de grsn! dedi Orlando ve bir sille indirdiGurdulu btn armutlarn birden koyverdi, armutlar ayrda

bayr aa yuvarlandlar, onlann yuvarlandn gren Gurdulu daayrlarda bir armut gibi yuvarlanmaktan kendini alamad, bylecegzden kayboldu.

Majesteleri, onu balaynz! dedi oradan bir ihtiyarbahvan. Martmzul kimi zaman yerinin cansz bitkiler ya dameyvalarn arasnda deil, hkmdarmzn sadk kullarnn yanndaolduunu anlayamyor!

mparator hogryle sordu:Peki, sizin Martinzul dediiniz bu kan zoru ne? Kafasndan

neler getiini kendi de bilmiyor galiba!Biz nereden bilelim, efendimiz? htiyar bahvan grm

geirmig birinin saduyusuyle konuuyordu. Aslnda belki tamanlamyle kak olduu da sylenemez: varolan, ama olduunubilmeyen biri yalnzca.

Aman ne gzel! Bir yanda varolan, ama olduunu bilmeyen bubendem, bir yanda varolduunu bilen ama varolmayan valyem.Birbirlerine pek yarayorlar, inann bana!

Caromagno artk eyer stnde durmaktan yorulmutu.Atuaklanna dayanarak, sakalnn iinde soluk solua sylenerekindi: Zavall Fransa! mparator yere basar basmaz, bir iaretverilmi gibi btn ordu durdu ve ota kuruldu. Karavana piirmekiin kazanlar hazrland.

Gurgur mudur nedir... getirin bakaym bana, ad neydi onun?dedi kral.

Ad gittii yere gre deiir dedi bilge bahvan, pei-

35

ne takld hristiyan ya da kfir ordusuna gre de; Grgr da derler, Gidi-Yusuf da, Naber Yusuf, Bin-stanbul, Pestan- zul, Bertinzul,Martingarip, Gariban, Hayvanherif, Vadideki irkin, Gian Paciasso ya daPier Paciugo da adlandr. Tanr bilir, cinin bucanda bir iftliktebunlardan apayn bir ad takm da olabilirler; bir de ne var, biliyormusunuz, adlan mevsimden mevsime deiir. Galiba adlar ona hiyapp kalmyor, zerinden akp gidiyor. Zaten hangi adla arrsanzonun iin farketmez. Onu arrsnz, keilerden birini aryorsunuzsanr; lf arasnda peynir ya da ekmek deyin, ^Buradaym diye sesverir.

ki valye Sansonetto ile Dudone Gurduluyu karga tulumba,uval gibi srkleyerek getiriyorlard. Carlomag- nonun nne varncaite-kaka ayaa kaldrdlar :

A ban, hayvan! Kraln huzurunda olduunu grmyor musun?Gurdulunun yz aydnland; frank zellikleriyle ma- ripli

zelliklerinin birbirine kart, scak basm bir ablak yzd bu:karayaz cildini kzl iller basmt; kemerli bir burunla i dudakl faragibi bir azn zerinde, iinde kan damarlar gzken su mavisi gzler;sanmtrak, ama kvrck salar, tutam tutam, fra gibi bir sakal. Btn osa- sakal ormannn arasnda taklp kalm at kestaneleri ve pisipisiler.

Carlomagnonun nnde yerlere kapanp secde etmeye balad, biryandan da enesi almt. O ana dein yalnz hayvan sesleri kardmiitmi olan o beyzadeler aakal* dlar. Szckleri yutarak, dilidolaarak, ala-tela konuuyordu; kimi zaman bir leheden tekine, hattahristiyan ve marip dillerinin birinden tekine dur-d ur aksz atlyordu.Anlalmaz sesler, ipe-sapa gelmez szler arasnda, aa yukar yledemeye gelen bir sylev veriyordu:

Burnumu yerlere dedirerek, dizlerinize kapanp arz- ubdiyeteylerim, naiz majestelerinin muhteem bendesiyim

36

efendimiz, zat- lilerinize emreyleyin, bendenize itaatim son s uzdur.Kemerine bal tad ka silah gibi ekti: ...majesteleri

hkmediyorum, emreyyorum, yapla deyip de asasyle byle, byle,ite asamla benim yaptm gibi yapt myd, sonra da byle benimbardm gibi hkme- diyoruuuum, emreyliyoruuum, yaplaaaa!diye bard myd, siz btn kpolu kpek kullan bana ba emekzorundasnz, yoiksa kaza oturturum hepinizi ha, en bata da eni,bunak suratl, sakall ihtiyar, seni!

Kellesini bir vuruta m uuraym, efendimiz? diye sorduOrlando, klcm knndan ekmiti bile.

Efendimiz, yalvarrz, balayn onu dedi bahvan. Hepbyle kartrr ite: kralla konuuyorum diye kafay datt,karsndaki mi kral, kendisi mi, hatrlamaz oldu.

Dumanlar tten kazanlardan karavana kokusu geliyordu.Carlomagno balayc bir tavrla :una bir tas orba verin! buyurdu.Gurdulu azn gzn oynatarak, yerlere kadar eifip anlalmaz

szler ederek, bir aacn altna ekildi, yemeine dald.Ha, imdi ne halt ediyor?Gurdulu tas yere brakm, sanki iine girmek istermi gibi bam

sokmaya alyordu. yi yrekli bahvan omuzundan tutup sarst :Martnzul, aklm bana sesle, sen orbay ieceksin, orba seni

deil! Unuttun mu? Kakla azna gtrecektin hani...Gurdulu hrsla orbay kaklamaya giriti. Ka yle canla bala

savuruyordu ki, arasra hedefi aryordu. Dibinde oturduu aacn,tam kendi bann yksekliinde bir oyuu vard. Gurdulu aacnoyuuna kak kak orba dkmeye balad.

Senin azn deil o, aacn oyuu!

37

Varolan eylerin ortasnda, srtm kamak isteyen bir tay gibikeyifle yuvarlanan bu etli butlu, iri bedenin hareketlerini Agilulfobandan beri tedirginlikle kark bir dikkatle izlemiti; ona baktkaba dnyordu sanki.

valye Agilulfo! dedi Caromagno. Bakn ne diyeceim! Buadam size seyis olarak atyorum! Ne dersiniz, ha? Gzel bulu, deilmi?

valyeler alay ederek kkr kkr glyorlard. Hereyi (heleak-seik bir imparator buyruunu) ciddiye alan Agilulfo ise ilkkomutlarn vermek zere yeni seyisine dnd, ama Gurdulu orbaymideye indirdikten sonra, aacn glgesine serilip uyuyakalmt.ayra devrilmi, az ak, horluyordu, gs, midesi, karn, demircikr gibi inip kalkyordu. Yal tas kocaman plak ayaklarndanbirinin yanma yuvarlanmt. Herhalde kokusunu ekici bulmu olanbir kirpi, otlarn arasndan kp tasa yaklat, dibinde kalm birkadamla orbay yalamaya koyuldu. Bu arada dikenlerini Gurdulununplak ayann tabanna srtyordu, ipincecik bir orba szntsnizledike, dikenlerini iyiden yiye batrmaya balad. Berdu sonundagzlerini at: onu uykusundan eden ac duygusunun nereden geldiinianlayamadan baklarm evresinde gezdirdi. ayrn ortalk yerindedimdik kaynana diline benzeyen plak aya, yanmda da ona birgzel yaslanm duran kirpiyi grd.

Ey ayak diye sylenmeye balad Gurdulu, hey, sanasylyorum, ayak! Budala gibi orada dikilmi ne halt ediyorsun? Ohayvan seni delik deik ediyor, grmyor musun? Ayaaak, ayak!apal ayak! Beri ekilsene! Cann yanyor, duymuyor musun? Salakayak! Birazck ek kendini canm, birazck yeter! hsan bu kadar dabudala (dur mu yahu! Ayaaak! Sz anlamaz ayak! Bak una, nasl dakalbura evirtiyor kendini! Biraz beri ekil, salak! Nasl anlatsam, bil-mem k! Bak, dikkatli bak ama: ben ne yaparsam sen de yle yap, iteyleee...

38

Boyle diyerek bacan kvrd, ayan kendine ekti, kir- pidenkard.

te oldu; grdn m ne kolaym, gsterir gstermez sen debecerdin. Enayi ayak, neden onca zaman kendini delik deik ettirdinsanki?

Acyan tabann ovuturdu, frlayp ayaa kalkt, slk almayabalad, bir kou tutturdu, allklara dald, bir yellendi, derken bir daha,gzden kayboldu.

Agilulfo onu aratrmak ister gibi harekete geti, ama nereyekaybolmutu acaba? nnde sk yulaf tarlalar, ko* cayemi vekurtbar itleriyle yol yol olmu, rzgrn at oynatt vadi alyordu,iektozu ve kelebek ykl meltemler, gkyznden kptiks, apakbulutlar gelip geiyordu. Gurdulu, gnein dnerken oynak k-glgeoyunlar yapt bu tepelerde srrolmutu, u ya da bu yamacn herhangibir noktasnda olabilirdi.

Kimbilir nereden, atlak bir trk sesi geldi: Bayonneun da kprleri vay vay !...(*)Vadinin tepesinde Agilulfonun beyaz zrh kollarn gsnde

kavuturdu. Ee, yeni seyisin hizmetine ne zaman balyor? diye takldlar

valye meslektalar.Agilulfo bir otomat gibi, tonsuz bir sesle belirtti: mparatorun

szl buyruu kanun kuvvetinde 'kararname gcndedir, derhal yrrle girer.

Bayonneun da kprleri vay vay!... ses bir daha duyuldu, bu kezdaha uzaklardan.

(*^ Metinde Franszca: D sur les ponts de Bayonne (-Nj

IV

Bu yknn getii ada dnyann dzeni henz karkt.Varolan hibir eyin karlk vermedii adlara, dncelere, kalplara,kurumlara rastlamak olaand. te yandan yeryz adsz, tekieylerden ayrmsz cisimlerle, kiilerle, yetilerle kaynayordu. ylebir ad ki. ya^lma, i?! hn-afr- ma, varolan herevle srtme iradesive direnci henz t myle kullanlmyordu, nk biroklar yoksulluktan, bil- gisizlikten, ya da, tam tersine, herey byle depekl y- rdunden ntlrn bundan hi yararlanmyorlard, bu yui den bir miktar bolukta vlece vitn gidiyordu lte o za- man, byleerimi durumda bulunan irade ve zbilincm, tpk alglanamayacakkadar minik su zerrelerinin younlap buluta dnt gibi, nrnoKtada younlat nluvnrdThu topak, rastlant sonucu ya daigdyle o zamanlan verde ak bulunan bir ada, bir sova. asker!kadrolarda bir gtSeye, pr yenne getirilecek grevler ve saptanm |>-nraL Jar beine tosluyordu; ve en nemlisi bo bir zrfarastJyordu, en nemlisi dedim nk o olmazsa varolan biri bileyokolma tehlikesiyle kar karya kalrd, siz bir de varolmayandnn... Guildivernizade Agilulfo da yiitlik gsterip an vermeyebyle balamta ite.

Bu yky anlatan ben Rahibe Teodora, Ermi Colom- banotarikatmdanun. Manastrda, eski belgelerden, grme odasndakulama alnan dedikodulardan, bir de olaylar yaam kiilerdensalayabildiim tek-tk tanklktan yararlanarak yazyorum. Bizrahibeler askerlerle konuma frsatm pek bulamayz: demekistiyorum ki, bilmediklerimi de dgcmle kafamdacanlandryorum; elimden baka ne gelir ki? Zaten yknn tamamda benim iin pek ak-seik deil. Anlayla karlamaksnz: soyluailelerden de gelmi olsak, biz rahibeler ky kz saylrz, hepdnyann dnda, hereyden uzak, ilkin atolarn, ardndanmanastrlarn drt duvar arasna kapal yaamzdr; yaammzboyunca grp greceimiz dinsel trenler, dualar, perhizler, tarlaileri, hasat, ba bozumu, uaklarn krbalanmas, birka mahremi ilezina olay, bir miktar yangn, -be idam, arasra dman istillar,yamalar, rza gemeler, veba salgnlar falan dr, hepsi o kadar. Birzavall rahibecik ne bilsin dnyay? Ben de ite, gnahlarmn kefaretiolarak anlatmaya baladm bu yky g bel srdryorum.imdi Tann bilir, size arpmay nasl anlatacam; ben, Tanrkorusun, mrm boyu savalardan uzak kalmmdr; atomuzun ete-indeki ovada yaplan o drt-be meydan savann dnda demekistiyorum, biz kz ocuklar burlarn arasndan, kaynar katrankazanlarnn ortasnda durup seyrederdik (sonra nice gmlmemiceset ayrlarda rmeye braklrd da, ertesi yaz biz oyun oynarkenbir eekars bulutunun altmda bulurduk!), diyordum ya, sava stnebir eycikler bil- mem ben.

Rambaldo da birey bilmiyordu: yaamnn baharnda akl fikrisavatayd ama, silah banda bu k gn olacakt. Orada, safta yerinialm, atnn stnde saldn buyruunu bekliyordu ama hi zevk aldyoktu. st ba bir alay

41

eyle yklyd: elik rgden boazlkl yelei, yakalkl, omuzluklu,karnlkl zrh, ierden baktnda dary yarm yamalak grebildiigagal miferi, zrhnn stnde sava giysileri, kendinden byk birkalkan, saa sola dneyim derken arkadalarnn kafasna indirdii birmzrak ve altnda, her yan demirden rtlerle kapl olduundan,grnmeyen bir at.

Emir soarrenin kann dkerek babasnn cn alma isteihemen hemen gemiti. Btn ordu saflarnn iaretlenmi buiunduubirtakm haritalara bakarak kendisine demilerdi ki:

Borazan aldmda sen atnn zerinde mzran dorultupdmdz karya ko, t onu ieyene kadar. soarre saflarn tam onoktasmda dvr. Yampiri gitmezsen mutlaka yakalarsm, tmdman ordusu dalrsa o baka, ama byle birey hemen hibirzaman ilk saldrda olmaz zaten. Bak, imdi aslnda ufak bir hesapyanl da olabilir, ama onu sen ilemezsen hi tasalanma, seninyanndaki ileye- cektir nasl olsa.

ler byle yryorduysa, Rambaldonun umurunda bile deildiartk.

arpmann baladnn belirtisi ksrk oldu. Ram* baldoaalardan doru sapsan bir toz bulutunun ilerlediini grd, bir bakatoz bulutu da ayaklarnn dibinden ykseldi, nki hristiyan atlar dadrt nala komaya balamlard. Bambaldo balad ksrmeye; zatenimparatorluun tm ordusu zrhlarnn iine tklm ksryordu;byle ksrerekten, kfir tozuna doru drtnala kouyordu, maripliksr de gittike daha yakndan duyuluyordu. ki toz bulutubirbirlerine eritiler; ovann drt bir yan ksrklerle ve mzrakvurularyle inledi.

lk arpmada hner ilemekten

mam atndan alaa etmekti: tam atma annda mzra hop diyek ile eyeri arasna sokmak gerekiyordu. ler yolundagitmeyebilirdi elbette, nk mzran ucunu yere evirdin mikolayca bir engele taklabilirdi ya da bir bakardn yere saplanpkaldra olmu, mancnk gibi seni eyerinden frlatyor. Yani ilksaflarn arpmas demek, mzraklarna yapm savalarn havadauumas demekti. stelik elinde mzrak varken nsan ya dostununya dmannn brne vurmadan birazck olsun saa sola dnenedi-inden, hemen yle bir trafik tkankl oluyordu ki, bir eyanlayabilene akolsun. te o zaman geriden iki tarafn aslankllarm ekmi drt nala yetiiyorlard, yldrm gibi darbelerindirerek o kalabal yarmalan pek g olmuyordu dorusu.

Sonunda dman ampiyonlar kalkan kalkana karg karyageliyorlard. Teketek vurumalar balyordu, ama yerler artk atleleri ve llerle kapl olduundan, savalar g bel hareketedebiliyorlard, birbirlerine eriemediklerinden, karlkl svpsayarak ilerini boaltyorlard. O noktada svgnn nitelii vearl byk nem alyordu, nk svgnn ldrc ya da ancakkanla temizlenen trden, dayanlmaz, orta iddette ya da sudanoluuna gre karlnda deiik onarmlar istenebilirdi, bazen dekuaktan kuaa aktarlan kan davalar doard. Dolaysyla, bir-birinin meramn anlamak nemliydi, ama Mariplilerle H-ristiyanlarn, ortada dolaan onca marip ve hristiyan leh- esivarken birbirlerinin meramm anlamalar kolay deildi; diyelim ki nedemeye geldiini anlamadn bir kfr yedin, ne yapacaktn? Yutupoturman gerekirdi, stelik, Tann bilir, mrboyu haysiyetinden olmuolacaktn. te bu nedenle, arpmann bu aamasna evirmenler dekatlrd: hafif silahlarla donatlm, ufak-tefek atlara bindirilmi birevik kuvvettiler, drt bir yan dolar, svgleri havada yakalar,kime yneltilmilerse annda onun diline evirirlerdi.

43

Khar as-Sus!Solucan pislii!Mrik! Sozo! Mozo Escaivao! Marrano! Hijo de puta! Zabalkan!

Merdete'Bu evirmenleri ldrmemek gerektii konusunda iki taraf arasnda

sessiz bir centilmenlik anlamas vard. Zaten evirmenler oradan orayaseirtip dururlard, o kargaada, koskocaman bir ata binmi, elleri kollanzrhlarla kapl, kurun gibi ar bir savay ldrmek kolay i deilken,onlarn pire gibi sradklarm bir dnn. Ama bilinen bir gerekti:sava savat, eh arasra postu deldiren de oluyordu elbette. te yandan,evirmenler de birka dilde orospu ocuu demeyi bildiklerindenyararlanarak, onca tehlikenin iine atlyorlarsa, bu ite birtakm karlarvard kukusuz. Eli abuk olan sava alanlarndan her zaman iin iyi birrn toplayabilirdi, hele tam zamannda, yani getii her yeri ekirgegemie benzeten piyade erleri gelmeden varabilirse.

Piyadeler, yerden yma olduklarndan, kvr-zvr toplamada dahaelverili konumdadrlar, ama valyeler iin en civcivli annda, eyerlerininstnden tepelerine bir tane indirir, ne var ne yoksa yukarya ekiverirler.Ganimet diyorsam, llerden alnan eya demek istemiyorum, nk lsoymak insann yle kafasn toplamasn gerektiren bir itir, burada szkonusu olan kaybedilen eyalar. Savaa byle birbiri stne kat kat ylanbinbir donanmla ssl gitme greneiyle, daha ilk atmada bir alay aklahayale gelmez kvr-zvr yere der. Eh, durum byle olunca da kimdesavaacak hal kalr artk? Asl vuruma dklenleri toplamak iindir;akama ordugha dnnce gelsin takas, alveri fasl. Dne dolaa, birordughtan tekine, hatta ayn ordughn bir alayndan tekine aktarlanlarhep ayn eyalardr; zaten sava dediin gittike daha ok hrpalanan,berelenen eyalarn elden ele gemesinden baka nedir ki?

44

Rambaldonun bana gelenler kendisine sylenenlere hi mi hiuymad. Mzran dorulttuu gibi atld, iki safn karlamasnheyecandan titreyerek bekledi; ama kimse birbirine demeden,valyelerin herbiri iki dmann arasndan gesin diye hesaplanmjgibiydi herey. ki ordunun saflan birbirine srt evirerek herbirikendi yolunda bir sre drt nala gittiler, sonra geri dndler,vurumaya altlar, ne var ki o ilk cokudan eser kalmamt. Okemekete emiri imdi nasl bulacakt? Rambaldo kazk gibi birMaripli ile kalkan kalkana arpt. kisinden hibiri tekine yol ver-meye niyetli deil gibiydi: kalkanlaryla tiip duruyorlard, atlan datoynaklarn yere dayamlard.

Aldan yaplmasna soluk yzl Maripli konutu.evirmen! diye bard Rambaldo. Ne istiyor by?O aylaklardan biri ayak altnda dolayordu zaten, hemen

bitiverdi:Geit vermeni istiyor.Daha neler!evirmen evirdi, beriki yantlad.Mutlaka gemeliymi, grevliymi; o gemezse sava

planland gibi yrmezmi...Emir soarrenin nerede olduunu sylesin brakaym!Maripli bararak alak bir tepeyi gsterdi. evirmen :urada, u soldaki tepedeymi!Rambaldo dnp drt nala uzaklat.Ye ehramlara brnm emir ufku seyrediyordu.evirmen!Buradaym.Syle una; ben Rossiglione markisinin oluyum ve babamn

cn almaya geldim.evirmen evirdi. Emir drt parman birletirip yukar

kaldrarak bana ne der gibi sallad elini(') :

*) Gnmzde Orta-Gney talyada ok sk yaplan bir el hareketi. (.N.)

45

O da kimmi?Babam kimmi, ha? Bu senin son kstahln olacak!Rambaldo klcm ekti. Emir de onu taklit etti. Silahorluuna

diyecek yoktu. Rambaldonun ba dertteydi kir az nceki al suratlMaripli soluk solua, bireyler bara* rak yetiti.

evirmen alelacele evirdi:Durun efendim! Balayn, yanlmm! Emir soarre sa yandaki

tepede olacakt! Bu emir Abdldiir!Teekkrler! dedi Rambaldo. Onurlu bir savasnz!Atnn bam evirdi, emir Abdl klcyla selamladktan sonra

drtnala teki tepeye yolland.Rambaldo'nun markinin olu olduu sylenince emir soarre

Efendim? dedi. Kulana birka kez bararak yinelemek gerekti.'Sonunda bam sallad, klcn ekti. Rambaldo zerine atld.

Ama tam vurumaya balamlard ki, belki soarre bu da deildir diyebir kuku dodu iine, cokusu biraz snd. Olanca heyecan ilevurumaya alyordu ama, darbeleri indirdike, hasmmrn kimliindenbsbtn kukulanyordu.

Bu kararszlm az kalsn cam ile deyecekti. Maripli onu gittikedaha yakndan sktryordu ki, yarabalarnda bir kyamettir koptu. Birmslman subay kargaann iine dalmt, birden bir lk att.

O l duyan Rambaldonun hasm atekes ister gibi kalkannkaldrd, yant verdi.

Ne dedi? diye sordu Rambaldo evirmene.Dedi ki: evet, emir soarre, gzln hemen yetitiriyorum!Ya, demek o deilmi!Ben diye aklad hasm, emir soarrenin gzlk- baym.

Siz Hristiyanlarn henz bilmediiniz bir aygt olan gzlk, gzkusurlarn dzeltmeye yarayan merceklerden ya

plr. soarre miyoptur, savata gzlk takmak zorundadr, ama gzlk camdan olduu iin, her vuruunda bir tanesi ki- nr. -Benimgrevim ona her seferinde yeni gzlk yetitirmek. Bu nedenlesizinle olan vurumam kesmeyi diliyorum, yoksa gzleri dorudrst grmeyen emirim g durumda kalacak.#

Gzlkba, hal diye kkredi Rambaldo, fkesinden hemenonun kamn m desin, yoksa gerek soarrenin zerine mi atlsn,bilemiyordu. Ama gz grmez olmu bir hasmla vurumak damarifet miydi sanki?

Beni brakmak zorundasnz beyzadem, diye srdrdgzlkba, nk sava planna gre soarrenin klna zarargelmemesi gerekiyor, ama gz grmezse hali dumandr!

Ve gzl elinde sallayarak telere doru baryordu :te emirim, gzlnz geliyor!Yooo! dedi Rambaldo, bir kl vuruuyla gzl pa-

rampara etti.Aym anda, sanki bin para olan merceklerin ngrts sonunun

geldiini belirtmi gibi, soarre dosdoru gidip bir hristiyanmzrana sapland.

imdb dedi gzlk, Cennetteki hurileri grmek iin gzlegerek duymaz nasl olsa.

Atn mahmuzlayarak uzaklat.Emirin cesedi eyerinden dt, bacaklar zengilere takl kald,

at onu srkleyerek Rambaldonun ayaklarnn dibine getirdi.soarreyi lm, yerde srklenir grmenin heyecan, onu

izleyen eliik dnceler, sonunda babasnn cn alm olduunusyleyebilmenin. zaferi, emirin lmne gzln bin para ederekyol am olmakla cn hakkyle alp almad sorusu' kendisinioraya kadar getirmi olan amacndan kendini birdenbire yoksunduymann aknl, hepsi yreinde bir an srd. Ardndanduyduu tek ey,

47

savan ortasnda kafasna ivi gibi saplanan o dnceden kurtulmuolmann, ayaklarna kanat takm gibi koabil- menin, evresinebakabilmenin, savaabilmenin olaanst ferahl oldu.

0 zamana dein emiri ldrmekten baka birey d-nemediinden, savam dzenine hi dikkat etmemiti, hatta birdzeni olduunu bile dnmemiti. Herey yepyeni geliyordu,savasn lgnln ve dehetini an,cak imdi tadar gibiydi. Toprakimdiden llerle ieklenmiti bile. Zrhlaryla devrilmi cesetler,demir uyluklar, dirseklikleri ya da baka zrh paralar ststeylrken nasl olanak vermilerse yle yatyorlard, bazlarnnkollar ya da bacaklar havaya dikili kalmt. Yer yer kaln zrhlardagedikler alm, i organlar darya dklmt, zrhlarn iindesanki salam birer beden yokmu da, rastgele barsaklar tktrlm,onlar da ilk yarktan frlam gibiydi. Bu kanl grntlerRambaldoyu pek duygulandrd: yoksa btn o kabuklarkmldatamn, gcendirenin scack insan kam olduunu unutmumuydu? lerinden yalnz bir tanesi btn o kabuklardan ayryd:yoksa Rambaldo zrh apak valyenin ele avuca smaz yapsnntm ordugha yayldm m sanmt?

Atm mahmuzlad. ster dost, ister dman, yaayan varlklarlakarlamak isteindeydi.

Ufack bir vadideydi: her yan psszd, pllerle zerlerindevzldayan sineklerden baka kimsecikler yoktu. Sava bir atekesannda olmalyd, ya da alann bambaka bir yerinde kuduruyordu.Rambaldo atnn zerinde, evresini dikkatle inceleyerek gidiyordu.Birden bir nal sesi: bir tepenin zerinde ata binmi bir sava. BirMaripli! evresine abucak bir gz atyor, atnn dizginlerinigevetiyor, kamaya balyor. Rambaldo atm mahmuzluyor, dyorpeine. imdi o da tepenin zerinde; bakyor Maripli orada, ayrdadrt nala gidiyor, zaman zaman fndk aalarnn arasnda

48

gzden kayboluyor. Rambaldonun at ok gibi: komaktan baka eybeklemiyormu sanki. Delikanl memnun: ite, sonunda, o canszkabuklarn altnda at ata, insan insana benzemi. Maripli saasapyor. Niin? Rambaldo imdi ona yetieceine emin. Ama o ne,allklarn arasndan bir baka Maripli bitiveriyor ve yolunu kesiyor.Kfirlerin ikisi birden gen dnp Rambaldonun zerine ullanyorlar;tuzakm bu! Rambaldo klcm ekip ileri atlyor, Alaklar! diyebaryor.

Biri karsna kyor, miferi kapkara, yaban ars gibi bir iftboynuzu var. Delikanl bir kl vuruundan kendini kolluyor, klcnonun kalkanna vargcyle indiriyor, ama at kamyor, k Maripliyakndan sktryor, imdi Rambaldo kl-kalkan oyununa giriiyor,bir yandan da dizlerini ve kalalarm oynatarak atm kendi evresindednmeye zorluyor. Alaklar! diye hayknyor, gerekten fkeli,nk gerekten etin bir sava veriyor, ki dmanla birden baede*bilmek iin didinirken gcnn azalmas kemiklerine ve kannaleyen ldrc bir perianlk yaratyor, imdi tam dnyannvarolduuna inanmken belki de lecek Rambaldo ve tam da imdilmek daha ok mu zc, daha az m, bilemiyor.

kisi birden sktnyorlard. Geriliyordu. Klcnn kabzasnsmsk kavramt: onu bir kaybetse hereyi kaybederdi. O anda, tamo son anda, birinin drt-nala geldiini duydu. O sesle birlikte, sanki birtrampet falmasna, iki hasm ondan ayrldlar. Gerilerkenkalkanlarn kaldrm siper ediyorlard, Rambaldo da dnd: bakt,yambanda Hristiyan silahlan tayan, zrhnn zerine menekerengi tnik giymi bir valye. Miferinin tepesinde yine menekerengi upuzun tylerden oluan bir sorgu dalgalanyordu. Hafif birmzra evik hareketlerle savurarak Mariplileri uzak tutuyordu.

imdi yanyanalar, Rambaldo ile tanmad valye. O

49

hep yle mzran fr dndryor. ki dmandan biri alda* tc birhareket yapp mzran elinden kapmay deniyor. Ama menekevalye mzra zrhnn halkasna asyor, elini klcna atyor. Kfirinzerine atlyor, teketek vuruuyorlar. Rambaldo kim olduunubilmedii koruyucusunun klcn nasl bir eviklikle kullandngrnce az kalsn her* eyi unutup seyre dalacak oluyor. Ama bir ansryor bu: hemen teki dmann zerine atlyor, kalkanlar bykbir grltyle arpyor.

Boylece menekenin yannda vurumaya girdi. Baarsz kalanher yeni saldrdan sonra dmanlan geri ekildiklerinde, hzl birdei-tokula biri tekinin hasmyla arpmaya balyor, deiiksilah oyunlaryla Mariplileri serseme eviriyorlard. Bir arkadaladirsek dirsee arpmak tek bana arpmaktan bambaka eydi:birbirinizi yreklendirirsiniz, bir dman olma duygusuyla bir dostuolmak duygusu ayn scaklk iinde erir, gider.

Rambaldo kendi kendisini yreklendirebilmek iin sk skberikine sesleniyor; o ise susuyor. Delikanl, arpma srasndasoluunu idareli kullanmak gerektiini anlayp kendi de susuyor; amadorusu silah arkadann sesini duymadna da biraz can sklyor.

Kavga daha da kzyor. Ve ite meneke giysili sava kendiMariplisini eyerinden alaa ediyor: adam yaya kalnca allklarasnyor. teki Rambaldonun zerine ullanyor, ama vurumadaklcm knyor; tutsak dmekten korkarak atm dndryor, o dakayor^

Teekkr ederim kardeim diyor Rambaldo yardmna koanvalyeye yzn ap gstererek, hayatm kurtardn. Ve ona eliniuzatyor: Adm Rossiglione markilerinden Rambaldo, valyeadayym.

Meneke valye hi yant vermiyor: ne adm balyor, neRambaldonun uzatt sa elini skyor, ne yzn ayor. Delikanlkzaryor:

50

Neden yant vermiyorsun bana?

teki ne yapsa beenirsiniz? Atn dndryor, drt-nala

uzaklayor.

valyem, sana hayatm borlu olsam da bu yaptn

ldrc bir aalama sayacam! diye sesleniyor Rambaldo,

ama valye uzaklam bile.

Bir yandan esrarl kurtarcsna duyduu minnet, vuruma

srasnda doan sessiz birliktelik, bir yandan o beklenmedik

kabalk karsnda kapld fke, te yandan zaferle biraz

yattktan sonra kendine hemen oyalanacak baka nesneler

arama hrs ile Rambaldo meneke savann peine dmek

zere atn mahmuzluyordu; bir yandan da avaz avaz baryordu :

Kim olursan ol, kstahlm deteceim sana!

Mahmuzluyor, mahmuzluyor, gelgelelim at kmldamyor.

Gemiden tutup ekiyor, atn ba aa dyor. Eyerinden

sarsyor, sanki bir tahta atm gibi sallanyor. Bunun zerine yere

iniyor. Atan demirden ballm karyor ve gzlerinin akn

gryor: lm. Zrhnn iki demir levhas arasndan giren bir

maripli darbesi ile yreinden vurulmu. Bacaklarn ve

kalalarm saran demir kalplar onu olduu yere kk salm gibi

ayakta tutmasalar, oktan yere yla- cakm. Kendisine o ana

kadar hizmet ettikten sonra ayakst len o yiit ksran acs

Rambaldo'nun yreindeki fkeyi bir an bastrd: heykel gibi

kalakalm atn boynuna sarld, soumu burnundan pt. Sonra

silkindi, gzlerini kurulad, yaya kaldndan, koa koa uzaklat

oradan.

Ama nereye gidecekti? Bir derenin aalkl yamacnda, bozukdzen patikalarda kouyordu, evresinde sava izi gzkmyorduartk. Esrarl valyenin izini de yitirmiti. Artk onu elindenkardna inanarak, rastgele yrd, yine

52

de hl Ama bulacam onu, isterse dnyann br ucunda olsun! diye

dnyordu.

imdi o kavurucu scaktan sonra, en byk derdi susuz- luktu. Dere

kysna su imeye indiinde allarn kprdadm duydu; ayrda uzun

bir iple bir fndk aacna balanm bir at otluyordu, zerindeki ar zrh

paralar karlm, oraca ylmt. Hi kuku yoktu: esrarl

valyenin atyd, sahibi de uzakta deildi herhalde! Rambaldo onu ara-

mak iin sazlarn arama dald.

Dere kysna vardmda, bam yapraklarn arasna soktu; sava

oradayd. Ba ve srt, kabuklu deniz hayvanlarm andran zrhn ve

miferin iinde kapalyd; ama zrhn uyluk, diz ve bacak paralarm

karmt, szn ksas, belden aas plakt ve derenin kayalar

zerinde yalnayak kouyordu.

Rambaldo gzlerine inanamyordu. nk bu bir kadn plaklyd:

Altn tylerle kapl dmdz bir karm, yuvarla- ck pembe kabaetleri,

uzun, gergin gen kz bacaklar. Bu gen kz yans (kabuklu deniz

hayvan yans imdi daha da insanlktan uzak ve anlamsz gzkyordu)

kendi ekseninde dnd, uygun bir yer aratrd, ayaklarn akntnn iki

yanna bastnp, dizlerini biraz bkt, demir zrhl kollarn dizlerine

dayad, ban ne, poposunu geriye uzatt, rahat rahat, kurumla i

etmeye koyuldu. Yuvarlaklan uyumlu, tyleri narin, fskiyesi nazik bir

hanmckt, Rambaldo ona derhal sevdaland.

Sava kz dereye indi, suya doru eildi, hafiften ur- pererek

arabuk ykand, pembe ayaklariyle srayarak yu- kan kotu. te o

anda kendisini sazlarn arasndan dikizlemekte olan Rambaldoyu

farketti,

Kpolu kpek!(*) diye bard, kemerinden bir haner ekip

delikanlya frlatt, ama her zamanki usta silahor

(*) Metinde Almanca: Schwelne Hund (.N.)

52

hareketiyle deil, fkesinden lgna dnm, artk tabak m olur, sa

fras m olur, elinde ne varsa erkein kafasna frlatan sinirli kadn

hareketiyle.

Yine de hanerin Rambaldomn alnna saplanmasna ramak kald.

Delikanl utanarak ekildi. Ama bir an sonra, yeniden onun karsna

dikilip, seni seviyorum demenin bir yolunu bulmak iin ldryordu. Bir

nal sesi iitti; ayra kotu; at yoktu; gen kz srrolmutu. Gne

alalyordu: Ancak o zaman bir gnn geip gittiini farketti Rambaldo.

Yorgun, yaya, bana gelen onca eyden sonra, mutlu olamayacak

kadar sersemlemi, eski kaygsn daha yakc baika kayglarla dei-

toku ettiini anlayamayacak kadar mutlu ordugha dnd.

Biliyor musunuz, babamn cn aldm, yendim, soarre savata

ld, ben..., ama karmakark, ala-tela, anlatyordu, nk artk

varmak istedii nokta bakayd, ...ite ben tam o ikisine kar

arpyordum ki, bir valye yetiip yardmma kotu, sonra bir de ne

greyim, meer asker deilmi, kadnm, hem dnya gzeli, yzn

bilmem ama, zrhnn stne meneke rengi eteklik giyiyor.

Ha! Ha! Ha! diye kahkahay bastlar adr arkadalar;

'gslerini ve kollarn kaplayan mosmor rklere merhem srmekle

urayorlard, savatan sonra zrhlarm her kardklarnda olduu gibi

felket bir ter kokusu sarmt ortal.

Demek kafay Bradamanteye taktan ha, civciv! Onun da senden

baka derdi yok nk! Bradamante ya generalleri elden geirir ya

seyisleri! Kuyruuna tuz. bile eksen tutamazsn!

Rambaldo diyecek sz bulamad. adrndan kt; gne

batyordu, kpkzl. Daha dn, gnein alaldm grdnde, kendi

kendisine yle soruyordu: Yann gne batarken ne halde olacam

acaba? Denemeyi baarm olacak mym? nsan olduumu kantlam

olacak mym? Topran

S3

zerinde yrrken iz braktm? Ve ite o yarnn gn* batm

buydu, o ilk denemeler alm, nemlerini imdiden yitirmilerdi,

yeni deneme beklenmedik ve etin trdendi, kant yalnz oradan

salanabilirdi. Bu belirsizlik iinde, Rambaldo beyaz zrhl valyeye

iini dkmeyi diliyordu, kendisini anlayabilecek tek kiiydi o, neden

ama, sorsanz syleyemezdi.

54

VHcrenin altnda manastrn mutfa var. Bunlan yazarken kalayl

bakr kaplarn tangrts geliyor kulama: bulak rahibe kardelerim

kt soframzn anaklarn ykyorlar. Barahibe bana onlarnkinden ayr

bir grev vermeyi uygun buldu: Bu yky yazma grevini. Ama

aslnda manastrdaki btn iler ayn amaca yneliktir, ruhun selme-

tine, bu nedenle hepsi bir gibidir. Dn arpmay anlatyordum ya,

bulakhanenin tangrts kulama mzraklarn kalkanlara ve zrhlara

vuruu, ar kllarn miferlere indirdii darbeler gibi geliyordu;

avlunun tesinde, dokumac rahibelerin tezghlarnn vurularn

iitiyordum, drt-nala kouya kalkm atlarn nal seslerine

benzetiyordum: bylelikle kulaklarmn iittiklerini yar kapal gzlerim

grntye, suskun dudaklarm szcklere, sonra yine daha baka sz-

cklere dntryor, kalemim beyaz sayfada o szckleri kovalyordu.

Bugn hava daha bir scak, lahana kokusu daha bir ar, zihnim

daha bir tembel galiba; bulaklarn patrts ile frank ordusunun

mutfaklarndan teye geemedim: Savalar dumanlan tten karavana

kazanlarnn nnde gryorum, taslarn oraya buraya arpn,

kaklarn trampet

55

alar gibi tkrdatldn, kepelerin kazanlarn kenarlarna vuruunu,

boalm, dibi tutmu tencereleri kazym iitiyorum; ister

Normanlarnki, ister Angioino'larnki, ister Bor- gognaJIannki olsun,

bu grnt ve bu lahana kokusu her alayda yineleniyor.

Bir ordunun gc kard grlt patrtdan llrse, Franklarn

tangr tungur ordusunun yemek saati geldiinde bykln

gerekten kantladn syleyelim. Gmbrt vadilerde, ovalarda

yanklanyor, sonunda bir yer geliyor, kfir kazanlarndan gelen eit

yankyle kaynayordu. Dman da ayn saatte, berbat bir lahana

orbasn kaklamakla urayordu. Dnk sava bu denli patrtl

deildi. Bu kadar da berbat kokmuyordu.

Dolaysiyle, ykmzn kahramanlarn mutfaklarn evresinde

canlandrmaktan baka arem yok. jtte Agilulfo: dumanlarn

arasnda, lahana kokusundan hi etkilenmeden, bir kazann zerine

eilmi, Alvernia alay ahlarna uyanlarda bulunuyor. Ve ite gen

Rambaldo, koa koa geliyor.

valyem! dedi soluk solua, Sonunda buldum sizi! Bir

sorunum var, beni anlarsnz herhalde, valye olmak istiyorum!

Dnk arpmada cm aldm..., karklkta..., hem yalnz da

kaldm, bir bama, karmda iki dman..., tuzakm yani,., o zaman

ben de..., demek istiyorum ki imdi dvmenin ne olduunu

rendim artk. Savata en tehlikeli yeri bana versinler istiyorum, ya

da nemli iler baaraym da n salaym istiyorum.... yani kutsal

davamz uruna... savunmasz kadnlar, zayf ihtiyarlar kurtaraym...

siz bana syleyebilirsiniz...

Agilulfo dnp bakmadan nce, grev banda rahatsz edildiine

ne kadar skldm belirtmek ister gibi ona srtn evirerek bir an

durdu; sonra bam evirdi, rahatlkla ve yerli yerince konumaya

balad, orackta nne srlen bir konuyu hemen kavrayp, uzmanlk

bgisiyle aydnlatmaktan zevk ald her halinden belli oluyordu.

56

Deerli valye adaymz, bana belirttiin kadariyle, sanrm,

valyelik rtbesinin, gerek sava srasnda birliklerin banda,

gerekse baka zamanlar, cesurca atldmz bireysel giriimlerimiz

srasnda, kutsal davamz savunmaktan ve kadnlara, ihtiyarlara,

dknlere yardm elinmi uzatarak an ve onur kazanmaktan baka

bir ykmllk getirmedii kansndasm. Doru anlam mym?Evet.Bak imdi: filhakika bu saydklarmn hepsi bizim sekin

valye alaymzn zel grevleri arasnda yeralr, ama... bu noktada

Agilulfo bir glck yapt, Rambaldonun beyaz boazlktan ktm

duyduu ilk glckt bu ve hem nazik, hem alayl bir glckt, ....

ama grevlerimiz bunlarla bitmez. Eer istiyorsan sradan

valyelere, birinci snf valyelere genelkurmay valyelerine

den grevleri sana bir bir sralayabilirim....

Rambaldo szn kesti:

valyem, sizi izlemek ve rnek almak benim iin yeterli

olacaktr.

Demek kuramlardansa deneyimlere ncelik vermeyi

yeliyorsun; ynetmelikler buna izin veriyor. Peki, bak bugn, her

aramba yaptm gibi, Ordu Levazm Dairesinin hizmetinde

denetmenlik yapyorum. Bu grevim gerei Alver- nia ve Poitou

alaylarnn mutfaklarm denetlemekteyim. Beni izlersen, bu nazik

hizmet dalnda yava yava deneyim kazanabilirsin.

Hi de Rambaldonun bekledii ey deildi bu, biraz bozuldu

dorusu. Ama szn geri almay istemediinden, Agi- lulfonun

ahbalarna, mahzencilere ve bulaklara yapt ve syledii

eylerle ilgilenirmi gibi gzkt, hepsinin yalnzca gzler kamatran

bir silahl servene atlmadan nceki hazrlk trenleri olduunu

umuyordu hl.

Agilulfo yiyecek taynlarn, orba porsiyonlarn, dol-

57

durulacak anak saysn, kazanlarn iine neyin ne kadar sacam

defalarca hesaplyordu.

unu bil ki dedi Rambaldoya, bir orduya komuta ederken en g

ey, bir kazandan ka tas orba kacan bilmektir. Hesaplar hibir

alayda tutmaz. Ya nereye gittiini, kaytlara nasl geireceini bilmediin

tayn artklan olur, ya da azaltaym dersen eksik kalr, birlikte hemen

honutsuzluk bagsterr. Her sahra mutfann peinde artklar

toplamaya gelen sr-sepet dilenciler, yoksul kocakarlar, sakatlar

vardr. Ama tabii bu da bitmek bilmez bir kargaaya yol aar. Duruma

biraz aklk getirmek iin, ber alayn kendi mevcudunun listesiyle birlikte

her zaman karavana kuyruuna giren yoksullarnn da adlarn

vermelerini bdirdim. Bylece her orba tasnn nereye gittiini kesinlikle

bilebileceiz. imdi sen valyelik grevlerinde deneyim edinmek iin,

listeleri eline alp imparatorluk mutfaklarm dolaabilir, hereyin yolunda

gidip gitmediini denetleyebilirsin. Sonra da gelip sonucu bana

bildirirsin.

Rambaldo ne yapsmd? Hayr m desin, ya an ve onur, ya da hi mi

desindi? yle yapsa, Tanr bilir, sama-sapan birey yznden kariyerini

tehlikeye sokard. Gitti.

Hafakanlar basm, kafas karm olarak dnd:

Evet, ey, yani btnyle iler yolunda grnyor dedi Agilulfoya

aslnda tam bir arapsa. Hem sonra, u orba almaya gelen yoksullarn

hepsi karde mi?

Nasl, karde mi?

Ne bileyim, birbirlerine benziyorlar da... Birbirlerine su damlas gibi

benziyorlar. Her alayn tpk brlerininkine benzer bir yoksulu var.

Balangta sandm ki hep ayn adam, bir mutfaktan tekine dolayor.

Sonra listelere baktm, adlar deiik: Boamoluz, Carotm, Balingaccio,

Bertel- la... Bunun zerine avulara sordum, denetledim: Evet, birbirini

tutuyor. Ama dorusu benzerliin bu kadar da...

Gidip kendim bakaym.

58

kisi birden Lorenlilerin kesimine yneldiler.

te, o adam.

Rambaldo biri varm gibi bir noktay gsterdi. Gerekten de

biri vard: Ama insann gz renkleri solmu, binbir lekeyle dolmu

yeilli-sanl giysileri, illerle kapl, tutam tutam, diken gibi bir

sakalla evrili yz kolay kolay seemiyor, topran ve yapraklarn

renkleriyle kartryordu.

O Gurdulu yahu!

Gurdulu mu? Al sana bir ad daha! Onu tanyor musunuz?

Adsz ve akla gelebilecek tm 'adlarn takld biridir o.

Teekkr ederim valye aday; yalnz hizmetlerimizdeki bir

aksakla parmak basmakla kalmadn, imparatorun buyruu ile

atanan ve hemen srrolan seyisimi bulmama da olanak verdin.

Lorenli ahlar birlie tayn datma iini tamamlam, kazan

Gurduluya brakmlard:

Al, orbann hepsi senin olsun!

orbann hepsi! diye bard Gurdulu, pencereden sarkar gibi

kazann iine eildi, her kazann en deerli ierii olan, epeevre

yapm 'kabuu kazyabilmek iin kayle vuruyordu.

Herey orba! sesi kazann iinde yanklanyordu, o byle

canla-bala debelene dursun, kazan stne devrildi.

imdi Gurdulu tersine dnm olan kazann altnda kalmt.

Ka ar bir ana vurur gibi vurduu, Herey orba! diye

brd duyuldu. Derken kazan ayakland, tosbaa gibi

yryverdi, sonra tersyz oldu ve Gurdulu yeniden gn na

kavutu.

Tepeden trnaa lahana oPbasna batm, lekelenmi,

yalanm, stelik islere bulanmt. Suratndan akan orbayla kr

olmu gibiydi; kollarm ileriye uzatm, Herey orba! diye

haykrarak gidiyordu, gzlerini ve yzn kaplayan orbadan baka

ey goremiyordu; Herey orba!

59

sanki evresindeki hereyden kak kak almak ister gibi, bir eliyle

kan savuruyordu:

Herey orba!

Rambaldo 'bunu grnce o kadar rahatsz oldu ki ba dnd; ama

irenmekten ok kukulanmt: Ya orta yerde yle kr gibi drt dnen o

adam haklysa, ya dnya iinde hereyin dalp gittii, hereyin birbirinin

rengine buland bir muazzam orbaysa? Az kalsn mdat! orba olmak

istemiyorum! diye baracakt, ama bakt ki Agilulfo yan- banda,

kollarn kavuturmu duruyor, o sahnenin bayal kargsnda, kendisi

sanki pek uzaklardaym gibi kl bile kprdamyor, bu korkusunu onun

asla kavrayamayacam anlad. Beyaz zrhl valyenin yreinde hep

uyandrd bunun tersi nitelikteki tedirginlik, imdi Gurdulunun yaratt

yeni tedirginlikle karlanyordu: Bylece dengesini yeniden bulmay ve

sakinlemeyi baard.

Sesinin tonunu bozmamay baararak Agilulfoya sordu: Neden

hereyin orba olmadn kendisine anlatp bu maskarala bir son

vermiyorsunuz?

Bunu anlatmann tek yolu onu belli bir grevle ykm- -

lendirmektir dedi Agilulfo; sonra Gurduluya dnd: Sen Franklarn

kral kutsal imparator Carlonun buyruuyle benim seyisimsin. Bundan

byle her dediimi yapmak zorundasn. imdi ben Cenaze leri ve Din

Vecibeler Genel Mdrlnce dnk savan llerini gmmekle

grevlendirildiimden, bir kazma-krek alacaksn, sava alanna gidece-

iz, ehit dp Tann katna ermi kardelerimizin mbarek nalann

defnedeceiz.

Rambaldoyu da ard, valyelerin bu ikinci nazik grevini de

renmesi gerekirmi.

birlikte sava alanna doru yryorlard: Agilulfo o evik olmak

isteyen, ama inelerin stnde yryormua benzeyen admlanyle;

Rambaldo gzlerini falta gibi am, bir gn nce mzraklarn ve-dol

darbelerinin yamuru al-

60

tuda getii yerleri tanmakta sabrsz; Gurdulu kazma-kli- rekomuzda, grevinin arln hi mi hi kavramam ishk alptrk ararak.

Getikleri srttan, en kanl arpmalarn yapld ovagzkyordu. Yerler cesetJerie rtlyd. Peneleriyle llerinomuzlarna ya da yzlerine tutunmu akbabalar eilmi,gagalaryle deilmi karnlan kartryorlard.

Aslnda bu akbabalarn ii de yle bemen yoluna girive- renbir i deildir. Sava bitmek zereyken alaklara inerler: ama alanelik zrhlarnn iinde smsk kapal llerle kapldr, yrtc kulargagalaryle ne kadar vururlarsa vursunlar, bir izik bileizemezler. Akam ker kmez kart ordughlardan, yerdeyzkoyun srnerek, l soyucular gelir. Akbabalar yenidenhavalanp gkyznde daireler izerek, onlarn ilerinitamamlamalarn beklerler. lk klar, rlplak bedenlerdenaarm bir sava alann aydnlatr. Akbabalar yeniden yerekonarlar, len balar. Ama ellerini abuk tutmak zorundadrlar,nk ok gemeden mezarclar gelecek, kulardan esirgediklerieyi kurtlara sunacaklardr.

Agilulfo ile Rambaldo kllarm, Gurdulu kreini savurarak,o kapkara konuklar kovalayp uurdular. Sonra gaml grevleriniyerine getirmeye koyuldular: Herbiri kendine bir l seti,ayaklarndan srkleyip tepeye, mezarna yerletirmeye elverilibir yere srkledi.

Agilulfo bir ly srklerken yle dnyordu:Ey l, sen benim asla sahip olmadm ve olamayacam

eye sahipsin: te bu bedene. Aslnda sahip deilsin: Sen bubedensin, yani efkrlandm zamanlar varolan insanlardaimrendiimi farkettiim eysin. Aman ne gzel leymi ya! Mademki bunsuz da hereyi yapabiliyorum, kendimi ayncalklsayabilirim. Hereyi, yani bana en nem* li gelen hereyi;stelik ounu varolan insanlardan daha da iyi beceriyorum,onlarn o her zamanki kabasabahk, lubalilik, tutarszlk kusurlan,o kotU kokular olmakszn. Geri

61

varolan kimselerin yapp ettiklerine benim asla elimden gelmeyecek

birey ekledikleri, zel bir damga vurduklar doru. Ama eer srlar

burada, bu ikembe torbasndaysa, aman teekkr ederim, eksik olsun

daha iyi. Bu plak bedenler vadisi de beni yaayan insanlarn

mezbahasndan daha fazla tiksindiriyor diyemem.Gurdulu bir ly srklerken yle dnyordu:

Ey l, sen benim yellenmelerimden daha pis kokular sayorsun.

Bilmem neden herkes sana acyp duruyor? Hareket ediyordun, imdi

hareketin besleyecein kurtlara gee* cek. Salarn, trnaklarn uzuyordu:

imdi saacan svlarla ayrn otlan gnein altnda daha ok

uzayacaklar. Ot olacaksn, sonra otlan yiyecek olan ineklerin st, st

en ocuun kan olacaksn, bu byle gidecek. Gryorsun ya, ey ceset,

yaamay sen benden iyi beceriyorsun!Rambaldo bir ly sreklerken yle dnyordu:

Ey l, ben de senin gibi, kendimi topuklarmdan tutturup

srkletmek iin geldim. Nedir beni iten bu coku, bu sava ve ak

tutkusu, senin ak kalm gzlerinin, talara arpp duran bann olduu

yerden baklmca? Bunu dnyorum, ey l, bana bunu

dndrtyorsun; ama ne far- keder ki? Hibir ey. Biz yaayanlar iin

de, siz ller iin de, mezardan nceki ite bu gnlerden baka gn yok

ki. Dilerim onlar ziyan etmeyeyim, dilerim olduum ve olabileceim

eylerden hibirini boa harcamayaym. Frank ordusu uruna yiitlikler

gstereyim. Gururlu Bradamanteyi kollarmla saraym, o da beni sarsn,

dilerim. Umarm sen de gnlerini daha kt geirmemisindir, ey l.

Nasl geirmi olursan ol, senin zarn atld. Benimkiyse hokkada dnp

duruyor. Ve ben, ey l, kendi kaygm seviyorum, senin dinlenmem

deil.

Gurdulu trkler okuyarak cesede bir ukur kazmaya hazrland. Onu

upuzun yere yatrd, llerini ald, kazmay-

62

la snrlarn izdi, sonra yerinden kaldrd, canla bala kazmaya

giriti.

l, kimbilir, belki de yle durmu beklerken cann s-

klyorduk

Cesedi ukurdan karp bir yanna dndrd, kendi kazma

sallarken seyretsin diye.

l, birka kazma da sen indirsen fena olmaz hani...

Cesedi dorulttu, elie bir kazma tututurmay denedi. l

devrildi.

Tamam, anladk. Beceremiyorsun. Eh, kazmasna ben kazaym

da art