Istrazivanje Percepcije Korupcije Na Univerzitetima SAZETAK

8/2/2019 Istrazivanje Percepcije Korupcije Na Univerzitetima SAZETAK

1/14

1

Analiza percepcije korupcije u visokom

obrazovanju u BiH - Saetak

Prof. dr Najil Kurti

April, 2012.


2/14

2

Dok veina studenata korupciju vidi kao veoma rairenu pojavu, pa ak i kao dominantnoobiljeje bosansko-hercegovakih fakulteta i univerziteta, osoblje porie ili relativizira

prave razmjere korupcije

Svaki etvrti student je imao susret sa korupcijom platio je pozitivnu ocjenu ili jetraeno od njega da je na neki nain plati

Studenti preferiraju restriktivne strategije suprostavljanja korupciji na fakultetima strogo kanjavanje, javnu stigmatizaciju i ekskomunikaciju iz profesije

Izostaje povjerenje u iskrenu opredijeljenost pozvanih organa da se suprotstave korupciji Lina spremnost na ukljuivanje u antikoruptivno djelovanje jo uvijek je na nivou

pisanja anonimnih prijava

U okviru projekta Transparency International BiH Prevencija korupcije u visokomobrazovanju kroz unapreenje transparentnosti na univerzitetima u Bosni i Hercegovinirealizirano je istraivanje percepcije korupcije na javnim i privatnim visokokolskim

ustanovama u BiH. Anketirano je 2000 studenata i 500 uposlenika svih javnih i jednog dijela

privatnih univerziteta u Bosni i Hercegovini.

U okviru kvalitativnog istraivanja odrano je 10 fokusnih grupa sa 135 uesnika.Istraivanje je realizovala agencija Colosseum iz Tuzle. Ovo je do sada najsveobuhvatnije

istraivanje percepcije korumpiranosti visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini.

1. Kvalitativno istraivanje

Razliita shvatanja pojma korupcije

Fokusne grupe su pokazale da je slika korupcije u visokom obrazovanju u Bosni iHercegovini, kompleksna, neujednaena, u pojedinim aspektima protivrjena i jo uvijek

nedovoljno izotrena.

Pokazalo se da percepcija korupcije na visokokolskim ustanovama u Bosni i Hercegovini

ima etiri glavne dimenzije: prva se odnosi na sadrinu pojma korupcija u visokomobrazovanju, druga na percepciju rasprostranjenosti i posljedica, trea se tie percepcije

korijena i krivaca, a etvrta percepcije antikoruptivnih strategija i taktika.

U okviru fokusnih grupa iskristalizirala su se dva koncepta definicije korupcije u visokom

obrazovanju; redukcionistiko (ue) i kompleksno (ire).

Redukcionistiko shvatnje, prevladava meu studentima koji su skloni veoma kompleksan

pojam korupcije na naim univerzitetima raducirati na kupovinu, odnosno prodaju ispita.Prema zapaanjima uesnika fokusnih grupa kupovina, odnosno prodaja ispita javlja se u

etiri oblika: 1) kao klasina direktna kupovina/prodaja ispita pri emu kao medij razmjene


3/14

3

cirkulie novac; i do 2000 KM za pojedine ispite, 2) suptilna, indirektna kupovina/prodaja

ispita zasnovana na nenovanim kompenzacijama, kao to su pruanje seksualnih usluga,radno angairanje studenata ili njihovih roditelja na razliitim kunim poslovima kod

nastavnika, uzimanje dodatnih asova kod drugih nastavnika ili asistenata s kojima je

predmetni nastavnik u sprezi, organiziranje pijanki za profesore ili plaanje rauna u

restoranima, 3) uslovljena kupovina knjigaiji su autori uglavnom predmetni nastavnici, aline i nuno i 4) poklanjanje (prodaja) ispita u zamjenu za pristup resursima socijalnog

kapitala, drugaije kazano poklanjanje ocjene radi sticanja, odnosno osnaivanja relacija sautjecajnim, uglednim, poznatim osobama iz profesionalnog kruga, odnosno politikog i

drutvenog ivota.

Kompleksno shvatanje prevladava kod osoblja, a uzima u obzir sve aspekte upravljanja

univerzitetima kao kompleksnim javnim ustanovama. Definiciju korupcije u visokom

obrazovanju proiruje sa podruja kupo-prodajnog odnosa nastavnik-student na iroki spektarupravljakih odluka kao to su: sumnjive javne nabavke, netranasprentan utroak namjenskih

sredstava, nelegalnosti pri zapoljavanju, neutemeljeno kadrovsko promicanje i napredovanju

u via zvanja nastavnika i saradnika i konformistiko podlijeganje neprincipijelnim

politikim pritiscima.

(Ne)spremnost da se prizna korupcija na naim univerzitetima?

Istraivanje pokazuje da je predstava o postojanju korupcije u visokom obrazovanju veoma

segmentirana, pa ak i kontraditkorna. U tom smislu u okviru fokusnih sesija izdiferencirale

su se etiri grupe:

Prvu grupu ine uglavnom nastavnici i asistenti koji ne negiraju da u javnostiprevladava negativna percepcija o korumpiranosti univerziteta, ali negiraju samo

prisustvo korupcije, bar u onoj mjeri u kojoj to mediji ele prikazati. Tu iskrivljenu

sliku tumae kao povrni senzacionalizam masovnih medija i svjesno skretanje panjeorgana vlasti sa vlastite neefikasnoti da realiziraju svoje obaveze prema konceptu

bolonjskog univerziteta.

Drugu grupu karakterizira svjesnost o pojavama korupcije u visokom obrazovanju uBosni i Hercegovini pa i naelna spremnost da se ona prizna, ali nespremnost da se

prizna njeno prisustvo na svom fakultetu, odnosno univerzitetu.

Treu grupuine ispitanici koji su svjesni korupcije u instituciji visokog obrazovanjau kojoj rade, ali nisu spremni priznati bilo kakvo linu umijeanost pa ak ni uvid.

etvrtu grupu ine ispitanici koji utisak o postojanju korupcije temelje izmeuostalog i na linom iskustvu; neko ih je pokuavao podmititi ili su na neki nain bili

podvrgnuti pritisku da podmite. Ovu grupu u najveoj mjeri ine studenti.


4/14

4

Razilaenja oko predstave o razmjerama korupcije

Fokusne grupe su pokazale da unutar sistema visokog obrazovanja nema saglasnosti ni okoprocjene pravih razmjera pa ni posljedica korupcije. Oko ovog pitanja iskristalisale su se

etiri skupine istomiljenika.

Najveu grupu, grupu ine oni koji priznaju ozbiljne razmjere pa i problematinostkorupcije ali je ne vide kao najvaniji problem univerziteta niti kao glavni faktor koji

negativno utie na kvalitet visokog obrazovanja, te insistiraju na sticanju uslova za

dosljedno realiziranje bolonjskog koncepta univerziteta.

Drugu grupu po brojnosti, ine ispitanici koji priznaju problem ali ga relativizirajusmjetajui ga u kontekst opte korumpiranost bosansko-hercegovakog drutva, gdje

prepoznaju mnogo korumpiranije institucije.

Trea grupa smatra da je korupcija najvei problem na domaim fakultetima, da je imamnogo vie nego to se o njoj javno pria i nego to su na univerzitetima zvanino i javno

spremni da priznaju te da nanose nesagledivu tetu cijelom sistemu visokog obrazovanjapa i drutvu. Ovu grupu ine uglavnom studenti, ali ima i jedan broj nastavnika i

asistenata.

etvrtu grupuine ispitanici koji misle da je rije o sporadinim pojavama na pojedinimfakultetima, odnosno pojedinim predmetima, te da kao takve ne mogu uticati na stvarni

kvalitet visokog obrazovanja ali mogu, zbog naina na koji se o njima govori u javnom

diskursu, ugroziti reputaciju sistema visokog obrazovanja.

Gdje su korijeni?

Kompleksna je i raznolika i percepcija korijena korupcije u bosansko-hercegovakom

visokom obrazovanju. Ovisno od preferirajue sheme normalnog (oekivanog) stanja

iskristalizirana su tri dominantna stajalita; moralno, kontekstualno i funkcionalno.

Moralno stajalite istie u prvi plan posljedice raspada prethodnog vrijednosnogsistema i nekritiki odnos prema novom sistemu koji se uspostavlja a koji kao

poeljne, promovie hedonistike drutvene vrijednosti, koje se zahvaljujui tome

uspijevaju penetrirati kako u etike norme i praksu studenata tako i u etike norme i

praksu nastavnike profesije.

Kontekstualno stajalite korijene korupcije vidi u nedovrenosti pravnog ipolitikog sistema i nemogunosti, odnosno nezainteresiranosti drutva da se

suprostavi korupciji . Ovdje se prvenstveno misli na institucionalne nedosljednosti i

nedostatke koji pogoduju korupciji. Prema ovim stajalitima korupcija nauniverzitetima je posljedica nedoraenosti normativno-pravnog sistema; normativna

akta, kojim se definiu osjetljivi procesi esto su nejasna, nedovoljno precizno

definisana i ostavljaju mnogo prostora za subjektivna odluivanja. Na drugoj strani

verbalna izjanjavanja i opredjeljivanja uglavnom nisu praena efikasnim


5/14

5

djelovanjem. Tema korupcije teko ulazi u dnevni red zvaninih fakultetskih i

univerzitetskih organa, a nedovoljno je prisutna i u masovnim medijima.

Funkcionalno stajalite korupciju vidi kao posljedicu nedovoljnih institucionalnihkapaciteta sistema visokog obrazovanja za efikasno funkcioniranje i legitimno

ostvarivanje obrazovnih funkcija ime se oslobaa prostor za improvizacije i

nelegalne koruptivne koalicije. Pristalice ovog stajalita generatore korupcije vide u:

netransparetnom odluivanju po bilo kom pitanju na fakultetu/univerzitetu,informativnoj zatvorenost upravljakih struktura, nepotizmu, manjkavosti legislative

u podruju izbora nastavnika i saradnika, nepostojanju adekvatnih instrumenata i

metoda ocjene kvalitete nastavnika, neadekvatnom socijalnom statusu nastavnika iasistenata, neadekvatnom sistemu kvalifikacija za upis na fakultete, odsustvu dravne

kontrole nad privatnim fakultetima, manjku nastavnog kadra, nedovoljnom nivou

kompetentnosti nastavnika, prevelikoj moi pojedinaca, prevelikom broju studenata ustudijskim grupama, nedostatku prostora, oskudnim bibljiotekama, netransparentnosti

ispitnog postupka.

Ko su krivci?

Percepcije krivaca (subjekata korupcije) kristalizira se oko 1) dominantne krivice nastavnika,

2) dominantne krivice studenata i 3) podijeljene krivice nastavnika i studenata.

- U prvom sluaju istiu se: vrijednosna dezorjentacija nastavnika i moralnanespremnost na ulogu koju imaju u drutvu.

- U drugom sluaju istiu se: pad moralnih vrijednosti kod studenata i njihovihroditelja, sklonost studenata da idu linijom manjeg otpora te konformizam i

obeshrabrenost studenata da se suprostave.

- U treem sluaju za korupciju u visokom obrazovanju podjednako se okrivljuju nemoralni nastavnici, studenti i njihovi roditelji.

Vizija efikasnog antikoruptivnog djelovanja

Percepcija mogunosti obuzdavanja i kontrole korupcije u domaem visokom obrazovanju

kree se u rasponu izmeu umjerenog (uslovnog) optimizma i umjerenog pesimizma.

Prevladavaju uvjerenja o opravdanosti tri koncepta djelovanja:

Preventivno djelovanje strateki je usmjereno na stvaranje antikoruptivnogambijenta, koji ili iskljuuje uopte mogunost korupcije ili je ini do te mjere

neisplativom (kanjivom) da e se bilo ko teko opredijeliti za nju kao nainostvarivanja nekih svojih ciljeva. Zasniva se na konceptu: 1) apsolutne


6/14

6

transparentnosti svih procesa na univerzitetima koji su potencijalno koruptivni, 2)

osiguranju efikasne kontrole dosljednog pridravanja ve propisanih normi, pravila,kriterija i procedura, 3) eliminisanju svih nedoreenosti u normativnim aktima

fakulteta i univerziteta koje otvaraju mogunost za subjektivnost i netransparentnost u

odluivanju, 4) ohrabrivanju studenata, nastavnika i svih drugih uposlenika, i

stvaranja kanala i prilika u kojimae to mo

i realizirati, da raskrinkavaju sve pojavekorupcije u svojim sredinama i 5) edukacije za antikoruptivno djelovanje.

Represivno djelovanje se zasniva na progonu, strogom kanjavanju i javnomstigmatiziranju svih formi i svih sluajeva korupcije. U okviru fokusnih grupa do

izraaja je dolo stnovite da je sadanjem obimu korupcije na univerzitetimadoprinijelo blago kanjavanje ve otkrivenih i dokazanih sluajeva, a naroito olako

odustajanje od dokazivanja sluajeva na koje su ukazali studenti.Ideje o represivnoj

strategiji borbe protiv korupcije zasnivaju se na uvjerenju (utisku) da strogim

(drakonskim) kanjavanjem koristi od korupcije treba uiniti neisplativim.

Kompleksno sinhronizirano djelovanje, kombinira preventivno otklanjanjekorumpirajueg ambijenta i represivno sankcioniranje uesnika u dokazanimsluajevima.


7/14

7

2. Kvantitativno istraivanje

Kvantitativno istraivanje je uglavnom potvrdilo sve nalaze kvalitativnog istraivanja.Realizovano je metodom ankete. Ankertiranje je izvreno u Sarajevu, Banjaluci, Zapadnom i

Istonom Mostaru, Bihau; Tuzli, Zenici i Istonom Sarajevu, Travniku, Brkom i Bijeljini

Istraivanje je pokazalo da je percepcija korumpiranosti visokog obrazovanja u Bosni i

Hercegovini dio ire slike loeg stanja i korumpiranosti bosansko-hercegovakog drutva u

cjelini.

Studenti veoma visoko pozicioniraju problem korupcije na listi glavnih problema bosansko-hercegovakog visokog obrazovanja. Ispred problema korupcije su problemi 1) nedostatka

radnog prostora i 2) zapostavljenost praktinih znanja i vjetina u okviru nastavnih programa.

Dok studenti problem korupcije pozicioniraju na tree mjesto duge liste aktuelnihproblema visokog obrazovanja, iza 1) nedostatka radnog prostora i 2) prescijentistinih

(suvie teorijskih) nastavnih sadraja osoblje problem korupcije pozicionira tek na osmo

mjesto.

Grafikon 1. Kljuni problemi na univerzitetu/fakultetu


8/14

8

Apsolutna veina anketiranih studenata (56%) korupciju vidi kao veoma rairenu pojavu pa

ak i kao dominantno obiljeje bosansko-hercegovakog visokog obrazovanja. To je svaki

drugi ispitanik.

Osoblje to ocjenjuju drugaije. Najvei broj ispitanika u ovom uzorku (61,4%) je na

stajalitu da je rije o izolovanim sluajevima u kojima uestvuje relativno mali broj ljudi.

Tabela1. Rasprostranjenost korupcije u visokom obrazovanju - Studenti

Koja je formulacija najblia vaem utisku o prisustvu

korupcije na bosanskohercegovakim fakultetima ?Frequency %

To je veoma rairena pojava i dominantno je obiljeje naih

fakulteta1119 56,0

Rije je o izolovanim sluajevima u kojima uestvuje

relativno mali broj ljudi684 34,2

Na naim univerzitetima uope nema korupcije 197 10,1

Total 2000 100

Tabela 2.Rasprostranjenost korupcije u visokom obrazovanju - Osoblje

Koja je formulacija najblia vaem utisku o prisustvu

korupcije na bosanskohercegovakim fakultetima ?Frequency %

Rije je o izolovanim sluajevima u kojima uestvuje

relativno mali broj ljudi307 61,4

To je veoma rairena pojava i dominantno je obiljeje naih

fakulteta

148 29,6

Na naim univerzitetima uope nema korupcije 45 9,0

Total 500 100

Percepcija studenata o prisustvu pojave korupcije na fakultetima se preteno zasniva na

informacijama iz druge ruke; dobijenih od poznanika, prijatelja i drugih osoba kojimaispitanici vjeruju. Meutim, skoro svaki etvrti student ima lino iskustvo korupcije. Ili

je platio, na neki nain polaganje ispita, ili je to od njega traeno. (Grafikon 2.)


9/14

9

Grafikon 2.Na emu se zasniva percepcija korupcije?

Studenti kao najrasprostranjenije oblike korupcije na njihovim fakultetima vide:

davanje/dobijanje pozitivne ocjene za novac ili neku drugu naknadu, dobijanje ocjene naosnovu rodbinskih i porodino-prijateljskih veza, uslovljavanja izlaska na ispit kupovinom

knjiga, razliite oblike nezasluenog dobijanja ocjene iako bez jasne veze sa trgovinomocjenama, kada nastavnici i ostalo osoblje guraju svoju djecu kroz studij (osiguravaju im

vertikalnu prohodnost), naruavanje pravila o davanju potpisa i sticanju prava na izlazak na

ispit i razliiti oblici sumnjivog upisa na fakultet.

Grafikon 3.Najrasprostranjeniji oblici korupcije - Studenti


10/14

10

S druge strane, osoblje iskazuje dodatnu osjetljivost prema nezasluenom napredovanju

nastavnika u karijeri i naruavanju propisanih pravila u obrazovnom procesu.

Grafikon 4.Najrasprostranjeniji oblici korupcije - Osoblje

Korupciji na fakultetima, po uvjerenju studenata, najvie pogoduju: odravanje ispita

u etiri oka (bez svjedoka) a koji se najee odravaju u kabinetima, usmeno

ispitivanje, nepridravanje zakazanih ispitnih termina i neformalna druenja studenata

sa nastavnicima i asistentima na kojima se razvijaju neprincipijelne relacije.

Grafikon 5. Okolnosti koje pogoduju korupciji Osoblje i studenti


11/14

11

I studenti i osoblje u u najveoj mjeri smatraju da je podjednaka krivica profesora i studenata

za korupciju na fakultetima.

Studenti su skloni odgovornost za neefikasnost u suzbijanju korupcije potraiti odnadlenih ministarstva za obrazovanje i pravosudne organe, to je u konzistenciji sa

njihovom odabirom represivnih strategija u suprostavljanju korupciji iskazanim kroz fokus

grupe. Upravljake strukture univerziteta, odnosno fakulteta su po njihovom shvatanju tek na

treem, odnosno etvrtom mjestu hijerarjije odgovornosti.

Tabela 3. Odgovornost za suportstavljanje korupciji - Studenti

Ko je, po vama, najodgovorniji za

suprotstavljanje korupciji u visokom

obrazovanju?

Prvi izbor Drugi izbor

ISOFrequency Percent Frequency Percent

Nadlena ministarstva za

obrazovanje 582 29,1 374 18,7 769

Pravosudni organi 444 22,2 449 22,5 669

Upravljaka struktura univerziteta 279 14 365 18,3 462

Upravljaka struktura fakulteta 257 12,9 332 16,6 423

Studenti 236 11,8 216 10,8 344

Nastavnici 196 9,8 257 12,9 325

Nisam siguran 6 0,4 7 0,4 10

Total 2000 100 2000 100

Osoblje prvenstvenu odgovornost vidi kod upravljake strukture univerziteta a potom

slijede: nadlena ministarstva za obrazovanje, pravosudni organi i nastavnici.

Tabela 4. Odgovornost za suportstavljanje korupciji - Osoblje

Prvi izbor Drugi izbor

ISOFrequency Percent Frequency Percent

Upravljaka struktura

univerziteta96 19,2 188 37,6

190

Nadlena ministarstva za

obrazovanje114 22,8 80 16

154

Pravosudni organi 87 17,4 128 25,6 151

Nastavnici 126 25,2 40 8 146

Upravljaka struktura fakulteta 37 7,4 40 8 57

Studenti 40 8 24 4,8 52

Total 500 100 500 100

Kod studenata je prisutna svijest o tetnom uticaju korupcije, kako na kvalitet znanja koje sedobija na fakultetima tako i na reputaciju diploma i to kod njih izaziva snanu negativnu


12/14

12

afektivnu reakciju koja se kree od demotivisanosti i ciljne dezorjentisanosti, do straha za

budunost.

Grafikon 6. Uticaj korupcije na studente

Najvea je skupina studenata (36,6%) koji smatraju da aktuelni obim korupcije nanjihovom fakultetu veoma mnogo ugroava kvalitet (nivo) znanja, odnosno da iza veinediploma ne stoji znanje. Istovremeno je najmanja skupina koja smatra da je utjecaj

minimalan, odnosno da je veina diploma zaraena na osnovu znanja. Kod osoblja je

miljenje obrnuto, veina osoblja (36,6%) smatra da korupcija nema veliki uticaj na

kvalitet diploma.

Grafikon 7. Uticaj korupcije na kvalitet znanja i diploma Osoblje i studenti

Kod osoblja je moralna orjentacija po pitanju prihvatljivosti koruptivnih strategija izraenija

nego kod studenata. Vea je grupa ispitanika iz ove populacije koji odbijaju svakumogunost da pribjegnu korupciji, a znatno je manje onih koji bi to ipak uinili u posebnim


13/14

13

situacijama. S druge strane, veliki broj studenata (46%) bi ipak pribjeglo korupciji

ukoliko ne bi bilo drugog naina da poloe ispit, te smatraju da ovaj stavi dijeli veinanjihovih kolega.

Grafikon 8. Prihvatljivost korupcije Osoblje i studenti

Kod studenata i osoblja nema znaajnije razlike u percepciji (procjeni) posveenostinadlenih drutvenih struktura antikoruptivnom djelovanju. Prevladava miljenje da, kod

odgovornih i onih koji bi doprinijeti promjeni nema iskrene namjere da neto ozbiljno

poduzmu. Zanimljivo je da ak i veina osoblja smatra da nema volje za brobom protiv

korupcije.

Grafikon 9. Posveenost borbi protiv korupcije Osoblje i studenti


14/14

14

Izmeu studenata i osoblja nema znaajnije razlike ni u percepciji spremnost na vlastitom

angairanju u antikoruptivnom djelovanju, kod obje grupe ispitanika zamislivi oblik

suprostavljanja se uglavnom svodi na pisanje anonimnih prijava.

Grafikon 10. Spremnost na vlastiti angaman - Osoblje i studenti

Kada su u pitanju mjere suzbijanja korupcije, generalno gledajui i studenti i osoblje

preferiraju poduzimanje stroijih, represivnih mjera i raunaju na odvraajui efekatstroijih kazni. U tom smislu u obje populacije su najvee skupine ispitanika koje se

izjanjavaju za donoenje stroijih zakona i za dosljedno i efikasno krivino gonjenje poinitelja.

Na treem mjestu su skupine koje vjeruju da bi se promjene mogle izazvati ohrabrivanjem svihonih koji imaju saznanja o korupciji da o tome javno govore.

Grafikon 11.Mjere suzbijanja korupcije Osoblje i studenti

Documents

Istrazivanje Percepcije Korupcije Na Univerzitetima SAZETAK