Skuptina Crne Gore

Parlamentarni institut

Istraivaki centar

Istraivaki rad:

PARLAMENTARNI DIJALOG

sa posebnim osvrtom na institucije meuparlamentarne saradnje

Podgorica, jun 2014. godine

2

Broj: 08/2014

Klas. br: 00-52/14-

Datum: jun 2014. godine

Pripremio: Istraivaki centar Parlamentarni institut

*Stavovi izreeni u tekstu ne predstavljaju zvanian stav Skuptine Crne Gore

3

Sadraj

Uvod ........................................................................................................................................... 4

1. Konceptualna analiza parlamentarne diplomatije ............................................................ 6

2. Oblici i institucije meuparlamentarne saradnje ............................................................. 7

3. Meuparlamentarna saradnja i dijalog Skuptine Crne Gore ...................................... 10

3.1 Parlamentarna dimenzija meunarodnih organizacija ............................................ 10

3.2 Ostali vidovi meuparlamentarne saradnje Skuptine Crne Gore ......................... 14

Izvori informacija ................................................................................................................... 16

4

Uvod

Domen vanjskih poslova i meunarodne politike istorijski je spadao u iskljuivu nadlenost

izvrne vlasti. Mnogi parlamenti su imali znaajnu ulogu u ratifikaciji meunarodnih ugovora

koji su predstavljali rezultat diplomatskih napora koji su se ogledali u voenju meunarodnih

poslova putem tadanje esto tajne diplomatije. Meutim, njihova uloga se zavravala u toj

fazi, izuzev parlamenta u Sjedinjenim Amerikim Dravama i Meksiku, gdje je Senat imamo

znaajnu ulogu u vanjskim poslovima.1

Poetkom dvadesetog vijeka, dvije injenice su doprinijele promjeni istorijske uloge

parlamenta u meunarodnim i multilateralnim poslovima:

1. Dvadeseti vijek je predstavljao vijek raanja meunarodne saradnje oliene u uspostavljanju brojnih meunarodnih organizacija u raznim oblastima: ljudska i

socijalna prava, politika zapoljavanja, trgovinska liberalizacija, finansijske

transakcije, standardi u oblasti ivotne sredine i sl.

2. Takoe, u dvadesetom vijeku dolazi do poetka razvoja brojnih regionalnih integracionih procesa, gdje su drave donijele odluku da integriu trita, ekonomije i

sl. u cilju prevazilaenja istorijskih podjela i obezbjeenja regionalne stabilnosti i

mira.

Danas, nadzorna i kontrolna uloga nacionalnih parlamenta nad izvrnom granom vlasti pored

unutranje obuhvata i meunarodnu politiku. Ukljuenost parlamenta u meunarodne poslove

neophodan je element u kontroli odluka koje donosi i aktivnosti koje sprovodi izvrna vlast na

meunarodnom nivou budui da se tiu svih graana koje predstavljaju poslanici u

zakonodavnoj grani vlasti. Predstavnici graana treba da budu precizno informisani, kao i da

imaju priliku da iznesu svoje politike stavove pred predstavnicima izvrne vlasti u cilju

ostvarivanja nadzora nad nainom i smjerom voenja pregovora u meunarodnoj areni.2

Kako bi parlament imao efikasnu ulogu u meunarodnim poslovima, potrebno je sljedee:

- jasna pravna osnova koja obezbjeuje ukljuenost parlamenta; - precizne i dovoljne informacije u vezi sa vladinom politikom i pregovarakim

pozicijama;

- dovoljno resursa potrebnih u cilju rjeavanja pitanja, obuhvatajui ekspertizu parlamentaraca koji su ukljueni u rad specijalizovanih radnih tijela;

- mogunost da parlamentarci postave pitanja ministrima i pregovaraima, kao i da iznesu svoje politiko miljenje (koje ne mora da bude pravno obavezujue)

predstavnicima vlade;

- redovno upoznavanje sa aktivnostima vladinih delegacija pri meunarodnim organizacijama.3

Proces globalizacije koji neminovno odreuje i definie politiku, ekonomsku i drutvenu

aktivnost u svijetu te potreba za politikom stabilnou, ekonomskim razvojem i drutvenom

kohezijom podstakli su stvaranje organizacija meuparlamentarne saradnje koje zastupaju iste

ili sline interese i dijele zajednike ciljeve (strateke, politike i sl).

1 Parliament and democracy in the twenty-first century: a guide to good practice, An effective parliament (II): Parliament's involvement in

international affairs http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm (23.6.2014) 2 Ibid. 3 Ibid.

http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm

5

Informacije u vezi sa oblicima i institucijama meuparlamentarne saradnje predstavljene su u

nastavku teksta kroz tri poglavlja: prvo koje se odnosi na analizu koncepta parlamentarna

diplomatija, zatim drugo koje sadri informacije o oblicima meuparlamentarne saradnje,

tabelarni prikaz naziva, godine osnivanja, zakonodavnih ovlaenja, kao i internet stranice

institucija meuparlamentarne saradnje na regionalnom i svjetskom nivou, i na kraju u treem

poglavlju je dat opis i objanjenje mehanizama meuparlamentarne saradnje i dijaloga

Skuptine Crne Gore.

6

1. Konceptualna analiza parlamentarne diplomatije

Koncept parlamentarna diplomatija skoro da nije prisutan u akademskoj literaturi, ve se

uglavnom koristi od strane eksperata, zatim se navodi na internet stranicama parlamenata, kao

i u godinjim izvjetajima o parlamentarnim aktivnostima.4 Sa empirijskog stanovita,

koncept parlamentarna diplomatija se odnosi na sve aktivnosti koje parlament i parlamentarci

sprovode u meunarodnim odnosima, odnosno misije poslanika u inostranstvu pri

meunarodnim parlamentarnim tijelima; posjete poslanika drugim parlamentima i

institucijama, pitanja (u pisanoj formi ili usmena), izvjetaji i druge studije u vezi sa vanjskom

politikom koje se razmatraju u sklopu parlamentarnih tijela; aktivnosti meunarodnih

parlamentarnih tijela; te uee parlamentaraca u

monitoringu izbora u treim zemljama.5

Budui da je interdisciplinarnog karaktera koncept

parlamentarna diplomatija moe se analizirati na dva

nivoa: pravni koji se odnosi na institucionalne

kompetencije parlamenata u oblasti meunarodnih

odnosa i politiki koji se tie politike uloge

parlamenata u definisanju i sprovoenju vanjske

politike.6 Shodno navedenom, parlamentarnu

diplomatiju ine 'aktivnosti koje parlament sprovodi u

meunarodnim odnosima kao centralni faktor

unutranje politike scene (...)'.7

Parlamentarna diplomatija ne zamjenjuje

tradicionalnu vladinu diplomatiju, niti predstavlja njen

duplikat, ve nadogradnju, s obzirom na to da su

poslanici u odnosu na predstavnike vlade fleksibilniji

prilikom sprovoenja diplomatskih aktivnosti.

Takoe, parlamentarna demokratija obezbjeuje

forum za rjeavanje nesuglasica, uz podsticanje

tradicionalnih formi diplomatije, te podrazumijeva korienje parlamentarnih kontakata u

svrhu promovisanja meunarodnog demokratsko-pravnog poretka. Osim toga, parlamentarci

doprinose razvoju politikog, meukulturnog i meuvjerskog dijaloga u cilju ouvanja

pluralizma. Na kraju, lini kontakti koji se uspostavljaju meu poslanicima razliitih drava

omoguavaju vee meusobno razumijevanje i izgradnju alternativnih kanala koji doprinose

unapreenju bilateralnih odnosa u raznim oblastima.8

Uloga parlamenata u vanjskoj politici zavisi od niza faktora, kao to je istorijski razvoj

zemlje, njen politiki sistem, kao i pozicija na meunarodnoj sceni.9 Osim toga, uloga

parlamenata u meunarodnoj politici se moe posmatrati na dva nivoa:

4 Stelios Stavridis, "Parliamentary Diplomacy": some preliminary finding, November 2012 http://www.fscpo.unict.it/EuroMed/jmwp48.htm (23.6.2014) 5 Ibid. 6 George Noulas. The Role of Parliamentary Diplomacy in Foreign Policy, October 22, 2011

http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/ (23.6.2014) 7 Ibid. 8 COMMUNICATION from MR G. HAMILTON on Parliamentary diplomacy: diplomacy with a democratic mandate, Inter-Parliamentary

Union-Association of Secretaries General of Parliaments, Quebec Session, October 2012 9 George Noulas. The Role of Parliamentary Diplomacy in Foreign Policy, October 22, 2011

Parlamentarna diplomatija je

postala vrlo znaajan instrument

tokom perioda Hladnog rata. Sa

jedne strane, vlade su bile

angaovane u tzv. Helsinki

proces - mehanizam za dijalog o

saradnji i bezbjednosti u Evropi,

a sa druge parlamentarci su

sprovodili paralelan proces u

okviru Inter-parlamentarne

unije, gdje su postizali napredak

na poljima koja su bila

problematina za vladine

pregovarae.

Izvor: Parliament and Democracy in the

Twenty-First Century: A Guide to Good

Practice http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm

http://www.fscpo.unict.it/EuroMed/jmwp48.htmhttp://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/

7

1. Institucionalni, i to:

a) u zakonodavnom procesu: ratifikacija meunarodnih ugovora i sprovoenje zakonodavstva koje se odnosi na suverenitet i bezbjednost drave;

b) uobiajna parlamentarna kontrola: upotreba raspoloivih sredstava (pitanja, odbori i sl);

c) politika uloga: odravanje sastanaka i rasprava o pitanjima u oblasti vanjske politike.

2. Diplomatski, koji ukljuuje:

a) bilateralnu diplomatiju koja ima za cilj jaanje saradnje sa ostalim parlamentima; b) multilateralnu diplomatiju koja se odvija putem parlamentarnih delegacija na

parlamentarnim sastancima meunarodnih organizacija (Savjet Evrope, NATO,

OEBS i sl) ili u meunarodnim parlamentarnim tijelima. 10

2. Oblici i institucije meuparlamentarne saradnje

Tradicionalno, parlamentarci zastupaju interese biraa u parlamentu u pogledu niza znaajnih

pitanja, uglavnom na nacionalnom nivou. Meutim, u skorije vrijeme, parlamentarci

zastupaju interese biraa i van parlamenta, na forumima koji nijesu tradicionalno bili u

nadlenosti parlamenta, poput raznih meunarodnih inicijativa. Pored kljunih nadlenosti u

okviru zakonodavne vlasti, odnosno usvajanja zakona i vrenja nadzorne uloge, ostvarivanjem

saradnje sa kolegama van granica drave, parlamentarci mogu doprinijeti izgradnji mira i

spreavanju sukoba, na nacionalnom ili regionalnom nivou kroz podsticanje dijaloga,

izgradnju povjerenja, te razmjenu znanja i iskustava.11

Meuparlamentarna saradnja najee se odvija na tri nivoa:

Uee u meuparlamentarnim organizacijama i parlamentarnim skuptinama, poput Interparlamentarne unije, Parlamentarne skuptine Savjeta Evrope, Parlamentarne

skuptine OEBS-a i sl;

Uee u regionalnim inicijativama;

Kroz razliite oblike bilateralne saradnje i neformalne mree.

Kada su u pitanju formalne strukture, jednom od najstarijih meuparlamentarnih organizacija

smatra se Interparlamentarna unija (IPU), osnovana krajem 19. vijeka, odnosno 1889. godine,

s ciljem ouvanja mira i spreavanja sukoba, to je kasnije doprinijelo stvaranju Drutva

naroda. Iz tog razloga, IPU se esto naziva majkom Drutva naroda I Ujedinjenih nacija.12

Meu prvima je i Parlamentarna asocijacija Komonvelta (eng. Commonwealth Parliamentary

Association), parlamentarni forum koji okuplja parlamente u zemljama Komonvelta.

Na slian nain, postoji niz parlamentarnih skuptina ili foruma koji pruaju politiku

podrku meuvladinim agencijama ili tijelima nadlenim za integraciju. U Evropi, postoje

http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/ (23.6.2014) 10 Ibid. 11World Bank Institute, Professional Development Programs for Parlamentarians and Paliamentary Staff, Regional Parliamentary Peace building and Engagement with International Organizations http://www.parliamentarystrengthening.org/conflictmodule/pdf/conflictunit6.pdf

(23.6.2014) 12Lecture by Prof. Dr Horst Posdorf MEP, International Parliamentary Cooperation http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828(23.6.2014)

http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/http://www.parliamentarystrengthening.org/conflictmodule/pdf/conflictunit6.pdfhttp://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828

8

organizacije ove vrste i to sa velikim institucionalnim ujedinjenjem poput Parlamentarne

skuptine OEBS-a, a tu je i Parlamentarna Skuptina Savjeta Evrope. Isti trend je posebno

znaajan i u Africi kroz djelovanje Skuptine istono afrike zajednice (East African

Legislative Assembly), te Evroaziji putem Interparlamentarne skuptine Zajednice nezavisnih

drava (Inter Parliamentary Assembly of the Commonwealth of Independent States). U tu

skupinu spada i Parlamentarna skuptina NATO.

Takoe, znaajno mjesto zauzimaju i brojne regionalne i podregionalne parlamentarne

skuptine. Evidentno je da sve vei broj parlamenata posveuje vrijeme i resurse regionalnoj

parlamentarnoj saradnji.13

Kada su u pitanju regionalni interesi, postoji vie meuparlamentarnih aktivnosti sa razliitim

znaajem i institucionalnim razvojem. U tom smislu, postoje Parlament Latinske Amerike

(Latin American Parliament), Parlamenta Anda (Andean Parliament), Parlamenta Centralne

Amerike (Central American Parliament) te Pan-afrikog parlamenta (Pan African

Parliament). Trenutno, ovi parlamenti se mogu smatrati politikim forumima koji

omoguavaju saradnju i interakciju poslanika u cilju postizanja regionalne integracije.

U okviru regionalnih i podregionalnih interesa, postoji i niz vie spontanih inicijativa koje su

ujedno veoma dinamine i aktivne. Ovakve inicijative imaju oblik asocijacija parlamenata ili

parlamentaraca, kao to je sluaj sa Baltikom skuptinom (Baltic Assembly), Skuptinom

zemalja Beneluksa (Benelux Parliament), Meuparlamentarnim forumom za amerike zemlje

(Inter Parliamentary Forum of the Americas), Parlamentarnim savezom zemalja Amerike

(Parliamentary Confederation of the Americas), Meuparlamentarnom unijom arapskih

zemalja (Arab Inter-parliamentary Union), Parlamentarnom unijom afrikih zemalja (African

Parliamentary Union), Konferencijom parlamentaraca iz arktikog regiona (Conference of

Parliamentarians of the Arctic Region), Azija-Pacifik parlamentarnim forumom (Asia-

Pacific Parliamentary Forum) itd.

Konano, svi parlamenti njeguju odnose bilateralne saradnje bilo na politikom, ekspertskom

ili tehnikom nivou. Saradnja moe imati za cilj produblivanje odnosa meu parlamentima i

odnosnim dravama ili pak omoguitirazmjenu najboljih praksi po pojedinim pitanjima od

znaaja za djelovanje parlamenta. Veina parlamenata je razvila bilateralne grupe prijateljstva

koje promoviu saradnju izmeu parlamenata i pojedinih zemalja. Postoji doslovno na hiljade

ovih grupa prijateljstva danas14. Postoje i razni drugi, vie ili manje formalizovani, programi

saradnje koji doprinose razmjeni informacija, znanja i iskustava meu parlamentima,

poslanicima i parlamentarnim administracijama.

Izgradnjom neformalnih mrea ili ueem u regionalnim i meunarodnim parlamentarnim

asocijacijama, parlamentarci imaju priliku da utiu na rjeavanje znaajnih pitanja. Pored

toga, uee u takvim inicijativama moe posluiti unapreenju demokratije, vladavine prava,

ljudskih prava i ouvanju mira.

U nastavku se nalazi tabelarni prikaz naziva, godine osnivanja, kao i internet stranice

institucija meuparlamentarne saradnje na regionalnom i svjetskom nivou.

13Parliament and democracy in the twenty-first century: a guide to good practice, An effective parliament (II): Parliament's involvement in

international affairs http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm(23.6.2014) 14Ibid; str. 175.

http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm

9

Tabela: Institucije meuparlamentarne saradnje

Naziv Godina

osnivanja Internet stranica

Afrika parlamentarna unija 1976. http://www.africanpu.org/index_english.html

Arapski parlament 2004. http://www.alparlamanalarabi.org/defaultEn.aspx

Arapska interparlamentarna unija 1974. http://www.arabipu.org/EnDetails.php?ID=1

Azijska Parlamentarna skuptina 1999. http://www.asianparl.net/

Britansko-irska Parlamentarna skuptina 1990. http://www.britishirish.org/

Baltika skuptine 1991. http://baltasam.org/en/

Evropski parlament 1952. http://www.europarl.europa.eu/

Euro-mediteranska Parlamentarna skuptina 2004. http://www.paufm.org/

Interparlamentarni forum amerikih zemalja / http://www.parlamericas.org/en.aspx

Interparlamentarna unija 1889. www.ipu.org/

Interparlamentarna skuptina nezavisnih drava Komonvelta

1992. http://www.iacis.ru/eng/

Interparlamentarna skuptina Evroazijske ekonomske

zajednice 2002. http://www.ipaeurasec.org/

Interparlamentarni komitet Zapadno-afrike ekonomske i monetarne unije

1994. http://en.reingex.com/UEMOA-West-African-Economic-and-Monetary-Union.asp

Interparlamentarna skuptina Asocijacije Juno

azijskih naroda 1977. http://www.aipo.org/

Konferencija parlamentaraca iz arktikog regiona 1993. http://www.arcticparl.org/

Nordijski savjet 1953. http://www.norden.org/en/nordic-council

Skuptina istono afrike zajednice 2001. http://www.eala.org/

Skuptina Zapadnoevropske unije 1955-2011. http://www.weu.int/

Parlament Anda 1979. http://www.comunidadandina.org/ingles/sai/estructura_6.html

Parlament zemalja Beneluksa 1955. http://www.benelux-parlement.eu/en/index.asp

Parlament Latinske Amerike 1964. http://www.parlatino.org/archivo/conteudo.php?id=21&lg=en

Parlament Centralne Amerike 1991. http://www.parlacen.int/Inicio.aspx

Parlamentarni savez zemalja Amerike 1997. http://www.copa.qc.ca/eng/

Parlamentarna skuptina Evropa-Latinska Amerika 2006. http://www.europarl.europa.eu/intcoop/eurolat/default_en.htm

Parlamentarna skuptina Organizacije za evropsku

saradnju i bezbjednost 1992. http://www.oscepa.org/

Pan-afriki parlament 2004. http://www.au.int/en/organs/pap Parlament MERCOSUR-a 2007. http://www.parlamentodelmercosur.org/

Parlamentarna skuptina Centralnoevropske

inicijative

CEI

osnovana 1989.

http://www.cei.int/content/parliamentary-dimension

Parlamentarna skuptina NATO 1955. http://www.nato-pa.int/

Parlamentarna skuptina Mediterana 2005. http://www.pam.int/

Parlamentarna skuptina Savjeta Evrope 1949. http://www.assembly.coe.int/nw/Home-EN.asp

Parlamentarna skuptina zemalja francuskog govornog podruja

1967. http://apf.francophonie.org/

Parlamentarna skuptina zemalja turskog govornog

podruja 2008. http://www.turk-pa.org/

Parlamentarna skuptina Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju

1993. http://www.pabsec.org/

Parlamentarna unija zemalja lanica Organizacije

islamske saradnje 1999. http://www.puic.org/new/

Parlamentarna unija Azije i Pacifika 1965. http://www.appu-cs.org/article.php?story=20070525164257493

Zajednika parlamentarna skuptina zemalja Afrike,

Kariba i Pacifika i EU 2000. http://www.acp.int/

http://www.africanpu.org/index_english.htmlhttp://www.alparlamanalarabi.org/defaultEn.aspxhttp://www.arabipu.org/EnDetails.php?ID=1http://www.asianparl.net/http://www.britishirish.org/http://baltasam.org/en/http://www.europarl.europa.eu/http://www.paufm.org/http://www.parlamericas.org/en.aspxhttp://www.ipu.org/http://www.iacis.ru/eng/http://www.ipaeurasec.org/http://en.reingex.com/UEMOA-West-African-Economic-and-Monetary-Union.asphttp://en.reingex.com/UEMOA-West-African-Economic-and-Monetary-Union.asphttp://www.aipo.org/http://www.arcticparl.org/http://www.norden.org/en/nordic-councilhttp://www.eala.org/http://www.weu.int/http://www.comunidadandina.org/ingles/sai/estructura_6.htmlhttp://www.benelux-parlement.eu/en/index.asphttp://www.parlatino.org/archivo/conteudo.php?id=21&lg=enhttp://www.parlacen.int/Inicio.aspxhttp://www.copa.qc.ca/eng/http://www.europarl.europa.eu/intcoop/eurolat/default_en.htmhttp://www.oscepa.org/http://www.au.int/en/organs/paphttp://www.parlamentodelmercosur.org/http://www.cei.int/content/parliamentary-dimensionhttp://www.nato-pa.int/http://www.pam.int/http://www.assembly.coe.int/nw/Home-EN.asphttp://apf.francophonie.org/http://www.turk-pa.org/http://www.pabsec.org/http://www.puic.org/new/http://www.appu-cs.org/article.php?story=20070525164257493http://www.acp.int/

10

3. Meuparlamentarna saradnja i dijalog Skuptine Crne Gore

Meuparlamentarna saradnja, odnosno parlamentarna diplomatija Skuptine Crne Gore odvija

se u skladu sa odredbama Poslovnika Skuptine Crne Gore kroz bileteralnu i multilaternalnu

dimenziju diplomatije, odnosno brojne meunarodne aktivnosti predsjednika, potpredsjednika

i delegacija Skuptine Crne Gore u cilju razmjene miljenja, iskustava i dobre prakse na

aktuelne teme.15

U cilju ostvarivanja parlamentarne saradnje i dijaloga, Skuptina Crne Gore realizuje brojne

posjete drugim dravama, parlamentima, stranim i meunarodnim organizacijama i

institucijama, i ujedno je domain brojnim visokim zvaninicima, predstavnicima

parlamenata, stranih i meunarodnih organizacija, kao i delegacijama zemalja regiona, Evrope

i svijeta.

3.1 Parlamentarna dimenzija meunarodnih organizacija

U cilju ostvarivanja saradnje u oblasti demokratije i ljudskih prava, vladavine prava,

bezbjednosti, zatite ivotne sredine i sl. stalne delegacije Skuptine Crne Gore aktivno

uestvuju u radu parlamentarnih skuptina sljedeih meunarodnih organizacija: Savjeta

Evrope (PSSE), Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (PS OEBS), Organizacije

Sjeveroatlanskog ugovora (PS NATO) i Interparlamentarnoj uniji (IPU). Uloga stalnih

delegacija Skuptine Crne Gore u parlamentarnoj dimenziji meunarodnih organizacije, inter

alia, ogleda se u ueu u donoenja vanih dokumenata koji su obavezujui za drave lanice

i pridruene lanove (pri PS NATO), realizaciju odreenih projekata i organizovanje posjeta.16

Interparlamentarna unija

Interparlamentarna unija je najstarija meunarodna parlamentarna organizacija, osnovana

1889. godine, koja ima za cilj obezbjeivanje mira, unapreenje demokratije irom svijeta i

zatitu ljudskih prava.17

Ova organizacija vrsto je povezana u svom djelovanju sa Ujedinjenim nacijama, pri emu

dijeli ciljeve Ujedinjenih nacija i podrava njihove napore i rad putem bliske saradnje. Ta

saradnja, izmeu ostalog, ogleda se u injenici da generalni sekretar UN i ostali visoki

zvaninici uestvuju na otvaranju plenarnih sjednica Interparlamentarne unije. Osim toga,

Odbor koji je nadlean za pitanja UN, jednom godinje odrava sasluanje u sjeditu

Ujedinjenih nacija, kada poslanici imaju priliku da postave pitanja u vezi sa aktivnostima

Ujedinjenih nacija.18

Interparlamentrna unija ima 164 stalne lanice i deset pridruenih lanica, a sastaje se dva

puta godinje. Sjedite Unije je u enevi. Glavne oblasti djelovanja Interparlamentrane unije

su: predstavnika demokratija, meunarodna bezbjednost i mir, ljudska prava, ene u politici,

odrivi razvoj i obrazovanje, nauka i kultura.

Organi Interparlamentarne unije su:

15 Izvjetaj o radu Skuptine Crne Gore za 2013. godinu

http://www.skupstina.me/images/dokumenti/Izvjestaj_o_radu_Skupstine_za_2013.godinu.pdf (23.6.2014) 16 Meunarodna saradnja, http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvod (23.6.2014) 17 Internet stranica Interparlamentarne unije http://www.ipu.org/english/whatipu.htm (23.6.2014) 18 Prirunik Funkcionisanje meunarodnih parlamentranih organizacija, Univerzitet u Beogradu Fakultet politikih nauka, Narodna

skuptina Srbije, Misija OEBS u Srbiji, Beograd, 2012. http://www.parlament.gov.rs/upload/documents/international_cooperation/nsrs_parlamentarna_organizacija.pdf (23.6.2014)

http://www.skupstina.me/images/dokumenti/Izvjestaj_o_radu_Skupstine_za_2013.godinu.pdfhttp://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvodhttp://www.ipu.org/english/whatipu.htmhttp://www.parlament.gov.rs/upload/documents/international_cooperation/nsrs_parlamentarna_organizacija.pdf

11

Skuptina - okuplja parlamentarce koji razmatraju meunarodna pitanja i daju preporuke za djelovanje. Skuptina se sastaje dva puta godinje (u proljee i jesen), a

odrava se svaki put u drugoj dravi. Skuptini u radu pomau tri stalna odbora: Odbor

za mir i meunarodnu bezbjednost, Odbor za odrivi razvoj, finansije i trgovinu i

Odbor za demokratiju i ljudska prava.

Upravni savjet - plenarno tijelo za kreiranje politike Interparlamentarne unije. Savjet utvruje godinji program i budet Unije, odgovoran je za prijem i suspenziju lanova

i pridruenih lanova, i utvruje listu skuptinskih posmatraa. Povremeno, Savjet

razmatra sutinska pitanja i usvaja tematske rezolucije i politike izjave. Upravni

savjet je sastavljen od tri predstavnika iz svake zemlje lanice.

Izvrni odbor - nadgleda administraciju Interparlamentarne unije i daje savjete Upravnom odboru.

U okviru Interparlamentarne unije djeluje i Asocijacija generalnih sekretara parlamenata

zemalja lanica UN (ASGP), savjetodavnog tijela Interparlamentarne unije, iji se sastanci

odravaju uporedo sa zasijedanjima Skuptine IPU.

Interparlamentarna unija je usvojila Strategiju razvoja za period od 2012. godine do 2017.

godine Bolji parlamenti, jae demokratije koja za cilj ima jaanje demokratije kroz

parlamente, unapreenje rodne ravnopravnosti, zatitu ljudskih prava, te podrku miru i

spreavanju sukoba

Skuptina Crne Gore je postala punopravni lan Interparlamentarne unije 2006. godine.

Savjet Evrope

Savjet Evrope predstavlja najstariju politiku organizaciju u Evropi, osnovanu 1949. godine,

koja trenutno broji 47 drava lanica. Sve evropske drave su lanice Savjeta Evrope, osim

Bjelorusije. Najvaniji zadatak Savjeta Evrope je zatita ljudskih prava, demokratije i

vladavine prava, pri emu nastoji da ouva evropski identitet. Sve drave lanice Savjeta

Evrope su potpisnice Evropske konvencije o ljudskim pravima.19 Cilj Savjeta Evrope je, u

skladu sa Statutom, postizanje veeg jedinstva izmeu lanica kako bi se ouvale i ostvarile

ideje i principi sadrani u zajednikom nasljeu i omoguio njihov ekonomski i drutveni

napredak.

Glavni organi Savjeta Evrope su:

Komitet ministara tijelo koje donosi odluke i sastavljeno je od ministara vanjskih poslova svih drava lanica ili njihovih stalnih diplomatskih predstavnika. Sastaje se

na ministarskom nivou jednom godinje i ukljuuje politiki dijalog, saradnju sa

Parlamentarnom skuptinom, prijem novih drava u lanstvo, zakljuivanje

konvencija i sporazuma i sl.

Parlamentarna skuptina sastoji se od 318 poslanika iz 47 drava lanica, a glavne nadlenosti su: izbor generalnog sekretara, komesara za ljudska prava i sudije

Evropskog suda za ljudska prava. Skuptina obezbjeuje demokratski forum za

raspravu i praenje izbora, dok odbori imaju kljunu ulogu u razmatranju aktuelnih

pitanja.

Kongres lokalnih i regionalnih vlasti zastupa interese oko 200.000 regiona i optina i ima za cilj jaanje interesa i razvoj politika na lokalnom i regionalnom nivou.

19 Lecture by Prof. Dr Horst Posdorf MEP 1, International Parliamentary Cooperation http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828 (23.6.2014)

http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828

12

Evropski sud za ljudska prava stalno sudsko tijelo koje obezbjeuje zatitu ljudskih prava svim Evropljanima, u skladu sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima.

Komesar za ljudska prava nezavisan organ nadlean za podizanje svijesti o ljudskim pravima i obezbjeivanje potpune primjene standarda Savjeta Evrope.

Konferencija meunarodnih nevladinih organizacija - obuhvata preko 400 meunarodnih nevladinih organizacija i predstavlja znaajnu vezu izmeu politiara i

javnosti.20

Odlukom Savjeta ministara Parlamentarne Skuptine Savjeta Evrope (PSSE) 11. maja 2007.

godine Crna Gora je postala 47. punopravna lanica ove organizacije. Parlamentarnu

Skuptinu Savjeta Evrope ine poslanici (i njihovi zamjenici) nacionalnih skuptina, to znai

da ih one i biraju. Sastav delegacija treba da odraava realan odnos politikih partija.

Organizacija za evropsku saradnju i bezbjednost OEBS

Jedan od primjera uspjene meunarodne parlamentarne saradnje je Organizacija za evropsku

saradnju i bezbjednost koja predstavlja najveu regionalnu, bezbjednosnu organizaciju u

svijetu, iji je osnovni cilj bezbjednost za sve njene lanice, a koja pokriva irok spektar

aktivnosti koje se odnose na sve tri dimenzije: politiko-vojnu, ekonomsko-ekoloku i ljudsku

dimenziju bezbjednosti. Organizacija obuhvata ukupno 57 lanica, od Azije, preko Evrope,

do Sjeverne Amerike.21 Na zasijedanju u Parizu 1990. godine, usvojena je odluka o

uspostavljanju parlamentarne dimenzije s ciljem uspostavljanja stalnog dijaloga i saradnje.

Parlamentarna skuptina OEBS-a, sainjena od 320 poslanika iz nacionalnih parlamenata,

prua doprinos unapreenju demokratije, parlamentarnog dijaloga i ouvanju mira.22 Znaajnu

ulogu u Parlamentarnoj skuptini ima predsjednik koji saziva Skuptinu, predsjedava, ima

pravo predlaganja pitanja za raspravu, imenuje specijalne predstavnike, te predstavlja

Parlamentarnu skuptinu na sastancima. Osim toga, jedan od organa Parlamentarne skuptine

je Biro kojeg ine predsjednik, devet potpredsjednika, blagajnik, predsjednici glavnih odbora i

poasni predsjednik, koji je, izmeu ostalog, nadlean da obezbijedi primjenu odluka Stalnog

odbora. Rad Parlamentarne skuptine priprema Stalni odbor u ijem su sastavu predsjednik,

potpredsjednici, blagajnik, predsjednici glavnih odbora i efovi nacionalnih delegacija, pored

ostalog, odobrava budet i imenuje generalnog sekretara. U okviru Parlamentarne skuptine,

funkcioniu i tri glavna odbora: za politika pitanja i bezbjednost, ekonomska pitanja, nauku,

tehnologiju i ekologiju i demokratiju, ljudska prava i humanitarna pitanja.

Pored Parlamentarne skuptine, organi OEBS-a su:

Samit sastanak efova drava ili vlada lanica koji uspostavlja smjernice i donosi najvanije politike odluke.

Stalni savjet ine ambasadori lanica predstavljeni u Organizaciji koji se sastaju jednom sedmino i donose odluke.

Forum za bezbjednosnu saradnju razmatra vojna i bezbjednosna pitanja.

Kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava - tijelo koje prati razvoj demokratskih institucija, posmatranje izbornog procesa, primjenu vladavine prava i sl.

20Internet stranica Savjeta Evrope http://www.coe.int/en/web/about-us/structure (23.6.2014) 21 Internet stranica Organizacije za evropsku saradnju i bezbjednost http://www.osce.org/who/108218 (23.6.2014) 22 Prirunik Funkcionisanje meunarodnih parlamentranih organizacija, Univerzitet u Beogradu Fakultet politikih nauka, Narodna skuptina Srbije, Misija OEBS u Srbiji, Beograd, 2012.

http://www.coe.int/en/web/about-us/structurehttp://www.osce.org/who/108218

13

Specijalni predstavnik i koordinator za borbu protiv trgovine ljudima usvaja Akcioni plan za spreavanje trgovine ljudima, jaa saradnju meu dravama lanicama po

ovom pitanju i sl.

U okviru OEBS-a djeluju visoki predstavnik za nacionalne manjine i predstavnik za slobodu

medija.23

Crna Gora je postala punopravna lanica Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju

odlukom Stalnog savjeta, 22. juna 2006. godine i time, kao nezavisna i suverena drava, prvi

put postala lanica neke meunarodne organizacije. Crna Gora ima pravo na tri lana (ef

delegacije i dva lana) i tri zamjenika u Parlamentarnoj skuptini OEBS-a.

Sjevernoatlantski savez (NATO)

Sjevernoatlantski savez osnovan je 1949. godine kao vojni savez. lanice NATO, kojih je

ukupno 28, u obavezi su da rjeavaju sporove mirnim putem i odravaju mirne meunarodne

odnose.24 Meunarodna parlamentarna saradnja ostvaruje se putem Parlamentarne skuptine

NATO koja predstavlja forum za ouvanje mira putem politike, ekonomske, socijalne i

kulturne saradnje. Skuptina je tijelo koje se sastaje dva puta godinje, proljenje i jesenje

zasijedanje. Skuptinu predstavlja predsjednik koji odluuje o svim pitanjima koja se tiu

Skuptine.

Stalni odbor odluuje o nainu i sadrini rada, a sainjen je od po jednog lana iz svake

drave lanice, predsjednik, potpredsjednik, blagajnik i predsjednici odbora Skuptine. U

okviru Parlamentarne skuptine funkcioniu radni odbori kojih je ukupno pet.25

Prilagoen savremenim izazovima NATO danas djeluje na polju ouvanja mira, stabilnosti,

demokratskog poretka i potovanju ljudskih prava; zatim borbi protiv meunarodnog

terorizma i prijetnji koju predstavlja irenje oruja za masovno unitenje; izgradnji stabilnih

odnosa sa Rusijom i Ukrajinom; jaanju osnova za razvijanje bliske saradnje sa drugim

zemljama partnerima.

Kada je u pitanju Parlamentarna skuptina NATO-a26 Delegacija Skuptine Crne Gore

uestvuje kao pridrueni lan i samim tim ima pravo da prisustvuje plenarnim sjednicama

23 Ibid. 24 Internet stranica NATO http://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htm (23.6.2014) 25 Prirunik Funkcionisanje meunarodnih parlamentranih organizacija, Univerzitet u Beogradu Fakultet politikih nauka, Narodna skuptina Srbije, Misija OEBS u Srbiji, Beograd, 2012. 26Parlamentarnu skuptinu NATO-a ine parlamentarne delegacije iji su lanovi poslanici nacionalnih parlamenata zemalja lanica NATO-

a, uz uslov da sastav delegacije predstavlja politiku ravnoteu unutar nacionalnog parlamenta. Stalni komitet, nakon odobrenja PS NATO-a ima nadlenost da donese odluku, treinom glasova prisutnih poslanika koji imaju pravo glasa, da pozove delegacije parlamenata zemalja

koje nijesu lanice NATO-a, da uzmu uee u radu Parlamentarne skuptine. Stalni komitet odluuje o veliini delegacija zemalja

pridruenih lanica i o broju poslanika imenovanih u svaki od komiteta Skuptine. Stane delegacije Skuptine Crne Gore http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/stalne-delegacije/delegacije (23.6.2014)

Vrlo znaajan dogaaj na planu parlamentarne diplomatije Crne Gore u 2013. godini

predstavlja izbor predsjednika Skuptine Crne Gore Ranka Krivokapia za predsjednika

Parlamentarne skuptine OEBS-a, najveeg regionalnog parlamentarnog foruma na svijetu.

U tom kontekstu, Skuptina Crne Gore bila je domain jesenjeg zasijedanja Parlamentarne

skuptine OEBS-a, koje je, od 13. do 15. oktobra 2013. godine, odrano u Budvi, pri emu

je okupila oko 400 uesnika.

http://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htmhttp://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/stalne-delegacije/delegacije

14

Skuptine, seminarima i sastancima komiteta Parlamentarne skuptine, ukoliko Stalni komitet

ne odlui drugaije. Pri tom, lanovi delegacije mogu da govore i predlau amandmane, ali

nemaju pravo da glasaju.

3.2 Ostali vidovi meuparlamentarne saradnje Skuptine Crne Gore

Znaajan dio meuparlamentarne saradnje ostvaruje se u okviru regionalnih inicijativa

Procesa saradnje u Jugoistonoj Evropi (SEECP), Centralnoevropske inicijative (CEI), Unije

za Mediteran, Jadransko-jonske inicijative (JJI) i Cetinjskog parlamentarnog foruma (CPF),

kao i kroz Konferenciju odbora za evropske integracije nacionalnih parlamenata drava koje

uestvuju u Procesu stabilizacije i pridruivanja (COSAP), Mreu parlamentaraca za odrivi

razvoj (COMPSUD), te Parlamentarni odbor Evropske unije i Crne Gore za stabilizaciju i

pridruivanje, koji ine po etrnaest poslanika Skuptine Crne Gore i Evropskog parlamenta.

Takoe, parlamentarna diplomatija Skuptine Crne Gore se ostvaruje putem parlamentarnih

grupa prijateljstva, uee na konferencijama i slinim aktivnostima, posebno onim koji se

organizuju u okviru predsjedavanja Evropskom unijom.

Grupe prijateljstva formiraju se na osnovu uzajamno izraenih interesa dvije strane za

ostvarivanje saradnje. Skuptina Crne Gore je osnovala grupe prijateljstva sa parlamentima 23

zemalje: Albanije, Arapske Republike Egipta, Australije, Austrije, Bosne i Hercegovine,

Francuske, Hrvatske, Irana, Islanda, Maarske, Makedonije, Malte, Narodne Republike Kine,

Poljske, Republike Azerbejdana, Republike Turske, Rumunije, Ruske Federacije, Savezne

Republike Njemake, Sjedinjenih Amerikih Drava, Slovenije, Srbije i Ukrajine.27

Kroz mehanizme regionalnih inicijativa, Skuptina Crne Gore razvija i unapreuje saradnju

sa parlamentima regiona. U 2010. i 2011. godini Crna Gora je predsjedavala inicijativama

navedenim u nastavku teksta, gdje je dodatno pokazala svoju posveenost promociji

regionalne saradnje. Cilj pokretanja Jadransko-jonske inicijative 2000. godine bilo je

unapreenje razvoja i jaanje bezbjednosti u jadransko-jonskoj oblasti, intenziviranje saradnje

meu zemljama regiona i pruanje podsticaja zemalja u tranziciji ka integracionim procesima

i pribliavanju Evropskoj uniji. Jadransko-jonska inicijativa se ostvaruje kroz dva foruma:

forum za razmjenu politikih miljenja, a istovremeno i forum za ostvarivanje multilateralne

saradnje u vie oblasti (saobraaj, pomorstvo, turizam, obrazovanje, zatita ivotne sredine i

kulturnog naslea, razvoj malih i srednjih preduzea, borbe protiv svih oblika organizovanog

kriminala, ruralni razvoj).lanice JJI su sedam drava sa izlazom na Jadransko i Jonsko more:

Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Grka, Hrvatska, Italija, Slovenija i, po principu

sukcesije lanstva, Srbija. Proces saradnje u Jugoistonoj Evropi je regionalni okvir koji je

iniciran juna 1996. godine na sastanku ministara inostranih poslova zemalja Jugoistone

Evrope (JIE) u Sofiji, sa ciljem promovisanja i jaanja dobrosusjedskih odnosa izmeu

zemalja JIE i transformisanja regiona u zonu mira, bezbjednosti, stabilnosti i saradnje. lanice

SEECP su 12 drava: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Grka, Hrvatska,

Makedonija, Moldavija, Rumunija, Slovenija, Srbija i Turska. Crna Gora je formalno postala

11. lanica SEECP na Samitu, odranom 10. i 11. maja 2007. godine u Zagrebu. Najznaajniji

dokument SEECP je Povelja o dobrosusjedskim odnosima, stabilnosti, bezbjednosti i

saradnji u Jugoistonoj Evropi. Centralnoevropska inicijativa je najstarija regionalna

inicijativa na prostorima Centralne i Jugoistone Evrope. Postoji od 1989. godine i danas broji

27 Meunarodna saradnja, http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvod (23.6.2014)

http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvod

15

18 drava lanica. To su Albanija, Austrija, Bjelorusija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna

Gora, eka, Hrvatska, Italija, Maarska, Makedonija, Moldavija, Poljska, Rumunija,

Slovaka, Slovenija, Srbija i Ukrajina. Od svog osnivanja, Centralnoevropska inicijativa za

cilj ima njegovanje politikog i drutvenoekonomskog razvoja u regionu i izbjegavanje

formiranja novih linija podjele u Evropi. U tom smislu, CEI je orijentisana da doprinese

jaanju kapaciteta drava koje nijesu lanice Evropske unije, kako bi konsolidovale svoje

institucionalne i ekonomske pozadine i pribliili ih Evropskoj uniji.28

Cetinjski parlamentarni forum (CPF), kao autohtonu regionalnu inicijativu parlamentarne

saradnje zemalja Jugoistone Evrope na putu evropskih integracija, pokrenula je Skuptina

Republike Crne Gore, u saradnji sa Skuptinom Dravne Zajednice Srbije i Crne Gore u

februaru 2004. godine. Cilj CPF-a je unapreenje saradnje, prenos znanja i iskustava i jaanje

veza radi kontinuiteta u pogledu produbljavanja parlamentarne saradnje i diplomatije u

regionu, poboljanja bilateralnih i multilateralnih veza, kao i zbliavanja predstavnika

zakonodavnih institucija u dravama koje dijele zajedniko istorijsko i kulturno nasljee, ali i

evropsku perspektivu.Tokom postojanja, CPF je privukao vie od 500 parlamentaraca iz

zemalja regiona i partnerskih zemalja lanica Evropske unije.29

28 Ibid. 29 Ibid.

16

Izvori informacija

1. Carlos Hoffmann-Contreras, Secretary-General of the Senate - Chile, Interparliamentary Organizations in the World: Objectives, Functions and Area of

Interest, the Association of Secretaries General of Parliaments

2. COMMUNICATION from MR G. HAMILTON on Parliamentary diplomacy: diplomacy with a democratic mandate, Inter-Parliamentary Union-Association of

Secretaries General of Parliaments, Quebec Session, October 2012

3. George Noulas. The Role of Parliamentary Diplomacy in Foreign Policy, October 22, 2011,

http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-

diplomacy-in-foreign-policy/ (23.6.2014)

4. Internet stranica Interparlamentarne unije, http://www.ipu.org/english/whatipu.htm

(23.6.2014)

5. Internet stranica NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htm (23.6.2014)

6. Internet stranica Organizacije za evropsku saradnju i bezbjednost, http://www.osce.org/who/108218 (23.6.2014)

7. Internet stranica Savjeta Evrope, http://www.coe.int/en/web/about-us/structure (23.6.2014)

8. Izvjetaj o radu Skuptine Crne Gore za 2013. godinu, http://www.skupstina.me/images/dokumenti/Izvjestaj_o_radu_Skupstine_za_2013.god

inu.pdf (23.6.2014)

9. Lecture by Prof. Dr Horst Posdorf MEP, International Parliamentary Cooperation http://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828 (23.6.2014)

10. Meunarodna saradnja, http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvod (23.6.2014)

11. Parliament and democracy in the twenty-first century: a guide to good practice, An effective parliament (II): Parliament's involvement in international affairs

http://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htm (23.6.2014)

12. Prirunik Funkcionisanje meunarodnih parlamentranih organizacija, Univerzitet u Beogradu Fakultet politikih nauka, Narodna skuptina Srbije, Misija OEBS u

Srbiji, Beograd, 2012,

http://www.parlament.gov.rs/upload/documents/international_cooperation/nsrs_parla

mentarna_organizacija.pdf (23.6.2014)

http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/10/22/the-role-of-parliamentary-diplomacy-in-foreign-policy/http://www.ipu.org/english/whatipu.htmhttp://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htmhttp://www.osce.org/who/108218http://www.coe.int/en/web/about-us/structurehttp://www.skupstina.me/images/dokumenti/Izvjestaj_o_radu_Skupstine_za_2013.godinu.pdfhttp://www.skupstina.me/images/dokumenti/Izvjestaj_o_radu_Skupstine_za_2013.godinu.pdfhttp://www.kas.de/wf/doc/kas_12975-1522-2-30.pdf?080211045828http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvodhttp://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/uvodhttp://www.ipu.org/dem-e/guide/guide-7.htmhttp://www.parlament.gov.rs/upload/documents/international_cooperation/nsrs_parlamentarna_organizacija.pdfhttp://www.parlament.gov.rs/upload/documents/international_cooperation/nsrs_parlamentarna_organizacija.pdf

17

13. Stane delegacije Skuptine Crne Gore, http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/stalne-

delegacije/delegacije (23.6.2014)

14. Stelios Stavridis, "Parliamentary Diplomacy": some preliminary finding, November 2012, http://www.fscpo.unict.it/EuroMed/jmwp48.htm (23.6.2014)

15. World Bank Institute, Professional Development Programs for Parlamentarians and Paliamentary Staff, Regional Parliamentary Peacebuilding and Engagement with

International Organizations,

http://www.parliamentarystrengthening.org/conflictmodule/pdf/conflictunit6.pdf

(23.6.2014)

http://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/stalne-delegacije/delegacijehttp://www.skupstina.me/index.php/me/medjunarodna-saradnja/stalne-delegacije/delegacijehttp://www.fscpo.unict.it/EuroMed/jmwp48.htmhttp://www.parliamentarystrengthening.org/conflictmodule/pdf/conflictunit6.pdf