ISTORIJAT INTERPRETACIJE

DOC.DR TATJANA VULIĆ

ISTORIJAT INTERPRETACIJE

• Interpretativno novinarstvo, slobodno se može reći da je staro koliko i novinarstvo uopšte. Međutim, tek krajem XX i početkom XXI veka postalo je dominatan način izražavanja u medijima.

• Početnu hipotezu da su velike, krizne, društvene situacije bile izuzetno pogodno tlo i za kvantitativni i za kvalitativni porast interpretacije u medijima potvrdila je i istorija novinarstva.

ISTORIJAT INTERPRETACIJE• Tridesete godine XX veka period

su kada se o tom, novom načinu obrade tema raspravljalo u stručnim krugovima.

• Istovremeno, ne treba zaboraviti faktor rastućeg značaja analitičkog pristupa i interpretacije kojim se štampa branila od konkurencije emitovane informacije pojavom radija, dvadesetih godina XX veka. Očigledan porast interpretativnog novinarstva dogodio se i pedesetih godina XX veka, kao reakcija starijih medija na prodor televizije.

ISTORIJAT INTERPRETACIJE

• U štampi, kao odgovor na komparativne prednosti elektronskih medija – zvuka i slike – počinje da se neguje dublji, analitičniji pristup obradi događaja i pojava. Ide se od faktografskog izveštavanja ka formama u kojima se izražavaju gledišta, unose elementi human interest story i pop sociologije. Slično se događa danas sa klasičnom televizijom, koja porastom interpretativnog novinarstva reaguje na Internet.

DVADESETE GODINE XX VEKA• Uzlet interpretativnog

novinarstva u XX veku dogodio se u američkoj štampi posle Prvog svetskog rata. Naime, Prvi svetski rat je dramatično ukazao na svu nemoć novina da čitaocima protumače uzroke koji su svet gurnuli na ivicu samouništenja. Tada su vlasnici i urednici listova shvatili da postoji neophodnost specijalno obučenih izveštača, koji ne samo da izveštavaju, već i objašnjavaju, interpretiraju događaje.

DVADESETE GODINE XX VEKA• Godine velike svetske ekonomske

krize (1929), depresije i period Nju Dila(1938), ukazale su još veću potrebu da mediji objasne građanima šta se to – i zašto – u tadašnjem svetu događalo.

• Tržište štampe je na takve zahteve publike, ali i na pojavu radija, odgovorilo stvaranjem nove vrste časopisa – magazina vesti (News magazines: Time(1923), Newsweek - 1933), a taj način informisanja dobija naziv interpretacija (objašnjivačko, preduzimljivo, nekonvencionalno, kreativno i spekulativno pisanje).

MAGAZINI

• Njusmagazini, “nedeljnici vesti”, koncipirani su tako da na osnovu pregleda najznačajnijih medijskih događaja iz proteklih sedam dana ponude čitaocu dublji pristup – interpretaciju – koju novinari dnevne štampe u stalnom stresu, zbog kratkog roka, nisu imali vremena da pruže. U njima su dominirali analitički tekstovi, pre svega članci, čiji su povod bile najznačajnije vesti iz protekle nedelje.

MAGAZINI• Tajmova formula (koju je 1923.godine postavio Henry R. Luce)

zasnivala se na postojanju istraživačkih timova, organizovanih za obradu najsloženijih tema. Njusmagazini širom sveta angažuju novinare specijaliste čiji tekstovi počivaju na dubinskom istraživanju – koriste se podacima specijalizovanih ustanova, dokumentacija, arhiva, biblioteka, organizacija za ispitivanje javnog mnenja, uslugama telegrafskih agencija. Zasnivaju se i na intervjuisanju što većeg broja sagovornika – aktera, očevidaca, stručnjaka...

• Mnogi od tih magazina do perfekcije su doveli ideju timskog žurnalizma: reporteri su na terenu skupljali sve moguće činjenice o jednoj pojavi, a urednici ili novinari specijalisti, rirajteri obrađivali su ih potom u redakciji, sumirajući, analizirajući, dajući im takozvanu “treću”, dubinsku dimenziju.

DNEVNI LISTOVI• Za razliku od novinskih agencija, koje su i dalje bile

opredeljene ka faktografskom izveštavanju, među dnevnim listovima Njujork Tajms se svrstava među pionire interpretiranja: jedna od njegovih tačaka oslonca bilo je interpretiranje vesti iz inostranstva.

• Periodična štampa sledi tu praksu, tako da sve više daje prostora opširnijim tekstovima, člancima, šireći tematsko područje interesovanja.

• Na sličan način i danas se komponuju televizijski vikend programi: urednici najpre u najavi daju hronologiju najaktuelnijih zbivanja protekle sedmice, a zatim se najznačajniji događaji komentarišu u razgovoru sa ekspertima ili kroz dubinske priloge novinara specijalista.

INTERPRETACIJA• “Novi mediji ne nastaju spontano

i nezavisno – oni se pojavljuju postepeno, iz metamorfoze starih medija. Kao odgovor na nove forme, starije forme nastoje da se prilagode i nastave da se razvijaju, a ne da nestanu. To je i razlog zato što se način izveštavanja u štampi postepeno menjao u konkurenciji sa radiom.

• Umesto da odgovaraju samo na pitanje “KO JE ŠTA URADIO” novine i magazini u dubinskim tekstovima odgovaraju na pitanje: “ZAŠTO JE NEŠTO UČINJENO”.

DRUGI TALAS• Drugi talas prodora interpretacije u štampu, nastao je posle Drugog

svetskog rata. Tada počinje da raste svest o velikom uticaju propagande na medije tokom ratnih godina i saznanje o deformisanju informacija pod pritiskom aktuelnih, propagandno – političkih potreba.

• “Pored fakata neophodno je dati i istinu o faktima”. R.E.Hiebert• Dezorijentisani čitalac- slušalac o događajima je pored tumačenja

tražio i predviđanje. Naime, želeo je da mu se kaže u kom pravcu će se dalje menjati svet i njegova, lična sudbina u njemu.

• Sa težnjom da odgovori zahtevima novog vremena, štampa povećava povećava prostor koji posvećuje interpretativnim formama izražavanja.

DRUGI TALAS

• Pred očiglednom nadmoći, tada novog medija – televizije, i radio je počeo da se menja. Voditelji, disk – džokeji, muzika sa top – lista, živo uključivanje slušalaca koji postaju neposredni kreatori radio – programa, mogućnost da se vesti emituju direktno u program, prenosi utakmica, petominutni komentari i drugi vidovi dubinskog istraživanja događaja, umnožavaju se na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou.

• Specijalizacija radija i izdvajanje programa za kulturu, ozbiljnu muziku, umetničku kritiku, odvodi interpretativni pristup ka elitizmu.

ŠEZDESETE GODINE XX VEKA• Štampa je u šezdesete godine XX veka ušla kao relativno

skup medij, međutim uvođenjem kompjuterskog sloga i jeftinijih tehnika proizvodnje uspela je da postane konkurentna. Istovremeno sa upotrebom kolora i grafičkih inovacija štampa je postala atraktivnija i popularnija.

• Kako je realno neravnopravna sa dva snažna, elektronska medija, štampa je morala da ide za onim što je njena posebnost, prednost.

• U novinama su prihvatili interpretaciju i na taj način su mogli da štampaju posebna izdanja, koja su istovremeno izvor dopunske zarade, a opredeljena za eksplikaciju, tumačenje, analizu jučerašnjih vesti.

ŠEZDESETE GODINE XX VEKA• Zbog snažnog prodora masovnih medija, taj period je u teoriji

poznat i kao razdoblje masovne kulture. Tome je doprinela primena satelitskih tehnika i povećanje brzine informisanja velikog broja građana, o događajima na bilo kom delu sveta.

• “globalno selo” Maršal Makluan• To su i godine kada se događaji smenjuju dotad neviđenim

tempom: vijetnamski rat, pokret “deca cveća”, studentski nemiri... Emituje se dokumentarna emisija pod naslovom “Glad u Americi” – 1968., koja ruši predstavu o američkom stilu života, Bob Vudvord i Karl Bernstajn, 1972. otkrivaju aferu Votergejt i ruše američkog predsednika, Spejs šatl “Challenger” eksplodira pri lansiranju dok taj događaj u direktnom prenosu posmatra čitava planeta... Kao i teroristički napad na njujorške kule, 11. septembra 2001. godine.

ŠEZDESETE GODINE XX VEKA

• Svi ti događaji ne mogu se medijski “pokrivati” bez dublje analize njihove pozadine, bez stavljanja u širi kontekst, bez konsultovanja stručnjaka i eksperata, čije će ekspretite novinari prevesti na jezik razumljiv svakom čoveku, Interpretacija postaje nezamenljiv način savladavanja složene materije, a komplikovane “teške teme” prezentuju se zanimljivo, živo, privlačno.

NOVINAR BUDUĆNOSTI

• Mek Dugal, smatra da će u budućnosti, “najuspešniji biti novinari i novinarke sa najvišom spremom, sa specijalizovanim poznavanjem jedne ili dve oblasti, sa sposobnošću da izbegavaju suvišne emocije i da ostanu objektivni, spremni da posmatraju i, prvenstveno, sposobni da razumeju određene događaje u okviru najšireg, društvenog i političkog konteksta”

TREĆI TALAS

• Treći talas snažnog, otvaranja štampe, kao i određenih programa elektronskih medija interpretaciji događa se krajem XX i početkom XXI veka, događa se SADA.

• Podstaknut je nastankom nove ere, Interneta i javnog žurnalizma(građanskog novinarstva), započete onog dana 1983. godine “kada je Tajm magazin svoju naslovnu stranu, do tada rezervisanu isklučivo za planetarno značajne medijske ličnosti, posvetio jednoj mašini – PC- ju”.

• Razdoblje je okarakterisano kao “početak četvrte, tehnološke revolucije”.

INTERNET

• Rođen u eri hladnog rata, Internet raste zadivljujućom stopom od 10-15 procenata mesečno, razvijajući stalno nove forme informativne razmene.

• Internet “daje reč i onima koji ne poseduju radio i televizijsku frekvenciju niti štamparske mašine i distribuciju, tako da se broj njegovih korisnika stalno uvećava. A to je opet tek početak onoga što će postati demokratski građanski ili javni žurnalizam.

INTERNET• Dok je broj TV – prijemnika i vreme provedeno u gledanju

televizije slično u većini zapadnih zemalja, tiraži štampe na 1.000 stanovnika dramatično se razlikuju od Japana ( 562 primeraka na 1.000 stanovnika) i Švedske (521), do Velike Britanije (414), SAD (268), Kanade (220) i Italije(96).

• Za vreme porasta prisustva televizije svuda u svetu tiraži štampe rasli su u Japanu i Švedskoj, a opadali u Kanadi i Italiji od 1 do 5 odsto, dok je najveći pad zabeležen u SAD – 16% odnosno Velikoj Britaniji 21 %.

• Razloge opadanja tiraža štampe trebalo bi tražiti pre svega u uzrocima socijalne prirode i sve većem raslojavanju stanovništva.

OSAMDESETE GODINE XX VEKA• Pojava novih, sve savršenijih načina komuniciranja,

digitalizacija planete, prisiljava novinare i urednike glavnog toka medija da se protiv nezadržive konkurencije bore, dajući uz informaciju o događajima i njegovu pozadinu – bekgraund (BKG)

• BKG podrazumeva da novinari prvo istražuju ono što se nalazi iza fasade, spoljašnjosti aktuelnih događaja, zatim iskopane činjenice dubinski analiziraju, skeniraju, da bi ih smestili u kordinate šireg, društvenog značenja.

• Moderna interpretacija, danas , je zastupljena u svim žanrovima izražavanja, od faktografskih do analitičkih, pa se može zaklučiti da su gotovo svi oblici izražavanja u novinarstvu manje ili više interpretativni.

MODERNE NOVINE• Moderne novine postaju pretesne za sve šire eksplikacije,

interpretacije. Zato se i štampaju brojni specijalni dodaci, obimni feljtoni (podlisci), posebna izdanja, posvećena samo jednoj, izuzetno značajnoj i tiražno atraktivnoj temi koja, u datom trenutku, izaziva povećano interesovanje publike.

• Za saradnju u takvim poduhvatima angažuju se novinari specijalisti ali i stručnjaci različitih profila, kulturni i javni radnici, političari, ekolozi, policajci, privatni detektivi.

• Neizbežna demokratizacija medija, ma koliko bila spora dovodi do istraživanja tzv. tabu tema, preispitivanjem i novom obradom nerazjašnjenih događaja.

• Interpretativno novinarstvo, uz pomoć različitih metoda istraživačkog žurnalizma, odgovor je medija na neefikasno delovanje zvaničnih organa koji sporo dolaze do proverene, zvanične verzije.

HVALA NA PAŽNJI!