1.1. Osnovni pojmovi

1. Osnove informatike

Računarska industrija danas se razvija najbrže od svih ostalih, a dostignuća u razvoju računara postaju dio našeg svakodnevnog života. Danas u svakom uredu možemo vidjeti računare kojima se poslovni zadaci obavljaju puno brže i tačnije. Za obavljanje istih radnji bez računara bilo bi potrebno daleko više vremena, a sigurnost i tačnost bila bi manja. Računari se koriste svuda oko nas.

Informatika i informaciona tehnologija

Definicije informatike

Informatika kao nauka ima veći broj prihvatljivih definicija. Uopšteno se informacijske nauke bave protokom informacija i sredstvima njihove obrade. Definicija informatike zavisi od toga posmatramo li je s tehničkog ili društvenog gledišta. Možemo pronaći korijen termina koji je nastao iz francuskog.

information + automatique = informatiqueinformation + automatique = informatique

U njemačkom jeziku se koristi izraz "Informatik", a u engleskom "computer science".

Informatika se najčešće veže uz probleme računarske obrade podataka. Definišimo je kao nauku o informacionim sistemima.

Informatika i informaciona tehnologija

Informacioni sistem

Razvoj računara i informacionih sistema sve se više temelji na informacionoj tehnologiji (engl. information technologyinformation technology) koja predstavlja spoj računarske opreme i komunikacijskih veza. Osnovni pojmovi vezani za tu tehnologiju su:• mikroračunari, • miniračunari, • veliki računari, • super računari, • programska podrška, • usluge, • periferni uređaji i • komunikacije ili prenos podataka.

Informacioni sistemi postaju nezamjenjivi zbog "buma buma informacijainformacija" tj. ogromnog narastanja broja podataka te njihovih čestih promjena uz potrebu njihova evidentiranja, obrađivanja, pohranjivanja i korištenja u cilju donošenja poslovnih odluka na različitim nivoima odlučivanja.

Informatika i informaciona tehnologija

Informacioni sistem - IS

Informacioni sistem je sistem koji prenosi, čuva i obrađuje informacije važne za organizaciju i društvo, tako da budu dostupne i upotrebljive za svakog ko se želi njima koristiti, uključujući poslovodstvo, klijente, osoblje i ostale.

Cilj informacionog sistema je da dostavi pravu informaciju na pravo mjesto u pravo vrijeme uz minimalne troškove. Funkcije informacionog sistema su: • prikupljanje podataka, • obrada podataka, • pohranjivanje podataka i informacija te• dostava podataka i informacija korisnicima

Razvoj računara kroz istoriju

Računari nisu oduvijek bila ni elektronski ni digitalni ni programibilni. Osvrnimo se malo unazad i pogledajmo kako su se razvijali tokom istorije.

Od davnina se čovjek domišljao kako da računanje i računske operacije pojednostavi i učini ih lakšim. Stoga ne čudi da su već davno prije pojave računala kakve danas poznajemo ljudi osmislili naprave i strojeve koji su im pomagali pri računanju.

Jednostavne računske mašine i pomagala

Jedna od prvih takvih naprava bila je kineski abakus (Slika 1.) kojom su se već u trećem mileniju p.n.e. učinkovito obavljale operacije sabiranja i oduzimanja.

Slika 1. Abacus (kineski Abak), najstariji "kompjuter" na svijetu preživio je sve do danas. Svi proračuni potrebni za izradu prve kineske atomske bombe obavljeni su na njemu.

Prvi mehanički stroj s mnoštvo zupčanika koji je mogao sabirati i oduzimati velike brojeve izradio je 1642. godine francuski filozof i matematičar Blaise Pascal nazvavši ga Pascalina.

Nakon toga, bilo je i drugih pokušaja, ali su sve te naprave imale jedan veliki nedostatak: mogle su izvoditi samo operacije za koje su bili napravljene. Je

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

eJe

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

e

Nedostatak prvih računarskih mašina uočio je Charles Babbage te je 1833. godine osmislio univerzalnu mašinu za računanje koja je bila u stanju rješavati različite zadatke. Podijelio je funkciju mašine u dijelove: dio u koji se unose podaci, dio koji je računao, dio koji je govorio računaru što da radi, dio koji je pamtio podatke te dio koji je prikazivao rezultate. Bila je to prva koncepcija savremenog računara. Babbage je svojem izumu dao ime analitički stroj (Analytical Engine).

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Babbageova diferencijalna mašina.

Pronalazak električne struje omogućio je Hermanu Hollerithu da 1887. godine izradi električnu tabulirajuću mašinu koja je mogla prilično brzo sabirati, ali nije mogla rješavati složenije zadatke. Ovom je mašinom 1890. godine riješen problem obrade rezultata popisa stanovništva u Americi čija je obrada obično trajala nekoliko godina. Primjenom ove mašine i bušenih kartica na koje su se pohranjivali podaci, izrada izvještaja svedena je samo na mjesec dana. Je

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

eJe

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

e

Hollerithov izum imao je i praktičnu korist pa je počela komercijalna proizvodnja ovih mašina. Osnovano je nekoliko kompanija, a jedna od njih bila je Computing Tabulating Recording Company, koja je 1924. godine prerasla u International Business Machine (IBM), do danas jednog od najvećih i najznačajnijih proizvođača računara na svijetu. Je

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

eJe

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

e

Na tri različita mjesta i otprilike u isto vrijeme, došlo je do izrade prve prave preteče savremenih računara.

U Engleskoj je matematičar Alan Turing za vrijeme 2. svjetskog rata izradio elektromehanički stroj Collossus kojim je uspio dešifrovati njemačke poruke. Računar je mogao raditi samo tu operaciju računanja. Turing je prvi koji je računskim mašinama dao ime Computer od engleske riječi "to compute" (računati).

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Jedn

osta

vne

raču

nske

maš

ine

Konrad Zuse je 1942. godine konstruisao Z3, prvi relejni računar s jednostavnim programiranim upravljanjem, temeljeno na binarnom brojevnom sistemu.

Howard Aiken je 1943. godine dovršio MARK I, prvi elektromehanički računar koji je radio bez posredovanja čovjeka. Taj "div" od računara bio je dugačak 17 metara, visok 2,5 metra, a imao je nešto manje od milion dijelova. Je

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

eJe

dnos

tavn

e ra

čuns

ke m

ašin

e

Elektronski programibilni računari

Amerikanci Johnu Mauchlyu i Presper Eckert konstruisali su 1946. godine ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Calculator), prvi računar na temelju elektronskih cijevi (Slika 2.).

Slika 2. Računar ENIAC bio je pravi elektronski kolos: težak oko 30 tona, imao je 18000 elektronskih cijevi, smješten u dvorani površine 1500 kvadratnih metara.

Tokom rada uočena su dva velika nedostatka ovog računara: mala memorija i mogućnost rješavanja samo dva zadatka za koje je bio napravljen (za druge zadatke trebalo je prespojiti mnogo žica i rekonstruisati ga). Iako je ENIAC bio za tadašnje prilike vrlo brz računar, nije bio programibilan u današnjem smislu riječi.

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ideju za rješavanje programibilnosti, a time i univerzalnosti računara, dao je mađarski matematičar John von Neumann. Njegova ideja o računaru koji bi radio na osnovu izmjenjivog programa, bila je revolucionarna i zaokružila je niz važnih otkrića koja su bila temelj daljnjem razvoju računara. Još i danas se moderni računari grade na takozvanom von Neumannovom modelu arhitekture računara.

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Godina 1948. bila je presudna prekretnica za daljnji razvoj računara. Naime, pojavljuju se tranzistori. U odnosu na elektronsku cijev tranzistor se manje grijao i bio pouzdaniji u radu. To je dovelo do smanjivanja dimenzija računara, njihove stabilnosti u radu i jeftinije izrade. Nakon te godine, slijedi ubrzani razvoj računarske industrije.

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Intelov integrisani tranzistor.

Američka kompanija Intel 1970. godine proizvodi prvi mikroprocesor (engl. Microprocessor) - pločicu silicijuma dimenzija 5x5 mm na koju su smjestili sve elektronske elemente potrebne za rad središnje jedinice računara (engl. Central Processor Unit).

Bio je to revolucionaran izum koji je potpuno izmijenio daljnji tok razvoja informatičke tehnologije. E

lekt

rons

ki p

rogr

amib

ilni

rač

unar

iE

lekt

rons

ki p

rogr

amib

ilni

rač

unar

i

Računari postaju sve manji, sve brži i sa sve većim mogućnostima, a mikroprocesori nalaze široku primjenu u svim industrijama i svakodnevnoj upotrebi (regulacija prometa, obrada računa, kreditne kartice, telefonske kartice, praćenje poslovanja u preduzećima i trgovinama, kućanski aparati itd.).

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ubrzani razvoj mikroprocesora omogućio je pojavu ličnih računara. Godine 1973. izumljen je prvi lični računar(Xerox Altos), ali se mogao nabaviti samo u dijelovima. Prvi kompletan lični računar pojavio se 1977. godine - bio je to Apple II računar. Svjetsku su popularnost lični računari stekli tek 1981. godine kada je IBM proizveo PC Junior računar.

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

IBM PC Junior imao je procesor koji je radio na radnom taktu 4,77 MHz, sa 16 kB RAM memorije i nije imao čvrsti disk nego samo disketnu jedinicu kapaciteta 160 kB. Iako su te komponente smiješno male u odnosu na današnja računare, IBM PC Junior otvorio je vrata sveopštoj popularnosti i upotrebljivosti računara.

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Ele

ktro

nski

pro

gram

ibil

ni r

ačun

ari

Vrste računara

Digitalni računari se prema brzini i snazi dijele na tri grupe:

1. veliki sistemi za obradu podataka (Mainframe)

2. mini računari

3. mikro računari

Veliki računari (Mainframe) je velika mašina, često veća i od čovjeka. Takve računare koriste istraživačke institucije, banke, osiguravajuća društva, velike firme, univerziteti, meteorološki zavodi i druge slične organizacije kojima su potrebni moćni računari. Njime upravlja ekipa profesionalaca u posebno za tu svrhu građenim prostorijama, koja moraju biti u gotovo idealnim klimatskim uslovima. Toliko su moćni, da su u stanju kontrolisati rad i opsluživati više stotina manjih računara.

Vrs

te r

ačun

ara

Vrs

te r

ačun

ara

Mini računari su plod prvih pojeftinjenja i minijaturizacije računarske tehnologije. Pojavili su se prije tridesetak godina, a upotrebljavaju se uglavnom na univerzitetima ili u većim firmama. Ne treba im posebnog, profesionalnog osoblja i namjenski građenih prostorija. Njihove sposobnosti su osjetno manje nego mainframe računara, a i veličinom su daleko manji.

Vrs

te r

ačun

ara

Vrs

te r

ačun

ara

Lični računari (Personal Computer - PC) su namijenjeni ličnoj upotrebi pojedinaca. Zamišljeni su tako da zadovolje sve osnovne poslovne potrebe jednog korisnika (unos podataka, obrada, ispis, pohranjivanje podataka za kasniju upotrebu itd.) Međutim, nisu namijenjeni za opsluživanje više korisnika istovremeno niti za obradu velike količine podataka (npr. za obradu plata u velikim firmama).

Vrs

te r

ačun

ara

Vrs

te r

ačun

ara

Cijena ličnih računara je neuporedivo niža od cijene velikih ili mini računara. Za smještaj ličnih računara nisu potrebne zasebne, klimatizovane prostorije: smještaju ih u učionice, laboratorije, urede i na mnoga druga mjesta. Za razliku od mainframe i mini računara, mogu biti jako mali, da se mogu prenositi kao knjiga (Notebook-lični računari).

Vrs

te r

ačun

ara

Vrs

te r

ačun

ara

PC računari se dijele na:

•Stone (desktop) i•Prenosive.

Računare koja koristimo na radnom stolu nazivamo stoni (desktop) PC računari. Prenosivi PC računari mogu se prenositi jer nisu puno veći od sveske A4 formata (to su laptop i notebook računari). Za upotrebu kao lični podsjetnik koriste se ručna računari veličine dlana i džepna računari koja stanu u džep. Predstavnici takvih računara su Palmtop, Pocket PC i PDA računari. Kod PDA (personal data assistant) računara zanimljivo je da su sposobni prepoznavati rukopis (po ekranu se piše posebnom olovkom).PC računari velikih dimenzija i sposobnosti, namijenjeni brzoj obradi velike količine podataka su radne stanice (workstation) i poslužiteljska PC računari (server). Oni su toliko "snažni" da se koriste u računarskim mrežama kao davatelji usluga drugim, slabijim računarima u mreži.Spadaju u stone računare.