SERBO RASTODER RADOJE PAJOVIC ZVEZDAN FOLIC

ISTORIJAza IV razred gimnazij e

Zavod za udzbenike i nastavna sredstvaPodgorica, 2010.

SADRZAJ

1. SVIJET POCETKOM XX VIJEKA 12

1.1 Svijet poeetkom XX vijeka 14Naucni razvitak i tehnoloski razvoj 14Privredna kretanja i socijalne promjene 15

1.2 Politieka preraspodjela moci 18Metropole i kolonije 18Suprotstavljenost velikih sila - put ka ratu 21

1.3 Balkan poeetkom XX vijeka 24Opste prilike 24Habsbursko carstvo na Balkanu 24Ostaci Osmanskog carstva na Balkanu 26Srbija, Bugarska, Grcka i Rumunija 28Cma Gora 32

2. PRVI SVJETSKI RAT 34

2.1 Prvi svjetski rat (1914-1918) 36Tehnoloski razvoj kao pretpostavka prvogsvjetskog sukoba u istoriji 36Sarajevski atentat - kao povod za izbijanje rata 36Zapadno ratiste 38Istocnoevropsko ratiste 39Rat u kolonijama i na moru 39Ulazak Italije u rat 1915. godine .40Ulazak SAD u rat 1917. godine .40Kapitulacija Njemacke i Centralnih sila .41

2.2 Posljedice svjetskog sukoba .42Totalni rat kao nova pojava u istoriji .42Neutralne zemlj e 42Logori 43Ljudski gubici i materijalna razaranja 43

2.3 Revolucija u Rusiji 45Socijalna i ideoloska osnova revolucije .45Februarska revolucija 45Oktobarska revolucija 46Izlazak Rusije iz rata 47Gradanski rat. 47

2.4 Srbija u Prvom svjetskom ratu 50Povod i objava rata 50Ratni ciljevi Srbije 50Cerska i Kolubarska bitka 51Povlacenje srpske vojske 52Srbija pod okupacijom 52Solunski front i oslobodenje Srbije 53

2.5 Crna Gora u Prvom svjetskom ratu 55Ulazak Cme Gore urat 55Ratna saradnja sa saveznicima 55Operacije cmogorske vojske 56Mojkovacka bitka 57Kapitulacija Cme Gore 58Cma Gora pod okupacijom 58Kralj Nikola i Vlada u izbjeglistvu 59Oslobodenje Cme Gare od austrougarske okupacije 60Gubici Cme Gore 60

2.6 Stvaranje jugoslovenske ddave 62

Jugoslovenska ideja 62Srbija i jugoslovensko ujedinjenje 62Jugoslovenski odbor 63Krfska i Zenevska deklaracija 63Sile Antante i stvaranje jugoslovenske drzave 65Proglasenje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 66

2.7 Ulazak Crne Gore u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 67

Cmogorski odbor za narodno ujedinjenje 67Kralj Nikola, cmogorska vlada i ujedinjenje 68Djelovanje saveznickih trupa u Cmoj Gori 68Podgoricka skupstina - pobjeda koncepta bezuslovnog ujedinjenja 69Bjelasi i zelenasi 70Bozi6na pobuna i komitski pokret 71Cma Gora i Mirovna konferencija u Parizu 73Cmogorske vlade i vojska u emigraciji 74

3. SVIJET IZMEDU DVA SVJETSKA RATA 76

3.1 Versajska Evropa - revizionizam 78Pariska mirovna konferencija i mirovni ugovori 78Nove drzave 79Drustvo naroda 79Nacionalno-revolucionami pokreti 80Kolonijalna politika 81

4

3.2 Drustveno-ekonomske prilike 82Opste karakteristike drustva i privrede 82Privredni ciklus 1923-1929 83Svjetska ekonomska kriza 1929-1933 83Razvoj nauke i tehnike 85Kultura 86

3.3 Parlamentarizam 88 SemOpste odlike 88Francuska 88Velika Britanija 89Vajmarska Njemaeka 90SAD , 90 SI

Dometi parlamentame demokratij e 91

3.4 Autoritarni nacionalizam 93Opste odlike 93Fasizam u Italiji 93Nacizam u Njemaekoj 95Gradanski rat u Spaniji 96Priprema svjetskog sukoba - Trojni pakt 97Fasistieke agresije do poeetka Drugog svjetskog rata 98

3.5 Diktatura proleterijata - socijalizam u SSSR-u 100Opste odlike 100Univerzaine vrijednosti Oktobarske revolucije 100Diktatura proleterijata 101Svjetski stab revolucije - Kominterna 101Planska privreda u rukama komunista 102Staljinizam - kult lienosti 103Logori 104Agitprop kultura 104

3.7 Kraljevina SHS (1918-1929) 113Socijalne i ekonomske prilike u vrijeme ujedinjenja 113Kraljevina SHS na Mirovnoj konferenciji u Parizu 113Prvi parlamentami izbori i politieke stranke 114Vidovdanski ustav - pobjeda centralizma 115Parlamentarne stranke i izbori 116Centralizam ili federalizam - nacionalno pitanje 118Atentat u Skupstini 119

3.8 Kraljevina Jugoslavija (1929-1941) 120Sestojanuarska diktatura 120Oktroisani ustav iz 1931. godine 121Spo1jnja politika do ubistva kra1jaA1eksandra 122V1ada Mi1ana Stojadinovi6a (1935-1939) 123Politicki b1okovi (JRZ i VO) 124Poceci federalizacije 125

3.9 Drustveno-ekonomske prilikeu jugoslovenskoj kraljevini 1918-1941. 128

3.10 Crna Gora u jugoslovenskoj kraljevini 1918-1941. 133Cma Gora u administrativno-teritorija1noj podje1i zem1je 133,-Socija1no-ekonomske pri1ike, zivotna pitanja 134Prosvjeta i kultura 138

3.11 Politicki iivot u Crnoj Gori 1918-1941. 141Politicke stranke u Cmoj Gori do 1929. godine 141Parlamentami izbori 145Sestojanuarska diktatura i Cma Gora 145Politicke stranke u Cmoj Gori 1929-1941. 146Manifestacije po1itickog nezadovo1jstva do 1941. godine 147

4. DRVGI SVJETSKI RAT 1939-1945 150

4.1 Tok rata 1939-1941 152Evropa uoci rata 152Pakt Ribentrop - Mo1otov 152Napad na Po1jsku 153Sovjetsko-finski rat (30. novembra 1939 - 12. marta 1940) 153Nacisticka osvajanja 1940. godine 154Napad na Beneluks i Francusku 154Bitka za Ve1iku Britaniju 155

4.2 Tok rata 1941-1943 156Napad na Sovjetski Savez 156Atlantska pove1ja - stvaranje Antifasisticke koa1icije 157Rat u Aziji i na Pacifiku, Africko ratiste, Atlantik 158Sta1jingrad, Kursk 159Africko ratiste - EI A1amejn 160Rat na Pacifiku 160Kapitu1acija Ita1ije (8. septembra 1943) 160

6

4.3 Tok rata 1943-1945 162Saveznicka Konferencija u Teheranu(28. novembra - 1. decembra 1943) 162Iskrcavanje u Normandiji 162Sovjetska ofanziva 163

163........................................................................................................ 165

Slom nacisticke Njemacke 166Slom militaristickog Japana 167Sudenje ratnim zloCincima 168

4.4 Zivot u ratu 169Ratna privreda 169Okupacioni sistemi 169Kolaboracija 170Pokreti otpora 170Logori 170Neutralne zemlje 171Posljedice rata 171

4.5 Jugoslavija u ratu 1941. 173Martovski dogadaji 1941 - kraj politike neutralnosti 173

:1'7.Napad na Jugoslaviju i Aprilski raL 174bkupaciona podjela zemlje - kvislinski rdimi 176Stvaranje NDH i otpor ustaskom teroru i genocidu 178

4.6 Ustanci u Jugoslaviji 180KPJ - organizator otpora 180

~_. 1~Cetnicki pokret Draze Mihailovi6a 182

4.7 Oslobodilaeki rat i revolucija 186Narodnooslobodilacki pokret (NOP) 186Neprijateljska ofanziva na Kozaru(od 10. juna do krajajula 1942) 188Revolucionarni organi vlasti (NOO, AVNOJ) 188Velike bitke NOVJ - Neretva, Sutjeska 189Saveznici i NOP _vojni aspekt.. 191Zavrsne borbe za oslobodenje 191

4.8 Karakteristike rata u Jugoslaviji 1941-1945 195Elementi gradanskog rata 195Od saradnje do sukoba - odnos partizana i cetnika 197Revolucionami ekstremizam -lijeve greske 198,Revolucionarna smjena vlasti (Drugo zasjedanje AVNOJ-a) 199Medunarodno priznanjeDemokratske Federativne Jugoslavije (DFJ) 200Doprinos Jugoslavije pobjedi nad fasizmom 201

4.9 Crna Gora u ratu 1941-1942 203Ita1ijanska okupacija 203Trinaestoju1ski ustanak 203P1jeva1jska bitka 206Cetnicki pokret. 206Ze1enaski pokret Krsta Popoviea 209Ostroska skupstina rodo1juba 210

4.10 Crna Gora u ratu 1943-1945 211Razvitak NOP-a nakon kapitu1acije Italije 211Obnova drzavnosti - Zema1jsko antifasisticko vijeeenarodnog os1obodenja (ZAVNO) za Cmu Gorn i Boku 211Revolucionama skupstina CASNO (13-15. ju11944) 212Operacije za os1obodenje Cme Gore 213Doprinos Cme Gore pobjedi nad fasizmom 214

"

5. SVIJET U DRUGOJ POLOVINI XX VIJEKA 216

5.1 Svijet u prvim poslijeratnim godinama 218Ko1ektivna bezbjednost - OUN 218Nova po1iticka karta svijeta 218

Od saveznistva do h1adnog rata 220

5.2 Od kolonija do nezavisnih ddava 222Indij a - specificni put u nezavisnost... 222Proces deko1onizacije - stvaranje novih driava 223

Pokret nesvrstanih 224

5.3 Hladni rat 226Formiranje vojnopo1itickih saveza 226Krizna zarista u svijetu 227

Zavrsetak h1adnog rata 229

5.4 Svijet sezdesetih i sedamdesetih godina XX vijeka 231Razvitak nauke i tehno1ogije 231Neravnomjemost privrednog razvoja 231Zapadna Evropa 232Istocna Evropa 233SAD 233Japan 234Prob1emi nerazvijenih zema1ja 234Socija1ne promjene 235

8

5.5 Jugoslavija u poratnim godinama 237Prvi koraci "narodne demokratije" 237Agramo pitanje 238Podrzavljenje privrede 238Obnova i izgradnja 239Sukob sa Informbiroom 240

5.6 Samoupravna i nesvrstana Jugoslavija 242Radnieko samoupravljanje 242Drustvena i privredna reforma 242Politieka raznoglasja u SKJ 244Liberalizacija politiekog sistema 244Spoljnja politika Jugoslavije 245Prosvjetni i kultumi razvoj 246Istorijska uloga Josipa Broza Tita 246Dometi jugoslovenskog socijalizma 247

5.7 Crna Gora u socijalistickoj Jugoslaviji 248Obnova i izgradnja 248Ustav Cme Gore 248Sukob sa Informbiroom 248Privredni razvoj 249Socijalne promjene 249Prosvjetni i kultumi razvoj 250Kultume prilike Albanaca u Cmoj Gori 250

5.8 Svijet nakon hladnog rata 251Posljedice okoneanja hladnog rata 251Integracije u Evropi 252Uloga SAD u svijetu 253

5.9 Kriza i raspad SFRJ 254Ekonomska kriza 254Raspad SKJ 254Slom SFRJ i stvaranje novih drzava 255

5.10 Svijet kao jedno selo 257Globalizacija 257Nauenotehnoloski napredak. 257Ekoloski problemi 258Demografske promjene 258