ISHRANA I SISTEM ZA VARENJE

8/2/2019 ISHRANA I SISTEM ZA VARENJE

1/9


2/9

ISHRA

NA I SISTEM ZA VAR

E

NJE

Uporedi li se ~ovjek sa ma{inom, ~iji svaki djeli} morasvakodnevno besprijekorno funkcionisati, name}e se zaklju~akda mu je prije svega potrebno osigurati "gorivo": {e}ere, masti

i proteine. Namirnice koje uzimamo, dodu{e, sadrè raznolikesloène oblike tih tvari, ali se one procesom probave moraju ra-zgraditi na jednostavnije molekule.

To se postiè razgradnjom u probavnom sistemu, odakle sesve hranjive tvari, neophodna voda, elektroliti, vitamini iminerali dalje apsorbuju i u~estvuju u svim metaboli~kim i

gradivnim procesima u organizmu.(Sl.1,2)

Sl.1 Elementi probave Sl.2 Crijeva, jetra i èludac


3/9

Pljuva~ka tako|e predstavlja specijalnu supstancu za pret-varanje skroba u jednostavne {e}ere, zahvaljuju}i svojim hemi-

jskim osobinama. Ona ima ogromnu ulogu, jer omogu}avaishranu ~vrstim namirnicama, ali isto tako omogu}ava govor iima antibaktericidno djelovanje. Zubi su zadivljuju}e dobrokonstruisani za `vakanje.(Sl.3)

Prednji zubi (sjekuti}i) omogu}avaju sna`no sjeckanje, astra`nji zubi (kutnjaci) mljevenje. Kada su svi vili~ni mi{i}i ufunkciji, mogu sklopiti zube silom koja u podru~ju sjekuti}aiznosi oko 240 N, a u podru~ju kutnjaka 860 N. [to se hranabolje sa`va}e to je mogu}nost djelovanja probavnih sokovave}a, a samim tim je bolje iskori{tavanje hranljivih

sastojaka.(Sl.3)Po{to je hrana sa`vakana, ona se potiskuje u zadnji dio usta i

u jednjak. To se odvija tako da se du{nik zatvara, jednjak otvaraa brz peristalti~ki val tjera zalogaj u gornji dio jednjaka.Peristaltika je gnje~e}e, "izmuzaju}e" skupljanje i opu{tanjemi{i}a koji guraju materiju kroz sistem za varenje.(Sl.4)

Ovaj proces je analogan postupku kada oko tanke gumenecijevi obavijemo prste, zatim stegnemo gumu i pomi~emo rukuprema naprijed du` cijevi. Svakako da }e bilo koji materijalispred prstena suènja imati tendenciju pomjeranja naprijed.

U jednjaku postoje `lijezde koje imaju zadatak da obavepodmazivanje potrebno za proces gutanja i prenos hrane do

èluca.Da bi se sprije~ilo vra}anje materija iz èluca i obezbjedilo

vrijeme za djelovanje èlu~ano-crijevnih sokova, sistem zavarenje je opremljen ventilima na va`nim raskr{}ima. Posebno je bitan ventil izme|u èluca i jednjaka, jer bi vra}anjeèlu~anog sadràja u jednjak o{tetilo sluznicu jednjaka.(Sl.4)

în `vakanja i miris hrane podsti~e èludac na lu~enjeprobavnih sokova i pripremu za prihvatanje hrane. Ve}ini od nasje poznato da je èludac najispup~eniji dio sistema za varenje inalazi se ispod najniìh rebara.

To je jedna pokretljiva vre}a, okruèna mi{i}ima uneprestanom pokretu, koja stalno mijenja oblik. U toku probaveprosje~na duìna èluca iznosi 25-30 cm, {irina 12-16 cm adebljina 6-10 cm.(Sl.5)

Prazan èludac je znatno manji. Kapacitet èluca je 1300kubnih cantimetara, teìna je 130-140 grama.

Z

dravlje po~inje dana

s

Z

dravlje po~inje danas

27 28

Sl.3 @lijezde, zubi Sl.4 Bolus - zalogaj,i pljuva~ka peristaltika

ventil

Sl.5 @eludac pokrivenslojem sluzi

Sl.6 Pilorus naizlazu èluca

bolus

bolus


4/9

Te~ne materije kao {to su supa, veoma brzo napu{taju èlu-dac. Masti se u njemu zadràvaju znatno duè. Uobi~ajeniobrok, sastavljen od {e}era, masti i proteina zadràva se u èlucu3-5 h.

@elu~ani sok zapo~inje razgradnju hrane i pripravlja je zadalju probavu u crijevima. Prakti~no ni{ta se ne upija kroz

zidove èluca osim alkohola.@eluda~ne `lijezde i specijalne }elije proizvode

hlorovodoni~nu kiselinu(HCl), sluz, enzime, kao i faktor kojiomogu}ava vitaminu B12 da se apsorbuje u krvotok. U èlucuhrana se vari zahvaljuju}i HCl, koja se tu lu~i. Me|utim, HCl sene lu~i samo podstaknuta hranom, ve} i pri emocionalnim idrugim vrstama stresa.

Ova kiselina je 100 puta ja~a od limunske kiseline pa bimogla da razloì zidove èluca. Ipak, stvoren je jedan rastvor za~ovjeka, supstanca zvana sluz, koja se lu~i tokom varenja. Ona

oblaè zidove èluca i obezbje|uje izvanrednu za{titu protivrazlagaju}eg efekta ove kiseline.(Sl.5)2

Povr{inu unutra{njosti èluca prekrivaju }elije koje lu~esluz. One se stimuli{u najblaìm nadraàjem sluznice i pokre}una veliko lu~enje guste, ìtke sluzi. (Sl.5)

Na taj na~in èludac je za{ti}en od samouni{tenja. Svi ovisokovi dolaze u dodir sa dijelom uskladi{tene hrane. Kad seèludac napuni, pojave se talasi mije{anja svakih 20 sekundi. To je neophodno da bi sva hrana do{la u dodir sa sokovima, i dabi bila potisnuta prema crijevima. Kako se èludac prazni tako

se talasi pojavljuju na vi{im razinama. Debeli mi{i}ni prstenobuhvata izlaz iz èluca sprije~avaju}i prerani prolaz djelimi~nosvarene hrane u tanko crijevo.(Sl.6)

Ovaj mi{i}ni prsten se naziva pilorus i u prevodu zna~i ~uvarkapije. S vremena na vrijeme male koli~ine izmje{ane hranemogu da pro|u ovu kapiju i dospiju u gornji dio tankog crijeva.

Glavni dio probave odvija se u tankom crijevu, gdje seprobavni sokovi gu{tera~e, tankog crijeva i jetre mije{aju sprispjelim sadràjem iz èluca i neutrali{u njegov kiseli sadràj.

Prisutni probavni enzimi razgra|uju sastojke hrane ugljiko-hidrate, bjelan~evine i masti. Tanko crijevo je dugo oko 7 m iima alkalnu sredinu. Ta sredina je neophodna za bitne procese

varenja i upijanja.(Sl.7)

Dvanaestopla~no crijevo koje se formira na izlazu iz èluca,po~etni je dio tankoga crijeva. Duìna dvanaestnika je oko 27cm ili oko 12 palaca, pa mu je ta dimenzija odredila i ime.

Oblik dvanaesnika naj~e{}e se upore|uje sa slovom C, takoda on svojim unutra{njim dijelom uokviruje gu{tera~u.(Sl.8)Dvanaesterac se spaja sa ta{tim crijevom, duga~kim oko 3 metra,na koje se opet nastavlja usukano crijevo koje je duga~ko oko3,5 m.

Ostatak procesa varenja tako|e je dobro isplaniran. Korisnidio hrane, koji }e biti svaren, upija se od strane obloge tankogcreva i raznosi preko krvi.

Obloga tankog crijeva prekrivena je bo~nim naborima kojiizgledaju kao naborano platno. Na svakom naboru nalaze semanji nabori zvani "vilusi". Ti nabori pove}avaju povr{inu zaupijanje ovog crijeva.(Sl.9)

Z


s

Z


29 30

Sl.7 Tanko crijevo i jetra Sl.8 Dvanaesterac i pankreas


5/9

Na gornjoj povr{ini }elija, iznad vilusa nalaze se mikroskop-ski produèci zvani "mikrovilusi". Ovi produèci upijaju hranu ifunkcioni{u kao pumpe.(Sl.10)

Crijevne resice - ispup~enja u obliku prsta, omogu}avaju

pove}anje povr{ine digestivnog trakta za oko 600 puta. Kada bise cjelokupna povr{ina upijanja ra{irila u obliku velikog koma-da platna njegova povr{ina bi bila 51 kvadratni metar, {to jeveli~ina jednog prosje~nog stana.

Unutra{nji dio ovih pumpi povezan je sa krvnim sistemompreko prenosnog sistema koji je predstavljen raznovrsnimprenosnim kanalima. To je na~in kako hrana koja se upije dospi-jeva u sve dijelove tijela preko krvnog sistema. Svaki vilus imapribli`no 3.000 mikrovilusa.

Povr{ina od jednog kvadratnog milimetra obloge tankog cri-

jeva prekrivena je sa otprilike 200 miliona mikrovilusa. Napovr{ini od jednog milimetra kvadratnog radi 200 milionapumpi da bi se odrào ljudski ìvot. Tako mnogo pumpi, koje biu normalnim situacijama prekrivale veliko podru~je, stisnuto jena veoma ograni~eni prostor. Ovaj sistem odràva na{e ìvoteobezbje|uju}i da tijelo maksimalno iskoristi hranu koju u njegaunosimo.

U probavne organe, osim usta, jednjaka, èluca i crijeva,svakako moramo ubrojiti jetru i gu{tera~u. Jetra je najve}i ~vrstiorgan u tijelu i te{ka je oko 2 kg. Ona predstavlja hemijskopostrojenje bez premca. Moè da modifikuje skoro svaku hemi- jsku strukturu. To je mo}an organ za razaranje otrova, kojiuni{tava najrazli~itije toksine i ~ini ih ne{kodljivima.(Sl.7)

Ona je rezervoar krvi i skladi{teni organ za vitamine (A,D) iza svareni {e}er (glikogen). Glavna probavna funkcija jetre je daproizvodi ù~. @u~ sadrì soli, koje pospje{uju efikasnost varen-ja i upijanja masti.

Glavni je zadatak ù~nih soli da kapljice masti u~ini takvimda ih mu}kanje u tankom crijevu moè lako raspr{iti. Ovaju~inak je analogan upotrebi deterdènata u doma}instvu radi~i{}enja masnih mrlja.

@u~ne soli su i prevoznici jednostavnih masno}a u crijevima.Kad ù~nih kiselina ima u obilju, upija se oko 95% masno}a, a

kad ù~nih kiselina nema, apsorbira se samo 50-60% oduobi~ajene koli~ine.Bitan organ za skladi{tenje ù~i je ù~na kesa, koja je duga

oko 8 cm. Ona sadrì ù~, koju hemijski transformi{e i dese-tostruko koncentri{e.

Ukus, a ponekad ~ak i sam pogled na hranu, moè da budedovoljan poticaj da se ù~na kesa isprazni. Bogatstvu probavnihsokova, a time i preradi namirnica, pridonosi i gu{tera~a.

Ova je `lijezda duga petnaestak cantimetara i ugnije`dena jeu krivini dvanaestopla~nog crijeva.(Sl.8) Njene skupine }elijaizlu~uju inzulin, koji ubrzava sagorijevanje {e}era u organizmu.Inzulin se izlu~uje u krvotok, a ne u probavni sistem.

Ve}i dio pankreasa proizvodi pankreasni sok, koji sadrìnajva`nije enzime za varenje: lipaze, koje razgradjuju masti,proteaze, koje razgra|uju proteine, i amilaze, koje razgra|ujuskrob. Samo dobro probavljeni sastojci hrane ulaze u krvotok ikoriste organizmu i }elijama za izgradnju i dobijanje energije.

Z


s

Z


31 32

Sl.10 MikroviliSl.9 Crijevne resice


6/9

Vratimo se toku hrane kroz na{ crijevni trakt. Sve materijekoje napuste ileum i u|u u slijepo crijevo, u kome se spajajutanko i debelo crijevo, potpuno su te~ne. Vra}anje unesenogsadràja onemogu}en je mi{i}nim ventilom.

Tako svakog dana oko jedan litar masne hrane dospijeva udebelo crijevo. Ovdje peristaltika crijeva znatno opada. To

usporavanje doprinosi razmnoàvanju bakterija koje napreduju udebelom crijevu.

Malo toga, izuzev vode se upija iz debelog crijeva, te takopolutvrdi sadràj dolazi u donji dio crijeva i tu se zadràva.

Debelo crijevo je prije svega skladi{te i dehidrativni organ.Supstance, koje u njega ulaze u te~nom stanju, postajupolu~vrste, po{to se voda apsorbuje.

Potrebno je 12-14 sati da sadràj pro|e kroz debelo crijevo.Debelo crijevo je, za razliku od èluca u kome nema mikroor-ganizama, obilato nastanjeno bakterijama, koje su normalna

flora crijeva.Dio bakterija pospje{uju procese vrenja i truljenja, kojima sezavr{ava razgradnja ugljikohidrata i bjelan~evina. Tako|e, ba -kterije mogu proizvoditi i neke va`ne vitamine.

Bakterije imaju odlu~uju}i zna~aj za odràvanje ~ovjekovogzdravlja, jer, izme|u ostalog, tvore prirodnu barijeru protivpatolo{kih mikroorganizama.

Kabaste materije ili biljna vlakna u ishrani olak{avaju radcrijeva i odràvaju redovno izbacivanje nekorisnih materija.Hrana prolazi kroz veoma sloèn proces varenja u kome serazlaè na sastavne dijelove: proteine, masti, {e}ere, vitamine,minerale i vodu.

Kasnije se ovi sastojci apsorbuju u krvotok i koriste kao ener-getsko gorivo i materijal za izgradnju.

ÔVJEK I ISH

RANA

Jo{ od doba renesanse, stru~njaci za anatomiju upore|ivali suìvotinjski sistem za varenje sa ljudskim. Kojoj vrsti sisara jeljudsko bi}e najsli~nije: biljojedima ili mesojedima? Napravimo jedan brzi pregled osnovnih karakteristika organa za varenje

~ovjeka i ìvotinja.ZUBIMesoj

e

di: istaknuti o~njaci sijeku i kidaju meso skoro bez`vakanja.Biljoje

di: vrlo razvijeni kutnjaci omogu}avaju drobljenjehrane i njeno pretvaranje u ka{u.ôvj

ek: o~njaci su mali, razlikuju se od o~njaka ìvotinjamesojeda. Kutnjaci vi{e nalikuju kutnjacima biljojeda, ustanju su da sa`va}u i isitne biljna vlakna i ìtarice.VILICE

Mesoj

e

di: mogu samo da se pokre}u gore-dole, ~ime jeomogu}eno kidanje hrane.Biljoje

di: koriste i bo~ne pokrete, da bi se hrana isitnilai natopila pljuva~kom.ôvj

ek: ostvaruju sve pokrete, sli~no vilicama biljojeda.Kod ~ovjeka je pljuva~ka alkalna (bazna) kao kod biljojeda.Sem toga sadrì amilaze i ptialine - enzime koji po~injuvarenje skroba, i koji se nalaze samo u namirnicama biljnogporijekla. Pljuva~ka je potpuno prilago|ena biljnoj ishrani.

CRIJEVNI APARATKod mesojeda je sistem za varenje znatno kra}i nego kod

biljojeda. To zna~i da meso mora biti brzo svareno i eliminisano,jer bi njegovo razlaganje i truljenje u crijevima proizvelo {tetnesupstance, koje bi otrovale ìvotinju. @elu~ana kiselina imaizuzetno dejstvo i razaraju}i efekat.

Z


s

Z


33 34


7/9

Biljojedi imaju duga~ak sistem za varenje, koji omogu}avarelativno spor prolaz namirnica (do tri dana). Biljnim namirni-cama je potrebno vi{e vremena da bi bile svarene , a po{to netrule u crijevima, nema opasnosti od otrovnih supstanci.

Kada bi biljojed jeo meso otrovao bi se. Meso bi ostalo dugou organima za varenje, te bi istrulilo i oslobodilo opasne otrove.

ôvjek ima proporcionalno duà crijeva nego mesojedi, ali netako duga~ka crijeva kao biljojedi. Zbog toga moè jesti meso,ali pri tom dolazi do truljenja, posebno u slu~aju zatvora ilisporog prolaza kroz crijeva. Osloba|aju se otrovne supstance(kadaverin, indol, skatol...) koje prelaze u krvotok i izazivajumigrene, alergije, osipe i druge simptome.

Na{a hlorovodoni~na (HCl) je deset puta slabija od HClmesojeda, pa tako nije dovoljno jaka da neutrali{e otrove kojesadrì meso. Mesojedi elimini{u vi{ak holesterola iz tijela, te imnije mogu}e povisiti nivo holesterola u krvi, ~ak i kad ih hrani-

mo ~istim masno}ama (svinjskom ili gu{~ijom ma{}u).Iz ove ~injenice proizilazi da su kod mesojeda nepoznateateroskleroza i druge bolesti arterija. Samo biljojedi koji se hranemesom obolijevaju od ateroskleroze.

Kod ljudi, koji imaji digestivni trakt za biljnu ishranu, hole -sterol pravi ogromne probleme. On se taloì u arterijama i izazi-va sr~ane bolesti poput infarkta i angine pektoris.

Moèmo konstatovati da je ljudski sistem za varenje sli~nijiorganima za varenje biljojeda. Me|utim, iako su ~ovjekoviorgani za varenje stvoreni da grizu, `va}u i vare biljke, imaju iveliku sposobnost prilago|avanja i omogu}avaju ~ovjeku daskoro sve jede.

Prema tome, moèmo re}i da je ljudsko bi}e anatomski ifiziolo{ki stvoreno da se hrani biljnom hranom, iako imamogu}nost prilago|avanja na mje{ovitu ishranu.

Sada }emo pomenuti tri vrlo ~esta poreme}aja probavnog sis-tema. To su opstipacija, hemoroidi i dijareja.

Opstipaciju (zatvor) karakteri{e tvrda stolica sa neredovnimpra`njenjem crijeva, koje pri~injava veliku nelagodnost.

Opstipacija je naj~e{}i poreme}aj u sistemu za varenje ivezana je uglavnom za nepravilnu ishranu (malo biljnih vlakanai te~nosti) i ìvot sa malo fizi~kih aktivnosti.

Dugotrajni zatvor moè da dovede do ozbiljnih problema.

Danas se smatra da skoro polovina svih bolesti po~inje u debe-lom crijevu.

Lijena crijeva dovode do toga da se otrovi apsorbuju u krv,gdje cirkuli{u i uslovljavaju dodatni posao organima za elimi-naciju: jetri, bubrezima, plu}ima i koì. To moè da dovede do{iroke palete bolesti od prehlade do artritisa.

Opstipacija naro~ito pogor{ava hemoroide i pro{irene vene.Hrana djeluje kao prirodni lijek na nekoliko sloènih na~ina.Namirnice bogate biljnim vlaknima, kao {to su mekinje i povr}e,pove}avaju zapreminu crijevnog sadràja upijaju}i i

zadràvaju}i vodu. Takva hrana stvara mek{u stolicu, koja krozdebelo crijevo prolazi lak{e i brè.Biljna vlakna pove}avaju masu stolice i izazivaju podraàje

crijeva. Na taj na~in biljna vlakna pokre}u brù peristaltiku ilak{e pra`njenje.

Ako vas brine zatvor, najbolje je da uzimate {to vi{e grubihnamirnica. To uglavnom zna~i uzimanje vi{e hljeba od cijelogzrna tzv. crnog hljeba. Posebno su blagotvorne ìtarice kao {tosu heljda, je~am, proso i pirina~. Jedite {to vi{e vo}a, povr}a iizbjegavajte prera|enu i masnu hranu.

Svakodnevno popijte 10 ~a{a vode, a ako ste neaktivni,poja~ajte fizi~ku aktivnost.

Posebno preporu~ujemo suve {ljive koje su fenomenalnosredstvo protiv zatvora. U njima se nalaze dvije komponenteizuzetno bitne za djelovanje: mnogo vlakana i sorbitol koji jelaksativno sredstvo.

Z


s

Z


35 36


8/9


9/9

* Elimini{ite alkohol, kavu i nikotin, jer oni negativno djelu-ju na sluznicu organa za varenje.

* Prekinite konzumiranje nezdrave hrane: previ{e mesa,masno}a i slatki{a. Idealno jelo su sirovo vo}e i povr}e, sa svojim netaknutim bogatstvom minerala i vitamina. Bitno jepromjeniti ìvotne i prehrambene navike!

Prirodna medicina pridaje veliku pa`nju harmoni~nom raduprobavnog sistema, a time i optimalnom iskori{tavanju hrane,kao i odstranjivanju otrovnih tvari iz organizma.

Promjenom na~ina ishrane ~istimo crijeva i time pomaèmo~itavom organizmu. Navedeno vo}e i povr}e posjeduje najvi{ebiljnih vlakana ili celuloze:

Uz navedeno vo}e i povr}e, tako|e i ìtarice upijaju vodu ipove}aju obim sadràja u crijevima, pomaù}i na taj na~in hranida brè pro|e kroz crijeva, te da stolica bude mek{a i ka{astija.Fizi~ka vje`ba podsti~e metabolizam i aktivnost crijeva.

Na{ digestivni sistem je ~udo, koje omogu}ava ìvot ipretvaranje namirnica u pogonsko gorivo za milijarde }elija una{em organizmu. Obratimo pa`nju na ishranu i na{ organizam}e nam se oduìti zdravljem i boljim funkcionisanjem.

Zdravlje po~inje danas Zdravlje po~inje danas

39 40

Documents

ISHRANA I SISTEM ZA VARENJE