Informatyzacja polskiej administracji publicznej na tle ... · INFORMATYZACJA POLSKIEJ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ NA TLE BUDOWY SPOŁECZE STWA WIEDZY Streszczenie Artykuł przedstawia

EL�BIETA MIŁOSZ

INFORMATYZACJA POLSKIEJ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

NA TLE BUDOWY SPOŁECZE�STWA WIEDZY

Streszczenie

Artykuł przedstawia rol� i podstawowe funkcje e-administracji w społecze�stwie wiedzy. Przedstawiono tak�e narz�dzia administracji elektronicznej, takie jak doku-ment i podpis elektroniczny, elektroniczny dowód osobisty i paszport, deklaracje po-datkowe, elektroniczny system s�dowy, biuletyn informacji publicznej czy platform�e-PUAP. Dokonano oceny stanu rozwoju polskiej e-administracji na tle innych kra-jów i rekomendacji Komisji Europejskiej. Przedstawiono raporty o stanie informaty-zacji administracji, opracowane przez rz�d, izb� gospodarcz� i towarzystwo infor-matyczne. Zaprezentowano najwa�niejsze zalecenia wynikaj�ce z tych raportów. Wi�kszo�� statystyk i raportów wskazuje na niedostateczny poziom rozwoju e-administracji w Polsce.

Słowa kluczowe: społecze�stwo wiedzy, e-administracja, ocena poziomu

1. E-administracja w społecze�stwie wiedzy

Rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) i ich upowszechnienie

zapocz�tkował powstanie społecze�stwa informacyjnego, w którym najwa�niejszym dobrem staje

si� informacja – niematerialny towar pozyskiwany, przechowywany i przetwarzany

z�wykorzystaniem ICT.

Ró�ny stopie� rozwoju technologii ICT, dost�pno� fizyczna i ekonomiczna do komputerów

i Internetu, poziom edukacji informatycznej spowodował, �e kraje mniej rozwini�te

technologicznie buduj� społecze�stwo informacyjne, podczas gdy kraje bardziej zaawansowane –

społecze�stwo wiedzy.

Społecze�stwo informacyjne jako wynik transformacji cywilizacyjnej zostało okre�lone jako

społecze�stwo, w którym "przetwarzanie informacji z wykorzystaniem technologii

informacyjnych i komunikacyjnych stanowi znacz�c� warto� ekonomiczn�, społeczn�i�kulturow�" [24]. Społecze�stwo wiedzy jako wy�szy poziom transformacji cywilizacyjnej

w�dobie gospodarki opartej o wiedz� zakłada dominuj�c� rol� wiedzy jako głównego towaru,

wypracowanego poprzez "permanentn� edukacj�, now� rol� nauki, rol� kapitału społecznego,

zastosowanie wiedzy w praktyce, wzrost znaczenia kapitału społecznego, który jest podło�em

rozwoju kapitału intelektualnego" [8].

W. Cellary podkre�la konieczno� transformacji społecze�stwa informacyjnego, "w którym

ka�dy (wi�kszo�) ma dost�p do informacji przez Internet" w społecze�stwo wiedzy, "w którym

ka�dy (wi�kszo�) ma do� wiedzy, aby z uzyskanej informacji umie zrobi odpowiedni u�ytek".

Aby nie pozosta w gronie cyfrowo wykluczonych wiod�c� rol� w budowie globalnego

społecze�stwa wiedzy odgrywa ustawiczna edukacja [3].

El�bieta Miłosz Informatyzacja polskiej administracji publicznej na tle budowy społecze�stwa wiedzy

98

Zarówno w społecze�stwie informacyjnym, jak i w społecze�stwie wiedzy, ka�da jednostka

społecze�stwa z wykorzystaniem technologii ICT utrzymuje nast�puj�ce relacje z otoczeniem:

z pa�stwem jako obywatel, z gospodark� / biznesem jako klient lub firma, z innym człowiekiem

jako jednostka indywidualna. Obywatel zobowi�zany jest utrzymywa odpowiednie relacje

z�Pa�stwem, jego urz�dami, zgodnie z aktualnymi przepisami prawa. Dost�p do informacji

urz�dowych, kontakty z administracj� coraz cz��ciej realizowane s� drog� elektroniczn� za

po�rednictwem Internetu. Zapewnienie bytu, �rodków utrzymania, �wiadczenie pracy,

prowadzenie biznesu na globalnym rynku nie jest ju� mo�liwe bez wykorzystania usług sieci

Internet. Kontakty mi�dzyludzkie, szybka komunikacja, potrzeby akceptacji grup społecznych,

uznania, samorealizacji to grupa potrzeb łatwych do zrealizowania w �rodowisku sieci globalnej

pod warunkiem posiadania odpowiedniej wiedzy i umiej�tno�ci szeroko poj�tego wykorzystania

komputera.

Strategia rozwoju społecze�stwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 wyznacza kierunki

i cele w ramach trzech obszarów: człowiek, gospodarka, pa�stwo. Rozwój kapitału intelektualnego

i społecznego polskiego społecze�stwa, wzrost efektywno�ci, innowacyjno�ci i konkurencyjno�ci

firm oraz udost�pnienie i zwi�kszenie efektywno�ci usług administracji publicznej to priorytety

oparte na efektywnym wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych.

2. Funkcje e-administracji

Administracj� publiczn� mo�na zdefiniowa jako "zespół działa�, czynno�ci i przedsi�wzi�organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez

ró�ne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustaw i w okre�lonych prawem formach" [12].

Współczesna "elektroniczna administracja (e-administracja) stanowi realizacj� funkcji administra-

cji, w tym wykonywania wewn�trznych zada� i �wiadczenia zewn�trznych usług, z wykorzysta-

niem nowoczesnych �rodków zapisu i przekazu informacji" [12]. Zatem e-administracj� (ang.

e-Government) mo�na okre�li jako administracj� zapewniaj�c� kontakt pomi�dzy urz�dem

a klientem za po�rednictwem nowych technologii ICT

Głównym celem tworzenia e-administracji jest zwi�kszenie efektywno�ci obsługi klientów

administracji publicznej w zakresie [27]:

• usprawnienia przepływu informacji urz�d – obywatel, obywatel – urz�d• zapewnienie mo�liwo�ci załatwiania spraw urz�dowych drog� elektroniczn�,• mo�liwo� składania drog� internetow� wniosków o wydanie dokumentów,

• ułatwienie dost�pu do danych urz�dów pa�stwowych, samorz�dowych, instytucji o�wiato-

wych, medycznych czy ubezpieczeniowych

• wymiana informacji pomi�dzy urz�dami w trybie on-line.

Ww. funkcje e-administracji powinny wyeliminowa tradycyjne biurokratyczne bariery

i ograniczenia w �wiadczeniu usług, poprawi ich efektywno�, upro�ci procedury, oszcz�dziczas, zapewni dost�pno� 24 godziny na dob�, jednym słowem zapewni nowoczesn� elektro-

niczn� platform� komunikacyjn� urz�d – obywatel (firma). W zale�no�ci od poziomu wdro�enia

usług e-administracji mo�na wyró�ni 4 poziomy dojrzało�ci e-administracji [9]:

I. Informacja on-line – mo�liwo� uzyskania informacji za po�rednictwem stron WWW urz�dów

II. Interakcja jednokierunkowa – mo�liwo� komunikacji petenta drog� elektroniczn� z pojedyn-

czym urz�dem

99

III. Interakcja dwukierunkowa – mo�liwo� komunikacji petenta drog� elektroniczn� z pojedyn-

czym urz�dem z jednoczesnym otrzymaniem informacji zwrotnej za po�rednictwem aplikacji

elektronicznej

IV. Transakcja – mo�liwo� dokonania wszystkich czynno�ci niezb�dnych do załatwienia danej

sprawy urz�dowej drog� elektroniczn� – pocz�wszy od uzyskania informacji, poprzez pobranie

odpowiednich formularzy, wypełnienie i odesłanie ich drog� internetow�, a� po uiszczenie

wymaganych opłat i otrzymanie potwierdzenia, za�wiadczenia, decyzji lub innego dokumentu.

Wdro�enie e-usług w urz�dach na jednym z ww. poziomów wymaga nie tylko odpowiedniej

infrastruktury programowo-sprz�towej, ale przede wszystkim uregulowa� prawnych, zmian

organizacyjnych, inwestycji w umiej�tno�ci urz�dników i ich odpowiedzialnego podej�cia do

klienta.

3. Narz�dzia administracji elektronicznej

Dokument elektroniczny to dokument zawieraj�cy dane cyfrowe multimedialne

(niekoniecznie sam tekst) zapisane na dowolnym no�niku. Dane te mog� by wielokrotnie

odtwarzane, modyfikowane, kopiowane. Ustawa z 2005 roku o informatyzacji działalno�ci

podmiotów realizuj�cych zadania publiczne, okre�la status prawny dokumentu elektronicznego

jako: "dokument elektroniczny – stanowi�cy odr�bn� cało� znaczeniow� zbiór danych

uporz�dkowanych w okre�lonej strukturze wewn�trznej i zapisany na informatycznym no�niku

danych", oraz: "informatyczny no�nik danych – materiał lub urz�dzenie słu��ce do zapisywania,

przechowywania i odczytywania danych w postaci cyfrowej" [23]. Wykorzystanie dokumentu

elektronicznego regulowane jest przez wiele aktów prawnych np. rozporz�dzenie MSWiA

z�30.10.2006 Dz. U. 2006 nr 206 okre�laj�ce niezb�dne elementy struktury dokumentu tzw.

metadane, takie jak: unikalny identyfikator, twórca, tytuł, data, nazwa formatu danych (XML –

standard), odbiorca i jego uprawnienia co do operacji na dokumencie, kwalifikacja i grupa, opis

i�inne.

Dokument elektroniczny mo�e by dokumentem wewn�trznym podlegaj�cym

elektronicznemu obiegowi wewn�trz urz�du lub dokumentem zewn�trznym dokumentuj�cym

relacje urz�d – petent.

Rozporz�dzenie Prezesa Rady Ministrów z 18.01.2011 w sprawie instrukcji kancelaryjnej,

jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania

archiwów zakładowych (Dz. U. z dnia 20 stycznia 2011 r.) okre�la zasady zarz�dzania

dokumentacj� w ci�gu całego cyklu �ycia czyli od momentu powstania dokumentu (wytworzenie

przez urz�dników b�d� otrzymanie od petentów) poprzez przedło�enie do dekretacji, akceptacj� a�do wysłania, archiwizacji dokumentu niezale�nie od jego postaci: tradycyjnej papierowej czy

elektronicznej. Ten długo oczekiwany akt prawny reguluje nowy sposób znakowania

i�identyfikowania spraw, sposób post�powania z dokumentem elektronicznym (podanie, wniosek

elektroniczny, e-mail) oraz z dokumentem papierowym, wymagania organizacyjno-techniczne

systemów teleinformatycznych elektronicznego zarz�dzania dokumentacj� (EZD).

Rozporz�dzenie w sprawie instrukcji kancelaryjnej umo�liwia prac� z dokumentem

elektronicznym z wykorzystaniem systemów EZD, ale nie wymusza ich zakupu, wdro�enia

i�utrzymania. Bior�c pod uwag� ró�ny poziom informatyzacji urz�dów i mo�liwo� operowania

dokumentacj� papierow� lub elektroniczn� rozporz�dzenie uwzgl�dnia zasady post�powania

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011


100

z�dokumentami w ka�dej postaci – jest to du�y krok w kierunku modelu "urz�du bez papierów"

szybko i sprawnie obsługuj�cego klientów.

Podpis elektroniczny w Polsce wprowadzono poprzez ustaw� z 18.09.2001 o podpisie

elektronicznym. W my�l tej ustawy podpis elektroniczny stanowi� "dane w postaci elektronicznej,

które wraz z innymi danymi, do których zastały doł�czone lub z którymi s� logicznie powi�zane,

słu�� do identyfikacji osoby składaj�cej podpis elektroniczny"[24].

Podpis elektroniczny jest alternatyw� wobec podpisu tradycyjnego, własnor�cznego i ma

umo�liwia zawieranie umów prawnych czy przesyłanie uwierzytelnionych dokumentów drog�elektroniczn�. Wyst�puje w dwóch postaciach [8]:

• podpis elektroniczny weryfikowany przy pomocy certyfikatu niekwalifikowanego (zwykły

podpis elektroniczny),

• bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowany za pomoc� wa�nego kwalifikowanego certy-

fikatu wykorzystuj�cego par� kluczy: prywatny i publiczny.

Podpisem elektronicznym mo�na sygnowa dokumenty elektroniczne w postaci plików

tekstowych lub graficznych a tak�e poczt� elektroniczn�. W praktyce podpis elektroniczny ma

najcz�stsze zastosowanie dla dokumentów: e-deklaracje do ZUS, e-deklaracje do Urz�dów

Skarbowych, e-faktury, e-wnioski do e-KRS (Krajowy Rejestr S�dowy), e-GIODO (Generalny

Inspektor Ochrony Danych Osobowych), GIIF (Generalny Inspektor Informacji Finansowej),

a�tak�e dla dokumentów przetargowych, administracyjnych czy medycznych. Mimo uregulowa�prawnych podpis elektroniczny nie zyskał szerokiego zastosowania. Głównym powodem jest jego

stosunkowo wysoki koszt wymagany przez centra certyfikacyjne za okre�lony okres wa�no�ci.

Alternatyw� podpisu elektronicznego mo�e by elektroniczny dowód osobisty wyposa�ony

w chip (elektroniczny no�nik danych), za po�rednictwem którego posiadacz b�dzie mógł

uwierzytelnia swoj� to�samo� w systemach teleinformatycznych. Wydawanie dowodów

osobistych wyposa�onych w chip, zgodnie z ustaw� z 6.08.2010 o dowodach osobistych

rozpocznie si� w Polsce od 1.07.2011. Wzorem innych krajów (Finlandia, Estonia, Belgia,

Austria, Hiszpania) elektroniczny dowód osobisty umo�liwi uwierzytelnianie dokumentów

elektronicznych oraz usprawni kontakt jego posiadacza z urz�dami administracji pa�stwowej.

Dane zawarte w elektronicznym dowodzie osobistym podzielone s� na dwie warstwy [15]:

• warstwa graficzna zawieraj�ca dane osobowe (nazwisko, imi�/imiona, nazwisko rodowe,

imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, płe, wizerunek twarzy, numer PESEL, obywatel-

stwo) oraz dane dotycz�ce dokumentu (seria i numer dowodu osobistego, data wydania, data

wa�no�ci, oznaczenie organu wydaj�cego dowód osobisty)

• warstwa elektroniczna zawieraj�ca wszystkie dane z warstwy graficzne uzupełnione o:

o "dane słu��ce do składania informacji uwierzytelniaj�cej weryfikowane za pomoc�certyfikatu dowodu osobistego,

o dane słu��ce do składania podpisu osobistego weryfikowane za pomoc� certyfikatu

podpisu osobistego,

o dane słu��ce do dokonania ograniczonej identyfikacji weryfikowane za pomoc� cer-

tyfikatu ograniczonej identyfikacji,

o przestrze� umo�liwiaj�c� zamieszczenie certyfikatu kwalifikowanego wraz z danymi

słu��cymi do składania bezpiecznego podpisu elektronicznego na podstawie ustawy

z dnia 18 wrze�nia 2001 r. o podpisie elektronicznym,

101

o przestrze� na zamieszczenie danych słu��cych do wykorzystania dowodu osobistego

jako karty ubezpieczenia zdrowotnego" [25].

Z danych biometrycznych, które pocz�tkowo miały by w nowym dowodzie Rz�d

zrezygnował. Elektroniczny dowód osobisty wzorem innych krajów b�dzie mógł bywykorzystywany w ubezpieczeniach zdrowotnych, podatkach, transakcjach handlowych czy

innych systemach teleinformatycznych jakie uda si� wdro�y i upowszechni w Polsce.

Uregulowania unijne zwi�zane z przeciwdziałaniem przest�pczo�ci i terroryzmowi

wprowadziły konieczno� posiadania paszportów z danymi biometrycznymi dla osób

przemieszczaj�cych si�. Ustawa o dokumentach paszportowych z 13.07.2006, Dz. U. z 2006 r. Nr

143 [22], zgodnie z uregulowaniami unijnymi, wprowadziła od 2009 roku do paszportu dorosłego

obywatela Rzeczpospolitej Polskiej dwa identyfikatory biometryczne: obraz twarzy oraz odciski

dwóch palców umieszczone w mikroprocesorze na tylnej stronie okładki.

4. Elektroniczna administracja skarbowa i s�dowa

Plan informatyzacji Polski zakładał wprowadzenie elektronicznych usług podatkowych.

Ministerstwo Finansów umo�liwia wszystkim podatnikom składanie deklaracji podatkowych

w�formie elektronicznej. W 2008 roku wdro�ony został system e-Deklaracje – www.e-

deklaracje.gov.pl. Wypełnione interaktywne formularze deklaracji podatkowej nale�y podpisacertyfikowanym podpisem elektronicznym, chocia� wybrane deklaracje PIT (PIT-16, 16A, 19A,

28, 36, 36L, 37, 38 i 39) mog� by podpisane nieweryfikowanym podpisem elektronicznym (dla

uwierzytelnienia nale�y poda kwot� przychodu zadeklarowan� 2 lata wstecz) Podczas wysyłania

składaj�cy deklaracj� otrzymuje dokument – Urz�dowe Po�wiadczenie Odbioru (UPO) jako

dowód zło�enia deklaracji drog� elektroniczn�. Wprowadzona elektroniczna forma składania

deklaracji podatkowych z jednej strony ułatwia rozliczenia podatkowe pomi�dzy Urz�dem

Skarbowym a podatnikiem, daje mo�liwo� korekty deklaracji drog� internetow�, podnosi jako�usług �wiadczonych przez urz�dy, ale z drugiej strony jest mało popularna dla starszego pokolenia

nie korzystaj�cego z nowinek technologicznych, b�d� mo�e by niewystarczaj�c� form�udokumentowania dochodów podczas starania sie o kredyt hipoteczny w niektórych bankach.

System e-Deklaracje jest pierwszym wdro�onym modułem wi�kszego systemu e-Podatki

przeznaczonego dla obywateli i podmiotów gospodarczych i planowanego do pełnego wdro�enia

w ko�cu 2012 roku [11].

Polska jako 4 kraj UE (po Niemczech, Wielkiej Brytanii i Czechach) wprowadziła

elektroniczny system s�dowy – usług� e-s�d: www.e-sad.gov.pl. Formalnie e-s�d jest XVI

Wydziałem Cywilnym S�du Rejonowego w Lublinie, którego zadaniem jest przyjmowanie

i�rozpatrywanie prostych pozwów o zaległ� zapłat� w trybie upominawczym z terenu całej Polski.

E-s�d powinien odci��y prac� s�dów tradycyjnych, poprzez załatwianie za nich spraw prostych:

zaleganie z opłatami za media, czynsz, itp. Warunkiem realizacji usługi przez osob� fizyczn� b�d�firm� jest wniesienie opłaty s�dowej i rejestracja w systemie, nie jest wymagany podpis

elektroniczny. E-s�d to du�e ułatwienie i przyspieszenie wyników post�powania s�dowego

w�trybie upominawczym.

Usprawnieniem w obszarze s�downictwa s� równie� wprowadzone od 2010 roku

elektroniczne ksi�gi wieczyste. Ministerstwo Sprawiedliwo�ci uruchomiło portal Podsystemu

Dost�pu do Centralnej Bazy Danych Ksi�g Wieczystych http://ekw.ms.gov.pl, na którym za



102

pomoc� interaktywnego formularza po podaniu nr ksi�gi wieczystej mo�na błyskawicznie uzyskawgl�d do ksi�gi wieczystej. Uzyskanie wypisu z ksi�g wieczystych do przedło�enia np.

u�notariusza, w banku, urz�dzie skarbowym mo�na na dzie� dzisiejszy uzyska tylko w s�dzie.

Niemniej jednak portal e-Ksi�gi wieczyste jest du�ym krokiem naprzód w kierunku usprawnienia

klienta administracji s�dowej [17].

5. Biuletyn Informacji Publicznej BIP i platforma ePUAP

Zgodnie z Powszechn� Deklaracj� Praw Człowieka z 1948 r. oraz z Konstytucj� RP z 1997 r.

ka�dy obywatel ma prawo do "uzyskiwania informacji o działalno�ci organów władzy publicznej

oraz osób pełni�cych funkcje publiczne" [13]. Ustawa o dost�pie do informacji publicznej

z 6.09.2001 definiuje informacj� publiczn�, okre�la zakres dost�pu do niej oraz tryb udost�pniania

jako jedna z alternatyw:

• ogłaszanie informacji publicznych w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP)

• udost�pnianie informacji publicznej na indywidualny wniosek

• udost�pnianie informacji w miejscach ogólnie dost�pnych

• udost�pnianie materiałów z posiedze� organów władzy publicznej.

BIP to grupa ujednoliconych witryn internetowych, na których władze publiczne oraz inne

podmioty wykonuj�ce zadania publiczne (organy władzy publicznej, organy samorz�dów

gospodarczych i zawodowych, ...) udost�pniaj� bezpłatnie i on-line informacje publiczne

wymagane przez polskie prawo. W skład BIP wchodzi strona główna o adresie URL:

http://www.bip.gov.pl/, której wła�cicielem jest minister do spraw informatyzacji, oraz strony

podmiotowe, prowadzone przez ka�dy podmiot zobowi�zany ustaw� do jej prowadzenia. Interfejs

wszystkich stron jest identyczny oparty o predefiniowany standard.

BIP pełni rol� informatora teleinformatycznego udost�pnianego za po�rednictwem sieci

Internet tylko tym obywatelom, którzy posiadaj� odpowiedni� infrastruktur� techniczn� (komputer

i płatny dost�p do Internetu) oraz umiej�tno�ci informatyczne wykorzystania tej usługi [2].

Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (ePUAP) to "system informatyczny,

dzi�ki któremu obywatele mog� załatwia sprawy urz�dowe za po�rednictwem Internetu,

natomiast przedstawiciele podmiotów publicznych – bezpłatnie udost�pnia swoje usług w postaci

elektronicznej. Ide� przy�wiecaj�c� budowie ePUAP było stworzenie jednego, łatwo dost�pnego

i bezpiecznego elektronicznego kanału udost�pniania usług publicznych; tak powstał portal

www.epuap.gov.pl" [18]. ePUAP jest kontynuacj� projektu Wrota Polski i ma na celu budow�w pełni zintegrowanego spójnego systemu informatycznego umo�liwiaj�cego �wiadczenie usług

publicznych w Polsce obywatelom, przedsi�biorcom, podmiotom publicznym. Realizacja

programu podzielona została na 2 etapy [16]:

• projekt ePUAP zrealizowany w latach 2006–2008 http://www.e-puap.mswia.gov.pl/

• projekt ePUAP2 zrealizowany w latach 2008–2013 http://epuap.gov.pl.

Aktualnie wdra�any portal ePUAP2 umo�liwia obywatelom bezpłatny dost�p do Katalogu

Usług Publicznych. Podmioty publiczne mog� za po�rednictwem portalu bezpłatnie udost�pniausługi przez Internet za po�rednictwem Elektronicznej Skrzynki Podawczej (ESP). W celu

uporz�dkowania wzorów oraz formularzy dokumentów elektronicznych, stworzono Centralne

Repozytorium Wzorów Dokumentów (CRD), które zapewnia dost�p do dokumentów oraz

przyjmowanie nowych dokumentów. Drugi etap projektu ma doprowadzi do znacznego wzrostu

103

liczby usług publicznych na ww. portalu, zwi�kszenia ich efektywno�ci finansowej, integracji

jednostek administracji samorz�dowej. Najwa�niejszymi osi�gni�ciami platformy ePUAP s�: centralizowany dost�p do wielu usług administracji publicznej, udost�pnienie Profilu Zaufanego

ePUAP (jako bezpłatnego mechanizmu potwierdzania to�samo�ci obywatela w systemach

elektronicznej administracji – to alternatywa dla podpisu elektronicznego), mo�liwo� załatwiania

spraw urz�dowych drog� elektroniczn� w dowolnym czasie i miejscu, a tym samym podniesienie

jako�ci obsługi: krótszy czas, mniejsze koszty, standaryzacja dokumentów i ich obiegu.

6. Stan rozwoju polskiej administracji

Uregulowania prawne w sferze informatyzacji administracji publicznej zawarte zostały

w�wielu ustawach, m.in. w ustawie o dost�pie do informacji publicznej z 6.09.2001, w ustawie

o�podpisie elektronicznym z 18.09.2001, w ustawie o informatyzacji podmiotów realizuj�cych

zadania publiczne z 17.02.2005. Równie� uchwały Rady Ministrów: Plan informatyzacji pa�stwa

na lata 2007–2010 oraz Strategia rozwoju społecze�stwa informacyjnego w Polsce do roku 2013

okre�laj� działania w zakresie informatyzacji administracji pa�stwowej.

W ramach projektów rz�dowych wspieraj�cych budow� administracji elektronicznej

opracowano projekty: Platforma Lokalizacyjno – Informacyjna z Centraln� Baz� Danych (PLI

CBD), Informatyzacja wydziałów ksi�g wieczystych, pl.ID – polska ID karta, ePUAP / ePUAP 2,

Ogólnopolska sie teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego 112, System

Informacyjny Statystyki Publicznej (SISP), Geoportal 2, Platforma Usług Elektronicznych dla

klientów ZUS, Emp@tia – Platforma komunikacyjna obszaru zabezpieczenia społecznego,� e-

Deklaracje 2, e-Rejestracja, e-Podatki, Program e - Cło, Konsolidacja i centralizacja systemów

centralnych i podatkowych, Platforma udost�pniania on-line przedsi�biorcom usług i zasobów

cyfrowych rejestrów medycznych, Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udost�pniania

zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, Centralna Ewidencja i Informacja o Działalno�ci

Gospodarczej [21].

Komisja Europejska zarekomendowała 20 podstawowych usług, które powinny byrealizowane on-line. S� to [21]:

• dla obywateli: Podatek od osób fizycznych, Po�rednictwo pracy, usługi Urz�dów Pracy,

�wiadczenia społeczne, Dokumenty to�samo�ci, Rejestracja pojazdów, Pozwolenie na budo-

w�, Policja – obsługa zgłosze�, Katalog bibliotek publicznych i ich przeszukiwanie, Certyfi-

katy (akty urodze�, zgonu lub zawarcia mał�e�stwa), Rejestracja kandydatów na wy�sze

uczelnie, Ewidencja meldunkowa, Usługi zwi�zane ze zdrowiem.

• dla firm: Obowi�zkowe ubezpieczenia społeczne (ZUS), Podatek od osób prawnych, VAT:

deklaracje i notyfikacje, Rejestracja działalno�ci gospodarczej, Wysyłanie danych statystycz-

nych, Deklaracje celne, Zezwolenia i certyfikaty (np. �rodowiskowe), Zamówienia publiczne.

Poziom 20 podstawowych usług administracji publicznej w Polsce był w 2007 roku dwukrotnie

ni�szy ni� �rednia unijna i wynosił on 25%, przy �redniej unijnej 59%. Ponadto jedynie cztery

usługi osi�gn�ły poziom transakcyjny, umo�liwiaj�cy pełn� interakcj� z urz�dami przez wykorzy-

stanie elektronicznych kanałów dost�pu.

Ocen� stanu informatyzacji polskiej administracji publicznej mo�na znale� w wielu rapor-

tach unijnych i polskich. Ka�dy z nich wg przyj�tych kryteriów prezentuje ró�ne rankingi, wska-

zuje osi�gni�cia i problemy i mo�e by �ródłem dalszych rozwa�a� i analiz. Do wybranych bada�



104

i raportów Komisji Europejskiej mo�na zaliczy: • Smarter, Faster, Better eGovernment, 8th Benchmark Measurement, November 2009, [20]

• Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition into action, 9th Benchmark Measure-

ment, December 2010, [4]

• Eurostat – Data Eksplorer, E-government usage by enterprises, [6]

• Eurostat – Data Eksplorer, E-government usage by individuals, [7]

Dwa pierwsze raporty zawieraj� zestawienie wyników 27 krajów UE rozszerzonych o 5 krajów

europejskich pod katem:

• stopnia zaawansowania usług e-administracji (mierzonego w 5 stopniowej skali: informacja,

interakcja jednokierunkowa, interakcja dwukierunkowa, transakcja i nakierowanie usług, czyli

zintegrowanie obsługi petenta tzw. "front office" z przetwarzaniem wewn�trznej dokumenta-

cji tzw. "back office")

• dost�pno�ci usług on-line - okre�lenie ile % wybranych 20 najwa�niejszych usług publicznych

jest realizowane w pełni automatycznie b�d�c na 4 lub 5 stopniu zaawansowania usług.

Dwa kolejne raporty przedstawiaj� procentowe wykorzystanie usług e-administracji przez przed-

si�biorstwa i obywateli w latach 2008–2009.

Analiz� porównawcz� wyników dwóch raportów: 8th i 9th Benchmark Measurement pod ka-

tem stopnia zaawansowania usług e-administracji w latach 2009 i 2010 przedstawiono na rys. 1.

Rysunek 1. Stopie� zaawansowania usług e-administracji w krajach 27+ �ródło: [20,4,14].

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Au

stri

aIr

lan

dia

Mal

taP

ort

ugal

iaS

zwec

jaN

iem

cyW

łoch

yH

iszp

ania

Wie

lka

Bry

tania

Sło

wen

iaE

ston

iaH

ola

nd

iaF

inla

ndia

Dan

iaŁ

otw

aF

rancj

aB

elg

iaN

orw

egia

Turc

jaU

E2

7+

Pols

ka

Luk

sem

bu

rgS

zwaj

cari

aC

zech

yL

itw

aS

łow

acja

W�g

ryIs

lan

dia

Ch

orw

acja

Bu

łgar

iaR

um

un

iaC

ypr

2009 2010

105

W czołówce pa�stw o najwy�szym poziomie zaawansowania usług e-administracji znalazły

si�: Austria, Irlandia, Malta i Portugalia (100%) oraz Szwecja, Niemcy, Włochy (99%). Najni�szy

poziom okazał si� w krajach: Cypr, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja. Polska znalazła si� na 20

miejscu z poziomem 87% ni�szym o 3% od �redniej krajowej dla UE27+. Pozytywnym

zjawiskiem jest wysoka dynamika wzrostu poziomu w porównaniu z rokiem ubiegłym o 13 %.

Rozpatruj�c poszczególne kategorie usług e-administracji dedykowane obywatelom

i�przedsi�biorcom w Polsce i porównuj�c je ze wska�nikami UE27+ mo�na zdiagnozowakategorie wymagaj�ce intensywnej informatyzacji. S� to [14]: zezwolenia, certyfikaty oraz

wysyłanie stron statycznych w grupie usług dla przedsi�biorstw, oraz pozwolenie na budow�, dokumenty to�samo�ci i rejestracja pojazdów w grupie usług dla obywateli.

Stopie� udost�pnienia usług e-administracji przedstawiony był w raporcie [4] w 5 stopniowej

skali. Pełna dost�pno� usług on-line była brana pod uwag� od 4 poziomu skali oceny dojrzało�ci

usług – od poziomu transakcyjnego. 100% poziom dost�pno�ci on-line usług e-administracji

osi�gn�ło 6 krajów: Austria, Irlandia, Włochy, Malta, Portugalia i Szwecja. Najni�szy wska�nik

uzyskano w krajach: Grecja, Cypr, Islandia. Polska osi�gn�ła 20 miejsce z wynikiem 79% ni�szym

ni� �rednia.

Analiz� porównawcz� wykorzystania usług e-administracji przeprowadzono w dwóch

grupach: indywidualnych obywateli oraz przedsi�biorstwa w krajach UE27+. Analiza danych

pokazuje niski stopie� wykorzystania usług e-administracji przez obywateli (�redni poziom: 35%

w 2010 r.), a stosunkowo wysoki przez przedsi�biorstwa (�redni poziom: 76% w 2010 r.).

Najwi�ksze wykorzystanie usług e-administracji przez indywidualnych obywateli obserwowane

jest w Islandii, Danii, Norwegii (ok. 70%), najmniejsze w Rumunii i Turcji (poni�ej 10%). Polska

znajduje si� na dalekim 25 miejscu z 21% wykorzystaniem usług przez obywateli przy �redniej

UE27+ 35%. Oceniaj�c dynamiczne zmiany wykorzystania e-administracji na przestrzeni 3 lat

mo�na wysoko oceni Dani�, w której zanotowano znaczny 30 % przyrost stopnia wykorzystania

usług. Odwrotn� tendencj� mo�na zaobserwowa we Francji i Rumunii – tu nast�pił spadek

zainteresowania usługami elektronicznej administracji [6,7].

Przedsi�biorstwa krajów UE27+ wykorzystuj� usługi e-administracji w znacznie wi�kszym

zakresie ni� indywidualni obywatele. Przedsi�biorstwa Finlandii, Słowacji, Litwy, Danii

korzystaj� z tych usług na poziomie ponad 90%, najsłabiej wykorzystuj� je przedsi�biorcy

Rumunii (41%). Polska niestety znajduje sie w ogonie i zaliczana jest do krajów o niskim stopniu

wykorzystania e-administracji na poziomie 61% razem z Bułgari� i Chorwacj�. najwi�ksz�dynamik� wzrostu wykorzystania e-administracji mo�na odnotowa w Belgii (12% wzrostu) [6,7].

Analizuj�c obydwie grupy odbiorców usług e-administracji nale�y stwierdzi, �e programy

rz�dowe powinny stymulowa rozwój społecze�stwa informacyjnego, jego umiej�tno�ci, wiedzy,

dost�pu do infrastruktury technicznej, a tym samym popularyzowa, upowszechnia, stwarzaodpowiednie warunki społeczno-ekonomiczne do szerokiego wykorzystania elektronicznej

administracji.

W Polsce równie� przeprowadza si� wiele bada� na temat stanu informatyzacji administracji

pa�stwowej. Do wybranych bada�, raportów, czy opinii realizowanych przez polskie firmy czy

instytucje mo�na zaliczy: • Raport MSWiA: "Wpływ informatyzacji na usprawnienie działania urz�dów administracji

publicznej w Polsce w 2010 r." [19],



106

• "Opinia Polskiego Towarzystwa Informatycznego dla Komisji Gospodarki Narodowej Senatu

RP na temat stanu prac nad informatyzacj� pa�stwa (e-governing)" [1].

Pierwszy z raportów opracowany na zlecenie MSWiA przedstawia wyniki bada� ilo�ciowych

z�2010 r. realizowanych metod� ankietowania, których celem było zidentyfikowanie stanu

informatyzacji urz�dów i ocena wpływu technologii ICT na ich funkcjonowanie. Wyniki bada�pokazały obraz polskiej administracji pod k�tem wykorzystania ICT oraz szereg barier

i�problemów na drodze informatyzacji urz�dów. Wnioski z raportu przedstawiaj� si� nast�puj�co

[19]:

• Urz�dy doceniaj� i wykorzystuj� technologie ICT usprawniaj�ce prac� (48% urz�dów posiada

systemy elektronicznego zarz�dzania dokumentami, z reszty 92% deklaruje zakup), ale brak

jest spójnej polityki wdra�ania tych systemów w urz�dach i integracji z innymi systemami,

• Wykorzystywane technologie podnosz� jako� wykonywanych usług, przyspieszaj� załatwia-

nie spraw (w 71% urz�dów), zwi�kszaj� liczb� załatwianych spraw (44% urz�dów) i obsłu�o-

nych klientów (51%), skracaj� czas realizacji usług (75%), zwi�kszaj� satysfakcj� klientów

(54%), usprawniaj� prac� pracowników administracji (52%), chocia� nie zmniejszaj� znacz�-co liczby dokumentacji papierowej (20 % urz�dów miejskich i gminnych i 58% urz�dów wo-

jewódzkich deklaruje zmniejszenie papierów), ale nie wpływaj� na zmniejszenie obci��enia

prac� (54%) i na zmniejszenie kosztów (57%),

• Sukces informatyzacji obserwowany jest w obszarach: �wiadczenie usług on-line, elektro-

niczny obieg dokumentów, upraszczanie procedur, ale dost�p do Internetu przez PIAP nie jest

powszechny (55% urz�dów nie posiada �adnego PIAPu),

• Urz�dy posiadaj� elektroniczn� skrzynk� podawcz� na platformie ePUAP (67%), ale w nie-

wielkim stopniu j� wykorzystuj�,• Strony www urz�dów w du�ej mierze nie spełniaj� kryterium dost�pno�ci konsorcjum W3C,

ale ich funkcjonalno� stale ro�nie, ewoluuj� w kierunku interaktywnych aplikacji,

• Biuletyn Informacji Publicznej jest tworzony niezale�nie od strony www urz�du, budowa,

wdro�enie i eksploatacja BIP realizowana jest w ró�norodny sposób (zewn�trzny dostawca/

własna infrastruktura, narz�dzia komercyjne/open source),

• Załatwianie spraw przez Internet jest mało popularne (miesi�cznie 1% klientów załatwiał

spraw� przez Internet).

Raport MSWiA pozwolił uzyska obraz informatyzacji urz�dów w Polsce lecz mimo znacz-

nych osi�gni� w tej dziedzinie wytkn�ł istotne bł�dy, do których nale�y zaliczy: • "brak integracji i wspólnej polityki,

• brak walki z wykluczeniem cyfrowym,

• brak promocji podejmowanych działa�,• niedostateczna wiedza na temat wpływu informatyzacji na działanie urz�du" [10].

107

Innym dokumentem oceniaj�cym stan informatyzacji polskich urz�dów jest Opinia Polskiego

Towarzystwa Informatycznego dla Komisji Gospodarki Narodowej Senatu RP na temat stanu prac

nad informatyzacj� pa�stwa [1]. Zdaniem ekspertów PTI, istniej�ce raporty porównuj�ce stan

informatyzacji Polski na tle innych krajów UE, nie uwzgl�dniaj� porównania obecnie wdra�anych

rozwi�za� technologicznych z ogólno�wiatowymi trendami.

Zdaniem ekspertów PTI nale�y zwróci uwag� na nast�puj�ce problemy [1]:

• "w budowie form �wiadczenia usług przez administracj� powinno si� stosowa metody po-

dobne do wypracowanych ju� przez elektroniczny biznes i elektroniczn� bankowo�z uwzgl�dnieniem zmian wprowadzanych przez upowszechnienie technologii szerokopasmo-

wej transmisji danych,

• infrastruktura w szybkim tempie minimalizuje si� na rzecz outsourcingu mocy obliczenio-

wych w postaci cloud computing, czego skutkiem jest stopniowe zmniejszanie bud�etów in-

westycyjnych na rzecz operacyjnych,

• nale�y uwzgl�dnia post�puj�ce starzenie si� społecze�stw krajów unijnych przy jednocze-

snym wzro�cie migracji – administracja musi sprawowa swoje funkcje wobec obywateli fi-

zycznie rozrzuconych po całym terytorium UE a nawet po całym �wiecie,

• model funkcjonowania administracji krajów UE wymaga rewizji z uwagi na wzrost mo�liwo-

�ci bezpo�redniego uczestnictwa obywateli w procesach administracyjnych,

• post�puje upowszechnianie si� telepracy i wzrost znaczenia wielozawodowo�ci obywateli,

proces zast�powania tradycyjnego modelu słu�by cywilnej systemem kontraktów specjali-

stycznych i mened�erskich".

Według ekspertów PTI e-administracja nie polega tylko na elektronicznym załatwianiu spraw

ale na implementacji za pomoc� technologii ICT wszelkich mo�liwych form aktywnego

dwustronnego kontaktu pomi�dzy urz�dem a klientem, biznesem. E-Government powinien opierasi� na e-usługach, e-demokracji i e-zarz�dzaniu: „...e-Government jest to proces wykorzystania

technologii informatycznych zmierzaj�cy do poprawy procesu rz�dzenia, wi�kszego

zaanga�owania obywateli i �wiadczenia usług administracji” [1].

W opinii ekspertów PTI model informatyzacji pa�stwa powinien by zamieniony now�formuł�, " w której wdra�anie technik informatycznych b�dzie �ci�le zwi�zane ze zmianami

w�zarz�dzaniu pa�stwem i zmianami w organizacji procesów administracji publicznej" [1].

Podobn� opini� przekazała rz�dowi Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji (PIIiT). Wg

ekspertów PIIiT [26]:

• społecze�stwo informacyjne rozwija si� szybciej ni� e-administracja;

• dobrze przygotowane e-usługi mog� przynie� pa�stwu znaczne oszcz�dno�ci finansowe

(e-PITy, e-S�dy, e-ksi�gi wieczyste, ...);

• niech� do wykorzystania teleinformatyki w e-administracji (problemy uznawania e-Faktur,

brak mo�liwo�ci zło�enia elektronicznego wniosku o paszport,...);

• wdra�anie nowych systemów teleinformatycznych e-administracji nie jest przemy�lane

• problemy koordynacji informatyzacji w Rz�dzie.



108

7. Podsumowanie

Informatyzacja ka�dej organizacji jest przedsi�wzi�ciem zło�onym. Wdro�enie systemów

informatycznych w administracji publicznej zapewniaj�cych sprawn� obsług� on-line klientów

zwi�zane jest z przezwyci��eniem szeregu barier, do których mo�na zaliczy: • bariery finansowe – problemy pozyskania �rodków na odpowiedni� infrastruktur� sprz�towo-

programow�, niedostateczne wykorzystanie �rodków unijnych;

• bariery kompetencyjne – problemy wiedzy i umiej�tno�ci informatycznych urz�dników – pra-

cowników administracji pa�stwowej;

• bariery koncepcyjne – brak kompleksowego podej�cia do informatyzacji spraw a nie urz�dów

(oddzielna informatyzacja ministerstw);

• bariery prawne – złe dostosowanie legislacji w administracji, problemy post�powania z do-

kumentami elektronicznymi w stosunku do papierowych (instrukcja kancelaryjna).

Bariery te w Polsce s� stopniowo przełamywane. Tym niemniej dzieje si� to zbyt wolno w stosun-

ku do wi�kszo�ci pozostałych krajów europejskich.

Bibliografia[1] Bogucki D., Paluszy�ski W., Opinia Polskiego Towarzystwa Informatycznego dla Komisji

Gospodarki Narodowej Senatu RP na temat stanu prac nad informatyzacj� pa�stwa

(e-governing) http://www.pti.org.pl

[2] Biuletyn Informacji Publicznej, http://www.bip.gov.pl/

[3] Cellary W., Społecze�stwo informacyjne czy społecze�stwo wiedzy? portal o nowoczesnej edukacji, http://edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=313&Itemid=8

[4] Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition into action, 9th Benchmark Meas-urement, December 2010,

http://ec.europa.eu/information_society/newsroom/cf/item-detail-dae.cfm

[5] Encyklopedia zarz�dzania

http://mfiles.pl/pl/index.php/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_wiedzy

[6] Eurostat – Data Eksplorer, E-government usage by enterprises, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_si_egov&lang=en,

[7] Eurostat – Data Eksplorer, E-government usage by individuals, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_si_igov&lang=en,

[8] Ganczar M., Informatyzacja administracji publicznej. Nowa jako�� usług publicznych dla obywateli i przedsi�biorców, CeDeWu, Warszawa, 2009

[9] Grodzka D., E-administracja w Polsce, W: Infos – zagadnienia społeczno-gospodarcze,

Biuro Analiz Sejmowych, nr 18, 5 lipca 2007.

[10] Informatyzacja polskich urz�dów – raport MSWIAhttp://www.internetnawsi.pl/aktualnosci/informatyzacja-polskich-urzedow---raport-mswia

[11] Instrukcja wypełniania interaktywnych formularzy słu��cych do składania deklaracji PIT-16A, PIT-19A zezna� PIT-28, PIT-36, PIT-36L, PIT-37, PIT-38, PIT-39 oraz wniosku PIT-16 w roku 2011 oraz podpisywania ich podpisem elektronicznym nieweryfikowanym za pomoc� wa�nego kwalifikowanego certyfikatu i przesyłania do systemu e-Deklaracje,

Ministerstwo Finansów, Wersja 3.5, http://e-deklaracje.mf.gov.pl/index.php

109

[12] Janowski J., Administracja elektroniczna. Kształtowanie si� informatycznego prawa administracyjnego i elektronicznego post�powania administracyjnego w Polsce,

MUNICIPIUM SA, Warszawa 2009.

[13] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1997, Nr 78 poz. 483.

[14] Majewska A., Analiza stanu informatyzacji polskiej administracji, praca in�ynierska,

promotor Miłosz M., Politechnika Lubelska, Lublin, 2011

[15] Nowe dowody osobiste,

http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/2/8859/Nowe_dowody_osobiste.html

[16] Plan informatyzacji Pa�stwa na lata 2007–2010 Rozporz�dzenie RM z dnia 28 marca 2007

w sprawie Planu Informatyzacji Pa�stwa na lata 2007–2010 (Dz. U. z dnia 6.04.2007 r.)

[17] Podsystem dost�pu do Centralnej Bazy Ksi�g Wieczystych, http://ekw.ms.gov.pl

[18] Portal ePUAP – elektroniczna platforma usług administracji publicznej, http://epuap.gov.pl/wps/portal/E2_OePUAP

[19] Raport MSWiA: "Wpływ informatyzacji na usprawnienie działania urz�dów administracji publicznej w Polsce w 2010 r." http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/497/8736/

[20] Smarter, Faster, Better eGovernment, 8th Benchmark Measurement, November 2009,

http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egov_benchmar

k_2009.pdf

[21] Strategia rozwoju społecze�stwa informacyjnego w Polsce do roku 2013,

http://www.mswia.gov.pl/portal/SZS/495/6271/

[22] Ustawa z dnia 13 lipca 2006 roku o dokumentach paszportowych, Dz. U. z 2006 r. Nr 143,

poz. 1027

[23] Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalno�ci podmiotów realizuj�cych zadania publiczne, Dz. U. Nr 64, poz. 565

[24] Ustawa. z dnia 18 wrze�nia 2001 r. o podpisie elektronicznym, Dz. U. Nr 130, poz.1450

[25] Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 roku o dowodach osobistych, Dz. U. 2010 Nr 167, poz. 1131

[26] Uwagi Polskiej Izby Informatyki I Telekomunikacji (PIIT) do stanu prac nadinformatyzacj� pa�stwa (e-governing) na posiedzenie Komisja Gospodarki Narodowej Senatu RP

[27] Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/E-government



110

COMPUTERIZATION OF POLISH PUBLIC ADMINISTRATION IN COMPARISON

OF KNOWLEDGE SOCIETY DEVELOPMENT

Summary

The article presents the role and the basic functions of e-government in the knowledge society. There are also shown e-government tools such as electronic doc-ument and signature, electronic ID card and passport, tax declarations, electronic court system, public information newsletter or e-PUAP platform. There has also been assessed the state of the Polish e-government in comparison to other countries and the European Commission's recommendation. There are also presented reports on the state of the computerization of government, developed by the government, chamber of business and information processing society. The main recommenda-tions resulting from these reports are presented. Most of the statistics and reports indicates insufficient development of e-government in Poland.

Keywords: knowledge society, e-government, level assessment

El�bieta Miłosz

Katedra Zarz�dzania

Wydział Zarz�dzania

Politechnika Lubelska

ul. Nadbystrzycka 38, 20-618 Lublin

e-mail: [email protected]

Katedra Informatyki

Wydział Nauk Ekonomicznych i Technicznych

Wy�sza Szkoła Przedsi�biorczo�ci i Administracji

ul. Bursaki 12, 20-150 Lublin

e-mail: [email protected]

Documents

Informatyzacja polskiej administracji publicznej na tle ... · INFORMATYZACJA POLSKIEJ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ NA TLE BUDOWY SPOŁECZE STWA WIEDZY Streszczenie Artykuł przedstawia