IMENOVANJE I NOMENKLATURA FARMAKOLOŠKI AKTIVNIH SUPSTANCI (2)

IMENOVANJEIMENOVANJE I I NOMENKLATURA NOMENKLATURA

FARMAKOLOŠKI AKTIVNIH FARMAKOLOŠKI AKTIVNIH SUPSTANCISUPSTANCI

NAZIVI LEKOVANAZIVI LEKOVA

ČETIRI TERMINOLOŠKA SISTEMAČETIRI TERMINOLOŠKA SISTEMA

1. ZAŠTIĆENI NAZIVI LEKOVA2. INTERNACIONALNI NEZAŠTIĆENI

NAZIVI LEKOVA 3. FARMAKOPEJSKI NAZIVI

LEKOVA4. HEMIJSKI NAZIVI LEKOVA

ZAŠTIĆENI NAZIVI LEKOVAZAŠTIĆENI NAZIVI LEKOVA

- PROPRIETARY NAME – PN- za lekove koji su pod patentnom

zaštitom- naziv određuje farmaceutska

kompanija koja proizvodi lek- isti lek može imati različite nazive jer

ga proizvode različite kompanije- Nexium = Emanera - Aspirin = Andol

INTERNACIONALNI INTERNACIONALNI NEZAŠTIĆENI NAZIVI LEKOVA NEZAŠTIĆENI NAZIVI LEKOVA

- INTERNATIONAL NONPROPRIETARY NAME – INN

- međunarodna nezaštićena imena lekovitih supstanci

- “generičko ime” – raniji naziv za INN- preporučeni i prihvaćeni od strane Svetske

zdravstvene organizacije (WHO) i Internacionalne farmaceutske federacije (FIP) – latinski, engleski, francuski, španski i ruski

INTERNACIONALNI INTERNACIONALNI NEZAŠTIĆENI NAZIVI NEZAŠTIĆENI NAZIVI

LEKOVA LEKOVA

- zbog jednostavnosti - opšteprihvaćeni i najčešće korišćeni u stručnoj komunikaciji i u praksi

- INN može biti i zaštićeni naziv leka- NEDOSTATAK - njihova nepreciznost - Acetilsalicilna kiselina, Ibuprofen - Diklofenak, Bisoprolol

INTERNACIONALNI INTERNACIONALNI NEZAŠTIĆENI NAZIVI NEZAŠTIĆENI NAZIVI

LEKOVA LEKOVA

PREFIKS ILI SUFIKS DODATAK NA POČETKU ILI KRAJU REČI PREFIKS ILI SUFIKS DODATAK NA POČETKU ILI KRAJU REČI OZNAČAVA OZNAČAVA PRIPADNOST LEKOVITIH SUPSTANCI ISTOJ GRUPI HEMIJSKI ILI FARMAKOLOŠKI SRODNIH SUPSTANCIHEMIJSKI ILI FARMAKOLOŠKI SRODNIH SUPSTANCI

primer PREFIKS-a CEF - cefalosporini (cefaleksin) GLI - hipoglikemik sulfonamidskog tipa(glibenklamid)

primer SUFIKS-a - CILIN - penicilini (ampicilin), - OLOL - β-blokatori (atenolol)

FARMAKOPEJSKI NAZIVI LEKOVA

- utvrđeni latinski naziv neke supstance (gotovog farmakopejskog oblika)

- koristi se kada nema INN imena- neke kiseline, soli Na, K, Fe, vakcine insulini

…- može istovremeno biti i INN - aktuelna evropska ili nacionalna

farmakopeja

HEMIJSKI NAZIVI LEKOVA

- detaljno definiše HEMIJSKU STRUKTURU LEKA- precizan i opšteprihvaćen– uzima u obzir

hemijsku strukturu, funkcionalne grupe i sterehemiju molekula

- prema TAČNO DEFINISANIM pravilima i preporukama usvojenim konvecijom od komisije za nomenklaturu - (International union of pure and applied chemistry – IUPAC)

HEMIJSKI NAZIVI LEKOVA

- Cilj IUPAC-a– stvaranje sistema da svako jedinjenje dobije sistemsko jedinstveno ime na osnovu koga može nedvosmisleno da se nacrta struktura jedinjenja

- ne koristi se u svakodnevnom radu lekara i farmaceuta!

PARALELNOST LEKOVA

pod paralelnim lekovima podrazumevaju se oni koji imaju ISTI INN i izrađeni su u ISTOM FARMACEUTSKOM OBLIKU (FO), nezavisno od doze

Potpuna paralela (generički lek) Hemijska paralela – istog INN, a

različitog FO, doze, pom.materija, zaštićenog imena)

Terapijska paralela -biološka ekvivalencija preparata

KLASIFIKACIJAKLASIFIKACIJA LEKOVA LEKOVA

Generički lekovi su lekovi koji sadrže istu aktivnu supstancu kao i originalan lek (koji je već registrovan) i ekvivalentni su originalnom leku u pogledu kvaliteta, sigurnosti i efikasnosti

Originalni (brend) lekovi su patentno zaštićeni i vlasništvo su kompanije koja je nosilac patenta

Inovativni lekovi – novi pojam koji označava nove lekove uglavnom dobijene biotehnološkim postupkom, novi drug delivery system (terapijski sitemi) sa poznatim INN

LEKOVI I ATC LEKOVI I ATC KLASIFIKACIJAKLASIFIKACIJA

anatomsko-terapijsko-hemijski klasifikacioni sistem za humane lekove (Anatomical Therapeutic Chemical - ATCATC)

međunarodno prihvaćeni klasifikacioni sistem za medicinske proizvode (obezbeđuje međunarodno prepoznavanje medicinskih proizvoda)

propisuje Svetska zdravstvena organizacija svakom zaštićenom imenu leka pripada KOD

(ŠIFRA) od 7 slovno-brojčanih znakova, koji karakterišu 5 NIVOA klasifikacije


I NIVO – klasifikovani su prema sistemu organa na koji deluju - 14 glavnih anatomskih grupa (velikim slovom: A,B,C,D,G,H,J,L,M,N,P,R,S,V)

II i III NIVO – bliže određuju mesto leka u terapiji - glavnu terapijsku grupu i terapijsko-farmakološku podgrupa leka ( II – dva arapska broja, III – slovom latinice)

IV NIVO - označava terapijsko-farmakološku-hemijsku podgrupu (označen slovom)

V NIVO – odnosi se na hemijsku strukturu leka (dva arapska broja) - INN ime leka/aktivne supstance


OZNAKA ANATOMSKE

GRUPESISTEM ORGANA GDE LEK PRIMARNO ISPOLJAVA DEJSTVO

A ALIMENTARNI TRAKT I METABOLIZAM

B KRV I KRVOTVORNI ORGANI

C KARDIOVASKULARNI SISTEM

D KOŽA I POTKOŽNO TKIVO

G GENITOURINARNI SISTEM I POLNI ORGANI

H HORMONSKI PREPARATI ZA SISTEMSKU PRIMENU, ISKLJUČUJUĆI POLNE HORMONE I INSULIN

J ANTIINFEKTIVNI LEKOVI ZA SISTEMSKU PRIMENU

L ANTINEOPLASTICI I IMUNOMODULATORI

M MIŠIĆNO-KOSTNI SISTEM

N NERVNI SISTEM

P ANTIPARAZITNI PROIZVODI, INSEKTICIDI I SREDSTVA ZA ZAŠTITU OD INSEKATA

R RESPIRATORNI SISTEM

S SENZORNI ORGANI

V OSTALO

LEKOVI I ATC KLASIFIKACIJALEKOVI I ATC KLASIFIKACIJA

C01C01 TERAPIJA BOLESTI SRCA

C02C02 ANTIHIPERTENZIVI

C03C03 DIURETICI

C04C04 PERIFERNI VAZODILATATORI

C05C05 VAZOPROTEKTIVI

C07C07 BLOKATORI BETA-ADRENERGIČKIH RECEPTORA

C08C08 BLOKATORI KALCIJUMSKIH KANALA

C09C09 LEKOVI KOJI DELUJU NA RENIN-ANGIOTENZIN SISTEM

C10C10 LEKOVI KOJI MODIFIKUJU LIPIDE (HIPOLIPEMICI)


PRIMER IBUPROFEN ima ATC М01АЕ01 М – lekovi za bolesti mišićno-kostnog sistema М01 – antiinflamatorni i antireumatski

proizvodi М01А – nestereoidni antiinflamatorni i

antireumatski proizvodi М01АЕ – derivat propionske kiseline М01АЕ01 – ibuprofen

NOMENKLATURANOMENKLATURA LEKOVA LEKOVA Danas su u upotrebi tri osnovna sistema nomenklaturefiziološki aktivnih jedinjenja:

TRIVIJALNA ILI OBIČNA IMENA

HANTZSCH-WIDMANOVA NOMENKLATURA

SUPSTITUCIONA NOMENKLATURA

http://www.acdlabs.com/iupac/nomenclature/

TRIVIJALNA IMENATRIVIJALNA IMENA

- korišćena za jedinjenja čija struktura nije bila poznata i najčešće su ukazivala na njihovo poreklo ili neku specifičnu osobinu

- danas se koristi za dobro poznata jedinjenja ili za jedinjenja za koja je nepodesno koristiti sistemska imena

- oko 60 trivijalnih imena prihvaćeno od strane IUPAC

- NE DAJU strukturne informacije!

NOMENKLATURANOMENKLATURA LEKOVA LEKOVA

IUPAC-ova pravila dozvoljavaju upotrebu: 1. Hantzsch-Widmanova nomenklatura

(tip sistemske hemijske nomenklature) – za jedinjenja koji sadrže 3-10 atoma u prstenu

2. Supstituciona nomenklatura za veće prstenove

najprihvaćeniji način imenovanja heterociklusa je KOMBINACIJA TRIVIJALNIH I SISTEMSKIH IMENA koja nastaju pomoću prefiksa i sufiksa

UGLJOVODONICI SA MOSTOMUGLJOVODONICI SA MOSTOM

- imenuju se kao ugljovodonici otvorenog niza sa istim ukupnim brojem C-atoma

- stavlja se prefiks biciklo, triciklo, tetraciklo… u zavisnosti od broja mostova

- broj C-atoma na svakom mostu – označen je uglastim zagradama opadajućim redom brojeva

UGLJOVODONICI SA MOSTOM

- NUMERISANJE – počinje od jedne glave mosta najdužim smerom koji vodi do druge glave mosta, zatim se broji smerom brojeći od atoma koji je susedni početnoj glavi mosta

- biciklo2,2,1heptan

6 1

2

3

45

7

CHH2C

CHCH2

CH2CH2

H2C


-položaj sekundarnih mostova (sa više od dva prstena), koji se navodi nakon navođenja glavnog mosta, obeležava se kao eksponent iza brojeva

- broj C-atoma na svakom od tri mosta koji spajaju tercijarne C-atome označen je u uglastim zagradama opadajućim redom

-kod nezasićenih spiro-jedinjenja -isti način numerisanja, s tim što se smer odabere tako da nezasićene veze dobiju najniže moguće brojeve


1

2

3

54

6

7

7

1

2

3

45

6

8

biciklo2,2,2okta-2-en triciklo2,2,1,02,6heptan

N

S

O

H2N

CO2H

6-amino-3,3-dimetil-7-okso-

-1-aza-4-tiabiciklo [3,2,0] heptan-2-karbonska kiselina

11 22

33

445566

77

MONOSPIRO UGLJOVODONICI - jedinjenja kod kojih su dva prstena vezana

preko samo jednog atoma koji je zajednički - spiro-atom

H2C

H2CCH2

C

CH2 CH2

CH2

CH2

spiro[3,4]oktan

CH2

CH2

CH2

C

CH2

CH2

H2C

spiro[3,3]heptan

MONOSPIRO UGLJOVODONICI

- IMENOVANJE – stavlja se oznaka SPIRO ispred imena alicikličnog ugljovodonika koji ima jednak broj C-atoma kao i dato spiro jedinjenje

- broj C-atoma u svakom prstenu (vezanom na spiro- atom) obeležava se ULAZNIM REDOM U UGLASTIM ZAGRADAMA između prefiksa spiro i imena ugljovodonika


- NUMERISANJE – počinje od C-atoma u prstenu koji se nalazi do spiro-atoma brojeći prvo u manjem prstenu zatim se preko spiro-atoma prelazi na drugi prsten

109

7 6

5

43

2

1

8 spiro[4,5]dekan


- kod nezasićenih spiro-jedinjenja - isti način numerisanja, s tim što se smer odabere tako da nezasićene veze dobiju najniže moguće brojeve

spiro[4,5]deka-1,6-dien

1

2

34

5

67

8

9 10 CH3

CH3C

CH3

H3C

11 22

33

445566

7788

991010

1-izopropiliden-4,8-dimetil spiro[4,5]deka-7-en

HETEROCIKLIČNI SISTEMI

- jedinjenja koja u prstenu uz C-atome sadrže 1 ili više drugih atoma (O,N,S…)

- veliki broj lekovitih supstanci

- Hantzsch-Widman-ova nomenklatura- IMENOVANJE - monociklična jedinjenja sa 1 ili

više heteroatoma u prstenu (od tri do deset članova) imenuju se dodavanjem odgovarajućih PREFIKSA(tabela 1) na KOREN REČI (tabela 2)

HETEROCIKLIČNI SISTEMI

- veličina prstena označava se sufiksom- slogovi su izvedeni iz latinskih brojeva tri – IR šest - IN četiri – ET sedam - EP pet – OL osam - OC

MONOCIKLIČNI SISTEMI

OKSIRAN

DEFINIŠE HETEROATOMTABELA 1

DEFINIŠE VELIČINU PRSTENA I STEPEN NEZASIĆENOSTITABELA 2

O


Tabela 1 - prefiksi po opadajućem prioritetu!

ELEMENT VALENCA PREFIKS

KISEONIK II OKSA

SUMPOR II TIA

SELEN II SELENA

AZOT III AZA

FOSFOR III FOSFA

BIZMUT III BIZMA

BOR III BORA

ŽIVA II MERKURA

Tabela 2 – koren reči u zavisnosti od broja članova u prstenu, zasićenosti i prisustva azota VELIČINA PRSTENA

MAKSIMALNO NEZASIĆENJE

ZASIĆENI SISTEMI

3 -irin (samo za N)-iren (za S i O)

-iridin (samo za N)- iran (za S i O)

4 -et (-etin, jedna C=C) -etidin (samo za N)-etan (za S i O)

5 -ol (-olin, jedna C=C) -olidin (samo za N)- olan (za S i O)

6 -in -an (samo za N), -inan (za S i O)

7 -epin -epan

8 -ocin -ocan

9 -onin -onan

10 -ecin -ecan


- kada korenska reč počinje samoglasnikom prefiks gubi kranje ‘a’

N OO

N

O

NH

O

azirin oksiren oksetan oksazol

azepin oksepan

NOMENKLATURANOMENKLATURA LEKOVA LEKOVAMONOCIKLIČNI SISTEMI

DELIMIČNO ZASIĆENI SISTEMI- kada maksimalno nezasićen prsten sadrži zasićeni atom njegov položaj se označava PREFIKSOM H- H ima prednost u numeraciji atoma

NO N

HN

2H-azirin

4H-piran 1H-pirol 3H-pirol

1H-azol4H-oksin 3H-azol


- NUMERISANJE – kod monocikličnih jedinjenja sa jednim heteroatomom numerisanje počinje od heteroatoma

- kod jedinjenja sa više jednakih heteroatoma – stavljaju se prefiksi di-, tri- ispred prefiksa iz tabele1

NH

N11

22

3344

55

1,2-diazol


- NUMERISANJE- kod monocikličnih jedinjenja sa više različitih heteroatoma prefiksi se navode jedan za drugim opadajućim prioritetom

- heteroatomi dobijaju što niže moguće brojeve vodeći računa o prioritetima

XN

X = N – pirazol (1,2-diazol) O – izoksazol (1,2-oksazol) S - izotiazol (1,2-tiazol)


DELIMIČNO NEZASIĆEN SISTEM

- IMENOVANJE - koristi se ime potpuno nezasićenog jedinjenja uz dodatak dihidro, tetrahidro itd.- NUMERISANJE ide od heteroatoma prema “hidriranim” atomima

NS

NH

12

34

52,3-dihidro-1,2,5-tiadiazol

KONDEZOVANI HETEROCIKLIČNI SISTEMI

- NOMENKLATURA - ako je moguće koriste se trivijalna imena- odabere se jedna komponenta kao

glavna tako da:

NN

N

N

N

NHN


a. N-prsten ima prioritet (N>O>S)b. Odabere se sistem sa najvećim brojemprstenovac. Odabere se komponenta sa najvećim prstenomd. Odabere se prsten sa više heteroatomae. Odabere se prsten sa najviše međusobno različitih heteroatoma (prsten koji pored N ima i drugi heteroatom ima prednost u navođenju)f. Kada prstenovi iste veličine imaju isti broj identičnih heteroatoma, osnova je prsten niže numeracije

N

O

O

S N

N

N

N

O NH

N

O

NS

N

O

NNH

N

NH

glavna komponentasporedna komponenta


komponenta najvišeg prioritete određuje sufiks ostale se uklapaju kao deo prefiksa

zbog mogućnosti izomerije pri kondenzovanju heterociklusa usvojeno je da:

- da se strane prstena koje čine osnovu imena označe slovima - strana 1-2 (a), strana 2-3 (b)…

- osnovna komponenta policikličnog jedinjenja kondenzuje se stranom koja je označena kao najniža


NH

N NH

N

NH

N

NH

N N

NH

Benzo[f]1,4-diazepin Benzo[b]1,4-diazepin

1,3-1,2- 1,4-diazepin

11 22

33

445566

7711

22

3344

aabb

aabbcc

ddee

ff

KONDEZOVANI POLICIKLIČNI SISTEMI

obeležavanje sistema koji imaju više prstenova nije jednoobrazno

po sistemskoj nomenklaturi za svaki policiklični sistem postoji specifično obeležavanje

prema Huntzsch-Widmanovoj nomenklaturi, heteroatom u prstenu bi trebalo postaviti gore i obeležavanje početi od atoma u heteroatoma u pravacu kazaljke na satu izostavljajući atome koji spajaju prstenove

KONDEZOVANI POLICIKLIČNI SISTEMI

sistemski način obeležavanja uglavnom nije prihvaćen

u većini udžbenika postavljanje heteroatoma je uobičajeno i dalje numerisanje ide od heteroatoma u pravcu suprotnom kazaljke na satu

NUMERISANJE - se vrši tako da se uzimaju u obzir svi heteroatomi i oni koji su zajednički za dva ili više prstenova

heteroatomi dobijaju najniže moguće brojeve vodeći računa o prioritetima

REDOSLED POSTUPAKA PRILIKOM IMENOVANJA

1. Odrediti osnovnu strukturu, glavni lanac ili osnovni ciklični spoj

2. Određivanje prioritetne funkcionalne grupe - grupa najvišeg prioritete određuje sufiks - ostale grupe se uklapaju kao deo prefiksa - ako postoji samo jedna vrsta supstituenta,

imenuje se u sufiksu - nezasićene veze u osnovnom nizu se uvek

navode kao sufiks

IZUZECI: supstituenti koji se uvek navode u prefiksu

SUPSTITUENT PREFIKS

-R ALKIL GRUPA

-O-R R-OKSI

-S-R R-TIO

-NO2 NITRO

- N=O NITROZO

-C=N=N DIAZO

-Br BROM

-Cl HLOR

-F FLUOR

-I JOD

REDOSLED OPADANJA FUNKCIONALNIH GRUPA U SUFIKSU

FUNCIONALNA GRUPA FUNKCIONALNA GRUPA

1. karboksilna kis. -COOH

8. keton -CO

2. sulfonska kis. -SO3H

9. alkohol -OH

3. estar -COOR 10. tiol -SH

4. kiselinski hlorid -COCl

11. fenol -OH

5. amid -CONH2 12. amin i imin -NH2 =NH

6. nitril (cijanid) -CN 13. etar -OR

7. aldehid -CHO 14. sulfid -SR

IMENOVANJE FUNKCIONALNIH GRUPA U SUFUKSU I PREFIKSU

VRSTA FORMULA PREFIKS SUFIKS

KATJONI onio (onia) onijum

KARBOKSILNA KIS.

-COOH karboksi karboksilna kis.

SULFONSKA KIS. -SO3H sulfo sulfonska kiselina

SOLI -COOM karboksilato metal… karboksilat

ESTRI -COOR R-oksikarbonil R…karboksilat

KISELINSKI HALOGENIDI

-CO-HALOGEN haloformil karbonil halogenid

AMIDI -CO-NH2 karbamoil karboksamid

AMIDINI -C=(NH)-NH2 amidino amidin

NITRILI -CN cijano karbonitril


COOH

O CH3

O

ASPIRIN2-acetoksibenzoeva kiselina

HO

NH

CH3

O

PARACETAMOL

N-(4-hidroksifenil)acetamid COOC2H5

NH2

ANESTEZINetilestar 4-aminobenzoeve

kiseline


N

N

OCH3

H3CO

H3CO

NH2

NH2

DIKLOFENAK-Na

natrijum-[2-[(2,6-dihlorfenil)amino]fenil]acetat

HN

Cl

Cl

COONa

TRIMETOPRIM

2,4-diamino-5-(3,4,5-trimetoksibenzil)pirimidin

11

5544

33

2266


H3C

N

O

N

Cl

DIAZEPAM 7-hlor-1-metil-5-fenil-2,3-dihidro-1H-1,4-benzodiazepin-2-on

N

N N

N

O

H3C

O

CH3

CH3

KOFEIN1,3,7-trimetil-3,7-dihidro-1H-purin-2,6-dion 33

6611

22

66 554433

2211

99

88

7755

88

77

99

44

HVALA NA PAŽNJI

Documents

IMENOVANJE I NOMENKLATURA FARMAKOLOŠKI AKTIVNIH SUPSTANCI (2)