Nar. umjel. 24, 1988, sir. 207 - 275, PRIKAZI

239

Ili... ili (1935) ITa Gabro Cvitanovic pncaorniljenu anegdotu puckog poucnog stiva 0

Aleksandru Velikom i susretu s obicnimvojnikom istog imena (IIi promijeni ime ilivladanje!). Istu anegdotu donosi Matija AntunReljkovic u svojoj poucnoj puckoj knjilici Nekjesvasta 1795. godine. Raspon pripovijedanjaoAleksandru Velikom krece se od srednjo-vjekovnog stiva do puckog poucnog stiva udvadesetom stoljecu.

mYNA ZECEVIC

Martii!. Grgurovac, Pucko stvarala~tvo Sla-vonije i Baranje, Drustvo knjiZevnika Hrvat-ske, Ogranak Vinkovci, Vinkovci 1987, 199str.

U knjizi su po prvi put prikupljeni podacio jednom dijelu pjesnika koji live u Slavoniji iBaranji. Da se radi 0 ve6em broju pucldhpjesnika, moze se zakIjuciti na temelju popisasedamdcseL imena onih koji nisu usli u ovajspecificni pucki knji~evni leksikon (vidi str. 30,Nezastupljem) koji je ureden amaterskim zala-ganjem Martina Grgurovca.

o svakom je puckom pjesniku objav-ljena kraea biografska natuknica s fotografijomi adresom prebivalista inaznaceni su objavljeniradovi. I pored objavJjenih malih fotografija,neld su pjesnici i pjesnikinje slikani u narodnimnosnjama. Slike su otisnute na nacin kako seobjavJjuju uzorci oarodnih nosnji: figure su"izrezane" iz okvira fotografije i otisnute nahijeloj podlozi luksuznog papira. Medu njimaje slika oesto poznatijeg puckog pjesnika MileKrajine, koji se fotografirao s kuburom zapojasom is guslama u lijevoj ruci; Ilija Dretvicdrli tamburicu i dvojnice; Vladimir Reskovicdrzi knjigu u ruci, a na prsluku mu je usivenhrvatski grh. Osmero njih, medu njima i dvijepjesnikinje, imaju drz.anje knjirevno-etnolo-skih manekena koji emotivno i samouvjerenona sebi izlazu nosnju svoga kraja.

Nakon biografske natuknice slijedi izbordvije do tri pucke pjesme iIi poneki ulomakproznog teksta. Ima pjesnika i sa zavrsenimfakultetom, jedan lijecnik, akademski slikar,

pravnik, novinar, tu su zatim prosvjetni radnici,domaCice, radnici razlicitih kvalifikacija,poljoprivrednici. Ima i takvih koji imaju sarnocetiri razreda osnovne skole, pa 0 jednome odnjih mozemo procitati: "Ne pise. Govori izglave, napamet" (str. 56). Uz tog je puckogpjesnika, Eugena Bucko, objavljena osimpjesme i pucka knjizevna inventura osobnogzivota pod naslovom Vainiji dogaaaji umojemu iivotu: "1940. g. regrutacija; 1941.mobilizacija, kapitulacija, okupacija; 1944.mobiIizacija; 1945. oslobodenje; 1946. agramareforma; 1949. kolektivizacija; 1950. aron-dacija; 1953. reorganizacija SRZ, likvidacijaOPZ, kooperacija sa ZZ; 1962. kornesacija;1963. e1ektrifikacija; 1965. privrednareforma;1972. devalvacija; 1969. likvidacija ZZ i pri-jelaz u PIK; 1975. delegacija(e); 1983. stabili-zacija; 1984. g. i sve ostale godine - stabili-zacija" (str. 57).

Nakon predgovora, kojemu je naslovPucke knjiievnosti ne moie bid bez puckihknjiievnika(!), Martin Grgurovac donosipregled sudionika cetmaest do sada odrzanihSijela puckih pisaca Slavonije i Baranje uDeletovcima od 1974. do 1987. godine, kao iRregled puckih pjesnika koji su sudjelovali uZupanjskom zbomiku, Slavonskom narodnomkalendaru cica Grge Grginog i u revijiDakovacki vezovi.

Nisamrecenzent knjige, kako je otisnutona kraju, nego sam nakon pregledanog rukopisadala Misljenje kako bi autor mogao prikupitisredstva za objavljivanje knjige.

mYNA ZECEVIC

Trivijalna knj izevnost, Zbomik tekstova,priredila Svetlana Slapsak, Studentskiizdavacki centar UK SSO Beograda, Institut zaknjiZevnosti umetnost, Beograd 1987, 192 str.

Nakon uvodne rijeci Svetiane Slapsakslijede radovi od kojih je najveei dio iznesen naskupu 0 trivijalnoj knjizevnosti 1984. godine uBcogradu; navodim ih redom: Zdenko Skreb,Trivijalna knjiievnost; Darko Gasparovie,

240

Nar. umjel. 24, 1988, sir. 207 - 275, PRIKAZI

Starogrcki ljubavni roman - anticka trivijalnavrsta?; Vladimir Biti, Pogled na trivijalnuknjiievnost danas;Ana Radin, Eventualne for-malno-semanticke distinkcije; Marija Mi-trovie, Trivijalna knjiievnost i knjiievnakritika; Nada Popovic-PeriSic, Trivijalnoi stid;Mirjana Detelie, 0 ontoloskom statusutrivijalneknjiievnosti; Svetlana Slapsak, [malitrivijalna knjiievnost potomke?; PavaoPav!icie, Pucka, trivijalna i masovnaknjiievnost; Rastko Mocnik, Trivijalni ne-ianr: Pomografski "Roman"; SlobodankaPekovie, Bajka, pouka i trivijalnaknjiievnost;Milanka Petrovic, Vestem-roman kao ianrtrivijalneknjiZevnosti; Dusan Ivanie, Elementitrivijalnog u prozi srpskog realizma; AlidaMatie, Pripovijedacki postupak Marije Juric-Zagorke; Mihajlo Pantie, PavaoPavlicic:Para-digma sedamdesetih - od fantastike katrivijalizaciji; Nada Vuckovie, Socijalni as-pekti trivijalne knjiievnosti; J adranka Goja,Problemi trivijalne knjiievnosti: neki socio-aspekti; Alida Matie, Selektivna rezimiranabiografijaradova 0 trivijalnoj knjiievnosti.

U tekstu Trivijalna knjiievnost ZdenkoSkreb upucuje na svoju studiju 0 trivijalnojknjizevnosti u zbomiku sludija Knjizevnost ipovijesni svijet 12, 1981. godine: "Zacudo, ninajslrucnijc recenzije zbomika nisu poklonilemnogo paznje toj studiji, pogotovo nisu iSlakledjelo cikaskog strucnjaka 10hna G. Caweltija,prikazano u sludiji, koji dolazi do istih zaklju-caka u svom djelu Adventure, Mystery andRomance. Formula Stories as Art and PopularCullum (1976)."

Upozorila bih na tekst Nade Popovic-Perisic Trivijalno i stid, desi friranjc kliseja naprimjcru Gricke vjcslice i na tckst DusanaIvanica Elcmcnli trivijalnog 11 prozi srpskogrcalizma. Taj je tckst inspiralivan jcr upucujcna, u tom smislu, ncispiulllu sferu hrvatskogrcalizma, gdje su ponckad trivijalni kIiscji ufunkciji razotkrivanja drustvene pokvarenosti.

Posebno valja upozoriti na vrijedanpokusaj tcrminoloskog razgranicenja PaviaPavliciea u ogledu Pucka, trivijalnai masovnaknjizevnost. Namjcra autora nije: "da ista utcrminoloskom smislu dcfinitivno sugerira";tema je otvorena, tim prije jer je u odnosu napucku knjizevnost Pavlicieev tekst prvipokusaj razgraniccnja pucke u odnosu na

trivijalnu i masovnu knjiZevnost. Pavlicic jeodredio vitalne aspekte knjiZevnog procesa:pisac, tekst i citalac, kao jednostavan i pouzdankriterij razgranicenja. Pokazao je jasno i pre-gledno terminoloske razlike. Medutim, lako jezapaziti dagaje zavelo svojstvo pucke knjizev-nosti da inzistira na svojoj vezi sa zbiljom.Pavlicic talco naglasava prakticnu korist kojupucka knjizevnost pruza citateljima, a gubi izvida cinjenicu, koja se istice vee i u nazivimapuckih knjizevnih tvorevina, a to je tipicnasprega pouke i zabave, korisnog i ugodnog! Netreba zaboraviti da je pouka zabavna i da jezabava poucna. Rekla bih gotovo daje Pav!icienedistancirano "povjerovao" u praklicnukoristpuckog stiva; tek je citaocima trivijalneknjizevnosti pripisao da su "svjesni postojanjaknjizevnosti kao zasebne sfere" (str. 77), pa bise upravo po tome razlikovali citaoci trivij~lneknjizevnosti od citalaca pucke knjizevnosti.Kalendarsko stivo pokazuje da su prakticnepouke isto tako zabavne, cesto su zabavnijenegoli prakticne i korisne, i svode se uvijek namoralnu pouku; moralna se pouka iznosi i usavjetima 0 obradivanju zemlje, vodenju trgov-inc, u pricanju anegdota, saljivih pricica kao iupjesmama i povijesnim pricama. U puckojknj izevnosti "viSe vrijcdnosti" upisane su utekst kao etickc vrijcdnosti a moralna je poukaiSlovremeno i zabavna i korisna (prakticna).

Svijest °knjizevnosti kao zascbnoj sferiimaju i pisci i citaoci puckc knjizevnosti;svjesni SU, naime, da knjizcvnost spasava odzaborava i prolaznosti i zato bi svc sto jeznacajno trebalo da udc u pjcsmu; najtde imj.eupravo onda kad sve pojedinosti dogadaja i svesudionikcrala ne mogu imenovanjcmspasiti odzaborava i transportirali u "vjecnost" zasebnes[crcknjizevnosli. Spas od zaboravajc i lIgodani korislan, nalazi sc u sustini pisanja i citanjanapisanog iii slusanja onoga sto je napisano itiskano. Knjizevnost bi uopce bila doistaLrivijalna covjekova manifestacija kada bisvijcst 0 knjiz.cvnosli kao zasebnoj sfcripotvrdivala svoje postojanje tek od lrivijalneknjizevnosli. Svijest 0 knjizcvnosti kaozascbnoj sferi ima guslar i oni koji ga slusaju,isto kao i puckipisac ioni koji gacitaju. Trcbalobi razmotriti sto je to sto "zabavlja" citaocatrivijalne knjizevnosti za razliku od onogapucke knjizcvnosti.

Nar. umjel. 24, 1988, sir. 207 - 275, PRIKAZI

241

Kao tipican sadrlaj masovne literature,navodi Pavlicie npr. temu atentata na 1. F.Kennedya, ali to je isto tako i omiljena temapuckih pjesnika, pa imamo taj dogadaj opjevanu puckom desetercu kao i sIijetanje covjeka namjesec ili poplavu u Zagrebu.

Pavlicieev je tekst poticajan za daljnjepokusaje terminoloskih razgranicenja fenom-ena pucke, trivijalne i masovne knjizevnosti. Uovom zbomiku Pavlicieev tekst postaje nezao-bilazan.

DIVNA ZECEVIC

Ivan <:blovie, Divlja knjifevnost, Etno-lingvisticko proucavanje paraliterature, NoIit,Beograd 19&5(?), 294 str.

Autor ove zanimljive knjige bavi seknjizevnim zanrovima koji se "ako ne naosnovu vrednosti, one bar genericki, svrstavaj uu knjizevnost: trivijalnu, masovnu, pucku,amatersku, zabavnu, subliteraturu" (str. 9). Ajedan od osnovnih ciljeva knjige, po njegovurnisljenju, jest "da pokaze da je analiza jezickestrukture proizvoda folklorne simbolickekomunikacije relevantna i za etnologiju".

Knjiga se, dakIe, zasniva na iscrpnoj·analizi nekonvencionalne, netradicionalneetnoloske grade. Bavi se novim epitafima(nadgrobnim natpisima), novinskimtuzbalicama (osmrtnicama), novim narodnimpjesmama i "fudbalskom pricom", tj. stilom isadrzajem novinskog izvjestavanja 0 nogom-etu.

Veei dio rasprave 0 novirn epitafima veeje prije objavljen u knjizi istog autoraKlljizevllost lIa grab/ju, koja je prikazana uovom godiSnjaku (knj. 21,1984,101-104).Novinske osmrtnice vee desetak godinaizazivlju paznju etnologa, jos od vrernena kadje trebalo dokazivati etnolosku relevantnostsuvremenih, banalnih pojava. Za COloviea sunovinske osrnrtnice "suvrcmeni vid tradicijskefolklorne posmrtne i komemorativne komu-nikacije" (stI. 111). Mastovitom tekstoloskomanalizom autor utvrduje formll proznc epistolei ovako je komentira: "( ...) prepisku poznaju i

upraznpvaju najsiri slojevi stanovnistva, aforma pisma omogueava da se u tekstu sacuvasmer tuzbalicke komunikacije - od ozaloseenihprema pokojniku; pismo, takode, dozvoljavanaraciju i prisan razgovomi ton" (str. 112).Jedna od najvaznij ih poruka tih tekstova jest darnrtvi nisu zaboravljeni ( str. 114).

Ali, kao i u svakom knjizevnom zanru, iovdje se javljaju mjesoviti fenomeni. Colovieih kIasificira kao narativno-epistoiarne (str.117) tekstove koji u jednoj sekvenci pricaju 0

smrti a u dru.zbj se obraeaju pokojniku. Utekstoloskoj analizi, naravno, ne gubi iz vidaone sto je zbog uredivacke politike, koja josuvijek osmrtnice i neke formulacije u njirnasmatraprimitivizmomredakcijskimzahvatimapretvoreno u konvenciju.

Razmatrajuei stoga improvizaciju i konevenciju u tekstovima novinskih osmrtnica,Colo vic iz tekstoloske analize prelazi uetnolosku. Bavi se funkcijom osmrtnica koje"ne sluze izrazavanju licnih oseeaja i stavova,nego, naprotiv, njihovom saobrazavanjudrustveno sankcionisanoj konvenciji" (str.123). SlijedeCi Meletinskoga "socijalnoobuzdavanje i regulisanje licnih emocija zbi-vaju se tokom celog covekovog Zivota, presvega pornoeu obreda" (str. 126). .

Ipak, mogJi bismo dodati i ovo: sivinovinski papir viSe iii manje sabloniziranihosmrtnica omogueuje ocitavanje gotovocjelokupne drustvene strukture zivih, nasih'regionalnih, socijalnih i konfesionalnihslicnosti i razlika. Kao etnolozi sve v·iSeuvidamo da je rije~ 0 obredu prijelaza kojiBastavlja funkcionirati u nasim osobnim zivo-tima. A uz ocitu tendenciju "obuzdavanja"~mocjja u osmrtnicama naziremo otpor kon-venciji koji se iskazuje kao biografska indi-viduaJizacija pokojnika. Osmrlnica je u bililIuk/cus biografije, katkad jcdini, makarposmrtni dokaz posLojanja pojcdinca koji sc bioizgubio u suvremenoj gomili. Tako bi etnolo~kaanaliza zapravo mogla dopuniti tekstolosku.Uostalom, cini se da kako god tekao procesujednacavanja, osmrtnice;· joil neko vrijemenecc prestati privlaciti paznju elnologa, ~emu,medu ostalim, pridonosi bas Colovicev rad.

Daljnja su Colovieeva preokupacijanove narodnc pjesme. Promatra ih kao folk1ori-zovani folk1or i zapravo uspjesno pokazuje