ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

Унадаг дóãóéн зам барих

Òåхниêиéн åрөнхиé øаардëага

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

Çàìûí áàéãóóëàìæ

Унадаг дóãóéн зам барих. Òåхниêиéн åрөнхиé

øààðäëàãà

БҮЛЭГ 1: ӨМНӨТГӨЛ

1.1.ОРШИЛ

Унадаг дугуй нь тээврийн хэрэгсэлд түүхэн үүрэг гүйцэтгэдэг. Дугуйн хөсөгт тавигдаж

буй тодотгол нь дугуйны техник тоноглол, дугуйчин болон дугуйн талаарх ойлголтыг

шаарддаг. Энэ гарын авлага нь тээврийн хүртээмжтэй хэрэгсэл болох дугуйг бүтээхэд

шаардлагатай эд ангиуд болон эдгээр асуудлыг ойлгомжтой болгоход чиглэгдсэн.

Бүх зам, гудамж, авто зам үүнээс бусад газарт дугуйтай хүнийг хуулиараа хориглосон

байдаг бөгөөд, дугуйн замыг хэрэглэгдэх нөхцөлийн дагуу төсөллөж, барих ёстой.

Үүнчлэн, дугуйг шинэ замын төсөллөлт, замын сэргээн засварлалт, ашиглалт болон

засварын үйл явц, хүчин чадлын нэмэгдэлт, гүүр болон шилжилтийн замын төсөл мөн

тээврийн хэрэгсэл төлөвлөлтийн бүх үе шатанд анхаарч үзэх ёстой.

1.2. ЗОРИЛГО

Дугуйчид ерөнхийдөө бүх зам дээр ба түүнчлэн зөвшөөрөгдсөн хосолмол хэрэглээний зам

дээр дугуй унаж болно. Аюулгүй байдал, тав тух, сайтар төлөвлөж тоноглосон эд ангиуд

нь дугуй унахыг дэмжих, тохируулах нэн чухал зүйлс юм.

Энэхүү стандарт нь унаж буй орчиндоо дугуй унах хөдөлгөөн болон үйлдэлийг хэрхэн

тохируулах талаар мэдээллээр хангадаг. Бусад зам хэрэглэгч болон дугуйчдын хэрэгцээ

шаардлагатай тохирсон хэрэгслүүдийн нарийвчилсан удирдамжийг гаргахад энэ нь

зориулагдсан юм. Хэдийгээр хангалттай уян хатан байдлаар явган зорчигч, машинтай

хүн болон дугуйчдын хэрэгцээ шаардлагатай нийцсэн орон нутгийн нөхцөлд уян хатан

төсөллөлтийг дэмжих бололцоо олгож байгаа ч зарим хэсэгт хамгийн бага хэмжээсийг

оруулсан байгаа. Эдгээр нь ердөө аюулгүй байдлыг хангахуйц хэмжээсүүдээс нэмэлт

хэлбэлзэлийг зөвлөсөн байгаа.

1.2.ЦАР ХҮРЭЭ

1.3.

Энэхүү стандарт нь нь унадаг дугуй унах нь эрүүл мэндэд хэрэгтэй байдаг талаарх

мэдээллийг агуулав. Байгууламжууд нь унадаг дугуйн хөтөлбөрийн хэд хэдэн

элементүүдийн зөвхөн нэг хэсэг нь юм. Унадаг дугуйн аюулгүй байдлын, унадаг дугуйг

ашиглахыг дэмжсэн, замын тээврийн дүрэм журмыг мөрдөхийг дэмжих сургалт,

семинаруудад унадаг дугуйчид болон жолооч нарыг хамруулах хэрэгтэй. Унадаг дугуйн

хөтөлбөрийн бусад зүйлсийн талаарх мэдээллийг орон нутгийн унадаг дугуйн

зохицуулагчид болон бусад хэвлэл нийтлэлүүдээс олж авч болно.

Унадаг дугуйн хөдөлгөөний зүйл заалтууд нь хувирч өөрчлөгддөггүй ба төв замын

инженерийн шийдэлтэй адилхан байдаг. Унадаг дугуйн байгууламжуудын бүтээн

байгуулалтын үед улсын болон орон нутгийн тодорхой дүрэм журмуудыг дагаж мөрдөх

хэрэгтэй.

1.4. ТОДОРХОЙЛОЛТУУД

УНАДАГ ДУГУЙ: Хөл дөрөөн хөдөлгүүр бүхий хүн тээвэрлэх суудалтай тээврийн

хэрэгсэл юм. Унадаг дугуй гэсэн нэршлийн дор энэхүү хэвлэлд гурав болон дөрвөн дугуйт

хүн хөдөлгүүрт унадаг дугуйнууд хамаарах ба үүнд хүүхдийн унадаг дугуй хамаарахгүй.

УНАДАГ ДУГУЙ ЗОРЧИХ ТАЛБАЙ: Унадаг дугуй явахад зориулан зассан гудамжны

хэсэг буюу зэргэлдээ гудамжны хэсгүүдийг хэлдэг ба моторт дугуй явахад зориулагдаагүй

болно.

УНАДАГ ДУГУЙН БАЙГУУЛАМЖУУД: Унадаг дугуйгаар зорчих явдалыг дэмждэг

болон тусгайлсан зориулалт бүхий зогсоолын талбай, агуулах байгууламжууд болон

зөвхөн унадаг дугуй зорчиход зориулагдсан хамтын хэрэглэний замуудыг хэлнэ.

УНАДАГ ДУГУЙ БУЮУ МОТОРТ ДУГУЙ ЗОРЧИХ ЭГНЭЭ: Тэмдэглэгээ болон хучилт

бүхий замын нэг хэсгийг хэлэх ба хэрэв ашиглагдсан бол унадаг дугуй зорчих

зориулалтын тэмдэглэгээтэй байна.

УНАДАГ ДУГУЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХҮРЭЭ (BLOS): Энэхүү тодорхойлолт нь замын

хоёр огтлолцлын хоорондох замын хэсэг дахь унадаг дугуйн үйлчилгээний чанарыг

тодорхойлоход хэрэглэгддэг тооцоолуур юм.

УНАДАГ ДУГУЙ ХАДГАЛАГЧ ХАЙРЦАГ: Удаан хугацаагаар унадаг дугуйгаа аюулгүй

байдалд хадгалж болох түгжээтэй агуулах хайрцаг.

УНАДАГ ДУГУЙН БУЮУ МОТОРТ ДУГУЙ ЗОРЧИХ ЗАМ /ЖИМ/: Зөвхөн унадаг

дугуй зорчиход тусгайлан зориулагдсан зам ба бусад явган зорчигч болон бусад дугуйт

зорчигчдоос тусгаарлагдсан зэргэлдээ зам байна. Ихэнхи замууд нь унадаг дугуй болон

бусад зорчигчид хамтран ашигладаг зориулалтын байдаг.

УНАДАГ ДУГУЙН БУЮУ МОТОРТ ДУГУЙН ТАВИУР: Хөдөлгөөнгүй бэхлэсэн унадаг

дугуйг тогтоох зориулалт бүхий тавиурыг хэлнэ.

УНАДАГ ДУГУЙН ЗОРЧИХ ЧИГЛЭЛ: Хэрэв замын хөдөлгөөний дүрмэнд зааснаар

унадаг дугуй болон моторт дугуйд зориулсан чиглэлийн тусгай тэмдэглэгээ байх ёстой

гэж заасан бол чиглэл болон зайн мэдээлэл өгөгдсөн байж болно. Унадаг дугуйнд чиглэл,

зай, хүрэх газрын тэмдэглэгээ төдийлөн байх шаардлага байхгүй.

УНАДАГ ДУГУЙН СҮЛЖЭЭ: Эрх бүхий хуулийн этгээдийн тодорхойлсон унадаг

дугуйн замын систем юм. Үүнд унадаг дугуйн эгнээ, чиглэл, хамтран ашиглах замууд

болон тэмдэглэгээ бүхий унадаг дугуйн байгууламжийг багтааж болно.

УНАДАГ ДУГУЙН ЗАМ: Замын хөдөлгөөн гудамж замын ерөнхий тэмдэглэгээ ба үүгээр

унадаг дугуй болон бусад тээврийн хэрэгсэлтэй хамтарч хэрэглэж болох замыг хэлнэ.

ТӨВ ЗАМ: Олон нийтийн тээврийн хэрэгсэл зорчиход зориулагдсан ерөнхий

тодорхойлолт ба үүнд зам тэр чигээрээ багтах ба зорчихыг зөвшөөрөгдөх хэсгүүд бүгд

багтана.

ТӨМӨР-ЗАМ ХАРГУЙ: Зөвшөөрөгдсөн замын хэсэг болох хуучин төмөр замын хэсэгт

баригдсан хамтран ашигладаг, хучмал буюу хучмал бус зам.

ТӨМӨР ЗАМЫН ЗӨРЛӨГ: Зөвшөөрөгдсөн замын хэсэг болох ажиллагаатай төмөр замын

хэсэгт багтсан хамтран ашигладаг, хучмал буюу хучмал бус зам.

ЗӨВШӨӨРӨГДСӨН ЗАМЫН ХЭСЭГ: Эзэмшил газар, эзэмшил хэсэгт зорчиж болох

замын хэсэг.

ЗӨВШӨӨРӨГДСӨН ЗАМЫН ХЭСЭГ (Хувийн өмч): Зөвхөн эрх бүхий нэг тээврийн

хэрэгсэл буюу явган зорчигч зорчиж болох бусад зорчигчид зочихыг хориглосон замын

хэсэг юм.

ЗОРЧИХ ЗАМ: Төв зам болон аюулгүйн бүсийг багтаасан тээврийн хэрэгсэл зорчих

замын хэсгийг хэлнэ.

ХЭВТЭЭ УНАДАГ ДУГУЙ: Дугуйны дөрөөний байрлал суудлын түвшинтэй ижил

түвшинд байх ба жолоодогч нь араас түшлэгтэй суудал дээр сууж явна.

АНХААРУУЛГА ИРЖГЭР ЗУРВАС: Хээтэй овойсон материал бүхий зурвасыг

хөдөлгүүр бүхий унаагаар зорчигчдод аюул ирж байгааг анхааруулах зорилгоор хийдэг.

Шулуун анхааруулга иржгэр зураасыг замын тусгаарлах зурааст болон төв замын дундуур

байрлуулах тохиодол байдаг. Хөндлөн зурвасыг зам хөндлөн перпендикулар байдлаар

байрлуулдаг.

НЭЭЛТТЭЙ ЭГНЭЭ: Унадаг дугуй болон тээврийн хэрэгсэлүүд харилцан ашиглах

боломжтой нээлттэй эгнээний шугам юм.

НЭЭЛТТЭЙ ЭГНЭЭНИЙ ТЭМДЭГЛЭГЭЭ: Нээлттэй эгнээний хучилтан дээрх унадаг

дугуй зорчиход тохиромжтой байрлалын тэмдэглэгээ.

НЭЭЛТТЭЙ ЗАМ: Унадаг дугуй болон моторт тээврийн хэрэгсэл хоёул зорчих

боломжтой зам. Энэ зам нь хашлага бүхий өргөн замын шугамтай замууд, мөн хаалт

бүхий замууд дээр байхгүй байна.

НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ДУГУЙН ЗАМ /ЖИМ/: Энэхүү дугуйн зам нь моторт

тээврийн хэрэгслээс задгай талбай, хаалт, төв замын эзэмшил газрын хэсгүүд, болон

эзэмшил газруудаас тусгаарлагдсан зам юм. Нийтийн хэрэглээний дугуйн замыг явган

зорчигчид, скэйтээр гулгагчид, түрдэг тэрэг ашиглагчид, гүйгчид болон бусад моторт

зорчигчид зорчих боломжтой.

ХААЛТТАЙ ХЭСГҮҮД: Замын хөдөлгөөнөөс байшин, зогссон тээврийн хэрэгсэл болон

онцгой байдлын үед ашигладаг байгууламжийн доод хэсэг, зоорь, ил хэсгүүдээр

тусгаарлагдсан ихэнхдээ дугуйтай хэрэглэгчид ашигладаг хэсэг юм.

ЯВГАН ХҮНИЙ ЗАМ: Гудамж талбай төв зам болон эзэмшил газруудаас дээгүүр

байрлалд бордюр хашлагаар тусгаарлагдсан явган хүн зорчих замын хэсгийг хэлнэ.

ТУСЛАХ ЗАМ: Замтай зэрэгцээ байрлалтай буюу замтай шууд залгаа хамтран ашиглах

замын хэсэг.

ХӨДӨЛГӨӨНТ ЗАМ: Хаалтгүй тээврийн хэрэгслүүд байнгын хөдөлгөөнд байх замын

хэсэг.

ШОРООН ЗАМ: Хатуу жигд гадаргуугаар хучаагүй буюу асфальт эсвэл портланд цемент

бетоноор хучаагүй замыг хэлнэ.

БҮЛЭГ 2: УНАДАГ ДУГУЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ

БҮЛЭГ 2: ДУГУЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ

2.1. ҮНДЭСЛЭЛ

Дугуй унах нь эрүүл мэндэд тустай, өртөг багатай бөгөөд хүн болгон хэрэглэж болохуйц

унаа юм. Мөн дугуй нь бүх тээврийн хэрэгслийн төрлөөс хамгийн их эрчим хүчний

хэмнэлттэй хэрэгсэл юм. Дугуй унах нь агаарыг бохирдуулж, эрчим хүчний үүсвэр

шаардаад байдаггүй, орон зайны хэмнэлттэй ба нэг газраас нөгөө газарлуу хүрэхэд орчин

тойронд ямарваа нэгэн муу нөлөө үзүүлдэггүйгээрээ үр ашигтай юм. Нийгэмд замын

бөглөрөлөөс эхлээд цаг уурын өөрчлөлт хүртэл өргөн цар хүрээтэй асуудлууд тулгарч

байгаа энэ үед, дугуй унах нь орон нутгийн болон дэлхий нийтийн түвшинд хэрэгжүүлж

болохуйц тээврийн хэрэгслийн шийдэл юм.

Судалгаанаас харахад хүмүүс дугуй унахыг ихэд дэмждэг нь харагдсан учир нь дугуй унах

нь дуу чимээ, хийн хаягдал, тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой орчны нөлөөг бууруулдаг

төдийгүй хөдөлгөөний идэвхитэй байдлыг хангаадаг бөгөөд хүрээлэн буй орчинд

аюулгүй, ээлтэй байдаг. Дугуй унах нь машинаар явахад хэтэрхий ойрхон ба алхахад

хэтэрхий хол тийм зайд явахаар зориулагдсан тээврийн хэрэгсэл ба уян хатан байдлыг

нэмэгдүүлдэг. Дугуйн тээвэрлэлт нь ялангуяа транзит системтэй хослосноор илүү үр

дүнтэй мөн хөдөлгөөний төрөл зүйлийг ихэсгэнэ.

2.2. ДУГУЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ ?

Нийтийн бусад тээврийн хэрэглэгчид шиг дугуйчид нь нөхцөл байдал мөн

үйлчилгээнүүдийг эдлэх боломжийг олгох хэрэгтэй. Мөн одоогийн дугуйчдын

хэрэглээний төлөвлөлт нь нийтийн тээврийн төлөвлөлтийн үйл явцтай уялдуулан

нэгтгэгдэх хэрэгтэй. Нийтийн тээврийн сайжруулалтууд нь дугуйн тээвэрлэлтийн илүү

тухтай болон аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх боломж юм.

Дугуйчдад зориулан сайжруулалтуудын үр дүн нь бусад тээврийн хэрэгслийн

хэрэглэгчдийн нөхцөл байдлыг илүү үр дүнтэй болгодог. Дугуйчдад зориулсан тусгайлан

татсан цагаан зурвас нь зөвхөн дугуйчдын нөхцлийг сайжруулах биш харин бусад

механикжсан тээврийн хэрэсэлд ч гэсэн зөрж өнгөрөх замыг тусгаарлаж өгснөөр илүү тав

тухай орчныг бүрдүүлж чаддаг. Энэхүү тэмдэглэл нь бүх талдаа эерэг байдлыг авчирдаг

бүх хэрэглэгчидийг илүү тухтай нөхцөлөөр хангаж чаддаг.

Дугуйн төслийг сайжруулах төсөл төлөвлөгөөнд нийгмийн төлөвлөлт, нийтийн тээврийн

бодлого, бүсчлэлийн хууль, салбарын журам, захиргааны дэмжлэг нь ихэнхдээ

шаардагддаг. Гэр болон ажилруугаа хүрэхэд ойрхон байдлыг хангах газар эзэмших

бодлогыг бий болгох мөн дугуйн байгууламжийн шаардлагыг хангах хамтын хэрэглээний

зам болон дугуйн тааламжит замын шийдлийг дэмжихэд эдгээрийг сайжруулах нь зүйтэй.

Унадаг дугуйгаар хангахад өөр өөр төлөвлөлтийн бодлогуудтай уялдуулан энэ хөгжил

хөдөлгөөнд унадаг дугуйны сайн төлөвлөгөөг тусгах нь зүйтэй. Нийгмээсээ шалтгаалж

унадаг дугуйны төлөвлөгөө нь тээврийн хэрэгслийн өсөлт, замын засвар, тээврийн

хэрэгсэлийн сонгон хэрэглэх боломжыг дээшлүүлэх нийгмийн зах зээл судлал,

сургуулийн хүүхдийг автобусаар зөөх журам, газар ашиглалтын журам, машины

зогсоолын шийдэл, аюлгүй ажиллагааны сургалт зэрэг олон янзын төлөв байдлуудыг

хамруулдаг.

2.3. ДУГУЙ УНАХ ТӨРЛҮҮД

Дугуйчдыг ангилах олон төрлийн онцлог шинжүүд ашиглагдсаар ирсэн. Хамгийн нийтлэг

зүйлүүдэд тав тухтай байдлын түвшин, бие махбодийн чадвар, ба аялалын зорилго зэрэг

орно. Эдгээр онцлог шинжүүд нь янз бүрийн хэв маягийн дугуйчдын ерөнхий байдлыг

хөгжүүлэхэд туслахын тулд ашиглах боломжтой. Хүмүүс дан ганц ангилалд тохирдоггүй

ба дугуйчны байдал нэг өдрийн дотор ч өөрчлөгдөх боломжтой, жишээ нь эцэг эхчүүдийн

хувьд хүүхдээ тосож авахдаа амралтын зорилгоор дугуй ашиглан тосож авдаг. Одоог

хүртэл, тухайн байдлууд нь тав тухтай байдлын хэмжилтийн түвшингийн арга замыг бий

болгож өгдөг ба таатай нөхцөл байдлуудын өвөрмөц давуу талыг бий болгодог.

2.3.1. АЯЛАЛЫН ЗОРИЛГО

ЕРДИЙН / ХӨТӨЛБӨРТ ДАГУУ АЯЛАЛ /

Ердийн / Хөтөлбөрийн дагуу явагддаг аялалууд нь хүний өдөр тутмын амьдралын чухал

шаардлагатай хэсэг юм. Эдгээр нь голдуу гэрээс ажил эсвэл сургууль, ажлын шаардлагаар

гэр рүүгээ буцаж явахгүй аялалууд, дэлгүүр хэсэх ба тодорхой үүрэг даалгавраар явах,

хүүхдээ сургуульд хүргэж өгөх зэрэг аялалуудыг хамруулдаг.

Аялах хугацааны урт богино ба дугуйны тоног хэрэгслийн чанар, бусад хүчин зүйлээс

хамааран дугуйн аялалыг солих эсвэл бусад тээврийн хэрэгслүүд болох транзит, моторт

тээврийн хэрэгслүүд ашиглаж болдог. Дээр нь нэмж дурьдахад тээврийн хэрэгсэлдээ

дугуйг ашиглахаар сонгосон бол дугуйчинд автомашины ашиглах шаардлагагүй болох ба

автомашины үнэмлэх өмчлөх шаардлагагүй ба түүнчлэн тээврийн хэрэгсэл ашиглах

хэрэггүй өөрөөр хэлбэл зөвхөн дугуйнаас хамааралтай болдог.

Сургуулийн аялал нь онцгой төрлийн аялал учраас нэг дугуйчин нь шаардлагатай

анхаарал халамжийг хүүхдүүдийн зан байдлаас нь шалтгаалан тавина. Хүүхдүүдэд дугуй

унах талаар үндсэн чадваруудыг заах бол хурдны бага хязгаарлалттай гудамжинд, бага

хурдтайгаар автомашины замыг хувааж ашиглах боломжтой. Өндөр хурдны зам, дугуйн

эгнээ эсвэл салангид зам ба зөрлөгийн аюулгүй ажиллагааны сайжруулалтуудыг замын

хөдөлгөөнд оролцох зохих чадвартай хүүхдүүдэд хангаж өгөх боломжтой.

ЧИЙРЭГЖҮҮЛЭЛТИЙН / ӨӨРИЙН ХҮССЭНЭЭР АЯЛАХ /

Чийрэгжүүлэлтийн болон өөрийн хүслээр аялах нь дасгал хөдөлгөөн ба чөлөөт цагийг зөв

боловсон ашиглан аялахыг ойлгоно. Чийрэгжүүлэлтийн аялагч нар нь хүүхдээс насанд

хүрэгчид, ахмад настай хүмүүс зэрэг бүх насны хүмүүсийг хамрах бөгөөд замын

хөдөлгөөнд дугуйгаар оролцохдоо өөр өөр төрлийн тав тухыг шаардана.

Чийрэгжүүлэлтийн аялал нь богино зайны аялалаас үргэлжилсэн хэд хэдэн цаг

үргэлжилсэн ба маш олон километр газар аялах боломжтой байдаг. Хүүхдүүд ерөнхийдөө

дугуйгаар аялахдаа тэдний хөршүүд, найз нөхөд ба эцэг эхчүүд, гудамж, явган хүний зам,

эсвэл хамтран ашигладаг дугуйн зам дээгүүр явна. Насанд хүрэгчдийн Чийрэгжүүлэлтийн

аялал тэдний тав тух болон эрүүл мэндийн байдал, дундаж насны хүмүүсийн хувьд дунд

зэргийн хурднаас бага хурдтай газар аялаж болох гудамж эсвэл хамтарч ашиглах дугуйн

зам зэргээс хамааран өргөн цар хүрээтэй байна. Насанд хүрэгчдийн маш цөөхөн хувь нь

холын зайны аялалд явдаг бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газар ба заримдаа спорт болон бие

бялдрын чийрэгжүүлэлтийн чадлаа сорьдог.

Уулын дугуйн аялагчдын чийрэгжүүлэлтийн аялалын төрөлд нь дур сонирхол бүхий

тусгаар бүлэг хамт олон өөрсдийн тогтмол хэрэглэдэг байгалийн гадаргуу, мөн засмал

гадаргууд аялах дуртай. Уулын дугуйнууд нь ерөнхийдөө ууланд болон тэгш гадаргуу

дээр ашиглахад алинд нь ч тохиромжтойгоор бүтээгдсэн. Чийрэгжүүлэлтийн аялал эсвэл

Ердийн аялалаар засмал зам дээр явахад уулын дугуйгаа зам заан чиглүүлэх боломжтой

боловч уулын дугуйгаар нарийн эсвэл дан ганц жимээр явахад замаа сонгох боломжгүй

байдаг.

ЕРДИЙН БА ЧИЙРЭГЖҮҮЛЭЛТ

Дугуйн ердийн ба чийрэгжүүлэлтийн аялалд зорчих хөдөлгөөний эгнээ нь хоорондоо маш

тохиромжтой учир нь тээврийн хэрэгслийн тогтолцооны зорилго нь ижил байдаг. Зам нь

төрөл бүрийн тээврийн хэрэгслийг зорчиход зориулагдсан байдаг боловч унадаг дугуйн

зам болон замын сүлжээ нь маш бага ялгаатай ба унадаг дугуйн замын сүлжээ нь тээврийн

хэрэгсэл зорчиход зориулагдсан бол унадаг дугуйн зам нь ердийн зам ба явган хүний зам

дээр зорчиход ашиглагдана. Тээврийн хэргсэлдээ дугуй ашиглан дасгал сургуулилт хийж

буй хүмүүс магадгүй цаг хугацаа байхгүй эсвэл чийрэгжүүлэлтийн төв явах нэмэлт цаг

хугацаагүй мөн зарлагадах мөнгө байхгүй байж болно. Нэгээс олон хэд хэдэн үр дүнд

зэрэг хүрч чаддаг учраас маш олон хүмүүс дугуй унахыг сонгодог. Жишээ нь : хүрэх

газраа очих замдаа дасгал хийх. Дугуй унах нь улс орон даяар сая сая залуу ба хөгшин,

эдийн засгийн болон хүн ам зүйн маш олон төрлийн түвшинд олон талын

чийрэгжүүлэлтийн үйл ажиллагаа болж өгнө. Зарим дугуй унагч хүмүүс магадгүй хэзээ ч

хамтын хэрэглээний дугуйн зам эсвэл бага хурдны зам дээр унахаас хэтрээгүй байдаг

боловч зарим бусад хүмүүс өөрсдийнхөө чадварыг сайжруулж байдаг. Ийм учраас яагаад

дугуйн сүлжээ замуудыг ойлгох ба төлөвлөх шаардлага мөн бүх дугуйчид чадвартай

болох шаардлагатай болохыг авч хэлэлцэе.

Дүрс зургийн 2.1 д чийрэгжүүлэлтийн ба ердийн аялалын онцлог шинжүүдийг

тодорхойлсон байна. Доор тодорхойлсоноор аялалын төрлүүдийн өөр өөр онцлог

байдлуудын ерөнхий санааг оруулсан байгаа хэдий ч зарим аялалуудын зорилгууд хослож

байгаа бөгөөд эдгээр ялгаатай категоруудыг анхаарч үзэх шаардлагагүй юм:

Чийрэгжүүлэлтийн аялал Ердийн аялал

Замын чиглүүлэгчийг харахад сонирхол

татахгүй, хаалт, салхины хаалт зэрэг нь

чухал бус байдаг.

Замын чиглүүлэгч ба тухайн холбогдох тоног

хэрэгслүүд сонирхол татаж буй зүүлүүдээс

илүү чухал гэх мэт.

Тойрох аялалыг магадгүй буцахдаа илүүд

үзэх, эхлэлийн ба сүүлчийн цэг голдуу ижил

цэгт байрладаг.

Аялал нь ерөнхийдөө оршин суугаа газраас

сургууль , дэлгүүр, эсвэл ажлын газар ба буцах

байдалтай

Аялалын далайц цар хүрээ нэг милээс 50

түүнээс дээш болох боломжтой.

Аялал ерөнхийдөө 1-5 милийн урттай

Дугуйн богино хугацааны зогсоол нь

чийрэгжүүлэлтийн газрууд, паркууд, галт

тэрэгний зогсоолууд, ба бусад

чийрэгжүүлэлтийн үйл ажиллагаа явагддаг

газрууд

Дугуйн богино болон урт хугацааны зогсоол нь

дэлгүүр, транзит зогсоолууд, сургууль, ажлын

газрууд зэрэг орно

Өөр өөр төрлийн байр зүйн зураг магадгүй

шаардагдах ба дугуйчны чадварын

түвшингээс хамаарна.

Тэгш гадаргуутай байр зүйн зураг

шаардлагдана.

Баг хамт олноороо явах боломжтой Голдуу ганцаараа явдаг.

Дугуйгаараа аялахдаа анх эхэлсэн газар

луугаа явах боломжтой.

Дугуйг аялалд тээврийн хэрэгсийн хамгийн

эхний төлөв байдлаар ашиглана. Нийтийн

тээврийн хэрэгслээр зөөх боломжтой эсвэл

машинд тээвэрлэж ашиглахгүй

Ерөнхийдөө амралтын өдрүүдээр эсвэл

ажлын өдрүүдэд өглөө болон орой

тохиолддог.

Зарим аялалууд өглөөгүүр болон оройн цагаар

(гэрээсээ сургууль болон ажил руугаа), боловч

дугуйн ерөнхий аялал өдрийн ямар ч үед болох

боломжтой

Үзүүлэн 2.1. Чийрэгжүүлэлтийн аялал болон Ердийн аялал

ДУГУЙЧДЫН НАС

Насанд хүрэгчдэд нэгэн хэвийн танин мэдэхүйн ойлголтын чадвар байдаггүй. Хэдий тийм

боловч хүүхдүүдтэй харьцуулахад, насанд хүрэгчид ерөнхийдөө өөрсдийнхөө дугуйн

хөдлөх болон зогсох хөдөлгөөнийг илүү хурдан гүйцэтгэж, авто машинд илүү гярхай,

автомашины дууг илүү нарийвчлалтайгаар сонсох ба доголдлыг илүү сайн ойлгох

ухамсартай. Дээр нь нэмж хэлэхэд ихэнх насанд хүрэгчид тээврийн хэрэгслийг ашигладаг

ба “замын хөдөлгөөний дүрмийг” ойлгох давуу талтай. Түүнчлэн тэд бас аль хэдийн

замын хөдөлгөөнд оролцох мэдлэгтэй.Ахмад настнууд нь онцгой төрлийн жолоодогч нар

болохынхоо хувьд гэнэт аюул тохиолдсон үед удаан хурдтайгаар зорчиж, илүү удаан

хариу үйлдэл үзүүлдэг. Хүүхдүүд нь өргөн цар хүрээний чадвартай ба танин мэдэхүйн

авъяас олон чадваруудтай.

Ерөнхийдөө хүүхдүүд маш хурдтай өөрчлөгдөж буй байдлуудыг таних болон хариу

үйлдэл хийхдээ удаан. Энэ нь хүүхдүүд дугуйгаар явж байхдаа, зам хөндлөн гарах үедээ

болзошгүй аюулд өртөх магадлалтай байдаг. Хүүхдүүд нь :

• Харьцангуйгаар хараа зүйн хувьд нарийн талбарыг хардаг.

• Хурдны болон авто машин ойртох зайг нарийн тооцоолоход бэрхшээлтэй.

• Хэрвээ тээврийн хэрэгслийн харж чадсан бол тээврийн хэрэгсэл байгааг

тааварлах.

• Нэг зүйлээс илүү зүйлд анхаарлаа төвлөрүүлэхдээ доголдолтой.

• Аюулыг ойлгохдоо бэрхшээлтэй.

• Сонсох эрхтний зүг чиг барримжаалах байдал бэрхшээлтэй.

• Автомашин жолооддоггүй учраас замын хөдөлгөөний бага хэмжээний

туршлагатай.

2.3.2. ДУГУЙЧНЫ ЧАДВАР БА ТАВ ТУХЫН ТҮВШИН.

Дугуйчныг ажиглах өөр нэгэн зүйл бол тав тух ба чадварын түвшин юм.

ТУРШЛАГАЖСАН БА ИТГЭЛТЭЙ

Энэ бүлгийн дугуйчид нь ихэнх төрлийн дугуйн хэрэгслийг тохирсон байдлаар хэрэглэж

байгаа байдлыг хамруулна. Энэ бүлэг нь янз бүрийн насны ердийн болон

чийрэгжүүлэлтийн дугуйчдын хөдөлгөөн ихтэй замын хөдөлгөөнд оролцохдоо өөртөө

итгэлтэй ба өөрсдийн хүрэх газраа жолоодон залах чадвартай хүмүүсийг хамруулдаг.

Хэдий тийм боловч зарим нь замын хөдөлгөөн багатай гудамж эсвэл хамтын хэрэглээний

дугуйн замыг ашигладаг. Зарим дугуйчид өөрсдийн жолоодох нөхцлөөсөө хамааран

хамгийн түгээмэл шууд замаар явахаас гажих тохиолдол бий. Туршлагажсан дугуйчдад

гэрээс ажил хүрэх маршруттай явдаг дугуйчид, холын зайны дугуйчид, уралдааны

дугуйчин, ба дугуйчдын клубд тогтмол оролцдог хамруулах боломжтой,

ТОХИОЛДЛЫН БА ИТГЭЛГҮЙ ДУГУЙЧИД

Энэ бүлэг нь хүн амын дийлэнх хэсэг, ба өргөн хүрээний хүмүүсийг агуулдаг. Үүнд: хэд

хэдэн зорилгоор дугуйгаа давтан унагчид; хааяа алжаал тайлах зорилгоор унах боловч

зөвхөн зам дээр эсвэл замын хөдөлгөөн багатай гудамжинд тохиромжтой нөхцөл байдал

унагчид; амралт зугаалгын зорилгоор, эргэлзэх зүйлгүй хүүхдүүдтэйгээ, ба дугуйгаар

замын хөдөлгөөнд шаардлагатай тохиолдолд унах эдгээр хүмүүс. Энэ бүлгийн дагуу

дугуйчид дугуйгаа тээврийн хэрэгсэлд тогтмол сонгон хэрэглэхдээ тав тухтай ба сайн

загвар бүхий тоног хэрэгслийг хэрэглэхийг шаардсан байдаг.

Энэ төрлийн хүмүүс нэгээс дээш удаа Туршлагажсан ба Итгэлтэй ангилалд багтах

боломжтой. 2.2 т үзүүлсний дагуу туршлагатай ба тохиолдлоор унадаг дугуйчдын ерөнхий

онцлогийн ялган харуулж байна:

Туршлагажсан/Өөртөө итгэлтэй дугуйчид Тохиолдлын/Өөртөө итгэлгүй дугуйчид

Ихэнх нь гудамжинд автомашинтай

замын хөдөлгөөнд ордог ба моторт

тээврийн хэрэгсэл шиг жолоодох

Хамтын хэрэглээний дугуйн замыг илүүд

үздэг, дугуйн өргөн чөлөө, эсвэл дугуйн тэг

чадвартай, шаардлагатай тохиолдолд

замын нарийн хэсгийг ашиглах

чадвартай ба зүүн гар талын эгнээг

ашиглах чадвартай.

түвшний, бага хурдтай гуадамж ашигладаг.

Ихэнх гудамжинд зорчихдоо тайван

амгалан явдаг, зарим нь гудамжны

дугуйн эгнээг илүүд үздэг, засмал зам

эсвэл хамтын хэрэглээний дугуйн

замыг ашигладаг.

Замын хөдөлгөөнийг тааруухан үнэлэх ба

замын хөдөлгөөний мэдлэг маруухан, уулзвар

гарахдаа дугуйгаа хөтөлж гардаг.

Шууд шулуун замыг илүүд үздэг. Замын хөдөлгөөн ихтэй шууд замыг

сонгохоос зайлсхийдэг.

Замын хажуугаар явахаас зайлсхийдэг.

Гудамжны замын хөдөлгөөний

урсгалтай хамт явдаг.

Хэрвээ замын хөдөлгөөн ихтэй байгаа

тохиолдолд замын хажуугаар жолоодох

магадлалтай.

Тэгш гадаргуу дээр км цагаас дээш

хурдтай, налуу гадаргуу дээр 45 км

цагаас дээш хурдтай хурдалдаг.

8-12 км цагийн хурдтай жолооддог.

Холын зайнд явах чадвартай. Ойрын зайнд явах чадвартай: 2 - 5 милийн

зайтай зам нь ердийн зам болдог.

Үзүүлэн 2.2. Туршлагажсан/Өөртөө итгэлтэй дугуйчид болон тохиолдлын/Өөртөө

итгэлгүй дугуйчид

2.4. ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ПРОЦЕССИЙН ТӨРЛҮҮД

Тээврийн хэрэгслийн төлөвлөгөө нь улс орон даяар сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд

олж авсан мэдлэг ба бүтээл өсөн нэмэгдэж буй туршлага дээр бий болон хөгжсөн юм.

Дугуйн асуудал нь улс орны төлөвлөгөөний ажиллагаанд хот болон хөдөө том жижиг

гэлтгүй газруудад бүгдэд нь холбогдож байна. Энэ хэсгийн удирдамжууд дараах төрлийн

төлөвлөгөөний процессийг хамардаг:

• Тээврийн хэрэгслийн төлөвлөгөөний цогц асуудал

• Дугуйн мастер төлөвлөгөөнүүд

• Тээврийн хэрэгслийн үр нөлөө/ замын хөдөлгөөний судлагдахуун

• Бага хэмжээний нутаг дэвсгэр ба коридорын түвшний төлөвлөгөө

• Төслийн түвшний төлөвлөгөө

2.4.1. ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ЦОГЦ АСУУДЛУУД

Тээврийн хэрэгслийн цогц болон мастер төлөвлөгөөнүүд дугуйн иж бүрдлийг оруулах

хэрэгтэй. Эдгээр асуудлууд нь дотроо урт хугацааны тээврийн төлөвлөгөө, Тээврийн

менежментийн шаардлагын төлөвлөгөөнүүд зэрэг орно. Эдгээр дугуйн бүтэц

бүрэлдэхүүний төлөвлөгөөнүүд мотоциклийн төрлийн тээврийн хэрэгсэлтэй адил

түвшинд байх боломжтой жишээ нь богино болон урт хугацааны сайжруулалтуудын

өвөрмөц онцлогийг таних, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хэлэлцэх асуудлыг

хаягжуулах гэх мэт орно. Эдгээр төлөвлөгөөнүүд дэх олон нийтийн уулзалтууд нь

дугуйчдын хүсэлт шаардлага ба эх үүсвэрийн дагуу бий болсон байх, бусад бүх төлөв

байдлуудын адил байх хэрэгтэй.

Эдгээр төлөвлөгөөнүүд нь дугуй ба транзит тээврийн холбоо хамаарлыг сайжруулахад

зааварчилгаа зөвлөгөөгөөр хангагдсан байх хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд тээврийн

хэрэгслийн мастер төлөвлөгөөн дэх дугуйны элементүүд нь дугуйн мастер

төлөвлөгөөнөөс тусдаа хураангуй хувилбар болж өгдөг ба эсвэл дугуйн мастер төлөвлөгөө

нь тайлбарын дагуу тусдаа нэгдэл болох боломжтой.

2.4.2. ДУГУЙН МАСТЕР ТӨЛӨВЛӨГӨӨНҮҮД

Биеэ даасан дугуйн төлөвлөгөө нь орон нутаг дахь тээврийн хэрэгжих боломж бүхий

төлөвийн төсөл хөтөлбөр бодлогуудыг агуулдаг. Дугуйн төлөвлөгөөнүүд нь гол төлөв

төрийн бодлогын хэлэлцэх асуудлаар бэлтгэгдсэн байх ба орон нутгийн болон тухайн бүс

нутгийн агентлагууд дугуйн сүлжээний төлөвлөгөөн дээр анхаарлаа хандуулж дугуйны

талаар баримтлах бодлогын дэмждэг. Дугуйны талаар баримтлах сайн бодлого нь орон

нутаг бүрийн одоо амьдарч буй насны хүмүүсийг хамруулахаас эхэлдэг бол зарим

нийтлэгүүд илүү дээр түвшнээс эхлэж, магадгүй зарим нь гарааны эхлэлийн цэгээс

эхэлдэг байна.

Дугуйн хөтөлбөрийг анх удаа эхлэж байгаа нийтлэгийн хувьд аюулгүй ажиллагаа эсвэл

төслийн эхний ач холбогдлыг сайжруулахад анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй ба дараагийн

төслүүдийн ажиллагааг бий болгох шаардлагатай. Дугуйн замын хэсэгчилсэн систем аль

хэдийн хэрэгжсэн газар ба идэвхитэй дугуйчдын тоо өсөж байгаа газар илүү хүч чадал

сорьсон төсөл хөтөлбөрүүдэд анхаарлаа хандуулах боломжтой. Илүү дээд түвшний

нийтлэгүүдэд дугуйны маш сайн хөгжсөн дэд бүтэц, сайтар тодорхойлогдсон бодлого,

шинэ хүрэх боломж бүхий боловсрол ба хөтөлбөрүүд хэрэглэх нь зохистой.

Бүх нийтлэгүүд дугуйн аялалуудыг дэмжиж сайшаасан үйл ажиллагааны бодлогуудыг бий

болгох хэрэгтэй. Дугуйны хөтөлбөр нь үйлчилж буй нийтлэгийнхээ нөхцөл байдалдаа

таарах хэрэгтэй. Хотууд, захын хорооллууд, хөдөө газрууд, бүс нутаг, өөр өөр төрлийн ач

холбогдол бүхий газруудын ба өргөн хяналтыг агуулсан олон хүчин зүйлс (замууд,

хяналтад орсон замууд, засгийн газрын эрх бүхий байгууллагаар удирдуулж буй гэх мэт)

төрийн дэмжлэг, санхүүжилт, ба нийтийн ажил хэргийн түвшинд дугуйн хөтөлбөр

хамаатай.

Дугуйн хөтөлбөрүүд янз бүрийн төрлийн нийтлэгүүдэд байдаг: хотын оршин суугч, хотын

захын оршин суугчид, хөдөөний хүмүүс, уулын ба амралтын газрууд зэрэг орно. Хурдан

өсөж томорч буй нийтлэгүүдэд дугуйн хөтөлбөрүүд нь магадгүй бодлогын,

стандартуудын, ирээдүйн хөгжилд хөтлөх кодон хэлэнд гол анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй

боловч дугуйн хөтөлбөрүүд нь хийгдсэн нийтлэгүүдийн хувьд дугуйн оршин байгаа

байрлалуудад боловсронгуй сайжруулалт хийх, төв гудамжнаас зайдуу байгаа газруудад

анализ хийх зэрэгт гол анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй.

ОЛОН НИЙТИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

Хөтөлбөрийг хөгжүүлэхдээ нийгмийн дэмжлэгийг авч тухайн ажиллагаандаа нийт хүмүүс,

хувьцаа эзэмшигчид, ба бусад сонирхол бүхий бүлэгүүдийг оролцуулан сонсгоно. Олон

нийтийн санаа бодолуудад семинарууд, сонсголууд, хэвлэл мэдээллийн санаа бодлууд,

үйл ажиллагаанууд, ба дугуйн зөвлөгөө өгөх хороонууд зэрэг хамаарна. Үр өгөөжтэй

хороонууд нь үзэл бодлын өргөн санаачлагыг хүлээн авдаг. Потенциал хорооны гишүүдэд

эрүүл мэнд ба аюулгүй ажиллагааг дэмжигчид, сурган хүмүүжүүлэгч, бизнес лидерүүд,

хууль хэрэгжүүлэгчид, дугуйн клубын гишүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад

настнууд, эдийн засгийн хувьд чадавхигүй хүмүүсийг хамруулдаг.

Нутгийн албан хаагчид( сонгогдсон ба ажилчид) тухайн явуулж буй ажиллагаанд оролцож

хэрэгжилтэд хариуцлага хүлээнэ. Эдгээр үр нөлөөнүүд вэбсайт, мэйлд суурилсан судалгаа,

сургуулийн зочид, эсвэл дугуйн нийтлэг хяналт тавих зэрэг агуулгыг багтаадаг.

БУСАД БАРИМТ БИЧГҮҮД БА ТӨЛӨВЛӨХ АЖИЛЛАГААНЫ ЗОХИЦУУЛАЛТ

Төлөвлөгөө нь орон нутгийн ба (мужийн ) ба улсын тээврийн төлөвлөгөөгөөр

зохицуулагдсан байдаг(модал төлөвлөгөө, коридор төлөвлөгөө гэх мэт ). Дугуйн тээврийн

хэрэгсэл нь эдгээр төлөвлөгөөнүүдэд байнга эхний анхаарал татсан асуудал болохгүй

байж болно. Жишээ нь дугуйн зөвлөгөөний хэрэгжүүлэлт голдуу газрын хөгжүүлэлтийн

зохицуулалтууд, замын дизайны стандартууд, ба стандартын нарийвчилсан хэв маягуудад

засвар оруулсан байх шаардлагатай болдог. Тэдгээр баримт бичгүүд нь үе үе шинэчлэгдэх

ба тэдгээр шинэчлэлүүд дугуйн нөхцөл байдал хаана шаардлагатай байгаа, ба дугуйны

мастер төлөвлөгөөнд зөвлөгдсөн байгааг заана.

Зохицуулалт нь мөн шаардлагатай санхүүжилтийн хөтөлбөрүүд(жишээ нь жил тутмын

үндсэн хөрөнгийн өсөлт) , ба бусад агентлагуудын төлөвлөгөөний баримтуудыг ойлгоно.(

жишээ нь транзит, зогсоолууд)

ДЭД БҮТЦИЙН ҮНИЙН ӨСӨЛТИЙН ҮЕ ШАТУУД

Шаталсан төлөвлөгөө нь дугуйн хэрэгслүүдийг хэрэгжүүлэх улс төрийн үзэл суртал,

ирээдүйн хөгжил, санхүүжилтын боломж бололцоо, техникийн өөрчлөлт шинэчлэл

зэргийг тусгасан стратегийг илэрхийлдэг. Богино, дунд болон урт хугацаанд хэрэгжүүлэх

төслүүдийг тодорхойлсноор харьяа нутаг дэвсгэрүүд нь бага өртөг зардал болон бага

хэмжээний дэд бүтцийн ажил шаарддаг төслүүд дээр төвлөрнө. Төлөвлөгөө, загвараа

гаргаж санхүүжилт хайж олон урт хугацааны, цогц төслүүдийг дэмжиж ажиллана.

Богино хугацааны төслүүд: Богино хугацааны төслүүд нь хурдан амжилтанд хүрэхэд

тусалдаг ба төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэлтэд ололт амжилт авчирдаг. Эдгээр төслүүд нь

ерөнхийдөө өртөг зардал багатай, хэрэгжүүлэхэд амар хялбар байдаг. Үүнд жишээ нь

хөдөлгөөний дохиоллын цагийн тохиргоо эсвэл дарах товчнууд, байгаа гудамжийг нарийн

гудамж болгох, дугуйны гудамжинд байрлах зогсоолын болон дахин хуваарилалтын зайг

устган хөдөлгөөнт гудамж болгох, замын засварын болон хамтын гудамж хийх гэх мэт

төслүүд ордог. Эдгээр стратегиудыг загвар дизайны бүлэгт илүү нарийвчлан хэлэлцэх

болно.

Дунд хугацааны төслүүд: Дунд хугацааны төслүүд нь гудамжны засвар, замын сэлбэлт

жишээ нь хашлагыг эвдэх мөн бусад капиталын өсөлтийн хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх

гэх мэт ордог. Ерөнхийдөө эдгээр төслүүд дээр нарийвчилсан дэд бүтцийн загвар

судалгааг туршиж үзэх хэрэгтэй, хэрэгжүүлэхэд илүү цогц системтэй байдаг ба

санхүүжилт олоход цаг хугацаа их шаарддаг. Дунд хугацааны төслүүдийг хуучин

салбарыг сэргээн засварлах эсвэл шинэ салбарыг бүтээн бий болгоход ашиглаж болно.

Урт хугацааны төслүүд: Ерөнхийдөө урт хугацааны төслүүд нь томоохон капиталын

санхүүжилтын хөрөнгө оруулалтуудыг илэрхийлдэг. Эдгээр төслүүд нь загвар дизайн

болон улс төрийн байр сууриараа илүү цогц байдаг. Жишээлбэл : дугуйн гүүр, дүүжин

лифт болон газар доогуурх тюнелүүд орж болно.Эдгээр төслүүдийг салбарын шинэ бүтээн

байгуулалт болон нөхөн сэргээлтээр хөгжүүлж болно.

Шаталсан төлөвлөгөөг хөгжүүлэхэд олон тооны асуудлуудыг авч үзэх хэрэгтэй:

• Дугуйт хөдөлгөөний хэрэгцээ шаардлага: Ямар түвшинд дугуйн зам нь ач

холбогдолтой хэрэглээг бий болгох вэ? Хэр олон аялагчдад тухайн төсөл ойр

байдаг вэ, жишээ нь байрны талбай, сургуулиуд, цэцэрлэгүүд, тээвэрлэх

төвүүд, ажилтны болон худалдааны дүүргүүд, сүмүүд гэх мэт. Дугуйт аялалын

хэрэгцээ шаардлагыг урьдчилан тодорхойлох хэд хэдэн аргууд байдаг, Бүлэг

2.6 дээр тодорхойлов.

• Маршрутын холболт болон чиглүүлэгч: Үүнийг дугуйн сүлжээнд алдаатай

зураглалд ямар хэмжээгээр орлуулах вэ эсвэл бусад гол хүрэх цэг хүрэхийн

тулд ямар шийдвэрлэх холболтыг хийх вэ?

• Осол / Зөрчлийн судалгаа / : Төлөвлөсөн сайжруулалт нь аюулгүй байдлын

асуудлыг хөнгөвчлөх боломжтой байна уу, жишээ нь дугуйн осолууд эсвэл

зөрчлийн түүхүүдийн харьцуулалтыг хийх.

• Замын хөндлөвчүүд: Сонголт 1 нь өнөөгийн дугуйн сүлжээн дэх замын

хөндлөвчүүдээс хэр сайн давуу байна вэ? Замын хөндлөвчүүдэд гүүрүүд,

гарцууд, уулзварууд, хэцүү уулзварууд, усан замууд гэх мэт ордог.

• Хэрэгжүүлэлтийг хөнгөвчлөх нь: Энэхүү төслийг хэрэгжүүлэхэд хэр хэцүү

байх вэ? Уг хэмжүүр нь зөвшөөрөгдсөн замын хэсэг, байр зүйн, хүрээлэн буй

орчны, улс төрийн болон эдийн засгийн шаардлагуудаас хамаардаг.

НИЙТЛЭГ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ АГУУЛГА

Сайн хөгжүүлсэн унадаг дугуйн төлөвлөгөө нь бүх нийтийг хамарсан байдаг ба хэрэв уг

жагсаалт дах дараах сэдвүүд бүгд байхгүй бол зарим хэсгийг л хамардаг:

• ТАНИЛЦУУЛГА

Төлөвлөгөөний танилцуулга нь үндэс суурь нь байдал ба төлөвлөгөөний хам

сэдвүүдийг багтаадаг. Танилцуулгад товч түүх, унадаг дугуйн өнөөгийн төлөв

байдлыг оруулах хэрэгтэй, мөн өнөөгийн эсвэл өмнөх унадаг дугуй нийлүүлэх

үр ашигтай төлөвлөлтийг хэлэлцэж, унадаг дугуйн өнөөгийн мэдээллийг

оруулж болно. Өөр ямар нэг бусад мэдээлэл нь төлөвлөгөөний үндэс суурийг

тавихад хэрэг болдог.

• АЛСЫН ХАРАА, ЗОРИЛГО БОЛОН ЗОРИЛТУУД

Энэ бүлэг нь төлөвлөгөөг юунд итгэж гаргадагыг тодорхойлдог. Зорилго болон

зорилтуудыг гүйцэтгэмэгц алсын хараа нь ирээдүйд ямар байхыг дүрсэлсэн

зураг юм. Зорилго нь үндсэн төв салбар жишээ нь эрүүл мэнд, хүрээлэн буй

орчин, хөдөлгөөнт байдал гэх мэтээс хамааран өргөн хүрээний байх хэрэгтэй.

Зорилтууд нь алсын хараа болон зорилгод хүрэх тодорхой стратегиудыг

тодорхойлдог.

• ЖИШИГ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД ЭСВЭЛ ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Жишиг үзүүлэлтүүдийг харьяа нутгууд нь үр дүнг хэмжин тодорхойлох аргаар

тогтоох хэрэгтэй. гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүдийн хувьд жишиг хэмжээг

тогтоохын тулд анхдагч мэдээллүүдийг цуглуулах шаардлагатай болно.

Гүйцэтгэлийн хэмжигдэхүүнүүд нь боломжит хэмжээнд энгийн байх хэрэгтэй,

хэмжихэд хялбар байх хэрэгтэй.Зарим тохиолдолд байгаа мэдээллийн

цуглуулах процессууд нв унадаг дугуйн гүйцэтгэлийн хэмжигдэхүүнтэй

холбоотой мэдээллийг цуглуулахаар зохицуулагдсан байж болно. (Жишээ нь

мөрийн өргөн болон замын хучлага). Жишиг үзүүлэлтүүдийн жишээнд унадаг

дугуйн тавигдсан замын урт, хамтран ашиглах хувь, унадаг дугуй-хөдөлгүүрт

тээврийн хэрэгслийн ослын хэмжээ, унадаг дугуй – хөдөлгүүрт тээврийн

хэрэгслийн нийт ослын хэмжээ, унадаг дугуйн зогсоолын зайн тоо, тодорхой

нэг гудманд ашиглаж буй унадаг дугуйн тоо, сургуульдаа болон бусад зүйлд

дугуйгаар явж буй сурагчдын тоо

Үр дүнд чиглэсэн гүйцэтгэлийн хэмжигдэхүүнүүд нь одоогийн хөтөлбөрийн

үр ашигт байдлыг шалгахад хүссэн үр дүн юм. нөөцөд чиглэсэн гүйцэтгэлийн

хэмжигдэхүүнүүд нь шаардлагатай асуудлуудыг олж илрүүлдэггүй.

• ОДООГИЙН НӨХЦЛҮҮД

Одоогийн нөхцлүүдийн товчхон томьёололд тээврийн дэд бүтцийн нөөцийг

багтаах хэрэгтэй. Өнөөгийн нөхцлүүдийн судалгаанд гудамж, зам, хурдны

замын ерөнхий үнэлэлт, үйл ажиллагаа, төрөл, эзэмшил, хөдөлгөөний

багтаамж, хурд, өргөний хэмжээ, унадаг дугуйн замын нөөцүүд, хамтын

хэрэглээний замууд, гудамжны системүүд гэх мэт ордог. Бусад зүйлүүдэд

унадаг дугуйн зогсоолын байдал, ослын талаарх мэдээлэл, унадаг дугуй унахад

нөлөөлөхүйц дэвшилтэт хөгжлүүд ордог.

• ТӨЛӨВЛӨСӨН УНАДАГ ДУГУЙН БАЙГУУЛАМЖУУД

Энэ бүрэлдэхүүн хэсгийг дараагийн бүлэгт илүү нарийвчлан авч хэлэлцэв.

Төлөвлөгөөнд нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг тусгах хэрэгтэй, жишээлбэл

тодорхой гудамжны зам дээр хэрэгжүүлэх уян хатан төслүүд. Оппортунист чиг

хандлага нь мэргэн байдаг – унадаг дугуйн ихэнх төлөвлөгөөнүүд нь шинэ

байгууламж дээр төвлөрсөн байдаг, бусад замын төслүүд нь илүү хямд

өртөгөөр унадаг дугуйн замуудыг хэрэгжүүлэх боломж бололцоог санал

болгодог. Төслүүдийг хангалттай нарийвчлалаар тодорхойлох хэрэгтэй байдаг,

тэднийг орон нутгийн капитал өсөлтийн төлөвлөгөөтэй холбож болно. Үүнд

хамгийн наад зах нь замын нэр, эхлэл болон төгсгөлийн цэгүүд, унадаг дугуйн

төрөл, ажлын шаардлага, тооцоолсон өртөг зардал зэргийг багтаах хэрэгтэй

байдаг. Унадаг дугуйн зогсоолын хэрэгцээ шаардлагыг мөн тодорхойлсон байж

болно, түүнчлэн унадаг дугуйн зогсоолын байгууламжийг байгуулах

стандартуудыг багтаана. (Бүлэг 6-аас илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг хар).

• ТӨЛӨВЛӨСӨН БОДЛОГУУД /ЗАГВАР ДИЗАЙНЫ УДИРДАМЖ ЗААВРУУД

Бодлогын өөрчлөлтийн хувьд төлөвлөлтүүд нь ихэнх дугуйн мастер

төлөвлөгөөнүүдийн нэг стандарт бүрэлдэхүүн хэсэг нь байдаг. Үүнд нь унадаг

дугуй унахыг дэмжих бүсчлэлтийн болон газар хөгжүүлэлтийн бодлогууд

багтдаг. (жишээ нь өндөр нягтралтай холимог хэрэглээг хөгжүүлэх, унадаг

дугуйн зогсоолын дүрэм журам гэх мэт). Зарим унадаг дугуйн

төлөвлөгөөнүүдэд загвар дизайны удирдамж, унадаг дугуйн байгууламжийн

дизайнд оруулсан харьяа нутаг дэвсгэрийн таамаглалыг мөн оруулдаг. Хэрэв

өнөөгийн загвар дизайны удирдамж нь унадаг дугуйны байгууламжтай

хамааралгүй байвал энэ нь тодорхой хэмжээгээр туслах болно. Гэсэн хэдий ч

эцсийн зорилго нь унадаг дугуйны загвар дизайны стандартуудыг бусад баримт

бичигт болон хучмал замын загвар дизайнд нэгтгэх хэрэгтэй.

• ТӨЛӨВЛӨСӨН СУРГАЛТ БОЛОН УРАМШУУЛЛЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД

Төлөвлөгөөний энэхүү бүлэг нь маш чухал байдаг, энгийнээр хэлбэл тэнд

унадаг дугуй унагчдын нөхцөл боломжийг сайжруулах олон боломжууд

байдаг. Сургалтын хэсэгт унадаг дугуй унахтай холбоотой мэдээллүүд,

мотоциклчид болон унадаг дугуйчдад зориулсан аюулгүй байдлын мэдээллүүд,

хүүхэд, залуус болон насанд хүрэгчдэд зориулагдсан унадаг дугуйн сургалтын

хөтөлбөрүүдийг оруулах хэрэгтэй. Урамшууллын хэсэгт дэмжих хөтөлбөрүүд,

хөрш болон орон нутгийн бизнес дүүргүүдэд чиглэсэн сурталчлах үйл

ажиллагаа, унадаг дугуй унах, ашиглахыг танилцуулах компанит ажил, унадаг

дугуй унах өргөн тархсан практикуудыг сурталчлах бусад үйл

ажиллагаануудыг оруулж болно.

• ХЭРЭГЖҮҮЛЭЛТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Энэ бүлэгт богино, дунд, урт хугацааны төлөвлөгөөнүүдийг оруулах хэрэгтэй

ба дээр тодорхойлсон шаталсан төлөвлөгөөг багтаах хэрэгтэй. Богино

хугацааны төслүүдэд өртөг зардлыг тооцоолох, төсвийн зорилгыг тодорхойлох

зэрэг төлөвлөлтийн үе шатуудыг оруулах хэрэгтэй. Санхүүжилтын эх

үүсвэрүүдийг тодорхойлсон байх хэрэгтэй, түүнчлэн орон нутгийн эсвэл улсын

тээврийн сайжруулах хөтөлбөрүүд, орон нутгийн капитал өсөлтийн төсөвүүд,

батлан даалтууд гэх мэт. Бүх төрлийн төслүүд – дэд бүтцийн болон дэд

бүтцийн биш (Сургалт, урамшууллын хөтөлбөрүүд) байх ба шаталсан

төлөвлөгөөндөө багтаах хэрэгтэй. Зарим төлөвлөгөөнүүдийн хувьд

хэрэгжүүлэхэд байгууллагын хүсэн хүлээж байсан зүйлүүдэд хүрч чаддаг.

2.4.3. ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН МӨРГӨЛДӨӨН / ЗАМЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ

СУДАЛГАА /

Тээврийн хэрэгслийн мөргөлдөөний талаарх судалгаа нь шинэ хөгжүүлэлтийн ашиг тус,

үр дагаварын талаарх мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй болгохыг зоридог. Өнгөрсөн

үеийн олон судалгаанууд нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн үр дагаварт төвлөрсөн

байдаг боловч өнөөдөр байгууллагууд унадаг дугуйчдад нөлөөлж буй үр дагавруудыг

хэмжин тодорхойлоход ашиглаж болохуйц нөөцүүдтэй байдаг. (Бүлэг 2.6 хар). Үндэсний

хүрээлэн буй орчны бодлогын баримт бичиг (NEPA), холбооны улсын хуулийн засгийн

газрын хүрээлэн буй орчны судалгаа болон олон улсын хүрээлэн буй орчны хуулиуд нь

тээврийн хэрэгслийн үр дагаврыг бүрэн гаргахыг шаарддаг.

Зам тээврийн судалгаа нь бүх горимууд буюу явган зорчигч, унадаг дугуйчид болон

тээвэрчдийн үр дагавруудыг тооцдог мөн байгууламжуудыг дэмжиж ажилладаг.

Унадаг дугуйчдад нөлөөлөх үр дагаварыг авч үзбэл:

• Төсөл нь одоо байгаа унадаг дугуйн байгууламжийг нураадаг

Энэ нь аюулгүй гэдгийг туршсан эсвэл хэрэглэхэд боломжийн талбайд жишээ

сургууль, паркийн талбайд шинэ тээврийн хэрэгслийн эсвэл унадаг дугуйн

хөдөлгөөн нэмж оруулж болно. гудамжны унадаг дугуйн байгууламж дээр

болон замыг өргөжүүлэх эсвэл моторт тээврийн хэрэгсэл явах зориулалтаар

томсгон сунгахад тодорхой хэмжээгээр анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Үүний

тулд мөрүүдийг эсвэл унадаг дугуйн нарийн замыг багасгах эсвэл хасах

хэрэгтэй болно.

• Төсөл нь төлөвлөсөн унадаг дугуйн байгууламжид саад учруулдаг

Энэ нь төлөвлөсөн зөвшөөрөгдсөн унадаг дугуйн зам нээх болон унадаг дугуйн

мастер төлөвлөгөөнд оруулсан гудамжны биш унадаг дугуйн байгууламжид

саад учруулдаг. Өөр нэг жишээ нь төлөвлөсөн замын холболтыг хийх шинэ зам

юм тухайлбал тухайн тусгаарлалтыг хүсэн хүлээж байсан гэхдээ үүнийг

төлөвлөөгүй байсан.

• Төсөл нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн унадаг дугуйн системийн төлөвлөгөө,

удирдамж 1, бодлогууд болон стандартуудтай зөрчилддөг.

Үүнд бодлоготой жишээ нь унадаг дугуйн чиглүүлэгч, холбогч болон унадаг

дугуйн сүлжээний бүрэн бүтэн байдалтай зөрчилддөг дизайн загвартай төсөл

орж болно.

Замын хөдөлгөөний судалгаан дах унадаг дугуйн өөр нэг шийдэл нь унадаг дугуйнуудад

нөлөөлөх хоёрдогч нөлөөллийг тодорхойлж ирээдүйн сайжруулалтын талаар үнэлэлт

дүгнэлт гаргах явдал юм. жишээлбэл, төсөл нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн аюулгүй

байдал болон багтаамжийг ашиглахын тулд шинэ зам дээр хурд нэмэлтийн эсвэл

бууруулалтын шугамуудыг хийж өгч болно. Тээврийн нөлөөллийн судалгаа нь унадаг

дугуй унах хоёрдох нөлөөллийг судалж гаргасан байдаг.

2.4.4. БАГА ТАЛБАЙ БОЛОН ГУДАМНЫ ХЭМЖЭЭН ДЭХ ТӨЛӨВЛӨЛТ

Тээврийн хэрэгслийн төлөвлөгөө нь тодорхой замтай гудамжнууд дээр төвлөрдөг, тухайн

гудамжыг унадаг дугуйчдын хэрэгцээ шаардлага болон бусад бүх хэрэглэгчидтэй холбох

хэрэгтэй. Эдгээр төлөвлөгөөг гаргах таамаглал нь унадаг дугуйчдын хэрэгцээ шаардлага

дээр тулгуурласан, тэдэнд зохицуулаагүй шийдэл нь дүрэм журмаас санал илүү байдаг.

Жижигхэн талбайн хөгжүүлэлтийн төлөвлөгөө болон гудамны төлөвлгөөн дээр зам дагуу

болон хөндлөн унадаг дугуй нэвтрэх эрхийг төлөвлөсөн байх хэрэгтэй. Оппортунист

хандлага нь бусад төлөвлөсөн замын сайжруулалтанд унадаг дугуйчдад зориулсан

аюулгүй байдын сайжруулалтыг багтаах хэрэгтэй гэж үздэг. (Бүлэг 2.5.2 хар). Зарим

тохиолдолд замтай гудамын эсвэл гүүрийн сэргээ байгуулалтын төлөвлөгөө дугуйн шинэ

байгууламжийг бий болгох боломж бололцоог бий болгоно, гудамжны төгсгөлтэй унадаг

дугуйн замуудыг холбох шаардлагагүй ч байж болно. Гэсэн хэдий ч унадаг дугуйн

байруудыг эцсийн зогсоолтой нь холбож өгөх хэрэгтэй, учир нь бүх унадаг дугуйн

сүлжээнүүд нь холбогдсон сүлжээн дэх сайжруулалт болон үр дүнгээ харуулах хэрэгтэй.

2.4.5. ТӨСЛИЙН ҮЕ ШАТ ТӨЛӨВЛӨЛТ – ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ

Тодорхой нэг төслийг тодорхойлоход гол гол шийдлүүд нь бүтээн байгуулах төслийг

шилжшшлэх хэрэгцээ шаардлаг эсвэл хүсэл сонирхол дээр тулгуурладаг ба хэлэлцүүлгийн

нэг төрөл болдог. Хэлэлцүүлгүүд нь төрийн байгууллагууд, хувьцаа эзэмшигчид болон

олон нийтэд нөлөөлөхүйц байх хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд төслүүд нь үндэсний

хэмжээнд Үндэсний Хүрээнлэн Буй орчны бодлого хүрээнд хэлэлцэх шаардлагатай

байдаг. (NEPA). NEPA-ийн хэлэлцүүлэгт орох хэд хэдэн хүчин зүйлүүд байдаг, хамгийн

түгээмэл нь холбооны улсын санхүүжилтыг хэрэглэж буй эсвэл холбооны улсын нутаг

дэвсгэрт хамааралтай байх. Олон тохиолдолд NEPA –ийн хэлэлцүүлэг хэрэгтэй эсэхийг

улс болон орон нутгийн хүрээлэн буй орчны хэлэлцүүлэг тодорхойлдог. Зарим

тохиолдолд эдгээр хэлэлцүүлгүүд нь тогтмол шинэчлэлийг шаарддаг. Төслийн

хөгжүүлэлтийн болон хэлэлцүүлгийн үед 1-рт өвөрмөц загвар дизайны боловсруулах

хөгжүүлэх хэрэгтэй байдаг. Зарим тохиолдолд NEPA хэлэлцүүлэг нь бүх практик

онцлогуудыг үнэлэлт дүгнэлт шаарддаг ба төслийн хэрэгцээ шаардлагыг зорилготой нь

уялдуулж өгдөг. Судалгааны хэрэгслүүдэд дизайн дах жижигхэн ялгаануудыг харьцуулах

тэднийг үнэлэх, бүтцийг ойлгоход хялбаршуулах гэх мэт орж болно.

2.5. УНАДАГ ДУГУЙН ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН СҮЛЖЭЭНҮҮДИЙН

ТӨЛӨВЛӨЛТ

Унадаг дугуйн төлөвлөгөөний цөм элемент нь унадаг дугуйн тээврийн сүлжээ байх болно,

Унадаг дугуйн тээврийн сүлжээнд унадаг дугуйн замууд, хамтын хэрэглээний замууд,

унадаг дугуйн өргөн чөлөө, хамтын зам, унадаг дугуйн гудамж, хучилттай мөрүүдийн

холболттой систем зэрэг ордог. Энэ бүлэгт унадаг дугуйн сүлжээний төлөвлөгөөг хэрхэн

хөгжүүлэх талаар тодорхойлов.

2.5.1.САЙЖРУУЛАЛТ ШААРДЛАГАТАЙ ЭСЭХИЙГ ШИЙДВЭРЛЭХ НЬ

Нэвтрэх эрх хязгаарлалттай хурдны замууд болон унадаг дугуйгаар зорчих хориотой

замуудаас бусад бүх замууд дээр унадаг дугуй хэрэглэж болохуйц байх хэрэгтэй.

Замуудыг сэргээн засварлах эсвэл барьж байгуулахдаа унадаг дугуйн байгууламжийг

унадаг дугуйчдын хэрэгцээ шаардлагатай нийцүүлэн оруулж өгөх хэрэгтэй. Гэсэн хэдий ч

техникийн , улс төрийн болон санхүүгийн үзэл баримтлал нь бүх замууд нь унадаг

дугуйнд тохирч зохицохуйц загвар дизайнтайгаар хийгдсэн байх албагүй гэж үздэг. Тийм

учраас сонголтуул нь зам бүр ямар түвшинд хүлээн авч байгаа эсэхийг тодруулан гаргаж

ирэх шаардлагатай. Эдгээр сонголтуудыг хийх нь нэг ёсны урлаг ба шинжлэх ухаан юм.

Шинжлэх ухаан нь стандартууд, зааварчилгаа, техник судалгааны баримт тооцооллын

хэрэглээн дээр суурилдаг, харин урлаг нь орон нутгийнхны мэдлэг , инженерчлэлийн

шаардлага болон олон нийтийн бодол дээр суурилдаг. Өөр өөр унадаг дугуйн замын

байгууламжуудын дизайн дээрх техник удирдамжийг уг гарын авлагын Бүлэг 4 болон 5

дээр оруулж өгөв.

Сайжруулалтуудыг хаана оруулах хэрэгтэйг шийдэхдээ дараах хүчин зүйлсийг авч үзэх

хэрэгтэй:

• Хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаардлага Одоогийн болон ирээдүйн унадаг дугуйчдын

бүрэн хэмжээний хэрэгцээ шаардлагыг тэнцвэржүүлэх

• Замын хөдөлгөөний багтаамж ба хурд— Моторт тээврийн хэрэгслийн замын

хөдөлгөөний багтаамж болон хурд нь замын өргөнөөс шууд хамааралтай байна.

Зарим унадаг дугуйчид хөдөлгөөний ачаалал ихтэй болон өндөр хурдтай замаас

зайлсхийдэг.Хэрэв унадаг дугуйн байгууламж байхгүй байвал замын

хөдөлгөөнөөс тусгаарласан тусгаарлалтыг санал болгодог. Харьцуулахад

хүмүүс тээврийн хэрэгсэлдээ унадаг дугуйг тогтмол ашигладаг, учир нь тэдний

чиглүүлэгч болон давуу талууд нь тэдэнд илүү ашигтай байдаг. Олонхи

тохиолдолд хамгийн шилдэг чиг хандлага нь унадаг дугуйнуудыг ашиглахад

гол гол замуудыг сайжруулах нь чухал, мөн хурд багатай, замын хөдөлгөөн

багатай гудамж дагуух параллель замуудыг санал болгож болно.

• Замын хашлагуудыг давах нь – Шаардлагууд болон замын хашлагууд жишээ

нь усан зам нь дээр унадаг дугуйн сүлжээг хөгжүүлэхэд маш их давуу талтай

байдаг. Дан томоохон замын хашлага нь бусад унадаг дугуйн замтай гудамж

руу дамжуулж болно. Тухайн нутаг дэвсгэрийн унадаг дугуйчдыг томоохон

хашлагуудыг тодорхойлоход туслуулж болно.

• Газар ашиглалттай холбогдох нь – Унадаг дугуйн замууд нь унадаг дугуйчдыг

нэвтрэх эрхийг зөвшөөрсөн байх хэрэгтэй. Тэд ажлын байрны бүс, цэцэрлэг,

сургууль, дэлгүүр, ресторан, кофе, зайрмагны дэлгүүр, спорт байгууламжууд,

нийгэмлэг төвүүд, томоохон дамжин өнгөрөх цэгүүд болон бусад газар

ашиглалттай холбоо тогтоох хэрэгтэй.

• Замын чиглүүлэгч – унадаг дугуйн зам нь цөөн тооны тойрог замуудаар хүссэн

байршилтайгаа холбогдсон байх хэрэгтэй. Жишээлбэл, унадаг дугуйчид

аюулгүй дамжин өнгөрөх олон эргэлтээр дамжин өөрийн замдаа ордог уу?

Олон тооны эргэлтүүд нь шаардлагагүй замаар явуулдаггүй унаачыг чиглүүлж

өгдөггүй.

• Логик дэс дараатай зам – төлөвлөсөн сүлжээ нь ач холбогдолтой байна уу?

Сүлжээнд унадаг дугуйчид ашиглахад бэлэн байгууламжуудыг оруулах

хэрэгтэй.

• Уулзварууд– Унадаг дугуйн замууд нь цөөн зогсоолуудыг төлөвлөсөн байх

хэрэгтэй байдаг, унадаг дугуй унахын үр ашиг нь зогсолт болон эхлэлээс

хамааран буурдаг. Хэрэв унадаг дугуйчид тогтмол зогсоолууд гаргахыг

шаардвал жишээ нь зогсоолын тэмдэглэгээтэй гудамж дагуу тэд замын

хөдөлгөөний хяналтын төхөөрөмжийг хайхрахгүй байх эсвэл замаас гарч

болно. Дохиололжуулсан уулзварууд нь замын хөдөлгөөний удирдлагыг

зохицуулан удирддаг. Томоохон гудамжнуудад зам хөндлөн гарахдаа маш

болгоомжтой байх хэрэгтэй ба хамгийн их аюулгүй байдлыг хянах хэрэгтэй.

• Гоо зүй—Газар нутгийн байдал нь байгууламжид чухал шийдэл болдог.

Тухайлбал байгууламжийн хувьд үндсэн зугаа амралтын зорилго байж болно.

Моднууд нь мөн зундаа сэрүүцүүлэх нөхцлийг хангаж өгдөг ба салхины

халхавч ашиглаж болно. Унадаг дугуйчид газар ашиглахтай холбоотой

замуудыг хайрлан хамгаалах хэрэгтэй ба тухайлбал кампусууд, дэлгүүртэй

дүүргүүд, үзэсгэлэнт газрууд нь сэтгэл татам байдаг.

• Унадаг дугуйн замын нягтрал ба сийрэгжилт – Унадаг дугуйн сүлжээг дээд

зэргээр ашиглах, ая тухтай байдлаар төлөвлөсөн байх хэрэгтэй. Тийм ч учраас

тухайн орон нутгийн нөхцөл байдалаас хамааруулан зохих нягтралын хэмжээг

тогтоох хэрэгтэй. Зарим унадаг дугуйн сүлжээний төлөвлөгөөнүүд нь унадаг

дугуйн байгуулдамжийг оршин суугч тутамд 4ний нэг километр байлгах

зорилго тавьдаг.

• Ерөнхий гүйцэтгэл— шинэ унадаг дугуйн замуудын байршилтай холбоотой

шийдвэрүүдэд ерөнхий гүйцэтгэлийн үнэлгээ болон зөвшөөрөгдсөн замын

шаардлагууд ордог, жишээ нь бусад хүчин зүйлүүд нь төслийн өртөг зардлаас

хамаарна. Санхүүгийн ашиг тус нь инфляцийн шийдвэр байх ба санхүүгийн

дутагдал нь муу дизайнтай, муу баригдсан байгууламжийг бий болгодог.

Унадаг дугуйн замын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх шийдвэр нь ухамсартайгаар урт

удаан хугацааны өмнөөс төлөвлөгдөж хийгддэг. Байгууламжийг сонголтыг

санхүүжилтын хэрэглэгчийн ашгийг хамгийн их байлгах хэрэгтэй. Өртөг

зардал- ашиг тусын судалгаа Бүлэг 6 дээр авч үзсэн байгаа.

Гудамж бүр нь ямар нэг хэмжээгээр унадаг дугуйн байгууламжтай байвал тусгай

гудамжнуудын дагуух аялалд төвлөрөхийн тулд шинэ унадаг дугуйчдыг татахад туслах ба

аюулгүй байдал дээшилнэ. Орчны мэдрэмжтэй дизайны чиг хандлага нь замын дизайны

бүх талуудад маш чухал байдаг. Стандартуудыг хэрэгжүүлэхийн тулд тэдний үйл

ажиллагаа, орон нутгийн нөхцөл байдал, ирээдүйн загвар дизайн зориулалт ойлголгүйгээр

тохирох байгууламжийг байгуулж болно.

2.5.2. СҮЛЖЭЭНИЙ ТӨЛӨВЛӨЛТ ДӨХ ПРАКТИК (ОППОРТУНИСТ) ЧИГ

ХАНДЛАГА

Олон амжилттай унадаг дугуйн төлөвлөгөөнүүдийг сайжруулалтын үе шат болон бусад

төслүүд болон засгийн газрын танхимуудтай холбоо тогтоох оппортунист харилцааг

багтаасан прагматик чиг хандлагаар хэрэгжүүлдэг. Энэ төрлийн чиг хандлагын

жишээнүүдийг оруулав:

• Унадаг дугуйн замыг бүтээн байгуулах, тавих, хучих үйл ажиллагааг

хэрэгжүүлэхэд тодорхой дүрэм журам баримталдаг. Олон байгууллагууд нь

өөрсдийн унадаг дугуйн замын төлөвлөгөөг гудамжны бүтээн байгуулалтын

хөтөлбөртэй зэрэгцүүлэн авч явдаг.

• “Төгс гудамж” бодлогууд: Олон нийтийн ажил төслүүдтэй унадаг дугуйн замыг

холбож өгөх. Өртөг зардал – үр ашигтай сайжруулалтыг тухайн бодлогын

хүрээнд төсөлд хамруулан системтэйгээр хийх болсон.

• Хувийн секторын хөгжүүлэлтийн үйл ажиллагаагаар унадаг дугуйн замын

ажлыг хэрэгжүүлэх. Шинэ хөгжүүлэлт, холимог хэрэглээтэй төслүүд, оршин

суугчдын хөгжүүлэлт, хот хөгжүүлэх төслүүд зэрэг нь орон нутгийн

төлөвлөлтийн үйл ажиллагаанд тусгагдсан байдаг ба тодорхой боломж

бололцоогоор хангаж өгсөн байдаг.

• Томоохон нийслэлийн төслүүдтэй зэрэгцүүлэн унадаг дугуйн замын

хэрэгжилтийг дэмжих. Унадаг дугуйн замуудад гүүрүүд, хурдны замууд,

дамжин өнгөрөх буудлууд болон бусад нийслэлийн төсөл төлөвлөгөөнүүдийг

оруулж болно.

• Гудамжин дах хамтын хэрэглээний замуудын хөгжүүлэлтийг бусад дэд

бүтцийн сайжруулалттай холбох. Усны хоолой, муу усны хоолой, холболтууд,

цахилгаан болон бусад хэрэглээ нь өртөг зардал – хуваарилалт болон унадаг

дугуйн замуудын боломж бололцоог үүсгэнэ.

• Railstotrails болон railswithtrails-ийн төслүүд: Идэвхтэй, хөдөлгөөнтэй төмөр

зам орсон гудамжнуудад хамтын хэрэглээний замуудыг байгуулж тогтмол

ашигладаг.

• Ашиглалтын удирдлагууд, хэрэглээний менежерүүд, сургууль дүүргүүд болон

бусад байгууллагууд нь өөрсдийн тогтмол үйл ажиллагаандаа унадаг дугуйн

байгууламжийг хэрэгжүүлэх боломж бололцоог ойлгодог.

ТОХИРОХ БАЙГУУЛАМЖИЙН ТӨРЛИЙГ СОНГОХ НЬ

Унадаг дугуйчдын хэрэгцээ шаардлагыг томоохон тээвэрлэлтийн гудамжны дизайн руу

холбох нь шаардлагатай боловч унадаг дугуйн зам төлөвлөлтийн үзэд баримтлал нь

хүрээлэн буй орчинтойгоо салшгүй холбоотой байдаг. Гудамжнуудыг бүтээн байгуулах

эсвэл сэргээн засварлахад унадаг дугуйчдад зориулсан тохирох хориг заалтуудыг оруулж

өгөх хэрэгтэй.

Өөр өөр унадаг дугуйн байгууламжийн дизайн дах техник мэдээллийг Бүлэг 4 болон 5

дээр орууллаа. Унадаг дугуйн дизайны сонголтууд нь:

• Хамтын замууд

• Хучмал далангууд

• Унадаг дугуйн замууд

• Унадаг дугуйн өргөн чөлөө

• Хамтын хэрэглээний замууд

Унадаг дугуйн замуудад дээрх жагсаалт ордоггүй учир нь тэд байгууламжийн төрлөөс

илүү нэрийг төлөөлдөг. “Унадаг дугуйны зориулалттай замыг олох нь” доорхыг хар.

ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ

Эдгээр байгууламжуудын хамгийн шилдэг мэдүүлэг нь мэдээллийн судалгааг

инженерчлэлийн шийдэлтэй хослуулсан байв. Үндэстэн, улс болон орон нутгийн

удирдамжууд нь туршлага, нөхцлүүдээс хамааран өөрчлөгддөг. Тийм ч учраас энэ гарын

авлага нь хатуу дүрэм журмыг баримталдаггүй. Гэсэн хэдий ч АНУ дах хотын төвүүдэд

унадаг дугуйн хэрэглээ өндөр түвшинд хөгжсөн нь харагддаг. Тэнд унадаг дугуйн

замуудын сүлжээ, хамтын хэрэглээний замуудыг барьж байгуулсан байдаг. Унадаг дугуй

унахыг дэмжихийн тулд маш үр ашигтай арга нь унадаг дугуйн замуудын сүлжээгээр

хангах явдал юм.

Зохих унадаг дугуйн байгууламжийн сонголтыг хийхэд дараах мэдээллийг шаарддаг:

• Замын бүтэц (гол, туслах гэх мэт.)

• Замын хөдөлгөөний багтаамж

• Хурд

• Замын хөдөлгөөний бүтэц(жишээ нь ачааны машин %)

• Хүлээж байгаа хэрэглэгчид ( жишээ нь ямар төрлийн хэрэглэгчид давамгайлж

байна вэ, жишээ сургуульдаа хүүхдүүд дугуйгаар явах)

• Замын нөхцөл байдал (замын өргөн, замын нийт өргөн, уулзварууд болон

зогсоолын хэрэгцээ шаардлага)

• Орцны замууд болон гудамж дагуух замуудын давтамж

• Байрзүйн зураглал

• Одоогийн болон төлөвлөгөөт газрын хэрэглээ

Үйлчилгээний багаж хэрэгслийн унадаг дугуйн чанар ( Бүлэг 2.6 хар) нь зохих

байгууламжийн сонголтыг тодорхойлоход туслах болно. Тэд дээр хэд хэдэн хүчин

зүйлсүүдийг жагсаасан ба хажуугийн тусгаарлалтын тоог тодорхойлоход ашиглаж болно.

Хажуугийн тусгаарлалт нь унадаг дугуй болон хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслүүдийн

хоорондох хурдыг өсгөхөд шаардлагатай байдаг. Гэсэн хэдий ч байгууламжийн сонголт нь

тухайн гудамж талбайн төрөлд зохицсон байх хэрэгтэй.

Үзүүлэн 2.3 Хэрэгсэл бүрийн төрөлд зориулсан ерөнхий шийдлийн тойм.

ДАН ГУДАМЖИН ДАХ ОЛОН ТООНЫ БАЙГУУЛАМЖУУДЫН ТӨРЛҮҮД

Гудамжнууд нь унадаг дугуйнуудыг үр ашигтайгаар байрлуулдаг байх хэрэгтэй ба олон

тооны байгууламжуудын төрөлтэй ашиглахад тохиромжтой төрлийг хослуулна.

Жишээлбэл,тасралтгүй гудам үүсгэх хамтын хэрэглээний замыг унадаг дугуйн өргөн

чөлөөтэй холбож өгч болно. Гудам нь унадаг дугуйн гудмаар эхэл болох ба унадаг дугуйн

өргөн чөлөө дагуу явах ба буцаад унадаг дугуйн гудамж руу шилжинэ. Байгууламжуудын

төрлүүдийн хоорондох сүлжээ болон шилжилт нь хэрэглэхэд тохиромжтой байх хэрэгтэй.

Үзүүлэн 2.3 дээр үзүүлсэн шиг хамтын хэрэглээний замууд нь богино гудамжны

холболооос урт гудамжны замууд руу холбож өгч болно.Хамтын хэрэглээний замууд нь

шинэ хэрэглэгчдий татаж чаддаг. Гудамжны сүлжээнд амжилттай нэврэхэд хэцүү байдаг

ба гудамнуудыг холбоход тохирох унадаг дугуйн байгууламжууд хэрэгтэй.

Бусад

хэлэлцэх

асуудлууд

Үндсэн

хэрэглээ

Моторт

тээврийн

хэрэгслийн

хурд

Замын

эзлэхүүн

Ангилал

болон

зориула

лт

Бусад хэлэлцэх

асуудлууд

Засмал

хаалт

Хотын төв

болон бусад

томоохон

хотууд руу

холбодог

орон

нутгийн зам

Янз бүр.

Энгийн орон

нутгийн

автозам дээрх

хурд(40-

55км/цаг)

Янз бүр. Орон

нутгийн

автозам,

хот

хооронд

ын зам

Замын мөр

хоорондын зайг

ихэсгэсэн. Зэрэгцээ

байгаа моторт

тээврийн хэрэгслийн

шинж чанар нь

мөрнөөс хамаатай.

Унадаг

дугуйн

зорчих

эгнээ

Томоохон

газруудтай

шууд,

хурдан

холбодог

том зам.

Мөн

салаалсан

зам болон

түгжрэл

ихтэй хотын

Ихэвчлэн

25км/цаг дээш

хурдтай явахад

зориулсан зам

Янз бүр.

Хурдны

ялгаа нь

дугуйны

эгнээгээ

гаргах уу

үгүй юу

гэдэгт

замын

эзлэхүүн

ээс илүү

Тээврий

н

хэрэгсли

йн

томоохо

н

урсгалд

нэгддэг

салаалса

н болон

нийлсэн

Мотортой тээврийн

хэрэгслийг хүлээн

зөвшөөрсөнтэй

зэрэгцээ дугуйн

замын өргөнийг

баталгаажуулах,

тээврийн хэрэгслийн

хаалга онгорхой байх

зэрэг бусад аюултай

нөхцөл байдалыг

багасгах. Дугуйчин

гудамжын

удаан

хурдтай зам.

хамраалт

ай.

зам

болон жолоочдын

хоорондох зөрчилийг

арилгах.

Унадаг

дугуй

зорчих

талбай

Тоомохон

замуудтай

зэрэгцэн

оршдог

эзлэхүүн,

хурд

багатай,

орон

нутгийн зам.

Мотортой

тээврийн

хэрэгсэл болон

дугуйчны

хурдны зөрүү

15 км/цаг илүү

гарс байгаа үед

хэрэглэнэ.

Ерөнхийдөө

хурдны

хязгаар нь 25

км/цаг болон

түүнээс бага

Ерөнхий

дөө

өдөрт

3000

тээврийн

хэрэгслэ

эс бага

Орон

сууц

хооронд

ын зам

Дөрвөлжилсөн

гудамжны бүтэцтэй

газрын цорын ганц

сонголт. Дугуйчдыг

олон дахин зогсохоос

сэргийлсэн. Тэмдэг

тэмдэглэл

хэрэглэснээр моторт

тээврийн

хэрэгслүүдийг салаа

замаас дугуйн замруу

нийлэхээс хамгаалдаг.

Нээлттэй

эгнээ

(өргөн

гаднах

эгнээ)

Зайн

хангалтгүй

байдал

болон бусад

шаардлагаас

болоод

унадаг

дугуйн

тусгай эгнээ

гаргаагүй

томоохон

замууд.

Янз бүр.

Мотортой

тээврийн

хэрэгсэл болон

дугуйчны

хурдны зөрүү

ихсэх үед

хэрэглэнэ.

Ерөнхийдөө

хурдны

хязгаар нь 25

км/цаг болон

түүнээс их

Ерөнхий

дөө

өдөрт

3000

тээврийн

хэрэгслэ

эс их

Тээврий

н

хэрэгсли

йн

томоохо

н

урсгалд

нэгддэг

салаалса

н болон

нийлсэн

зам

Харалдаах

байгууламжуудыг

цөөн дугуйчдаар

хангах арга замыг

эрэлхийлэж байна

Нээлттэй

эгнээ

(нээлттэй

эгнээний

тэмдэглэгэ

э)

Нарийхан

эгнээтэй

Зайн

хангалтгүй

байдал

болон бусад

шаардлагаас

болоод

унадаг

дугуйн

тусгай эгнээ

гаргаагүй

замын

хэсгүүд

Янз бүр.

Хурдны

хязгаар

35км/цаг болон

түүнээс бага

байгаа үед

хэрэглэнэ.

Янз бүр.

Зогсоолд

байгаа

машины

хаалга

онгорхо

й үед

хаалгыг

мөргөх

эрсдэл

ихтэй.

Нийлсэн

болон

жижиг

салаалса

н замууд

Гадна эгнээнүүдийг

холбоход

хэрэглэгддэг.

Харалдаах

байгууламжуудыг

цөөн дугуйчдаар

хангах арга замыг

эрэлхийлэж байна.

Мотортой тээврийг

хэрэгслүүдийг

хамтын эгнээнд

зогсоохыг

зөвшөөрсөн

тохиолдолд онгорхой

хаалга гэмтэх

эрсдлээс багасгах

хэрэгтэй.

Нээлттэй

зам

(тодорхой

брлгоомж

лох арга

хэмжээ

аваагүй)

Эзлэхүүн

болон хурд

багатай,

дугуйчид

ямар нэг

онцгой

нөхцөлгүйгэ

эр хувааж

хэрэглэдэггү

й жижиг

замууд

Мотортой

тээврийн

хэрэгсэл болон

дугуйчны

хурдны зөрүү

15 км/цаг

болон түүнээс

бага.

Ерөнхийдөө

хурдны

хязгаар 30

км/цаг болон

түүнээс бага

байна.

Ерөнхий

дөө

өдөрт

3000

тээврийн

хэрэгслэ

эс бага

Зэргэлдэ

э

хооронд

болон

гудамж

хооронд

ын зам

Хөдөлгөөн ихтэй

гудамжнуудыг

дөврөлжилсөн

гудамжны хэлбэрт

шилжүүлэх.

Дөрвөлжилсөн бус

зам нь тойрсон болон

тойроогүй байж

болно.

Хамтийн

хэрэглээни

й дугуйн

зам

Ногоон

байгууламж,

усан

байгууламж

хүрээлсэн

эсвэл Cul-

de-sacs

хоорондох

холбогчийн

зам нь

богино

холбооны

жишээ юм.

Тодорхойгүй Тодорхо

йгүй

Моторто

й бус

тээврийн

хэрэгсэл

д

зориулса

н

салангид

зам

Автозам болон замын

хэрэглэгчдийн

хоорондох маргааныг

зөөлрүүлэх,

шийдвэрлэхдээ

хэсгүүдийг

шинжилнэ. Бүх

хэрэглэгчдийн замын

загварыг гаргахдаа

хэрэглээг

хангалттайгаар

тооцно. Илүү шууд

чиглэдэг

байгууламжид

сонирхолтой

зочигчид нь замыг

сонгож болно.

Үзүүлэн 2.3 Хэрэгсэл бүрийн төрөлд зориулсан ерөнхий шийдлийн тойм.

2.5.3. УНАДАГ ДУГУЙНД ЗОРИУЛАГДСАН ЗАМЫГ ХАЙЖ ОЛОХ НЬ

Унадаг дугуйн зам олох системийг хөгжүүлэх нь хичээл зүтгэл ба унадаг дугуйчдад

зориулсан замыг төлөвлөгчийг эсвэл дизайнерыг шаарддаг, унадаг дугуй унах нөхцөл

боломж хэрэгцээ шаардлага нь зорьсон газартаа шууд хүрэх хэрэгцээ шаардлагатай

холбоотой байдаг. Орон нутгийн унадаг дугуйчдаас ирэх хөрөнгө оруулалт нь шинэ

унадаг дугуйн замыг төлөвлөхөд тустай байдаг.

Ерөнхийдөө үүнийг дан ганц зам, сүлжээгээр эхлүүлэх нь зүйтэй байдаг ба сүлжээг

байгуулахад цаг хугацаа их шаарддаг, нэгэн зэрэг бүх замуудыг хооронд нь холбож болно.

Амжилттай зам олох системийг гаргахын тулд төлөвлөгч үр ашигтай зам маршрутыг

тодорхойлох талбай зохион байгуулалтын ажлыг удирдах хэрэгтэй ба хаана тэмдэг

дохиоллыг байршуулахыг тодорхойлдог, учир нь дугуйчид дараах замуудаар явдаггүй.

Унадаг дугуйчдын хэтийн төлөв байдлыг зорилготой чиг хандлага руу чиглүүлэх нь чухал

байдаг.

Замын хөдөлгөөний нэгдсэн хяналтын 1 төхөөрөмжүүдийн 9-р бүлэгт унадаг дугуйн

замуудад зориулагдсан зам олон сигналын системийн загвар дизайны үндсэн

зааварчилгааг багтаасан байгаа. Үүнд унадаг дугуйн замын тэмдэглэгээ болон зааварлах

тэмдэгүүдийн 3 төрөл багтдаг. (Үзүүлэн 2.4 хар), энэ талаар дор хэлэлцлээ.

D111c M18 M19

Үзүүлэн 2.4. нийтлэг зам заах тэмдэг

D СЕРИТЭЙ ЗАМЫН ТЭМДЭГЛЭГЭЭНҮҮД

Тэмдэглэгээ (D111),түүнчлэн шинэ өвөрмөц тэмдэглэгээг “УНАДАГ ДУГУЙН ЗАМЫН

ТЭМДЭГЛЭГЭЭ” үгээр орлуулж хүрэх газар болон замын нэрийг тодорхойлж болно.

Энэхүү орлох хувилбарыг хэрэглэх бүрэн боломжтой байдаг, энэ нь D111-ээс илүү

ашигтай мэдээллийг дугуйчдад хүргэдэг. Замуудыг гудамыг тодорхойлох нэр

томьёололоор нэрлэж болох ба тодорхой замын төгсгөлд илүү ашигладаг.

Төрөл бүрийн дурсгалын пайзууд нь D11 тэмдэглэгээ ашиглах болсон. Эдгээр пайзуудыг

биеэ даасан байдлаар болон D11 пайзтай хослуулан ашиглаж болно. Эдгээр пайзууд нь

ашиг тустай байдаг учир нь тэд зам олоход мөн хүрэх газар болон хэдэн милл явсан

талаарх мэдээллээр хангадаг. D11 сери дугаарын хэрэглээ болон эдгээр пайзуудыг энэхүү

гарын авлагын 4-р бүлэгт илүү нарийвчлан тодорхойлсон байгаа.

M18 СЕРИТЭЙ ЗАМЫН ТЭМДЭГЛЭГЭЭНҮҮД

M18/M18a тэмдэглэгээнүүд нь үсэг болон тоогоор тэмдэглэсэн замуудын сүлжээнд илүү

тохиромжтой байдаг. Эдгээр тэмдэглэгээнүүдийн хэрэглэхэд газрын зураг эсвэл унадаг

дугуйчдад туслах ямар ямар замаар явж хүрэх газартаа хүрэхийг тодорхойлсон цуврал

газрын зургуудыг шаарддаг. Үүнээс үүдэн эдгээр тэмдэглэгээнүүд нь хотын болон хотын

захын ойрын замуудаас илүү холын зайн замуудад тохиромжтой байдаг. Үсгэн болон тоон

тэмдэглэгээг ашиглахад замуудыг заах зориулалттай зохион байгуулалттай системийг

ашиглах нь чухал байдаг. Жишээлбэл тоон замын систем нь зүүн-баруун замууд нь 1 гэсэн

тоог хойд болон өмнөд замууд нь сондгой тоог ашиглахаар тохируулж болно.

M19 ЗАМЫН ТЭМДЭГЛЭГЭЭНҮҮД

M19 тэмдэглэгээг AASHTO АНУ-н зөвшөөрлөөр ашигладаг. Унадаг дугуйн замууд нь

хоёр эсвэл түүнээс олон улс орнуудыг дамждаг. Тухайн замыг заахын тулд зэрэгцсэн

хэсгийг AASHTO мэдэгдэх хэрэгтэй. AASHTO нь АНУ-н Унадаг дугуйн замын тоон

тэмдэглэгээг гаргадаг.

Онолын үүднээс унадаг дугуйн замуудыг хамтын хэрэглээний замууд дээр болон унадаг

дугуй унаад явах боломжтой нөхцөл бүхий замууд дээр байршуулах нь хэрэгтэй. Унадаг

дугуйн замын тэмдэглээгээ эсвэл чиглүүлэгч тэмдэглэгээ нь унадаг дугуйчдыг зөв

чиглүүлэхэд тусладаг гэх мэт төрөл бүрийн зорилгын хувьд ашигтай байдаг. Гэсэн хэдий ч

зам олоход туслах тэмдэглэгээнүүдийн байршил нь унадаг дугуйн аюулгүй байдлыг

сайжруулдаггүй, учир нь тэмдэглэгээ нь замын геометр дизайныг өөрчлөхгүй. Иймээс зам

олоход туслах тэмдэглэгээнүүдийг байршуулах зайлшгүй шаардлагатай ба унадаг дугуйн

хөдөлгөөн, тээврийн хэрэгслийн хурд болон замын нягтаршил зэргээс хамаардаг.

УНАДАГ ДУГУЙН ЗАМ БОЛОН ЧИГЛҮҮЛЭГЧ ТЭМДЭГЛЭГЭЭГ АШИГЛАХАД

Унадаг дугуйн зам болон чиглүүлэгч тэмдэглэгээг ашиглаж болно:

• Хот, хөдөө, орон нутаг болон улсын хэмжээн дэх замуудын системийг

тодорхойлохын тулд унадаг дугуйн аялалыг хийх хэрэгтэй, учир нь энэ нь

хүрэх газруудтай холбож өгдөг.

• Тасралтгүй үргэлжилсэн замыг чиглүүлэхэд төрөл бүрийн байгууламжуудын

төрлүүд, тохиргоонуудаас бүрдэнэ.

• Зам чиглүүлэх зааварчилгаа болон хоёр эсвэл түүнээс олон томоохон унадаг

дугуйн байгууламжуудын хоорондын холбоог гаргах

• Унадаг дугуйн замын секторуудын хоорондох зааварчилгаа болон тэмдэглэгээг

хийх түүнчлэн унадаг дугуйн зам эсвэл хамтын хэрэглээний замыг

тодорхойлох.

• Унадаг дугуйчдад зориулсан байршил тодорхойлох зааварыг гаргах:

o гүүрээр хэрхэн гарах

o Цогцолбор гудамжны зураглалаар талбай руу хэрхэн чиглүүлэх

o Замыг моторт тээврийн хэрэгсэл ашигладаг замаас хэрхэн салган

тусгаарлах

o Унадаг дугуйчид хүрэх газар руугаа хэрхэн чиглүүлэх эсвэл

замаар дамжуулан бусадыг олоход хэцүү байна.

• Унадаг дугуйчдын зам олох зааварчилгааг хамтын хэрэглээний зам эсвэл бусад

унадаг дугуйн байгууламж дээр ашиглах.

Олон байгууллагууд зам олох системийг хайж олсон байдаг ба унадаг дугуйн сүлжээний

бүтэц нь бусад үр дүнг дэмждэг, учир нь энэ нь шинэ унадаг дугуйчдад харагдахуйц

уриалгыг гаргадаг. Зам олох тэмдэглэгээнүүд дээрх дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар уг

гарын авлагын 4-р бүлэг дээр олж харна уу.

2.6. АЛБАН ЁСНЫ СУДАЛГААНЫ ХЭРЭГСЛҮҮД НЬ УНАДАГ ДУГУЙН

ТӨЛӨВЛӨЛТИЙГ ДЭМЖДЭГ

Олон тооны албан ёсны судалгааны хэрэгслүүд нь унадаг дугуйн зам төлөвлөлт болон

унадаг дугуйн замын сүлжээнд тодорхой хэмжээгээр тусалдаг. Эдгээрийн талаар доор

хэлэлцэнэ:

• Мэдээллийн цуглуулга: унадаг дугуйн тоо

• Үйлчилгээний багаж хэрэгслийн чанар

• Аюулгүй байдлын судалгаа

• Унадаг дугуйн аялалын хэрэгцээ шаардлагын судалгаа

• GISмэдээлэл цуглуулалт ба сүлжээний төлөвлөлт

• Өртөг зардлын болон үр ашгийн судалгаа

Энэ бүлэгт тодорхойлсон загварууд болон багаж хэрэгслүүд нь шийдвэр гаргагчид болон

төлөвлөгчдийг ихээхэн хэмжээний цогц мэдээллээр хангаж өгдөг. Тэд мөн нөхцөл боломж

бололцоог хангахуйц ашигтай график багаж хэрэгслүүд болно. Ямар ч нэг загвар эсвэл

багаж хэрэгсэл нь бүх асуудлууд болон бүх асуултын хариулт болж чаддаггүй.

2.6.1. МЭДЭЭЛЛИЙН ЦУГЛУУЛГА: УНАДАГ ДУГУЙН ТОО / УРСГАЛ

СУДАЛГАА /

Хэрэгцээ шаардлагын төсөвлөлтийн арга техникүүдийг тодорхойлж унадаг дугуйчдаас

гаргасан тоон мэдээллийг гаргасан. Хотууд хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн замын

хөдөлгөөнийг тогтмол цуглуулж судалж төрөл бүрийн мэдээллийг ашигладаг (Жишээ нь

өдөр тутсын дундаж ачаалал, оргил цагуудын ачаалал, эргэлтийн хөдөлгөөн, хурд гэх мэт)

Энгийнээр бол унадаг дугуйтай холбоотой мэдээллийн цуглуулга нь төлөвлөлтийн болон

унадаг дугуйн системийн ажиллагааны чухал хэсэг байдаг. Унадаг дугуйн тоо болон

хөдөлгөөний анализ судалгааг ашиглаж болно:

• Одоо ашиглаж байгаа болон хэрэглээ нь нэмэгдэн өсөж байгаа гудамнуудыг

тодорхойлох

• Байгууламжийг байгуулахын дараа болон өмнөх хэрэглээний судалгааг гаргах

• Хэрэгцээ шаардлагын төлөвлөгөөг гаргаж суурь мэдээллүүдийг цуглуулах

• Ачааны унадаг дугуйн хэрэглээ тодорхой гудамнууд ямар байгааг тооцоолон

гаргах, унадаг дугуйн замын байгууламжуудын нягтрал өсөлтийг тодорхойлох (

үүнд тодорхой замууд дээрх унадаг дугуйн тоо орох ба түүнчлэн унадаг дугуйн

зогсоолын хэрэглээг тооцоолон гаргах).

• Ирээдүйд унадаг дугуйн хэрэглээг өсгөн нэмэгдүүлэх төлөвлөгөө

• Тодорхой замын хөдөлгөөний зурвасуудыг судлах, жишээ нь унадаг дугуйчдын

байрлал болон уулзварууд дээрх хөдөлгөөн, явган хүний замын хэрэглээ, гар

дохиоллын хэрэглээ, хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслүүдтэй харьцах харьцаа

зэргийг мөн судлах

• Цаашдын чиг хандлага жишээ нь дуулга өмсөх, дугуйны ард болон урд

гэрлүүдийн хэрэглээ, унадаг дугуйчдын зогсоол талбай, талбайн тэмдэглэгээ

болон замын хөдөлгөөний тэмдэглээ болон гар дохиог ашиглах зэргийг судлан

шинжлэх, Тухайн судалгаа нь хэрэв дуулга ашиглахыг дэмжсэн компанит ажил

байвал 1-рт үүнд ашиг тустай байна.

• Хүн ам зүйн чиг хандлагыг судлах, мөн эмэгтэй, эрэгтэй унаачдын насыг

судлах

Хэд хэдэн жилээр тоог тооцоолон гаргаснаар тодорхой цэгүүдээр үр дүнг гаргаж болно.

Тоонууд нь олон улиралд хуваагдах ба улирлын хэлбэлзлийг тодорхойлон гаргахад

тусалдаг.

Тээврийн хэрэгслийн Инженерүүдийн Үндэсний унадаг дугуйтай болон явган зорчигчийг

чиглүүлэхэд унадаг дугуйн тоо судалгааны арга зүйг тодорхойлон гаргасан, судалгаанд

баялаг мэдээллийн цуглуулга багтсан байдаг. Тооны хэлбэрүүд болон чиглэлүүдийн

талаар Үндэсний унадаг дугуйн болон явган зорчигчийн баримт бичиг болох төслийн веб

сайтаас харна уу. (2)

2.6.2. ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХЭРЭГСЛИЙН ЧАНАР (Эсвэл ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХЭМ

ХЭМЖЭЭ)

Үйлчилгээний хэрэгслийн чанарыг одоогийн унадаг дугуй унаж байгаа нөхцөл

боломжуудыг тооцоолон гаргахад ашиглаж болно. Төрөл бүрийн унадаг дугуйн таарамж

зохицлын шалгуурыг 1990 ээд оноос хойш хөгжиж ирсэн ба замын хэрхэн аюулгүй байдал

хангасан, үр ашигтай хэлбэрээр төлөвлөх вэ гэдгийг тооцоолох болсон. Энэ талаарх илүү

дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хурдны Замын багтаамж гарын авлага дээрээс олж болно. Эдгээр

загваруудын хэрэглээнд дараах зүйлүүд багтдаг:

• Одоогийн замын нөхцөл байдлыг баримтжуулах

• Төлөвлөсөн унадаг дугуйн зам/ зам хөндлөн гарах хэсгүүдийн хоорондох

харьцуулалтын ашиг тусыг гаргах

• Унадаг дугуй унах нөхцлийг сайжруулах боломж бололцоог бий болгох эсвэл

зам дээр дахин зурваслалтыг тодорхойлох

• Унадаг дугуйн сайжруулалтад зориулсан замтай гудмуудыг дараалалд оруулах,

программчлах

• Унадаг дугуйн нийцэл зохицлын зураглалыг бүтээх

• Гудамжин дах сайжруулалт болон унадаг дугуй унах нөхцөл байдлыг

баримтжуулах ( энгийнээр бол GIS хүрээлэн буй орчинд мэдээллийг удирдан

зохицуулахыг шаарддаг).

• Унадаг дугуйчдын төлөвлөсөн замын төслийн нөлөө үр ашгийг тодорхойлох

Үйлчилгээний хэм хэмжээ (LOS) гэх нэр томьёололыг “Хурдны замын багтаамж” гарын

авлагад тээврийн хэрэгслийн саатуулах уулзварын систем гэж илэрхийлдэг, унадаг дугуйн

үйлчилгээний хэм хэмжээ нь унадаг дугуйчдын аюулгүй байдлыг тооцоолдог ба тээврийн

хэрэгслийн замын хөдөлгөөнтэй холбоотой байдаг. Унадаг дугуйн үйлчилгээний хэм

хэмжээг тодорхойлохын тулд математикийн тэгшитгэлийг хамтын замын хүрээлэн буй

орчин дох унадаг дугуй унах нөхцөл байдлыг тооцоолоход ашигладаг. Уг загварын

процедури нь хэрэглэгчийн ая тухай байдлын түвшинг тооцоолдог.

Тухайн коэффициентууд нь замын өргөн, унадаг дугуйн замын өргөн, зурвасын хослол,

замын хөдөлгөөний ачаалал, хучмал гадаргуугийн нөхцөл, хөдөлгүүрт тээврийн

хэрэгслийн хурд, хүнд тээврийн хэрэгслийн замын хөдөлгөөн, гудамжин дах зогсоолуудыг

илэрхийлдэг.

Унадаг дугуйн LOS нь зам бүр дээр хориг тавьдаг ба энэ нь насанд хүрсэн унадаг

дугуйчин нь хөдөлгөөний оргил үед зам дээр зорчиж байхад хэрэгтэй байдаг. Зарим

унадаг дугуйчид унадаг дугуйн LOS тооцооллоос илүү ая тухгүй эсвэл ая тухтай байдлыг

мэдэрдэг. Муу унадаг дугуйн LOS-ийн ангилал нь зам дээр шууд тухайн ундаг дугуйг

хориглох хэрэгтэй гэсэн үг биш юм.

Энэ нь сегментэд суурилсан болон уулзвар дээр суурилсан LOS-ийг хооронд ялгахад маш

чухал байдаг. Дээр хэлэлцсэн тухайн загваруудад уулзварын LOS хамааралгүй байсан.

Уулзварууд нь унадаг дугуй унаж явахад тодорхой замын хөндлөвчүүд байдаг. Унадаг

дугуйнуудад зориулсан уулзварын LOS-ийн хүчин зүйлсд замын өргөн, хөдөлгүүрт

тээврийн хэрэгслийн хурд, хөндлөн огтлолын зай, дохиоллын хуваарилалт болон тээврийн

хэрэгслийн эргэлтийн зөрчил зэрэг ордог. Унадаг дугуйчдын болон унадаг дугуй

төлөвлөгчдийн нарийвчилсан мэдлэгийг унадаг дугуйн LOS загварын үр ашгийг батлахад

ашиглах хэрэгтэй.

2.6.3. АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН СУДАЛГАА

Ослын чиг хандлагын судалгаа, тухайлбал уулзвар дээр эсвэр гудамж дагууд ихэнх

унадаг дугуй-тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой осол аваарууд гардаг, хэд хэдэн хүчин

зүйлс байдаг ба тохирох унадаг дугуйн замуудыг сонгон байгуулах нь осол аваарийн тоог

багасгахад нөлөөлнө. (Бүлэг 2.5.1 хар). Осол аваарын мэдээг судалснаар төлөвлөгчид

тодорхой бүсийг онилон нөхцлүүдийг хослуулан сайжруулахыг оролддог, осол аваарийн

хэмжээ өндөр гарвал өндөр эрсдэлтэй гудмуудыг судлан тогтоож нэг унадаг дугуйн замыг

нөгөөтэй харьцуулан эрсдлийг бууруулахад төвлөрнө.

Осол аваарийн мэдээллийг ашиглан байрлалуудыг тодорхойлохдоо аюулгүй байдлын

сайжруулалтыг хийх хэрэгтэй, энэ нь сүүлийн гурван жилийн мэдээлэлд анализ хийхэд

чухал байдаг. Гэсэн хэдий ч осол аваарын мэдээлэлтэй холбоотой олон тооны

хязгаарлалтууд байдаг, жишээ нь мэдээлэлд хандахад хэцүү байх:

• Осол аваартай холбоотой унадаг дугуйнуудын тоо хэмжээг бууруулан

мэдээлдэг, ялангуяа жижиг гэмтэл бэртлийг бол тооцдоггүй (3)

• Осол аваарын мэдээлэл аюулгүй гэж тодорхойлогдсон байршлуудад буурдаг.

• Унадаг дугуйн тоо болон илрүүлэлтийн мэдэллээр осол аваарын хэмжээг

тодорхойлоход хэцүү байдаг ба мэдээлэл дутмаг байдаг.

• Осол аваарын мэдээллийн санд унадаг дугуй болон моторт тээврийн

хэрэгслийн ослууд зөвхөн багтдаг, осол авааруудад мэдээлээгүй моторт

тээврийн хэрэгслийг оруулдаггүй. (жишээлбэл, дан унадаг дугуйн осол аваарт

муу зам их нөлөөлдөг ).

• Албан бус мэдээллийн эх сурвалжууд түүнчлэн эмнэлгийн мэдээ нь

тодорхой байрлал дах осол аваарын илүү тодорхой зураглалыг гаргасан

байдаг, гэхдээ мэдээллийг цуглуулж анализ хийхэд цаг хугацаа их шаарддаг.

(3)

• Одоогийн мэдээллийг тайлагнахад хэцүү байдаг, өөр өөр системүүд болон

салбаруудад тарсан байдаг, статистикаар баталгаатай гаргасан дүн

хангалттай байдаггүй.

• Хэрэв мэдээллийг ангилан эрэмбэлж зураглахгүй бол мэдээллийн судалгаа

шинжилгээний явц нь ач холбогдолтой үр дагаварт хүрч чадахгүй.

• Унадаг дугуйн осол аваарыг мэдээлэхэд хэрэглэх аргуудаас хамааран осол

аваарын шалтгаан, жинхэнэ байрлалыг тодорхойлоход хэцүү байх ба бусад

хэрэгтэй мэдээллийг олж цуглуулж болно.

ЯВГАН ЗОРЧИГЧ БОЛОН УНАДАГ ДУГУЙН ОСЛЫН СУДАЛГАА

Явган зорчигч болон унадаг дугуйн ослын судалгааны арга (PBCAT) нь Холбооны улсын

Хурдны замын удирдлагын хөгжүүлсэн хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслүүд болон явган

зорчигчид эсвэл унадаг дугуйчдын хоорондох осол аваартай холбоотой нарийвчилсан

мэдээллээс бүрдэх мэдээллийн санг хөгжүүлэх судалахад ашиглагддаг програм хангамж

юм. (4) (5)Уг мэдээллийн баазыг осол аваарын нарийвчилсан мэдээллүүдийг ашиглан

үүсгэдэг, үүнийг ерөнхийдөө хуул хэрэгжүүлэх байгууллага байгуулдаг. PBCAT нь өртөг

өндөртэй арга юм, учир нь осол авааруудын байршлыг тодорхойлохын тулд ослын төрөл

болон сөрөг арга хэмжээг тооцоолдог. Төслийн төлөвлөлтийн үе шатанд PBCAT нь

тодорхой байршлуудыг тодорхойлоход туслах ба дизайн хэмжилт нь унадаг дугуйн

аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх хэрэгцээ шаардлагатай болно. PBCAT талаарх дэлгэрэнгүй

мэдээллийг Явган зорчигч болон Унадаг дугуйн Мэдээллийн төв веб сайтаас авч болно.(6)

УУЛЗВАРЫН АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ИНДЕКС

Унадаг дугуйн уулзварын аюулгүй байдлын индексийг биеэ даасан уулзварын чиг

хандлага болон гарцуудыг үнэлэхэд ашиглаж болно. (7)Энэхүү арга нь уулзваруудыг

тодорхойлоход тусалдаг ба цаашдын үнэлгээнд нь ач холбогдолтой хандах хэрэгтэй,мөн

аюулгүй байдлын сайжруулалтыг хийхэд туслах болно. Аюулгүй байдлын индекс оноо нь

уулзварын олон тооны хэмжигдэхүйц онцлогууд дээр суурилдаг. (Замуудын тоо,

эргэлтийн замуудын бүтэц, унадаг дугуйн замын өнөөгийн байдал, замын хөдөлгөөний

хяналтын төрөл, ачаалал болон бусад). Унадаг дугуйн уулзварын аюулгүй байдлын

индексийн талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг Явган зорчигч болон унадаг дугайн

мэдээллийн төв вебсайтнаас авч болно. (8)

2.6.4. GIS ДЭЭР СУУРИЛСАН МЭДЭЭЛЛИЙН ЦУГЛУУЛГА / СҮЛЖЭЭ

ТӨЛӨВЛӨЛТ

Газарзүйн мэдээллийн системүүд (GIS) нь унадаг дугуйн сүлжээ төлөвлөлтийн үед

ашигтай багаж хэрэгсэл байв. GIS-ийн зураглал нь унадаг дугуйн сүлжээний харагдах

байдлыг ихээхэн хэмжээний мэдээллүүдтэй хослуулах боломжийг төлөвлөгчдөд олгодог.

Энэ нь бүх нийтийг хамарсан судалгааны 1-р үе шатын идэвхжүүлдэг ба шинэ унадаг

дугуйн байгууламжуудыг сайжруулж зам тавих боломжийг олгодог. GIS-ийн зураглалыг

бусад мэдээллийн баазаас цуглуулсан тусгай мэдээллийг категорижуулахад ашиглагддаг (

жишээ нь өдөр тутмын дундаж замын хөдөлгөөний ачаалал эсвэл замын хөдөлгөөний

хурд), агаараас зураг авах( жишээ нь замын далангийн хэсэгийн байдал), эсвэл х салбарын

мэдээлэл цуглуулалтаар( жишээ нь хучилтын нөхцөл эсвэл замын өргөн). GIS зураглалыг

мөн сүлжээний зураглалыг хөгжүүлэхэд ашиглах болох ба байгууламжийн төрлийг замын

сектор бүрт төлөвлөсөн гэдгийг илэрхийлдэг, түүнчлэн сайжруулалтын хийх төлөвлөсөн

арга(жишээ нь замын өргөнийг багасгах, нэмэлт хучилт хийх). GIS дээр суурилсан

хүрээлэн буй орчны судалгаа нь системчилсэн үнэлгээний арга хэрэгсэл жишээ унадаг

дугуйн LOS-ийг ашиглахад шаардлагатай байдаг. Осол аваарын мэдээллийг GIS

мэдээллийн бааз дээр илүү үр ашигтайгаар судлан шинжилж болох ба төлөвлөгчдөд

зөвхөн ослын байршлыг харуулаад зогсохгүй ослын ар талын мэдээллийг ч мөн харах

боломжийг олгоно.

2.6.5. УНАДАГ ДУГУЙН АЯЛАЛЫН ХЭРЭГЦЭЭ ШААРДЛАГЫН СУДАЛГАА

Унадаг дугуй унахын давуу тал , ач холбогдлыг ойлгох нь унадаг дугуйн зам

төлөвлөлтөнд чухал байдаг, тухайлбал хэрэв унадаг дугуйн дэд бүтэц дэх олон боломжит

хөрөнгө оруулалтыг татахад энэ хэрэгтэй байдаг. Хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлох нь

унадаг дугуйчдын хэрэгцээ шаардлагыг багтаах боломж нэмэгдэхэд ач холбогдол нь

багасдаг, замыг дахин хучих болох сэргээн засварлах төслүүд, унадаг дугуй унахад

зориулсан тодорхой дүрэм журам стандарт байх хэрэгтэй.

Унадаг дугуйн аялалын хэрэгцээ шаардлагыг тооцоох нь зарим нэг хөдөлгүүрт тээврийн

хэрэгслийн хэрэгцээ шаардлагыг гаргахтай зарим нэг талаар адилхан байна.

Урьдчилсан ирээдүйн хэрэгцээ шаардлага нь зорилтот мэдээллийн орц дээр суурилдаг.

Гэсэн хэдий ч унадаг дугуйн аялалын хэрэгцээ шаардлагыг далд хэрэгцээ шаардлагын

үүднээс тооцоолон гаргах хэрэгтэй учир нь замын одоогийн нөхцөл байдал нь аялах

эсэхийг шийдэх нөхцөл нь юм.Тийм учраас унадаг дугуйн аялалын хэрэгцээ шаардлагыг

тооцоолох арга нь хэрэв унадаг дугуй унах тохиромжтой нөхцлийг бүрдүүлбэл хир олон

хүн унадаг дугуй унах сонголтыг хийх бол гэдгээс хамааран таамаглал гаргана. Бусад олон

шалтгааны хүчин зүйлүүдэд яг нарийн шинжлэх ухааны тайлбар хэрэгтэй ба дугуй унах

шийдвэр гаргах нь унадаг дугуйн сүлжээнд тодорхой хэмжээгээр холбогдож байгаа юм.

Хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн хувьд цуглуулсан бүх мэдээллийг харьцуулснаар унадаг

дугуй унах хэрэгцээ шаардлагыг тооцоолох мэдээллийн эх сурвалжуудыг гаргаж ирдэг.

ITE-ийн аялалын гарын авлагад аялал зохион байгуулах, хуваарилах талаарх

мэдээллүүдийг өргөн оруулсан байдаг. Гэсэн хэдий ч тухайн систем нь унадаг дугуйны

зориулалттай биш юм.

Далд хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлох зөв арга хэрэгслийг сонгох нь хүссэн үр дүн,

мэдээллийн боломж бололцоо, судалгаа хийхэд хялбар байдал, шаардлагатай тооцоолол,

дизайны хүчин зүйлс, тооцооллын зорилго нь дан байгууламжийнх байна уу эсвэл бүхэл

бүтэн сүлжээнийх байна уу гэх мэтээс бүрэн хамаардаг. Унадаг дугуй унах тоон чиг

хандлагыг чанарынхтай харьцуулахад өөр өөр байдаг. Чанарын чиг хандлага нь

ерөнхийдөө баг цаг хугацаанд бага мэдээлэл цуглуулахыг шаарддаг, тоон чиг хандлага нь

өндөр түвшний хүн ам зүйн мэдээлэл шаарддаг ба хэрэглэгч болон эзэмшигчийн судалгаа,

статистик судалгаа байдаг.

Аялалын хэрэгцээ шаардлагын судалгааны төрлүүдэд багтана:

• Харьцуулалтын судалгаа

• Хар зураг төлөвлөгөөний аргууд

• Зах зээлийн судалгаа / газар ашиглалтын хэлбэрүүд /

• Биеэ даасан сонголтын судалгааны хэлбэрүүд

ХАРЬЦУУЛАЛТЫН СУДАЛГАА

Энэ төрлийн судалгаанд зорилго нэгтэй одоогийн байгууламжуудыг харьцуулах үйл

ажиллагаа ордог. Хүн ам зүйн болон газар ашиглалтын зохицуулалт нь уг судалгааг

сайжруулдаг. Алхмуудад байгууламжуудын харьцуулсан жагсаалтыг гаргах, газар

ашиглалтын төрөл, хүн амын нягтшил, орлого, орлуулах замын боломж бололцоо,

сургууль, цэцэрлэг, ажлын байр, дамжуулах хүчин чадал болон тасралтгүй сүлжээ

зэргээрээ өөр хоорондоо адил болон ялгаатай талуудыг судлан шинжилнэ. Харьцуулалтын

байгууламжийг сонгоод хэрэглээний түвшингээр нь тоог тодорхойлон гаргана. Хоёр

байрлалуудын хоорондын ялгааг зохицуулснаар тухайн процесс дуусна.

Төгс кейсийн судалгаа нь цикл дэх бодит өсөлтүүдийг хүлээгдэж байсан үрдүнтэй

харьцуулахын өмнө болон дараах мэдээллүүдийг авна. Энэхүү арга нь бүс нутагт болон

зах зээл дэх харьцуулалтыг хийхэд ашиглабал илүү тохиромжтой байдаг.

ХАР ЗУРГАН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хар зурган төлөвлөгөөний аргууд нь эрхий хурууны дүрмийг баримталдаг ба

шаардлагатай тооцооллыг гаргах энгийн тооцоололуудаар тодорхойлогддог. Жишээлбэл,

олон байгууллагууд унадаг дугуйн гудамж байгуулах санхүүжилт олоход шаардлагатай

тооцооллыг гаргах хэрэгтэй байдаг. Энэхүү аргыг бүс нутгийн эсвэл үндэсний хэмжээний

мэдээллийн бааз болон Үндэсний тооллого, Ажлын мэдээлэл болон үндэсний эзэмшлийн

судалгаа гэх мэтээс тухайн гудамыг хэрэглэх боломжит хэрэглэгчдийн тоог тооцоолон

гаргадаг. Боловсруулалт нь төрөл бүрийн хүчин зүйлс дээр суурилан хийгддэг, жишээ нь

тухайн гудамжин дах залуучууд болон оюутан сурагчдын тоо, улирлын хэлбэлзлүүд,

унадаг дугуйн тээвэрлэлтийн маршрут гэх мэт.Хар зурган төлөвлөгөөний аргууд нь бусад

аргуудаа бодвол найдвар багатай байдаг, жишээ нь харьцуулалтын судалгаа эсвэл зах

зээлийн судалгаа арга хэрэгсэл.

ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА/ ГАЗАР АШИГЛАЛТЫН АРГА

Газар ашиглалтын төслийн аргуудыг загварчилсны дараа GIS дээр суурилсан чиг хандлага

хүн ам зүйн болон газар ашиглалтын нөхцлүүдийг судалдаг. Хүчин зүйлсийн судалгаанд

гудамжны холбоот байдал, газар ашиглалт, байр зүй, замын хөндлөвчүүд, осол аваарын

статистик мэдээллүүд, хүн ам зүйн мэдээлэл, болон унадаг дугуйн сүлжээний нягтрал

болон чанар ордог. Эдгээр нөхцлүүдийг харьцуулснаар хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн

сайжруулах боломж бий болно.

ДИСКРЕТ СОНГОЛТЫН ХЭЛБЭРҮҮД

Дискрет сонголтын хэлбэрүүд нь аялалын төлөв байдлыг урьдчилан таамаглах талаар

хүмүүс асуух дээр тулгуурладаг. Тэднийг аялалын цаг хугацаа, санхүүгийн өртөг зардал,

болон ая тухтай байдал дээр суурилан горимыг тодорхойлон ашиглаж болно.

2.6.6. ӨРТӨГ ЗАРДАЛ – ҮР АШГИЙН СУДАЛГАА

Төлөвлөлтийн байгууллагууд унадаг дугуйн байгууламжийн нөлөөллийг тодорхойлоход

өртөг зардал – үр ашгийн судалгааг ашиглаж болно. Өртөг зардлуудыг нэгж хугацааны

бүтээн байгуулалтын өртөг зардал, жилийн турш дах үйл ажиллагааны өртөг зардал гэж

хуваадаг. Өртөг зардал, үр ашгийн арга зүй нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгсэл болон

тээвэрлэлтийн төслүүдийг харьцуулж болно. Харьцуулалтын өртөг зардал – төлөвлөсөн

унадаг дугуйн байгууламжийн үр ашгийн судалгаа нь төслүүдийг дараалалд оруулахад

туслах ба өртөг зардалтай харьцуулахад үр ашиг нь илүү өндөр байна. Унадаг дугуйн

байгууламжийн талаарх өртөг зардал – үр ашгийн судалгааны аргын талаар Явган зорчигч

болон Унадаг дугуйн мэдээллийн төв веб сайтнаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно. (9)

2.6.7. НИЙТЭД ХҮРТЭЭМЖТЭЙ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ҮНДСЭН ҮҮРЭГ

Бүх аргуудыг төлөвлөлтийн үйл явцад төвлөрүүлэн дээр тодорхойлов. Гэсэн хэдий ч

нийтэд хүртээмжтэй хөрөнгө оруулалтыг орлох арга байдаггүй. Унадаг дугуйчид нь

одоогийн нөхцөл байдлын талаар хамгийн сайн мэдлэгтэй байдаг, түүнчлэн тухайн бүсэд

шинэ байгууламж хэрэгтэй эсэх талаар тодорхой санаа бодлыг илэрхийлдэг. Хол дугуй

унадаггүй энгийн сонирхогч хэрэглэгчдийн санаа бодлууд болон хариу үйлдэл нь тухайн

байгууламж болон хөтөлбөрүүдтэй холбоотой байдаг. Тийм учраас унадаг дугуйчид болон

унадаг дугуйчин биш хүмүүсийн хоёулангийнх нь санаа бодлыг тодорхойлоход чухал

байдаг.

2.7. УНАДАГ ДУГУЙН БАЙГУУЛАМЖУУДЫГ ТРАНЗИТТАЙ ХОЛБОХ НЬ

Транзитийн хялбаршуулалт нь аялагч транзитыг унах эсэх шийдвэрээр тодорхойлогддог.

Хөтөлбөрүүд нь унадаг дугуйн унах болон транзитын хоорондох холболтын талаар бүх

нийтийг сургадаг. Транзиттай унадаг дугуйнуудыг холбох нь урт хугацааны аялалд, хувь

хүний аюулгүй байдал, цаг агаарын нөхцөл байдал тааруу болон шөнө орой ууланд авирах

зэрэгт хэрэглэгддэг. Аюулгүй, тохиромжтой замаар явдаг унадаг дугуйчид нь транзитын

холбоо дэмжих тусгай стратегиудыг харах хэрэгтэй.Унадаг дугуйн " дренаж талбай " нь

хоёр эсвэл гурван милл байдаг. Энэ нь унадаг дугуйчид урт хугацааны аялалд гарахад

унадаг дугуйгаа сонгож болох хэсэг юм.

Унадаг дугуйн транзит интеграцийн дөрвөн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг байдаг:

• Транзит тээврийн хэрэгсэл дэх унадаг дугуй ашиглахыг дэмжих ;

• Транзит байрлалуудад унадаг дугуйн зогсоолыг санал болгох;

• Транзит дах унадаг дугуйн замуудыг сайжруулах

• Унадаг дугуйн хэрэглээ болон транзит хөтөлбөрүүдийг дэмжих

Транзит тээврийн хэрэгсэл дэх унадаг дугуйн тээвэрт хэрэгцээ шаардлагад нийцэхүйц

хангалттай зайтай бүхий л үед хандаж болохуйц эрх хэрэгтэй байдаг.Олон тооны

зогсоолууд болон транзит хадгалалтын систем дэх унадаг дугуйнууд нь ашиглахад бэлэн

байдаг. Транзитын зогсоолууд нь унадаг дугуйчдын нэвтрэх эрхийг хүлээн зөвшөөрөх

хэрэгтэй, үүнд нь цахилгаан шатны суурилуулалт, унадаг дугуйн сүлжээний шатыг

боловсронгуй болгон өөрчлөх, налуу замыг өөрчлөх гэх мэт ордог.

Транзитын зогсоол болон буудлууд дээрх унадаг дугуйн зогсоолыг дэмжиж аюулгүй

байдлыг хангах хэрэгтэй ба хэрэгцээ шаардлагад нь нийцүүлэн хангалттай зай талбайг

төлөвлөх хэрэгтэй. Онолын үүднээс зогсоолд богино болон урт хугацааны байгууламжууд

багтана. Унадаг дугуй болон транзитын интеграци нь өргөжин үргэлжилсээр байдаг.

Унадаг дугуй болон транзит интеграци дах боломжит өсөлттэй бусад талбайнуудад дараах

газрууд орно:

• Транзит дах унадаг дугуйнуудыг байрлуулах аргуудыг хөгжүүлэх, жишээ

өндөр багтаамжтай, автобус унадаг дугуй, унадаг дугуйг агуулах шинэ арга

хэлбэрүүд

• Транзит хаб дээр унадаг дугуйнуудыг агуулах арга техникүүдийг судлах

• Зам дээрх болон транзит байгууламж дах унадаг дугуйнууд, түүнчлэн

хамтын автобус, ундаг дугуйн гудамж болон зам

• Унадаг дугуй болон транзит сургалтын шинэ аргууд

Орон нутгийн унадаг дугуй төлөвлөлтийн үр дүнд нөлөөлдөг ба унадаг дугуйн

байгууллагуудтай хамтран ажилладаг.

Ажлын ном зүй.

1. Federal Highway Administration. Manual on Uniform Traffic Control Devices. Washington,

D.C. : Federal Highway Administration, U.S. Department of Transportation, 2009.

2. Institute of Transportation Engineers. National Bicycle and Pedestrian Documentation

Project. [Online] http://bikepeddocumentation.org/.

3. Stutts, J.C. and Hunter, W.W. Injuries to Pedestrians and Bicyclists: An Analysis Based on

Hospital Emergency Department Data. Washington, DC : Federal Highway Administration,

1997. FHWARD99 078.

4. Harkey, D.L., J. Mekemson, M.C. Chen, and K Krull. Pedestrian and Bicycle Crash Analysis

Tool. Washington, DC : Federal Highway Administration, 1999. FHWARD99192.

5. Harkey, D.L., S. Tsai, L. Thomas, and W.W. Hunter. Pedestrian and Bicycle Crash Analysis

Tool (PBCAT): Version 2.0 Application Manual. Washington, DC : Federal Highway

Administration, 2006. FHWAHRT06089.

6. FHWA. Pedestrian and Bicycle Information Center. [Online] University of North Carolina

Highway Research Center. http://www.walkinginfo.org/facts/pbcat/index.cfm.

7. Bicyclist Intersection Safety Index. Carter, D.L., W.W. Hunter, C.V. Zegeer, J.R. Stewart, and

H.F. Huang. Washington, DC : Transportation Research Record, 2007, Vol. No. 2031.

8. FHWA. Pedestrian and Bicycle Information Center. [Online] University of North Carolina

Highway Research Center. http://www.walkinginfo.org/library/details.cfm?id=2802.

9. —. Pedestrian and Bicycle Information Center. [Online] University of North Carolina

Highway Research Center. http://www.bicyclinginfo.org/bikecost.

10. Program, Transit Cooperative Research. Synthesis 62: Integration of Bicycles and Transit: A

Synthesis of Transit Practice . Washington, D.C : Transportation Research Board, 2005.

БҮЛЭГ 3: УНАДАГ ДУГУЙ АШИГЛАЛТ БА АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ

3.1.ТАНИЛЦУУЛГА

Энэ бүлгийн зорилго нь унадаг дугуйчид өөрсдийн тээврийн хэрэгслээ хэрхэн

ажиллуулдаг, ашигладаг талаарх үндсэн ойлголт төсөөллийг дизайнеруудад гаргаж өгөх

явдал юм. Эдгээр элементүүдийн талаарх мэдлэг нь тохирох загвар гарган загварчлахад

маш чухал байдаг. Унадаг дугуйг ажиллуулагчийн гадаад байдал болон тухайн тээврийн

хэрэгслийн өвөрмөц онцлогыг гаргахгүй бол унадаг дугуйчид ноцтой гэмтэж бэртэх нь

элбэг байдаг. Энэхүү бүлэг нь дараах сэдвүүдийг хамарна:

• Загвар тээврийн хэрэгсэл

• Унадаг дугуйчдад зориулсан замын хөдөлгөөний зарчмууд

• Унадаг дугуйн осол аваарын шалтгаан

3.2. ЗАГВАР ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЭЛ

Унадаг дугуйчдын бодит хэмжигдэхүүнүүд болон ашиглалтын онцлогууд нь өөр өөр

байдаг. Зарим нэг хувилбар нь унадаг дугуйн чанар, төрлөөрөө өөр байдаг бол зарим нь

унадаг дугуйн чадамжаараа ялгардаг. Унадаг дугуйн замын хувьд бусад хэрэглэгчидтэй

хамтынх байдаг, жишээ нь хамтын хэрэглээний замууд, унадаг дугуй нь тухайн загварын

элемент бүрийн хувьд дахин давтагдашгүй өвөрмөц байх шаардлагагүй. Жишээлбэл, төв

зам болон туслах замуудын хоорондох ихэнх уулзваруудыг явган зорчигч хөндлөн гарах

хурдад тохируулан загварчлах хэрэгтэй.

Хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслүүдийн адил загвар унадаг дугуйчдын олон төрлүүд байдаг.

Унадаг дугуйн замд зориулагдсан олон тооны дизайны хэмжигдэхүүнүүдийг энэхүү гарын

авлага дээр танилцуулав, өөр өөр төрлийн унадаг дугуйчдын онцлогуудыг тусгасан.

Жишээлбэл хэвтээ болон гар унадаг дугуйчид нь харааны өндрийн хувьд бусдаас илүү

байдаг, чиргүүлтэй унадаг дугуй нь хамтын хэрэглээний замын уулзвар дээр эргэхэд хэцүү

байдаг.

Энэхүү гарын авлагад унадаг дугуйн дизайны хэмжигдэхүүнүүдийг танилцууллаа. Насанд

хүрсэн унадаг дугуйчдын хувьд шаардах бие махбодийн үзүүлэлтүүдийг Үзүүлэн 3.1 дээр

харуулав. Хамгийн багадаа 4 футын өргөн нь ихэнх унадаг дугуйчдын хувьд хөдөлгөөнд

нөлөөлдөггүй, учир нь хөдөлгөөн нь өөр өөр хурдтай байдаг. Нэмэлт үйл ажиллагаа

явуулах өргөнийг зарим тохиолдолд шаардаж болно, жишээ нь эгц өндөр газар Зарим

тохиолдолд унадаг дугуйчид болон бусад тээврийн хэрэгслүүдийн хоорондох хурдны

ялгаа нь харьцангуй бага байдаг, дугуйчид нь илүү бага зайд явдаг. Гэсэн хэдий ч үүнийг

төлөвлөснөөс илүү нарийхан дизайнтай байвал ашиглах хэрэггүй. 8.3 футын ашиглалтын

өндөрийг насанд хүрсэн унадаг дугуйчид ашиглаж болно. Бусад энгийн

хэмжигдэхүүнүүдийг Үзүүлэн 3.1 дээр харуулав.

Үзүүлэн 3.1. Дугуйчины ашиглалтын зай

*Eye-нүд

Handlebar-жолоо

Physical-биеийн хэмжээ

Minimum operating-хамгийн бага ашиглалтын зай

Preferred operating- нэмэлт ашиглалтын зай

Widths-өргөн

Heights-өндөр

Үзүүлэн 3.2 нь энгийн унадаг дугуй, хүүхдийн тэрэгтэй унадаг дугуй, хэвтээ унадаг дугуй

гэх мэт унадаг дугуйн өөр хэд хэдэн төрлүүдийн хэмжигдэхүүнүүдийг багтаасан. (1)

Үзүүлэн 3.2. Дугуйн нийтлэг хэмжээ

A. насанд хүрэгчдийн ердийн дугуй

B. насанд хүрсэн нэг хүний хэвтээ байдалтай дугуй

C. чиргүүлтэй дугуйнд зориулсан нэмэлт урт

D. хүүхдийн чиргүүлтэй дугуйны нэмэлт урт

E. хүүхдийн чиргүүлтэй дугуйны өргөн

F. насанд хүрэгчдийн хоёр хүний дугуй

Үзүүлэн 3.3-д энгийн насанд хүрсэн унадаг дугуйчид, болон бусад төрлийн хэрэглэгчид

болон хүүхдийн тэрэгтэй унадаг дугуйчдад зориулсан хэмжигдэхүүнүүдийг харуулав. (1)

(2) (3)

Хэрэглэгчийн

төрөл

Шинж чанар

Хэмжээ

АНУ үндсэн

нэгжийн

системээр

Метрээр

Энгийн босоо

суудалтай дугуй

унадаг насан хүрсэн

дугуйчид

Бодит өргөн (95 дахь хувь)

30 инч

0.75 м

Бодит урт 70 инч 1.8 м

Жолооны бодит урт

(энгийн хэлбэртэй)

44 инч

1.1 м

Нүдний өндөр 60 инч 1.5м

Хүндийн төв

(ойролцоогоор) 33-40 инч 0.8-1м

Дугуй унах үеийн өргөн

(хамгийн бага утгадаа) 48 инч 1.2м

Дугуй унах үеийн өргөн

(зохимжтой) 60 инч 1.5м

Дугуй унах үеийн өндөр

(хамгийн бага утгадаа) 100 инч 2.5м

Дугуй унах үеийн өндөр

(зохимжтой) 120 инч 3м

Хэвтээ суудалтай

дугуй унадаг

дугуйчид

Бодит урт 82 инч 2.2м

Нүдний өндөр 46 инч 1.2м

Хоёр хүний дугуй

унадаг дугуйчид

Бодит урт (энгийн

хэлбэртэй) 96 инч 2.4м

Хүүхэдийн суудалтай

дугуйчины бодит өргөн 30 инч 0.75м

Бодит урт 117 инч 3м

Гар дугуйчин

Нүдний өндөр 34 инч 0.9м

Дугуй хоорондын зай

Sweep width 60 инч 1.5м

Үзүүлэн 3.3. Үндсэн хэмжээ

Унадаг дугуйн хэмжигдэхүүн болон унадаг дугуйчны гүйцэтгэл нь үйл ажиллагааны

чадамж, тээврийн хэрэгслийн дизайн зэргээс хамааран өөр өөр байдаг.Үзүүлэн 3.4-д

насанд хүрсэн унадаг дугуйчны төрөл бүрийн гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтүүд болон

бусад төрлийн унадаг дугуйчдын гол гол гүйцэтгэлийн шалгууруудыг жагсаан харуулав.

(1) (2) (3)

Хэрэглэгчийн

төрөл

Шинж чанар

Утга

АНУ үндсэн

нэгжийн

системээр

Метрээр

Энгийн босоо

суудалтай дугуй

унадаг насан хүрсэн

дугуйчид

Хурд, засмал тэгш

гадаргуутай газар

8-15 13-24км/ц

Хурд, уруу газар 20-30 32-50 нэмэлт

км/ц

Хурд, өгсүүр газар

5-12 8-19 км/ц

Харилцан үйлчлэлийн

хугацаа 1-2 1-2.5с

Хурд авалтын үзүүлэлт 1.5-5 0.5-1.5м/с

Тоормосын үрэлтийн

илтгэлцүүр, хуурай тэгш

засмал зам

0.32 0.32

Тоормосын үрэлтийн

илтгэлцүүр, нойтон тэгш

засмал зам

0.16 0.16

Удаашралтын үзүүлэлт

(хуурай тэгш засмал зам) 8-10 2.4-3 м/с

Бороотой нөхцөл дахь

удаашралтын үзүүлэлт (50-

80% -н бүтээмжийн

бууралт)

2-5 0.6-1.5 м/с

Хэвтээ суудалтай

дугуй унадаг

дугуйчид

Хурд, тэгш гадаргуутай

газар

11-18 18-29 км/ц

Хурд авалтын үзүүлэлт 3-6 1-1.8 м/с

Удаашралтын үзүүлэлт 10-13 3-4 м/с

Үзүүлэн 3.4. Үндсэн үзүүлэлтийн хэмжүүр

Унадаг дугуйчны хурд нь нас болон чадамж дээр суурилан өөр өөр байдаг. Насанд

хүрэгчид ердийн үед 8-15 м/цагийн хурдтай унадаг, хүүхдүүд бол үүнээс удаан унана.

Туршлагатай унагчид нь 30 метр цагийн хурдтай унадаг, 30 метр цагаас хурдыг хэтрүүлж

болохгүй.

3.3. УНАДАГ ДУГУЙЧДАД ЗОРИУЛАГДСАН ЗАМЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ БАРИМТЛАХ

ЗАРЧМУУД

Энэ бүлэгт замын хөдөлгөөнд унадаг дугуйтай оролцож буй хүмүүсийн баримтлах үндсэн

зарчмууд, янз бүрийн нөхцөл байдлаас хамааран унадаг дугуйчин төв зам дээр хэрхэн

байраа эзэлж явах талаар дурьдав. Эдгээр үндсэн зарчмуудыг ойлгосноор унадаг дугуйн

замууд, унадаг дугуй унах нээлттэй замуудыг төлөвлөх хэрэгтэй болно.

Учир нь зарим улсын хуулиуд нь хууль ёсны унадаг дугуйн ашиглалтын тодорхой зүйл

заалтуудаараа ялгардаг, энэ бүлэгт хууль ёсны байдлыг харгалзахгүй нийтлэг мөрдөх

зарчмуудыг багтаав. Орон нутгийн замын хөдөлгөөний соёл болон гадаад байдал нь

замын хөдөлгөөний нарийвчилсан хууль дүрэмтэй улс орнуудаас илүү нарийн байдаг ба

унадаг дугуйн ашиглах зурвас гэж гаргасан байдаг. Унадаг дугуйчид харьцуулсан замын

хөдөлгөөний нөхцөл байдалд адилхан ханддаг ба тэд хаана явах нь хамаардаггүй. АНУ

дах улсын замын хөдөлгөөний хууль заалтуудыг тээврийн хэрэгсэл ашиглагчийн үүрэг

хариуцлага дээр үндэслэн тодорхойлдог. Унадаг дугуй нь өөр өөр хэмжигдэхүүнтэй,

гүйуцэтгэлийн онцлог өвөрмөц шинжтэй байдаг. Унадаг дугуйчид нь жолооч нараас осол

аваарт илүү өртөмтгий байдаг. Замын хөдөлгөөн дэх унадаг дугуйн үйл ажиллагааны

үндсэн зарчмуудаас доор оруулав.

o УНАДАГ ДУГУЙЧИД ТӨВ ЗАМЫН БАРУУН ТАЛААР ХОЁР ТУСЛАХ

ЗАМААР ЯВАХ

АНУ-д тээврийн хэрэгслийг ажиллуулагчид (Унадаг дугуйчид ордог) өөрсдийн явах

чиглэлтэйгээ харьцуулан баруун гар талын туслах замаар явдаг. Зөвхөн онцгой

тохиолдлуудад (жишээ нь унадаг дугуйн зам нь нэг чиглэлт гудмаар орох бол) унадаг

дугуйчид бусдын замын хөдөлгөөний урсгалыг сөрөн гудмаар явж болно. Унадаг

дугуйчид заримдаа нэг чиглэлт гудамны зүүн гар талаар явж болно, хэрэв унадаг дугуйн

зам зүүн гар талд байвал, хэрэв зүүн талаараа явбал цөөн зөрчилтэй байвал явж болно.

(жишээ нь гудамны зогсоол биш, эргэлтийн зөрчил цөөн)

o УНАДАГ ДУГУЙЧИД ЗОГСОХ БОЛОН ГАРЦЫН ТЭМДГИЙН ДҮРЭМ

ЖУРМЫГ МӨРДӨЖ, ГАРЦЫН ДҮРМҮҮДИЙГ ДАГАЖ МӨРДДӨГ

Бусад тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний адил унадаг дугуйчид жижиг зам дээр томоохон

зам дээр замын хөдөлгөөнд оролцдогтойгоо адилхан оролцох хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд

гарцаар гарах нь замын хөдөлгөөний бүх дүрэм журмыг мөрдөж байгаа хамгийн аюулгүй

хэлбэр юм.

o ЗАМАА ӨӨРЧЛӨХДӨӨ УНАДАГ ДУГУЙЧИД ГАРЦААР ГАРДАГ

Унадаг дугуйчин замаас гарч шинэ зам руу орохдоо замын хөдөлгөөний дүрмийн дагуу

гарцаар гарах ёстой. Энэ тохиолдолд гарцаар гарах нь шинэ зурваст шилжин орж байгаа

гэсэн үг ба тухайн хөдөлгөөн нь аюулгүй явагддаг.

o УНАДАГ ДУГУЙЧИД ЗҮҮН ГАР ТАЛДАХ БУСАД ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛЭЭ

ГҮЙЦЭЖ ТҮРҮҮЛДЭГ

Унадаг дугуйчин ижил чиглэлд явж байгаа нөгөө тээврийн хэрэгслийг гүйцэж түрүүлэхдээ

тухайн тээврийн хэрэгслийн зүүн гар талаар гүйцэж түрүүлэн өнгөрөх ёстой. Үүний адил

үндсэн үйл ажиллагааны зарчмыг хамтын хэрэглээний зам дээр унадаг дугуйчин явган

зорчигч болон бусад удаан явж буй хэрэглэгчдийг гүйцэж түрүүлэхдээ ашигладаг. Төв зам

дээрх унадаг дугуйчдын хувьд уг дүрэмтэй холбоотой хэд хэдэн онцгой тохиолдлууд

байдаг. 1) Унадаг дугуйчин унадаг дугуйн зам дээр баруун гар талаар өнгөрч болно. 2)

Унадаг дугуйчин тээврийн хэрэгслийг гүйцэж түрүүлэхдээ зүүн гар тийш эргэхдээ баруун

гар талаар нь өнгөрч болно. 3) Зарим улс орнууд аюулгүй байвал баруун гар талаар

өнгөрөхийг дугуйчдад зөвшөөрдөг.

o ТӨВ ЗАМ ДЭЭРХ УНАДАГ ДУГУЙЧНЫ ХАЖУУГИЙН БАЙРЛАЛ НЬ ХУРД

БОЛОН АШИГЛАХ ӨРГӨНИЙГ ТОДОРХОЙЛДОГ

Унадаг дугуйчид практик дээр зөв унаж жолооддог, төв зам дээр энэ нь унадаг дугуйчид

баруун дугуйны мөрөөр явж байна гэсэн үг юм. Бусад хөдөлгөөнтэй адилхан хурдтай явж

байгаа унадаг дугуйчин нарийн гудамны зам дээр хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгсэлтэй

аюулгүй зөрж өнгөрөх нь төв зам дээр баримтлах журамтай адил байна. Зам дээр унаагаар

явах анхдагч шаардлага нь ижил зам дээр зөрөн өнгөрч буй унадаг дугуйчин гүйцэж

түрүүлэхийн оронд замыг өөрчлөх нь дээр гэж үздэг. Нэгдсэн Тээврийн хэрэгслийн хууль

болон ихэнх улс орнуудын хууль дүрэм нь хэрэв шаардлагатай бол замаас гарах унадаг

дугуйчдын эрхийг дэмждэг. Ихэнх тээврийн хэрэгслийн хуулиуд нь зам дээр баруун талд

байрлуулахыг онцгой тохиолдлуудад зөвшөөрдөг, жишээ нь хор хөнөөлөөс зайлсхийх,

бусад дугуйчдыг өнгөрөөх, зүүн гар тийш эргэлт хийх гэх мэт. Удаан явдаг унадаг

дугуйчид хурдтай явдаг дугуйчдын баруун гар талаар явдаг. Бусад тээврийн хэрэгслийн

адил унадаг дугуйчид яаралтай зогсолтыг хийдэг ба замын баруун талд байрлуулах ёстой.

o УНАДАГ ДУГУЙЧИД ХӨДӨЛГӨӨНД ОРОЛЦОЖ БАЙХДАА БАРУУН ГАР

ТАЛААР УУЛЗВАР РУУ ОЙРТДОГ

Унадаг дугуйчид өөрсдийн байрлалаараа уулзварууд руу ойртож өөрсдийн хүссэн

хөдөлгөөнийг хийдэг. Жишээлбэл, уулзвар руу чигээрээ явах унадаг дугуйчид баруун

эргэлттэй замын баруун гар талд өөрсдийгөө байрлуулах хэрэггүй. Унадаг дугуйчид явган

зорчигчийн адил зүүн эргэлт хийхдээ өөр бусад онцгой тохиолдлуудад тооцуулдаг.

Үүнийг доор тайлбарлав.

o УНАДАГ ДУГУЙЧДАД УУЛЗВАР ДЭЭР ЗҮҮН ГАР ТИЙШ ЭРГЭХЭД ХОЁР

СОНГОЛТ БАЙДАГ

Унадаг дугуйчид хийж болно: 1) Тээврийн хэрэгслийн зүүн эргэлтийг төв замын баруун

талаас зүүн талруу эргэхэд хийж болно 2) явган зорчигчийн зүүн гарын эргэлт нь

уулзварын хөндлөн гарч замаараа яваад, хөндлөн гарах зурвас дээр зогсож 90 градусын

эргэлтийг хийнэ, тэгээд зохих тэмдгийн заалтаар зам хөндлөн гарах эсвэл хөдөлгөөнөө

үргэлжлүүлж болно (Үзүүлэн 3.5 хар ).

Үзүүлэн 3.5. Уулзвараар зүүн тийш эргэхэд зориулсан дугуйчны хоёр сонголт

3.4. УНАДАГ ДУГУЙН ОСОЛ АВААРЫН ШАЛТГААНУУД

Ихэнх унадаг дугуйчдын осол аваарын үндсэн шалтгаануудыг ойлгосноор дизайнерууд

буюу зохион бүтээгчид уг гарын авлагад тодорхойлон бичсэн дизайн олон зарчмуудын

дагуу ажиллах нь зүйтэй. Энэхүү бүлэгт осол аваарын нийтлэг төрлүүд болон унадаг

дугуйчдын туршлага болон осол аваар нь байгууламжийн дизайнтай хэрхэн холбоотой

болох талаар тайлбарлан хэлэлцлээ.

3.4.1. УНАДАГ ДУГУЙЧДЫН ОСОЛ АВААРЫН СУДАЛГАА

АНУ дах унадаг дугуйн осол аваарын олон тооны судалгаанууд нь өнгөрсөн 40 жилийн

турш тасралтгүй хөгжиж тогтвортой үр дүнд хүрч чадсан. Энэхүү бүлэгт осол аваарын

нийтлэг төрлүүд болон тэдгээр осол аваарт нөлөөлөх хүчин зүйлсийн талаар хураангуйлан

оруулав. Унадаг дугуйчдын осол аваарын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл нь олон нийтийн

зөвшөөрөгдсөн зам дээр гарч байгаа хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн ослуудтай

холбоотой байдаг. учир нь эдгээр ослуудыг мэдээлэх нь олон улс оронд албан ёсны зүйл

байдаг. Унадаг дугуйчдын хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн осол аваар нь замгүй

байрлалуудад тохиолддог, жишээ нь гэмтэлтэй осол аваар нь хөдөлгүүрт тээврийн

хэрэгсэлүүдэд хамаардаггүй, улсын DOT-д байнга мэдээлдэггүй.Унадаг дугуйчдын осол

аваарын ихэнх нь буюу 70-90% нь эмнэлгийн тусламж авдагыг судалгаагаар тогтоосон. 2

(4)

3.4.2. ЕРӨНХИЙ ДҮГНЭЛТ

Унадаг дугуйчдын тээврийн хэрэгслийн осол аваарын судалгаа нь дараах өргөн хүрээг

хамарсан ангилалуудад үр дүнг хэсэгчлэн хувааж багцлан харуулав: Хотыг хөдөөтэй,

залуучуудыг насанд хүрсэн дугуйчидтай, унадаг дугуйчдыг жолоочтой, шөнийн цагийг

өдрийн цагтай, зам дээр явахыг замын хажуугаар явахтай харьцуулан гаргав.

ХОТЫГ ХӨДӨӨТЭЙ ХАРЬЦУУЛАХ НЬ

Хот дахь томоохон осол аваарууд нь уулзварууд болон гудамжны замууд дээр гардаг.

(5)Үүнд нь унадаг дугуйчид эргэхдээ мотоциклтой мөргөлдөх, замын уулзвар дээр

мөрдөх, мөн унадаг дугуйчид замаас гарах гэх мэт ордог. Зүүн гар тийш эргэж буй

мотоциклтой өөдөөс ирж буй дугуй мөргөлдөх нь хотод гардаг хамгийн түгээмэл осол

аваар юм.Онгорхой машины хаалгыг мөргөх нь хотын осол авааруудын 3%-6%-ийг

эзэлдэг гэдгийг тогтоосон, уг хувь нь гудамжны зогсоол олонтой хотуудад илүү өндөр,

зогсоол багатай хотын захуудад бага хувьтай гарч байна. (6) (7) (8) Гүйцэж түрүүлэх

эсвэл ар араасаа мөргөлдөх нь хотод бага гардаг осол аваарууд юм, харин хөдөөний зам

дээр ийм осол аваар их гардаг байна. Гэрэлтүүлэг муутай үед болон шөнийн цагаар хотод

гүйцэж түрүүлэх осол аваарууд байнга гардаг. Хөдөө орон нутагт гүйцэж түрүүлэхтэй

холбоотой осол аваар нь жолоочийн анхаарал сарнилт болон хэт хурдтай явснаас болж

гардаг. (5) (9)

ЗАЛУУ УНАДАГ ДУГУЙЧДЫГ НАСАНД ХҮРСЭН УНАДАГ ДУГУЙЧИДТАЙ

ХАРЬЦУУЛАХ НЬ

Ерөнхий хүн амын хэмжээд тэдний төлөөллийг харьцуулахад 15-аас доош насны унадаг

дугуйчид нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой осол аваарыг дийлэнх нь эзэлж

байгаа ба 25-44 насны болон түүнээс ахмад насанд хүрэгчид бага хувийг эзэлж байна.

Гэсэн хэдий ч 44 наснаас илүү ахмад унадаг дугуйчид нь уур бухимдлаас болж гэмтэж

бэртэх нь элбэг байдаг байна. (5)

УНАДАГ ДУГУЙЧИД БОЛОН ЖОЛООЧ НАРЫН АЛДААГ ХАРЬЦУУЛБАЛ

Унадаг дугуйчид хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгсэлтэй холбоотой осол авааруудын тэн хагаст

нь буруутай байдаг нь тогтоогджээ. Замын хөдөлгөөний эсрэг жолоодох, зогсох

тэмдэглэгээг зөрчих зэрэг нь унадаг дугуйчдын хувьд маш нийтлэг байдаг тохиолдлууд

юм. Талбайд унах нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийг буруутгах хамгийн нийтлэг

шалтгаан болдог. Осол аваар хариуцлагын хувьд залуу унадаг дугуйчид илүү өндөр

хариуцлагатай байдаг. (5)

ШӨНИЙН ЦАГИЙГ ӨДРИЙН ЦАГТАЙ ХАРЬЦУУЛБАЛ

Осол аваарууд нь шөнийн цагаар гэрэлтүүлэг муутай, гэрэлтүүлэгч тоног хэрэгслийн

дутагдалтай замууд дээр харьцангуй их гардаг. (10) (11)Мэдээллээр дутмаг байх нь энэ

талаар таамаглахад хүндрэлтэй болгодог харин унадаг дугуйчид шөнийн цагаар

пропорциональ бус мөргөлдөөнийг гаргадаг, ялангуяа шаардлагатай гэрэлтүүлгээр

тоноглогдоогүй байх нь осол гарах нэг хүчин зүйл болон нөлөөлдөг.

ЗАМЫН ХАЖУУГААР ЯВАХЫГ ЗАМ ДЭЭГҮҮР ЯВАХТАЙ ХАРЬЦУУЛАХ НЬ

Зам дээр явж байгаа унадаг дугуйчид нь замын хажуугаар явж буй унадаг дугуйчдаас илүү

хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн осолд өртөх нь элбэг байдаг. Замын хажуугаар унадаг

дугуй унаж явах нь замын хөдөлгөөний урсгал сөрөх нэг нөхцөл болдог, замууд дээрх

эргэлтүүд болон хөндлөн гөрөх нь замын хажуугаар явж буй унадаг дугуйчдад хүндрэлтэй

байдаг. (5)

3.4.3. УНАДАГ ДУГУЙЧИД- ХӨДӨЛГҮҮРТ ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЭЛТЭЙ

ХОЛБООТОЙ ОСОЛ АВААРУУДЫН ШАЛТГААН ДЭЭР ТӨВЛӨРӨХ НЬ

Унадаг дугуй – хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн осол аваарын шалтгаанууд

тодорхойлсноор тохирох инженерчлэл дизайны боловсруулалтыг шийдвэр гаргагчид

сонгоход туслах болно. Нийтлэг шалтгаануудын дараах жагсаалтад осол аваарын

тохиолдлыг судлах төлөвлөсөн стратегиуд багтдаг. Төлөвлөсөн инженерийн шийдэл

/дизайны шийдлийг уг гарын авлагын төгсгөлд дэлгэрэнгүй тайлбарласан.

БУРУУ ЗАМААР ЯВАХ НЬ

Ирж буй замын хөдөлгөөнийг өөдөөс явбал унадаг дугуйчид байрандаа зогсоно харин

жолоочид тэднийг хүлээхгүй, энэ байдлыг зам дээр хориглодог. Зам руу орж байгаа

жолоочдын анхаарал зүүн тал руугаа чиглэдэг, тэд баруун гар талаас ирж байгаа унадаг

дугуйчинд мэдэгдэнэ. Энэ байдлыг хэвшүүлэхэд сургалт, шаардлага хэрэгтэй байдаг.

жишээ нь замын зөв чиглэлийг баталгаажуулах

ЯВГАН ХҮНИЙ ЗАМААР ЯВАХ

Уулзварууд дээр жолооч нар явган хүний зам талбайгаар болон явган хүний гарцаар явдаг.

Харин унадаг дугуйчид явган хүний замаар явж байгаа нь харагддаггүй. (ялангуяа замын

хөдөлгөөний чиглэлийн эсрэг явахаа мэдэгдэх ).Энэ байдлыг залруулахын тулд явган

хүний замаар явах нь хуул бус гэдгийг сурталчлан таниулах сургалт хийх хэрэгтэй.

Хамгийн тохиромжтой инженерийн шийдэл нь тухайн зам нь унадаг дугуйчдад

зориулагдсан гэдгийг батлах асуудал руу чиглэдэг.

ЗАМ ДЭЭРХ БУСАД ОСОЛ АВААРУУД

Зам дээр гарч байгаа осол авааруудаас нийтлэг хоёр дүр зураг ажиглагддаг : 1) жолооч

туслах замаас төв зам руу ордог ба гудамжинд явж байгаа унадаг дугуйчинтай мөргөлддөг

2) жолооч туслах замаас төв зам руу эргэхдээ явган хүний зам дээр явж байгаа дугуйчинг

шүргэдэг . (5) Асуудлын гол нь жолоочийн зан характер ба унадаг дугуй унаж явдаг

гудмууд дах туслах замуудын тоо хязгаарлаж хяналт тавих нь эдгээр зөрчлүүдийг

бууруулдаг.

ЖОЛООЧ ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН ХААЛГААРАА УНАДАГ ДУГУЙЧИНГ

ШҮРГЭХ НЬ

Энэ төрлийн осол аваар нь жолооч эсвэл зогсож байгаа зорчигч эсвэл зогсоол дахь

тээврийн хэрэгсэл нь замын хөдөлгөөнд саад болохуйц байдлаар хаалгаа онгойлгодог ба

зогсож байгаа тээврийн хэрэгслийн ойролцоо зорчиж байгаа унадаг дугуйчинг шүргэдэг.

Залруулахын тулд жолооч болон унадаг дугуйчинг сургалтанд хамруулна.

ХЯНАЛТЫН УУЛЗВАР ДЭЭГҮҮР УНАДАГ ДУГУЙЧИД ЯВАХ

Уулзвар дээр мөргөлдөхөөс сэргийлэхийн тулд гол баримтлах зарчим бол зам тавьж өгөх

явдал юм. Зогсох хяналттай уулзварууд дээр “бүрэн зогсох” дүрмийг баримтлах

оролдлого ихэнх жолооч нарт байдаг ба тэд шаардлагагүй бол бүрэн зогсолт хийлгүйгээр

зам тавьж өгөх хэрэгтэй. Олон зогсолтын тэмдэглэгээтэй гудамжин дахь унадаг дугуйн

замуудыг тэмдэглэснээр унадаг дугуйчдад зөрчилдөх нөхцлийг бий болгодог: Блок бүр

дээр заавал зогсох шаардлагыг хэрэгжүүлэхгүй байх. Унадаг дугуйн өргөн чөлөөг

хөгжүүлэх нь хамгийн сайн шийдэл юм. Цагийн хуваарьлалттай тэмдэглэгээ нь гол

уулзварууд дээрх ачааллыг зохицуулахад туслах болно.

УУЛЗВАРУУД ДЭЭР ЖОЛООЧ НАР ЗАМ ТАВЬЖ ӨГӨХГҮЙ БАЙХ

Энэ категори дах хамгийн нийтлэг осол аваарын төрөл нь ирж буй унадаг дугуйчинд

жолооч нар зам тавьж өгөөгүйтэй холбоотой байна, хоёр дахь нийтлэг зүйл нь баруун

эргэлтээр жолооч нар унадаг дугуйчдыг мөргөдөгтэй холбоотой байдаг. (5)Унадаг

дугуйчдын харагдах байдлыг тодорхой болгох нт зүйтэй, тээврийн хэрэгслийн эргэлтийн

хурдыг хязгаарладаг. (жишээ нь багасгасан хашлагын радиус). Унадаг дугуйн зам нь

баруун болон зүүн талаараа эргэлтийн замтай байдаг ба энэ нь осол аваар гарах нөхцлийг

бууруулдаг.

УНАДАГ ДУГУЙЧИД АР АРААСАА МӨРГӨЛДДӨГ

Энэ төрлийн осол аваар нь хотын осол авааруудын багахан хувийг эзэлдэг ба хөдөөгийн

осол авааруудын тодорхой хувийг эзэлдэг. (5) Замын хөдөлгөөний ачаалал өндөртэй

нарийн хөдөөний замуудад хучилттай даланг нэмэх нь үр ашиггүй сөрөг арга хэмжээ юм.

ШӨНИЙН ЦАГААР УНАДАГ ДУГУЙ УНАХ НЬ

Унадаг дугуйн осол авааруудын гуравны нэг нь үдээс хойш 5-9 цагийн хооронд байдаг,

унадаг дугуй унахтай холбоотой осол аваарын гуравны нэг нь орой 6 цагаас шөнө дундын

хооронд гардаг. Осол аваарын 5 хувь орчим нь харуй бүрийгээр гардаг. (10) (11) Энэ нь

сургалтын дэмжин туслах асуудал ба бүх улс даяараа нар жаргасны дараах гэрэлтүүлгийн

тоног төхөөрөмж ашиглахыг шаарддаг.

ХҮҮХЭДТЭЙ ХОЛБООТОЙ УНАДАГ ДУГУЙН ОСОЛ АВААРУУД

16-аас доош насны хүүхдүүд нь унадаг дугуйнаас унаж бэртсэн осол авааруудын дийлэнх

хувийг эзэлдэг. Энэ төрлийн осол авааруудад зогсох тэмдэглэгээг хайхраагүй, туслах зам

дээр шахах, зам тавилгүйгээр замын хөдөлгөөний өмнөөс чиглэн хөдлөх гэх мэт ордог.

(5)Эдгээрийн зарим нь туршлага дутмагтай холбоотой байдаг, унадаг дугуйчны боловсрол

болон бодлогын шаардлага туслах ба хүүхдийн хязгаарлалтын ухамсар нь жолоочийн

мэдлэг боловсролтой салшгүй холбоотой. Унадаг дугуйн замын орчин нөхцлийг бий

болгох нь хүүхэдтэй холбоотой ослуудын тоог бууруулахад нөлөөлнө.

Ашигласан ном зүй.

1. Landis, B.W, Petrisch, T.A and Huang, H.F. Characteristics of Emerging Road and Trail

Users and Their Safety. Washington, DC : Federal Highway Administration, 2004.

FHWAHRT04104.

2. Florida Department of Transportation. Florida Bicycle Facilities Planning and Design

Handbook. Tallahassee : Florida Department of Transportation, 2000.

3. Vermont Agency of Transportation. Vermont Pedestrian and Bicycle Facility Planning and

Design Manual. Montpelier : Vermont Agency of Transportation, 2002.

4. Stutts, J.C and Hunter, W.W. Injuries to Pedestrians and Bicyclists: An Analysis Based on

Hospital Emergency Department Data. Washington, DC : Federal Highway Administration,

1997. FHWARD99 078.

5. Hunter, W.W, Stutts, J.C, Pein, W.E and Cox, C.L. Pedestrian and Bicycle Crash Types of

the Early 1990's. Washington, DC : Federal Highway Administration, 1996. FHWARD95163.

6. Plotkin, W. and Komornick, A. BicycleMotor Vehicle Accidents in the Boston Metropolitan

Region. Boston, MA : Metropolitan Area Planning Council, 1984.

7. Goodno, M. Bicycle Collisions in the District of Columbia. Washington, DC : District

Department of Transportation, 2004.

8. NYC Departments of Health and Mental Hygiene, Parks and Recreation,

Transportation, and the New York City Police Department. Bicyclist Fatalities and Serious

Injuries in New York City: 19962005. New York, NY : s.n., n.d.

9. North Carolina Department of Transportation. North Carolina Bicycle Crash Data.

Pedestrian and Bicycle Information Center. [Online]

http://www.pedbikeinfo.org/pbcat/types_bike.cfm.

10. Administration, National Highway Traffic Safety. Traffic Safety Facts 2005. Washington,

DC : National Highway Traffic Safety Administration, (n.d.). DOT HS 810 631.

11. National Highway Traffic Safety Administration. Traffic Safety Facts 2003. Washington,

DC : National Highway Traffic Safety Administration, (n.d.). DOT HS 809 775.

БҮЛЭГ 4 : УНАДАГ ДУГУЙН ЗАМЫН ТЭМДЭГ ТЭМДЭГЛЭЭ БУСАД

БАЙГУУЛАМЖУУД

4.1. Танилцуулга

Энэ бүлэг замд яваа дугуйчдын аюулгүй байдал тав тухтай хөдөлгөөнд зориулсан

загваруудын талаар судална. Дугуйчид бусад тээврийн хэрэгслийн адил хөдөлгөөнд

оролцох шаардлагатай ба ажил, үйлчилгээ, амралт зугаалгаар явахдаа гудамж талбайг

ашигладаг. Өмнөх бүлэгт яг энэ чиглэлээр загвар зохиохын тулд дугуйчид болон

дугуйнуудын талаар ойлгох хэрэгтэй олон хэлбэр болон хандлагын талаар ярилцсан.

Жолоодох арга барил, хөдөлгүүрийг ажлуулах хариуцлагатай байдаг тээврийн хэрэгслийн

жолоочоос ялгаатайгаар дугуйчид дугуйгаа хөдөлгөөнд оролцуулах ба эгц босоогоор

тэнцвэртэй байлгах хэрэгтэй. Замын хөдөлгөөний ачаалал бага үед дугуйчид бусад

тээврийн хэрэгслээс удаан явдаг. Дугуйчдын хурд нь хөндлөнгийн машин техникийн

хүч, замын талбай ба бүтэц, тухайн дугуйны араа ба нөхцөл байдлаас ихээхэн шалтгаална.

Хоёр дугуй нь дугуйг авто машинаас илүү маневрлах боломжыг өгдөг боловч дугуйчин нь

осол гарах үед илүү их шархдах хандлагатай байдаг. Автомашин жолоодогсод нийтийн

зам дээр гарах зөвшөөрөл авахдаа тодорхой насанд хүрсэн байх шаардлагатай байдаг бол

дугуйчидад ямарч насны хязгаарлалт байдаггүй. Эдгээр бүх хүчин зүйлүүд нь дугуйн

хэрэглээнд тохирсон загварыг гаргахад шүүмжлэл авчирч байгаа юм.

Энэ бүлгийн заавар нь үүнд хамааралтай судалгаа, тодорхой дадлага дээр суурилсан. Орон

нутгийн байдал олон янз байж болох ба технологийн бодлоготой байх хэрэгтэй.

4.2. ЗАГВАРИЙН ЭЛЕМЕНТҮҮД

Зарим хэмжээнд, моторт тээврийн хэрэгслийн ерөнхий геометрийн загварийн заавар нь

хөдөлгөөнд оролцож байгаа дугуйчидад нийцүүлсэн байдаг. Хэрвээ моторт тээврийн

хэрэгсэлд зориулж загварчилбал замын загварын элементүүд жишээ нь: зогсох зай,

хөндлөн ба босоо тохируулга, үе шат ба налуу нь дугуйчдад шаардагдсан хамгийн бага

стандарттай таарах юмуу эсвэл хэтэрнэ . Жишээ нь хэвтээ байдалтай дугуйчны хувьд,

ихэнх насанд хүрсэн дугуйчидын нүдний өндөр нь зогсох зайгаа тогтооход ашигладаг

автомашины жолоочын нүдний өндрөөс илүү өндөр байдаг.

Гадаргууны байдал нь дугуйчныг хэрхэн жолоодоход нөлөөлдөг. Зам тэгшхэн толигор

байх нь дугуйчны хөдөлгөөний хяналт ба ая тухд чухал хэрэгтэй. Хайрган зам, сул

материал, эвдрэл, овон товон ба хар зам дээрх нүх нь дугуйчдыг жолоодоход бэрх

болгож зогсох гэх мэт хязгаарлалттай болгодог. Тиймээс , дугуйны зам байгуулах үед

замын гадаргуу сайн чанартай байх, шаардлагатай ба засаж янзалсан байх ёстой.

Нягтаршуулсан зам дээр явхад хүндрэлтэй байдаг ба боломжтой бол ашиглахгүй байх

хэрэгтэй. Ийм замыг хөдөлгөөнт эгнээ ба хурдны замын захын хэсэгт ашиглахгүй байх

нь зөв.

4.3. Хийтийн хэрэглээний зам

Дугуй нь ямар нэгэн дүрэм, хөшөөгөөр хориглогдоогүй л бол бүх зам дээр явж болно.

Ихэнх тохиолдолд, дугуйчид болон автомашины жолоочид нэг хөдөлгөөнт эгнээг

ашигладаг. Ийм хамтарсан хэрэглээний эгнээ хаа сайгүй байдаг. Жишээ нь: орон нутгийн

гудамжнууд, хотын гудамж, хот хөдөөгийн хурдны зам гэх мэт.

Дугуйны хамтарч ашиглах эгнээнд зориулсан ямар ч тодорхой загвар, хэмжээ байдаггүй

боловч, олон төрлийн загварын шинж тэмдгүүд нь уг эгнээнд дугуй унахад илүү

тохиромжтой болгодог. Ж нь : сайн зам, хангалттай зайг хардаг байх, бага хурдаар явахыг

сануулсан замын загвар, дугуйнд тохирсон ус зайлуулах хоолойн сараалж, гүүрний

өргөтгөлийн холбоос, галт тэрэгний гарам гэх мэт. Хэрвээ тийм загвар шинж байхгүй бол,

өөрчлөлт шинэчлэлтийг гүйцэтгэх хэрэгтэй. Энэ бүлгийн энэ хэсэг дугуйнд ашигтай

загваруудыг илүү сайн тайлбарлан хэлсэн байгаа.

Бага ачаалалтай эсвэл бага хурдтай зорчдог зам хуваан ашигладаг замын адил тухайн

замын байдлаа хадгалж байдаг. Ийм замууд нь тааламжтай, тав тухтай бөгөөөд дугуйн

сайн туршлага болдог ба илүү дугуйн зам эсвэл дугуйнд зориулсан элдэв зохицуулалт

шаардлагагүй юм.

Олон төрлийн гёометрын үйл ажиллагааны хүчин зүйлүүд нь хамтран ашиглагддаг эгнээн

дахь дугуйчдын тав тухтай байдалд нөлөөлдөг. Гёометрын болон үйл ажиллагааны хүчин

зүйлүүд нь дугуйчидад хэрхэн нөлөөлөхийг тооцдог загвар гарч ирсэн. (Дугуйн

үйлчлэлийн шат)хэмээх загвар нь замын эгнээний өргөн, хэрэглээ, хөдөлгөөний хурд, зам

дээрх зогсоол болон замын гадаргуу гэх мэт дугуйчидын зам дээрх ая тухыг дүгнэх

зорилготой хүчин зүйлүүд юм. Энэ загвар нь өнөөдрийн зам эсвэл ирээдүйн төлөвлөсөн

замд дугуйчдад нийцүүлсэн хамтран ашиглагддаг эгнээний түвшинг тодорхойлдог. 2-р

бүлгээс энэ загварын талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.

4.3.2. Нийтийн хэрэглээний замын тэмдэг

“Замаа хамтран ашигла” гэсэн эдгээр тэмдэг нь авто тээврийн хэрэгслийн жолооч нарт

дугуй гарч ирж болзошгүй ба дугуйчныг хүндэлж хөдөлгөөнд оролцохыг санауулж байгаа

юм. Хэдий тийм боловч энэ тэмдэг нь дугуйн хөдөлгөөөнд нийцсэн гёометрын загварын

хэмжээг оролж чадахгүй юм. Энэхүү анхааруулгын тэмдэг нь дугуйн хөдөлгөөний нөхцөл

байдлыг сайжруулж чадахгүйтэй адилаар энэ тэмдгийг үйл ажиллагааны асуудлыг

тодорхойлоход ашиглах боломжгүй. Уг тэмдэг нь дугуйн замны төгсгөл, хаана хамтран

ашигладдаг зам төгсөж дугуйчин хөдөлгөөнд хамт оролцож эхлэх зэрэг тодорхой

хязгаарлагдмал нөхцөл байдалд хэрэгтэй. Уг тэмдэг нь барилгын ажлын үеэр хэрэгтэй ба

дугуйчин урьдынхаасаа илүү нарийн замаар явах юм. Энэ тэмдэг дугуйн замын

маршрутыг тодорхойлж чадахгүй. Энэ тэмдгэнд шар –ногоон суурь өнгө хэрэглэгднэ.

“Дугуй магадгүй бүх эгнээг эзэлж болно” гэдэг тэмдэг нь хамтран ашиглагддаг замын өөр

нэг тэмдэг юм. Энэ тэмдэг нь зэргэлдээ явах боломжгүй нарийн эгнээтэй ба дугуйн эгнээ

эсвэл захын эгнээгүй замд хэрэглэгднэ.

Буруу замруу орох нь дугуйчидад давтагдан тохиолддог асуудал юм. Харин үүнд зориулж

“Буруу зам” , “Хөдөлгөөнд хамт оролц "гэсэн тэмдгүүд нь бусад замын тэмдэг жишээ нь

зогсоолын тэмдэгтэй хамт оршиж тэмдгийн бөөгнөрлийг бууруулж, бусад хөдөлгөөнд

оролцогчдод харагдах байдлийг бууруулна. Энэ тэмдгүүдийг хамтын хэрэглээний зам,

дугуйн эгнээтэй зам, захын эгнээтэй замд хэрэглэж болно.

4.4 Тэмдэглэсэн хамтран ашиглах эгнээ

Тээврийн хэрэгсэл болон дугуйнд илүү сайн зааварчилгаа өгөхийн тулд хамтран

ашиглагддаг замыг зам дээрх тэмдэглэгээгээр тэмдэглэдэг (4.4). Хамтран ашиглагддаг

замын тэмдэг нь дугуйн зам гаргах боломжгүй өргөнтэй замд хэрэглэхэд зохистой байдаг.

Энэ тэмдэг нь хөдөлгөөнт замд таарах дугуйчид гарч ирэх талаар замын хөдөлгөөнд

оролцогчидод анхааруулж сонор сэрэмж өгдөг ба аюулгүй гүйцэд түрүүлэх, эгнээ солих

туршлага болдог. Хамтран ашиглах замын тэмдэг нь дугуйн буруу замруу явах

тохиолдлыг багасгадаг.

Хамтран ашиглагддаг замын тэмдгийг доорх хувилбаруудад ашиглах боломжтой.

Зам дээрх зогсоолтой зэрэгцэн орших хуваан ашиглах замд зогсоолд тавьсан

машины нээлттэй хаалгыг мөргөх боломжыг бууруулдаг дугуйчдын хэвтээ

байрлалд туслах.

Өргөн гадна талын эгнээн дээр , хашлаганаас зайтай ба замын захаар байрлаж

аюулгүй байдлыг хангах.

Нийтийн ашиглах замын хэсэг дээр байж болно. Дугуйн эгнээтэй замын 2 хэсэг

эсвэл хуваан ашиглах зам ба ойролцоох зам хүртэл зайг бөглөх зорилгоор.

Эгнээндээ дугуйтай зорчигч , жолооч 2 зэрэгцэж явах боломжгүй хэт нарийн

эгнээтэй замын хэсэг дээр

Зөвхөн 1 дугуй зорчих боломжтой уруудсан замын хэсэг дээр(дугуйчин өгсөхдөө

удаан байх учраас баруун хэсгийг ашиглана.

Дугуйн зам гаргах боломжгүй өргөнтэй олон эгнээний уулзвар дээр

Нийтийн ашиглагддаг эгнээний тэмдгийг уулзвараас 76м-ээс илүүгүй зайд

байрлуулна. Уг тэмдгийг зарим нөхцөлд дугуйн хөдөлгөөний замыг төлөөлүүлж нэг

эгнээнд тэмдэглэх хэрэгтэй. Зарим замын хувьд энэ нь хамтран ашиглах эгнээний төв

байдаг. Дугуйн хөдөлгөөнтэй нэг чиглэлтэй замын хувьд, дугуйн зам нь зүүн тийш эргэдэг

хэсэгт хуваан ашигладаг замын тэмдгээ замын баруун болон зүүн талын эгнээний гадна

байрлуулбал зохистой. Хамтран ашигладаг эгнээний тэмдгийг хаана байрлуулах талаар

доор харуулсан.

Үүнд:

Зам дээрээ цэрэгцээ зогсоолтой зам- Хамтран ашигладаг эгнээний тэмдгийг

хамгийн багадаа хашлаганаас 3.4 м –ийн зайд, хашлага байхгүй бол захаас хэмжиж

байрлуулна.

Зогсоолгүй замд – Уг тэмдэг нь хашлаганаас 1. 2м-ийн зайд, хашлагагүй бол замын

захаас хэмжиж байрлуулна.

4.5 Замын хажуугийн зай

Замд хажуугийн зайг нэмж эсвэл сайжруулснаар дугуйчдад хурдтай ба таатай зорчих ба

авто тээврийн хэрэгсэлд таатай нөлөөтэй юм. 2 дахь бүлэгт хажуугийн хэсэг нь голдуу

хөдөөгийн замд ашиглагддаг тухай гарсан. хажуугийн хэсэг нь тухайн замын зах муудалт

ба доройтлыг бууруулж, эвдрэл гэмтэл гарсан авто машин зогсох таатай боломжыг

хамтран ашиглагддаг эгнээний тэмдэг нь захын хэсэг, дугуйн эгнээнд тохиромжгүй

бөгөөд, 50км цагаас дээш хурдтай зам дээр ашиглахгүй байх хэрэгтэй

бүрдүүлдэг. Хэрвээ явган хүмүүст зориулсан замгүй эсвэл уг зам нь муудаж явах аргагүй

болсон бол хажуугийн замыг ашиглаж болно.

Дугуйн зам ба хажуугийн замыг ялгадаг байх хэрэгтэй. Тухайн замд ямар нь илүү

хэрэгтэйг тодорхойлох шийдвэр гаргах үе байдаг. Дугуйн зам нь хөдөлгөөний эгнээ

байдаг бол хажуугийн замд хөдөлгөөн бага ба тээврийн хэрэгсэл зогсож болно.

Хажуугийн зам нь уулзвар дээр баруун эргэх эгнээний баруун захад байдаг бол дугуйн

зам нь баруун эргэх эгнээний зүүн захад байдаг. Баруун эргэх эгнээнд залгаж буй

хажуугийн замтай зам дээр зөрчил гарагахаас сэргийлж зарим газар уулзвар дээр зөвхөн

дугуйн замыг байрлуулж дараа нь хажуугийн замруугаа шилжиж орохоор шийдсэн

байдаг.

Тухайн замд хажуугийн хэсгийн өргөнг залгаа эгнээнийх нь нөхцөл байдлаас

шалтгаалдаг. ямарч босоо саад замын зэргэлдээ байхгүй, хашлагагүй гарцны хэсэгт,

хажуугийн хэсэг дугуйн хөдөлгөөнд зориулж хамгийн багадаа 1.2м байна. Хажуугийн

хэсэг нь замын тодорхой зурвас, хашлага ба замд таарах сааднаас 1.5 м-ийн зайд байдаг

ба илүү үйлдэл хийхэд боломжтой болдог. Дугуйн хөдөлгөөн их байдаг замын хажуугийн

хэсэг өргөн тусмаа сайн. Хэрвээ тээврийн хэрэгсэл 80км цагаас илүү хурдалдаг бол, уг

замаар хүнд машин, автобус явдаг бол эсвэл зам дээр ямар нэгэн бартаа саад байдаг бол

хажуугийн хэсгийн өргөнийг нэмэх нь зүйтэй.

Хоёр чиглэлтэй замын хоёр талд хажуугийн замыг тавих нь зүйтэй. Зарим шигүү газар

тухайн замын хоёр талд нарийхан хажуугийн хэсгийг оруулж байснаас, нэг талд өргөнөөр

оруулсан дээр. Доорх байдалд энэ нь хэрэгтэй байж болох юм.

Өгсүүр замын хэсэг- дугуй удаан явдаг ба илүү их маневрлах шаардлага гардаг ба

хажуугийн зам тавьснаар өрөөсөө хурдан явдаг тээврийн хэрэгслийгч мөн

зөрчилгүй өнгөрөөх боломжтой болно.

Алсыг харахад хязгаарлагдмал тахир муруй замтай хэсэгт өндөрлөг газарт болон

налуу муруй замын доошлох хэсэг ба хэвтээ муруй замын дотор хэсэгт хажуугийн

замыг байрлуулбал зүгээр.

Шороон зам засмал замтай нийлэх хэсэгт хажуугийн хэсэг ба засмал зам сул хайргаар

дүүрхээс сэргийлж тухайн шороон замын зарим хэсгийг засмалжуулах хэрэгтэй. Хамгийн

багадаа 3м-ээс зам хүртэл, 9м-ээс зорчих зурвас хүртэл засмалжуулна. Энэ нь шороон

замын муу нөлөө сул хайрга шороог бууруулахад тусална. Хурдны замд ойртож байгаа

засмал хэсэг нь хурдны замын хажуугийн хэсгийг сул материалаар дүүргэхгүйн тулд

налуу байдаг. Өргөгдсөн замын тэмдэг нь дугуйн зам болон хажуугийн замд байрласан

байвал дугуйчин түүн дээгүүр явж жолоодлогоо алдах аюултай. Хэрвээ замын тэмдэг

шаардлагатай байвал замын хөдөлгөөнтэй хэсгийн захад байрлуулсан дээр.

Нийтийн хэрэглээний замын тэмдэг

4.5.1. Тойрч гарах хажуугийн эгнээ

Хоёр эгнээтэй замын Т хэлбэрийн уулзвар дээр тойрч гарах эгнээ ердийн загвар болоод

байгаа. Тиймээс гүйцэд түрүүлэх авто машины хөдөлгөөн зүүн эргэхдээ хажуугийнхаа зам

дээр зогсдог явдлыг хөнгөвчлөх . Энэ нь хажуугийн хэсэгтэй хурдны зам дээр хэрэгжсэн

бол хамгийн багадаа 1.2м хажуугийн хэсэг нь уулзвараар дамжин гүйцэд түрүүлэх

зурвасын гадна талаар байрлана. Ачаалал ихтэй замд энэ нь шүүмжлэлтэй байдаг. 4.7- д

дугуйчид ашиглаж болох үргэлжилсэн хажуугийн хэсэгтэй гүйцэд түрүүлэх замын загвар

4.5.2. Дэржигнүүртэй хэсэг

Уртаашаа дэржигнүүрт хэсэг нь өндөр хурдтай зам дээр эгнээнээсээ гарч осол аваар гаргах

тохиолдлыг бууруулах аюулгүй ба хямд арга юм. Хэдий тийм боловч эдгээр нь

дугуйчдад хохиролтой байж болзошгүй ба дугуйн замыг ашиглах боломжгүй болгож

болно. Дугуйчид эдгээр дэржигнүүр дээр явахдаа цочин сандардаг ба эдгээрээс

зайлсхийхийг боддог. Хэрвээ дэржигнүүртэй хэсэг хажуугийн хэсэггүй, эсвэл нарийн

хажуугин хэсэгтэй замын баруун захад байрлаж байвал дугуйчид бусад тээврийн

хэрэгслийн хамтаар хөдөлгөөнд оролцох ёстой болдог.

Дэржигнүүрээс хажуугийн хэсгийн зах хүртэл багадаа 1.2 м чөлөөт зам , эсвэл зэргэлдээ

хашлага эсвэл бусад саад хүртэл 1.5 м чөлөөт зам байхгүй бол дугуйн хөдөлгөөнтэй

хажуугийн хэсэгт дэржигнүүр тавихыг хориглоно. Дэржигнүүр нь магадгүй ховор болж

өөр сайн шийдэл гарч ирж болно. Захын зурвасны дор дэржигнүүрийг байрлуулах нь

харанхуйд захын зурвасын харагдах байдлыг сайжруулах боломжтой бөгөөд зэргэлдээх

хажуугийн хэсэгт тусах нөлөөллийг бууруулна. Дэржигнүүрийн дундах зай нь дугуйчдад

орж гарах боломжыг (хажуугийн хэсгийн эвдрэлээс сэргийлэх, бусад дугуйчдыг өнгөрөх,

зүүн эргэх гэх мэт) өгдөг.

Дундах зай 12-18м байх нь боломжын байдаг. зайны урт нь 3.7м-ээс доошгүй байх нь

дугуйчид дэржигнүүрээр гарахгүйгээр хажуугийн хэсэгт орох юмуу орхих боломжыг

өгдөг. 4.8 зураг

Үелэлтэй зайн дээр нэмж хэлэхэд, дэржигнүүр нь улам сайжрах хэрэгтэй ба тэдний

хэмжээ нь дугуйнд илүү хэцүү загвар гаргах.

Paved Shoulder- Хучсан хажуугийн хэсэг

Unpaved shoulder- Хучигдаагүй хажуугийн хэсэг

Bypass lane- зөрж өнгөрөх эгнээ

Maintain a 4ft ( 1.2m) minimum width- хамгийн

бага өргөн 1.2м

өргөн: 127мм

Гүн : 10мм

Зай : 280- 305мм

Дугуйчдад нийцүүлсэн хажуугийн хэсгийг гаргахын тулд дэржигнүүрийн уртыг

хязгаарлах хэрэгтэй ба урт нь багадаа 152мм болж багасгаж болно. Цас зайлуулдаггүй

газарт дуу авианы чичрэгчтэй захын зурвасын тэмдэглэгээ дугуйнд илүү таатай байж

болох юм. Гол зурвасын дэржигнүүр нь урдуураа мөргөлдөхөөс сэргийлдэг. Хэдий тийм

боловч, эдгээр нь дугуйчдад төвөгтэй санагддаг. Хажуугийн хэсэггүй 2 эгнээтэй хурдны

замд, авто тээврийн хэрэгслийг гол зурвасаа даван дугуйг гүйцэж түрүүлэхийг төдийлөн

дэмждэггүй. Урдуураа мөргөлдсөн түүхээс шалтгаалан гол зурвасын дэржигнүүр хэрэгтэй

гэж үзвэл дээр өгүүлсэн хажуу хэсгийн дэржигнүүрийн хэмжээ хэрэглэгдэх ёстой. Нэмж

хэлэхэд, гол зурвасын мэдрэгчтэй тэмдэглэгээ сайн дамжуулдаг. Авто тээврийн хэрэгсэл

гол зурвасыг давж дугуйчныг гүйцэх нь зүйтэй.

4.6 Дугуйны эгнээ

4.6.1. Ерөнхий ойлголт

Дугуйн эгнээ нь бусад тээврийн хэрэгсэлтэй хамт 1 чиглэлийн хөдөлгөөнд оролцдог эгнээ

юм. Дугуйн хэрэглээ ихтэй хот орчмын хөдөө газар дугуйн замыг тавьдаг. Хажуугийн

зам дээр дугуйн замын тэмдэг тавьснаар энэ зам нь дугуйчдад нээлттэй болж байна. Хэдий

Travel path of bicyclist – дугуйн

хөдөлгөөний жим

тийм боловч энэ тэмдэглэгдсэн хажуугийн хэсэг өөрийн шалгуураа хадгалж байх

хэрэгтэй.

Дугуйн эгнээ нь дугуйчдын хэрэглээ болон дугуйчид болон жолооч нарын хөдөлгөөнд

түлхэц болох боломжтой замын хэсгийг дүрслэхэд ашиглагддаг. Дугуйн эгнээнд

хажуугийн машин хурдан удаан явахаас үл шалтгаалан дугуйчин өөрийн хурдыг

тохируулж явна. Дугуйн эгнээ нь явган хүний зам дээр явахаас илүү замаар орж гарч

байгаа авто машинд харагдах байрлалд замын хөдөлгөөнд оролцохыг дугуйчдад олгодог.

Дугуйн эгнээ нь дугуйчдад бусад тээврийн хэрэгслийн адил хууль ёсоор, аюулгүй зорчих

боломжыг олгодог.

Дугуйн эгнээ нь хөдөлгөөний урсгалыг дагах ба хууль ёсоор явж буй дугуйчид өөрсдийн

хүссэн чиглэлрүү зорчиж гарцны хэсэгт явна. Дугуйчид нь дугуйн эгнээнд үргэлж

байгаад байхгүй, баруун зүүн эргэх, хагарал гэмтлээс сэргийлэх эсвэл дугуйн замд зогссон

автобусыг тойрч гарах зэрэг олон тохиолдолд дугуйн замнаасаа гарч болно. Өргөгдсөн

замын тэмдэг, өргөгдсөн хашлага зэрэг нь дугуйнд төвөгтэй байдаг ба эдгээр нь дугуйн

эгнээг зэргэлдээ эгнээсээс тусгаарлах ёсгүй юм. Дугуйн замын гадаргуу сайн байх

хэрэгтэй. Дугуйн зам дугуйчныг болзошгүй аюул (ус тогтох, эвдрэл гэмтэл, үйрмэг хог

хаягдал)-аас хамгаалж ус зайлуулах хоолойтой байдаг. Зарим мужын дугуйн зам өөр

загвартай байдаг. Авто машин дугуйн эгнээнд явж , зогсож болохгүй ч олон мужид авто

машин эргэх үедээ, эвдрэл гарсан үед, зогсоолоос гарч , зогсоолд орохдоо дугуйн замыг

ашигладаг. Жолооч дугуйн эгнээн дээр явж эсвэл зогсож болохгүй ч зарим мужид автобус,

хогны машин ба нийтийн тээвэр түр хугацаагаар зогсохыг зөвшөөрдөг.

4.6.2. Хоёр урсгалтай зам дахь дугуйн эгнээ

Ихэнх тохиолдолд 2 урсгалтай замын 2 талд дугуйн эгнээ байрлах хэрэгтэй. 1 эгнээ

байвал буруу чиглэлтэй замын хэрэглээ болно. Уруу замд машин дугуй 2 хоюул хурдан

явдаг учир дугуйн зам нь өгсүүр талдааа байж уруу замдаа хамтран ашиглах замын

тэмдэглэгээтэй байх ёстой. Энэ загвар нь зам дээрх зогсоол гэх зэрэг саадтай уруугаа

хурдан явж байгаа дугуй мөргөлдөх боломжтой замд ашиглахад тохиромжтой.

4.6.3. Нэг чиглэлтэй зам дахь дугуйн эгнээ.

Дугуйн эгнээ нь голдуу замынхаа баруун талд байрлах ба олон дугуй зүүн эргэх, том

оврын машин баруун эргэх зэрэг тохиолдолд зүүн талын эгнээ нь илүү аюулгүй байвал,

зам дээр зогсоол байвал дугуйн эгнээг замын зүүн талд байрлуулж болно.

Дугуйн зам нь хоёр замд хоюуланд нь байрлаж 2 чиглэлийн хөдөлгөөнтэй байж буруу зам

ашиглах тохиолдлыг бууруулдаг. Хэрвээ уг зам нь 2 дугуйн эгнээ хийхэд хэт нарийн бол

хамтран ашиглах замын тэмдгийг тухайн зам дээр байрлуулна. Энэ нь дугуйчидад бусад

тээврийн хэрэгсэлтэй хөдөлгөөнд оролцох боломжыг бүрдүүлж байгаа юм.

Нэг чиглэлтэй замд заримдааа аль тохиромжтой талд нь шар замын шугамаар

тусгаарлагдан дугуйн эгнээ байж болно. Үүнийг буруу замын хөдөлгөөнд илүү

хэмнэлттэй байх , эсвэл их ашиглагддаг чиглэлд эсвэл бусад гудмын замтай

харьцуулахад бага зөрчил гарах нөхцөл байдлын үед зөвшөөрдөг.

Бусад замтай харьцуулахад зөрчил багатай зам дээр уг загвар хэрэглэгдэх боломжтой.

Замын хажуу талаарх эсрэг урсгалтай өөр замтай хэсэгт болон дугуйчид эсрэг урсгалын

төгсгөлийн хэсэгт хийх үйлдлээ гүйцэтгэхэд энэ загвар хэрэгтэй болдог :

Downhill direction- Уруу чиглэл

Uphill direction – Өгсүүр чиглэл

Дугуйн эгнээ нь замынхаа зөв талд байрлах хэрэгтэй.

Дугуйн эгнээ нэг урсгалтай замд бусад тээврийн хэрэгсэлтэй хамт хөдөлгөөнд

оролцох боломжыг олгох ёстой. Хэрвээ тухайн замд дугуйн эгнээ байрлуулах

хангалттай зай байхгүй бол хажуугийн хэсгийг гаргаж өгөн дугуйг замын хажуу

талаар явуулах хэрэгтэй.

Эсрэг чиглэлтэй дугуйн эгнээтэй замд дээр зогсоол байгуулах эсэх нь тухайн зам

ба зогсоолоос шалтгаалдаг. Заримдаа эсрэг урсгалтай дугуйн эгнээтэй замд ээр

зогссон жолооч тухин дугуйг харахад хүндрэлтэй ба бусад зогссон машин дугуйн

шугамыг далдалсан байдаг. Ачаалал багатай зам дээрх зогсоол тийм ч их зөрчил

гаргахгүй. Хэрвээ зогсоол нь замын хажуугаар эсрэг урсгалтай дугуйн замтай

хамтдаа оршвол дугуйн хязгаарлалтын шугам нь дугуйн эгнээнийхээ 2 талд байх

ёстой.

Дугуйн эгнээний тэмдэг уулзварын эхэн ба төгсгөлд байрлаж дугуйчидад эгнээндээ

явахыг анхааруулж , жолоочидод дугуйн эгнээ байгааг сануулж байдаг. Зарим

замын тэмдэг дугуйчид болон жолоочид уг зам нь дугуйн эгнээтэй гэдгийг сануулж

байдаг .

Хөдөлгөөнт эгнээг тодорхойлох зорилгоор урсгалын хоёр чиглэлийн хооронд

тохиромжтой тусгаарлалт байх нь зүйтэй:

o Замын хучлага дээрх тусгаарлах тэмдэглэгээ хамгийн энгийн шийдэл бөгөөд,

уг тэмдэглэгээ нь хоёр чиглэлд яваа тээврийн хэрэгсэл давж болохгүй

стандартын шулуун тэмдэглэгээ болох хоёр шар шулуун зураас юм.

o Эсрэг урсгалтай өндөр хурдтай замд тусгажолооч болон дугуйчныг

тусгаарласан тусгаарлах зурвас байх нь тохиромжтой. Замыг ийм маягаар

тусгаарласан байвал эсрэг урсгалтай дугуйн эгнээний өргөн хамгийн багадаа

2.1м байх ёстой.

Замын уулзвар, гол зам ба туслах замд (Орж болохгүй) тэмдэг ба эргэхийг

хориглосон тэмдэг дээр (дугуйнаас бусад) гэсэн тэмдгийг нэмж тавих нь

жолооч нарт дугуйн хөдөлгөөн хоёр чиглэлд ба дугуйн хөдөлгөөнийг

анхааруулж байгаа юм.

Гэрлэн дохион дээр бусад дугуй мэдрэх төхөөрөмжийн хамт дугуйн дохиолол

байх хэрэгтэй бөгөөд нэмж (дугуйн дохио ) гэсэн тэмдгийг тавих нь зүйтэй.

4.6.4. Дугуйн эгнээний өргөн

Дугуйн эгнээний өргөн тухайн нөхцөл байдал, хэрэглээнээс шалтгаалан тогтоогддог.

Хажуугийн эгнээн дахь бусад тээврийн хэрэгслээс дугуйчны тухтай байдал ихээхэн

шалтгаалдаг. Дугуйн эгнээний өргөн дугуйн эгнээний голоос хэмжигднэ.

Замын дугуйн эгнээний баруун хашлага, хоолой г.м дээр тохиромжтой өргөн нь

хэмжигднэ. Ихэнх тохиолдолд дугуйн эгнээний тохиромжтой өргөн 1.5м байдаг.

2.1м нарийнд тооцогддог зогсоолийн эгнээтэй, үйлчилгээний төвлөрсөн цэгт

дугуйний эгнээны өргөн 1.8-2м байх нь тохиромжтой.

Дугуйн хөдөлгөөн ихтэй эгнээний өргөн дугуйчдийг эгнээн дотроо зэрэгцэн явах,

өнгөрөх боломжыг ханган 1.8-2.4м байдаг.

70км цагаас дээш хурдалдаг ачаалал ихтэй эсвэл хүнд оврын тэрэг олноороо явдаг

замд дугуйн өргөн эгнээ нь дугуй болон машиныг тусгаарлаж элдэв асуудлаас

сэргийлдэг.

Өргөн дугуйн эгнээ тэмдэгтэй байх ёстой нь зарим жолооч жирийн замын эгнээ гэж

андуурахаас сэргийлж байгаа юм. Элдэв хашлага, хоолой ба зоогсоолгүй дугуйн эгнээний

өргөн 1.2м байдаг. Ус зайлуулах хоолой болон бусад хүчин зүйлүүд нь дугуйн эгнээний

өргөнд нөлөөлдөг. Дугуйны эгнээ 0.3м өргөн байвал асуудалтай учраас засах эсвэл

нүүлгэх шаардлагатай.

4.6.5. Дугуйн эгнээ болон зам дээрх зогсоол

Дугуйн эгнээ гол зам ын эгнээ ба зогсоолын эгнээ хоёрын дунд байдаг. Энэ хэсэгт

тохиромжтой дугуйн эгнээний өргөн 1.8м, хамгийн багадаа 1.5 байх ёстой. Заримдаа

өргөн дугуйн эгнээ нь 2 машин зэрэгцүүлэн тавих нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Тиймээс машин

тийм ч их зогсдоггүй газар дугуйн эгнээ өргөн байх шаардлагагүй. Дугуйн эгнээг хашлага

болон зогсоолын эгнээний дунд байрлуулж болохгүй.

Зэрэгцээ зогсоол

Дугуйн зам уг зогсоолын харалдаа байвал зогсоолын эгнээний өргөн 2.4м, хамгийн

багадаа л 2.1м байна. Зэрэгцээ зогсоолтой боловч эгнээний шугам байхгүй бол дугуйн

замтай хамтдаа хэрэглэх өргөн 4м байна. Тухайн замд машин бараг зогсдоггүй эргэлт бага

хийдэг бол багадаа 3.7м нь тохиромжтой.

Зарим ачаалалтай зам, үйлчилгээний төв нягтаршсан газар дугуйчид дугуйн эгнээнийхээ

зүүн талд явах хэрэгтэй. Учир нь жолооч дугуйг харахаа мартан машиныхаа хаалгыг

онгойлгож улмаар мөргөлдөн осол аваар гаргаж болзошгүй. Зарим хот суурин газарт уг

асуудлаас сэргийлж илүү өргөн зогсоол ба дугуйн зам, 2 эгнээний хооронд хашлага

зэргийг хийдэг.

Optional Normal Solid White Line- шаардлагагүй

жирийн шулуун цагаан шугам

Normal Solid White Line – Жирийн шулуун цагаан

шугам

Travel Lane- Хөдөлгөөний эгнээ

Width varies- Өргөн янз бүр

Parking Lane- Зогсоолын эгнээ

*. Шаардлагагүй жирийн шулуун цагаан шугам

зогсох хэсгийн тэмдэглэгээ байхгүй үед ч

ашигтай.

** Ачаалал маш ихтэй, хашлагатай, усны

хоолойгүй хурд багатай замд дугуйн эгнээг

өргөсгөх боломжгүй ба дугуйн эгнээ 1.2м байна.

Ташуу зогсоол

Уг зогсоол нь олон машин зогсох шаардлагатай , өргөн замтай газар ашиглахад

тохиромжтой ба хэт өргөн замд явж буй машины хурдыг сааруулах боломжтой. Дугуйн

зам нь ташуу зогсоолын шууд харалдаа байрлаж болохгүй. Учир нь жолооч сайн харах

боломжгүй байдаг.

Бүх замын хөдөлгөөнд оролцогсдод зориулсан ташуу зогсоолтой холбоотой хэд хэдэн

ашигтай зүйлс байдаг.

зэрэгцээ болон өнцөгдсөн зогсоолоос илүү эргэн тойрны зүйлс харагдна.

Машины хаалга нээж хаахад асуудагүй.

Машиндаа хүн буулгаж суулгахад амар.

Хашлагатай ойр

Хэрвээ дугуйн зам ташуу зогсоолын харалдаа байвал зогсоолын зах нь хангалттай урт

байж ирж болзошгүй тээврийн хэрэгсэлтэй нийцнэ.

4.7 Дугуйн замын тэмдэг, тэмдэглэгээ

Дугуйн замын цагаан зураас нь 100-150мм байдаг ба дугуйны зураг ба уг замын чиглэл

заасан 2 сумаар тэмдэглэгдсэн байдаг. Шаардлагагүй эгнээний тэмдэглэгээ нь зам дээр

нэмэгдэл тэмдгээр байж болно.

4.7.1. Дугуйн эгнээний зурвас

Дугуйн замыг тууш цагаан зураасаар хязгаарладаг. Уг эгнээг дугуй болон бусад тээврийн

хэрэгсэл хөндлөн гарах үед энэхүү цагаан зураас тасалдна. Бас автобусны буудал болон

зогсоол дээр тасалддаг. Бусад үед дугуйн эгнээний шугам тасалдах ёсгүй бөгөөд хашлага,

саад тэмдэг нь дугуйн эгнээг зэргэлдээ замын эгнээнээс тусгаарлаж чадахгүй юм.

Өргөгдсөн хэсэг дугуйнд сайн нөлөөтэй биш. Нэмж хэлэхэд, өргөгдсөн хэсэг нь машин

баруун эргэхдээ дугуйн замд орохоос сэргийлдэг. Дугуйн замыг хадгалахад өргөгдсөн

зүйл нь сайн нөлөө үзүүлэхгүй. Тууш шугамыг хашлага байхгүй зам ба замын зах эсэхийг

хэлэхэд хэцүү үед эгнээний гаднахыг ялгах зорилгоор хэрэглэж болно.

Дугуйн зам зогсоолтой харалдаа байвал Т тэмдэг юмуу тууш цагаан зураасаар зогсоолын

хэсгийг олно. Зарим тэмдэг машиныг хашлагаруу ойрхон тавихыг сануулдаг.

Тууш шугамтай хязгаарлагч нь дугуйн эгнээг өндөр хурдтай хөдөлгөөн ба эргэлт их

явагддаг зөрчил асуудал гарах боломжтой эгнээнээс сайн тусгаарлаж өгдөг. Дугуйн зам

ба машины замын хоорон дахь хязгаарлагч нь дугуйчдыг жолоочдын жирийн харах

шугамаас хол тавьдаг ба машины эгнээ болон дугуйны эгнээний хоорон дахь хязгаарлагч

нь өнгөрөх машины хаягдлын нөлөөг бууруулдаг.

4.7.2 Дугуйн эгнээний тэмдэглэгээ

Дугуйн эгнээнд стандартын дугуйн тэмдгийг ашиглана. Уг тэмдэг нь уулзвар бүрийн

дараа байрлана. Уулзвар ороход гарцны өмнө харагдах байрлалд дугуйны тэмдгийг

байрлуулна. Энэ нь дугуйчдыг буруу дугуйн замруу орохоос сэргийлнэ. Хотын

гудамжнуудад дугуйн эгнээний тэмдгийг аль болох тохиромжтой газар тавих

шаардлагатай.

Нэмэгдэл тэмдэг нь дугуйн эгнээний үелэлийн зайд , ялангуяа машин дугуйн эгнээгээр

гарч болох хэсэгт байрлаж болно. Уулзварын хоорон дахь зай хол хөдөө газар

тэмдэглэгээг 305м ба түүнээс дээш зайд байрлуулдаг бөгөөд эсвэл замын бөөгнөрөл ихтэй

Optional dotted line-Шаардлагагүй тасархай шугам

Dotted line at bus stop on the near side of the intersection- Уулзварт ойр

автобусны буудал дахь тасархай шугам

Optional 45 degree white diagonal markings for no parking- шаардлагагүй

45 градус зогсоолд зориулагдаагүй ташуу цагаан шугам.

Parking lane- Зогсоолын эгнээ

Dotted lines are optional- тасархай шугам байж болно.

Normal solid white line- Жирийн шулуун цагаан шугам

Optional normal solid white line- шаардлагагүй жирийн тууш цагаан

шугам

Alley or driveway- нарийн гудамж

Minor intersection- туслах уулзвар

Signalized intersection- дохиололтой уулзвар

- Dotted line at bus stop immediately beyond the intersection is optional;

otherwise use normal solid white line - Уулзварын дөнгөж цаадах

автобусны буудал дээрх тасархай шугам

- 50-200 ft. (15-60m) dotted line at signalized intersections, and minor

intersection with high right turns volumes of frequent right turns by heavy

vehicles – Дохиололтой уулзвар дээрх тасархай зураас 15-60 м , ба

баруун эргэлтийн хөдөлгөөн өндөр, том машины баруун эргэлт ихтэй

хэсэг.

газар 30м бүрт байрлуулж болно.

4.7.3. Дугуйн эгнээний тэмдэг

Дугуйн эгнээний тэмдэглэгээ нь тухайн эгнээний тэмдэг ба шугамд нэмэлт болдог. Харин

зам дээр зогсоол байгаа үед уг тэмдэглэгээ нь бага ашиглагдна.

Стандартын (дугуйн эгнээ) ойртож байна гэсэн тэмдэг дугуйн эгнээний эхэнд байрлана.

(Дугуйн эгнээний төгсгөл) гэсэн тэмдэг дугуйчдад уг эгнээ төгсөж байгааг сануулна.

Дугуйн зам төгсгөл гэсэн тэмдэг нь дугуйн зам, тасалдсан эсвэл хажуугийн замруу орсон

тохиолдолд хэрэглэгдэхгүй.

(Дугуйн эгнээ) тэмдэг нь дугуйн эгнээний завсрын зай бүрт байрлаж болно.

Тэмдэглэгээний хоорондын зай дугуйн болон бусад тээврийн хэрэгслийн гол хурд, тухайн

уулзварын хүртэлх зай болон бусад хүчин зүйлээс шалтгаалдаг. Дугуйн эгнээний

тэмдэглэгээ нь дугуйн эгнээний тэмдгээс илүү хэрэглэгднэ. Хэдий тийм боловч, энэ

тэмдэг дугуйн эгнээний замын тэмдгийн харалдаа байрлавал зохистой. Хэрвээ тэмдэг нь

дугуйн замд зогсох, машинаа тавих зэрэгийг бууруулах хэрэгтэй бол, уг үйлдлээс

сэргийлж дугуйн замд машинаа тавьж болохгүй гэсэн тэмдэг нэмж тавих шаардлагатай.

4.8 Уулзвар дээрх дугуйн эгнээ.

Дугуйчид болон жолоочдын хооронд гардаг зөрчил нь ихэнхдээ уулзвар болон гарц дээр

болдог. Дугуйчид жолоочоос илүү хайхрамжгүй явдгаас ба уулзвар дөхөх үед

жоолоочдын анхаарлаа төвлөрүүлдэг замын захын хэсгээр явдгаас болж огтолцсон замын

зөрчилдөөн гарах нь ихсэж байна.

Дугуйчид болон жолоочид уулзвараар хэрхэн гарахыг уулзварын сайн хийгдсэн загвар

тодорхойлдог ба доорх хүчин зүйлийг баримтлана.

тээврийн хэрэгсэл ачаалал ихтэй үед , өндөр хурдтай эргэлт хийхгүй байх

тохиромжтой гэрэлтүүлэг ашиглах

Тухайн загвар нь дугуйг бусад машины адил шулуун зөв явуулах.

Ажиллаж буй дохио нь дугуйны байдлыг тодорхойлдог байх.

ногоон дохионы зай ба чөлөөний зай нь дугуйг уулзварын цаад хэсэгт хүртэл явах

боломжыг олгох хэрэгтэй.

Дохиолол нь тодорхой хугацаатай байдаг учраас дугуйчдыг удаан хугацаагаар

хүлээлгэхгүй.

Олон зөрчилтэй асуудлыг багасгах зохицуулга хийх.

Дугуйн зам нь уулзварын дундуур байдаггүй ч илүү заавар хэрэгтэй үед тасархай

зураасаар дугуйчдыг залах хэрэгтэй. Хурц өнцөгтэй (огцом муруй) уулзвар бага

хэрэглэгддэг нь хурд ихтэй эргэх зэргээс шалтгаалан чигээрээ явж байгаа дугуйтай

зөрчил гардагтай холбоотой юм. Мохоо өнцөгтэй( муруй )замаар эргэж байгаа ачааны

тэрэг нь баруун талд харагдах орчин хязгаарлагддаг. Хурц өнцөгт (Огцом муруй)

уулзварууд нь хөндлөн огтолцсон замтай хуучин барилга байгууламжын хэсэгт байдаг ба

уг замууд нь тухайн чиглэлд явах дугуйд хамгийн шулуухан явах боломжыг олгоно.

Хурц өнцөгт замын үйл ажиллагааг сайжруулахад олон төрлийн ажиллагаа ашиглагддаг.

Үүнд:

4 замын уулзвар дахин бүрдүүлж 2 зам огтолцохоор болгох,

Дугуйн замын тасалдсан шугам нь өргөн, олон урсгалтай уулзварын тодорхойгүй

хэсгээр дугуйчдыг залан явахад ашиглагдаж болно.

нэгдсэн цогцолбор уулзвар заримдаа тойруу зам болж өөрчллөгдөж болно.

4.8.1. Баруун эргэх ойлголт

Баруун эргэлт нь дугуйчдад хялбар байдаг . Учир нь тэд голдуу замынхаа баруун талд явж

байдаг. Зөвхөн баруун тийшээ эргэх эгнээ байхгүй уулзварт ойртох хэсэгт, дугуйн

эгнээний шугам тасалдсан эсвэл шулуун байдаг. Шулуун ба тасалдсан шугамын сонголт

нь хэд хэдэн хүчин зүйлс болох баруун эргэх машины ачаалал, машины хурд, машины

төрөл болон орчин тойрны нөхцөл байдал дээр тулгуурлана. Жишээ нь: олон машин эсвэл

хүнд ачааны тэрэг байнга баруун эргэдэг хэсэгт тасархай шугам илүү чухал. Тасархай

шугам нь бусад тээврийн хэрэгсэл энэ хэсэгт хөдөлгөөнд оролцож байгааг сануулдаг.

Жолооч дугуйн замыг дайрч эргэх нь зөрчил үүсгэдэг. Хэрвээ тасархай шугам тавьбал

замын гарцаас 15-60м –ийн зайд, гарцгүй бол уулзварын захаас эхлэн тавих хэрэгтэй.

Дугуйн эгнээний шугам нь уулзвараас хол шулуун шугамтай хамт оршино. Өргөн

булантай уулзвар нь жолоочыг хурдтай эргэх боломжыг олгож, дугуйчид аюулгүй зүүн

эргэхэд хүндрэл учруулдаг. Уг булан нь жижиг боловч боломжийн бас том оврын машин

автобус уулзвар дээр баруун эргэх боломжтой байх ёстой.

Том эргэлтын зайнь жолооч нарт өндөр хурдтай эргэх боломжыг бүрдүүлдэг ч энэ нь

дугуйчдад аюулгүй зүүн талруу гарж явахад хүндрэл үзүүлдэг. Эргэлтийн зай аль

болох жижиг бөгөөд том тэрэг багтаж эргэх хангалттай том байх хэрэгтэй.

Зөвхөн баруун эргэх боломжтой эгнээ нь их хэмжээний баруун эргэх тээврийн хэрэгсэлтэй

хэсэгт байрлана. Дугуйн эгнээг тусгай баруун эгнээний зүүн захад байрлуулах нь зүйтэй.

Дугуйн эгнээ нь багадаа 1.2м өргөн байх ч дугуйн эгнээний тэмдэг ашиглах ба таатай

зорчих нөхцөл бүрдүүлэхэд 1.5м нь тохиромжтой. Дугуйн эгнээний шугам нь эгнээнийхээ

хоёр талд байрлана.

Уулзвар дөхөх үед дугуйн эгнээг зөвхөн баруун эргэх эгнээний зүүн талд байрлуулсан нь

дугуйчид болон жолооч нарт өөрийн явах замыг уулзвараас өмнө сонгож байраа эзлэх

боломжтой. Энэ нь тохиолдож болох авто замын зөрчилөөс сэргийлж дараах ашигтай

нөхцөлийг бүрдүүлдэг.

Үүнд:

Дугуйчид замын хөдөлгөөний дүрмийг сахих нь зүйтэй.

уулзвараас наана эгнээгээ эзлэх хөдөлгөөн нь дугуйчид болон бусад зам

хэрэглэгчидэд ашигтай ба илүү аюулгүй.

Жолоочид зөвхөн баруун эргэх эгнээнд орох хэсэг дээр дугуйчдад зам тавьж өгнө. Баруун

эргэлтийн эгнэээний эхлэл, дугуйнд зам тавьж өг хэмээх тэмдэг нь дугуйн замдаа явж

байгаа дугуйчдад зам тавьж өгөхийг сануулдаг.

Нэвт хөдөлгөөнт эгнээ нь зөвхөн баруун эргэх эгнээ болох тохиолдолд дугуйчид

хөдөлгөөний эгнээгээр хөндлөн явах хэрэгтэй болдог.. Ингэснээр, хашлагын хажуугаар

байсан дугуйн эгнээ арилж зөвхөн баруун эргэх эгнээний зүүн талд очино. Дугуйн

эгнээний шугам хөдөлгөөнт эгнээгээр ташуу байрлаж болохгүй, учир нь дугуйчид

буруугаар ойлгон жолоочид зам тавьж өгөхгүй, ба давуу эрхтэй гэж ойлгоно. Энэ

тохиолдолд Баруун эргэх эгнээний эхлэл дугуйчид давуу эрхтэй гэсэн тэмдгийг хэрэглэж

болохгүй . Учир нь дугуйчид жолоочид зам тавьж өхөг ёстой.

Хоёр зөвхөн баруун эргэх эгнээ нь ачаалалтай баруун эргэлтийн хөдөлгөөнтэй хэсгээс өөр

хэсэгт дугуйн эгнээтэй замд байрлаж болохгүй. Хоёр баруун эргэх эгнээтэй нэг чиглэлтэй

зам зүүн талд байрлах дугуйн эгнээ нь осол зөрчлийг бууруулах боломжтой. Дугуйн зам

байхад зөвхөн баруун эргэх эгнээтэй зарэгцээ жирийн баруун ргэх эгнээ байж болохгүй.

Хэрвээ баруун эргэх нэмэлт эгнээ шаардлагатай болсон бол дугуйн эгнээг уулзвараас

өмнө зогсоох хэрэгтэй. Баруун эргэлтийн ачааллаа бусад хүчин зүйл болох 2 баруун эргэх

эгнээ, дохионы хугацаа зэргийг ашиглаж бууруулж байвал жирийн баруун эргэхэд

зориулсан эгнээг арилгаж болно. Хэрвээ эгнээний гүйцэтгэл өөрчлөгдөхгүй бол хуваан

ашиглах замын тэмдэг жирийн баруун эргэх эгнээний төвд байрлаж чигээрээ явахыг

хүссэн дугуйчидад нэмэлт заавар өгөх боломжтой болно. Хэрвээ уг зам дугуйн баруун

эргэлтийн их урсгалтай бол ерөнхий баруун эргэх эгнээний баруунтаа дугуйн баруун

эргэх эгнээг байрлуулвал тохиромжтой. Энэ загвар нь эргэж байгаа жолооч эргэж байгаа

дугуйчны замд тээглэхгүй байх газарт л зөвшөөрөгднө. Дугуйн эгнээ ба хамтран ашиглах

замын эгнээний тэмдэг нь чигээрээ явахыг хүссэн дугуйчинг чиглүүлэхэд тусална.

4.8.2. Зүүн эргэх ойлголт

Дугуйчин уулзвараас өмнө бусад зүүн эргэх тээврийн хэрэгсэлтэй хамт нэг газраас

эргэхээр зүүн талруугаа ордог. Дугуйчин уулзвараар чигээрээ гарч , уулзварын цаана

гарч зогсох ба зүүн тийшээ эргэж огтолцсон зам дээр уулзвараар гардаг. Энэ загвар нь

дугуй зүүн тийш ороход хүндрэлтэй ачаалалтай зам дээр ашиглагдна.

Хэрвээ дугуйн тодорхой хэмжээний хөдөлгөөн зүүн эргэх эсвэл тухайн дугуйн зорчиж

буй зам зүүн эргэж байвал дугуйчдад тусд нь зүүн эргэх эгнээ гаргаж өгөх нь

тохиромжтой.

Дугуйн тусдаа зүүн эргэх эгнээ нь хуваан ашиглах эгнээтэй замын уулзвар эсвэл жолооч

биш дугуйчдыг зүүн эргэхийг зөвшөөрсөн хэсэгт байрлавал зохимжтой. Заримдаа нэг

Дугуйн эгнээ зөвхөн баруун эргэх

эгнээрүү (зогсоолтой эсвэл

зогсоолгүй) дөхөж байна .

Зөвхөн баруун эргэх

эгнээрүү нэвт явсан

дугуйн эгнээ

чиглэлтэй замд дугуйн эгнээг замын зүүн талд байрлуулдаг. Энэ тохиолдолд, зөвхөн зүүн

эргэх эгнээ гарч ирэхэд дугуйн эгнээ нь зүүн эргэх эгнээний баруун талаар байрладаг.

Ерөнхийдөө, дугуйн эгнээ тойрог замтай ойртгох үед зогсоох хэрэгтэй.

4.9 Тухайн зам ба хурдны замын хэрэгслийг шинэчлэн өөрчлөх

Тухайн зам ба хурдны замыг дугуйд ээлтэйгээр өөрчлөхийн тулд тухайн замыг өргөтгөх

юмуу эсвэл засаж сайжруулна. Зарим ачаалал ихтэй хөдөөний замд хажуугийн хэсгийг

оруулснаар дугуйчид түүгээр зорчих боломжтой болно. Хотын замд зарим замын эгнээг

дугуйн эгнээ болгож засах гэх мэт дугуйнд ээлтэйгээр өөрчилдөг.

Дугуйн хэрэгслийг өөрчилж шинэчлэхийн тулд дахин засаж засмалыг шинэчлэх хэрэгтэй.

Дугуйн хэрэгслийг засаж байх үед дугуйн замын болон хажуугийн хэсгийн өргөн заагдах

хэрэгтэй. Хэдий тийм боловч, зориулалтын хажуугийн хэсгийн өргөн байх боломжгүй

ачаалалтай зам дээр зориулалтын бус хажуугийн хэсэг дугуйчдын нөхцөл байдлыг

сайжруулж болно. Энэ тохиолдолд хөдөлгөөний хэсэг шаардлагатай болдог ба энэ нь нь

замын захаас , усны хоолой , эсэл хашлага хүртэл 0.9м зайтай байна.

Жишээ нь: Нийт гаднах өргөн 4.3м тэй эгнээнд өөрчлөлт хийх тохиолдолд, Үүний оронд

3-3.4м хөдөлгөөний эгнээ ба 1.9-1.2м хажуугийн эгнээг тавьсан нь илүү тохиромжтой.

Хажуугийн хэсэг нь хэт нарийн дугуй явахад бэрхшээлтэй үед дугуй нь бусад тээврийн

хэрэгсэлтэй хамт хөдөлгөөнд оролцно. Энэ нь жолоочидод хүндрэлтэй байдаг ба жолооч

дугуйг гүйцэд түрүүлэх үед хажуугийн эгнээрүүгээ орох шаардлагатай болдог.

4.9.1. Замыг өргөсгөж дугуйнд ээлтэй болгон өөрчлөх

Зарим замд хажуугийн хэсэг ба дугуйн эгнээг нэмж өргөсгөх шаардлагатай байдаг. Ингэж

өргөсгөснөөр бусад тээврийн хэрэгсэл хурдаа нэмж дугуйчид болон явган зорчигчид

таагүй нөлөө үзүүлнэ. Явган хүний зорчих хэсэгтэй хот хөдөөийн замд уг хэсгийн

тэнцвэрт байдлыг хадгалж, дугуйн эгнээг тавих шаардлагатай. Доорх хүчин зүйлс нь

замыг өргөсгөж хажуу болон дугуйн эгнээг хийж байх үед ямар нэгэн ямар нэгэн муу

хийгдсэн хэсэг байгаа эсэхийг дарааах арга барил шалгана. Үүнд:

Нягт ба тэгш хэсгийг барихын тулд хөрөө нь замын захын эгнээн дээр байрладаг.

Энэ нь арзгар хэсгийг арилгана.

Тухайн замд цардуул хэсгийг залгаж болдог. Уг хэсэг нь дугуйчдийн явж байгаа

замруу сунгагдахгүй.

Хэрвээ уг замд аль хэдийнээ хажуугийн өргөнтэй бол доорх ашигтай ажиллагааны

дагуу зам өнгөлөгч машин нь хөдөлгөөний эгнээний захаар цэвэр зүсэлт хийж

болдог. Үүнд:

o Тухайн замын багахан хэсэг хаягдал болно.

o Тухайн хуучин цардуул нь суурь болж өгнө.

o Хөдөлгөөний эгнээ болон хажуугийн эгнээний хооронд том эвдрэл байхгүй

байна.

o Сул цардуул нь өргөсгөх хэсгийн суурьт ашиглагдаж болно.

4.9.2. Зам өргөсгөхгүйгээр дугуйнд ээлтэй өөрчлөлт хийх

Барилга байгууламж ихтэй хот хөдөөгийн олон газар замыг өргөсгөх боломжгүй байдаг

учраас тухайн замыг засах арга хэмжээ авдаг. Дугуйчны орчныг сайжруулах зорилгоор

замын зайг зохицуулах гурван хүчин зүйл байдаг. Үүнд:

o Хөдөлгөөний эгнээний тоог бууруулах,

o Зам дээрх зогсоолийг багасгах эсвэл дахин засах,

o Хөдөлгөөний эгнээний өргөнийг багасгах.

Хөдөлгөөний эгнээний өргөнийг жолооч нарын талд өөрчлөлт оруулахгүйгээр шууд

багасгаж болно. Тухайн замд хажуу хэсэг ба дугуйн эгнээ тавьснаар явган зорчигчидод

ашигтай бөгөөд явган хүний зам машиний зам хоёрын хоооронд хязгаарлалт болж өгч

байгаа юм. Замыг өөрчилж шинэчилж байх үед, замын гадуурх бусад засаж янзлах зүйл

байдаг. Үүнд:

o Замын тэгш биш гадаргууг засах,

o дугуйн хэрэглээнд нийцсэн хоолой байрлуулах,

o тухайн хоолой гэх зэрэг зам дээр байрлах зүйлсийг дээшлүүлж доошлуулж замтай

тэгш болгох,

o замыг тухайн байрлалтай нийцүүлэн өргөсгөх.

Дугуйн нэмэлт эгнээг тавих үед зарим замын өргөн хангалтгүй байдаг. Хуваан ашиглах

замын тэмдэг нь нарийн зам дээр хөдөлгөөнд оролцоход дөхөм болдог. Энэ тохиолдолд

машины хурдыг сааруулах ажлууд нь дугуйчидад таатай нөхцлийг бүрдүүлнэ. Хэрвээ

замын ачаалалтай хэсэг урт байвал дугуйнд зориулж тухайн хэсгийг өнгөрөх тусгай зам

байх хэрэгтэй.

Хөдөлгөөний эгнээний өргөнийг багасгах

Дугуйн болон хажуугийн өргөн шаардлагатай үед хөдөлгөөний эгнээний өргөнийг

багасгадаг. Олон замд эгнээний өргөн нь байх ёстой хэмжээнээс өргөн байдаг. Олон

тохиолдолд замын хөдөлгөөний эгнээ нь хамгийн багааа 3м байж болдог. 3-3.7м өргөн гол

замын эгнээнд мөргөлдөх осол аваар гарах нь бага байдаг. Хэдий тийм боловч, анхаар ч

үзэх хүчин зүйлс байдаг. Үүнд: Хурд, масс, ямар төрлийн тээврын хэрэгслүүд багаа эсэх,

муруйлт, зам дээрх зогсоолын хэрэглээ гэх мэт багтана.

Хөдөлгөөний эгнээний тоог багасгах

Энэ бодлого нь хэрэглээнээсээ илүү их хөдөлгөөний эгнээтэй зам дээр хэрэгжинэ. Энэ

байдал нь хүн амын бууралд эсвэл нийтийн тээврийн өсөлт зэргээс шалтгаалдаг. Замын

эгнээний тоог багасгахаас өмнө, замын хөдөлгөөний судалгаа болох аюулгүйн ашигтай

тал, машины хэмжээ ба үйлчлэлийн төвшин, дугуйн үйлчлэлийн төвшинг тооцоолж үзэн

уулзвар дээр тохиромжтой дохио болон эгнээний шилжүүлгийг тодорхойлох хэрэгтэй.

Эгнээ хасах нь явган хүн, дугуйчид, зэргэлдээх сууц, бизнес, болон жолооч нарт ашигтай

талтай байдаг.

Эгнээ хасах ердийн засвар нь эсрэг чиглэлтэй 4 эгнээг гурван эгнээ болгох явдал. Ийм

төрлийн замын хасалтын ашиг тус нь:

Эгнээ хасаад гарсан зайд замын хоёр талаар дугуйн эгнээ, хажуугийн хэсэг

тавьж болно.

Чиглэл бүрт 1 хөдөлгөөнтэй байх нь заагдсан хурдын дагуу явж бусад

хөдөлгөөнд оролцогсдыг аюулгүй зорчиход нөлөөлнө.

Явган хүний замын хэсэгт өргөгддсөн хашлага эсвэл, жижиг талбай оруулж

өгөх нь явган хүн зам гарахад тохиромжтой.

Нэг эгнээтэй болсноор дугуйчид, явган хүн, зүүн эргэж байгаа машин

зэрэгтэй холбогдох осол аваар гарахаас сэргийлнэ.

Зүүн эргэх эгнээ нь жолооч ба дугуйнд хүлээж байгаад зүүн эргэх боломжыг

өгдөг.

Хажуунаас мөргөх тохиолдол 1 эгнээтэй болж эгнээ солих шаардлагагүй

болсноор багасдаг.

Бага замын хөдөлгөөний дуу чимээ ба бизнес, хороолол, явган хүнээс сайн

тусгаарлах.

Уг арга нь зүүн эргэдэг хөдөлгөөн ихтэй ачаалалтай замд ашигтай. Нэг чиглэлтэй зам

эгнээгээ багасгаж хажуугаараа дугуйн эгнээ тавих хэрэгтэй. Нэг чиглэлтэй замд нэг

дугуйн зам л хэрэгтэй учраас, хөдөлгөөний нэг эгнээг арилгаж зам дээрх зогсоол эсвэл

өргөн явган хүний зам тавьж болно.

Зам дэээрх зогсоолыг багасгах

Зам дээрх зогсоол нь хөрш зэргэлдээх хөдөлгөөнд сайн болон муу нөлөөтэй. Хэдийгээр

зам дээрх зогсоол нь тухайн замын хурдыг сааруулж, явган хүн ба бизнест ашигтай

байдаг ч, дугуйчид, жолооч нар болон дугуйны замд ашиглах ёстой байсан замын өргөн

гэх зэрэгт асуудал үүсгэдэг. Хэрвээ зогсоолын өргөнийг багасгаж, дугуйны эгнээ тавихыг

хүсвэл тухайн газрын бизнес болон оршин суугчидтай ярилцах хэрэгтэй.

Нэг талын зогсоолыг арилгах

Тухайн зам хоёр талдаа зогсоолтой байвал хоюуланг нь арилгахгүйгээр зөвхөн нэгийг нь

арилгах нь зүйтэй. Нэг арга барил нь эгнээний өргөнийг бага зэрэг багасгаж, замын нэг

талыг л арилгах юм. Бага хэмжээний оршин суугчид, бизнес байдаг талын зогсоол эсвэл

зөвхөн оршин суугчидтай талын зогсоолыг арилгах нь зүгээр. Зогсоолыг нэгээс нөгөөрүү

өөрчлөх нь хөдөлгөөнийг сааруулах сайн талтай.

Ташуу зогсоолоос зэрэгцээ ( босоо ) зогсоол болгож өөрчлөх

Өөр нэг дугуйн эгнээ нэмэх арга барил бол ташуу зогсоолыг босоогоор зэрэгцүүлсэн

зогсоол болгож өөрчлөх юм. Замын зөвхөн нэг талыг зэрэгцээ зогсоол болгон

өөрчилснөөр уг зогсоол нь дөрөвний нөгөөр багасаж байгаа юм.

4.10 Дугуйн өргөн чөлөө

Дугуйн өргөн чөлөө нь Авто машины хөдөлгөөнийг багасгаж дугуйн хөдөлгөөнийг

дэмжсэн орон нутгийн эсвэл зэрэгцээ орших замын хэсэг юм. Дугуйн өргөн чөлөө нь

бага хурдатай, замын хөдөлгөөн багатай орон нутгийн замд байрласнаараа дугуйчдад

тааатай нөлөө үзүүлнэ. Заримдаа орон нутгийн зам дээр хол газар явхад хүндрэлтэй байдаг

ба үүний учир нь тухайн зам өндөр ачаалатай замтай огтолцож дугуйчид үүгээр гарахад

бэрхшээлтэй болдогтой холбоотой. Дугуйн өргөн чөлөөгөөр явж байгаа дугуй бусад

тээврийн хэрэгсэлтэй хамт хөдөлгөөнд оролцдог. Зарим газар замын хэсэг нь

холбогдоогүй байх тохиолдолд бөглүү зам, замын төгсгөл зэргийг холбсон жим байх

шаардлагатай. Дугуйн өргөн чөлөө нь жирийн дугуйн аялалд таарах 2-5 мил урт байх

ёстой ба түүнээс ойр зам, ачаалалтай хэсэгт эсвэл хороолол сургууль хоёрын хооронд явах

зориулалттай байх хэрэгтэй. Дугуйчдад зориулж дугуйн өргөн чөлөө нь хэд хэдэн

загвартай байдаг. Үүнд:

Тусгаарлах зурвас нь гол уулзварууд дээр байрласнаар дамжин өнгөрөх авто

машины хөдөлгөөнийг бууруулж дугуйн хөдөлгөөнийг зөвшөөрөх.

Хоёр чиглэлтэй уулзварт хөдөлгөөн зогсох эсэх нь шийдэгдсэн байвал

дугуйчид уг уулзвараар төвөггүй гарахад тохиромжтой.

Хөрш зэргэлдээ замын хөдөлгөөний тойрог ба жижиг тойрог зам нь авто

машины хөдөлгөөнийг багасгаж дугуйг саадгүй, тухайн хурдаар нь явахад

нөлөөлдөг.

Дугуйчидад өөрсдийн чиглэлийн замыг олоход зориулсан тэмдэг

шаардлагатай.

Хуваан ашиглагддаг зам дээр хуваан ашиглах тэмдгийг дугуйн зам орж ирж

байгааг жолооч нарт сануулсан тохиромжтой хэсэгт байрлуулах.

Дугуйн өргөн чөлөө гол замуудтай огтолцох үе дахь огтолцлын дэвшилт

сайжрилт. Уг загварын арга барилд зориулсан хэд хэдэн техник байдаг.

Үүнд :

Хөдөлгөөнд зориулсан дохио болон гарцын дохио болох дугуйг мэдрэгч

гогцоон хэлбэртэй тодорхойлогч ( зам дээрх тэмдгийн хамт).

Аюулгүйн арал нь багадаа л 2.4 мил байх ба дугуйчдыг өнгөрөөх хангалттай

өргөн хамгийн багадаа 1.8 мил байх хэрэгтэй.

Зам дээрх зогсоолтой огтолцсон замын өргөтгөл нь дугуйчидад машины

хөдөлгөөнийг хахарж хөдөлгөөнөө үргэлжлүүлэхэд тусална.

Тухайн замд ямар засвар хэрэгтэйгээс шалтгаалан эдгээр техникийг хэрэгжүүлнэ.

4.11 Дугуйн замыг заах тэмдэг

Дугуйн замын хөтөч тэмдгүүд нь хот хөдөөгийн төрөл бүрийн замд хэрэгтэй байдаг. D

тэмдгүүд( дугуйн замын ногоон тэмдгүүд болон, төрөл бүрийн хүрэх газрыг заасан

тэмдэг) Дугуйн зурагтай (дугуйн зам)D-11 ба Дугуйн зурагтай хүрэх газрыг заасан

тэмдэг( D11-1с ). D1 – тэмдэг нь хүрэх газар, сум километрийн мэдээлэл өгдөг. Ийм

тэмдгээр хамгийн ихдээ гурван чиглэлийг заадаг. D1-1b, D1-2b, D1-3b тэмдгээс тус тус

харж болно. D1 тэмдэг нь дугуйны уулзвар болон чиглэлээ өөрчлөх хэсэгт олон D11

тэмдэг ашигласнаас хамаагүй дээр. Гэхдээ D11 тэмдэг нь уулзвараас хол байрлан хүрэх

газрыг заах ба чиглэлийг заахад тохиромжтой. М1-8, М1-8а тэмдэг нь үсэг ба үгэн нэртэй

бүс, орон нутгийн замын сүлжээнд илүү тохиромжтой. Дугуйн тэмдэг нь дугуйчидад ил,

харахад хялбар байх ёстой. Боломжтой бол дугуйн тэмдгийг тухайн замын тэмдэг дээр

тавьснаар нэг газар олон тэмдэг байрлуулахаас сэргийлнэ. Гэвч зарим тохиолдолд, нэг

самбар дээр өөр өөр тэмдэг байрлуулахыг хориглодог.

Хөтөч тэмдгүүд нь дугуйн замын эргэлт, хоёр дугуйн замын огтлол, дугуйн зам гол

замуудтай огтлох хэсэгт байрлавал зохино. Чиглэлийн сумууд нь хэвтээ ба босоо байдаг

ба ташуу сум байвал тудхайн дугуйн замыг илүү тодорхой заасан гэж хэлж болно. Том

эсвэл цогцолбор уулзварууд дээр хол ба ойр хэсэгт хэд хэдэн тэмдэг тавих хэрэгтэй.

Хөдөө газрын гол замын уулзвар дээр чиглэлийн тэмдэг байрлах ба уулзваргүй үед хэсэг

бүр тэмдэг нь 5км-т байх хэрэгтэй . .

4.12 Замын бусад загварын тухай ойлголт

4.12.1 Төмөр замын гарц

Хамтын хэргэлээний зам болон бусад замтай огтолцсон төмөр замын гарц нь дугуйнд

саад учруулдаг. Төмөр замын өргөн ба гүн, хучлагын тэгш эсэх зэргээс шалтгаалан унадаг

дугуйны дугуй нь голдьролоосоо хазайдаг. Доорхоос үүний тугхай илүү их мэдээллийг

авч болно.

Огтолцлолын өнцөг

Авто зам ба төмөр замын огтолцлолын өнцөг 90 градус байвал зүгээр. Уг өнцөг градусаас

их байвал зүгээр ба хэрвээ бага 45 градус байвал дугуйчин төмөр замд тээглэж тэнцвэрээ

алдаж болзошгүй. Тухайн машины, дугуй ба туслах замуудыг өргөсгөх нь дугуйг төмөр

замыг гатлахад ашигтай. Хэт ташуу огтолцолтой байвал (30градус түүнээс бага)

90градусаар огтолцох хэмжээнд тухайн замыг өргөтгөх боломжгүй ба 60градус ба түүнээс

дээш градусаар огтолцохоор өргөтгөх нь хангалттай. Магадгүй йимэрхүү газруудад

анхааруулах тэмдэг тавих нь зүйтэй.

Огтолцох гадаргуу

Төмөр замын гарцанд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг материал нь бетон, хаймар, асфальт ба

мод юм. Бетон гарц нь нойтон үед ч хамгийн сайн байж чаддаг ба тэгшхэн. Хаймар нь

шинэ байхдаа ахиглахад боломжын бөгөөд тэгшхэн, нойтон үед халтиргаатай байдаг.

Асфальт нь тавигдсаны дараа тэгшхэн сайхан байдаг ч мууддаг учир засал шаарддаг. Мод

хурдан мууддаг ба нойтон үед халтиргаатай.

Төмөр замын завсар

Авто зам ба төмөр замын огтолцол дээрх завсартай хэсэг нь дугуйны дугуйнд нөлөөлж

дугуйчныг унахад хүргэдэг. Болж өгвөл энэ завсар зайг багасгах хэрэгтэй. Хөнгөн төмөр

замын тээврийн хэрэгсэлд зориулсан төмөр зам нь нарийхан зай завсартай байдаг бол

хүнд тээврийн хэрэгсэлд өргөн шаардагддаг. Энэ зайг бөглөх зорилгоор хаймрыг

ашиглаж болох ба галт тэрэг дээгүүр нь өнгөрөхөд доошилж, явсны дараа дээшлэн зайг

бөглөдөг.

4.12.2 Саадын тэмдэглэгээ

Багана, хашлага, суурь гэх зэрэг дугуйн замыг багасгасан саад нь дугуйчдад зориулсан

тэмдэглэгээтэй байх хэрэгтэй . Уг саадыг тойрох боломжгүй ба өөр дугуйн зам байхгүй

бол тэмдэглэгээ тавих шаардлагатай бөгөөд саадыг зайлуулах нь зүйтэй.

Саадын тэмдэглэгээнд зориулан бууралтын уртыг тодорхойлох томъёо

Америкын Метер

L= Бууралтын урт (фүт )

W= Өргөн (фүт )

V= Дугуйн хурд (мил цаг )

L= Бууралтын урт (мил )

W= Өргөн (мил )

V= Дугуйн хурд (км цаг )

Shoulder bikeway- хажуугийн дугуйн зам

Railroad- төмөр зам

Shoulder- хажуугийн зам

Highway- Хурдны зам

Striped- ташуу зураастай

Widen to permit right angle crossing- баруун

өнцгөөр гарахыг зөвшөөрөн өргөтгөсөн

Direction of bike travel- Дугуйн хөдөлгөөний

чиглэл

Pier, abutment, grate, or other obstruction- багана,

усны хоолой г.м саад

Wide solid white line- өргөн тууш цагаан эгнээ

Direction of bicycle travel – дугуйн хөдөлгөөний

чиглэл

L=0.6 WS, where S is bicycle approach speed in

kilometers per hour-

For English units: L= WS, where S is bicycle

approach speed in miles per hour

4.12.3 Хөдөлгөөний дохио

Хөдөлгөөний дохио нь уулзвар дээрх олон тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг

зохицуулдаг. Дугуйчид жолооч нартай адилаар хөдөлгөөнд оролцож, дохио тэмдэг

ашигладаг. Хэдий дугуй машинаас өөрөөр ажилдаг ч өөрийн дохио тэмдэгтэй байх

хэрэгтэй.

Дугуйчдад зориулсан дохионы тухай ойлголт

Дугуйчдын зуршил болон хурд нь анхаарах гол хүчин зүйлс юм. Туршлагатай дугуйчид

уулзвараар гарахдаа ногоон гэрэл ассан байхад гардаг. Зарим огтолцол дээр шар гэрэл

ассан байвал хүлээдэг. Хүүхэд ба хөгшин дугуйчид явган хүний гарц ашигладаг бөгөөд

иймэрхүү арга барилийг хэрэгжүүлбэл дугуйчдад уулзвараар гархад дөхөмтэй. Эдгээр

зуршилууд болон боломжын арга барилууд нь дугуйчдад тохиромжтой дугуйны дохионы

сонголтонд нөлөө үзүүлж байна.

Дугуйчдыг дэмжсэн дохион үзүүлэлт нь хамгийн бага ногоон, улаан дохионы зай ба

үргэлжлэх хугацаа.

Ногоон зогссон тээврийн хэрэгслийг аюулгүйгээр уулзвараар гаргахад

зориулагдсан. Дугуй нь ногоон гэрлээр гарахдаа машинаас удаан ба зарим

зам нь дугуйчдад зориулсан ногоон гэрэлтэй байдаг.

Харин улаан гэрэл нь огтолцсон замын машинуудыг уулзвар өнгөрөхөд

тусална.

Сунгалтын хугацаа нь тухайн жолооч ба дугуйчин гарцаар гарж дуусах

хүртэл ногоон гэрлийг сунгах хугацааг хэлнэ

Шар гэрэл нь тухайн машины ирж байгаа хурд дээр суурилдаг ба үргүлжлүх хугацаа нь 3-

6 секунд байдаг. Заримдаа машинд зориулсан шар дохио нь дугуйнд ээлтэй байдаг.

Тухайн дохион дээр дугуйн дохио гэж тавих нь дугуйчид явган зорчигчидтой хамт зам

гарах эсвэл өөрийн явж байсан хурдаар гарахад тохиромжтой. Энэ арга нь бас огтолцсон

замд тохиромжтой байж болно.

Зогссон дугуйчид

Хөндлөн замын ногоон гэрэл асаж хөдөлгөөн эхлэхээс өмнө зогсож буй дугуйнд гарцаар

гарах хангалттай хугацаа хэрэгтэй. Энэ нь зогсож буй дугуйн гарцаар гарах хугацаа гэж

нэрлэгдэн, дугуй ногоон гэрлээр гарах хамгийн бага хугацааг тодорхойлно.

Зогсож байгаад гарцаар гарснаас явж байгаад гарцаар гарсан дугуй илүү хурдан гардаг.

Зарим зохицуулагч нь дугуйн ногоон гэрлийг тодорхойлох чадвартай байдаг. Хэрвээ

дугуй уулзвар дээр зогссон гэж тогтоогдвол, зохи цуулагч жирийн ногоон гэрлийн оронд

дугуйн ногоон гэрлийг асаадаг. Хэрвээ ийм зохицуулагч байхгүй дугуйн ачаалалтай замд

ногоон гэрлийн асах хугац ааг уртасгах хэрэгтэй.

Зогсож буй дугуйны

гарцаар гарах

хугацааг ашиглан

дугуйны хамгийн бага

Стандартын дугуйн гарц гарах

хугацааг ашиглан дугуйн хамгийн

бага ногоон хугацааг тодорхойлох

BCT( standing)=Дугуйн гарах хугацаа ( сек)

W =Уулзварын өргөн ( Фүт)

L=Дугуйны урт =6 фүт

V= Дугуйн гарц гарах хурд

PRT = хариу үйлдлийн хугацаа = 1 с

a = Дугуйн хурдлалт (1.5 фүт /с 2

BCT( standing)= Дугуйн гарах хугацаа(с)

W= Уулзварын өргөн (м)

L=Дугуйн урт (1.8м)

V= Дугуйн гарц гарах хурд ( М/с)

PRT Хариу үйлдлийн хугацаа= 1с

a= Дугуйн хурдлалт (м/с 2

хаана

BMG= Дугуйн хамгийн бага ногоон

хугацаа (с)

= Дугуйн гарах хугацаа (с)

Y= шар гэрлийн өөрчлөлттэй хэсэг(с)

R(clear)= Улаан (с)

L= Дугуйн урт= 6 фүт

V= уулзвараар гарах дугуйн хурд фүт /с

PRT= Хариу үйлдэх хугацаа =1с

a= Дугуйн хурдлалт ( фүт/с )

хаана

BMG= Дугуйн хамгийн бага ногоон хугацаа

(с)

= Дугуйн гарах хугацаа (с)

Y= шар гэрлийн өөрчлөлттэй хэсэг(с)

R(clear)= Улаан (с)

L= Дугуйн урт=1.8м

V= уулзвараар гарах дугуйн хурд мил /с

PRT= Хариу үйлдэх хугацаа =1с

a= Дугуйн хурдлалт ( мил/с )

Энэ нь зогсож байгаа дугуйн гарц гарах

хугацаанд хамаарах ба дугуйн хамгийн бага

ногоон хугацааг тодорхойлоход

ашиглагдна.

Зогсож байсан дугуй уулзвараар гарах хурд.

Явж буй дугуй

Явж буй дугуйны гарцаар гарах хугацаа нь улаан гэрлийн чөлөөлөх хугацаа ба уртасгах

хугацааг тодорхойлно. Ихэнх дугуйчид цагт 10км хурдаас бага хурдтай явдаг. Ногоон

гэрлийн төгсгөлд уулзвараар аюулгүй гарахаар явж байгаа дугуйнд хангалттай хугацаа

байгаа эсэхийг тодорхойлох үед уулзварын өргөн болон тормослох зайг бодож үзэх

хэрэгтэй. Дугуйчинд тормослон, зогсох зай хэрэгтэй. Энэ зай нь дугуйчны хурд, үйлдэх

хугацаа, ба хурдаа бууруулах үзүүлэлтээс шалтгаална. Дохиолол нь ногоон гэрлийн

төгсгөлд гарцаар гарч байгаа дугуйнд зориулж хангалттай хугацаа өгөх хэрэгтэй.

Тормосыг авч үзсэн явж буй дугуйны гарцаар гарах хугацаа

Шар гэрэл нь авто машины хурдаас шалтгаалдаг ба дугуйнаас шалтгаалан өөрчлөгдөхгүй.

Энэ нь магадгүй улаан гэрлийн хугацааг ихэсгэж болно. Хэрвээ дугуйн гарцаар гарах нь

улаан гэрлийн чөлөөлөх хамгийн их хугацаатай зохицохгүй байвал, дугуйны өөр нэмэлт

дохио шаардлагатай. Энэ арга нь дугуйчин ногоон гэрэл асаад дуусахад ирж байх үе дахь

ногоон гэрлийн хугацааг уртасгана. Гогцоо мэдрэгч нь дугуйг машинаас ялгаж чадахгүй.

Дугуйг тодорхойлж байгаа газарт байрлалаар хангахын тулд дөхөж иэрэх хэсэгт дугуйн

эгнээ байх нь зүйтэй. Хэрвээ ийм эгнээ байхгүй бол видео ашиглан дугуйг ялгаж болно.

Америк хэмжээ Метер

хаана

BCT – Дугуйн гарах хугацаа (с)

W=Уулзварын өргөн фүт

L= Дугуйн урт= 6 фүт

V= уулзвар гарах дугуйн хурд фүт /с

BD= Тормослох зай (фүт)

PRT= Хариу үйлдэх хугацаа =1с

a= Нойтон зам дахь удаашралтын үзүүлэлт=5фүт/с

хаана

BCT – Дугуйн гарах хугацаа (с)

W=Уулзварын өргөн (м)

L= Дугуйн урт= 1.8м

V= уулзвар гарах дугуйн хурд м /с

BD= Тормослох зай (м)

PRT= Хариу үйлдэх хугацаа =1с

a= Нойтон зам дахь удаашралтын үзүүлэлт= 1.5м/с

Тормослох зай нь дугуй тодорхойлогчын байрлалыг олоход тусалдаг. Энэ нь хэрвээ

ногоон гэрлийн өмнө тодорхойлогчид хүрч чадааагүй бол дугуйчид уулзвараас өмнө

зогсох тохиромжтой зай байгааг батлаж байна.

Хаана

BCT(rolling)=Дугуйн гарах

хугацаа (с)

T(extension)= сунгагдах

хугацаа (с )

Y= шар гэрлийн өөрчлөгдөх

хэсэг (с)

R(clear)- Улаан (с)

Хаана

BCT(rolling)=Дугуйн гарах хугацаа

(с)

T(extension)= сунгагдах хугацаа (с

)

Y= шар гэрлийн өөрчлөгдөх хэсэг

(с)

R(clear)- Улаан (с)

Улаан ба сунгагдах хугацааг явж буй дугуйны гарцаар гарах хугацааг ашиглан тооцох

4.12.4. Гэрлэн дохион дээрх дугуйн тодорхойлогч

Гэрлэн дохио нь дугуйг илрүүлдэг байх хэрэгтэй. Хэрвээ гэрлэн дохио нь дугуйг

илрүүлдэггүй бол дугуйчид ногоон гэрлийг дуудах боломжгүй болно. Хэрвээ машин ирж

дохиог өөрчлөхгүй бол дугуй уаан гэрлийг зогсох тэмдэг гэж үзэн гарна. Гогцоо нь зам

дээр тавигдсан метал гогцоо хэлбэртэй хамгийн их хэрэглэгддэг илрүүлэгч юм.

Гогцоон илрүүлэгчийн хэлбэр

Олон талт илрүүлэгчийн ямарч талд байсан энэ илрүүлэгч нь нь метал хүрээг илрүүлдэг.

Энэ илрүүлэгч нь дугуйн зам ба хамтын хэрэглээны замд туршигдан, хэрэглэгдсэн.

Илрүүлэлтийн хамгийн чухал хэсэг нь илрүүлэгчийн өсгөгч ба байрлал юм. Мэдрэгчийн

хэрэглээ нь зэрэгцээ орон нутгийн замын хүчин зүйлс болох илрүүлэгчийн гүн, зэрэгцээ

эгнээний хэмжээ, зэрэгцээ эгнээний ачааний машины хувь гэх зэрэгт тулгуурладаг.

Дараахь тэнцэтгэл нь явж байгаа

дугуйн гарц гарах хугацаанд

зориулсан улаан гэрлийн хэсэг

ба сунгагдах тодорхойлоход

ашиглагдна.

Дугуйн эгнээтэй газарт эхний хэсгийн гогцоог зогсох хэсгээс 30 милийн зайд, хоёр дахь

гогцоог зогсох хэсэг дээр байрлуулснаар ногоон гэрлийн хугацаа олгох болмжтой болж

байгаа юм. Урсгалын дээд талд байгаа илрүүлэгч нь уулзвараас хол байх хэрэгтэй.

Тэгснээр дугуй зогсох хангалттай зайтай болно. Дугуй гогцоон дээр ирэх үед ногоон

гэрэл дугуйнд гарцаар гарах хугацааг олгоно. Улаан гэрэл ассан үед илрүүлбэл, гарцаар

гарж болох хамгийн бага хугацаатай ногоон гэрэл асдаг. Дугуйн эгнээгүй замд дугуйн

зорчих хэсэгт илрүүлэгч төхөөрөмжийг байрлуулах нь зүйтэй.

Бусад илрүүлэгч төхөөрөмжүүд

Гогцооноос гадна радар, богино долгион, видео зэрэг илрүүлэгч төгхөөрөмж байдаг.

Видео нь уулзвар дээр суурилсан камерийн тусламжтайгаар илрүүлдэг. Уг илрүүлэгч нь

зогсож байгаа ба хөдөлж байгаа биетийг илрүүлдэг. Олон газар радар, хэт богино

долгионоос илүү камерийг ашигладаг. Учир нь хэрэглэхэд, суурьлуулахад хялбар ба

засахад амар юм. Гэхдээ харанхуй болон цаг агаарын байдлаас шалтгаалан видео заримдаа

асуудалтай байдаг.

4.12.5. Гүүр, Түнель, Давхар зам

Уг байгууламжууд нь дугуйн зам хориглогдсон зам дээр дугуйг явуулах албагүй. Хэдий

тийм боловч хэд хэдэн том саадаар гарсан гүүр нь дугуйн замтай байдаг. Дугуйн

хөдөлгөөн гаргах эсэх нь тухайн гүүр, түнээлийн урт, замын ажиллагаа гэх мэт хүчин

зүйлээс шалтгаална. Гүүр болон түнээлийн зам дээр сүүлийн үед ихэнхдээ хөдөө нутагт

дугуйн эгнээ гаргаж, харин хотын газарт хажуугийн зам гаргаж байна. Ихэнх тохиолдолд

дугуйн байгууламж нь явган хүний замаас тусгаарлагдсан байдаг. Тодорхой

хязгаарлалтгүй замд дугуйнд зориулсан байгууламжууд болох дугуйн эгнээ, хажуугийн

хэсэг, туслах зам, дугуйн гарц зэргийг байрлуулах хэрэгтэй. Гүүрний хашлага ба саадтай

ойрхон өнгөрдөг замд уг хашлага эсвэл саад нь 1.05 м өндөр байх хэрэгтэй. Гүүрэн дээр

дугуйчид хурдтай явах тал байдаг ба эргэх тохилдолд хашлагаар эргэх өнцөг 25 градус ба

түүнээс дээш өнцөгт эргэдэг учраас хашлага нь 1.2м өндөр байвал зүгээр. Хэрвээ

хажуугийн зам нь хангалттай өргөн бол намдуу хашлагатай байж болно.

Урт гүүрүүд

Урт гүүрнүүд тэдэнтэй ойртох замаас илүү хөдөлгөөний хурдаар өндөр байдаг. Хэрвээ

тухайн гүүр нь 0.3 км урт хурд нь цагт 45 милээс их байдаг бол замын 2 талд хамтын

хрэглээний замыг хөдөлгөөнт эгнээсээс тусгаарлах хашлага, саад тавьж өгөх хэрэгтэй .

Хэрвээ дугуйн зам нь нэг талдаа байвал буруу чиглэлд явах асуудалд орно. Хэрвээ дугуйн

зам нь гүүрний зөвхөн нэг талд байгаа бол гүүрний эхэн ба төгсгөлд дугуйчидад гүүрээр

гарсны дараа дүрмийн дагуу явах боломж олгох гарц байх хэрэгтэй.

Тухайн гүүр ба түнээлийн өөрчлөлт шинэчлэлт.

Заримдаа гүүрний замд гэнэтийн өөрчлөлт орж дугуй аюулгүй явахад хүндрэлтэй болдог.

Ийм тохиодолд дугуйн хөдөлгөөнд зориулж хөдөлгөөний эгнээг нарийсган хажуугийн

хэсэг ба дугуйн эгнээг гарган дугуйд ээлтэй болгож өөрчилж болно. Хэрвээ гүүр нь

дугуйчдад тохиромжтой хажуу хэсэг тавихад хэт нарийн бол хөдөлгөөнт эгнээг багасгаж,

явган хүний замыг өргөсгөн хамтын хэрэглээний зам болгон өөрчилж болно. Түнээлийн

өөрчлөлт нь тухайн байгаа явган хүний замыг өргөсгөх юмуу эсвэл нарийн явган нарийн

замыг арилгах юм. Авто машинтай хамтдаа хэрэглэхээс өөр аргагүй замтай нарийн

түнээлд дугуй тухайн түнээлээр гарах хүртэл анивчих дохиолол байх тохиромжтой ба уг

дохио нь жолооч нарт дугуй зорчиж байгаа эсэхийг сануулна.

4.12.6. Дугуй ба хөдөлгөөний удаашралт

Замын хөдөлгөөний хэмжээ нь замын ачаалсан хурдаас шалтгаалсан хөдөлгөөний таатай

бус нөхцөл байдлыг багасгах зорилготой. Замын хөдөлгөөн удааширвал дугуйчидад

зорчих таатай нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Дугуй бусад тээврийн хэрэгсэлтэй хамт хөдөлгөөнд

оролцсоноор замын хөдөлгөөний хурд удааширж болно. Жолоо ч нар тухайн замын

загвар, хажуу замын өргөн гэх зэрэг хүчин зүйлээс шалтгаалан аюулгүй гэж үзсэн

хурдаараа явдаг.

Нарийн (бага хуртдай) замууд

Нарийн огтолцсон замд жолооч нар удаан явдаг. Нарийн зам нь тавихад ба засахад бага

зардалтай. Орон нутгийн 2 чиглэлтэй 2 талдаа зогсоолтой замын өргөн 7.9-8.5м байдаг ба

нэг талдааа зогсоолтой нь 6м байдаг. Энэ замыг дараалан зогсох гэдэг ба нэг машин

зогсоолоос гарах орохыг хүлээж байгаад хөдөлгөөнөө үргэлжлүүлдэг. Энэ замд түргэний

ба галын тэргүүд, микро автобус ба том хүргэлтийн ачааны машин зорчих боломжтой.

Тухайн тээврийн хэрэгсэл цагт 20-25милийн хурдтай бол дугуйчидад зорчих таатай

нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Өргөгдсөн хэсгүүд

Өргөгдсөн хэсгүүд нь замын хурд сааруулагч, өргөн хурд сааруулагч, өргөгдсөн уулзвар

ба өргөгдсөн дугуйн замыг багтаадаг. Энэ хэсгүүд нь жолооч нарыг заасан хурдаар бага

зэрэг донсолгоотой явуулахад зориулагдсан. Хурд сааруулагч нь дугуйн хөдөлгөөний

жирийн хурдыг дэмжсэн налуу хэлбэртэй байвал зүгээр. Ирмэг нь замтайгаа нийлсэн

байвал илүү тэгшхэн зорчиход тохиромжтой. Харин замын хурдны зөөллөвч нь тухайн

хэсгийг завсар зай багатай байлгаж чаддаг. Усыг хоолойруу зайлуулахын тулд, замын

захыг бага зэрэг бууруулж болно. Эдгээр өргөн өргөгдсөн хурд сааруулагч нь 2 захдаа

болон дундаа тэгш налуу байдаг. Дугуйнд эерэгээр нөлөөлж тээврийн хэрэгслийн хурдыг

сааруулдаг.

Замын өргөтгөл (ухаж орсон)

Эдгээр нь явган хүн явах гарцаар гарах зайг багасгах, баруун эргэлтийг удаашруулах, ба

өөр шалтгаануудад зориулан тухайн замын зайг нэмэх зэрэг зорилготой ашиглагддаг. Уг

өргөтгөл нь сайн харагддаг байх хэрэгтэй ба зогсоолын эгнээний өргөнөөс цаашаа

сунгагдан дугуйн замруу орох ёсгүй. Уг өргөтгөлийг сайн харагдах хэмжээнд байлгахын

тулд тод өнгөөр будах, хогын сав, гал түймэр эсэргүүцэгч гэх мэт зүйлсийг байрлуулдаг.

Хөдөлгөөн ихтэй замын эгнээнүүд нь шулуун зураасаар тэмдэглэгдсэн байвал дугуйчидад

зориулж дугуйн эгнээнээс зогсоолын эгнээ хүртэл сайтар тэмдэглэх хэрэгтэй.

Дугуйчидад тухайн өргөтгөл сайн харагдаж л байвал дугуйнд эерэгээр нөлөөлнө.

Сүлжих саадтай зам

Уг арга нь дугуйнд эерэгээр нөлөөлөх ба мушгиралдан явах загвартай учраас замын

хөдөлгөөний хурдыг сааруулдаг. Дугуй машинтай хамт хөдөлгөөнд оролцох учраас дугуй

нарийн зам дээр анхаарал болгоомжтой зорчих хэрэгтэй.

Хөдөлгөөний тойрог

Хөдөлгөөний тойрог нь уулзварт зориулсан хөрш зэргэлдээх замын хөдөлгөөнийг

удаашруулах хэрэгсэл юм. Тэдний диаметр нь 3.7-4.9м байдаг ба голдуу том тэрэг

өнгөрөхөд хялбар болгож намхан гадаргуутай хийгддэг. Уг тойрог нь бас замын

хөдөлгөөнийг удаашруулдаг. Дугуйнд эерэгээр нөлөөлдөг. Уг тойрогт дугуй тухайн

хурдаараа явах боломжтой байдаг.

Хашлаганы харагдах байдал

Явган хүний замын хажууд барилга байгууламж , гэрэл тавьж, өндөр моддыг тарих нь

тухайн зам нарийн харагдахад нөлөөлдөг. Ингэж төлөвлөснөөр, замын хөдөлгөөний хурд

саарах боломжыг бүрдүүлдэг. Дугуйнд эерэг нөлөөтэй.

4.12.7. Дугуй болон хөдөлгөөний зохицуулалт

Хөдөлгөөний зохицуулалт нь замын хөдөлгөөний чиглэл ба хэмжээг зохицуулж байдаг

тоног төхөөрөмжийг агуулдаг. Хөдөлгөөний зохицуулалт нь зарим нэг замд биш өргөн

хэсгийг хамарч үйлчилдэг.

Доорх арга барил нь дугуйн эгнээг дэмжинэ. Үүнд:

Олон чиглэлтэй зогсолт

Зогсолтын тэмдэг нь тийм ч санал болгоод байх арга барил биш. 4 чиглэлийн зогсолтын

тэмдэг нь машины хурдыг дэндүү сааруулан, алдсан хугацаагаа нөхөж авах зорилгоор

хурдлах шалтгаан болж, дуу шуугиан, агаарын бохирдол ба ослыг нэмэгдүүлдэг. Дугуйнд

сөрөг нөлөөтэй. Учир нь дугуйчид тухайн хурдаараа явахыг хүсдэг ч заавал зогсох

хэрэгтэй болдог. Дахин явж байсан хурдаа авахын тулд илүү энерги шаардагддаг.

Нэг чиглэлийн өргөтгөл

Зарим нэвтрэх замтай уулзвар дээр, машин 2 чиглэлтэй замаас уулзварлуу орохыг

хориглодог ба өөр талаас орохыг дэмждэг. Харин дугуй орж болно. Энэ дүрэм нь

(Дугуйнаас бусад орж болохгүй) гэсэн тэмдэглэгээгээр эсвэл тусгаарлах зурвас

байрлуулснаар хэрэгжинэ. 2 чиглэлтэй хөдөлгөөн шууд өргөтгөлийг өнгөрөн явна. Энэ нь

дугуйн замд ашиглагддаг, тээврийн хэрэгслийг багасгадаг түгээмэл арга барил юм.

Тусгаарлах зурвас ба бөглүү гудамж

Энэ хэлбэр нь зэргэлдээ орших замын хэсгийг тусгаарлах зорилготой юм. Бөглүү гудамж

нь дугуйг бусад зам, гудамжтай холбосон дугуйн замтай байх хэрэгтэй. Хөрш гудамжтай

холбогдож байвал энэ арг нь дугуйд эерэг нөлөөтэй. Хэрвээ өөр гудамжтай холбож

чадаагүй бол бөглүү гудамж нь сөрөг нөлөөтэй. Уг зам нь сайн загвартай, сайн чанарын

төвшинд байх ба гэнэтийн эргэлт, зогсолтгүй ба хэрвээ нэвт гарсан зам нь 2 чиглэлтэй бол

2 дугуйг зэрэгцэн явуулах хангалттай өргөнтэй байх хэрэгтэй. Нэг чиглэлийн өргөтгөл

дахь нэвт гарсан зам нь зөвхөн нэг чиглэлийн дугуйн хөдөлгөөнтэй байна. Тухайн нэвт

гарсан зам нь жижиг хэлтэрхий цуглуулах талтай байдаг учраас засаж цэвэрлэж

шаардлагатай.

4.12.8. Усны хоолой ба траншений нүх

Замын хашлагатай зэрэгцээ байрлах онгорхойтой муу усны хоолой унадаг дугуй дотор нь

дугуйгаа оруулж осолд ороход хүргэдэг. Ийм асуудал гаргахгүйн тулд уг онгорхойг

жижигсэх юмуу эсвэл бүр арилгаж, хашлаганы дор нүх гаргаж муу усыг урсгах хэрэгтэй.

Эсвэл тэр хоолойг замын шуудуунд байрлуулан тухайн замыг чөлөөлж болно. Тухайн

усны хоолойд жижиг хаягдал цугларахаас сэргийлэн байнга шалган цэвэрлэж байх

хэрэгтэй. Өөр нэг асуудал нь замын гадаргуу усанд автах, бутрах, зэргээр ашиглах

аргагүй болдог. Хашлаганд байрлах муу усны хоолой нь замын хучлагаас дээш шинэ

гадаргуугийн 6мм байрлана. Хэрвээ энэ боломжгүй бол, замын хучлага нь муу усны

нүхрүү хазайж огцом ирмэггүй болгох юм. Траншены нүх нь ерөнхийдөө адилхан бөгөөд

хажуугийн замынхаа гадаргуутай яг нийлсэн байх хэрэгтэй.

4.12.9. Дугуй хурдны зам ба цогцолбор уулзвар дээр( ихэнх зам нь огтолцоогүй олон

замын уулзвар)

Хэдийгээр дугуйн зам нь хурдны зам дэээр зөвшөөрөгдөөд байдаггүй ч, тухайн зам нь

явахад боломжгүй бол замын хажуугын хэсгээр түр хугацаанд явахыг зөвшөөрдөг. Зарим

дугуйн хөдөлгөөнийг зөвшөөрсөн хурдны замд их дугуй яваад байдаггүй. Орлох зам нь

тухайн байгаа жимийг засах эсвэл хамтран хэрэглэх эгнээг тухайн замд тавих, эсвэл

хурдны замын нээлттэй эгнээний хажуугаар тавих зэргээр сайжирч болно. Доорх хүчин

зүйлс нь хурдны замын хэсэг ба туслах замын хэсгийг тодорхойлоход ашиглагдна.

Ялангуяа өндөр хурдтай том ачааны машины салхины урсгалын нөлөө. Дугуй ба

өндөр хурдтай машиныг тусгаарлах хажуугийн хэсэг хангалттай өргөн байх.

Хурдны замд орох гарах хэсгийн давтамж болон загварыг анхаарч үзэх хэрэгтэй.

Хурдны замын 2 эгнээтэй хэсэг ба зүүн талын хэсэг нь дугуйчдад замыг гатлахад

бэрхшээлтэй байдаг.

Өдрийн зарим цагт ачааллах хурдны замын орох гарах хэсэгт байрласан тээврийн

хэрэгслүүд дугуйнд уг замыг гатлахад нь саад болдог.

Дугуйг хориглосон хурдны зам дээр дугуйг үргэлжлүүлэн явуулахгүй үед дугуйг замаас

гарахыг шаардсан тэмдэглэгээ тавих шаардлагатай . Дугуй хот хөдөөгийн цогцолбор

замын уулзвараар гарахдаа туслах замыг ашигладаг. Эдгээр уулзварууд нь муу загвартай

баригдсан бол дугуй зорчиход бэрхшээлтэй болгодог. Цогцолбор уулзварын дугуйн

хэрэглээний хажуугийн хэсэг нь хангалттай өргөн байх шаардлагатай.

Хурдны замын цогцолбор уулзвар дээрх ерөнхий загварын тухай ойлголт

Цогцолбор замын дугуйн хөдөлгөөн аюулгүй байх ёстой. Орох гарах хэсэг болон орон

нутгийн зам хоёрын огтолцлолын хэсэг нь зөрчлийг багасгаж явах ба огтолцох байрлалд

болгоомжтой байхыг сануулдаг. Дугуйн зам ба засмал хажуугийн хэсэг нь хоёр

чиглэлийн хоюуланд нь байрлах хэрэгтэй. Дугуйн аюулгүй зорчиход асуудал үүсч болох

хэсэг бол хурдны зам орон нургийн замтай огтолцох хэсэг бөгөөд дугуй машин хоёрын

хурдны ялгаа их байдаг. Дугуйнд тохиромжтой замын хөдөлгөөн бол авто тээврийн

хэрэгслийн өндөр хурдтай хөдөлгөөн биш, харин удаашралт, зогсолт оролцсон хөдөлгөөн

юм.

Зарим загвар нь хурдыг хязгаарлаж, зөрчилтэй хэсгийг багасгаж, харагдах байдлыг

ихэсгэдэг. Дугуйчид болон жолоочдын хоорон дахь хөдөөгийн уулзвар дээрх зөрчил.

Жолооч хурдны замаас гарч зүүн эргээд туслах замруу орох нь зогсолт тэмдэг

эсвэл дохиогоор удирдуулж байвал.

Жолооч хурдны замаас гарч туслах замруу баруун эргэх нь чөлөөт хөдөлгөөн биш,

зогсолтын тэмдэг, дохио, анхааруулах тэмдэг зэргээр удирдуулж байвал.

Жолооч туслах замаас гаран хурдны замруу орох гэж зүүн эргэх нь гэрлэн дохио,

дугуйчид болон жолооч нарт зам тавиж өгөхийг анхааруулсан дохиогоор

удирдуулж байвал.

Жолооч нарт хурдны замруу ороход зориулсан баруун эргэх эгнээг тавих нь зүйтэй.

Дугуйн эгнээтэй замд баруун эргэх эгнээний зүүн талаар дугуйн хэсгийг

байрлуулбал зүгээр. Жолооч баруун эргэхдээ дугуйн замаар гарах учраас

дугуйчдад зам тавьж өгнө.

Төвийн ачаалал ихтэй цогцолбор уулзвар

Уг уулзвар нь нэгэн дор олон машин явж өнгөрөхөд тохиромжтой. Энэ уулзвар дараах

хүчин зүйлийн дугуйнд ээлтэй болж болно.

Тээврийн хэрэгсэл бүрийн хөдөлгөөн тодорхой байж, удирдагдах хэрэгтэй.

Хурдны замд орох гарах хэсэг нь баруун талдаа ойрхон өнцөгт зохиогдсон байх.

Зүүн талдаа дугуйн эгнээтэй стандартын баруун эгнээг ашиглан туслах замаас

хурдны замруу орохоор баруун эргэх нь жолооч нар дугуйчдад зам тавьж өгөх

нөхцөлийг дэмждэг.

Дугуй уулзвараар гарахдаа шулуун шугамаар явах хэрэгтэй. тасархай шугам нь

дугуйг уулзвараар гарахад тусладаг.

Хөдөлгөөний дохионы хугацааг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Дохиотой уулзвар нь маш

том уулзвар бий болгож, улмаар дугуйчид явах нарийн хугацааг тодорхой гаргаж

угч чаддаггүй. Энэ асуудлыг засахын тулд дараах дохиоллын хэм хэрэгтэй . Үүнд:

туслах зам дээрх өнгөрөх тээврийн хэрэгсэл, туслахаас хурдны замруу орохдоо

хийх зүүн эргэх хөдөлгөөн ба хурдны замаас туслах замруу орох зүүн эргэлтийн

хөдөлгөөн.

Хэрвээ уг уулзвар нь хурдны зам ба орон нутгийн замын уулзвар бол дугуйнд

ээлтэй.

Өндөр хурдтай хөдөлгөөнд нийлэх ба чөлөөт урсгалын эргэлтийн эгнээнүүд

Эдгээр хүчин зүйлс нь дугуйчидад аюулгүй зорчиход нь саад болдог. Хот суурин газар

ашиглагддаг зарим дугуйн эгнээ нь жирийн уулзвараас илүү эгнээ солих чөлөөт урсгал,

эргэлтийн хэсэгтэй байдаг. Зарим уулзвар дээр дугуйчидад явган хүний замыг

хэрэглүүлж, улмаар гарцтай холбогдон гарцаар аюулгүй гарах боломжыг олгох нь

тохиромжтой. Энэ аргын сул тал нь дугуйчид явган зорчигчидтой зөрчилдөн өөр

хөдөлгөөний хүндрэлтэй учирч болно. Хэрвээ энэ аргыг хэрэглэвэл замын хоёр талд явган

хүний зам байх ба энэ нь дугуй, явган хүн хоёрын хамтын хэрэглээнд зориулж хангалттай

өргөн байх шаардлагатай.

Нийлэх хэсгийн эгнээн дахь дугуйн эгнээ

Баруун эгнээний нийлэх хөдөлгөөнөөс үүссэн тодорхойлогдоогүй хэсгээр дугуй зорчиход

бэрхшээлтэй байдаг. Учир нь нийлэх хэсгийн хурц өнцөг харагдах байдлыг багасгадаг ба,

машинууд эгнээнд орох гэж хурдаа ихэсгэдгээс болж дугуйчин жолооч хоёрын хурдны

ялгаа их байдаг. Зарим газар дугуйн эгнээнд ээлтэй байх 2 ойртолт байдаг.

1. Эхний сонголт нь дугуйчин өөрөө замтай нийлэх , гатлах чиглэл зэргээ тодорхойлох

юм. Хэрвээ замтай нийлэх хэсэг богино газарт тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний хурд

бага байвал дугуйн эгнээ болон хажуугийн хэсгийн тэмдэглэгээг тасархай зураасаар

хийсэн дээр.

2. Замтай нийлэх хэсэг урт ба замд нийлэх хэсгийн хөдөлгөөн өндөр тохиолдолд, дугуйг

замтай нийлэх хэсгийг аль болох баруун талаараа өнгөрөхөд зориулсан сайн харагддаг

тодорхой тэмдэглэгээг хийх нь зүйтэй. Энэ замын хэсгүүдэд гарц байж болохгүй. Учир нь

машинууд зогсдоггүй. Салаалсан нийлдэг хэсгийн эгнээ нь дугуйчдад хүндрэл үзүүлдэг.

Учир нь жолооч замаас гарахдаа хурдаа сааруулдаггүй ба дугуйчид магадгүй дохиогоо

өгөхөө мартсан тээврийн хэрэгслийг буруугаар ойлгож магадгүй. Замаас гарах хэсэг дахь

дугуйнд ээлтэй хамгийн шилдэг арга бол замаас гарах үеийн замын салаалсан хэсгээс

өмнө баруун эргэх эгнээг байрлуулах ба дугуйн эгнээг баруун эргэх эгнээний зүүн хэсэгт

байрлуулах юм. Замаас гарах зам гол замаас салаалах хэсэг нь бараг чигээрээ бол уг

хэсэгт дугуйн эгнээ тасархай зураасаар тэмдэглэгдэн (Баруун эргэх эгнээ, дугуйнд зам

тавьж өгөх) гэсэн тэмдэг тавьна. Заримдаа тээврийн хэрэгслийн хурд өндөр байвал,

уулзвараар гарахдаа дугуй нь явган хүний зам ашиглаж болно. Тийм байсан ч гол замаар

зорчих дугуйнд зориулж уг зам дээр дугуйн эгнээ зайлшгүй байх ёстой.

Замын төвшин тусгаарласан гарц

Их ачаалалтай, хурдны ялгаа ихтэй уулзварт уг арга хэрэглэгдэж болно. Уг гарцны

байугууламж нь чиглэлээсээ хазайсан хөдөлгөөнийг багтаадаг ба уг хөдөлгөөний зай нь их

бол ашиглагдахгүй . Дугуйчид уг хөдөлгөөнийг анзааралгүй уулзвараар гарах нь маш

аюултай. Хэрвээ замын нэг талд төвшин тусгаарласан гарц байвал нөгөө талд байгаа

дугуйчид явж байсан замаа гатлан уулзвараар гарахдаа уг гарцыг ашиглана. Уулзвараар

гарсны дараа тухайн явж байсан замруугаа орохын тулд бас явж байгаа замаа гатлах

хэрэгтэй болно. уг гарц нь аль талдаа ч байсан дугуйчинд зориулсан тодорхой

тэмдэглэгээ байх шаардлагатай. Замын доогуур гарч байгаа үед сайн харагдах дугуйн

тэмдэг байх хэрэгтэй. Эдгээр хэсгүүдэд тохирсон гэрэлтүүлэг тавих хэрэгтэй. Уулзвар

дахь хамтын хэрэглээний зам нь төвшингийн өөрчлөлттэй байх ёсгүй. Уг гарц нь сайн

загвартай байгуулагдсан бол явган хүн ашиглах боломжтой.

4.12.10 Дугуй Тойрог зам дээр

Тойрог зам нь өргөн хэрэглэгддэг уулзвар ба дугуйнд ээлтэй юм. Дугуй энэ уулзвараар

явахдаа тухайн зам эсвэл явган хүний замыг ашиглаж болно.

Ерөнхий тойрог замын загвар

Дугуйны хөдөлгөөний хурд 15-30 км цагийн хурдтай байдаг учраас тойрог замын

тээврийн хэрэгслийн хурдыг мөн адил хэмжээнд байлгавал дугуйчдын аюулгүй байдалд

ач холбогдолтой. Хот суурин газрын тойрог замд ороход 30-50км цагийн хурдтай ордог

бол нэг эгнээтэй тойрог зам нь арай бага хурдтай байдаг.

Нэг эгнээтэй зам нь хоёр эгнээтэй замаасаа илүү дугуйнд ээлтэй байдаг. Учир нь 2

эгнээтэй тохиолдолд авто машин уулзвараар гарахдаа дугуйн замд тээглэх асуудал гардаг.

Ачаалал багатай хэсэгт олон эгнээтэй тойрог зам тавихгүй байвал зохистой. Эхлээд нэг

эгнээ тавин хэдэн жилийн дараа ачаалал ихсэх үед тойрог замд хялбараар эгнээ нэмэх

боломжтой загвараар байгуулах хэрэгтэй. Хэрвээ тойрог зам нь гол ба туслах замын

уулзварлуу чиглэсэн бол 2 эгнээтэй баригдах ёстой ба нэг эгнээ нь гол, нөгөө эгнээ нь

туслах замруу нийлсэн хэлбэртэй байна.

Тойрог зам дахь дугуйн хөдөлгөөний загвар

Тойрог замыг дугуйчид бусад тээврийн хэрэгслийн адилаар ашиглахад хялбар.

Тойрог зам нь дугуйн замгүй байх ёстой ба тойрог замын захаас 30м –ийн наана дугуйн

замыг зогсоох хэрэгтэй. Ингэснээр дугуйчид дугуйн замаас гаран машины хамт

хөдөлгөөнд оролцдог. Хөдөлгөөнт зам ба дугуйн эгнээ тойрог замруу орох тодорхой

нарийсалт байх хэрэгтэй. Уг нарийсалт нь явган хүний гарцын хамгийн бага зайнд

зориулж тойрог дээрх гарцаас өмнө зогсох(дуусах) хэрэгтэй.

Нарийсалтын 7:1 нь 25км цагийн хурдтай загварт тохиромжтой. 1.5-1.8м ийн өргөн дугуйн

эгнээг багасгахын тулд 12 м багасах зай шаардлагатай. Дугуйн эгнээ нь нарийсалтаас өмнө

15-60 мийн зайд тасархай зураастай байх ёстой. Тасархай зураас урт байх тусмаа дугуй

хөдөлгөөний эгнээнд ороход дөхөм байдаг. Хэрвээ орох ямарч зай байхгүй бол зогсон зай

гарахыг хүлээнэ. Дугуйн эгнээ нь замын нарийслаас өмнө эсвэл тухайн дугуйн эгнээний

өргөн хэвийн биш бол зогсох хэрэгтэй. Тойргоос гарах үед гарцын араас нарийсалттай зам

байх ба нарийсалтыг даган явсан дугуйнд зориулсан тасархай зураас байх хэрэгтэй.

Жирийн дугуйн эгнээтэй залгах үед шулуун шугам ашиглагдна.

Дугуйн эгнээ нь тойрог замтай замд дээр байрлаж болохгүй. Дээрх зураг дээр дугуйн эгнээ

нь замын гадуур явж байна. Энэ нь орох ба гарах хэсэг дээр эргэхэд хүндрэлтэй болгож

байна. Тойрог замаас гарах хэсэг дээр гарцны дараа бууралтын хэсгийн дагуух дугуйн

эгнээнд зориулсан тасархай шугамтай тохирсон бууралтын хэсэг эхлэх нь зүйтэй. Дугуйн

эгнээ хэвийн өргөнтэй болох үед жирийн шулуун цагаан шугамыг ашиглана.

Явган хүний зам ашиглан тойргоор гарах загвар

Зарим дуйгуй хөдөлгөөнт замд явахаасаа илүү явган хүний замаар явах сонирхолтой

байдаг ба явган хүний замруу нийлсэн хэсэг гаргаж өгснөөр дугуйчид явган хүний замруу

орох боломжтой болно. Хэрвээ зарим машины хурд болон өөр хүчин зүйл нь дугуйнд

бэрхшээлтэй байвал нэг эгнээтэй тойрог зам ч бас явган хүний замруу орсон хэсэгтэй байх

ёстой. Ерөнхийдөө уг явган хүний замтай нийлэх хэсэг нь хотсуурин газрын нэг эгнээтэй

тойрог замд шаардлагагүй байдаг. Хэрвээ тойрог зам нь явган хүний замруу орох хэсэгтэй

бол дугуй болон явган хүнд зориулсан зам нь өргөн байх хэрэгтэй.

Явган хүний замруу нийлэх хэсгийн загвар сайн байх хэрэгтэй, учир нь хараа муутай

хүмүүс уг хэсгийг андуурдаг. Энэ хэсэг нь хэвийн өргөнтэй дугуйн эгнээний төгсгөл ба

нарийсалтын өмнө байрладаг. Хэрвээ тойрог замд орох дугуйн эгнээ байхгүй бол явган

хүний замтай нийлэх энэ хэсэг нь тойрог замын гарцнаас өмнө 15м-ийн зайд байрлах

хэрэгтэй. Уг хэсэг нь замруу 35-40 градусын өнцөгт байх ёстой. Явган хүний зам ба

дугуйн шилжих хэсгийн хооронд тусгаарлалт хийснээр дугуйны шилжих хэсэг бараг

шулуунаар явган хүний замруу хамгийн ихдээ 20%-ийн налуутай шилжинэ.

Хараа муутай хүмүүст зориулж тухайн шилжих хэсэг тэмдэглэгээ сайтай байх ба

анхааруулга байх ёстой. Хэрвээ энэ шилжих хэсэг нь явган хүний замд байвал шилжих

хөдөлгөөний доод хэсэгт анхааруулга байх хэрэгтэй. Дгуйн шилжих хэсгийн загвар болон

байрлал нь явган хүн тухайн хэсгийг явган хүний гарц гэж бодох буруу ойлголтыг

бууруулна. Эдгээр хүчин зүйлд тухайн хэсгийн өнцөг, налуу, тойрог ба тэмдэгтэй явган

хүний гарцаас хол байх байрлал зэрэг багтна. Дугуйн шилжих хэсгийн геометрийн загвар

нь тойрог замд орох ба гарах хэсэгт адилхан байх хэрэгтэй. Дугуйн шилжих хөдөлгөөний

хэсэг нь тойрог замаас гарахад байрлах явган хүний замаас цааш 50м-т байвал

тохиромжтой.

БҮЛЭГ5: НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАМЫН ХИЙЦ БА ГЕОМЕТР ХЭМЖЭЭСҮҮД

5.1. ТАНИЛЦУУЛГА

Нийтийн хэрэглээний замууд нь хөдөлгүүрт техник хэрэгслийн замын баруун гар

талаар тодорхой зайгаар эсвэл хашлагаар тусгаарлагдсан дугуйны замууд юм.

Нийтийн хэрэглээний замуудыг заримдаа зөрөг зам ч гэж тайлбарладаг. Хэдий

тийм боловч олон улс орнуудад “жим зөрөг” гэх нэр томьёо нь сайжруулаагүй

амралт зугаацлын газар гэсэн утгатай байдаг. Эдгээр нэр томьёонуудыг бие биеэр

нь орлуулан ашиглахдаа болгоомжтой байх хэрэгтэй. Нийтийн хэрэглээний

замуудыг зөрөг жим гэж нэрлэдэг бол зөвөлгөөн дээр суурилан загвараа

боловсруулах хэрэгтэй.

Замын хэрэглэгчид нь ерөнхийдөө хөдөлгүүрт бус байх ба үүнд дараах

хэрэглэгчид багтаж болно: энгийн дугуйчид, тэргэнцэртэнгүүд, чиргүүлтэй

дугуйчид, хоёр хүний дугуйчид, нэг шугмын тэшүүрчид, өнхрөгч тэшүүрчид,

скэйтерчүүд, скүүтер тийрэлт дугуйг хэрэглэгчид, явган зорчигчид, үүн дотроо

гүйгчид, явган алхагчид, хүүхдийн тэрэг түрж яваа хүмүүс, нохойтойгоо болон хэн

нэгэнтэй алхаж буй хүмүүс ордог.

Замууд нь маш энгийн хоёр замаар зорчих зориулалттайгаар загварчлагдсан

байдаг ба зөвлөгөө хэлэхэд хэрэв өөр нөхцлөөр тодорхойлоогүй байвал хоёр

замын нөхцлөөр төлөвлөх хэрэгтэй. Хамтын хэрэглээний замуудыг янз бүрийн

зорилгоор ашиглаж болно. Тэднийг байрныхаа хөршид болон оновчтой байдлаар

хэрэглэгчдэд нийлүүлж болно. (жишээ нь хоёр мухар гудамжнуудын хоорондын

холболт). Тэд байрны талбайгаас нь ажлын газар хүртэл холбох зам тавьж болно.

Цэцэрлэг эсвэл ногоон зам дээр амарч зугаацах боломжийг бий болгож болно.

Хамтын хэрэглээний замуудыг гол, далайн эрэг, суваг, идэвхтэй төмөр зам дагуу

болон замын баруун гар талаар, коллежийн кампус дотор, цэцэрлэг эсвэл том

зайтай газруудад тавьж болно. Хамтын хэрэглээний замууд нь мөн зөвхөн

хязгаарлагдмал хурдны замууд ашигладаг газруудад дугуйны хэрэглээг

нэвтрүүлдэг.

Нийтийн хэрэглээний замуудыг дугуйчид болон бусад замын сүлжээг өргөжүүлэгч

хэрэглэгчдэд зориулсан замгүй тээврийн маршрут систем юм гэж ойлгох хэрэгтэй.

Нийтийн хэрэглээний замуудыг зам дээр дугуй явуулахгүй байх үүднээс ашиглах

хэрэггүй харин зам дээрх дугуйн эгнээ сүлжээн дээр нэмэн хэрэглэх хэрэгтэй.

Хамтын хэрэглээний замын загвар дизайн нь замын дизайнтай адилхан байдаг,

харин илүү хэмжээтэй, бага хурдаар явах зориулалттай байдаг.

5.1.1 НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАМУУДЫН АШИГЛАЛТЫН ШААРДЛАГУУД

Ойролцоогоор бүх хамтын хэрэглээний замуудыг явган зорчигчид ашигладаг ба

тэд Америкийн хөдөлмөрийн хариуцлагын баримт бичиг дэх ашиглалтын

шаардлагыг мөрддөг. Дагаж мөрдөх ёстой албан ёсны нөхцлүүдийг нь ашиглалтын

зөвөлгөөн дээр дурьдсан байгаа. Замын баруун гар тал дахь замууд нь нийтийн

замын баруун гар тал дахь замын ашиглалтын зөвлөгөө(PROWAG)ний дагуу

загварчлагдсан байх хэрэгтэй. Дараагийн нэг зөвлөгөө нь ирээдүйд PROWAG-ийг

цуцлах болно. Эдгээр зөвөлгөөнүүдийг хамтын хэрэглээний бүх төрлийн замуудын

гарц дээр ашилана. Тусгай гудамжинд баригдсан хамтын хэрэглээний замууд нь

Уран барилгын хашлага ашиглалтын баримт бичигт тодорхойлсон стандартуудад

нийцсэн байх хэрэгтэй. Гадна талбай хөгжүүлэх зөвлөмж (AGODA) (2), эсвэл ямар

нэг дараа дараачийн зөвлөгөө нь AGODA-ийг цуцлах болно. Энэхүү гарын авлага

дах техникийн заалтуудыг AGODA дээр дурьдсан байгаа мөн л шаардлагуудад

нийцэж байх ёстой.

5.2. ХУЧИЛТЫН ХИЙЦИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН ХЭСГҮҮД

Хамтын хэрэглээний замын дизайны шалгуурууд нь дугуйчид болон бусад

хэрэглэгчдийн үйл ажиллагааны болон биеийн онцлогт суурилсан байдаг. Тухайн

замын хэрэглэгчид нь хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслээс огт өөр байдаг. Насанд

хүрсэн дугуйчид замын хэрэглэгчдийн ихэнх хувийг эзэлж байвал тэд хамтын

хэрэглээний замын хувьд анхдагч загвар хэрэглэгчид болох ба дизайныг тэд нар

дээр суурьлан гаргана. Уг бүлэгт мөн учир дутагдалтай дизайнаас гарах үр дүн

болон бусад боломжит хэрэглэгчдэд зориулагдсан дизайны талаарх

мэдээллүүдийг мөн дурьдсан.

Зарим замуудыг байнга хүүхдүүд ашигладаг. Хүүхдүүдийн үйл ажиллагааны

онцлог нь хувьсан өөрчлөмтгий байдаг ба тэдний тодорхой онцлогыг судалгаа

шинжилгээгээ хараахан бүрэн гүйцэд тодорхойлоогүй байгаа. Гэсэн хэдий ч дугуй

унасан хүүхдийн хурд нь насанд хүрэгчдийнхээс ерөнхийдөө бага байдаг гэсэн

таамаг гаргасан байдаг. Энэхүү гарын авлага дахь дизайны шалгуурууд нь

дизайны хурд дээр суурилдаг, хүүхдүүдэд ихээхэн зохицуулсан байна. Дизайны

хурдтай холбоо хамааралгүй шалгууруудыг авч үзбэл инженерчлэлийн шийдэл нь

хүүхдүүдэд зориулагдсан тодорхой утгуудыг ашиглах хэрэгтэй.

5.2.1. ЗОРЧИХ ХЭСЭГ

Нийтийн хэрэглээний замд шаардлагатай ашиглагдах өргөн ба хөндлөн шийдэл нь

анхдагч дизайны шийдэл юм. Үзүүлэн 5.1 дээр хамтын хэрэглээний замын энгийн

огтлолын хэсгийг тодорхойлов. Хамтын хэрэглээний замын хувьд зохих өргөн нь

хэрэглэгчдийн төрөл, хэмжээ, хам утгаас хамаардаг. Хоёр чиглэлт хамтын

хэрэглээний замын хувьд хамгийн бага зохих өргөн нь 10 фут байдаг (3.0 m).

Энгийнээр бол 10 – 14 (3.0 – 4.3 m)футын өргөний хэмжээс нь өргөн хүрээний олон

төрлийн хэрэглэгчдийн хэрэгцээг хангаж чадахуйц хангалттай өргөн юм.

Ховор тохиолдолд өргөнийг 8 фут болгож бууруулдаг ба дараах нөхцлүүдэд

ашиглаж болох юм:

• Дугуйны хөдөлгөөн нь оргил өдрүүдэд болон өдрийн оргил цагуудад бага

байвал

• Зугаалж буй явган зорчигчид бага байвал

• Хөндлөн болон босоо шугамууд нь аюулгүй байдлыг хангасан дамжин

өнгөрөх боломж бололцоог бүрэн хангасан байвал

• Тухайн зам дээр тээврийн хэрэгслийн ачааллаас болоод явган хүний замын

ирмэг дээр осол гэмтэл огтхон ч гарч байгаагүй.

Нэмж хэлэхэд 8 футын(2.4m) өргөнтэй замыг хүрээлэн буй орчных нь онцлог,

гүүрний зэргэлдээ, хэрэглэх бүтэц, хашлага гэх мэтээс хамааран богино зайд

ашиглаж болно. Анхааруулгын тэмдэгээр зам нарийн гэдгийг заасан байх хэрэгтэй,

Нэгдсэн Хөдөлгөөнийг удирдах төхөөрөмж дэх (MUTCD) (3) гарын авлага дээ

эдгээр байршлуудыг заасан байх хэрэгтэй.

Үзүүлэн 5.1. Бие даасан эгнээн дахь хоёр-чиглэлтэй хамтын хэрэглээний

замын нийтлэг хөндлөн зүсэлт

Edge of shared-use path-хамтын хэрэглээний замын зах

Not less than 2ft (0.6m)- 2фут (0.6м) –ээс багагүй

Post-mounted sign or other traffic control device-босоо тэмдэг юмуу

бусад замын хөдөлгөөнийг хянах хэрэгсэл

Maximum slope-хамгийн их налуу

Өргөн зам нь тухайн зам дээр үйлчилгээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн байх

хэрэгтэй ба явган зорчигчид болон дугуйт хэрэглэгчид байнга тухайн замаар явж

байдаг. Хамтын хэрэглээт замын үйлчилгээний түвшинг одоо байгаа эсвэл

урьдчилсан хэрэглэгчдийн тоо хэмжээ, төрлүүдэд тохируулан тодорхойлох нь

ашигтай байдаг. (4) Илүү өргөн замууд, энгийнээр хэлбэл 11‐14 футтай (3.4‐4.2

m)замуудын байршлыг санал болгож явган зорчигчид болон хэрэглэгчдийн нийт

тоо хэмжээг ашиглахдаа урьдчилж тооцоолдог. (нийт замын хэмжээнээс 30%иас

дээшийг ашиглаж байгаа) хэрэглэгчдийн хамгийн өндөр тоо хэмжээ (оргил

цагуудад нийт хэрэглэгчдийн тоо 300с илүү их). 11 фут (3.4 m) өргөнтэй замууд нь

нэг цэгт ижил чиглэлрүү эсрэг чиглэлээс орж ирэх нөгөө замруу дамжин өнгөрөх

дугуйчдыг оруулах боломжтой байх шаардлагатай. (Үзүүлэн 5.2 хар). (5) Илүү

өргөн замуудыг дараах нөхцлүүдэд санал болгох нь зүйтэй:

• Тухайн зам нь нэг шугамын тэшүүрчид, насанд хүрсэн гурван дугуйтнууд

болон илүү өргөн шаардахуйц бусад хэрэглэгчид ашиглах боломжтой (Бүлэг

3 хар);

• Тухайн замыг том тээврийн хэрэгслүүд ашигладаг бол

• Нэмэлт дамжин өнгөрөгч бүсүүдтэй хэтэрхий өндөр зэрэглэлтэй

• Илүү их зай талбай шаардсан тахиралдсан хэлбэртэй

Ихэнх нөхцлүүдэд олон тооны хэрэглэгчидтэй байсан ч гэсэн хамтын хэрэглээт

зам дээр явган зорчигчид болон дугуйчдыг салган тусгаарлах шаардлагагүй

байдаг– өөрөөр хэлбэл тэд зэрэгцэн оршиж чадна. Замын хэрэглэгчид дамжин

өнгөрөхдөө баруун гарыг баримтлах хэрэгтэй. Зүүн талаар дугуйтайн хүн

өнгөрөхийг сануулсан тэмдэг тэмдэглэгээг ашиглах хэрэгтэй ба бусад

хэрэглэгчдийн хажуугаар өнгөрөхдөө анхааруулах дохио өгөх хэрэгтэй. MUTCD-

ийн 9-р хэсэг дээр төрөл бүрийн зохицуулах дохионуудыг өгсөн байгаа, тодорхой

зорилгоор ашиглаж болно. Ачаалал ихтэй оргил цагуудад болон улирлын

ачааллаас хамааран зам дээр төв зураасыг ашигладаг энэ нь хөдөлгөөний

чиглэлийг тусгаарлаж, замын хөдөлгөөнийг зохион байгуулалтад оруулахад нь

тусалдаг. Цул шар төв шугамын зураас нь хөдөлгөөний хоёр чиглэлийг

тусгаарлаж, дамжин өнгөрөхийг хориглодог ба тасархай шар шугмыг дамжин

өнгөрөхийг зөвшөөрсөн үед ашигладаг. Төв шугам нь замын тууш дагуу тасралтгүй

үргэлжилж болно эсвэл зохион байгуулалт хэрэгтэй тодорхой хэсгүүд дээр

ашиглаж болно.

Үзүүлэн 5.2. Нийтийн хэрэглээний зам дээр зөрж өнгөрөхийг хөнгөвчилөх

шаардагдах хамгийн бага өргөн

Passing maneuver- өнгөрч буй маневр

MUTCD-д зааснаардугуйн зам дахь бүх тэмдэглэгээ нь гэрэл ойлгох материалаар

хийгдсэн байна. Их хэмжээний замын ачаалалтай бүс хэсэгт, дугуйчид болон явган

зорчигчдийг салгах нь илүү тохиромжтой ч тэрхүү тусгаарлах арга нь хэр нийцтэй

болон хялбар байгааг шалгах шаардлагатай. Явган зорчигч нь ерөнхийдөө, замын

нэг талд би-чиглэлийн алхах эгнээгээр хангагдсан байдаг ба харин дугуйтай

зорчигч нь чиглэлийн хөдөлгөөний эгнээгээр хангагдсан байдаг.

Энэхүү шийдэл нь хамгийн багадаа 15 тохой буюу 4.6 метр замын өргөнтэй замд л

зөвхөн хэрэгжүүлэгдэх ба хамгийн багадаа 10 тохой буюу 3 метрийн 2 талтай

дугуйтай хөдөлгөөнд, хамгийн багадаа 5 тохой буюу 1.5 метр өргөнтэй явган хүний

зам зэрэгт хэрэглэгдэнэ. Ийм төрлийн хуваалт нь ямар нэгэн зүйлсийн хажууд

байрласан замд хэрэглэгддэг (нуур болон гол зэргийн хажууд байдаг). Явган хүний

эгнээ нь ч гэсэн замынхаа хажууд байрлана. Энэхүү шийдэл нь зөвхөн

хөдөлгөөний маш их ачаалалтай газруудад болон “унадаг дугуйтай зорчигчдод

зориулсан” гэх замын хэсэгт унадаг дугуй их хэмжээгээр зорчоогүй үед явган

зорчигчид нь ихэвчлэн алхдаг газруудад л хэрэглэх шийдэл юм. Өөр нэг шийдэл

нь дугуйта зорчигч болон явган зорчигчид зориусан тусдаа замаар хангаж өгөх

шийдэл юм.

Тусдаа зам хийх эсэх, жишээ нь ерөнхий байршлын нөхцөлд байдал (жишээ нь

тусгаарлалтын өргөн болон тохируулга), замын өөр ялгаатай зорчигчдийн хүрэх

газар болон гарал үүсэл мөн тохирох замыг сонгох зорчигчдийн урьдчилан харах

түвшин зэрэгт маш олон тооны нөлөөлөх хүчин зүйлсийг авч үздэг. Зарим

тохиолдолд, байршлын хязгаарлалтаас хамааран хоёрдмол зам нь ойрхон байх

эсвэл хамтдаа нэгдэх тохиолдол гардаг. MUTCD(3)-д хүлээн зөвшөөрснөөр болон

5.4.2-р хэсэгт дэлгэрэнгүй тайлбарлагдсанаар горим 2-ийн тусгай тэмдэг нь

зорчигчдийг тэдэнд таарах замыг зааварчлахад хэрэглэгддэг.

Онолын үүднээс, ангилагдсан бүс нь хамгийн багадаа 3-5 тохой буюу 0.9-1.5 метр

өргөнтэй ба хамгийн ихдээ огтлолцох налуугийн харьцаа нь 6:1 нь замын тал бүрт

хийгдсэн байна. Хамгийн багадаа 2 тохой буюу 0.6 метр өргөнтэй ба хамгийн

ихдээ огтлолцох налуугийн харьцаа нь 6:1 нь хажуугийн хязгаарлалтийн саадыг

зайлуулахад хэрэглэгдэх ба жишээ нь, бут, том хэмжээний чулуу, гүүрний багана,

гадас шон болно.

“Гөлгөр” гэж тооцогдох дугуйны хашлага болон хашаа зэрэг нь зохих нүдэнд

тусахуйц горимоор танилцуулагддаг ба (доор өгүүлэгдсэнээр), илүү бага зай (1

тохойгоох ихгүй) нь хүлээн зөвшөөрөгдөх юм. Хангалттай зай нь зам болон

хажуугийн хязгаарлалтын хооронд хангалттай зай байхгүй бол дараа нь

анхааруулах тэмдэг, обеъктийн тэмдэгт эсвэл нэмэгдүүлсэн шинж тэмдэг болон

хязгаарлатын гэрэлд ойх чадвар зэрэг ашиглагдсан байх ёстой. Зам нь аюул

учруулж болзошгүй усны гадаргуутай пареллел эсвэл 3:1 харьцаагаар норох

байдлаар доошоо уруу чиглэлтэй бол өргөн хүрээг хамарсан тусгаарлалт хийгдэх

хэрэгтэй. Засмал замын үзүүрээс 5 тохой буюу 1.5 метр –ийн тусгаарлалтыг

налуугийн дээд хэсэгт хүртэл хийх нь тохиромжтой. Хашааны өндөр болон доод

хэсгийн нөхцлөөс шалтгаалан хашаа хашлага зэрэг жишээ нь, бутлаг ургамлууд,

хашаа хашлага зэрэг нь шаардлагатай. Энэ бол инженерийн шийдлийг

хэрэгжүүлэх шаардлагатай бүс ба тухайн байрлуулсан хашаанаас нь болж үүсэх

эрсдэл болон замаа алдсан дугуйчны эрсдэлийн харьцуулах хэрэгтэй. Сэргээн

засварлах газар нь (жишээ нь налуу газрын дээд хэсэг болон засмал явган

зорчигчийн замын үзүүрийн хоорондох зай) нь 5 тохой буюу 1.5 метрээс багагүй

байх ба хашаа хашлага зэрэг нь дараах нөхцөлд шаардагдана (Үзүүлэн 5.3).

Налуу 1:1 усанд хутгагч, 1 тохой буюу 0.3 метр болон түүнээс илүүтэй бууралт

Налуу 2:1 усанд хутгагч, 4 тохой буюу 1.2 метр болон түүнээс илүүтэй бууралт

Налуу 3:1 усанд хутгагч, 6 тохой буюу 1.8 метр болон түүнээс илүүтэй бууралт

Налуу 3:1 харьцаатай налуу нь аюул бүхий усны гадаргуутай параллел зэргэлдээ

байна.

Үзүүлэн 5.3. зам болон налуугийн хоорондох аюулгүйн хашлага

Path-зам

Safety rail-аюулгүйн хашлага

Slope-налуу

Drop-уналтын гүн

Хашлага нь шаардлагатай газар нутгын цаана хүртэл сунгагдана. lateral offset n'

jimiin bulangaas bagadaa1 tohoi buyu 0.3m baih heregtei.

Нийтлэг дизайн нь хоёроос дөрвөн хөндлөн элементүүдийг их өргөн босоо

элементтэйгээр багтаадаг боловч шаардлагатай бүтцийг хангалттай

давтамжтайгаар хангадаг. Замын хажуу дахь аюул нь өндөр босоо дусал эсвэл

усны бүтэц, инженерийн шийдвэр нь гүүрний тохиромжтой хашлагыг ч хэрэглэж

болох уу үгүй юу эсэхийг тодорхойлж ашигласан байх ёстой (5.2.10 хэсэгт

тодорхойлсоноор). Хашлагад хэрэглэх бусад нэмэлт материалуудыг ялган тохирох

талбайн замд аюултай нөхцөл байдалтай эсвэл хориотой хэсгийн замын хэрэглэгч

нар аль алинд нь хэрэглэх ёстой. Жимс эсвэл ногоогоор эдгээр функцыг үзүүлж

болно.

Хол зайтай хоёр хашлагын хооронд нарийхан хонгил бүхий замыг байрлуулах нь

хэрэглэгч нарт тохиромжтой биш байх боловч зам дээр тохиолдох гэнэтийн осол

аваараас зорчигчыг хамгаалдаг. Саад тотгорт тохиромжтой босоо зам нь 3метр

байдаг. Тохирсон объектууд нь хамтын хэрэглээний замын босоо, хөндлөн

зурвасуудад тохирч зөвшөөрөгдсөн хамгийн бага хэтжээ нь 2.4м юм. Зарим

тохиолдолд засвар үйлчилгээ, эсвэл бусад онцгой нөхцөл байдалд 3 метрээс

илүү байж болох юм.

5.2.2. НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАМЫГ ТӨВ ЗАМТАЙ ЗЭРЭГЦҮҮЛЭХ

Байгаа замуудад гагцхүү тохирох гудамаар хангах тийм орчин байгаа хэдий ч

тусгаарласан баруун талын чиглэлд замын эгнээг сонгох нь зүйтэй. Баруун замын

чиглэл болон бусад бодит шаардлага тавидаг төв замтай (мөн хажуугийн зам гэж

нэрлэдэг) зөрөг замыг зэрэгцүүлж байрлуулахад зарим үед анхаарал хандуулдаг.

2-р бүлэгт бичсэнээр, төв замтай хөрш зөрөг замыг зэрэгцүүлэх нөхцөл нь

ерөнхийдөө засмал хаалт эсвэл унадаг дугуйн замын эгнээг орлож өгч чадахгүй ч

гэсэн машины замын нөхцөл байдал сайжиртал хэсэгхэн хугацаанд хэрэгжүүлж

болно. Хажуугийн зам нь тусгаарласан гудамжинд хамтын хэрэглээний замд

тавигдсан загварын шалгууртай ижилхэн байх ёстой. Энэ хэсэгт хамаарах

хэлэлцүүлэг нь хоёр чиглэлтэй хажуугийн замд хамаарна. Хажуугийн замд

хамаарах нэмэлт зүйлс нь 5.3.4-т бичигдсэн.

Дугуйны зам нь хурдны замын дагуу бага хэсгээрээ, харин цөөн тооны гудамж

эсвэл замын гарц зэрэгт ихэнх хэсгээрээ байрлах ба байгууламжуудын хооронд

зохих тусгааралтыг өгч замын уулварт зорчигчдын аюулгүй байдлыг хангахад

анхаарал хандуулдаг хэдий ч, үүнийг ашиглахаасаа өмнө гудамжны гарам болон

олон жолооны замтай хотын болон хотын захын гудамжинд 2 чиглэлтэй зам нь үйл

ажиллагааны болоод аюулгүй байдлын асуудлыг үүсгэж мөн нэг чиглэлийн унадаг

дугуйн хөдөлгөөн нь зэргэлдээ эгнээний машин замын урсгалын эсрэг явах зэрэг

зам болон жолоочийн энгийн дүрмийн эсрэг байна. Үзүүлэн 5.4-г хажуугийн замтай

холбоотой аюулгүй байдлын асуудлын жишээг харна уу. Тэдгээр асуудлыг

эдгээрийг агуулна:

1. Уулзвар болон машин зам дээр, машин нь уулзварт орж ирэх буюу хөндлөн

гарч байхдаа баруун гар талаас унадаг дугуйг ирж буйг ихэнхи тохиолдолд

анзаардаггүй ингэснээр тэр талаас дугуйтай хөдөлгөөн гарч ирнэ гэж

бодохгүй. Машин замаас эргэж хөндлөн гудамж луу эргэхэд дугуйн

хөдөлгөөнийг эсрэг талаас ирэхийг мөн адил анзаардаггүй.

2. Хажуугийн замаар урсгал сөрж яваа дугуйчин нь гэнэтийн хурднаас

шалтгаалан машины зам болон уулзварыг гатлахдаа алдаа гаргах нь элбэг

(жишээ нь, явган зорчигчоос хамаагүй илүү хурдтай явж байгаа үед).

Тиймээс ялангуяа харах орчны зай хэмжээ хязгаарлагдмал энэ нь осол

болох шалтгааныг улам нэмэгдүүлж өгдөг.

3. Гэрийнхээ гаднах замаас гол машины зам луу орох гэж байгаа аль эсвэл

хажуугийн гудамжнаас орох гээд хүлээж байгаа тохиолдолд хажуугийн

замын гарцыг хааж ингэснээр саадгүй чөлөөтэй замын хөдөлгөөнийг хаадаг.

(энэ бол мөн маш олон хажуугийн замын гарцан дээр гардаг тохиолдол юм).

4. Хэдийгээр хамтын хэрэглээний зам нь зэрэгцээ хурдны замтай ижил давуу

эрхийг уулзвараар дамжуулан өгөх ёстой ч зарим жолооч нар унадаг

дугуйтай зорчигчийг гудамж болон машин замыг хөндлөн гарахдаа зам

тавих ёстой гэж буруу боддог. Унадаг дугуйтай зорчигчийг гудамж болон зам

бүрт зогсох болон зам тавихийг шаардана гэдэг бол зохисгүй мөн

ерөнхийдөө үр дүнгүй зүйл юм.

5. Хажуугийн зам дуусах үед, машин замын эсрэг хөдөлгөөнөөр зорчиж буй

дугуйчид нь машин замын буруу талд дугуйгаа унасаар л байдаг. Үүнтэй

адилаар, дугуйчин нь дугуйны зам луу орох гэж машин замын эсрэг

урсгалаар явах тохиолдол байдаг. Ийнхүү эсрэг урсгалаар зорчих нь

дугуйчин машины хооронд авто осол гарах нийтлэг нэг хүчин зүйл болдог

байна.

6. Унадаг дугуйтай зорчигчийн тодорхой нэг хүрэх газраас нь хамаараад

машин замын нэг талд нь байх 2 чиглэлтэй хажуугийн зам нь нэмэлт зам

гатлах гарамыг ашиглаж болзошгүй. Гэсэн ч, хажуугийн зам нь мөн зарим

тооны унадаг дугуйчдын хувьд машин зам гатлах тоог нь багасгадаг.

7. Эсрэг урсгалаар зорчиж буй зорчигчийн хувьд машин замын хажууд

байрласан тэмдгүүд нь эсрэг талаараа харсан байна. Тиймээс тэрхүү

зорчигчид тэмдгийн мэдээллийг харж чадахгүй. Мөн урсгал сөрөх

зорчигчдод хөдөлгөөний дохион тэмдгүүд нь харагдахгүй.

8. Эсрэг талын урсгалын хөдөлгөөнд машины замын хөдөлгөөн ойрхон тул

ямар нэг хашлага эсвэл хашаа нь зарим тохиолдолд машины замаас болон

явган хүний замаас хөдөлгөөнд дүрмийн бус байдлаар нэвтрэх орохоос

сэргийлэх шаардлагатай. Эдгээр хашлагууд нь унадаг дугуй унагч болон

машинуудад хориог тавих үүрэгтэй.

9. Хажуугийн замаар явж буй дугуйчид нь явган хүн болон бусад зам

хэрэглэгчидтэй зөрчилдөж болзошгүй.

10. Хажуугийн замын өргөн нь заримдаа ямар нэг объектоос болж

нарийсдаг.(жишээ нь шон, хогийн сав, шуудангийн хайрцаг гэх мэт).

11. Зарим дугуйтай зорчигчид нь дээр тодорхойлогдсон үйл ажиллагааны

асуудалтай холбоотойгоор хажуугийн замыг бус харин машин замаар

зорчдог. Машин замаар зорчиж буй дугуйтай зорчигч нь тэднйг хажуугийн

замаар зорчих ёстой гэсэн жолоочдоор тодорхой хэмжээгээр дарлуулдаг.

Зарим мужид хажуугийн зам байхад зэргэлдээ байх машины замыг ашиглаж

болохгүй гэсэн хорио байдаг.

Үзүүлэн 5.4. Туслах замын хөдөлгөөн

Энэ шалтгааны улмаас, бусад төрлийн дугуйн зам нь гол машины замыг даган

хажууд нь дугуйн хөдөлгөөнийг байрлуулахад илүү сайн үр дүнд хүргэнэ. Машин

замын дундаж шугам дахь хамтын хэрэглээний дугуйны зам нь ерөнхийдөө

зөвлөхүйц биш юм. Энэ нь уулзвар дээр машин болон дугуйчид нар нь эргэх зэрэг

хөдөлгөөн хийхдээ хоорондоо мөргөлдөх зэрэг олон асуудлыг үүсгэдэгт байгаа

юм: Тиймээс, дундаж шугам дахь хамтын хэрэглээний зам ямар нэгэн дохио

Хашлагыг давчуу зайнд

хэрэглэснээр зам болон

жимийг нарийсгаж аюултай

байдлыг үүсгэж болно.

Зам дагуу зогссон

автомашин нь дугуйчдын

замыг хааж болзошгүй.

Дугуйн замын төгсгөл

дугуйчдыг эсрэг урсгал руу

оруулж болзошгүй.

Замын оролт руу эргэхэд

дугуйчид замын урсгалын

эсрэг санаандгүйгээр зам

хөндлөн гарч болзошгүй.

Зарим дугуйчид түгжрэлгүй,

аюулгүй мөн тайван замаар

явах гэснээр зарим авто

машины жолоочдын

хөдөлгөөнийг саатуулж

болзошгүй.

Жолооч А нь баруун гар

тийш эргэхдээ зүүн хэсгийг

замын хөдөлгөөнийг хардаг,

жолооч Б нь эргэхдээ урдаа

байгаа хөдөлгөөнийг хардаг

ч эдгээр нь дугуйчдын замыг

анзаардаггүй байна.

болон бусад текникээр эдгээр мөргөлдөөнийг шийдвэрлэгдсэн үед л ашиглаж

болох юм.

ХАЖУУГИЙН ЗАМЫН УДИРДАМЖ

Хэдийгээр замын дүрэм дэх биеэ даасан зам нь давуу эрхтэй ч , хажуугийн зам нь

нэг болон түүнээс олон тооны дараах нөхцөл байдалд авч үзэх шаардлагатай:

• Хөрш зэргэлдээ орших машины зам нь харьцангуй өндөр ачаалалтай

болон өндөр хэмжээний хурдтай машинуудын хөдөлгөөнөөс тухайн

машины зам дээр явж буй олон тооны дугуйгаар зорчигчдод саад хийх ба

ингэснээр тэрхүү дугуйчдыг хажуугийн замаар дугуйгаа унах явдлыг

бодитоор нь нэмэгдүүлэх мөн энэнд ямар нэг практикийн сонгох боломж

болох машины замыг сайжруулах эсвэл дугуйчдыг ойролцоох зэрэгцээ

гудамжаар зорчуулах гэх мэт боломж байхгүй юм.

• Хажуугийн зам нь бие даасан замын дүрэмт замын хэсгүүдийн хооронд

үргэлжилсэн байдлын богино зайд хангаж өгөхөд ба аль эсвэл дугуйчдын

замыг орон нутгийн гудамжтай холбох зэргээр ашиглагддаг байна.

• Хажуугийн зам нь цөөн тооны машины болон айлын гадаах гол замтай

холбогдсон замын гарцанд баригддаг.

• Хажуугийн зам нь гудамжны төгсгөлд, өөр нэг замд, дугуйчны

тохиромжтой байх байрлалд төгсдөг.

Зарим нөхцөлд, гудамжны хоёр талын нэг талт хажуугийн замд байрлах

боломжтой мөн тэргэнцэртэй зорчигчдийг хажуугийн хөрш замын чиглэлд

чиглүүлдэг. Хэрвээ ийм төрлийн загварыг хэрэглэх болвол тодорхой чиглүүлгийн

мэдээлэл шаардлагатай ба түүнтэй зэрэгцэн машины замын нөгөө талаар

дугуйчдыг аюулгүй хөндлөн гарах тохирох уулзварын загвар хэрэглэгдэх

шаардлагатай. Ингэснээр энэ нь 2 талт айлын гадаах гол замтай нийлэх зам

болон уулзвартай холбоотой асуудлыг багасгах ч хэрвээ дугуйчид өөрсдөд нь

зориулсан нэмэлт гарц болон бусад тааламжгүй хөдөлгөөний хэв маягт

хамрагдвал түүнийг дагаж мөрдөхгүй байх магадлалтай гэдгийг эхлээд бололцож

үзэх хэрэгтэй. 2 чиглэлт хажуугийн замын хооронд тусгаарлалт нь хэрэгтэй бөгөөд

зэргэлдээ машины зам нь дугуй унагч болон жолоочидод тусдаа байдлаар

үйлчилдэг гэдгийг баталдаг.

Дугуйн зам болон машины замын хамгийн бага хязгаарлалт эсвэл засмал замын

ирмэг хоорондын зай (хэрвээ ямар нэг хязгаарлалт байхгүй бол) нь 5 тохой буюу

1.5 мерт байна. Тусгаарлалт нь 5 тохойноос бага хэмжээтэй байвал, замын хаалт

хөндлөвч нь машины зам болон явган зорчигчийн замын хооронд тавигдах ёстой.

Ийм төрлийн хаалт хашлага нь явган хүний замаар зорчиж буй зорчигчийг ямар

нэг санаандгүй байдлаар машины зам луу орохоос хамгаалах ба мөн дугуйны зам

нь тусдаа явган зорчигчид зориулсан хэсэг гэдгийг тодотгож өгдөг. Ашигласан үед

хаалт эсвэл хашлага нь хамгийн багадаа 42 инч буюу 1 метрийн өндөртэй байна.

Хамтын хэрэглээний дугуйны зам болон хөрш зургэлдээ орших машин замын

хоорондох хаалт эсвэл хашлага нь уулзвар дахь харах орчны зайг багасгах ёсгүй

ба төөрсөн жолоочид ямар нэг аюултай байдал үүсгэхгүй. Доргилтоос хамгаалах

хашлаганаас бусад нөхцөлд, хашлага болон хаалт нь төөрсөн жолоочийг буцаад

машин замын чиглэлд нь оруулах чадвартай байх шаардлагагүй.

Хажуугийн зам нь өндөр хурдны замын дагуу байрласан үед, тусгаарлалт нь 5

тохойгоос буюу 1.5 метрээс илүү байх ба энэ нь явган хүний замаар зорчигчийн

аюулгүй байдал болон тайван байдалд тохирдог. Хэрвээ үүнээс том хэмжээний

тусгаарлалт хангагдаж чадахгүй болбол доргилтноос хамгаалах хашлагыг ашиглах

нь зүйтэй. 5.3.4 хэсгээс хажуугийн замын уулзварын загварын удирдамжийг харна

уу.

5.2.3 НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭН ДЭХЬ МОПЕД, МОТОЦИКЛ, ЦАСНЫ ЧАРГА БОЛОН

МОРЬ

Хэдийгээр зарим харъяа газар нутагт зөвшөөрөгддөг ч мопед, мотоцикл, болон

бусад уналгын тэргүүдийг унадаг дугуй болон явган зорчигчыг хамтын хэрэглээн

дэх зам дээр зорчуулах боломжгүй юм. Ерөнхийдөө, эдгээр төрлийн моторжсон

тээврийн хэрэгсэл болон харьцангуй хурд багатай дугуйчид болон явган зорчигч

нар нь нэг замыг хамтдаа хэрэглэх боломжгүй ба ингэвэл тодорхой хэмжээний

мөргөлдөөн үүсэх боломжтой. Мөн эдгээр тээврийн хэрэгсэл нь иргэдийн нам

тайван байдлыг алдагдуулах болно. Онцгой тохиолдол моторт тэргэнцэр нь явган

хүний зам дээр зорчих эрхтэй. Харин моторжсон тээврийн хэрэгслийг явган хүний

зам дээр зорчуулахыг зөвшөөрсөн тохиолдолд тухайн замд нэмэлт өргөтгөл

зэргийг хийх шаардлагатай.

Зорчигчийн ёс журманд зохих анхаарал хандуулах нь замын чухал хэсэг юм.

Дугуйчин болон морьтой хүний ижил замын хэрэглээг АНУ-ын олон газарт

хэрэгжигдсэн ч үүсч болох зөрчилдөөнийг багасгах тал дээр онцгой анхаарал

хандуулах шаардлагатай юм.

Дугуйчин нь ихэвчлэн морьдын хажууд хурдаа удаашруулах төлөвгүй байдаг

байна. Харин морьны хувьд амархан үргэдэг ба урдаас нь ирж буй дугуйчныг аюул

гай мэтээр хүлээн авах магадлалтай байдаг. Дугуйчин болон морьтой хүн хоёрын

хоорондох зөрчлийг багасгахын тулд үзэгдэх орчны шугамыг сайжруулж өгөх

хэрэгтэй ба ингэснээр дугуйчин болон морьтон нь урьдаас бие биенйигээ олж

харах боломжтой болох ба бие биендээ зам тавих аль эсвэл эвтэйхнээр

хоорондоо зөрж гарах юм. Ашиглагдсан үед тусдаа засмал бус зам нь ихэвчлэн

хоёрдмол байдлаар ашиглагдаж болох бөгөөд морьтонгууд засмал бус замыг

илүүд үздэг байна (Үзүүлэн 5.5-г харна уу).

Үзүүлэн 5.5. Морьтой хүний шороон замаас хамтын хэрэглээний зам

тусгаарлагддаг.

5.2.4. ХУРДНЫ ХЯЗГААР

Хэрэглэгчийн бие махбодийн хүчин зүйл ба хэрэглэгчийн тоног төхөөрөмжийн

нөхцөл; зорчих зорилго, нөхцөл, байршил, замын түвшин, салхины хурд, чиглэл,

болон замыг хэрэглэж буй бусад хэрэглэгчийн тоо, төрөл зэрэг хэд хэдэн хүчин

зүйлстэй зам хэрэглэгчийн аялалын хурд хамааралтай байдаг. Ихэнх тохиолдолд

нийтийн хэрэглээний зам хамгийн багадаа хамгийн хурдан энгийн хэрэглэгчийн

хурднаас илүү хурдтай явахад зориулагдан хийгддэг. Бүх замд заагддаг ганц

дизайн хурд гэж үгүй.

Замын онцлог бүрт тохирсон тохиромжит хурдыг сонгоход төлөвлөгч болон

дизайнерууд нь замын орчин, төлөвлөгдөж буй хэрэглэгчдийн төрөл, нутаг

дэвсгэрт байрлах замын байрлал, зонхилох салхи, замын гадаргуу болон замын

бусад шинжүүдүүд гэх мэт хэд хэдэн гол хүчин зүйлүүдийг авч үзэх хэрэгтэй.

Дараах жишээнүүд эдгээр хүчин зүйлсийг тайлбарлахад хэрэглэгдэнэ.

• Хэрэглэгч болон орчны төрөл. Олон төрлийн хэрэглэгч болон их

хэмжээний зөрчилтэй хотын замыг цөөн зөрчилтэй, гол төлөв дугуйгаар

зугаалагчдын хэрэглэдэг хөдөөгийн замаас бага хурдтайгаар хийдэг.

(85%-ийн хурд нь 18 миль/цаг хурдтай хэвтээ дугуйчныг хамруулна )

• Нутаг дэвсгэр. Дов гүвээ багатай газар илүү их хурдтай байхаар хийх

хэрэгтэй.

• Замын гадаргуу. Дугуйчид шороон зам дээгүүр илүү удаан явах

хандлагатай байдаг тул бага дизайн хурд хэрэглэвэл зохино.

Гудамжинд болон авто замын шийдэлд, дизайн хурд ерөнхийдөө 5-10 миль/цаг-

аар илүү сонгогддог бөгөөд энэ нь 20 миль/цаг( 30 км/цаг)-аас 75 миль/цаг (120

км/цаг) буюу түүнээс илүү олон төрлийн замын ойролцоогоор 85%-ийн хурдны

хүрээнд тохиромжтой байдаг. Дугуйн зам дээр хурдын хүрээ нь илүү бага буюу 12

миль/цаг (19 км/цаг) to 30 миль/цаг (50 км/цаг) хүрээнд байдаг. Цаашлаад, замын

дизайн хурд - ийг 2 миль/цаг (3 км/цаг)-ийн өсөлттэй сонгож болно. Энэ бичиг

баримт дахь геометрийн хэлбэрийн дизайны шалгуур шатлалын хамгийн удаанаас

2 миль/цаг (3 км/цаг)-ийн өсөлттэйгээр тусгагдсан. [дизайн хурд нь 12 миль/цаг (19

км/цаг) болон 20 миль/цаг (32 км/цаг)-ын хооронд.] 20 миль/цаг (32 км/цаг)-ээс илүү

хурдны дизайнд 5 миль/цагийн өсөлтийг ашигладаг.

Дараах заавар ба дээр дурдсын олон төрлийн хүчин зүйлийг тохиромжтой дизайн

хурд ны сонголт хийхдээ гол жолоодлого болгох хэрэгтэй.

• Ихэнх орон сууцтай ойролцоох замуудад (2%-аас бага түвшинтэй) өндөр

хурд тохиолдолж болзошгүй газрын хэвгийг эс тооцвол 18 миль/цаг (30

км/цаг)-ийн дизайн хурд ерөнхийдөө хангалттай. Орчин болон

хэрэглэгчийн төрлөөс болоод бага хурдтайгаар явах ёстой ховор

тохиолдлыг эс тооцвол дизайны хурд 14 миль/цаг (23 км/цаг)-аас бага

байх хэрэггүй.

• Гүвээ, толгодтой нутаг дэвсгэр болон үргэлжилсэн устай хэсэгт

тохиромжтой дизайн хурд дугуйчны налуу газрын хэсгийн тохирох хурд

дээр тулгуурлан сонгох хэрэгтэй.

Ихэнх онцгой тохиолдлуудад 30 миль/цаг (48 км/цаг) нь боломжит хамгийн дээд

дизайн хурд юм. Уулзвар буюу боломжит аюул тохиолдох үед бага хурд зам

хэрэглэгчид уулзварын байдал буюу аюулыг мэдрэх илүү боломж олгосноороо

замын аюулгүй байдлыг сайжруулдаг. Бага хурд ашиглагдаж байгаа замын хэсгийн

өмнө дугуйчинд хангалттай анхааруулга (тэмдэг буюу чиглүүлэх шугамаар) өгөх нь

чухал. 5.4.2-р хэсгээс анхааруулах тэмдгийн зааварчилгааг харна уу.

Ддизайн ба замын хяналтын төхөөрөмжүүд зам хэрэглэгчийн хурдыг бууруулах

болон хурдан дугуйчныг замын систмеийг зохистой хэрэглэхэд нь дэмжихэд

ашиглагдаж болно. Хурдыг хөндөн муруйлт зэрэг геометрийн хэлбэрээр бууруулж

болно.

Хурдны үр дүнд дугуйчин муруйг тэгшитгэхийн тулд замын чиглэлээ өөрчлөхөд

дизайн хязгаарлагдмал эсэхээр хянагдах ба ихэнх дугуйчид хурд хэмжигч

ашигладаггүй учраас зам дээрх хурдны хязгаарын тэмдгүүд үр дүнгүй байж болно.

Төв зурвасын хэрэглээгээрх замын менежмент хурдыг бууруулах болон зарим

байршлын зөрчлийг шийдвэрлэх геометрийн дизайн шиг үр дүнтэй байж болно.

5.2.5. ХӨНДЛӨН ЭГНЭЭ

Ердийн насанд хүрсэн дугуйчин хөндлөн эгнээнд хэрэглэгчийн загвар болдог.

Дугуйчны хөндлөн муруйлтын хамгийн баг радиус хоёр аргаар тооцоологдож

болно. Нэг арга нь “налуу өнцөг”-ийг ашиглах ба нөгөө арга нь замын ташуу

эргэлтийг өндөрлөх ба үрэлтийн итгэлцүүрийг ашиглах юм. Доор дэлгэрүүлснээр,

ерөнхийдөө, налуу өнцгийн арга нь дизайн хэрэглэж болох боловч замын ташуу

эргэлтийг өндөрлөх арга тустай байх нөхцөл байдлууд байдаг.

ӨНЦГИЙН ХАМГИЙН БАГА РАДИУСЫГ ТООЦООЛОХ

Автомашинаас ялгаатай нь эргэлтийн хөдөлгөөнтэй холбоотой хүчний улмаас

гадагшаа унахаас сэргийлэхийн тулд огцом эргэх зуураа дугуйчин хазайх ёстой

байдаг.Ихэнх дугуйчид ихэвчлэн огцом хазайдаггүй, 20 градусыг ихэнх

хэрэглэгчдийн хувьд хамгийн их хазайлтын өнцөг гэж авч үздэг. (6) Суудал дээр

шулуун суудаг жолоочийг төсөөлбөл, энгийн тэнцэтгэлээр өгөгдсөн налуугийн

өнцөг болон дизайны хурданд хамгийн баг муруйлтын радиусыг тодорхойлж

болно.

АНУ-н тогтоомж Метр

R = Муруйн хамгийн бага радиус (фут)

V = Эскизийн хурд(mph)

θ= Босоо шугамаас үүсэх хурц өнцөг (

градусаар)

R = Муруйн хамгийн бага радиус (м)

V = Эскизийн хурд(км/ц)

θ= Босоо шугамаас үүсэх хурц өнцөг (

градусаар)

Үзүүлэн 5‐1. Хурц өнцөг дээр үндэслэсэн муруйн хамгийн бага радиус

5.1.1 хэсэгт тодорхойлсноор, нийтийн хэрэглээний зам уулзварын налуугийн босоо

байдлыг хязгаарласан хэрэглээний зааварчилгаатай нийцсэн байх ёстой. Нэг

хувийн налуу нь тохиромжтой нийтийн хэрэглээний замд зөвшөөрөгддөг. Учир нь

энэ нь хүмүүст тэргэнцэр ашиглан жолоодоход нь илүү хялбар байдаг.Тодорхойгүй

уулзварын налуу болон эргэх үед дугуйчин хазайх нөхцөлтэй (тэдний хурд буюу

эргэлтийн радиусыг үл харгалзан) харьцуулах хэрэгтэй учраас ихэнх

тохиолдлуудад налуугийн өнцгийн томъёо хөндлөн муруйн хамгийн баг радиусыг

тодорхойлоход хэрэглэгддэг. Муруйн радиус 12 оос 30 миль/цаг(19‐48 км/цаг)

хүртэлхолон төрлийн дизайны хурд болон хамгийн их хазайлтын өнцөг 20 градус

дээр суурилах ёстой. Засмал замын муруйн хамгийн бага радиусыг Үзүүлэн 5.6-

аас сонгож болно.

АНУ-н тогтоомж Метр

Эскизийн хурд (mph)

Хамгийн бага радиус (ft)

Эскизийн хурд (km/h)

Хамгийн бага радиус (m)

12 14 16 18 20 25 30

27 36 47 60 74 115 166

19 23 26 29 32 40 48

8 11 15 18 22 35 50

Үзүүлэн 5.6. 20н градусын хурц өнцөгийн засмал хамтын хэрэглээний зам дахь босоо муруйн хамгийн бага радиус

ЭРГЭЛТИЙН ХАМГИЙН БАГА РАДИУСЫГ ТООЦООЛОХ

Муруйлтын хамгийн бага радиусыг тодорхойлоход хэрэглэж болохуйц хоёр дугаар

арга дизайны хурд, замын гадаргуугийн замын ташуу эргэлтийг өндөрлөх түвшин

ба дугуй болон гадаргуугийн хоорондын үрэлтийн итгэлцүүрийг ашиглан дараах

томъёогоор үзүүлнэ.

АНУ-н тогтоомж Метр

R = Муруйн хамгийн бага радиус (фут)

V = Эскизийн хурд(mph)

e= унадаг дугуйн замын харьцаа

хэмжээ (хувиар )

f = Үрэлтийн коэффициент

R = Муруйн хамгийн бага радиус (м)

V = Эскизийн хурд(км/ц)

e= унадаг дугуйн замын харьцаа хэмжээ

(хувиар )

f = Үрэлтийн коэффициент

Үзүүлэн 5‐2. Засмал замын эргэлтэнд үндэслэсэн муруйн хамгийн бага радиус

Үрэлтийн итгэлцүүр нь хурд, гадаргуугийн төрөл, нөхцөл, дугуйны төрөл болон

нөхцөл ба гадаргуу нойтон хуурай эсэхээс хамаарна.Дизайнд хэрэглэгдэх

үрэлтийн хүчин зүйлсийг эргэлтийн хүч буюу дугуйчны тохигүй байдлыг мэдрэх

болон зөн совингоороо өндөр хурднаас зайлсхийснээс гадаргуугийн үрэлтийн

мэдрэгдсэн хомсдол буюу эргэлтийн хүч дэх цэг дээр тулгуурлан сонгох ёстой.

Автозамын дизайнд хэрэглэгддэг үнэ цэнээс авч хэрэглэвэл, засмал нийтийн

хэрэглээний замын дизайны үрэлтийн хүчн зүйл 6 миль/цагт (10 км/цаг) 0.34 (10

km/h) –аас 0.21 at 30 миль/цагт (48 км/цаг)0.21 -ын хооронд өөр өөр байж болно.

Хучигдаагүй замын гадаргуунд аюулгүйн хангалттай хязгаарыг хүлээн

зөвшөөрөхийн тулд үрэлтийн хүчин зүйлс нь 50%-аар буурдаг. Замын гадаргуугийн

замын ташуу эргэлтийн өндөрлөлт дээр тулгуурлан хамгийн бага радиусыг

тооцоолох нь дугуйчид үрэлтийн хомсдлыг мэдэрсний улмаас огцом эргэх зуураа

их хэмжээгээр хазайхаас түдгэлздэг хучигдаагүй зам дээр хэрэгцээтэй байдаг.

Эдгээр тохиолдолд, замын гадаргуугийн замын ташуу эргэлтийг өндөрлөх томъёо

хучигдаагүй гадаргуугийн үрэлтийн тохиромжтой хүчин зүйлсийн хамт хэрэглэгдэх

ёстой.Замын гадаргуугийн замын ташуу эргэлтийн өндөрлөлт дээр тулгуурлан

хамгийн бага радиусыг тооцоолох нь зөвхөн дугуйгаар зорчих зориулалтай,

уулзварын налуугийн хурц муруй дээр байрлуулах (замын ташуу эргэлтийн

өндөрлөлт) 8%-аас дээш өндөр дизайны хурдыг хүлээн зөвшөөрдөг засмал

замуудад ашиглахад мөн хэрэгцээтэй.

18миль/цагт (29км/цаг)-ийн дизайны хурд хэрэгтэйгээс илүү жижиг радиустай үед,

стандарт эргэлт буюу муруйлтын анхааруулгын тэмдэг (W1 цуврал) Адил замын

хяналтын зураг төслийн гарын авлага (АЗХЗТ)–ын дагуу хийгдэх ёстой. (3)

Байршлын зайлшгүй нөхцөл байдал, байр зүйн бэрхшээл буюу зам хэрэглэгчийн

хурдыг бууруулах магадлалтай үед илүү жижиг радиустай муруйнууд өргөнөөр

хэрэглэгддэг. Хурц муруйн сөрөг нөлөө нь мөн муруйн дагуу явган замыг

өргөсгөснөөр хэсэгчлэн салаалдаг.

5.2.6. МУРУЙН НАЛУУ

Түрүүнд тодорхойлсноор, нийтийн хэрэглээний зам хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст

хэрэглэх боломжтой байх ёстой. Нийтийн хэрэглээний зам автозамтай залгаа, гол

төлөв явган хүний замын үүрэгтэй байдаг ба Нийтийн хэрэглээний зам ашиглах

зааварчилгааны (НХЗАЗ)(1)-ийн дагуу муруйн налуу нь 2%-аас хэтэрч болохгүй

гэж шаардсаныг дагах ёстой.

Бие даасан зам ашилах эрхтэй замууд муруйн налуу 5%-аас хэтрэхгүй байхыг

шаарддаг AGODA (7)-ын дагуу хийгдэх ёстой. Түрүүчийн хэсэгт тодорхойлсноор

хөгжлийн бэрхээлтэй хүмүүст ашиглуулах болон ихэнх байршлуудад гадаргуугийн

усны сувгийг нэвтрүүлэх хангалттай налуугаар хангахийн тулд 1%-ийн муруйн

налууг нийтийн хэрэглээний замд зөвшөөрөгддөг.

Учир нь энэ зааварчилгаа 1%-ийн харьцангуй муруйн налууг зөвлөдөг ба хөндлөн

муруй 20 градусын хазайлтын өнцөг дээр тулгуурладаг бөгөөд хөндлөн муруйн

замын гадаргуугийн замын ташуу эргэлтийн өндөрлөлт шаардлагагүй. Учир нь

замын адаргуугийн замын ташуу эргэлтийн өндөрлөлт хөндлөн муруйд хэрэггүй

бөгөөд муруйн налуу оршин буй замын чиглэлийг дагаж чадна.

Энэ туршлага нь дизайнеруудыг гадаргуугын усны сувгийг илүү зохицуулах болон

барилга байгууламжийн нөлөөг багасгах боломжтой юм. Хэрэв муруйн налуу нь

2%-аас их байх шаардлагатай бол усны сувгийн нөхцлийг үл харгалзан муруйн

налуу хөндлөн муруй дотор хазайх ёстой. Хэтэрсэн муруйн налуу (5%-аас дээш)

хучигдаагүй барсгар гадаргаас шалтгаалсан шаврын магадлалыг бууруулах ба

хөндлөн эгнээний дэд хэсэгт урьдчилан тодорхойлсон муруйн илүү жижиг радиуст

хүрэх өссөн замын ташуу эргэлтийн өндөрлөлтийг зөвшөөрөх нийтийн хэрэглээний

зам дээр заримдаа хэрэгтэй байдаг.

Ховор тохиолдолд зам нь дугуйг зөвхөн ашиглахаар төлөвлөсөн байдаг (жишээ нь

явган зорчигч нь олон салаа замд багтдаг.) Ба дээр дурдсанчлан илүү жижиг

хөндлөн муруй радиусыг зөвшөөрөгдсөн байж болох 5 болон 8 хувийн хооронд

хөндлөн налуу, зааварчилгаанд хялбараар туссан байх хэрэггүй юм. Зөвхөн

дугуйгаар зорчиход зориулагдсан (явган зорчигч тусдаа зам дээр зорчихоор

байрласан) ба хэрэглэх зааварчилгаатай нийцэх шаардлагагүй замын ховор

тохиолдолд 5-8%-ийн хооронд байх муруйн налууг дээр хэлэлцсэнээр хамгийн

бага хөндлөн муруйг хүлээн зөвшөөрөхөд хэрэглэгдэж чадна.

Муруйн налуу урьд оршиж буй налуутай холбогдох, зонхилох замын муруй буюу

усны сувгийн өөрчлөлтийг тохируулах, эсвэл зарим байршлуудад хөндлөнгийн

муруйд шилжих ёстой.Муруйн налуугийн шилжилт зам хэрэглэгчид эвтэйхэн байх

хэрэгтэй. Хамгийн бага шилжилтийн урт 1%-ийн муруйн налуугийн өөрчлөлт бүрт 5

тохой (1.5 м) байх ёстой.

5.2.7. ЗЭРЭГ

Автозамд (хажуугийн зам) залгаатай жимд, жимийн зэрэг залгагдаж буй автозамын

зэрэгтэй ерөнхийдөө тохирч байх ёстой. Бие даасан гудам дахь нийтийн

хэрэглээний замын зэрэг, ялангуяа урт хэвгийн хувьд, хамгийн бага түвшинд

хадгалагдах хэрэгтэй. Өгсүүр нь олон зам хэрэглэгчид хэцүү ба налуу нь зарим

хэрэглэгчид чадвартай бөгөөд эвтэйхэн байдгаас болоод хурд хэтрүүлэх шалтгаан

болдог учраас 5%-аас илүү зэргүүд тохиромжгүй. Үүнээс гадна, нийтийн

хэрэгцээний замууд нь ерөнхийдөө явган зорчигчид нээлтэй учраас зам дээрх

зөвшөөрөгдөх зэрэг нь 5.1.1 хэсэгт тодорхойлсон хэрэглэх зааварчилгааны

асуудал болно.

Бие даасан зам хэрэглэх эрхтэй замуудын зэрэглэл дараах байдлаар

хязгаарлагдах ёстой. (2):

Ямар ч зайд хамгийн дээд хэмжээ 5%

200 тохой (61 м) –ээс дээш зайд хамгийн дээд хэмжээ 8.3%

30 тохой (9 м) –ээс дээш зайд хамгийн дээд хэмжээ 10%

10 тохой (3 м) –ээс дээш зайд хамгийн дээд хэмжээ 12.5%

Нэмж хэлэхэд, нийт замын уртын 30%-аас дээшгүй замд зэргийн хэмжээ 8.3%-аас

их байж болно. Зэрэг 5%-аас хэтэрсэн үед, дээр тодорхойлсон хамгийн урт

хэсгийн төгсгөлд амрах зай шаардлагатай. Амрах зай хамгийн багадаа 5 тохой (1.5

м) урттай, замын өргөн шиг ба аль ч чиглэлд хамгийн их налуу нь 5%-аас

хэтрэхгүй байх ёстой. Зөөлөн, алгуур шилжилт налуу хэсэг болон амрах зайн

хооронд байх ёстой.

Нийтийн хэрэглээний замууд дээрх илүү зэргийг зөөлрүүлэх дараах боломжууд

байна. Үүнд:

• Хөндлөн болон босоо муруйд өндөр дизайны хурдыг ашиглах, харааны

зайг зогсоох ба бусад геометрийн хэлбэрүүд

• Илүү урт зэргийг ашиглах үед, удаан дугуйчны буух болон дээшээ явган

өгсөх ба түргэн доошилж буй дугуйчинд маневрлах зайг олгох нэмэлт 4-6

тохой (1.2-1.8 м) өргөнийг авч үзэх хэрэгтэй.

• АЗХЗТ(3) гарын авлагын дагуу, боломжтой бол, дугуйчдад Өндөрлөг

газрыг анхааруулах тэмдэг суулгах ба хурдыг зөвлөсөн модон хавтас

байрлуулах

• АЗХЗТ(3) гарын авлагад үзүүлснээр зам ашиглагчдад зэргийн хамгийн

дээд хувийг мэдээлэх тэмдгээр хангах

• Илүүдэл хамгийн бага хөндлөн саадыг зайлуулах, нөхөхө хэсэг ба/буюу

хамгаалах хашлага

• Хэрэв бусад дизайнууд ашиглах боломжгүй бол, зэрэглэлийг хэлэлцэх

богино давталтын цувралыг хэрэглэх. Хэрэв энэ хийгдвэл илүү 4-6 тохой

(1.2 - 1.8 м) замын өргөн маневрлах зайд хэрэгтэй.

• Хэрэглэгчдийг тодорхой хугацаанд зогсох болон амрахыг зөвшөөрөх

тэгшлэгч зэрэг бүхий амрах зайгаар хангах.

Дугуйн тээвэр болон усны сувгийн элэгдлийн аль алины шалтгаанаас болоод

бутарсан чулуун эсвэл бусад хучигдаагүй гадаргуутай нийтийн хэрэглээни замд

3%-аас илүү зэрэг хэрэггүй. Ерөнхийдөө 0.5%-аас бага зэргээс зайлсхийх хэрэгтэй,

учир нь энэ нь гадаргуугийн усны сувгийг нэвтрүүлэхэд үр дүнгүй юм.Маш жигд

хийгдсэн замд төлөвлөгдсөн замын зэрэг усны сувгийг зарим байршил руу

урсгахын тулд босоо огтлолд алгуурхан дайвалзсан байдлыг нэмэгдүүлж чадна.

5.2.8. ҮЗЭГДЭХ ОРЧНЫГ ХАРЖ ЗОГСОХ ЗАЙ

Зам хэрэглэгчдийг төлөвлөгдөөгүй нөхцөл байдлыг харж, хариу үйлдэл хийх

боломжоор хангахын тулд нийтийн хэрэглээний зам хангалттай үзэгдэх үзэгдэх

орчныг харж зогсох зайтай байхаар хийгдэх хэрэгтэй. Зам хэрэглэгч бүрэн

хяналттай зогсолтыг хийх шаардлагатай зай бол хэрэглэгчийн мэдрэмж ба

тоормослох хариу үйлдлийн хугацаа, анхны хурд, дугуй болон замын хоорондын

үрэлтийн коэффициеэнт, хэрэглэгчийн тоног төхөөрөмжийн тоормослох чадвар

болон зэргийн нэг функц юм.Жирийн дугуйчны үрэлтийн коэффициеэнт нь 0.32.

Үзүүлэн 5.7-д олон төрлийн дизайны хурдны хувьд үзэгдэх орчныг харж зогсох

хамгийн бага зай болон нийт мэдрэмжид тулгуурласан зэрэг ба тоормослох хариу

үйлдлийн 2.5 секундын хугацаа ба нойтон нөхцөлд тохиромжтой 0.16-н үрэлтийн

коэффициеэнт (Үзүүлэн 3.4) зэргийг харууллаа.

АНУ-н тогтоомж Метр

Хаана::

S = Зогсох тэмдэглэгээний зай (фут

V = Хурд(km/h)

f = Үрэлтийн коэффициент (энгийн

унадаг дугуйн хувьд 0.16 байдаг)

G = зэрэг (фут/фут) (өсөлт/гүйлт)

Хаана::

S = Зогсох тэмдэглэгээний зай (м)

V = Хурд(км/ц)

f = Үрэлтийн коэффициент (энгийн

унадаг дугуйн хувьд 0.16 байдаг)

G = зэрэг (фут/фут) (өсөлт/гүйлт)

Үзүүлэн 5‐3. Хамгийн бага зогсох тэмдэглэгээний зай

Үзүүлэн 5.7. Хамгийн бага зогсох тэмдэглэгээний зай

Үзүүлэн 5.7. Метрийн нэгж , янз бүрийн шийдэлд зориулсан зэрэг болон хамгийн бага зогсох тэмдэглэгээний зай

Үзэгдэх орчныг харж зогсох хамгийн бага зайг дараах тэнцэтгэлийг ашиглан

тооцоолж болно. Судалгаанд дугуйт тэшүүрчний 0.2-оос хэвтээ дугуйчны 0.3

хүртэл хүрээний олон төрлийн зам хэрэглэгчийн үрэлтийн итгэлцүүрийг

харууллаа.Дугуйт тэшүүрчин эсвэл хэвтээ дугуйчин зэрэг доогуур үрэлтийн

итгэлцүүртэй хэрэглэгчид зам хэрэглэгчдийн 1%-ыг бүрдүүлдэг гэж үзвэл үзэгдэх

орчныг харж зогсох хамгийн бага зай өснө. Зурган дээр“G” хасах байдлаар

тодорхойлогдсон, хоёр замт нийтийн хэрэглээний замын хувьд, доошилж байгуу

чиглэл дэх үзэгдэх орчны зай дизайныг хянана.

Үзүүлэн 5.8 дээшлэх босоо муруй дээрх олон янзын хурдтай үзэгдэх орчныг харж

зогсох хамгийн бага зайгаар хангагдах шаардлагатай босоо муруйн хамгийн бага

уртыг сонгоход ашиглагдана.Жирийн насан хүрсэн дугуйчны нүдний харах өндөр

4.5 тохой (1.4 м) байдаг ба явган замын түвшинд дугуйгаар зорчиход сууд

учруулах обьектийн өндөр 0 инч (0 мм) гэж үзье. Босоо муруйн хамгийн бага урт

мөн дараах тэнцэтгэлээр тооцоологдоно.

тогтоомж Метр

хаана:

L = Босоо муруйн хамгийн бага урт (фут

A = Тоон зэргийн ялгаа (хувиар)

S = зогсох тэмдэглээний зай (фут)

h1 = харааны өндөр (энгийн дугуйчны

хувьд 4.5 фут )

h2 = обьектын өндөр (0 фут)

хаана:

L = Босоо муруйн хамгийн бага урт (м

A = Тоон зэргийн ялгаа (хувиар)

S = зогсох тэмдэглээний зай (м)

h1 = харааны өндөр (энгийн дугуйчны

хувьд 4.5 фут )

h2 = обьектын өндөр (0м)

Үзүүлэн 5‐4. Тэмдэглэгээний зайг хангах босоо муруйн уртын дээд цэг

Үзүүлэн 5.8. Зогсох тэмдэглээний зайнд үндэслэсэн босоо муруйн уртын

дээд цэгийн хамгийн бага урт

Үзүүлэн 5.8. Зогсох тэмдэглээний зайнд үндэслэсэн босоо муруйн уртын

дээд цэгийн хамгийн бага урт (үргэлжлэл)

Үүнд: Дугуйтай хүүхэд, гарны дугуй, хэвтээ дугуйчин болон бусад жирийн насан

хүрсэн дугуйчнаас бага харах өндөртэй хүмүүс. Харах өндөр ойролцоогоор гарын

дугуйчинд 2.6 тохой (0.85 м) ба хэвтээ дугуйчинд 3.9 тохой (1.2 м). Жирийн

дугуйчинтай харах өндрийг харьцуулахад, эдгээр бага харах өндөр босоо

муруйгаас дээгүүр харах зайг хязгаарлана. Гэсэн хэдий ч, гарын дугуйчин болон,

дугуйтай хүүхэд жирийн насанд хүрсэн дугуйчнаас удаан явдаг учраас тэдний

хэрэгцээ Үзүүлэн 5.8-д үзүүлсэн үнэлгээтэй тохирдог.Хэвтээ дугуйчид ерөнхийдөө

жирийн босоо дугуйчнаас илүү хурдан явдаг бөгөөд зам хэрэглэгчдийн харьцангуй

их хувийг бүрдүүлдэг учраас босоо муруйн дээд цэгийн урт дараах байдлаар өсөх

хэрэгтэй. (хэвтээ дугуйчны үйл ажиллагааны шинжүүд Бүлэг 3-т олдсон.) Үзүүлэн

5.9 ба 5.10 ба доор дурдсан Тэнцэтгэл 5-5 хөндлөн муруйн харах сааданд хамгийн

бага саадыг арилгагчийг харуулдаг. Хажуугийн саад арилгагч (хөндлөн харах

зурвасын эхлэл буюу HSO) Үзүүлэн 5.10 дахь хүснэгтийг ашиглан үзэгдэх орчныг

харж зогсох зай (Үзүүлэн 5.7) ба төлөвлөсөн хөндлөн муруйн радиустай хийгдэнэ.

Зам хэрэглэгч нар ерөнхийдөө нийтийн хэрэглээний замын нэг захаас нөгөө зах

руу зорчдог. Нарийн замд, дугуйчид замын дунд хэсэгтэй ойр явах хандлагатай

байдаг. Энэ шалтгаанаар ба муруй дээр ослын өндөр боломжийн улмаас,

хөндлөн муруй дээр хажуугийн саад арилгагч нь муруйн дагуу эсрэг чиглэлд

зорчиж буй зам хэрэглэгчийн үзэгдэх орчныг харж зогсох зайны нийлбэр дээр

тулгуурлан тооцоологдох ёстой. Энэ нь тохиромжтой буюу боломжтой бус

байхахд, замыг муруйн дагуу өргөсгөх, шар төв шулуун тэмдгийг байршуулах,

эргэлтийн эсвэл муруйн анхааруулах тэмдэг (W1 цуврал) АЗХЗТ гарын авлагын

дагуу (3) буюу эдгээр сонголтын нэгдлийг авч үзэх шаардлагатай. Төв шугамын

явган хүний замын тэмдэг, тэмдэглэгээний талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг

Хэсэг 5.4.1 ба 5.4.2-ээс харна уу.

Үзүүлэн 5.9. Босоо тэмдэглэгээний зайг тодорхойлох хэсгийг үзүүлсэн

диаграм

Stopping Sight Distance Measured Along This Line- энэ зураас дундуур

зогсох тэмдэглээний зайг хэмжсэн

Path centerline-замын төв шулуун

Centerline of inside lane-дотор эгнээний төв шулуун

тогтоомж Метр

S = Зогсох тэмдгийн зай (фут)

R = замын төв шугамын радиус (фут)

HSO = Хэвтээ тэнхлэгийн дагуух

тэмдгийн шугамын тэнцвэр , замын төв

шулуун хүртэлх зай (фут)

Тэмдэглэгээ: ‐өнцгийг тэмдгийн зурвас

дээр градусаар илэрхийлдэг ба замын

төв шулуунаас ойролцоогоор 2.3 фут

байдаг.

S = Зогсох тэмдгийн зай (м)

R = замын төв шугамын радиус (м)

HSO = Хэвтээ тэнхлэгийн дагуух

тэмдгийн шугамын тэнцвэр , замын төв

шулуун хүртэлх зай (м)

Тэмдэглэгээ: ‐өнцгийг тэмдгийн зурвас

дээр градусаар илэрхийлдэг ба замын

төв шулуунаас ойролцоогоор 0.7м

байдаг.

Үзүүлэн 5‐5. Босоо тэмдгийн зай

Үзүүлэн 5.10. Босоо муруйлтын хамгийн бага хэвтээ зай

5.2.9. ГАДАРГУУГИЙН БҮТЭЦ

Хучигдаагүй гадаргуу доогуур түвшний үйлчилгээ үзүүлж, илүү их засвар шаарддаг

учир хатуу, бүх цаг агаар агаар дахь явган хүний замын гадаргуу нь ерөнхийдөө

бутарсан нэгдэл, элс, шавар эсвэл бэхжсэн хөрс зэргээс илүүд тооцогддог.

Хучигдаагүй гадаргуу дээр, дугуйчин ба бусад дугуйтай хэрэглэгчид засмал

гадаргуутай харьцуулахад өгөгдсөн хурдаар зорчихын тулд илүү их хүчин

чармайлт гаргах ёстой. Роликоор гулгагч зэрэг зарим хэрэглэгчид хучигдаагүй зам

ашиглах боломжгүй байдаг. Үер усны асуудал ихтэй буюу олон тохиолддог газрууд

буюу зөөлөн, нойтон нутаг дэвсгэртэй газруудад хучигдаагүй гадаргуу ихэвчлэн

эвдэрдэг бөгөөд сайшаагддаггүй. Үүнээс гадна, хучигдаагүй гадаргуу өвөл

хэрэглэхэд хэцүү байдаг. Хучигдаагүй гадаргуу зам голчлон улирлаын чанартай

хэрэглэхэд зориулагдсан зам буюу зам засахад шаардлагатай санхүүжилтийн

өмнө замыг түр хугацаанд нээх зэрэг хөдөөгийн замд тохиромжтой байж болно.

Хучигдаагүй зам нягтарсан, бат бөх материалаар хийгдэх хэрэгтэй. Хучигдаагүй

замын боломжит гадаргууг орон нутагт байгаа эсэхээс хамаараад үйрсэн чулуу,

бэхжүүлсэн хөрс ба шавар халхавч зэрэг зүйлсээр хийж болно. Асфальт буюу

портландын цементийн бетон сайн чанар, бүх цаг агаарт зохицсон явган хүний

замын бүтцээр хангадаг. Портланд цементийн давуу талууд нь илүү урт

үйлчилгээний ашиглагдах хугацаа, хагарахад өртөмтгий байдлыг бууруулах,

үндэс, хогийн ургамлаас салгах ба олон жилийн хэрэглээний дагаа илүү

тогтвортой унах гадаргуу болон элементийн илэрч зэрэг болно. Портланд

цементийн сул талууд нь зарим дугуйтай хэрэглэгчдэд, энэ замыг хэрэглэсэн

туршлага нь муу сэтгэгдэл үлдээсэн. Үүнээс гадна, явган хүний замын тэмдэглэгээ

(19 төвийн зураас зэрэг), тодорхой харагдахгүй бөгөөд энэ нь асфальтан зам дээр,

ялангуяа шөнө харагддаг.

Асфальтын давуу талууд нь шинэ байхдаа зөөлөн, хавтгайлсан гадаргуутай

бөгөөд бетоноос илүү бага бүтээн байгуулах зардалтай. Асфальтан гадаргуу илүү

зөөлөн бөгөөд хөнгөн алхаагаар гүйгчид бетоноос үүнийг илүүд үздэг.

Гэсэн хэдий ч, асфальтанд явган хүний зам илүү бага ашиглалтын хугацаа

(ерөнхий ашиглалтын жил нь 15-20 жил) ба илүү их завсрын арчилгаа шаарддаг.

Хөрс, ачаа, материал, барилгын арга техникын өргөн сонголт ба явган хүний

замын материалын ялгаатай зардлаас болоод энэ нь дэлхий даяар хэрэглэдэг

ерөнхий бүтэц болж тархаагүй юм. Нийт явганы хүний замын гүн гадаргуугийн аль

ч төрөлд (асфальт эсвэл портланд бетон цемент) болон үндсэн төрөл (ерөнхийдөө

бөөгнөрсөн чулуунд суурилсан)-д хамгийн багадаа 6 инч байх ёстой. Явган хүний

замын хэсэг нягтруулсын замын суурь хөрсний дээгүүр байрших хэрэгтэй.

Нийтийн хэрэглээний явган хүний замын дизайн болон сонголт нь авто замын

дизайн болон сонголттой адил. Хөрсний шинжилгээ хөрсний ачаалал даах

чадварыг тодорхойлох буюу урьдын төмөр замын суурь (хайрга нь авагдсан бол)

ба онцгой боловсруулалт хэрэгтэй эсэхийг тодорхойлохын тулд хийгдэх ёстой.

Хөрсний шинжилгээ хөрсөн доорх усны суваг байгаа эсэхийг тодорхойлохын тулд

мөн хийгдэх хэрэгтэй. Хүйтэн цаг агаарт, хөлдөх-гэсэх циклийн нөлөө

таамаглагдвал зохино. Геонэхмэл болон бусад төстэй материалуудыг шаварлаг

хөрстэй байршлууд зэрэг хөрсөн доорх нөхцөл байдалд авч үзэх хэргтэй.

Инженерийн дүгнэлтийн хамт атозамын дизайны туршлага явганы хүний замын

тохиромжтой бүтцийн дизайныг сонгоход туслах болон хүхэр агуулсан асфальт,

асфальтан эмульс, хөөстэй зам болон дахин боловсруулагдсан асфальтын

хэрэглээ зэрэг энерги хадгалах туршлагыг илрүүлэхэд туслаж чадна. Нийтийн

хэрэглцээний зам дээрх ачаа автозамынхаас бага байх ба зам нь зарим аюултай

тохиолдол, харуул хамгаалалт, засвар болон бусад замыг хэрэглэх болон дайрч

өнгөрөх автомашин тохиолдлуудад дугуйн ачааллыг хэвээр хадгалахаар хийгдэх

хэрэгтэй.

Автомашин дугуйн зам дээр зорчиж байгаа үед, дугуй нь замын ирмэг дээр буюу

маш ойр байна. Энэ нь ирмэг эвдрэх шалтгаан болох ба эргээд замын үр дүнтэй

үйл ажиллагааны өргөний бууруулна. Зам автомашин явахад хангалттай

хэмжээний өргөнтэй хийгдэх ёстой ба хангалттай ирмэгээр хангагдвал зохино.

Ирмэгийн үндэс суурь тогтворжуулсан мөр, тэгшлэлт буюу бетон хашлагыг

нэмэгдүүлэх эсвэл замын өргөн буюу зузааныг нэмэгдүүлэх зэргээр хийгдэж

болно. Тэгшлэлт буюу хашлагыг нэмэгдүүлэх нь замын гадаргуу дээрх ургамлын

боломжит ургалтыг бууруулах зэрэг бусад урт хугацааны засвар үйлчилгээний үр

ашигтай. Хэрэв хашлагыг нэмэгдүүлэх арга хэрэглэвэл, хэрэглэгчид хашлагааас

холуур явдгаас болоод замын өргөн нарийсэх үр дүнтэй учраас замын өргөнийг

нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Нийтийн хэрэглээний зам дээрх дугуй унах зөөлөн талбайг

засаж, сэлбэж байх нь чухал юм. Зам дээр ургамал ургаж эвдэхээс сэргийлэхийн

тулд замаас шавар шавхайг зам цэвэрлэгч машинаар байнга цэвэрлэж байх

ёстой. Портланд бетон цементэн зам дээр хөндлөн гарч буй бол хагарсан эсэхийг

хянах шаарлагатай ба боловсруулсан эсэхээс илүү зүсэгдсэн эсэхийг харж, илүү

бага хурдаар зөөлөн явбал зохино. Нөгөө талаас тоормослох эцэргүүцлийн чадвар

зөөлөн явж байгаагийн төлөө золиослогдох хэрэггүй. Шүүрдэж дууссан буюу

шуудай явуулан зүлгэсэн бетон гадаргууг илүүд үздэг. Хэрэглээний гадаргуу ба

дугуйн аюулгүй сувгийн хайс замын бүх талын гадаргуутай тэгшлэгдсэн байх

ёстой. Унах магадлалыг хамгийн баг байлгахын тулд зорчих чиглэлд замын

уулзвар огцом биш ба 60-90 градусын хоорондын өнцөгт хийгдвэл зохино. Бүлэг 4-

т дизайны боловсруулалт замын уулзварыг сайжруулахад хэрэглэгдэнэ гэж

дурдсан. Нийтийн хэрэглээний зам хучигдаагүй зам буюу зорчих хэсгийг огтлож

байхад замын дагуу автомашин руу үсрэх хайрга чулууны тоог бууруулахын тулд

зам буюу зорчих хэсэг огтлолын бүх талд хамгийн багадаа 20 тохой (6 м)-т

хучигдсан байвал зохино. Уулзвар дээрх замын бүтэц тухайн байршилд

төлөвлөгдсөн ачааг хангалттай даахуйц байх хэрэгтэй.

5.2.10. ГҮҮР БОЛОН ТҮННЕЛЬ

Нийтийн хэрэгцээний замыг үргэлжлүүлэн ашиглалтаар хангахад гүүр болон

тоннель шаардлагатай. Гүүрийн төгсгөлд “хүлээн авах” цэвэр өргөн (зам буюу

хаалтын дотор талаас эсрэг талын зам буюу хаалтын дотор тал хүртэл) 5.2.1-р

хэсэгт зөвлөснөөр замын тал бүрээс 2 тохой (0.6 м) саадгүй байхыг зөвшөөрдөг,

гэвч хязгаарлагдмал нөхцөл байдлын дагуу замын өргөн нарийсдаг. Бүтцийн дагуу

саадгүй хэсэг байршуулах нь хоёр давуу талтай. Нэгдүгээрт, саагүй өргөн нь зам

буюу хаалтаас холуур тойрох хамгийн бага зайгаар хангадаг, хоёрдугаарт гүүрэн

дээр зогсож буй явган хүн буюу дугуйчинтай үүсэх мөргөлдөхөөс зайлсхийхийн

тулд маневарлах зайгаар хангадаг. Түргэн тусламж, цагдаа болон засвар

үйлчилгээний автомашин хэрэглэх боломж нь нийтийн хэрэглээний замын бүтцийн

саадгүй загвараар хийхэд хүргэдэг. Үүний адил, босоо саадгүй байдлыг зарим

тохиолдолд зам ашиглах эрхтэй автомашинаар тогтоодог. Практикт, хамгийн

багадаа 10 тохой (3.0 м)-ийн зайг хангалттай босоо зай гэж үздэг.

Дугуйн зам болон автозамын хооронд түвшин тусгаарлагч хийхээр төлөвлөвөл,

дизайнеруудад замын дээгүүрх гүүр эсвэл замын доогуурх тунел хийх үү гэдгийг

сонгох хэрэг гардаг. Хажуугийн байр зүй ерөнхийдөө аль сонголт нь хамгийн сайн

гэдгийг тодорхойлох хамгийн чухал хүчин зүйл болдог, боловч аль аль адил

байвал, гүүрийг тоннелээс илүүд үздэг. Учир нь гүүрэнд аюулгүй байдлын давуу

тал байгаа бөгөөд усны сувгийн асуудал багатай байдаг.

Гүүр болон тоннель нийтийн эрхтэй зам (авто зам ) дээгүүр баригдах бол, дээр

өгүүлсэн явган хүн болон дугуйчин ашиглах боломжтой байхын тулд дугуйн зам

болон автозамын хооронд холболт хийх хэрэгтэй. Энэ нь ихэвчлэн их хэмжээний

тавцан буюу дээрх хоёрыг холбох боломжит холболтоор хангах бусад зүйлсийг

шаарддаг. Нийтийн хэрэглээний замыг аль ч талд байршуулах замын хамгаалалт,

хаалт, хашлагыг босоо хэлбэрээр байршуулах бүтэц хамгийн багадаа 42 инч (1 м)

өнөр байх ёстой. Ослын явцад дугуйчин хашлаганаас унахаас сэргийлэхийн тул 48

инч (1.2 м) өндөртэй хашлага хэрэгтэй зарим нөхцөл байршлууд бий. Өндөр

хурдтай тойрог маягийн өнцөгтэй (25 градус буюу түүнээс дээш) үүр болон гүүрний

арга болон хашлагын хооронд дугуйн радиус тохиромжтой хурдны дизайн болон

төлөвлөгдсөн хурднаас бага байх муруйн радиусаас бага байхад нөлөөлж

магадгүй. Хашлага болон хөндлөн болон босоо зүйлсийн хоорондын зай 6 инч

(150мм) хэмжээний бага буюу эргэлт 27 (0.7) инчээс багаар тэднийг тойрч

чадахааргүй байх ёстой. Хашлагын хэсгийн хувьд 27 инч(0.7м)ээс илүү өндөртэй

байдаг, 8 инч буюу 200 мм-ийн завсартай байж болох ба үүгээр гарч чадахгүй. Энэ

нь завсраар нь хүүхэд унахаас сэргийлэн хийгддэг. Унадаг дугуйчны гар жолоо нь

хашлагатай эсвэл хөндлөвчтэй шүргэж байж болно, тэгшхэн, өргөн үрэлцээд

байгаа хашлагыг ойролцоогоор 36 инчээс(0.9м) 44инч (1.1м) хүртэл өндөрсгөж

болно. Унадаг дугуйн гар жолоог намсгавал хашлагатай шүргэлцэнэ. Үзүүлэн 5.11

хар.

Гүүрүүдийг явган хүний амьдын жинд тохируулан загварчлах хэрэгтэй.

Үйлчилгээний болон яаралтай тусламжийн тээврийн хэрэгслүүд нь гүүрээр

хөндлөн гарахыг тооцоолж дизайныг тэдэнд дүйцүүлэн тохируулах хэрэгтэй. Бүх

гүүрүүдийн тавцангууд дээр унадаг дугуйн аюулгүй байдалтай холбоотой тусгай

анхааруулгыг тавих хэрэгтэй, тавцангийн материал нь нороход халтирч

гулгадаггүй байх.

Хурдны зам эсвэл төмөр замын гүүрүүдийг байгуулах замын дэд бүтцийг

боловсронгуй болгох боломж бололцоонууд байдаг. Байгаа гүүрүүдийг ашиглан

тодорхой өртөг зардлыг хэмнэж болно, замыг үргэлжлэлийг томоохон голууд

болон бусад саад бартаан дээгүүр тавьж болно. Эдгээр боловсронгуй болгосон

өөрчлөлтүүдийг хэд хэдэн замууд дээр жишээ нь гүүрийг ашиглан зам тавих,

байгаа гүүрний дэд бүтцэд замыг оруулах гэх мэтээр бүтээн байгуулж болно.

Үзүүлэн 5-12-ийг харна уу.

Үзүүлэн 5.11. гүүрэн хашлагын жишээ

Үзүүлэн 5.12. гүүрэн бүтээцийн жишээ

Олонхи тохиолдлуудад томоохон зам эсвэл төмөр замыг тусгаарласан

хөндлөвчийг байгуулахын тулд усан зам эсвэл голын дагуу гүүрэн доогуур замыг

тавих хүсэлтэй байдаг.

Эдгээр нөхцөл байдалд тусгай боловсруулалт хэрэгтэй болно. Эдгээр замууд нь

усанд автсан нугад байршиж болно, иймээс замын хучилт болон тусгай

боловсруулалтыг сайжруулах хэрэгтэй болно. Хэт туйлширсан тохиолдолд

замуудыг энгийн усны түвшнээс доогуур ч барьж болно, замыг уснаас хамгаалах

шахуургын систем шаардагдана.

5.2.11 БОХИР УС

Хамгийн бага хэмжээтэй 1 хувийн засмал замын хучлагад тааруулан бохир усны

асуудлыг шийдвэрлэдэг. Нэг чиглэлийн налуу онцгой эрхтэй байдаг ба ихэвчлэн

бохир усны асуудал болон гадаргын бүтцийг хялбаршуулдаг. Гадаргад ус тогтох

эсвэл мөсөн давхарга үүсэхээс хамгаалах нь хамгийн чухал юм. Чулуу дэвсээгүй

нийтийн замыг ялангуяа элэгдлээс сэргийлж бохир ус зайлуулах асуудлыг

шийдсэн байх ёстой.Талбайн нөхцөлд хамааруулан тухайн замын чиглэл дэх

хучлагатай замын гадаргыг нь хамгаалж хоолойны систем, хөндлөн дамжуулах

хоолой, цааш урсгах хоолойнуудыг хангах ёстой. Хэдийгээр нийтийн зам нь

хажуугаараа налуутай байхаар хийгдсэн байдаг ч бусад нөхцөл байдал бохир усыг

зайлуулах хажууг налууны чигт тохируулан суваг шуудууг үр дүнтэй байрлуулах

зэрэгт анхаарах хэрэгтэй. Сувгууд нь хэтэрхий бартаатай, аюултай байх ёсгүй

бөгөөд дугуйтай зорчигчдад зориулан загварчлах ёстой. Шаардлагатай сувгууд

болох борооны усны сувгуудыг замын доогуур ус чөлөөтэй урсахаар шийдсэн байх

ёстой. Дугуйнд аюулгүй бохир усны тор болон траншейнийн тагнууд нь замын

талбайн гадна талд байрласан байх ёстой.

Нийтийн хэрэглээний нэг замын элэгдлийн талбайг хамгаалахад анхаарч

байгалийн газрын давхаргын тэсвэртэй болгож өгөх ёстой. Түүнчлэн замын

дизайныг хүчтэй усанд тэсвэртэй байхаар зохицуулсан байх ёстой. Усанд

тэсвэртэй байлгахын тулд био-хадгалалтын техникийг хөгжүүлэлтийн чанарын

сайжруулалт дээр анхаарсан байх ёстой. Бусад элэгдэл болон тунадасын

хяналтын хэмжүүрийг цэвэрлэх, бүтээх, налууг тохируулах, тохиромжтой хотгор

газарт ширэг суулгах, болон бусад элэгдэлтэй талбайг багтаан шаардлагатай

хэмжээнд засах ёстой.

5.2.12. ГЭРЭЛТҮҮЛЭГ

Гэрэлтүүлгийн тохирсон эх үүсвэр нь замын дагуух шөнө дундын уулзварболон

бусад харанхуй бүдэг нөхцлийн үзэгдэх орчинг нэмэгдүүлнэ. Мөн гэрэлтүүлэг нь

ийм нөхцөлд дугуйныхаа урд талын гэрлийг зохих ёсоор нь байрлуулсан байсан ч

үүн дээр нэмээд дугуй унагчийн бартаат гадаргууг олж илрүүлэх чадварыг нь их

хэмжээгээр нэмэгдүүлж өгдөг. Шөнө оройн цагаар гадагш гарах шаардлагатай

болсон дараах газрууд болох дамжин өнгөрөх цэг, буудал, сургууль, их сургууль,

дэлгүүр болон албан байгууллагын бүс зэрэгт хүрч очих замыг гэрэлтүүлэх

үүрэгтэй юм. Шөнийн цагаар ашиглах хэрэглээг зөвшөөрвөл замын гэрлийн

уулзварын дагуух гэрэлтүүлэг нь их ач холбогдолтой. Харин шөнийн цагаар

ашиглах хэрэглээг хорисон бол, машины зам нь явган хүний замтай холбоотой

хэсэгт явган хүний гарцыг гэрэлтүүлэх нь чухал ба үүний учир нь шөнийн цагаар

машины замыг ашиглахгүй байсан ч гарц гэдэг бол хамтын хэрэглээний зам юм.

Мөн хувь хүний аюулгүй байдал зөрчигддөг бүс хэсүүдэд гэрэлтүүлгийг

байрлуулах хэрэгтэй. Явган хүний замын дагуух гэрэлтүүлэг нь өндөр, өргөн

хэмжээнийзагварын чийдэнтэй байх онцгой эрхтэй байдаг. Явган хүний замын

богино гэрэлтүүлгийн шон нь (стандарт нь 15 тохой буюу 4.6 метр өндөр), арай

бага хэмжээний гэрэлтүүлгийн түвшинтэй (гарцнаас бусад газарт), стандартанд

дөхсөн (дэнлүү бүрийн хоорондох харанхуй бүсээс зайлсхийхийн тулд), өндөр

даралттай натрийн уурт чийдэн эсвэл метал галидийн нэгдэлт чийдэн зэргээр

тодорхойлогддог. Металл галидийн нэгдэлт чийдэн нь натрийн уурт чийдэнг

бодвол илүү сайн өнгөний гэрэлтүүлгийг цацруулах (“цагаан гэрэл”) ба ингэснээр

орой шөнийн цагаар ачаалалтай байдаг газруудад орших зорчигчдын амьдралд

дөхөм болно. Байршлаасаа хамаараад, дунджаар хөндлөн гэрэлтүүлгийн түвшин

нь 0.5-аас 2 тохой 23 лаа (5 аас 22 люкс, /люкс нь гэрэлтэтийн нэгж юм/) байна.

Харин хувь хүний аюулгүй байдлыг хангахын тулд зарим газруудад илүү өндөр

хэмжээний түвшин шаардлагатай байх боломжтой.

Гэрлийн шонг байрлуулахад тухайн замаас тодорхой хэмжээний шаардагдах

хөндлөн болон босоо талбайг шаардана. Гэрлийн тогтоосон хэмжээ нь гэрлийн

алдагдлыг багасгах мөн тухайн орон нутгийн “харанхуй тэнгэр” –ийн удирдамж

дүрмэнд захирагдах шаардлагатай болж болох юм. Нарны эрчим хүчээр

ажилладаг гэрэлтүүлгийг ашиглаж болох ч ийм төрлийн гэрэл нь хангалттай

гэрэлтүүлгийг гаргаж байгаа эсэхэд анхаарал тавих шаардлагатай болдог. Нарны

эрчим хүчээр ажиладаг гэрэл нь тодорхой нэг газрууд болох буюу голдуу модод нь

шигүү ургасан болон хойд зүгийн өвлийн цаг агаар зэрэгт хангалттай хэмжээний

гэрэлтүүлгийг өгөхдөө зарим үед тааруухан байдаг байна. Хэрвээ зам харгуйг

шөнийн цагаар хааяа л ашигладаг бол тухайн хэсгийн гэрэлтүүлгийг

инженерүүдийн хэрэглээний судалгааг үндэслэн тодорхой нэг цагт буюу жишээ нь

өглөөний 6 цагаас оройн 11 цаг хүртэл ашигладаг байлгаж болох юм. Эдгээр

нөхцөлд, энэхүү ашиглалтын горимыг тэдгээр замын эхлэл дээр тэмдэглэгээгээр

илэрхийлснээр иргэдэд хүргэнэ. Ямар нэгэн гэрэлтүүлэггүй болон гэрэлтүүлэг нь

тодорхой цагт ажилладаг үед энэ бүлгийн 2.5.4.1-т тодорхойлсноор ойж туссан нэг

эгнээний захаар хангах ёстой. Гэрэлтүүлгийг газар доорх тоннель болон хонгилд

байрлуулсан байх ёстой. Оройн цагаар, аюулгүй байдлыг хангахын тулд хонгил

дахь гэрэлтүүлэг нь тун чухал байдаг. Мөн өдрийн цагаар хонгил тоннелийн

гэрэлтүүлэх нь ерөнхийдөө хэрэгтэй ба үүний загварыг замын туннелийн

гэрэлтүүлэгтэй ижил хийх хэрэгтэй. Хүмүүсийн нүд гэрлийн өөрчлөлтийн нөлөөг

хурдан хүлээж авах чадваргүй тул шөнийн цагаас илүү өдрийн цагийн гэрэлтүүлэг

нь тод байдаг.Урт хэмжээний хонгилын хувьд хонгилын эхлэл болон төгсгөлд

өндөр хэмжээний гэрэлтүүлэг харин дунд хэсэгт арай бага хэмжээний гэхчлэн

гэрэлтүүлгийн хувьд түвшний ялгаатай байдлаар гэрлийг байрлуулах нь

тохиромжтой. Замын Гэрэлтүүлгийн Загварын Заавар (8)-аас хонгилд тавигдах

тохиромжтой гэрэлтүүлгийн загварын талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна

уу.

5.3. ЗАМЫН УУЛЗВАРЫН ЗАГВАР

Хамтран ашиглах замын хоорондох уулзварын (огтлолцлын цэг) загвар нь

хүмүүсийн аюулгүй болон тав тухтай байдалд чухал нөлөө үзүүлнэ. Уулзварын

загвар нь зөвхөн хөндлөн гарах машины хөдөлгөөнийг бус мөн тухайн замд орох

болон гарах жолоочийн эргэх хөдөлгөөнд анхаарлаа хандуулах ёстой. Уулзвар

дээр гарч болох элдэв маргаанаас мөргөлдөөнөөс шалтгаалан, хамтран ашиглах

замын хөдөлгөөний хооронд болон бусад хөдөлгөөний хооронд урьдчилж

тооцоолсон, дэс дараатай үйлдэлд таарах нарийн нягт загварыг гаргах ёстой.

Хоёр замын хооронд орших уулзвар дээр зам нь замыг хөндлөн гарахаас үл

шалтгаалан, эсвэл шинэ “замын дундах тусгаарлагч” байрлалд хөндлөн гарахад

явган зорчигчийн ерөнхий аюулгүй байдлыг (зохицуулалттай болон зохицуулатгүй)

хангахын тулд явган хүний замын уулзварын загвар луу шилжүүлэх боломжтой.

Иймэрхүү уулзвар дээр явган зорчигч болон дугуй унаж байгаа зорчигчдийн

аюулгүй байдлыг нь нэмэгдүүлэх өргөн хүрээг хамарсан загварууд байдаг. Энэхүү

заавар нь зам хөндлөн гарах түүний ойлголтын талаарх ерөнхий тоймыг өгөх бол

харин AASHTO буюу Явган Зорчигчийн Хэрэгслийн Боловсруулалт, Загвар болон

Төлөвлөгөөний Заавар нь (9) илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг авахын тулд зөвлөлдөх

шаардлагатай. Хамтын ашиглалтын замын уулзвар нь олон хувилбараар олон

хэлбэрээр гарч ирдэг: уулзвараар дайрагдах эгнээний тоо, салсан болон салаагүй

зам, дөхөн ойртох буй зорчигчдын тоо хэмжээ, хөдөлгөөний хурд болон хэмжээ,

зам тавих, зогсох болон бусад тэмдгээр зохицуулагдах хөдөлгөөний

зохицуулалтын хүрээ зэрэг орно. Уулзвар бүр өөрийн гэсэн онцлогтой ба тэдгээрт

тохирох инженерийн санааг шаарддаг. Хамтран ашиглах замын хөдөлгөөний

байдлаас шалтгаалан, дадлагажигч нь явган зорчигчийн зам-машины зам

уулзварыг загварын бүтцийг авч үзэхдээ загварын ач тусд нөлөөлөх үр дүн болон

хурдны ялгаатай байдал зэргийг санах хэрэгтэй. Дөхөн ирж буй хөдөлгөөнөөс

хамгийн хурдтай нь (ерөнхийдөө унадаг дугуйтай зорчигч, автомашинууд)уулзвар

дахь хөдөлгөөнийг цочирдуулах хандлагатай байдаг. Эсрэгээр, зогссон нөхцөл

байдлаас явахад хамгийн удаан хурдтай замын зорчигч нь хөдөлгөөнд оролцон

замыг хөндлөн гарна. Дугуйны зам болон машины зам хоёрын хоорондох уулзвар

нь энэ бүлгийн 5.1.1-т зааснаар бүх зорчигчдод нэвтрэх боломтойгоор бүтээгдэх

ёстой.

5.3.1. ЯВГАН ЗОРЧИГЧИЙН ЗАМЫН ГАРЦНЫ ТӨРЛҮҮД

Хамтран ашиглах замын гарц нь ерөнхийдөө замын дундах тусгаарлагч, хажуу

талын явган зорчигчийн зам, болон салаа замын гэж ангилдаг. Замын дундах

тусгаарлагч гэдэг нь хэрвээ зэргэлдээ орших уулзварын мэргэжлийн бүсээс гаднах

хэсэгт оршиж байвал ингэж нэрлэдэг. Заримдаа, замын дундах тусгаарлагч

хамтын хэрэглээний замынуулзвар нь дөрвөн салаа уулзвар гэж тодорхойлогддог.

Хажуу талын явган зорчигчийн зам уулзвар нь хоёр болон түүнээс дээш

уулзвартай хэсгийн мэргэжлийн бүс дотор үүсч буйг хэлнэ (Үзүүлэн 5.13-г харна

уу). Хажуу хэсгийн явган зорчигчийн замынуулзвар нь ерөнхийдөө хамгийн

багадаа нэг машины замтай параллел байдаг. Хажуу хэсгийн явган зорчигчийн

замынуулзвар нь тэдгээр параллел зам байшин хоёрын дундах зайнаас машин

замтай адилхан тусгай үйл ажиллагааны шаардлагатай байдаг. 5.2.2 дугаар

хэсэгт, ажиллагааны асуудлыг илүү дэлгэрэнгүйгээр болон хажуу хэсгийн явган

зорчигчийн замыг тавьж болохгүй байршлын талаар заавар өгсөн байна. Зарим

газар, машины замболон явган хүний замын хөдөлгөөнийнөхцөл нь хонгил дахь

зам аль эсвэл гүүрэн дээрх замын аль алинаас бүрдсэн салаа замын уулзварын

талаар авч үзэх нь үндэслэлтэй хэрэг юм. Үүний хэрэгцээ шаардлага болон салаа

замынуулзварын өрсөлдөх чадвар зэрэгт үнэлгээ өгөхийн тулд анализ хийвэл

зүйтэй. 5.2.10-р хэсгээс AASHTO-гийн Явган Зорчигчийн Хэрэгслийн Хөгжлийн

Зааварын(9) салаа замынуулзварын талаарх хэлэлцүүлгийг харна уу.

Үзүүлэн 5.13. Уулзварын үйл ажиллагааны талбайн хажуугийн болон

дундах гарам

5.3.2. ЗАМЫН ДУНДАХ ТУСГААРЛАГЧ ГАРЦНЫ ЗАГВАР

Дугуйны зам болон машины зам хоёрын хооронд замын дундах тусгаарлагч

уулзварыг хийх нь замын ашиглах зорчигчдийн ачаалал, уулзварын нэвтэрч гарах

машинуудын хөдөлгөөний ачаалал болон хурд, замын зохион байгуулалт,

уулзвараас харагдах холын зай болон бусад хүчин зүйлс зэрэг олон тооны дараах

хувилбаруудыг хамруулна. Хэрэглэгчдэд аюулгүй бөгөөд ашигтай зохицуулалтыг

хангахын тулд геометрийн загвар болон хөдөлгөөний зохицуулалтыг хослуулах

хэрэгтэй.

Гарц дахь геометрийн загварын асуудлууд

Хамтран ашиглах машины замтай явган хүний замын уулзварт хийгдэх

загварчлалын арга барил нь дараах аргаар хоёр машины замын уулзварт хийгдсэн

загварын арга барилтай төстэй байна:

Уулзвар нь машины замболон явган зорчигчдын замынхэрэглэгчдийн аль

алиных нь нүдэнд үзэгдэхүйц байна.

Хөдөлгөөний зохицуулалтын шаардлагыг хангаж өгөхийн тулд ойр тойрныг

гэрэлтүүлэх гэрлийг байрлуулсан байна.

Уулзвар болонтүүнд дөхөн ойртолт нь харьцуулагдах ижил түвшинд байх

ёстой.

Уулзвар нь тухайн нөхцөл байдлаасаа хамааран шулуун өнцөгт аль болох

ойрхон байрлах ёстой.

Уулзварт багадаа нэг ширхэг хөдөлгөөний зохицуулалтыг байрлуулах нь үр

дүнтэй.

Замын дундах тусгаарлагч явган хүний гарцын хувьд практикаас харахад

перпендикуляр өнцгөөр замтай огтлолцсоноор зам хөндлөн гарч буй иргэдийн

байрлалыг багасгаж ойр тойрны үзэгдэх орчны гэрлийг ихэсгэдэгээрээ хамгийн

тохиромжтой байдаг. 30 градусын өнцгөөр муруйсан гарцнь перпендикуляр гарцыг

хоёр дахин урт болгох ба ингэснээр хүмүүсийн машинд хүрэх байрлалыг

нэмэгдүүлж мөн жолооч нарт дугуйны зам хэрэглэгчдийг гарч өнгөрхийг хүлээх

хугацааг улам нэмэгдүүлдэг. Улам боловсронгуй болгож муруйсан явган хүний

замын гарц нь дугуйны зам хэрэглэгчдийн машины замаар гарах байдлыг

багасгадаг. Үзүүлэн 5.14 нь 90 граусын өнцөгт гарцыг бүтээх явган хүний

замынзохицуулатыг дүрсэлсэн байна. Хамгийн багадаа 60 градусын гарцын өнцөг

ньзамын дүрмийн шаардлагыг багасгахад хүлээн зөвшөөрөгдөж болохоор юм.

Үзүүлэн 5.14. Дунд хэсгийн замд зориулсан гарамын өнцөг

ЗАМЫН ДҮРМИЙН ХЭРЭГЛЭЭТЭЙ ХОЛБООТОЙ ТОДОРХОЙ АСУУДЛУУД

Замын дүрмийг хэрэглэх тодорхой асуудлууд

Хамтран ашиглах дугуйны зам нь гарцан дахь явган зорчигчид зам тавьж өгөх

жолоочийн хууль ёсны харуцлагын дагуу замын дүрмийн хэрэглээний нэгэн онцгой

нэр томъёо юм. Ихэнх мужийн дугаар нь явган зорчигчийг (буруу ойлголтоор,

дугуйчин нь явган хүний гарцанд нэвтрэх) гэнэт ямар нэг хязгаарлалтгүй, (эсвэл

аюулгүй байдлыг хангах газар) болон жолоочийг зам тавьж өгөх аргагүй болтол нь

зам луу алхах болон гүйх зэргээх хэт ойртох зэргийг тохиролцдог. Үүний үр дүнд

хөдөлгөөнд оролцогч явган хүний замын хэрэглэгчид болон жолоочдийн аль нь

уулзварт түрүүлж ирэхээс шалтгаалан бие биендээ зам тавьж өгөх хоёр талын

хариуцлагыг гаргасан. Дугуйны зам дахь дугуйтай хүн болон явган зорчигчийн

хурдны ялгааг харгалзан үзэх шаардлагатай. Дугуйтай хүн нь явган зорчигчийг

бодвол хамаагүй илүү хурдтай байдаг ба дугуйтай хүн нь өөрийн хурдаа

боломжтойгоороо зохицуулах хэрэгтэй. Дугуйтай зорчигчдод тэдний зам тавих

хариуцлагын талаар сануулах нэг зүйл нь хэнд замын дундах тусгаарлагч гарцанд

хууль ёсны замын дүрмийн асуудал байгаад эргэлзэхийн оронд өөрсдийн үүрэг

болсон зам таих болон зогсох үйлдлийг гүйцэтгэх юм. Энэхүү нарийн төвөгтэй

байдлын хажууд, замын дундах тусгаарлагч явган хүний замын уулзвар дахь зохих

аюулгүй байдал болон зохицуулалтын хэмжүүрийг тодорхойлоход хамгийн

хянамгай арга зам нь явган зорчигчийн дохио тэмдэг болон гэрэл шаардлагатайг

мөн явган зорчигчийн аюулгүй байдал болон гарцыг нэвтрэн гарахад ямар

хэмжээрүүд шаардлагатай болохыг эхэнд нь тодорхойлоход оршино. Хэрвээ ямар

нэг дохио болон гэрэл зэрэг нь шаардлагагүй бол, үүнд холбогдох дараагийн

алхам нь үндсэн болон туслах арга замын үзэгдэх орчны гурвалжинг тодорхойлох

ба ингэснээр туслах арга замын хэрэглэж болох зам тавих зохицуулалтанд

үнэлэлт өгөх юм. Мөн инженерийн санааг тусгасан байх шаардлагатай.

ТОХИРОХ ГАРЦНЫ ХЭМЖҮҮРИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ

Явган хүний нэлээд их хэмжээний ихэнх явган зорчигчийн зам дээр хамтын

хэрэглээний болон уулзвар дахь хөндлөн гарах олон тооны явган зорчигчдыг

хамруулна. Зохицуулалтгүй явган хүний замын гарц нь явган зорчигч болон бусад

бүх хэрэглэгчдэд илүү өндөр аюулгүй байдлыг хангахад зориулагдсан.

Зохицуулалтгүй явган хүний болон машины замын уулзвар бүрт өндөр чанарын

нүдэнд харагдахуйц тэмдэглэгдсэн гарцыг хийх шаардлагатай. Хөдөлгөөний бага

ачаалал болон хурдтай, орчин тойрны харагдах үзэмж нь хангалттай машины

замын хувьд тэмдэглэсэн гарц нь явган зорчигчийн аюулгүй байдлыг хангахад

анхаарлаа сайн хандуулах ёстой. Гэхдээ нэмэлт гарцны хэмжүүрүүд (жишээ нь,

хөдөлгөөний хурдыг багасгах, уулзвараар гарах замыг богиносгох, жолоочийн

гарцны талаарх мэдлэгийг нэмэгдүүлэх болон гарцаар гарч буй хүний анхаарал

аюулгүй байдлыг хангаж өгөх) нь зохицуулалтгүй гарцын хувьд цагийн 40 милээс

хурдны заалтаас хэтэрсэн хурдыг дараах заасан газруудад шаардлагатай:

Машины зам нь дөрөв болон түүнээс илүү эгнээтэй гарц ба өдөр тутмын

дундаж хөдөлгөөнд оролцдог машины тоо нь 12,000 болон түүнээс илүү үед.

Машины зам нь дөрөв болон түүнээс илүү эгнээтэй гарц(бадаг болон

төлөвлөгдсөн аль алинд нь) ба өдөр тутмын дундаж хөдөлгөөнд оролцдог

машины тоо нь 15,000 болон түүнээс илүү үед.

ДАВУУ ХЭРЭГЛЭЭГ ТОДОРХОЙЛОХ

Нийтлэг машины замын уулзварын загварын хувьд замын дүрэм нь ачаалал болон

хурдны ихсэлтийг тогтоох зорилготой байдаг. Явган зорчигч-машин замын

уулзварын нөхцөлд, тэр уулзварыг хэрэглэх хэрэглэгчдийн ачааллыг авч үзэх

хэрэгтэй. Хэрвээ машин зам-д их хэмжээний ачаалал үүсвэл хэрэглэгчдийн

түгээмэл оролцдог зам дээрх ачаалал нэмэгдсэнээр энэ нь заримдаа туслах

гудамжинд хүртэл хөдөлгөөний түгжрэлийг бий болгодог. Ийм нөхцөлд, хэрвээ

машины замынхөдөлгөөн нь явган зорчигчдын хөдөлгөөнд зам тавьснаар нийт

хэрэглэгчдийн түгжирч цаг алдах нь багасаж болно. Энэ нөхцөлд, ЗАМ ТАВИХ

эсвэл ЗОГСОХ зохицуулалт нь машины замын арга замд илүү тохиромжтой

байдаг (доор тодорхойлогдсончлон хурдны анализ, үзэгдэх орчны зай хэмжээ

зэрэг).

Зорчигчдийн ачаалал нь хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг мөн судлах хэрэгтэй. Шинэ

төрлийн хамтран ашиглах явган зорчигчийн зам нь ихэвчлэн бага хэмжээний

ачааллыг үзүүлэх тусдаа хэсгээр хийгдсэн байдаг. Энэ нөхцөлд, голдуу машины

замын дэс дарааллын хуваарьлалт нь илүү зохимжтой байдаг. Гэсэн ч, явган

зорчигчийн замын ачаалал нь цаг хугацааны туршид өөрчлөгдөж болох тул дэс

дарааллын хуваарьлалтыг дахин нягталж шалгах нь зүйтэй. Явган зорчигч-

машины зам уулзвар дахь хөдөлгөөний урсгалын дэс дарааллын хуваарилалт нь

хэвийн байгаа эсэхийг хянаж байхын тулд хааяа шалгалтыг хийх шаардлагатай.

ЗОГС ТЭМДГИЙН ХЭРЭГЛЭЭ

Уулзварын зохицуулалтын ашиглалт нь (Зам тавих тэмдэг, Зогсох тэмдэг болон

бусад хөдөлгөөний тэмдгүүд) хамгийн үр дүнтэй зохицуулалтын зарчмыг дагах

ёстой. Ямар нэг баталгаагүй эсвэл хориглогдсон зохицуулалтыг явган зорчигчийн

замын арга барилд явган зорчигчийн замаар явах зорчигчдийг хамгаалахын тулд

ашиглах нь тухайн зохицуулалтыг үл тоомсорлох болон зохицуулалтаар харуулах.

Энэ нь үүнд танил бус зорчигч болон жолоочдийн мөргөлдөөний эрсдэлийг

нэмэгдүүлж тухайн зөвшөөрөгдсөн газруудад байрлуулсан зохицуулагчийн

хамаарах байдлыг нь багасгадаг байна. Нийтлэг нэгэн буруу ойлголт нь явган

хүний замын зогс тэмдгийн зохицуулалтын суурилуулалт нь явган зорчигчийн зам-

машины замын уулзварт болзошгүй ямар нэг ослоос урьдчилан сэргийлэх маш үр

дүнтэй арга гэдэг байна. Унадаг дугуй унасан зорчигч нь ЗАМ ТАВЬ гэсэн тэмдгийг

харсан ч хөдөлгөөнөө үргэлжлүүлэх хандлагатай байдаг: уулзварт дөхөж

ирэхээрээ хурдаа бууруулдаг, ирж буй хөдөлгөөн байгаа эсэхийг хардаг, үүнийхээ

дараа ямар нэг хөдөлгөөнд оролцож буй машин байхгүй бол үргэлжлүүлэн

уулзвараар гардаг байна. “Зам тавь” зохицуулалт нь зарим замын дундах

тусгаарлагч гарцын хувьд хориглосон байдлаар бус байдлаар дэмжиж өгч

байгаагаараа үр дүнтэй шийдэл байж болохоор байгаа юм.

ЯМАР ТӨРЛИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТЫГ СОНГОХОО ШИЙДЭХИЙН ТУЛД ОЙР

ТОЙРНЫГ ХАРАХ ҮЗЭМЖИЙН ЗАЙН ХЭМЖЭЭГ ТООЦООЛОХ

Уулзварын харагдах байдлын хязгаарын зай нь замын дундах тусгаарлагч явган

зорчигчийн зам-машины зам-н уулзвар дахь тохирох зохицуулалтыг сонгох үндсэн

суурь бүрэлдэхүүн юм. Дээр дурьдсанчлан, хамгийн бага үр дүнтэй хориглосон

зохицуулалтыг хэрэглэх шаардлагатай. Хөндлөнгийн үзэгдэх орчны зайн харагдах

орчны эгнээ замаас нь 2.3 тохой буюу 0.7 метр өндөр байрласан байдаг. Машины

замын дөхөн ойртох үзэгдэх орчны зай болон замаас гарах үзэгдэх орчин нь

AASHTO Автозам болон Гудамжны Геометрийн Загварын Дүрэм (11)-д машин нь

загварын шалгуурыг зохицуулна гэхчлэн илүү дэлгэрэнгүй бичигдсэн байна.

Ерөнхийдөө, дугуйны зам очих замын харагдах орчны зай нь хамгийн хурдан

явган зорчигчийн ажигласнаар тооцоологдох ба үүнд ихэнх тохиолдолд дугуй унаж

буй зорчигчийг тооцдог. Тодорхой нэг нөхцөл байдалд, хэрвээ хэн нэг нь илүү

хурдан хугацааг илэрхийлж байвал тэдгээр төрлийн зорчигчийг ашиглах нь илүү

тохиромжтой байдаг. Онолын үүднээс, очих замын үзэгдэх орчны гурвалжин нь

хөдөлгөөний зохицуулалтаас үл хамааран уулзварыг тэр чигт нь саадгүй чөлөөтэй

харах боломжийг олгосноороо гарч болзошгүй хөдөлгөөний элдэв түгжрэл

мөргөлдөөн зэргийг урьдчилан харах боломжоор хангаж өгч байгаа юм.

Зохицуулалтгүй болон зам тавих зохицуулгатай уулзвар нь шаардагдах очих

замын үзэгдэх орчны гурвалжин аль эсвэл илүү хориглогдсон зохицуулалтыг

бүрдүүлэх ёстой. Очих газрын харагдах орчны гурвалжин нь явган зорчигчийн зам

болон машины замын аль алиных нь хурдны хэмжээнээс нь хамаарсан зам тавих

зохицуулалтыг шаардана. Хэрвээ зам тавих зохицуулалт нь машины зам болон

явган зорчигчийн замд хүрэх замын алинд нь ч ашиглагдсан бай үзэгдэх орчны

зайг нөгөө талд буй зорчигчоос бултахын тулд удаан, зогсон очих үед тэрхүү зай

нь хангалттай байх ёстой. Харагдах орчны гурвалжны машин замынсалаа нь дугуй

унаж буй зорчигч нь хэрвээ ямар нэгэн хөдөлгөөнд оролцож машин байхгүйг

анзаарсны дараа машин замыг хөндлөн гарах чадвар дээр суурилах ба ингэснээр

уулзвар луу орохгүйгээр зогсох үйлдлийг гүйцэтгэн цэгийг дайрч гарч байгаа юм

(Үзүүлэн 5.15 болон Тэгшитгэл 5-6). Тэгшитгэл 5-3 болон Үзүүлэн 5.7-гоос дугуй

унаж буй зорчигч нь харах орчны зайн дээр хэрхэн зогсож буйг харна уу.

Direction of travel –явах зүг

Sight triangle-гурвалжин тэмдэг

Үзүүлэн 5.15. гурвалжин тэмдэг

АНУ-н тогтоомж Метр

Tg=замыг сунгах болох цэвэрлэх

хугацаа (s)

a = төв зам дагуух гурвалжин тэмдгийн

суурийн урт (фут)

ta= хэрэглэгч зогсдоггүй замын хувьд

тодорхой нэг цэгээс зам хүртэл явах

хугацаа (s)

w = Хөндлөн огтлолцсон уулзварын

өргөн (фут)

la= энгийн унадаг дугуй уртын хэмжээ =

6 фут (бусад хэрэглэгчдийнхийг бүлэг 3-

аас хар)

Vroad= Замын дизайны хурд(mph) =

S = Зогсох тэмдэг хүртэлх зай (фут )

Tg=замыг сунгах болох цэвэрлэх

хугацаа (s)

a = төв зам дагуух гурвалжин тэмдгийн

суурийн урт (м)

ta= хэрэглэгч зогсдоггүй замын хувьд

тодорхой нэг цэгээс зам хүртэл явах

хугацаа (s)

w = Хөндлөн огтлолцсон уулзварын

өргөн (м)

la= энгийн унадаг дугуй уртын хэмжээ =

6 фут (бусад хэрэглэгчдийнхийг бүлэг 3-

аас хар)

Vroad= Замын дизайны хурд(км/ц) =

S = Зогсох тэмдэг хүртэлх зай (м)

Үзүүлэн 5‐6. Гурвалжин тэмдгийн замын суурь хэсгийн урт

tg- Замыг чөлөөлөхөд явах хугацаа

b- Зам дагуух гурвалжин тэмдгийн

суурийн урт(фут)

tg-.жолооч нар зогсдоггүй тодорхой

цэгээс зам хүртэл явах хугацаа(s).

Замын чиглэлийн хувьд ангилалууд нь 3

хувиас хэтэрдэг ба утгыг AASHTO-ийн

ногоон номтой зохицуулан тохируулах

хэрэгтэй.

Ve -жолооч нар хурдаа сааруулсны

дараа уулзвар руу нэвтрэн орох

хурд(mph)(0.60Чзамын техникийн

шийдэлийн хурд гэж авсан)

Vb жолооч нарын тоормослох хурд(mph)

(замын техникийн шийдэлийн хурдтай

адил)

a-уулзвар хүрэхэд тоормослоогүй байх

жолоочын хурд сааралтын хэмжээ(5

фут/с2-ээр авна)

w- Дамжин өнгөрөх уулзварын өргөн

(фут)

La- Тээврийн хэрэгслийн урт (фут)

Vpath-Туслах замын дизайн хурд(фут)

Vroad-Төв замын дизайн хурд(фут)

tg- Замыг чөлөөлөхөд явах хугацаа

b- Зам дагуух гурвалжин тэмдгийн

суурийн урт(м)

tg-.жолооч нар зогсдоггүй тодорхой

цэгээс зам хүртэл явах хугацаа(s).

Замын чиглэлийн хувьд ангилалууд нь 3

хувиас хэтэрдэг ба утгыг AASHTO-ийн

ногоон номтой зохицуулан тохируулах

хэрэгтэй.

Ve -жолооч нар хурдаа сааруулсны

дараа уулзвар руу нэвтрэн орох

хурд(км/ц)(0.60Чзамын техникийн

шийдэлийн хурд гэж авсан)

Vb жолооч нарын тоормослох

хурд(км/ц)(замын техникийн шийдэлийн

хурдтай адил)

a-уулзвар хүрэхэд тоормослоогүй байх

жолоочын хурд сааралтын хэмжээ(5

фут/с2-ээр авна)

w- Дамжин өнгөрөх уулзварын өргөн (м)

La- Тээврийн хэрэгслийн урт (м)

Vpath-Туслах замын дизайн хурд(км/ц)

Vroad-Төв замын дизайн хурд(км/ц)

Үзүүлэн 5‐7. Гурвалжин тэмдгийн замын суурь хэсгийн урт

Машины замын хүрэх замтай адилаар, харах орчны гурвалжны явган зорчигчийн

замынсалаань жолооч нь ямар нэгэн уулзвар хөндлөн гарч буй явган зорчигчийг

олж харахгүй тохиолдолд голын уулзварыг хөндлөн гарч хүрч очихт суурилах ба

ба ингэснээр уулзвар луу орохгүйгээр зогсох үйлдлийг гүйцэтгэн цэгийг дайрч гарч

байгаа юм. Дөхөн ойртох бүрийн явган зорчигчийн зам салааны дагуух урт нь

Тэнцэтгэл 5-71-т өгөгджээ. Хэрвээ энэ зам тавих гурвалжин нь хангагдаж чадахгүй

бол, үүнээс илүү дахиад 12 төрлийн зохицуулалт шаардлагатай болно. Хангалттай

хэмжээний зогсох болон тэмдгээр зохицуулагдсан дөхөн ойртох харах орчны зай

нь зам тавих зохицуулалтаас илүү хялбар байдаг. Аль дөхөн ойртох нь зогсох

зохицуулалттай болон уулзвар нь ямар тэмдгээр зохицуулагддагаас үл хамааран

уулзвар дахь машины зам болон явган зорчигчийн замаар зорчигчдийн дөхөн

ойртох нь зохицуулалтанд захирагдах хангалттай хэмжээний зогсох харах орчны

зайг мөн уулзварт нэвтрэхээс өмнө зогсох зэргийг байнга хангаж өгөх ёстой. Явган

зорчигчийн замын төгсгөлд байх харах орчны зай нь хөдөлгөөнийг гатлах хамгийн

удаан хурдтай зорчигч дээр суурилсан байх ёстой. Тэрхүү хамгийн удаан зорчигч

нь мэдээж явган зорчигч юм. Гэсэн ч, явган зорчигчийн замын гарц нь ч гэсэн

хууль ёсны гарц гэж тооцогддог тул харах орчны зайны гол гүйцэтгэх үүрэг нь

хэрвээ явган зорчигчийн зам дээрзорчигч нь гарцан дээр явж байгаа эсвэл гарцан

дээр яваад дөнгөж эхэлж байгаа үед машины жолоочид машины замд дөхөн

ойртон зогсоод харах орчны хангалттай хэмжээний зайгаар хангаж өгөх ба

ингэснээр жолооч нь явган зорчигчийг олж хараад зогсон зам тавьж өгөх

бололцоог бүрдүүлж өгч байгаа юм. Онолын үүднээс, замаас гарах харах орчны

зай нь зогсож буй явган зорчигчийн замаар яваж буйзорчигчдод уулзварын

цаанаас ямар нэгэн хөдөлгөөнд оролцож байгаа машиныг олж харах хангалттай

хэмжээний харах орчны зайг харах нөхцлийг бүрдүүлснээр аюулгүйгээр замыг

хөндлөн гарах бололцоогоор хангаж өгөх юм. Ийм төрлийн гаралтыг харах орчны

зай нь зам тавих болон зогсох зохицуулалттай явган зорчигчийн зам дөхөн ойртох-

тэй замд илүү тохиромжтой. Тодорхой нөхцлийн дор, хэрвээ зорчигч нь илүү удаан

хурдтай байвал өөр төрлийн загварын зорчигчийг (тиймээс өөр төрлийн гарах

хурд) хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Уулзварын харах орчны гурвалжны уртаас үл

хамааран, уулзварын машины зам болон явган зорчигчийн замын дөхөн ойртох нь

ямар нэг болзошгүй мөгөлдөөн бусад ослоос сэргийлэхийн тулд хангалттай

хэмжээний зогсох харах орчны зайг уулзвар дотор хангаж өгөх шаардлагатай.

Явган зорчигчийн зам-машины замын уулзварт олон төрлийн зогсолт байх

шаардлагагүй. Явган хүний замтай хамтран ашиглахявган хүний замын уулзварт

харах орчныг бүрдүүлэх гурвалжин нь хамгийн багадаа явган хүний замын дагуу

15 тохой буюу 4.6 метр урттай байх ёстой (Үзүүлэн 5.16-г харна уу). Харах орчинг

тодорхой харуулах эгнээ нь явган зорчигчийн зам-walkway уулзварт гарч

болзошгүй элдэв асуудлаас явган зорчигчийг хамгаалах, ирж буй хөдөлгөөнийг

харахад тусална. Хэрвээ хамтран ашиглахявган зорчигчийн зам нь өөр явган

зорчигчийн зам –тай огтлолцвол явган зорчигчийн зам-машины замын уулзвартай

ижил төрлийн зам тавих зохицуулалт болох харах орчны гурвалжинг хангаж өгнө.

Гэсэн ч, харах орчны гурвалжны аль аль салаа нь явган зорчигчийн замын

зогсолтийн харах орчны зайнд тулгуурласан байна. Тэнцэтгэл 5-6 –г ашиглан

харах орчны гурвалжны хоёр салааг харна уу.

Үзүүлэн 5.16. замын гарцын гурвалжин тэмдэг хамгийн бага хэмжээ

edge of shared use path-хамтын хэрэглээний дугуйн замын зах

centerline of approach lane- чиг шугамыг эгнээний төвийн зурвас

path centerline-замын төв зурвас

sight line clear zone- хараа чөлөөлөх шугам

ЗАМЫН ДУНДАХ ТУСГААРЛАГЧ ДОХИО ИЛГЭЭСЭН УУЛЗВАР

Хэрвээ хөдөлгөөн болон замын шинж чанар нь явган зорчигчийн замын

зорчигчдод хөндлөн гаралтыг төвөгтэй болговол, хөдөлгөөний ачаалал, хурд,

эгнээний тоо болон сул талбайн нөөц зэргээс хамаараад ямар нэг дохио аль эсвэл

байнгын анхааруулах хэрэгсэл (жишээ нь дохионы гэрэл) зэргийг хэрэглэнэ.

Нэмэлт хөндлөн гарахад шаардагдах хэмжигдэхүүнүүд нь FHWA-ийн

Зохицуулалтгүй Газрын Тэмдэглэгдээгүй Гарцын эсрэг Аюулгүй Байдлын

Тэмдэглэгээний Үр Нөлөө-д бичигдсэн байгаа ба энэ нь Эцсийн Тайлан болон

Санал Болгох Заавар (10) юм. Дохиот хөндлөн гаралтыг тодорхойлох явган

зорчигчийн замынхэрэглэгчдийн ачааллын хэрэглээ нь магадгүй зохимжтой биш

юм. Зарим нөхцөлд, явган зорчигчийн замыгхэрэглэгч нь зохих хөндлөн гаралтын

байрлалд нэвтрэх эрхгүй байж болох юм. Бүлэг 5.4.3.-т явган зорчигчийн зам-

машины зам уулзварын дохионы талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл бий.

5.3.3. ЗАМЫН ДУНДАХ ТУСГААРЛАГЧ УУЛЗВАРЫН ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ЖИШЭЭ

Үзүүлэн 5.17, 5.18, 5.19 болон 5.20 нь замын дундах тусгаарлагч зохицуулалтын

горимын талаарх олон төрлийн жишээг дүрслэн үзүүлсэн байна. Үүнд энгийн явган

хүний замын тэмдэглэгээ болон хөндлөн гарах тэмдгийн горимыг харуулжээ.

Эдгээр диаграм нь эдгээрийг тайлбарлах зорилготой ба эдгээр байршлуудад

боломжтой бүх төрлийн загварын горим болон шаардлагатай мөн тохирох бүхий л

тэмдэглэгээ, таних тэмдгийг үзүүлэх зорилгогүй билээ.

Үзүүлэн 5.17. Туслах-Төв замын уулзварын жишээ

Анхааруулгын тэмдэгүүд болон цул төв шугамын зураасыг төв замын

ирмэгээс 50 футаас багагүй зогсох тэмдэг шаардлагатай газар

байрлуулах хэрэгтэй.

W11 тэмдэг нь заавал байх шаардлагатай,нэмэлт самбарууд R1-2

заавал байх шаардлагагүй.

Үзүүлэн 5.18. Туслах-Төв замын уулзварын жишээ.

Анхааруулгын тэмдэгүүд болон цул төв шугамын зураасыг төв замын

ирмэгээс 50 футаас багагүй зогсох тэмдэг шаардлагатай газар

байрлуулах хэрэгтэй.

W11 тэмдэг нь заавал байх шаардлагатай,нэмэлт самбарууд R1-2

заавал байх шаардлагагүй.

Үзүүлэн 5.19. Туслах-Төв замын уулзварын жишээ.

Анхааруулгын тэмдэгүүд болон цул төв шугамын зураасыг төв замын

ирмэгээс 50 футаас багагүй зогсох тэмдэг шаардлагатай газар

байрлуулах хэрэгтэй.

D3-1тэмдэг нь заавал байх шаардлагагүй, R1-2 заавал байх

шаардлагатай. Олон замын уулзвар дээр R1-5 цуваа тэмдэглэгээг

байрлуулах нь илүү тохиромжтой байдаг. (Явган зорчигчдод

зориулсан тэмдэгүүд, эдгээр тэмдгүүдийг байрлуулснаар осол аваар

гарахаас сэргийлж чадна)

Үзүүлэн 5.20. Туслах-Төв замын уулзварын жишээ.

Анхааруулгын тэмдэгүүд болон цул төв шугамын зураасыг төв замын

ирмэгээс 50 футаас багагүй зогсох тэмдэг шаардлагатай газар

байрлуулах хэрэгтэй.

D3-1тэмдэг нь заавал байх шаардлагагүй, R1-2 заавал байх

шаардлагатай. Олон замын уулзвар дээр R1-5 цуваа тэмдэглэгээг

байрлуулах нь илүү тохиромжтой байдаг. (Явган зорчигчдод

зориулсан тэмдэгүүд, эдгээр тэмдгүүдийг байрлуулснаар осол аваар

гарахаас сэргийлж чадна)

5.3.4. ЗАМЫН УУЛЗВАРЫН ХИЙЦИЙН ШИЙДЭЛ

Бүлэг 5.2.2 дээр тодорхойлсон шиг төв замтай зэргэлдээ туслах замуудыг барихад

үйл ажиллагааны хэд хэдэн төвөгтэй асуудлууд гарч ирнэ. Моторт тээврийн

хэрэгсэл болон замын хэрэглэгчийн хурднаас хамааран төв замын өргөн болон

онцлогод тохируулан туслах зам болон төв замын хоорондох тусгаарлалт,

зөрчлийн цэгүүдийн онцлог, туслах замаар явахад төв замаар явснаас илүү

эрсдэл багатай байх зэргийг тооцоолж үзнэ. Анхдагч хамгийн чухал алхам нь

тухайн байршил нь хоёр чиглэлт хажуугийн туслах замд тохиромжтой эсэхийг

тодорхойлох явдал юм.

Энэ асуудлын талаарх зөвөлгөөг Бүлэг 5.2.2д өгөв. Тухайн байршил нь хоёр

чиглэлт хажуугийн туслах замд тохиромжтой эсэхийг тодорхойлсны дараа туслах

замын өргөн болон уулзвар дээрх төв замаас тусгаарлах тусгаарлалтыг төв замын

хурд, замын өргөн зэргийг хамааран тодорхойлох хэрэгтэй. Өндөр хурдтай олон

замууд нийлсэн төв зам дээр жолооч нар жолоодох нөхцөл байдлаас болоод

анхаарлаа алддаг ба эргэлтийн хөдөлгөөний үед хажуугийн зам, дээрх унадаг

дугуйчинд дохио өгөх нь ховор байдаг. 50 метр цагаас илүүгүй хурдны

хязгаарлалттай зам дээр төв замын тусгаарлалтыг өндөржүүлэх нь туслах замын

хэрэглэгчийн аюулгүй байдлыг сайжруулахад тустай. Бага хурдтай зам дээр илүү

өндөр тусгаарлагч нь аюулгүй байдлыг сайжруулдаггүй, тийм учраас хажуу туслах

замыг уулзвар дээр төв замтай параллель байдлаар ойрхон байгуулах хэрэгтэй,

учир нь жолооч нар төв зам дээр эргэхдээ хажуу туслах зам дээр явж байгаа

унадаг дугуйчинг гэмтээж болно. (12)

Олонхи тохиолдлуудад туслах зам болон уулзвар дээрх хэрэглэгчийн аюулгүй

байдлыг хангах гол түлхүүр нь туслах замуудын хэрэглэгчийн хурдыг багасгах

явдал юм, зөрчлийн цэгүүд дээрх олон тооны илрүүлэлтийг хийдэг. Үүнийг хийх

дизайны хэмжигдэхүүнүүдийг доор хэлэлцэв:

• Гудамжны замын үелзэл, өргөн болон хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийн

багтаамж багасгах. Жишээлбэл үл хөдлөх хөрөнгүүдтэй гудамжны замыг

хослуулах, орох гарах ачааллуудад тохируулан хамгийн бага

шаардагдахуйц өргөнтэй болгон багасгах, сувгийн төхөөрөмжүүдийг

сууриллуулснаар хандалтыг хязгаарлах, өргөн гудамжны замуудад

гурвалжинг аюулгүйн тойргийг гаргах .

• Жолоочийн хурдыг багасгах уулзваруудыг байгуулах ба замын

хэрэглэгчийн ухамсарыг дээшлүүлэх. Стратегиудад хурц өнцгийн радиус,

өндөр хурдтай урсгалын хөдөлгөөнийг сааруулах, гурвалжин аюулгүйн

тойргийг үүсгэх, уулзварууд дээрх тээврийн хэрэгслийн хурдыг сааруулах

гэх мэт ордог.

• Жолоочийн хурдыг багасгах гудамжны замуудыг байгуулах ба зам

хэрэглэгчдийн ухамсарыг дээшлүүлэх. Стратегиудад тохирох харааны

зайг барих, хурц өнцгийн радиус, гудамжны замд орох замыг тасралтгүй

хадгалах зэрэг багтдаг.

• График зураг бүр нь явган зорчигчийн зам болон машины замд

шаардагдах тохиромжтой хамгийн бага хэмжээний харах орчны зайг авч

үзжээ. Эргэж буй машин явган зорчигчид зам тавих (R10-15) тэмдэг нь

дараах зохимжтой байршлуудад болон бусад байршлуудад жолоочийн

мэдлэгийг нэмэгдүүлэх зорилготой.

• Дугуйны зам дөхөн ойртоходбага хурдыг дэмждэг уулзвар болон замын

дөхөн ойртолт дахь загварын хэмжүүрийг авч үзье. Бага хэмжээний

хурдыг дэмжих эрхзүйн олон тооны хэмжүүр байдаг ч хамгийн гол нь

тэдгээр хэмжүүр нь явган хүний замыг хэрэглэгчдэд аюултай эсвэл явган

хүний замыг нэвтрэх боломжгүй болгохгүй байх юм. Энэ бол яагаад

дугуйтай зорчигчдод машины зам мөн хажуугийнявган зорчигчийн замд

зай гаргаж өгөх нь чухал байдгийн нэг жишээ ба ингэснээр дугуйтай

зорчигч нь хүссэн хурднаараа машины зам дээр явж болох юм.

• Хурдыг багасгахын тулд пареллел машины зам-д хэмжүүрийг ашиглах

(машины зам-н функцэнд тохиромжтой). Энэ нь бусдын адилаар,

медианы суурилуулалт болон хөдөлгөөний эгнээний тооны бууралт

болон гудамжинд машиныг зогсоолд тавих нөхцөл зэргийг багтаана

(замын харах орчны эгнээний хязгаарлалтаас зайлсхийхээр хангагдсан).

Унадаг дугуйтай зорчигчийг явган хүний зам-н орох болон гарах хэсгийн

цэгт нэвтрэхэд болон хөндлөн гарч буй үед тус болох уулзварын загвар

юм.

• Зогсоолд тавьсан машин, бут сөөг болон хувийн болон нийтийн

эзэмшлийг харуулсан тэмдэглэгээ зэргээс хамааран уулзварын дөхөн

ойртолтийг хадгалах мөн гол замуудыг бөглөрөл түгжрэлээс ангид

байлгах.

• Хажуугийн явган зорчигчийн зам –ийн хил хязгаарыг загварчлах

ингэснээр машины зам-д орж ирж байгаа болон үргэлжлэн явж байгаа

машины зохих үйл ажиллагаанд нэмэр болох. Тэмдэглэгжсэн уулзварт,

дугуйны зам нь явган хүний хөндлөн гарах дүрэмтэй адилхан дүрмийг

мөрдсөн уулзварын зохицуулалтанд нэгтгэгдсэн байна. “Ногоон”

дохиотой зөрчилдөх ямар нэг хөдөлгөөнөөс ангид байхын тулд анхаарал

хандуулах хэрэгтэй. Улаан өнгийн гэрэлд хориглогдсон ба харин ногоон

өнгийн гэрэл болж өөрчлөгдөхөд энэ нь явган зорчигтой мөргөлдөх ба

явган зорчигчийн удирдах зайг хангаж өгөн мөн зам нь их ачаалалтай

үед явган зорчигчид тусгай үеийг хангаж өгнө. Явган хүний

тэмдэглэгээний толгойн эхлэх хугацааг тоолох мөн гарцын дагуу өндөр

чанарын үзэгдэх орчинтой нэвтэрч, орох дарах товчлуурыг хийх ба

хэрвээ дугуйны зам хэрэглэгчдийн өндөр ачаалал төлөвлөгдсөн бол

дугуйтай зорчигчдийг дугаарлуулах хангалттай зайтай байх ёстой.

Дээр дурдсанчлан, өндөр хурдны машины зам-тэй параллел болон туслах замыг

дайрч өнгөрдөг бол гарцыг уулзвараас хол замын дундах тусгаарлагч байрлал луу

шилжүүлэх нь зүйтэй юм. Гарцыг уулзвараас холдуулснаар, машинтай хүмүүс нь

эхлээд хурдан замаас гараад харин дараа нь дугуйны зам гарцад анхаарлаа

хандуулах юм. Явган зорчигчийн зам хэрэглэгчид нь хэзээ ч хөдөлгөөний

зөрчилтэй зохицуулалттай мэдээг хүлээн авахгүй ба ямар хэрэгсэл нь үүргийнхээ

дагуу биш байгааг тодорхойгүй үлдээнэ.

5.3.5. БУСАД УУЛЗВАРЫН ГОРИМ- НАЛУУН ХАШЛАГА БА СААД ХОРИГ

Машины зам-д хамтран ашиглахявган зорчигчийн зам-г нээснээр ядаж л хамтран

ашиглахявган зорчигчийн зам-тайгаа ижилхэн өргөнтэй болно. Хэрвээ налуу

газрын хязгаарлалт хийгдсэн бол тэрхүү налуу газар нь явган зорчигчийн замын

бүх өргөнийг хангана. Дөхөн ойртох нь дугуйны зам болон машины зам хоёрын

хооронд хялбар бөгөөд тэгш гадаргуут хөдөлгөөнийг хангаж өгнө. PROWAG-ийн

схемтэй холбоотойгоор налуу газрыг загварчилсан байна. Налуу газрын дагуу олж

анзаарагдах анхааруулгыг байрлуулна. Тэрхүү анхааруулга нь тухайн замаар

зорчих дугуйчдын эргэх үйлдэл хийхэд нь тус болохын үүднээс ойролцоогоор 5

тохой буюу 1.5 метрийн радиустай байвал зохино. Чулуугаар бүрээгүй хамтын

эзэмшлийн дугуйны зам нь хатуу хучлагат машин замын гадаргуугаас хамгийн

багадаа 20 тохой буюу 6 мерт үргэлжилсэн хатуу хучлагат замаар хангагдсан

байна.

УУЛЗВАРЫН ЯВГАН ХҮНИЙ ЗАМЫГ ӨРГӨСГӨХ

Хэрвээ машин замын төгсгөлд уулзвараас болж урт дараалал үүсэн бөөгнөрөл бий

болж байвад тухайн замын дөхөн ойртох –ийг өргөсгөх шаардлагатай. Ингэснээр

замын эхлэлд үүсэх бөөгнөрлийг багасгаж хөндлөн гарах багтаамжийг өсгөнө.

НИЙТИЙН ЭЗЭМШЛИЙН ЗАМЫН НАРИЙН АРГА

Нарийн арга (жишээ нь хөндлөн муруй) гэдэг нь харах орчны зай нь

хязгаарлагдмал хэсгүүдэд зорчигчдын зам тавих болон зогсох ёстой уулзварт

явган зорчигчдийн замаар зорчигчдийн дөхөн ойртох хурдыг багасгах

зориулалттай юм. Хөндлөн муруйд уулзвараас хангалттай хэмжээний хол зайнаас

зорчигчийг муруйд анхаарлаа хандуулах боломжийг олгох ба үүнийхээ дараа

ойртон ирж буй уулзварт анхаарлаа хандуулна (Хоёуланд нь зэрэг анхаарлаа

хандуулахгүйгээр). Энэхүү муруйд зориулан хатуу биетээр зураасан шонг

байрлуулбал дугуйчдын муруйн “өнцгийг нь зүсэх”-ийг багасгана. 13 км/цаг-аас

бага хурдтай замд энэ муруйг ашиглах шаардлагагүй.

АВТОМАШИНЫ ХӨДӨЛГӨӨНИЙГ ХОРИГЛОХ

Зарим явган хүний замд ямар нэг зөвшөөрөлгүй автомашин нэвтрэх нь асуудал

үүсгэдэг. Ерөнхийдөө жолоочдийн хувьд хажуугийн хөрш зэргэлдээ орших машины

зам болон газрын өмч зэргээс харагдах боломжгүй ямар нэгэн гудамж явган хүний

замаар машинтайгаа явах үзэгдэл нь явган хүний замд гарч буй нэлээн том

хэмжээний асуудал юм. MUTCD (3)-ийн дагуу, R5-3 буюу МАШИН ОРОХ

ХОРИОТОЙ гэсэн тэмдэг нь энэхүү дүрмийг баталгаажуулж байгаа юм.

Зөвшөөрөлгүй машиныг явган хүний замаар явахыг хориглоход ямар нэг удаан

хугацаанд ашиглдсан машиныг хориглох ашиглалт л биш бол хамгаалалтын шон

болон бусад ижил төрлийн замын хаалт хөндлөвч зэргийг ашиглах нь тийм ч үр

дүнтэй бус байдаг. Хамгаалалтын шон, хашаа гэх зэрэг замын хаалт нь явган

хүний замаар зорчиж буй зорчигчдод байнгын аюул эрсдэлийг бий болгодог.

Дугуйчид нь ихэвчлэн явган хүний замд байрлах хамгаалалтын шонд цохигддог

төдийгүй бусад зорчигчид ч гэсэн хүнд хэмжээний гэмтэл авах тохиолдол байдаг.

Зарим тохиолдол дугуй унаж буй зорчигч урд нь яваа дугуй унаж буй зорчигчоос

болж анзаарагдах хамгаалалтын шон зэргийг хараагүйгээс болж гэнэт шонтой

нүүр тулахад зогсоход хэтэрхий оройтсон байх тул үүнээс болж гэмтэл авдаг.

Түүнээс цаашлаад, машины хөдөлгөөнийг хорих гэсэн тэдгээр шон халхавч зэрэг

нь ерөнхийдөө үр дүн багатай юм. Явган хүний замаар дүрэм зөрчин гарах гэсэн

жолооч нар нь тэдгээр байрлуулсан шон халхавч хашаа зэргийг тойрон мөн

дугуйны зам болон ургамал ногоог сүтгэн эвдлэх замаар буюу ямар нэг аргаар

зорчсоор байдаг. Замын хаалт хашлага нь мөн түргэн тусламжийн үйлчилгээг

үзүүлэхэд бага зэргийн цаг авах тохиолдол байдаг. Машиныг дугуйны зам луу

оруулахгүй байх нэгэн онцгой төрлийн арга нь low landscaping-гаар нь орох хэсгийг

2 хэсэгт хуваадаг. Хэсэг бүр нь тухайн явган хүний замыг хоёр хуваах ба жишээ нь:

10 тохой буюу 3 метр зам нь 5 тохой буюу 1.5 метр болж хуваагдана.

Шаардлагатай бол түргэн тусламж нь landscaping-ийг хөлөө алцайлган явснаар

хүрнэ. Нөгөө талаасаа, түргэн тусламжийн машинд зориулан тусгайлан

хамгаалагдсан нэвтрэх эрх бүхий гарцыг бий болгох нь илүү тохиромжтой юм.

Хуваалтын дөхөн ойртох нь хуваалтын ойролцоо зорчих иргэдэд зориулж замын

заавар олгох үүднээс тэмдэг бүхий засмал замаар зааглагдсан байна. Явган хүний

замын хамгаалалтын шон болон бусад хөндлөн хаалт зэрэг нь унадаг дугуйт

зорчигчид үзүүлэх аюулыг үл хамааран батлагдаж болох ба ингэснээр тэдний

аюулгүй байдлыг хангах хэмжүүрийг тооцоолсон байна (13):

MUTCD-гийн 9B.26 хэсэгт бичсэнээр, хамгаалалтын шон нь аль аль

талдаа гэрэл ойлгодог материалаар тэмдэглэгдсэн байх ёстой эсвэл

бусад төрлийн тохиромжтой тэмдэглэгчээр байж болно.

Шонгийн хувьд буулт хийгдэхгүй ямар нэг нисдэг тэрэг болон насанд

хүрэгчдийн 3 дугуйт унадаг дугуй болон чиргүүл чирж буй унадаг дугуй

зэргийг нэвтрэхийг зөвшөөрнө. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нэвтрэх

эрхийг хоорьж болохгүй. Бүх зорчигчид нь хууль ёсны дагуу тоног

хэрэгслийг ашиглах эрхтэй ба хэрэв ингэхгүй бол хамгаалалтын шонгийн

аюул учруулах нөхцөл нь ихсэх магадлалтай.

Хамгаалалтын шонг байрлуулсан газар нь хэн нэг зорчиг түүнийг цохих

мөргөхөөс сэргийлэхийн тулд хангалттай хэмжээний харах орчны зайг

хангаж өгсөн байна.

Хамгаалалтын шон нь хамгийн багадаа 40 инч буюу 1 метрийн өндөртэй

болон 4 инчийн буюу 100 мм-ийн диаметртэй байна. Зарим газарт

зорчигчдийн харах нөхцлийг бүрдүүлж өгөхийн тулд илүү өндөр хийгддэг.

Үзүүлэн 5.21-т объектийн дэргэдэх явган хүний замаар зорчих зааварт

харуулсан шиг шуудангийн хайрцгийн дөхөн ойртох-ийн ойролцоо дугтуй

sprite нь шаардлагатай.

Өөр нэг төрлийн стратеги нь уян хатан дүрслэлийг ашиглах ба ингэснээр

хатуу хамгаалалтын шонд элбэг тохиолддог осол гэмтлийн үүсгэхгүйгээр

хориотой машины нэвтрэх эрхийг багасгах юм.

Хамгаалалтын шон нь зөвхөн машинуудын амархан тойрч гархааргүй

газарт хийгдэх хэрэгтэй. Замын голд нэг хамгаалалтын шонг байрлуулан

хэрэглэх ньнэгэн давуу эрхтэй ашиглалт юм. Харин нэгээс олон шонг

хэрэглэсэн тохиолдолд, сондгой тоотой шон бүр нь 6 тохой буюу 1.8

метрийн зайтайгаар байрлуулагдана. 2 шонг ашиглах нь дэмий ба энэ нь

эсрэг талын замаар зорчигчдийг төв хээг лүү чиглүүлж ингэснээр

мөргөлдөөн болон толгойгоороо мөргөлдөх зэргийг үүсгэх боломжтой.

Өргөн хэмжээний зайтай шонгууд нь машиныг нэвтрэх боломжийг олгох

ба харин нарийхан байрласан шонгууд нь гурван дугуйг унадаг дугуй,

тэргэнцэртэй хүмүүс болон чиргүүлтэй унадаг дугуй зэргийг нэвтрэхээс

урьдчилан сэргийлэх магадлалтай.

Шонгууд нь машин замын өнцгөөс хамгийн багадаа 30 тохой буюу 10

метрийн зайнаас байрлуулагдана. Уулзвараас барлуулагдсан шон нь

явган хүний замаар зорчигчдийн машин замд хүрэхээс өмнө боломжит

ямар нэгэн аюулаас сэргийлж удирдах боломжийг олгоно.

Газрын гадаргуугаас унах зэргээс ямар нэгэн гарч болох аюул ослоос

сэргийлэхийн тулд газарт бөт бэх тоноглолыг суурилуулснаар тухайн

шонгуудыг сайн барьж тогтооно.

Түгжих боломжтой мөн хөдөлгөж авах боломжтой шонгууд нь нэвтрэх

эрх бүхий машинуудыг нэвтрүүлэх боломжтой.

Exhibit 5.21. машины хөдөлгөөнд саад болдог модон хаалтын тэмдэглэгээ

Bollard/obstruction- машины хөдөлгөөнд саад болдог модон хаалт/

саад тотгор

Solid yellow line-цул хар зурвас

АРАЛ ХӨНДЛӨН ГАРАХ

Медианнь олон эгнээтгарцанд гарах явган зорчигчдийн бага түвшний ослын

хэмжээтэй нилээд их хэмжээгээр холбогдсон байдаг. Хэдийгээр арал хөндлөн

гарах нь ихэнх машины замын төрөлд үр дүнтэй байж болох ч нэг болон түүнээс

олон нь хэрэгжүүлэгдсэнээр явган хүний болон машин замын уулзварт тодорхой

хэдэн давуу талтай: (1) явган хүний зорчигдод машин замын хөдөлгөөни өндөр

ачаалал болон хурд нь гарцаар хөндлөн гарахад хүндрэл учруулдаг;(2) машин

замын өргөн нь тухайн гарцаар гарах цаг хугацааны хувьд дэндүү өргөн том

хэмжээтэй; (3) тухайн машин зам нь өргөнөөрөө гурав болон түүнээс илүү олон

эгнээтэй байх зэрэг орно. Дугуйтай зорчигчдийн аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэхийн

тулд, арлын гарц нь хүүхэд, хөгшин хүн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн болон бусад

удаан зорчих иргэдийн гарцаар гарах аюулгүй байдлыг хангах үүрэгтэй. Арлын

гарц нь дугуйтай хүн, чиргүүлтэй дугуй (буюу жирийн дугуйнаас нэлээд их

хэмжээгээр том урт хэмжээтэй), тэргэнцэртэй хүн, хүүхдийн тэрэгтэй хүн болон

морьтой хүн (хэрвээ морьтой хүн нь явган хүний замаар явахад зөвшөөрөгдсөн

бол) гэх мэт хэсэг бүлэг явган зорчигчдийг байрлуулж, зогсоож чадах чинээний

хангалттай том зайтай байх ёстой. Тэрхүү хэсэг бүс нь арлын дагуу аралтай

перпендикуляр байрласан газартай аль эсвэл диоганолоор байрласан байна

(Үзүүлэн 5.22-г харна уу).

Диоганол газар нь ирж буй хөдөлгөөнийг харуулах ба тиймээс хөдөлгөөн гарч ирж

буй чиглэлд байрласан байна. Арлыг хөндлөн гарах нь Олон Нийтийн Замын

Дүрмийн Саадгүй Бадлын Удирдамж (PROWAG) –ийн дагуу загварчлагдан хийгдэх

ёстой. (1) Хамгийн бага хэмжээний арлын зогсох талбай нь (Үзүүлэн 5.22-т “Ү”

хэмжээсээр харуулсан) 6 тохой буюу 1.8 метр байх ч чиргүүлтэй дугуйтай

зорчигчийг зогсоохийн тулд 3 метр байвал зохимжтой.

Үзүүлэн 5.22. хөндлөн гарах бүс (нарийсгах уртыг тооцохдоо 5‐8

тэгшитгэлийг үз)

L= Нарийсгах хурд(фут)

Х=6 фут (1.8м) хамгийн багадаа

W= Өргөн (фут)

Y=6 фут (1.8м) хамгийн багадаа

АНУ-н тогтоомж Метр

L= Нарийсгасан хурд(фут) W= Өргөн (фут) V=Хурд (м.цаг)

L= Нарийсгасан хурд(м) W= Өргөн (м) V=Хурд (км/ц)

Үзүүлэн 5‐8. Нарийсгах урт

5.3.6. ДУГУЙТАЙ ЗОРЧИГЧ ШИЛЖИЛТИЙН БҮСЭЭР ГАРАХ ТАЛААРХ НЭМЭЛТ

ЗҮЙЛС

Машин замд хамтын хэрэглээний дугуйны зам хөндлөн гарах эсвэл дууссан

нөхцөлд дугуйн замыг аль аль замд нэмэгдэж оруулах нь чухал юм. Аюулгүй

нэгдэх салах нөхцөлд замын хөдөлгөөний төгсгөлийг загварыг тохиромжтой

загварчлахад анхаарах хэрэгтэй. Эдгээр шилжилтийн бүстэй холбоотойгоор

дугуйтай зорчигч болон машины хувьд зохих анхааруулах болон удирдах

тэмдгүүдийг байрлуулах шаардлагатай. Машин замын гарц бүр нь нэвтрэх цэг ба

тиймээс дугуйны зам хэрэглэгчийн явган хүний замаас машины замд болон

машины замаас явган хүний замд шилжин орж буй хөдөлгөөнийг хөнгөвчлөх

байдлаар загварчлагдсан байдаг.

ХӨДӨЛГӨӨНИЙГ СААРУУЛАГЧ

Зарим машины зам дээр асуудал болдог хурдны асуудлыг шийдэхэд хурд

сааруулагч нь нэмэр болно. Үүнд явган хүний замаар зорчиж буй зорчигчдод зам

тавих болон дугуйны зам луу эргэх гарц зэрэг байрлалуудадйг хамруулна. Удаан

хурдтай машины жолоочийн хүрэх хурд нь явган хүний замаар явж буй

зорчигчдийн хөдөлгөөнийг хянах- чадварыг нэмэгдүүлэх ба мөн мөргөлдөөн болох

эрсдэлийг бууруулж гарцан дээр явган зорчигчид зам тавих бэлэн байдлыг зэргийг

нь нэмэгдүүлнэ. Хөдөлгөөнийг сааруулах хэмжүүр нь тэгш бус гадаргуут уулзвар

болон тэгш бус гадаргуут гарц, муруй хэсэг, замын хязгаарлалтын өргөтгөл, хурд

сааруулагч, арлын гарц болон булан дахь хязгаарлалтын радиусын өөрчлөлт

зэрэгт тохиромжтой.

Дугуйны зам болон машин зам дахь уулзварын хөдөлгөөний сааруулах хэмжүүр

нь дугуйны зам луу нэвтрэхийг хүссэн машин зам дээр дугуй унаж буй зорчигчдод

аюулгүй бус болон тохьгүй байх ёсгүй.

СОЛИЛЦООН ДАХЬНИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАМ

Хамтын хэрэглээний дугуйны зам нь машин замтай паралелль Хамтын

ашиглалтын зам нь төлбөргүй автозам болон замын үргэлжлэл төгсгөлд хамаарах

хөндлөн гаралтанд паралелль байх ба хангагдсан байх ёстой. Зорчигчид нь явган

хүний замаас гарах, уулзвараар машин зам болон хажуу талын замаас гарах

шаардлагагүй. Өндөр хэмжээний ачаалалтай уулзварт, дугуйны зам нь

түвшингийн хувьд тусгаарлагдсан гарцыг шаардах магадлалтай ба энэ нь

зорчигчдод налуу газар зэрэгт аюулгүй мөн тайван байдлаар орж гарах боломжийг

нь бүрдүүлнэ. Гэхдээ инженерийн анализаар тэрхүү түвшингийн хувьд

тусгаарлагдсан гарцыг ашиглах шаардлагатай юу үгүй юу гэдгийг шийднэ. Налуу

газраас бусад нөхцөлд, дугуйны зам нь ихэвчлэн гарцаар паралелль машин

замыг тээвэрлэдэгтэй адил бүтэцтэй байдаг. 5.2.10-р хэсгээс бүтцийн загварын

зааврыг харна уу.

5.4. ЯВГАН ХҮНИЙ ЗАМЫН ЗААЛТ, ТЭМДЭГ, ДОХИО

MUTCD(3) нь бүх төрлийн замын хөдөлгөөний зохицуулалтын багажын загвар

болон хэрэглээг журамладаг. MUTCD-гийн 9 дүгээр хэсэгт явган хүний болон

машины зам дээрх дугуйта зорчигчийг зохицуулах, анхааруулах блон удирдахад

шаардагдах тэмдэг, явган хүний замын заалт болон дохио зэргийн хэрэглээ,

загвар зэрэгт зааварчилгаа өгөх ба стандартыг гаргадаг байна. MUTCD-гийн бусад

хэсгүүд болон 5 дугаар хэсэгт хамтын хэрэглээний замын үйл явц болон

шаардагдах бусад зүйлстэй холбоотой мэдээллийг агуулсан байна.

5.4.1. ЯВГАН ХҮНИЙ ЗАМЫН ЗААЛТ

Явган хүний замын заалт нь явган хүн болон машины замын хэрэглэгчдэд

зориулан түүнтэй холбоотой чухалд тооцогдох зааварчилгаа, мэдээллийг

агуулдаг. Явган хүний замын заалт нь нь гэрлийг ойлгодог байх хэрэгтэй. Мөн

явган хүний замын гадаргуугаас дээш 0.16 инч буюу 4 мм-ээс дээш өндөртэй

болон гулсамтгай байж болохгүй.

ТЭМДЭГЛЭГДСЭН ЯВГАН ХҮНИЙ ГАРЦ

Тэмдэглэгдсэн гарц нь явган хүний болон машин замын хамтын хэрэглээний

уулзварт заавал байх ёстой зүйл юм. Эдгээр нь гарцны байрлалыг дүрсэлж

ингэснээр машин үамын зорчигчдод тохиолдож болох мөргөлдөөний талаар

сануулгыг дамжуулж байдаг. Замын дундах тусгаарлагч байрлалд, хэрвээ ямар нэг

явган хүний гарц нь тэмдэглэгдээгүй бол явган хүнд зориулсан танигдсан ямар нэг

хууль ёсны гарц байхгүй байна. Өндөр хэмжээний харагдах тэмдэглэгээний

хэрэглээ нь (шат болон тахь)хамтын хэрэглээний явган хүний гарцан дээр

шаардлагатай ба энэ нь машин замаас түүнд дөхөж буй жолоочид харагдар

байдал нь илүү байдаг. 5.3.2-р хэсгээс дугуйны зам болон машин зам дахь

уулзварын явган хүний гарцны талаарх илүү мэдээллийг харна уу.

ЗАМЫН ГОЛЫН ЗУРААС

Энгийн шар өнгийн замын гол зурагдсан зураас (4-6 инч буюу 100-150 мм) нь

замбараагүй хөдөлгөөнд оролцох эсрэг урсгалын хөдөлгөөнийг салгах зорилготой.

Энэхүү зураас нь хэрвээ тэрхүү замд хангалттай хэмжээний өнгөрөх харах орчны

зайг хагасан бол зураастай байх ба зорчигчдын явж өнгөрдөг хэсэгт хатуу биетээр

хийгдсэн байна. Энэ нь дараах хэдэн нөхцөл байдалд үр дүнтэй байж болно: (1)

зорчигчдийн ачаалалтай байдаг замд;(2) хориглогдсон харах орчны зайтай муруй

болон 24 км/цагаас бага хурдтай загварт;(3) шөнийн цагаар хөдөлгөөн хийх

боломжтой гэрэлтүүлэггүй замд зэрэг болно. Замын голын таслалтай зураасыг

цэцэрлэгт хүрээлэн болон байгалийн хүрээлэн буй орчинд хэрэглэх нь

тохиромжгүй байж болох юм. Гэсэн ч, машин замын тэр чигт нь ямар нэгэн замын

голын зураас үгүй бол дээр дурьдсанчлан хатуу биетээр хийгдсэн замын голын

зураасыг тохирох байрлалд нь хийх нь зөв. Хатуу биетээр хийгдсэн шар өнгийн

замын голын зураас нь уулзварт дөхөж ирэх хөдөлгөөнд зориулан хэрэглэгдэж

болно. Хэрвээ энэхүү зураасыг ашиглавал, хажуугийн дамын үзүүрээс зогсох

харах орчны зай хүртэл тавигдана (аль эсвэл машин зам, хэрвээ ямар нэгэн

хажуугийн зам үгүй бол). Уулзварын зураас нь уулзвартын талаарх мэдээллийг

улам нэмэгдүүлнэ.

ЗАМЫН ИРМЭГ ДАГУУХ ЗУРААС

Энгийн цагаан өнгийн замын ирмэгийн дагуух зураас нь хамтын хэрэглээний замд

харанхуй үед зорчих унадаг дугуйтай зорчигчийн хөдөлгөөнд тустай байна. Энгийн

цагаан өнгийн замын ирмэгийн дагуух зураасийн хэрэглээ нь уулзварт хүрч буй

замаар зорчигчдийн нөхцлөө өөрчилж буйг сануулж анхааруулахад чиглэсэн.

Уулзварт хүрэх үед нь замаар зорчиж буй зорчигчдийн хурдыг багасгаха

тохиромжтой ба замын ирмэг дагуух зураас нь замын хүлээн зөвшөөрөгдсөн

өргөний хэмжээг бий болгоход хэрэгтэй байх магадлалтай. Хэрвээ явган хүний

замын загвар нь явган хүнд зориулан тусдаа салангид зорчих бүсийг багтаавал

энэхүү энгийн цагаан зураасаар унадаг дугуйн замыг тусгаарлана. 5.2.1- хэсгээс

хөдөлгөөнийг тусгаарлахтай холбоотой мэдээллийг авна уу.

ХААЛТНЫ ДӨХӨН ОЙРТОХ ТЭМДЭГЛЭГЭЭ

Хаалт нь энгийн шулуун замд хэрэглэгдэхгүй. Хөдөлгөөний хэсгийн хязгаарлалт нь

(жишээ нь хаалт хэрэгдэгдэх ёстой нөхцөлд)тохирох өнгөөр чиглүүлэгдсэн

зураасаар үлдэх ба (голын зураасыг шар өнгөөр эсвэл цагаан өнгөөр) замын

ойролцоо байгаа зорчигчдод зааварчилсан байх ёстой. Үзүүлэн 5.21-т замын

голын горимын жишээ нь тусгагдсан. Түүний тэмдэглэгээ нь хязгаарлалтын

төгсгөлөөс конус хэлбэртэй байх ба. Замын ирмэгт байрласан хаалтанд хатуу

биетээр хийсэн цагаан өнгө бүхий хашлага байна.Конус тэмдэглэгээний урт нь

хамгийн багадаа 25 тохой буюу 7.6 метр байх ба obstruction байгаа газарт үүнээс

ч илүү урттай үргэлжилж болох юм.

НЭМЭЛТ УУЛЗВАРЫН ЗОХИЦУУЛАЛТЫН ЗАСМАЛ ЗАМЫН ТЭМДЭГЛЭГЭЭ

Зогсох болон зам тавих зураас нь хөдөлгөөний зохицуулалтын үед замын зорчигч

нь ямар үед зогсох болон зам таих шаардлагатайг харуулдаг. Зогсох болон зам

тавих зураасны загвар нь MUTCD-гийн 3-р бүлэгт тодорхойлогдсон. Зогсох болон

зам тавих зураас нь тухайн замын дагуу тэр чигээр нь хамран байршуулагдсан

байх магадлалтай. Хэрвээ зогсох болон зам тавих зураас нь хамгийн багадаа 2

тохой буюу 0.6 метр хэмжээгээр тавигдах болбол хамгийн ойрын хажуугийн зам

болон хажуугийн зам үгүй тохиодолд машин замын ард тавигдана.

ДӨХӨН ОЙРТОХ ДАХЬ НЭМЭЛТ ЗАСМАЛ ЗАМЫН ТЭМДЭГЛЭГЭЭ

Сүүлийн үеийн засмал замын тэмдэглэгээ нь ямар нэгэн осол мөргөлдөөн, гомдол

зэргэ тохиолдож байсан эсвэл гарц нь гэнэтийн зэрэг машины зам болон явган

хүний замын гарцан дахь дөхөн ойртох-д ашиглагдах магадлалтай. Хэрвээ нэмэлт

үгст тэмдэглэгээ (HWY XING) хэрэглэгдсэн бол,үүний тэргүүний ирмэг нь ирж буй

зорчигч нь уулзварын анхааруулах тэмдэг эсвэл нэмэлтээр байрлуулагдсан

хөдөлгөөний зохицуулгад анхааруулах тэмдэгийг дайрч өнгөрөх цэг аль эсвэл

түүнтэй ойрхон байрлуулагдсан байна. Нэмэлт тэмдэглэгээ нь шаардлагатай бол

гарцтай илүү ойрхон байрлах ч засмал замын тэмдэглэгээ нь дөхөн ойртох эгнээн

дотор эсвэл замын бүхэл өргөний дагуу байрлуулагдсан байна. Засмал замын

тэмдэглэгээ нь зохих бусад тэмдгээр солигдож болохгүй. Засмал замын

тэмдэглэгээ нь MUTCD-гийн 2-р бүлэгт тодорхойлогдсон үг эсвэл билэг тэмдэг

байж болох юм (3).

СҮҮЛИЙН ҮЕИЙН ЗОГСОХ БОЛОН ЗАМ ТАВИХ ЗУРААСУУД

Сүүлийн үеийн зогсох болон зам тавих зураасууд нь явган хүний гарц луу дөхөх

олон эгнээтэй зохицуулалтгүй машины замд ашиглагдах ёстой. Энэ хоёрын аль

алиных нь хэрэглээ нь улсын хуулиар батлагдсан байна. Үзүүлэн 5.23 нь сүүлийн

үеийн зам тавих зураасын хэрэглээг харуулжээ. Сүүлийн үеийн зогсох болон зам

тавих зураасууд нь явган зорчигч болон машин хоёрын хоорондох олон төрлийн

аюул бүхий ослыг бодит байдлаар бууруулдаг байна. Сүүлийн үеийн зогсох болон

зам тавих зураасууд нь гарцаар гарч буй явган зорчигч болон тухайн эгнээ замаар

зорчиж буй машинтай жолооч хоёрын хооронд цэвэр олж харагдах нөхцлийг

бүрдүүлж өгдөг байна.

Үзүүлэн 5.23. Сүүлийн үеийн Зам тавих Тэмдэг болон Тэмдэглэгээ

5.4.2. ТЭМДГҮҮД

Бүх тэмдгүүд нь гэрлийн ойлттой байх ба өнгө, бичиг болон хэлбэр зэрэг нь

MUTCD-д тодорхойлогдсон шаардлагын дагуу байх ёстой. (3) Явган зорчигчийн

замын дагуух тэмдгүүд нь MUTCD-гийн Хүснэгт 9B-1-н дагуу хэмжээгээрээ

багассан байж болно. Харин машин замын дагуу тавигдсан жолоочид харагдах

тэмдгүүд нь хэмжээгээ өөрчилсөн байж болохгүй ба MUTCD-д шаардагдсан

хэмжээг баримтална. Зохицуулах тэмдгүүд нь тухайн газрын хамраах дүрмийг

зорчигчдод мэдээлдэг. Ийм төрлийн тэмдэг нь тухайн дүрэм мөрдөгддөг бүсийн

ойролцоо байрлуулагдсан байна. Зохицуулах тэмдгүүд нь ерөнхийдөө цагаан

өнгийн суурьтай тэгш өнцөгтэй түүн дээрээ хар өнгөөр бичгээ болон тэмдгээ

дүрсэлсэн байдаг. Харин анхааруулах тэмдгүүд нь явган хүний болон машин

замаар зорчиж буй зорчигчдод хурдаа бууруулах аль эсвэл бусад авч хэрэгжүүлэх

шаардлагатай гэнэтийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгдөг. Анхааруулах

тэмдэг дараах байдлаар хэрэглэгдэнэ жишээ нь, орчны хангалттай бус

хязгаарлагдмал газар нутгаас хамаарч нарийссан замын өргөнийг анхааруулах.

Гэсэн ч, анхааруулах тэмдгийг аригтай байдлаар хэрэглэх ба тэгэхгүй хэтэрхий их

хэмжээгээр, хэрэггүй байдлаар байрлуулах нь бусад чухал тэмдгүүдийг үл ойшоох

байдлыг үүсгэх магадлалтай. Анхааруудах тэмдгүүд нь ромбо хэлбэртэй түүн

дээрээ хар өнгөөр бичгээ болон дүрсээ дүрсэлдэг. Унадаг дугуйнд хамаарах

анхааруулах тэмдэг нь байнгын стандартын шар болон өдрийн гэрлийн шар-ногоог

өнгөтэй байх ёстой (харин түр зуурын анхааруулах тэмдэг нь улбаршар өнгөтэй

байдаг). Ерөнхийдөө, нэг хэвийн ижил өнгөтэй анхааруулах тэмдэг ашиглагдах

хэрэгтэй. Хамтаар эзэмших замын анхааруулах тэмдэг нь тэрхүү тэмдгийг хүлээж

аваад хариу үйлдэл үзүүлэх хангалттай хэмжээний цагийг гаргаж өгсөн байх ёстой.

Харин анхааруулах тэмдгийг байрлуулах байрлал нь хамгийн хурдан анзаарч харж

болох зорчигчийн харах орчны зайд байрлах ч 100 тохой буюу 30 метрээс наана

ямар ч анхааруулах тэмдэг тавигдахгүй. Мөн анхааруулах тэмдэг нь тухайн

тэмдгэнд хамаарах байршлаас хэтэрхий хол зайд тавигдах ёсгүй ба хэрвээ хол

зайд байрлуулвал тэрхүү анхааруулгыг тухайн зорчигч нь мартах аюултай. Заавар

өгөх болон замаа олох тэмдгийн зорилго нь зорчигчдод огтлолцох зам болон

чухал байршлуудын чиглэлийг хамгийн энгийн болон шууд арга замаар дамжуулан

мэдээлэл өгч тэднийг зөв замаа олоход туслах юм. Харин зааварчилгааны

тэмдгүүд нь ногоон өнгөн дээр цагаанаар бичиг болон тэмдгээ дүрсэлдэг.

НИЙТИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗАМЫН ГАРЦНЫ АНХААРУУЛАХ ТЭМДГИЙН ДОХИО

Машин замын зорчигч нь хамтын эзэмшлийн замын гарцны унадаг дугуй болон

явган зорчигчийн анхааруулах тэмдгйин хосолсон зам дээр зорчигчдод дугуйтай

зорчигчтой холбогдох анхааруулгын тэмдэг (W11‐15), Үзүүлэн 5.24 бүрт, эсвэл

дугуйн анхааруулах (W11‐1) тэмдгийг нийтийн замд хөндлөн байрлуулж ашиглан

анхааруулсан байх ёстой.

Явган хүний замын гарцад хүрэхээр машин замд явж байхад MUTCD-ийн Хүснэгт

2C-4-т бичигдсэн хүрч очиж буй хурданд шаардагдах зайнд уулзварын байрлал

болон хөдөлгөөнийг зохицуулах анхааруулах тэмдэг нь байрлах ёстой. (3) Үзүүлэн

5.17 –гоос 5.20-ийг харна уу.

Дохио нь анхааруулах тэмдгийн дор төмөр хавтангаар тогтоосон дараах W16‐7p-

оор дагалдах болон W11‐15 болон W11‐1 –ээс бүрдэнэ. Хэрвээ машин замын

хөдөлгөөн нь зам тавих, зогсох болон дохиогоор зохицуулагддаг бол энэхүү

тэмдгийг гарцан дээр тавихгүй.

W16-8P(замын нэр) төмөр хавтан нь тэмдгийн угсралтынх нь (W11‐15 болон

W11‐1-ийн доод талд нь) доор тогтоогдох ба ингэснээр цаанаас ирж буй машин

үамын зорчигчдод ямар гарцаар гарч буй талаар нь мэдээлнэ.

Үзүүлэн 5.24. Сүүлийн үеийн анхааруулах иж бүрдлийн жишээ

Байнгын явган зорчигч болон жолоочдын хооронд мөргөлдөөн маргаан үүсдэг

машин замын гарц болон олон эгнээт замын баруун гар талд тавигдсан тэмдэг нь

бзх хөдөлгөөнд оролцож буй зорчигчдод харагдах боломжгүй үе зэрэгт нэмэлт

замын гарцын талаарх анхааруулга тэмдгийн угсралтыг замын эсрэг талд

байрлуулах шаардлагатай ба хэрвээ гарцын арарл байвал түүн дээр мөн

байрлуулна.

Хосломол дугуй унагч болон явган зорчигчийн анхааруулах тэмдэг нь (W11‐15)

эсвэл дугуй унагчийн анхааруулах тэмдэг (W11‐1) нь машин замын хамтын

эзэмшлийн гарцанд хэрэглэгдэж болно . Дахин сануулахад, эдгээр анхааруулах

тэмдгүүд нь зогсох, зам тавих болон дохиогоор зохицуулагддаг машины замд

тавиглах ёсгүйг сануулъя. Advanced анхааруулах тэмдэг нь W16‐9p (ӨМНӨ) төмөр

хавтан эсвэл W11‐15P тэмдгийн доор байрласан W16‐2P (XX ТОХОЙ) төмөр

хавтанг нэмэгдүүлэн угсрагдсан байх магадлалтай.

ХӨДӨЛГӨӨНИЙГ ЗОХИЦУУЛАХ ЗАХИРГААНЫ ТЭМДГҮҮД

ЗАМ ТАВЬ болон ЗОГС тэмдгүүд нь зохицуулалт ЗАМЬ ТАВЬ болон ЗОГС

тэмдэгүүд нь анхдагч зохицуулалтанд ашиглагддаг ч замын уулзварт дохиогоор

тэмдэглэгдэхгүй.

Хөдөлгөөний зохицуулалтын сонголт нь MUTCD-ийн 5.3.2-р хэсэгт заасан анхдагч

хэрэглээний зааврын дагуу стандартын дагуу хийгдэх ёстой. Тэмдгийн загвар

болон хэрэглээ нь MUTCD-гийн 2B болон 3B хэсэгт тайлбарлагдсан. (3) УУЛЗВАР

БОЛОН ХӨДӨЛГӨӨНИЙГ ЗОХИЦУУЛАХ АНХААРУУЛАХ ТЭМДГҮҮД.

Хөдөлгөөнийг зохицуулах анхааруулах тэмдгүүд нь тухайн үед зохицуулалт нь

өөрөө дөхөн ирж буй лорчигчдод харагдах хангалттай хэмжээний зайг хангаж өгч

чадахгүй байх үед заагдсан төрлийн хөдөлгөөний зохицуулалтын бэлэн байдлыг

зарлана (ЗАМ ТАВЬ, ЗОГС аль эсвэл дохио). Уулзварын анхааруулах тэмдэг нь

эргэх болон уулзвартт орох хөдөлгөөний боломж болон уулзварын бэлэн байдлыг

харуулахын тулд ашиглагдана. Байршлын зай нь 50 тохой буюу 15 метрээс бага

байж болохгүй. Үзүүлэн 5.17-гоос 5.20-ийг харна уу. Уулзвар болон хөдөлгөөний

зохицуулаах анхаарлын тэмдэг нь W16-8P(зам эсвэл явган хүний замын нэр)

төмөр хавтанг байрлуулах ба ингэснээр тухайн ирж буй зорчигчидтой

холбоотойгоор явган болон машины замын уулзварыг тодорхойлох юм. (W13-1)

хавтан буюу таарах хурдны хэмжээ нь энэхүү тэмдгийн доор байрлаж болох ба

жолоочид тэр замд таарах хурдны хэмжээг мэдээлнэ.

ЗААВАРЧИЛГААНЫ ТЭМДГҮҮД

Машин замын нэр/явган хүний замын нэр (D3-1 болон W16-8P) нь бүх замын

гарцанд байрлуулагдсан байна. Ингэснээр зорчигч нь хаана явж байгаагаа

хялбархан мэдэх болно. Харин замын дундах тусгаарлагч гарцны хувьд D3-1

тэмдэг нь зохицуулах тэмдэгтэй адилхан байрлалд буюу ЗАМ ТАВЬ болон ЗОГС

тэмдгийн дээр нь байрлана. Эдгээр зааварчилгааны тэмдгүүд нь чиглэл, явж буй

газар, зай, замын дугаар блон гарцын гудамжны нэр зэргийг 4 дүгээр бүлэгт

тайлбарсанчлан ижил аргаар тайлбарлана.

Байршлыг мэдээлэх тэмдэг нь (мөн мил тэмдэглэгч гэж нэрлэгддэг) замын

зорчигчдод өөрсдийн хаана явж байгааг тооцоолоход туслах, түргэн тусламжийн

газрын байрлал болон өөр бусад хэрэгцээтэй мэдээллийг хүргэдэг. MUTCD-гийн

9B-24 хэсэгт, байршлын тэмдгүүдийн мэдээллийн зааварчилгааг бичжээ. Хамтын

хэрэглээний замын замаа олох тэмдэг нь 4.11-т дурьдагдсан зарчмын дагуу бий

болсон байна. Тодорхой горимтой зааварчилгааны тэмдэг нь (D11-1a, D11-2, D11-

3, болон D11-4) өөр өөр төрлийн зорчигчдийг өөрсдийн замаа олоход нь

зааварчлахын тулд хэрэглэгдэнэ (Үзүүлэн 5.25-г харна уу). Хэрвээ хэрэглэгдвэл,

тэмдгүүд нь салангид замуудын салж байгаа хэсгийн тэрхүү цэгт нь

суурилуулагддаг.

Үзүүлэн 5.25. Ерөнхий байдал-тусгай зам заагч тэмдэг

5.4.3. ДОХИОГООР ТОНОГЛОГДСОН, АНХААРУУЛГЫН ИДЭВХИТ ГАРЦ

Энэхүү бүлгийн эхэнд дурьдсанаар, хамтын хэрэглээний замын гарцанд

хөдөлгөөний дохио эсвэл идэвхит анхааруулгыг ашиглах шаардлагатай гэж үзсэн

билээ. Энэхүү бүлгийн зааварчилгаа нь FHWA-гийн Зохицуулалтгүй Газрын

Тэмдэглэгдээгүй Гарц Түүний Эсрэг Тэмлэглэгдсэн Аюулгүй Байдлын Үр Нөлөө:

Эцсийн Тайлан болон Шаардагдах Зааварчилгаанууд (10). Дохиололт гарцанд

замаар зорчигчдийн ачааллыг тооцох нь тийм ч тохиромжтой зүйл биш байх

хандлагатай. Зарим нөхцөлд, замын зорчигч нь өөр бусад тохирох гарцанд

нэвтрэх эрхгүй байдаг. Дохиожсон хамтын ашиглалтын замын гарц нь хамгийн

удаан хурдтай зорчигчийг өгөгдсөн замыг ашиглах байдлыг нь хангах үүрэгтэй.

Энэ бол мэдээж явган зорчигч юм.

Гараар ажиллах дохионы хөдөлгөлтөнд түлхэх товчлуур нь PROWAG-ийн схемийн

дагуу замаас хийгдэх боломжтой газарт байрлуулагдах ёстой. (1) Дугуйчид нь

дохиог идэвхжүүлэхийн тулд дугуйнаасаа буух шаардлагагүй. MUTCD-гийн 9

дүгээр хэсэг нь эдгээр газруудад тохиромжтой хэд хэдэн төрлийн тэмдгийг

харуулсан байна.

Дохиог хөдөлгөх өөр нэг арга нь автомат илрүүлэгчийг байрлуулах ба (жишээ нь

засмал зам дээр индукцийн гогцоог байрлуулах); гэсэн ч, хэрвээ илрүүлэх хэрэгсэл

нь явган зорчигч болон бусад явган хүний замаар зорчих зорчигчийг илрүүлэхгүй

бол, гар аргаар идэвхжүүлэх дохиог байлгах хэрэгтэй. Хуваарилагдсан машины

зам дээрх дохиот уулзварт түлхэх товчлуур нь замын голд байрлах зорчигчдын

хэсэгт мөн байрлуулагдсан байх ёстой. Дохионы загварын талаарх дараагийн

хэлэлцүүлэг нь 4-р бүлэгт бий. Замын гарцны анхааруудах тэмдэг нь (W11‐15)

дохиогоор зохицуулагддаг хамтын эзэмшлийн замын уулзварт хэрэглэгдэх ёсгүй.

Машины хөдөлгөөний түгжрэлтэй газруудад, явган зорчигчийн хосолмол гэрлэн

дохиог MUTCD-гийн дагуу авч үзэх болох юм (HAWK буюу Өндөр Эрчимтэй Идэвхт

Гарц). (3) Энэхүү дохио нь түлхэх товчлуураар идэвхждэг. Дугуйны зам нь явган

зорчигчийн дохиогоор зохицуулагдаж байх үед, улаан болон шар өнгөний линзний

хослолыг ашигласнаар машин зам дахь хөдөлгөөнийг зохицуулдаг. Анхааруулах

гэрлэн дохио нь өөр нэгэн төрлийн гарцны хэрэгсэл юм. Гэрэлтэх анхааруулгын

гэрлэн дохио нь урдаас нь ирж буй зорчигчдод шар өнгийн анивчих гэрлийг

тусгадаг. Ерөнхийдөө энэ нь дан гэрэл бөгөөд тийм ч гэсэн өөр бусад хослолд

суурилуулагдаж болдог. Нийтлэг нэгэн хэрэглээ нь хамтын эзэмшлийн явган хүний

гарцанд ашигладаг стандартын анхааруулгын тэмдгийн дээд хэсэгт нь шар өнгийн

дохиог нэмж ашиглах явдал юм. Энэхүү анивчих дохио нь мөн явган хүний гарцны

дээд талын тэмдгүүдэд хэрэглэгдэх магадлалтай. Анивчин гэрлэн дохио нь байнга

анивчихгүйгээр зөвхөн явган хүний замаас зорчигч ирэх үед анивчих үйлдлээ

хийвэл хамаагүй илүү үр дүнтэй ба ингэснээр явган хүний замын зорчигчдоор

идэвжнэ.

БҮЛЭГ 6 : Унадаг дугуйн зогсоол

6.1. Танилцуулга

Олон төрлийн тээврийн хэрэгсэлтэй системийн үед унадаг дугуйн зогсоолоор

хангах нь чухал юм. Мотор хөдөлгүүртэй тээврийн хэрэгслүүд шиг ихэнх дугуйнууд

түгжээ, хулгайд алдахаас сэргийлсэн төхөөрөмжгүй байдаг ба ажиллуулахад ямар

нэгэн түлхүүр зэргийг шаарддаггүй. Мөн дугуйг нь суурьт бэхэлж хөдөлгөөнгүй

болгож болох боловч энэ нь дугуй нь өөрөө хөнгөхөн, авсаархан учраас хулгайгаас

сэргийлж чаддаггүй байна. Зогсоолыг зөв газар нь сайтар төлөвлөж босговол

хулгайчаас сэргийлэхийн зэрэгцээ явган хүний зам, байшингуудын дэргэд гоо

сайхны үзэмжтэй, эмх цэгцтэй харагддаг. Хэрвээ ямар нэгэн унадаг дугуйн зогсоол

болон бусад унадаг дугуйн байгууламжууд байхгүй бол хүмүүс дугуйгаа замын

тэмдэг, хашаа, мод, авто зогсоолын тоолуур зэрэг дайралдсан замын

хөдөлгөөнгүй зүйлд бэхэлж орхидог. Эдгээр эмх замбраагүй байрлуулсан унадаг

дугуйнууд нь явган зорчигчдын хөдөлгөөн болон автомашины хөдөлгөөнд саад

учруулж, явган хүний замаар хөдөлгөөний сааталтай хүн зорчиход бэрхшээлтэй

болгодог. Унадаг дугуйн зогсоолоор хангах нь нэгдсэн зогсоолын хангамжийг өсгөх

хямдхан арга юм. Энэ бүлэгт төрөл бүрийн унадаг дугуй болон унадаг дугуйгаар

зорчиход зориулсан унадаг дугуйн зогсоолийн байгууламжийн бүтэц,

төлөвлөлтийн зөвлөмжийг орууллаа. Унадаг дугуйн зогсоол нь зорчилтын эхлэх

болон дуусах газрын аль алинд байх ёстой. Унадаг дугуйн зогсоолийн

төхөөрөмжүүдийн олон төрлийг ерөнхийд нь удаан хугацааны болон богино

хугацааны гэж хоёр хуваана. Эдгээрийн алийг нь хэрэглэх нь хэрэглээний нөхцөл

болон хамгаалалтын түвшингээс хамаарна. Олон газарт удаан хугацааны болон

богино хугацааны хослолууд байдаг.

6.2. Унадаг дугуйн зогсоолын төлөвлөлт

Унадаг дугуйн байгууламжууд нь хэд хэдэн төрлөөр суурилуулагдсан,

төлөвлөгдсөн байж болно. Унадаг дугуйн зогсоол нь олон нийтийн байгууламжид

байж авто зам болон хотын зурагт багтсан, газар хөгжүүлэлт болон сэргээн

хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд бүртгэгдсэн байх ёстой. Олон байгуулагууд бизнесийн

эзэмшигчид болон хөрөнгийн менежрийн шаардлагаар байгуулагынхаа гаднаа

иргэдийг унадаг дугуйны зогсоолоор хангадаг. Унадаг дугуйн зогсоол барих газрыг

сонгохдоо дугуйчидын саналыг харгалзах нь зөв шийдэл юм.

Шинээр байгуулах болон шинэчлэлтийн үед дугуйн зогсоол барих нь хамгийн

өртөг багатай арга юм. Олон байгуулагууд газар хуваарилах, хязгаарлах замаар

унадаг дугуйн зогсоолтой болохыг боддог. Нэг арга зам нь газрын хэрэглээнд

тохируулан унадаг дугуйн зогсоолийн тоног төхөөрөмжийн байршуулах юм. Өөр

нэг арга зам нь унадаг дугуй тавих зай нь автомашины зайтай тодорхой

харьцаанд(1:10) байх явдал юм. Гэхдээ энэ аргын хувьд мотортой тээврийн

хэрэгслүүдийг багасгаж явган зорчигч болон унадаг дугуйн хэрэглээг өсгөхөд

асуудалтай байна. Унадаг дугуйн зогсоолийн хэрэгцээ нь цаг ирэх тусам ихсэж

байгаа тул энэ тал дээр хамтран ажиллах хэрэгтэй.

Дугуй унаж яваа хүмүүс нь орох газартайгаа аль болох ойрхон дугуйгаа зогсоолд

тавихыг хүсдэг байна. Түүнчлэн унадаг дугуйны зогсоол нь барилга

байгууламжийн хаалганд ойрхон ба хүнд харагдахуйц газар байх ёстой. Мөн

унадаг дугуйн зогсоол байгаа зүгийг заасан таних тэмдэг, хаяг пайзтай байх ёстой

ба MUTCD ийм зорилгоор хэрэглэж болох тэмдэгээр хангадаг байна.

Үзүүлэн 6.1. дугуйн зогсоолийг заах тэмдэг

Унадаг дугуйн тавиурыг байрлуулснаар:

Гудамжинд хэрэглэхэд хялбар ба, дугуйг мотортой тээврийн хэрэгслээс хол

аюулгүй байлгадаг.

• зорчигчидын нүдэнд ил харагдаж, хэрэглээг дэмждэг

• явган зорчигчдын замд саад болж, хөдөлгөөнд төвөг учруулдаггүй

• барилга, автобусны буудал, ачаа тээвэрийн үйлчилгээг халхалж, саад болохгүй.

• зогсоолд тавьсан машины зорчигчдын хаалгыг онгойлгоход тээг болохгүй

• хэрвээ зорчигч дугуйгаа удаан хугацаагаар үлдээхээр бол нүднээс нуух,

хамгаалах боломжтой.

Унадаг дугуйн зогсоолын төхөөрөмжүүд нь Bicycle parking requirements should be

sufficiently detailed to address the design elements discussed in this chapter.

6.3. Богино хугацааны унадаг дугуйн байгууламжууд

Богино хугацааны унадаг дугуйн байгууламжууд нь үйлчлүүлэгчидэд хаана ч

богино хугацаанд дугуйгаа бусдын анхаарлыг татахгүйгээр үлдээх боломжийг

олгодог. Ерөнхийдөө унадаг дугуйн зогсоол нь мотортой тээврийн хэрэгсэл

зогсоход зөвшөөрөгдсөн газруудад байлгаж болох ба мөн мотортой тээврийн

хэрэгсэл зогсоохыг хориглосон хотын төвийн хэсэг, хүн амын нягтаршил ихтэй

хувийн өмчийн газаруудад ч байж болно.

Унадаг дугуйгаа зогсоох нь хялбар бас энгийн байх шаардлагатай. Нэг дүгээр

зэрэглэлийн бүсэд дэлгүүр, ресторан, орон сууц, хотхон, оффис зэрэг ордог бол

олон нийтийн газарт тээврийн хэрэгслэлийн зогсоол, сургууль, парк, номын санг

оруулж үздэг. Амжилттай богино хугацааны зогсоолын бизнесын гол түлхүүр нь

байршил болон барилгын бүтэц юм.

6.3.1. барилгын бүтэц

Унадаг дугуйн зогсоолын барилгын загварыг гаргахдаа дугуйны тавиураар дүүргэх

талбай болон дугуйчидийн дугуйгаа байрлуулахад шаардлагатай зайг тооцох

хэрэгтэй. Доор унадаг дугуй зогсоолд тавих шаардлагатай талбайг жагсаав.

Байрлуулах унадаг дугуйнаас хамгийн ойрхон байгаа дугуйн тавиурын хөндлөн

хүртлэх зайгаар хэмжинэ.

БУСАД ДУГУЙН ТАВИУР ХҮРТЭЛХ ЗАЙ

• унадаг дугуйн тавиур нь нэг төгсгөлөөс нөгөө төгсгөл хүртэл хамгийн багадаа 96

инч (2.4м) зайтай байна.

• унадаг дугуйн тавиур нь хажуу талдаа хоорондоо хамгийн багадаа 36 инч (0.9 м)

зайтай байна.

ЗАМЫН ХАШЛАГА ХҮРТЭЛХ ЗАЙ

• унадаг дугуйн тавиурын замын хашлагад перпендикулъяр байх үеийн хоородох

зай нь дор хаяж 36инч (0.9 м) байна.

• унадаг дугуйн тавиурын замын хашлагад параллеь байх үеийн хоородох зай нь

дор хаяж 24инч (0.6 м) байна.

ХАНА ХҮРТЭЛХ ЗАЙ

• унадаг дугуйн тавиур нь аль аль талаасаа хангалттай зайтай хол байх

шаардлагатай ба U хэлбэрийн дугуйн тавиур нь хананд перпендикулъяр байх

үеийн хоородох зай нь дор хаяж 48инч (1.2 м) байна.

• унадаг дугуйн тавиурын хананд параллеь байх үеийн хоородох зай нь дор хаяж

36инч (0.9 м) байна.

Сайн дотоод бүтцийг нь гаргасан унадаг дугуйн зогсоол нь багахан талбайг

шаарддаг. Эвдэрсэн дугуйн тавиур нь засаж сольсон эсвэл бүр хэрэглээнээс

гаргасан байх шаардлагатай. Ялангуяа их сургууль, тээврийн хэрэгслийн буудал

зэрэг дээрх зогсоолийн хэрэглэгдээгүй байгаа дугуй, цоож зэргийг үе үе авах

хэрэгтэй. Учир нь хэрэглэгдээгүй байгаа дугуй, болон дугуйг нь тавиурт цоожилсон

дугуй нь зай эзлэхээс гадна хулгайчдын анхаарлыг татдаг байна. Дугуйн тавиурын

ойролцоо зөв дугуйгаа цоожлох заавар, зөвөлгөөг байрлуулж өгөх нь тустай

байдаг.

6.3.2. дугуйн тавиурын бүтэц

Хамгийн энгийн, өртөг багатай богино хугацааны дугуйн зогсоолын тавиур нь U

хэлбэрийн дугуйн тавиур юм. Энэ тавиур нь хоёр дугуйг зэрэг тавих боломж

олгодог ба ингэснээр зай хэмнэдэг. Зарим тавиурууд нь хоёроос олон тооны дугуй

тавихаар зориулагдсан байдаг ба ийм төрлийн дугуйн төхөөрөмжийг нь буруу

хэрэглэснээс зай эзлэхлүүлэхгүйн тулд тавиур нь дараах зарчимд нийцсэн байх

ёстой.

Тавиур нь хүчирхэг металлаар хийгдсэн байх ба газраас амархан салахгүйн тулд

хэмжээ, хэлбэрийн хувьд нугарсан байна. Хэрвээ тавиур нь удаан эдэлгээтэй

суурьт бэхлэгдсэн бол хулгай, тонолтоос сэргийлэх нэмэлт тоног төхөөрөмжүүд

тавих шаардлагатай юм. Хөндлөн түгжээ нь U хэлбэрийн дугуйн тавиурын дээгүүр

гулсуулж, цохиж дугуйг хулгайлахаас сэргийлдэг.

Ямар ч тохиолдолд дугуйн зогсоолийн тавиур доорх шал нь бетон эсвэл

асфалтан, дугуйг тавиурт түгжихэд хангалттай зайтай байх ёстой.

Үзүүлэн 6.2. унадаг дугуйны босоо тавиур болох “доошоо харсан U” –н жишээ

(Toole Design Group-н зураг)

Унадаг дугуйн тавиур нь дараахад тохирсон бүтэцтэй байх ёстой:

• хүндийн хүчний төвдөө хоёр хэсэгт дугуйг бэхэлсэн байх

• өндөр зэрэглэлийн U хэлбэрийн дугуйн түгжээтэй байх ёстой.

• дугуйн хүрээгээр нэг эсвэл хоёр дугуйг хоёуланг нь хамгаалж түгжсэн байдаг

(дугуйнаас урд дугуйг нь салгахааргүй байхаар байх)

• дугуй хоорондын зай [хамгийн багадаа 36инч (0.9м)]нь хангалттай байх ёстой

ингэснээр унадаг дугуйнууд өөр хоорондоо саад болохгүй

• ямар нэгэн илүү гарсан элемент болон хурц үзүүртэй элементтэй байж болохгүй.

• дугуйг эсвэл дугуйны бусад хэсгүүдийг гэмтээхүйцээр дугуйг бэхэлж болохгүй.

• үйлчлүүлэгчидэд дугуйгаа газраас хөндийрүүлж өргөхийг шаардаж болохгүй.

6.4. Удаан хугацааны унадаг дугуйн байгууламжууд

Удаан хугацааны унадаг дугуйн байгууламжууд нь илүү өндөр зэрэглэлийг

хамгаалалт болон цаг агаарын нөхцөөлөөс хамгаалах хамгаалалт шаарддаг. Эд

нар нь орон сууц, хотхон, сургууль, ажилчдын зогсоол, тээврийн хэрэгслийн

зогсоол зэрэг газарт унадаг дугуйг урт хугацаанд эзэнгүй орхиход зориулагдсан.

Удаан хугацааны зогсоолийн энгийн хэлбэр нь дугуйн хэсгийг бүтээх юм. Удаан

хугацааны ундаг дугуйн зогсоол нь мөн цоож, удирдлагатай дугуйн зогсоолийн

хэсэг, тор, байрилга болон зогсоолийн гражинд тусгай зай эсвэл өрөө зэргийг

агуулж болно. Удаан хугацааны байгууламж нь хувийн аюулгүй байдлыг нэгт

тавьсан байх ёстой. Дугуйчдыг хөтлөх тэмдэг, тэмдгэлэгээг удаан хугацааны

зогсоолд байрлуулах шаардлагатай.

Унадаг дугуйн цоож нь амархан түгжигддэг, нэг дугуйг түгжихдээ өөртөө тусгай

түгжигч агуулсан, өндөр зэрэглэлийн аюулгүй байдлыг хангасан байх ёстой.

Хүчтэй, цаг агаарт тэсвэртэй, эдэлгээ сайтай материалаар хийгдсэн байх

шаардлагатай. Ихэнх унадаг дугуй цоожлогч систем нь хэрэглэгчийн бүртгэл

болон олон нийтийн агентлигийн захиргааны техникийн үйлчилгээ шаарддаг. Иймд

зогсоолийг зөвхөн бүртгүүлсэн хэрэглэгчид хэрэглэх боломжтой юм. Зарим

тээврийн хэрэгслийн агентлагууд үйлчилгээний хөлсийг багасгах, аюулгүй байдал

болон дугуйгаа байршуулах боломжийг ихэсгэх зорилгоор смарт карт хэрэглэх

санааг хайж байна. Орон нутгийн хамгаалалт дугуйн тавиуруудыг буруу хэрэглээг

илрүүлэх нэвт харагддаг хэсгүүдийг хийх шаардлагатай байж болохыг бас

анхааралдаа авч байна.

Удаан хугацааны зогсоолийн өөр нэг стратеги нь дугуй тус бүрт цоож, хэрэглэх эрх

бүхий зай агуулах юм. Хэрвээ гадаа байрласан бол гэрэлтүүлэг сайтай байх

шаардлагатай. Оршин суугчдын болон ажилчдын төвд дотор байрладаг дугуйн

өрөөг байрлуулах нь тохиромжтой. Дугуйн өрөө нь хэрэглэхэд хялбар мөн хэрвээ

газарт байрладаггүй бол лифттэй байх хэрэгтэй. Өрөө болон тор нь богино

хугацааны зогсоол шиг дугуйн тавиурын бүтэц зохион байгуулалттай байж болно.

Хоёр давхар тавиур нь хязгаарлагдмал талбайн багтаамжийг ихэсгэдэг.

Хэрэглэгчидэдэд дугуйгаа хоёрдох давхарт гаргах аргыг бас харгалзах хэрэгтэй.

Хамтын хэрэглээний үед хулгайчаас дугуйгаа баттай хамгаалах нь чухал юм.

Байрлуулсан дугуй бүрт хангалттай зай байхаар бодож зохион байгуулалт хийх

шаардлагатай. Хэрвээ ямар ч зай байхгүй байвал барилга байгуулагын

ажилчидыг өөрсдийн хувийн ажлын зогсоолд тавиулах замаар шийднэ. Зарим

тээврийн хэрэгслийн агентлагууд үйчлүүлэгчидэд зориулсан дугуйн зогсоолоор

тусад нь хангадаг. Зарим нийгэмлэгүүд шүшүүр, цоож, болон дугуй засварын зэрэг

төрөл бүрийн үйлчилгээтэй дугуйн зогсоолийг байгуулсан. Энэ нь дугуйн

хэрэглэгчидийн дунд сайн үнэлгээ авч, дугуйн хэрэглээ өндөртэй газруудад

амжилттай хэрэгждэг.

Ашигласан ном зүй.

1. Federal Highway Administration. Manual on Uniform Traffic Control Devices.

Washington, D.C. : Federal Highway Administration, U.S. Department of Transportation,

2009.

2. Association of Pedestrian and Bicycle Professionals. Bicycle Parking Guidelines.

Washington, DC :s.n., 2002.

БҮЛЭГ 7: ҮЙЛЧИЛГЭЭ БОЛОН ТЕКНИКИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

7.1. ТАНИЛЦУУЛГА

Дугуйн зам нь элэгдэлд амархан ордог, хаягдал их цуглардаг боловч хэвийн үйл

ажиллагаа сайн хадгалаж байх ёстой байдаг. Муу тордсон байгууламж нь амархан

хэрэглэж болохооргүй болдог ба дугуйн эд анги, болон дугуйчин хүртэл гэмтэх

аюултай байдаг. Автомашинд зориулсан замын хучилт нь даралт багатай дугуйтай

дугуй унадаг дугуйчдад асуудалтай байдаг. Замын хөндлөн хагарсан, тэгш бус

болсон хэсэг нь унадаг дугуйны дугуйнд ноцтой гэмтэл учруулж болно. Мөн

дугуйчдын явах замд замын гаднаас үсэрч орж ирсэн хайрга чулуу дайралдаж

болно. Жижиг чулуу, модны мөчир болон бусад хаягдлууд нь дугуйг гэмтээж, нүх

нь дугуйны ирмэгийг сунгаж, мултрахад хүргэдэг. Ийм замын нүхийг унасан модны

навч халхалдаг байна. Мөн хагарсан шил нь дугуйг цоолдог. Иймд замын сайн

арчилгааны программ нь олон нийтийн дугуйн замд оруулсан хөрөнгийг хамгаалж

тэдний аюулгүй байдлыг хангана.

7.2. ДЭВШҮҮЛСЭН ТЕХНИКИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ПРОГРАММ, ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

Дугуйн замын техникийн үйлчилгээний программ нь байгууламжийн үйлчилгээг

хангахад чухал юм. Хэрэгтэй үйлчилгээнүүдийг хийхэд хангалттай хэмжээний

хөрөнгө байх шаардлагатай. Хамтрач ажиллах хамтын программууд нь үр дүн

сайтай байж зардалыг багасгадаг. Программ нь үйлчилгээний стандартыг барьж

үйлчилгээний хяналтанд байх ёстой. Зам хэрэглэгчид нь эхлээд дутагдалуудыг

судалж мэднэ. Цэгэн сайжруулалтын программууд нь дугуйчдыг асуудлыг эрх

баригчдын өмнө шуурхай, тодорхой болгох нөхцөлийг бүрдүүлж өгдөг. Иргэдээс

дугуйн замын талаарх гомдол, хүсэлтийг цахим хэлбэрээр хүлээн авах боломжтой.

Харьяа агентлаг байгуулагаас хариуг шууд өгөх нь иргэд болон штабын харилцааг

сайжруулдаг.

7.2.1. ЦЭВЭРЛЭГЭЭ

Элс, хайрга, хагарсан шил болон бусад хог хаягдалтай газраас дугуйчид аль болох

зайлс хийж явдаг. Төлөвлөсөн тогтмол техникийн үйлчилгээ нь эдгээрийг тогтмол

цэвэрлэдэг. Дугуйн замын хогийг хүний замруу хаяж цэвэрлэж болохгүй бөгөөд

мөн хүний замын хогийг дугуйн замруу гаргаж цэвэрлэж болохгүй.

Хамтын хэрэглээний зам нь мөн дугуйчидад илүү хүнд нөхцөл байдал үүсгэх хог

хаягдлуудыг цуглуулдаг байна. Далайн эрэг, модон дундах зам болон усны

хажуугаарх зам нь шуурганы үеэр хүндрэлтэй байдаг.

Дээд байгуулагууд цас, халтиргаа гулгааны үеэр хайрга, элс зам дээр асгах аргаар

асуудлыг шийдвэрлэдэг. Энэ нь дугуйчидад шуурганы зах хэсэг хавиар асуудал

үүсгэж техникийн үйлчилгээний нөхцөлийг удаан хугацаагаар алдуулдаг. Элс

эсвэл хайргыг хэрэглэсэн дор давс нь илүү хүрээлэн буй орчинд хүлээн

зөвшөөрөгдөхүйц шийдэл юм. Зам дээр асгаасан элс, хайргыг тэр дор нь ялангуяа

томоохон шуурганы дараа дугуйн замаас цэвэрлэж зайлуулах хэрэгтэй.

Дараах шаардлагууд нь хог хаягдлаас шалтгаалсан дугуйн аюулыг хөнгөвчилдөг.

• Жирийн зам болон тусгай цэвэрлээ хэрэгтэй дугуйн замуудад тогтмол

цэвэрлгээний хуваарь тогтоох. Цэвэрлэгээ нь улирлаас харьцангуй

шалтгаалдаг, мөн ялангуяа үеэрийн ус урсдаг, байгалийн сүйрэлд өртдөг

газруудад үе үе хяналт шалгалт явуулж байх шаардлагатай. Мөн цэвэрлэгээ

нь хэрэглэгчидийн хүсэлтээр хийгдэж болно.

• Замын хашлаганы хог хаягдлын тусгай хог түүдэг машинаар зайлуулах ба ус

зайлуулах системтэй замд дугуйн замаас гадагшлуулж цэвэрлэнэ.

• зам дээр хайрга элсийг багасгахын тулд бүртгэл хийж асуудлаас сэргийлж

болно. Өөр байгуулагуудыг цэвэрлэгээндээ ашиглах ба жишээлвэл хогний

машин. Осолын дараа чирэх төхөөрөмжүүдийг ашиглан хагарсан шилийг

цэвэрлэдэг ба бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагааны дараа зам дээр

тарьсан хог хаягдал, хайргыг гэрээт байгуулагаар цэвэрлүүлдэг.

7.2.2. Замын Гадаргуугийн засвар

Хагархай, нүх, овгор товон зэрэг бусад зам гадаргуугийн гэмтэл нь дугуй унах

нөхцөлийг бууруулдаг. Дараах шаардлагууд тавигдана:

• дугуйн замын хэвийн бус байдлыг шалгаж илэрвэл нөхцөл байдлас хамаарч

цаг тухайд нь засах

• цаг хугацаанд нь холбогдох байгуулага үйчлүүлэгчидийн гомдолд

хариуцлага хүлээх процессийг бүрдүүлэх

• дугуйн зам болон зах хасгаар хөндлөн замын гадаргуудийг засвар

хийгдэхээс сэргийлэх

• тогтмол хийгдэх техникийн үйлчилгээг урьдчилан харах. Ус зайлуулах

системийг ажиллагаа, модны үндэсийг зайлуулах

• засварын дараах цэвэрлэгээ

• дугуйн замын гэмтэл болон элэгдлийг багасгахын тулд урьдчилхан

сэргийлэх програм хөгжүүлэх

• урт хугацааны асуудлаас дугуйн зам барих аргаар урьдчилан сэргийлэх.

Өндөр чанартай зам барьснаар эдэлгээ нь уртсана. Энд хучилтын

материалыг сонгох, замын суурын гэмтэл зэрэг орно.

7.2.3. ЗАМЫН ХУЧИЛТ

Хэрвээ замын хучилтыг сайн хийвэр дугуйчдыг хамгаалж болно. Замын ирмэг нь

дугуйчдын их зорчидог хэсгүүдэд тараагүй байхаар хийх. Замын давхар хучилт нь

замыг өргөсгөх эсвэл дугуйн замын хэсгийг дахин эмжих боломж өгдөг. Дугуй

зорчдог замын хучилтын дараах шаардлагуудыг хангах ёстой:

• дугуйн замын зах болон гол хэсэг зэрэг илүү ирмэгтэй хэсэг үлдээхгүйгээр

хучилт хийх. Хэрвээ гадаруугын нөхцөл нь зах болон дугуйн замд

зөвшөөрөгдөхүйц байвал хучилт хийлгүйгээр эмжилтийг өрсгөгөх

• зах хэсэгт хучилтын илүүдэл үлдээгүй эсэхийг шалгах

• давхар хучилтийн үед хучилтийн зузаан нь ¼инч (6 мм) байхаар дугуйн бус

бүхий л замыг солих хэрэгтэй.

• замын холбоост хучилт нь дор хаяж 10 фит (3 м), баруун талаас 30 фит (9.1

м) зайтай байхаар байх ёстой ба хэрвээ бага байвал хучилтгүй зам нь

дугуйн замру хайрга чулуу орохоос хамгаалж чадахгүй.

• давхан хучилт хийсний дараа цэвэрлэгээ хийж сул хайргыг дугуйн зам

болон зах хэсэгтэй наалдахаас сэргийлэх хэрэгтэй.

7.2.4. УРГАМАЛШИЛ

Замруу ургаж орсон ургамлууд нь дугуйнд аюултай. Үндэс нь замын гадаргууг

хагалж бүхий л зорчигчидодтой ноцтой аюул учруулдаг. Жолоочын болон

хамаарах хэсгүүдэд тохирох цэвэрлэгээг хийж байх шаардлагатай. Дугуйчид нь

бут, модны цаанаас мотортой тээврийн хэрэгсэл, болон тэмдэг тэмдэглэгээг

харахаагүй байхаар үзэгдэх орчин мөн хязгаарлаж болохгүй. Урамлын хяналт

болон устгахад дараах шаардлагуудыг хангана:

• замруу орохоос сэргийлж ургамлуудыг тайрах

• замруу орсон модны үндэс болон суурийг тохирох хэсгээр нь тасдах

• замын хажуу хэсгийн төрийн болон хувийн газар эзэмшигчдийг ургамлаа

хянахыг шаардах

7.2.5. ЗАМЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ ДОХИО ИЛРҮҮЛЭГЧИД

Замын хөдөлгөөний дохиог засах, сайжруулах нь дугуйчидад илүү ашиг тустай.

Илрүүлэгчэй замын хөдөлгөөний дохиотой газар дугуйчин өөр ямар нэг тээврийн

хэрэгсэл байхгүй үед зорчиж байгаа эсэхийг хянах. Дараах шаардлагууд нь дугуйн

зорчигчиодод замын дохионы аюулгүй байдлыг хангана:

• илрүүлэгчийн мэдрэг чанарыг тохируулсанаар зөвхөн унадаг дугуйчины

дохиог хүлээх авах болно.

• илрүүлэгчийн хамгийн мэдрэг газарт цоолтуурыг байрлуулж, унадаг

дугуйчинг ногоон гэрэл астул хүлээх нөхцөлийг бүрдүүлэх.. (1)

• зөвхөн унадаг дугуйчны хурдд тохируулан мэдээллийг дамжуулахаар

тохируулах. Бүлэг 4т бусад илрүүлэгч төхөөрөмж, сайжруулалт, цагний

талаар өгүүлсэн.

7.2.6. ТЭМДЭГ, ТЭМДЭГЛЭГЭЭ

Шинэ дугуйн зам нь харагдахуйц тэмдэг, тэмдэглэгээд хангагдагч ч цаг хугацааны

туршид эвдэрч болж зарим нь ялангуяа шөнийн нөхцөлд уншихад харагдахааргүй

болсон байдаг. Тэмдэг тэмдэглэгээ нь ямар ч үед уншигдахуйц байх ёстой. Унадаг

дугуйчид моторт тээврийн хэрэгсэл унаж яваа зорчигчидыг замын хөдөлгөөний

тэмдэг тэмдэглэгээ харч яваа гэж найддаг. Дараах шаардлагуудыг хангах

хэрэгэтэй:

• тэмдэг тэмдэглэгээг тогтмол шалгаж, шөнийн цагт гэрлийн ойлтыг шалгах

• гэмтсэн болон алдаатай болсон тэмдэгүүдийг яаралтай солих

• ялгах тэмдэгүүдийг хэрэгцээтэй газар бүрт тавих, хэрэглээ ихтэй газарт

жилд нэгээс олон удаа солих шаардлагатай байдаг.

7.2.7. УС ЗАЙЛУУЛАХ СИСТЕМИЙН САЙЖРУУЛАЛТ

Ус зайлуулах систем нь цаг хугацаа өнгөр тусам муудаж байдаг. Ус зайлуулах

сувгийг сайжруулах эсвэл өндрийг нь тохируулахад усны сав хэрэг болдог. Унадаг

дугуйн аюулгүй ус зайлуулах хоолой нь хяналтаа алдаж болох овон товонгуудыг

багасгадаг. Замын хашлага нь үерийг усыг тогтоон барьж дугуйчдыг аюулаас

хамгаалах үрэгтэй. Дараах шаардлагуудыг дугуйн ус зайлуулах системийн

сайжруулалтанд хангана:

• усан сангийн усыг замын устай сольж байх.

• дугуйн аюулгүй байдлыг хангах ус зайлуулах хоолойг солих, сайжруулах.

Аюулгүй бус болсон ус зайлуулах хоолойг гадаргууг засах болон, сэргэн

засар үед солих ёстой.

• буруу байрлуулсан ус зайлуулах хоолойг засах, байрыг нь сольж ус ихээр

цуглардаг газар байршуулах

• ус зайлуулах замын хашлагыг замын зах хэсэгт ахин байрлууах

7.2.8. ЗАМЫН ХАГАРХАЙГ БИТҮҮЛЭХ

Замын хагархайг битүүлэхэд барзгар гадаргуу үлдээж дугуйчидад зорчиход

асуудал үүсгэдэг. Замын хагархайг битүүлэх дугуйны явах хэсэгээр болон замын

зах хэсгээр барзгар ирмэгтэй бүтэцүүдийг үүсгэж дугуйгаар зорчих нөхцөлийг

хүндрүүлдэг. Дараах шаардлагуудыг хангана:

• хамтын замд хагархайг битүүлж байгаа бол сайн чанарын найруулсан

хучилт тавих шаардлагатай. [3/8 инч (10 мм) ].

• хэрвээ хашлага болон дугуйн зам нь хангалттай зайтай бол хучилтыг зорчих

төв хэсэгт тавих

• хэрвээ замын зах хэсэг болон дугуйн замд хучилт хийх шаардлагатай бол

зах хэсгийг сайн хээтэй матрериалаар бүтээж хучилтыг эхний удаад 3/8

инч(10 мм) хоёрдох удаад ¼ инч (6мм) тавина.

• хучилтын ажлын дараа зах хэсгийг цэвэрлэхSweep the shoulder area

following chip seal operations.

• хагархайг хамтын замын хэсэгт тавьж болохгүй.

7.2.9. ЗАМЫН НӨХӨӨС ТАВИХ

Зам тэгшлэгч машин нь хэдий замыг сайхан тэгшхэн болгодог ч машины ажлын

сүүл хэсэгт заримдаа замын гол буюу дугуйчдын зорчидог гол хэсэгт барзгар

дугуйны мөр үлдээдэг байна. Сул асфаль нь шинэхэн хучсан хэсэгт наалдаж

бөөгнөрч болно. Дараах шаардлагуудыг хангана:

• аль болох зөөлөн дугуйтай машинаар зам тэгшлэх

• замын зах хэсэгт аль болох нөхөлт хийхгүй байх, замын ирмэгт нөхөөсийг

дуусгах, нийт замын зах хэсгийг бүхэлд нь хучих

• замын зах хэсгийг тэгшлэгчийн сүүлийн явалтаар хйих.

• •сул материалуудыг шинэ хучилттай наалдахаас нь өмнө авах

7.2.10. ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ХЯЗГААР ТОГТООХ

Замын тодорхой хэсэгийн хучилтыг хуулж аваад түүний буцааж дүүргээгүй бол

дугуйчдад хүндрэл үүсгэдэг. Хучилтыг нь хуулж авсан хэсэгийг шинээ хучсан юм

шиг жигд, зөөлөн болгож хэрэгтэй. Дараах шаардлагууд тавигдана:

• боломжтой бол дугуйчдын замд саад болохооргүй хэсгээр нь замын

хучилтын хуулах мөн замын хөдөлгөөнтэй параллель хэсгийн хуулалт нь

унадаг дугуйны дугуйг гэмтээх ирмэггү байхаар сонгох.

• буцаж хучихдаа дугуйн замтай жигд байхаар хучих

• хожим хийгдэж болох тохируулгуудыг багасгах

7.2.11. ЦАС АРИЛГАХ

Олон дугуйчид бүтэн жилийн турш дугуйг хэрэглэдэг. Дугуйн зам дээрх цас нь

өвлийн улиралд дугуй унахад саад болдог. Иймд дараах шаардлагуудыг

баримтална:

• гудамжинд дугуйчдын явдаг хучилттай замын цасыг замын хашлаганаас

хүртэл арилгах холдуулах шаардлагатай.

• арилгасан цасыг явган хүний зам дээр хаяж болохгүй энэ нь мөн л явган

хүний замд садаа болдог.

• хэрвээ хангалттай зайтай байвал цасыг явган хүний замын сандалтай хэсэгт

хурааж болно.

• хамтын хэрэглээний замаас тогтмол цасыг арилгаж байхгүй бол

байгуулагууд цанын замд ашиглах хандлагатай байдаг.

7.3. АЖЛЫН БҮСЭД ДУГУЙН ЗАМЫГ АЖИЛЛУУЛАХ

Тээвэрлэлтийн бүтээн байгуулалтын ажил нь олон нийтийн хөдөлгөөнд ихэвчлэн

саад учруулдаг. Дугуйчдын бүтэн байгуулалтын ажлын дундуур болон хажуугаар

явахыг мотортой тээврийн хэрэгслийн адил нарийн тооцоолох хэрэгтэй. MUTCD

тодорхойлсноор замаар зорчигчидын замын түр гэрлийн зохицуулгын бүс нь

замын бүтээн байгуулалтын ажлын үед ажлыг явуулах, осол гэмтлээс урьдчилан

сэргийлэхэд ач холбогдолтой чухал хэсэг юм. Замын түр хаалт, тойруу зам болон

бусад замын зохицуулга нь дугуйчдад бас зохицсон байх ёстой. Замын бүтээн

байгуулалтын ажлын төлөвлөгөөнд шаардлагуудыг оруулсан байдаг. Бүтээн

байгуулалтын ажилд оролцож байгаа ажилтан бүр дараахыг мөрдөх ёстой.

Түр зуурын замын хөдөлгөөний хяналтын үед бүтээн байгуулалтын ажлын

хажуугаар хэрхэн дугуйн байгууламжийг хадгалах вэ гэдэгийг тодорхой болгох

шаардлагатай. Дугуйчдын ажлын бүсээр явуулах эсвэл тойруу зам гаргаж өгөх

сонголтууд байна

Бусад тээврийн хэрэгслийн адил дугуйчид бас аюултай бүсээс хойл байх

шаардлагатай. Аюултай гэдэг нь замын хаалт, газрын өндөр намын гэнэтийн

өөрчлөлт, бүтээн байгуулалтын тоног төхөөрөмж, материал болон бусад

тооцоолоогүй нөхцөл байдлыг авч үзнэ. Ажлын үеэр зөвшөөрөгдөх газарыг түр

зуурийн хуучилттай, бүтэцтэй, тэмдэг тэмдэглэгээтэй байна. The MUTCD түр

зуурийн замын хөдөлгөөний удирдамжын хяналтын хэсэгт тойруу замын талаар

дурьдсан байгаа. Удирдамж нь онцгой дугуйны нөхцөлүүдийг тусгаагүй ба

ерөнхий тээврийн хэрэгслийн удирдамжийг мөрдөнө.

Ажлын ном зүй.

1. Federal Highway Administration. Manual on Uniform Traffic Control Devices.

Washington, .C. : Federal Highway Administration, U.S. Department of Transportation,

2009.

2. Protection of Nonmotorized Transportation Traffic. 23 U.S.C. 109(m),

1. United States Access Board. Draft Public Rights‐Of‐Way Accessibility Guidelines.

Washington, D.C. :United States Access Board, 2005.

2. —. Architectural Barriers Act Accessibility Guidelines for Outdoor Developed Areas.

Washington, D.C. :United States Access Board, 2007.

3. Federal Highway Administration. Manual on Uniform Traffic Control Devices.

Washington, D.C. :Federal Highway Administration, U.S. Department of Transportation,

2009.

4. —. Shared Use Path Level of Service Calculator. [Online]

2006.http://www.tfhrc.gov/safety/pedbike/pubs/05138/. FHWA‐HRT‐05‐138.

5. —. Shared Use Path Level of Service ‐ A User's Guide. 2006. FHWA‐HRT‐05‐138.

6. Landis, B.W, Petrisch, T.A and Huang, H.F. Characteristics of Emerging Road and

Trail Users and their Safety. McLean, VA : Federal Highway Administration, 2004.

7. United States Access Board. Regulatory Negotiation Committee Recommendations

for Accessibility Guidelines: Outdoor Developed Areas Final Report. Washington, D.C. :

United States Access Board, 1999.

8. AASHTO. Roadway Lighting Design Guide. Washington, D.C. : American Association

of State Highway and Transportation Officials, 2005.

9. —. Guide for the Planning, Design, and Operation of Pedestrian Facilities.

Washington, D.C. : American Association of State Highway and Transportation Officials,

2004.

10. Zegeer, C.V., J.R. Stewart, H.H. Huang, P.A. Lagerwey, J. Feaganes and B.J.

Campbell. Safety Effects of Marked Versus Unmarked Crosswalks at Uncontrolled

Locations: Final Report and RecommendedGuidelines. s.l. : Federal Highway

Administration, 2005. FHWA‐HRT‐04‐100.

11. AASHTO. A Policy on Geometric Design of Highways and Streets. Washington,

D.C. : American Association of State Highway and Transportation Officials, 2004.

12. Sidepath Safety Model – Bicycle Sidepath Design Factors Affecting Crash Rates.

Petritsch, T, et al.s.l. : TRR Record, 2006, Vol. 1982/2006.

13. Federal Highway Administration. DRAFT Accessibility Guidance for Bicycle and

Pedestrian Facilities, Recreational Trails, and Transportation Enhancement Activities.

Washington, DC : Federal HighwayAdministration [On‐line], 2008.

14. North Carolina Department of Transportation. 1 North Carolina Bicycle Facilites

Planning and Design Guidelines. Raleigh : North Carolina Department of

Transportation, 1994.

15. United States Access Board. Public Rights‐Of‐Way Accessibility Guidelines.

Washington, D.C. : UnitedStates Access Board, 2005.

16. Green, J.S, et al. Evaluation of Safety, Design, and Operation of Shared‐Use Paths.

McLean, VA :FHWA, 2006.