Embed Size (px)
Citation preview
• •
M I . . iiquinda na on
•
.,
•
TUDTULAN SA IMGINDAN.AWN (Stories in IvTaguindanaon)
.A Folktale Book in Magindanaon
~. by
Participants of
r:Iagindanaon Writers \Yorkshop January 10 - February 8, 1981
Cotabato City
Sununer Institute of Linguistics, Inc. Translators Publishers
1981
72.2 - 181 - 2.16 c 54 • 20T - 816014 AG
Printed in the Philippines
Paunang [alita Ang isang katangiang inasasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon
nito ng iba 't ibang pangkat etniko na nac-aangkin ng kani-kanilang wikang katutuboa Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpetibay pa nga sa pagbubuk~Locl at :i:agkaknisa ng mga mamamayan tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahDt.
Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga ·babasahing inihahanda para ca higit na ikalilinang ng mga kaalamnn~ kakayahan~
kasanayan~ pagpapahalaga at pagmarr.ahal sa .sBriling wika ng mga rnag-aaralc Sinikap na malakipan ::ing aklat ng mga pa 1::sang inaakcilang magduclulot
ng malaki at nakabululrnng Lapaldnabangan sa mga gagmnit nito. .SD paghahanda ng mga i to 'y isinaalangL•alang ang rriga pongkolc:ih2tang ~i_nyunin ng bansa o Isinaalang-alang cl.in ang mg-a pengkasalukuyang pangangail<~ngan ng rnca mag-anral sa pagpa~alawak at pagpopayaman ng knnilang talasalitaan~ paglinang ng kakayahang gumm:iit ng wikang gamitin at wastong pagsulat ni to. Hay inilakip ding me;a psgsascin.::iy no inaakvl;:ine; mc:::katutulong sa mabisang pag-aarcil ng wika. Mctitiyak na ganop n.a nil8ne ncitutuh.:::n at nauunc:iw.:ian ang wika kung i to' y buong ka tE1linulrnn. nc:: nilang ncitatalakciy sa kla.se at maiuug:nciy o nag.::igcimit sa tunny no buhnya
Buong :pagmomaloking inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura ang aklat na ito tcgloy ang matopnt no hangarin al mithiing lalo pang mapa bC1<:1.:; ang uni ng edukasyon p.arn sa di morunong butwsD at sumulat sa pamama~itan ng ·pag-aoral ng kinagisnan~ wika~ At in~asahan din sa gaywr c:mg madalj_ne; pcigkatuto ng wika~1g pcirr..bansa,.
ONOFRE D. CORPUZ Ministro ng Edukasyon ct Kultura
•
•
..
..
"
•
Asalamu .Al.aykum Su natalanged a bangsa Magindanawn na masiken basi 500,000. Ya
kadakelan no talainged sa Maguindanao, Sultan Kudarat, North Cotabato 1 South Cotabato endu nakapayapat sa pagilidan sa Zamboanga del Sur endu Davao del Sur.
Ya ludsuwan nu niya ba a manga parnatiyan sa basa Magindanawn na isa a pakalagyan c nabatun nu Commizsion for Islamic Affairs, Summer Institute of Linguistics endu Ministry of Education and Culture, Region XII. •Ya lun nakalambing a masla na su manga umpungan a mana su Muslim Religious Board for Cotabato, Inc. endu Young Muslim Organization of the Philippines.
Sangat a balapantag su entu ba D nadtimuwan nu manga Magindanawn ka naksaden silan sa liblu a mabatiya nu kadakel-dakelon. Ya pan a ma3ela na mabaluy a ganatan a kinaimaman tanu kanu kapantag nu basa Magindanawn. Ya meuli so entu na di kaganatan su adat-betad sa Magindanaw, Buwayan, Kubuntalan, Biwang atowa Kawancin.
Ugayd na yo. bun lc1bi lowc:n no yn monggigin.::nm nu kodakel-dakelan na pamakayn tunu su bo.so a Magindonc:wn siya kanu kapamagidtuga atawa kabpelusuda nu itungon tanu a sakomogingeden. Ya mty:u na talimDn tanu i niya ~ n~pasad nu silan entu o minggalebek.
Sukur oko so Allahu Ta 1All3h kc n~kasampay bun su kahanda nu ginawa ku endu su silon a entu o tinwnalabuk kanu pakolngiyan nu Commission for Islamic Affairs mak.:~pantog kr:nu kc:isulat sa basa Magindanawn.
Sapulu aka sal.::1mot k::ini Hartmut Wiens, Kathleen Bosscher, Eric Fleischman a ganot sD Summer Institute of Linguistics endu si Directer Nunggo Pahrn. siya sa Ministry of Education ond Culture a migkakotaw SD kanu kinaoden sa niyD ba a galebek.
DATU MICHAEL O. MASTURA Deputy Commissioner for Islamic Affairs Eastern Mindanao
A,:;,saJ.n:·,111 Ala2·ku.ri lhya ~rn i kin'i::rnlat ku a ci,121 11·,, c:: .k;i:i.r-JJn;.;nu ;_;ei lekamc c. rn<n1g..:i
]usud kl< GD tiy.s:1 a Magindonc:n,n., Ye; ku ki.nns~.yo s::i l·31fonu nci t"•hp.::nga·· giyan ku s.1 b.Jsc.1 e:.1ggu oicit 1u l:ngirrn sn gr:lehek ltu. no knbp::ingac;i enggu kabpanuntoy cm bc::isa, Ko"1.u kinapcigcmi d )r.u. so Oi:!S<l r-J na migayp aku k~ adil guyd irnsen su br~so a Mogindcin0wno ModaksJ.. i mnng;a embc:ilangan D
kcdtalu nu o malegen tanu ibpogol~t sn ~asa naMi 8 Jngglis, Upama, panun i kacl;:it nu· so 1 :pi:od.suglrnJ.' sc.; boso a Ircgglis? Ma1x:ikay o ialat i nambo:i t:gayd n.D nasisista no makaucsl ta!lu su l:LmD knbiyas u k:!dtalu SD Ineglj.s lw entu plln k:.i mnluc su so tir.;an c: kodtah1 o Magindcinawn., F:!'.ggu u~dc-kel 'oun i r~.::ngc emb-::1:-:ngan ~1 k2°dta:ix nu so s:J timan a kadtalu 130 :Lngglis. Uporna no mC1k:ialo t term so s~ timen a k.::idtalu a Ingglis a '"-ar~~y 1 s:.i s.::pulu enggu tc::i.u Jl::,Jbiya,s o !;:oc1tc:lu c Mflr;indanDwn., Panun i k<;peclto:::..11 sa kul.Jng ..:_ baaJ nu? So antapon ku no ir.:n..,rL1,sa gayd i baso nu."
Ynggu dik2nn koiwosci bu :~ t.s.sn m.i so kodtaJ.u b:i lrnwaso bun sc sindi1 1 IJaynk, r.mc;gu tudtulon, 1.3.'.lsi kutc11·1an b 1 ;.~1 r"u Kodenc:in i r.gcyn j_
lrnclakelin <~ -:~u::ltu:.on a keitownr_ uu mnngn er.;bnlc..mcor.. o lukes o M.:ig:1ndami-...n., Pile be:Eng i mango l~belu a maumbcl tanu :imLJyko isulot tanu su langun n lwtc:w.:m n:Llun'i'' Kena bu bosi 1obi sapulu ne;ibu a libelu, Ugayd na aden bun kcliduwon .::: gin<.:ow.::i ku El!Wyka 6.:L p.::gonad~rn nu MDngD-ngudo su koto,.,mn ~u mange-tuwo no m::idndcg tanu den sulangu~ nu niyaba 3~Dykc motay den sil<:m. Ar.wykn mDd::idcg so J.ekit:mu su niya o l:c:il::ipa:r::.tag gayd o sindil 1 bayul~, enggu tudtulan nc:i pom-:.n j_ ko tun to nu 111.1 P.·ri,.::r.i 11.una:::.? Di ta nu matun i niyobG c lic,lnpantng k.:mu adot tC)nu o~neiyka di tonu isulot SDf3'U.llD
su katawnn nilnn~ Ugcyd na am6ykn icul~t ~onu r.a di tcnu kalipatanan su tidtu a adnt e!lggtr_ b.::isa c; Magincannwn,,
•
•
•
•
•
•
..
t
•
r
Niya bn i sobop o kinodtimu-timu nomi ko mumbol so libelu sa bcso a Magindam~wn, Upamo ko aden libelu siyci kanu bc.isa ta na da makodtalu so aden kulang so basa t::l ko mailciy nilcm i mc:ilemu i kopedsuU1t SD Magindon.:iwn, Snggu amaykn aden madokel a libelu sc bDsc ta no kalin:iyan nwn.gagi nl). rnnng2 tDw r: di pokobetiyEi segunn,''kagino modakel sagum1 di molilini motiyo sobop so de kc:ib::?tiyon so base a kasabutan nilcin, Ugayd ~a amayko mumbol tonu so pamatiyan a mapiyo na kaliliniyan nilan mogan::.id rnotiya. Amoyka mokobotiya silon no mnlemu~lemu i kapangagi nilan m:i_ ped a bnsa. Enggu mokcibntiyo bun silan s.o mango libelu a moka·tutulu so monga mopiyo o ukit so kapenggalebek,. kapamontiyali, kopiyo no ginawo otewc ped o balnpantog a pDngagiyon •
. Kngina ka maytu, egkapongangonay ku i niya bo D libe-lu i punan bu na madakel pan a ped a monga libelu so bosn o MogindanDwn ka enggu makabEJtiya su mango Magindonnwn sa salebu a bosn kn mnkatutulu sci m<mg~ m.:ipiyn o ukit n egkopiya pen nu knuyog tonu; Wassalam.
ERIC W. FLEISHMAN Summer Institute of Linguistics
Atulo..n na.manga Dal em nin
Si Sa pi Endu si Kalabaw • • • 0 • •· 0 • • • • • 0 0 • 2 • Su S<.~rnaya ni Dipatuwan • • • • • 0 • • • 0 0 • • • 4 Si Asula.n • • • • • • • • • • • 0 .12 Tudtulan Kanu J:asenek • • • 0 0 • • 0 " • • 0 • .27 Su Punan nu Tmnelang • • • • 0 0 • • 0 0 0 • • D .31 Pilanduk 0 • • 0 0 • 0 0 • 0 • 0 • 0 .39 .. Su Kabc.raka t u Bismillah • • • • • • • • • 0 • 0 .56 Si Ubal Endu si Batel • 0 0 • • 0 0 0 0 0 0 • .59
;
• ' --. ., . : ,/·-/
. ,_,
•
.,
•
•
•
~··::~-{·--
Si Sapi Endu si Kalabaw
Inisultat 'i: Usop T. Kesal cndu si Tudtogan s. Pendong
Kanu pagana;y- antu na si sapi en.du si kalab~w na pakat a
benal. Apiya end aw si lc:,n e bpawang endu apiya ngayn i Emggulu
lan nilan nn isa bu silan.
Su isr;;. a gay na nagenggata si sapi endu si kalabaw sa eb
paygu silan lu sa. pulangi ss. d¥a silw pagetaw kani ina nilan.
Endaw i kinauma nilan lu kanu &dtebsn na um[-m 'i isa sa ka
nilo..11 na namaga;yas den lemuwas? sal ta. sc: pinapaguntul 0 ilan su
balegkas 0 ilan. Napiyc. gc:yd i (!,inawa ni sapi endu si kalabaw
endadalanguy t;;'_man sa nalulemB.n silan.
Guna su malulem den nn. da.la pamun mo.kauli si sapi endu si
kc0.labaw nc:.. sangat a nalidu i ginawa ni ina nilan.
Si ina ni sapi endu si ina ni k:~l~baw nLl.. nalapat 0 ilan
den su mang2. pat;uba3r nilan na dili nilG..n bun matun si sapi
endu si kc.labaw.
2
•
•
..
•
..
•
..
•
..
Nga ka pan ka napagitung ni ina ni sapi endu si ina ni kalabaw i lu silan ebpawanc sa pulangi. Mawatan pan silan na
pak~kineg den silan sa cgkasasaw. Natagu sa Ginawa nilan i
entJ.+ den ba si sapi end.u si kalabaw •
Gun.a su pila lenet bun i kinatangka ni ina ni sapi endu si ina ni kalabaw lu kanu adteban na nasanden{S silan si sapi. endu si kalaba\·1 na dala makatuganul temepad kanu lawas na ig
a pi bpayguwan nilan. Na niya nakuvva ni sapi na su belegkas vi kalabaw na niya menem nakuwa ni lcalabav1 na su balegkas 'i
sapi. Namba i sabapin i maluwac; i lanitan na. sapi siya-tampal sa lig ka nakadsambiya silan kani kalabaw •
3
Su Samaya Ni Dipatuwan
Inisulat vi: Diana Bai Uka
Si Dipatuwan na san.~at a masela i kapendatu nin sa inged ·
sa a.gli a Kawasa k2. niya bu dala lun na mata na senang.
Ugayd n.2 niya nin e;gkaliduwan na ginawa na dili pembata si
I:.~luma n:;.no Su maytu a entu na pidtalu nin kani kaluma nin i u enggc.ir.. bu silan na kadenE'i.Il sa mawli a taw na ipaayaw nin
sa manggiso
Kena .sayd nawget na dinemalu su kalume.. nin a bay taman sa
d:.i_li den lrnmano Niya nin bu egkLps.ngilay na maledsem a unga
n.a kay-o. Su kanu entu ba a manga gay na ebpanenang na madelag
bu ma tu:1. i ks.yu a e bpagunga.
I'inabe:~sa.l den nu datu su layc. tambul b2nwa. Entu a entu
na :'1akagkadtag den su rnadakel a manga taw. Inidsa nilan u ngin
i pinaliml'de.n nu dc,.tu kanu mc.nga taw nin. Iidtalu nu datu i
san3at a egkulidu i ginawa nin ka di den keman su bay na
4
•
•
•
• .I,-
'1 ..
•
•
•
niya nin bu ebpangilayn a makt:.n na mu.ledsem 2. ungc. na kayu.
Su ms.nga taw nu datu na benal a mulimu enggu magilek sa
lekanin. Su kinakineg 9 ila.n s2 ridtalu na dei.tu n& nagetaw
den s'1.an. Sinem&ngul silc;n lu Scl d._makc:..yu. Magidsan i wate..
enggu matuwa na linemu.
Aden we.ta. a mama a ms.lat i palas 9 in a nauli ginem.:J.nat na
nr;.k;::~pitas sokmiin kanu made::.kel a manga taw. Endu den pegka
s;abi na nalidu i ginawa nin ka dc..la kuped 9 in. Lu sekanin na
katulug sa a tag 9 a kayu a masela. Kanu ma0a'ui ba a en tu na
midtaginep sekanin sa aden babCLy s. lu.kes a minenggay s3. le
ks.nin su. ung:::~ n2 tuwal. rid talu nin kanu wata i endaw i
pegkalaling r;;, makakan sa ung<). na tuwal a en.tu na u embatan su
pegkalalingen a cntu 9 na entu den be:;, i m8..1Ilbagi nu vmta a
entu. Guna su nakagedan~ su wat8. n& nagayp a :)cnal se!w.nin
ka nakakegkem sekcnin sLl. unc;a na tuwal.
Guna su mapi ta den na minuli den su mad2.kel a mengc. taw
nn apiya sa timan a un~a na kayu na dala nilan matun. Nalidu
den a benal i c;inawa ni Dipatuwan. En.du su pegkalulem den na
6
..
•
..
•
..
..
...
nakrauma su wata a malat i palas in. Inen.:;::;ay nin den su unga
na tt.w1al a pinutus sa lmr.m na magaw kanu datu. I.Tidsukul-sulrul si Di:patuwan kanu vvata a naka kuwa sa unt;a na kayu ka endu makan nu bay na nabagcl den sekanin. Inidsa nin kanu wata u
n(Sin i kaliliniyan nin ka apiya nc;in na in~gay nin lun. Pidtalu
nu watu i dikcna sekanin ebpangingalap sa apiya ngin ka nganinnganin a makatabang 'in na su Kadenan kun bu i mataw ltm.
Kena gayd nawget na migkagin;say su bay. Guna su mimbata
sekanin na manisan a benal su wata nin.; Niya inibedtu ni
Dipatmvan lun na Putli Gunung Lidang, Bay A I11ana Su Bulawan.
Guna su nakagaws cl.en sa sapulu enggu pat lagun su wnul nu putli na pinaayav1 den ba sekanin nu Dipatuwan sa ·mane:;gis. Endu makineg 'u embala.bala a manga inged i ebpagayawn sa
manggis su wata ni Dipatuwan na migkadtag den su madakel a
manga de:.-l:;.u ka minar.1U..11.G silan edsi sipa. Nakacav1s sa sala.:::;un i
kinapaayaw ba a en tu sa mai1cgi s.
En.du den mawlug su man~gis na endaw i isa kanu manga datu
na midtalu sa sekanin i nakaulug .. lun. Niya pidtalu ni Dipatuwan
7
... ~.8.& De. lu-m1J_ egkase..saw ka ila..yn twiu i matz,kapala nin. En
ta.y!"'.. i nakakegkom sr_, rnusala engc,ru sising ni lutli Gunung
Lid.'3"11.g ne.. sekanin i makagkaluma/kanu wata ku."
D::i.ln 'i.sa kanu silan a entu 2. manga datu i nakaki::gkem lun.
Aden mama a. rnala t a benf~l i pal as 0 in a tinemun$gul sa lima
nin ka, pinail&y nin su musala a binuldmi sa ngc..la nu putli.
Pinailay.nin bun su sising a nakasulat bun lu kanu palamata
nin a lrumala manikam su ng;:_le. na i,u tli.
Su maytu 2' entu nc~. nang::;,yan a benal su mangu datu. Su
manca ped nn nc:<.kauli sa dc..la makapage taw. Su manga ped na
matng 'ila.n pe::bpulan SU c:;;,,ang nilan nee du.la kabekali. Su
PL.1J'.\SG. pod na rnatag q ilan pembetayn su manga kuda nilan na dala
marl,_;2. ::alc8ng 0 in. Salt:~ n2, n2.getaw su mama a malat i palas
'in l';:a cb11aygu kun j~J2l1 sek2.nin.
::S:::-1dr~ Li.ell ,'e -anin meikc..urno. lu sc.. lawas 0 a ig o. maleges na
mi~)mln.la1.'V6 den sekanin sa dalalawg ni Babu enggu si Bapa,
dala tulv.k s.s. mirr1bc.:.taP saki i kulalawgan na maluwas ku den su
- ?.ng5~la ku cnggu makatulun den su sising ku a nakasulat bun
8
•
•
•
..
•
•
lu·kanu palamata nin a kWi.1ala manikam su ngala ku a Lagiya
Samayatin. Su kinapasad nin bu edtalu kanu entu :na nakatulun den su
langun na kahanda nin. :Sndaw i kanapasad nin ebpayg'll: na minuli den sekanin. Endu sekanin makambalingan na nangagayp
su manga taw ka nangabacuwan su mata nilan.
Enda.VJ ka ebpagangay enggu entayn i ngale. nengka?
tig ni Dapatuwan.
Saki si Madu a Mama, tig nu mama a niya a mapiya i palas 9 • in.
Dili ebpakapaginugut si Dipatuwan. End..u su maytu na
pinailay nu mama su sising enecu su rnasala nu putli.
Banggala ku bu si madu a Mama, tig 9in kanu datu, su ticltu ku a ngala na nakasulat siya sa-palamata na sising ku a niya.
Endu mailay ni Dipatuvmn su sising na niya nin nadtalu na,
seka besen si Lagiya Swnayatin a wata nu Sultan sa Tunggiyun~ Bilu!
9
Entu pan a nakapaginugut si Dipatuwan. Nakakep 'in su
Sultan sa Tunggiyung Bilu a edtenged 9 in bun besen.
Entu a entu na kinawing den si Putli Gunung Linang enggu
si Ragiya Sarr.ayatin ugayd na sakali silan n~k&wing na nakag
kanduli pan sa masela si Dipatuwan k2 ~inangeni-ngeni nin i
mapiya bun i k&paguyag-uyag 'u manga wata nin a bagu pan
pembilawataw.
10
•
·:.:.,...
/""'; :'
/
•
•
• -· . -·'"J;,J.
"'"'-~'·"·,...,...,.·--........
•• ~- "' .J _,...-.
•
• Si Asula.n
Inisulat 'i Ala.no T. Kadil
Niya ta pan mapanudtul su Sulutan sa Sedepan silan kanu • Puteli a kalwna nin 1 a nakapitu lagun den i kapedtiti-walay nilan na da bun sila.n embata. A na siya ta sa gu-
na su kapitu nin den lagun na pembuku den a benal i ginawa nu Suluta.n, ka taman sa nakadsam$.ya sekanin sa tigil'.l u niya ba ka embata ta bu Puteli, na apiya sagay bu, i gay nin sa lekita na mapiya den i ginawa ku, asal bun a mailay ku i aden unga nu kapedtitiwa1ay ta. Ana guna su maytu den na da kaidtugi na namakasaulal'.l na pakapa.ngilay den ba si Puteli sa unga na kayu ku1ema, endu di den sekanin keman sa nganin-nganin a pedken, ka itung pegkalaling den ba sekanine Guna su maytu na na~apangangalendem su Sulutan sa entayn i dayt a sugun nin, ka malegen. pegkuwa-r: . ., i unga na kayu kulema ka lu pan sa pused a lagat, na sa t-iwan ...
12
bu pamenem i unga nin. Na ya nin nalugud na su Mela nin a
bul~w~n. A na tinawag ':i.n den. Guna makauma si Mela na tigin, Mela ku a bulawari., sug1m ku seka lu sa pus~d a lagat
. ka~'iruwayi 1c:a pan si Puteli sa unga na lcayu kulema, ka di den a benal keman sa nganin-nganin a pegken. Na tigi Mela, uway, kadenan da tu i.:u a Sul utan sa Sedepan.
A na guna su magan mapita den na ginemanat den ma!mbu •
si Mela, na mana kun den.su lineminug su pagingedan kanu
lapagkal u kinaudtat 'in, na mibpapulu den sekanin lu kanu
pulu nu gabun. Guna su namakasaulan den su kabpelayug 'in na pan pan i benal ka ebpelulu su bwnbul 'in, na naawan
den- sekanin na bagel, a mana su nasugat a-bitik a nakalayang 0 •
kanµ pulu nu lav1an, a sanc;at i kalambeg 'in. f.. na matag 'i~.masandeng su puntiuk u kayu kulema, ka di sekanin mak~gaga lemedtu. Guna su nakapitu gay den sekanin siya kanu pulu nu lawan antu, na sale ta mambu na minuli t den su bumbul 'in sa mapiya pan i palas 'in kanu nauna endu minulit su-baeel 'in na entu pan ka linemayug sekanin
13
ebpalumano :iu. den sekanin mibpawang kanu sapun antu a
kayu kulenie ~. A na niya nin den naurnan si busawn a niya a
ebpamagagayan siya kanu pudit.u kayu kulema, Niya pidta
lu ni busavvn na 2hehe si Mela, pedsandag gayd, ka katigin
ka i.~ggay ku lu...11 su unga na kayu kulema ••• apiya ku tinen
danan ~a inggay ku sa leka. Da den mambu edtalu-talu si Mela, ugayd na niya nin napagitunga.n na lemagay sekanin lemedtuo A na guna man siya ebpelagay ebpelayug 1 ka sina
yab ii.n den ba su unga nu kayu kulerna, a na matag den si
busawn ka di nin den masawt si Mela, ka di bu pupulingan&y~ mimbagu ~u burnbul endu su bagel 'in na sayana bun i kalangkas ~ing ka entu ba i edtalun a malru1gkas pan sa kilat a minuna sa lapalap. A na siya ta den sa guna su namakapitu gay den su kabpelayug ni IJiela na nasandeng 'in clen su muna
lc. nu Tulv.gan sa inged sa Sedepan, na namagayas den sekanin. Gur...3. den seka:nin makadudsuk na entu ba i pidtalu a mana bi
nslat u. lawn kanu le.ma-lama nu tulugan, ka sangat den a
ld.naJ..ugat., Niya pidtalu nu Sulutan na, ma.nga wata babay,
14
•
•
•
0
•
pangabeli nu pan sa laki si r:Iela,.ka sangat den a kinalugat
i lelcanin a nan. .A na pinane;apilan den nu manga wata babay. Guna den makaenggay kanu Futeli su unc;a nu kayu
kul~ma na entu pan ka kineman sekanin. A na guna ·su nakapitu ulan su kapegkalaling nin na
nal~gemaw den ba i via ta a niya a mama a gilang-gumilang a
wata, ka madidis i ngilung endu mana kaputi na upas i -lanitan. nin, A na pegkakaliniyan den nu Sulutan su wata nilan a niya-.
Nga ka 'pan ka csuna su isa a gay na da nilan katanudi na nakabayug den ba su wata, na di nilan l.:atawan u endaw a inged i nabpawangan r;.in. Guna ebpangangalendem su
Sulutan sa Sedepan na entu pan ka natanudan nin su samaya nin.
Su wata mambu a niya na siya nakasabpa kanu lukes a mama a tibayu, a aden kamanga nin a sangat i l~asela nin.
Languh ·nu. taw a ebpanganc;awid kanu entu a inged na lu den
pegkatnanga kanu kamanga nu lukes a niya. Niya mambu naka
bedtu kanu wata a mama na si Asulan, ka entu i inibedtu
l5
ltm nu l'\.J.ke s a mama. Guna makineg u langun nu taw su ngala nu wata, na um.an i pakapasad pegkamanga na lu den ebpagasuJ.
sa sungan na bulu nin kanu ulu ni .Asulan, ka entu i ngala nin. Niya den nanggula nu ulu nu wata na nakailing sa malutu a b'\.J.kadu, ka di den makilala su biyas 'in •
.A na nalidu i ginawa nu lukes ~ niya a mama, ka pantm den guna i pakaidan ku sa wata a niya, a pedtadayan ~en na manga taw a niya, tigin, ebpagasul i ulu nin. Niya den napagitvng nu lukes a mama na makin nin paawan den su wata,
asal na di den kaasulan nu manga taw su ulu nin. A na maytu denc
Gun den mambu ebpE?lalakaw si .Asulan na magabi den sa
mala.mag a kabpelalakaw, ka pibpantek nin den su lalan, saleta kanua;D.bpelalakaw nin na pegkasela-peGkasela bun seka.n:in. Na siya den sekanin ebpelalakaw kanu kauladan nu damagi,
a mana den sekanin sa tirnan a pila a pedtepas kanu sumintu a kalesada a da ebpagapasan lun, ka mayaw gayd pan menem i
se:nang kanu kabpelalaw nin a niya. Da gayd matana
16
•
•
•
•
•
•
•
na nakasandeng sekanin sa mana tinalegkeb a tudung siya kanu unan nin •.. A na tigin, a pa sen ku i en tu i, ka mangintelenen aku pan, ka egkalu[Sat aku den gayd 1 ka nauge~ den
a kabpelalakaw i laki a niya. A na guna nin maubay na
kena besen ka kayu a sansat i kasela nin. Guna mak1;1.wna
siya kanu pudit u kayu na nangintelenen den.sekanin, taman na namakatulug. A na midtaginep sekanin sa, inubay na
lukes a mama a egkanggi,wud 'in i bulungus 'in a maputi •
Niya tigu luke s ani u i, ne;a -den a kadupan-dupang a datu i niya, ka ngin niya ka siya pedtulug sa kaudsudan na panikan
na maligay na gilang-gumilang a niya a bay. Kataw ku kanu Lagya Sulayman na balabansa gayd a datu, na ngin niya ka pakagkUII"~ya? A na nakagedam sekanin, saleta na naseled a
mata nin pamun su lukes a mibpulitas kanu kaunanan nin.
Niya nin nadtalu na, benal mambu si apu, ngintu ka pakagkuma,yt u aku?
Guna sekanin pedtekaw pebpakulut, na siya sekanin nakatana kanu ikapitu pakat a panikan nu maligay, na niya
17
nin den ba natalusan na mata.i bay a niya a pedtulug, a
gilang-gumilang i kalanu nin, ka mana pedseputan na manga
didu a tipay su maputi a lanitan nin, endu man.a ulak a
rosas su kaliga na bibil •in. Guna makagedam su Bay na nampan ba i benal ka dala a ..
benal masuwat, taman sa pinamaga nin si Lagya Sulayma.n. Pila ginawa den nu datu a niya mangeni sa ampun, endu edta
talu sa dike~a sekanin malat a taw, ria di bun kadtudtudan
i bay a niya, ka sangat den a nalipunget. A na nakalutad
bun i datu a niya. Guna den sekanin makalu kanu l~a-lama
na guna nin man kun siya papedsambela sa nalimpung, a sa.ngat
i kabandes 'in, ka mana ebpelipulesen su manga kayu a egkatala nin, endu.su maligay nu bay a niya na pakadeket
den su sapayan nin, na di bun semangkup i bay a niya. Na pinasambel 'in menem ~a pedtapik sa apuy, a langun nu egka
tala nin na egkalenas, ka da den man midsama kanu utan a edkaganatan nin. Na nan pan ka nakapananawag su bay sa tigin, Lagya Sulayman, sugati aku nengka den, ka benal bun
18
•
•
•
•
•
•
besen i kabalabansa nengka. Ana pinatelen den nt Lagya
Sulayman su sambel, saleta ~a minanik den sekani:i.: lu kanu maligay. Guna sekcmin makapan.ik nc. entu pan ka natawan nin i ngala nu Bay, a si Puteli Timbang namat, saleta na nangeni sekanin sa ampun sa tigin, U dikena bu man sabenalbenal a lilini ku sa leka na di ku man seka matika egkumaytu. A na taman sa mapiya den silcm, endu uman kuwana na sungiten menem nu bay a niya SU datu sa inapugan.
Guna su namakapila gay den su kinandalayama nilan na napagitung n Lagya Sulayman i yalat 'in su maligay antu lu. ka.nu lama-lama nu tuluga.n ni bapa nin a Sulutan sa Sedepan, sabap s~ katawan nin i bay ,a niya na balay nu Semedsen sa Alungan, na asal kun malemu-lemu kanu Semedsen sa Alungan i katun nin lun. Guna su maytu na linibet 'in den s~ maligay sa taman sa nakatelu, ka na?alawg den sekruiin sa, lalang 'i bapa endu si babu na siyakan-siyakan, na u benal a manga balakat si babu enggu si bapa na makaalat i maligay a niya lu kanu lama-lama nu tulagan ni Bapa. A na
20
•
•
•
..
•
•
kinabale s a. tigin bu na lu den su maligay kanu lama-lama nu
Tulugan sa inged sa Sedepan.
Nasasangan gayd mambu i kinapanguka nu \Nata babay kanu
bungawan. nµ tulugan na niya nin den nailay i maligay a niya a siya demun nakabpatiluk kanu lama-lama. Na nakanggugu
le sing su wata babay. Na guna nilan den pegkakapa na niya nilan den ba nailay i datu endu bay a niya a pedtulug, a
tanan den manga gilang-gwnilang a manga taw. Niya tigi
Sabandal i, namba su wata nu Sulutan sa Sedepan a si Lagya
Sulayman, na bay a nan, na i~mnba su Puteli Timbang Namat a
balay nu Semedsen sa Alungan. Ugayd' maya, na nGinan ka
tinangag 'in i balay na i)ed 'in a nan? Ay, maya, tembu pan man na naliniyan bun na oay a nan.
A na niya ta pan menem mabading si Semedsen sa Alungan,
ka nakineg nin den ba i su balay nin na lu den nakabetad sa
inged sa Sedepan. Guna su maytu na pinapu~uk 'in den su laya tambul a igkadtag u rr..adakelc. Na endaw i riakakineg
kanu uni nu tambul na namagayas den elmu kanu tulugan ni
21
Se me dsen sa Al unga.n, ka pinamali sa nilan u ngin i . pinupukan
kanu laya tambulo Guna malimud-limud su manga t, .1 aa. niya.
pidta.lu ni Semedsun sa. Aluuga.n na, la.ngun nu sekan~ na mama
gines, pagadil 'u su lane;un nu manga guyudan nu endu lulani
nu sa manga kakawasa.n a nan a endaw ta.man i malengan lun,
ka mapakawing ka.mi kani Puteli Timbang namat, .A na. endaw i isa. na. nasasa.wan den magines kanu manga kalabaw nilan,
endu na.melulan den silan sa ma.nga kaka.wa.san a di den ma.gaga
kemalang i ala.ga nin. Guna silan ma.kapasad na kinemuyug den silan. Na sangat mambu i kapiya na palas u kinakuyug,
ka niya nangunan na su Semedsen sa .Alungan a migkuda sa kuda sa sambalani, a manisan bun mambu a datu, na pedtundugen menem nu ma.nga hi,llubalang nin a mimbabalegkas sa
sangat i kangapiya nin, endu manga bagel ta.nan i matalem nilan, Niya siya sa uliyan na su manga guyudan a linulanan
sa rnanga kakawasan. Gay nilan rnambu pegkuyug na di bun
egkapinda su palabuni-buniyan a egkabaluy a sengal u
kabpela.lakaw nilan.
22
•
•
•
..
•
..
•
Mawatan pan su Semedsen sa Alungan na nasandeng den
ni Puteli Timbang namat. Niya nin pidtalu na, Lagya Sulayman,
entayn i ipegkuyug a niya a pibpiya-piyanan gayd? Ay, tigu Lagya Sulayman, namba su balay nengka a si Semedsen sa
' Alungan, pedsiya silan ka pegkawingen kanu den. Tigu bay,
di ku man sekanin egkaliniyan, ka tinagak aku nin lu kanu
malig,ay ku, pinagakalan aku nin. Pimbayuk:an mambu nu Lagya Sulayman sa tigin, salig lea da ka egkawan l~a nakalundang
ka sa Gas. A na napiya i ginawa nu puteli, taman sa niya natagu sa ginawa nin na u di rnatu su Lagya Sulayman
embunuwa na sekanin cl.en i matu.
Guna Q.en makauma su Semedsen sa .l\lungan kanu lama-lama nu tulugan, na niya nin den nailay su bay a e bpanungi ten nin su LaBya sviayman sa inapugan. Na nasakit ·i ginawa nin, saleta na pinasambel 'in sa sangat i kabandes 'in a nalim
pulung bu. Tinundugari nin menem sa sambel a pedtapik sa apuy, ugayd na lane;un na niya na inelen bu nu Lagya Sulayman kanu palad a lima nin na napandeng tanan.
23
Ana naisigan su lipunget u Semedsen-sa Alungan, taman
sa migkakaliga su biyas 1in, niya nin nadtalu na, Sawdala, lutad ka ka endaleme\; ta; Tigu Lagya Sul~yman, di aku man gayd mataw endalemet, ns:i.n a dalemetan i pendalemetan ta? Tigu Sem$dsen sa Alunga.n, kapembama sa maliga. Tigu Lagya
Sulayman, amayka maytu besen na matu aku den endal~met.
A na m.adakel-da~el i ukit a kinambunuwa nilan, ka lu
den su kapembudsuda.n, kapenggansinga sa pakut, na da bun
silan makanduluwatay. Niya den mauli na kinadtimbasa. Na nauget .. ·uget mambu- a kinadtimbasa i kanilan, ka di silan babaya pakadsugatay. Ugayd_na guna su egkalugat,den su
Semedscn sa Alungan na nadulatan bulawan sekanin, na napaliyan sa mangama mata. Niya nin pidtalu na, Sawdaia, lunsani aku ka msi.tag aku egkalasay, Tigu Lagya Sulayman, di ku seka lunsanan, ka penangengeling ku sa ginawa ku i lunsanan ku pan i ped ku a tinabanan den, saleta na ginanatan nin den~
Gun.a den makauli su Lagya Sulayman na napiya den i
ginawa ni Puteli Timbang namat, endu su Sulutan sa Sedepan,
24
•
•
•
..
•
•
..
saleta na pinapupuk u Sulutan su laya tambul palabuni-buri.iyan sa inged a igkad~ag u madakel. Na langun nu taw nn pagingedan
na lu den mi bpawang kan.u Tulusan. Niya pidtalu nu Sulutari
na, langtm nu sekanu na mamabialugan, ka kawin·gen ta.nu si Utu silan ka.Jii Puteli.
JI. na gt:u."la den silan pegkalilang, na nakapi tu gay na migk~lilini bu silan. Na lu den su naled sa sawaw, su nataguban na lendamp su d.i pakabpalin sa kinausug 'in, saJ.eta
na di bun egkapinda su.kapembasal endu su manga lilang u
endaw i mataw limilang, su pedsagayan, su·ebpagasik, endu su eb:pamedsengal sa· ril.ana ~en-·i:i)ern.bayug-bay-tlg-u -Bam'bel:.·kahu:'·
. .. kaiudan:• Guna s~·ika·pi tu niri den:· gay ·ria-· tigu Stliutan sa:
Sepepan,- temelen tanu den egkalilahg ka dikena den pakagka~ piya i niya a galebek, ka makin den.pebpatay i manga taw
ku a niya. .A na maytu d.en, inisa.r.ipay den su kawing u Lagya
Sulayman silan kani Puteli Timban::s namat.
Si Semedsen sa Alungan meneri1 na sanGat a nalidu i ginawa
nin, ugayd na pinamiya-piyan ni babu nin sa tiein, Utu,
25
dikena ka nasalag sa bansa kanu Lagya Sulayman, ugayd na kagina na.kaadat ka, naabpGt nengka sekanin kanu ingr.d:. 'in• Ugayd na u miyug ka bu ~a aden man babay nu Lagya Sulayman
a su Pu-teli Pararnaysuli, a lu sa palaw a t:j_nungkup sa tumbaga
sa wasay. Niya tigu Semedson sa Alungan i, u maytu babu
na suguti aku sa kapan~ilay ku lun. Tigu babu nin, enggula ka den Utu i mauma na ginawa nengka k~ di ku seka sangka.nga.n.
A na guna nin den ebpangilaya na, di bu pupulinga.nay i isa bu silan sa bansa kanu Lagya Sulayrnan, na da bun gayd sekanin kalegeni, taman sa nakuwa nin pan su saliday
end\i au aW.wi ni Pu.tell R~ama.rsuli a ;pfiidtamengan ni Apu nj.n a La.gasi la kanu takub, na nagka.luma. nin.bun su Puteli Para.maysuli. Na naguyag-den silan sa mapiya, tama.n den
kanu manga muliataw nilan.
26
'
..
.. .
•
..
•
TUDT~N KANU T.A GEIIBK Inisulat 0 i' Amina m. Akmad endu si Z.ainudin u. Musa
Aden isa a gay na su Datu nu Ubal a iningalanan sa Dipatuan
na dili egkanga1Jiya i ci11arn1 nin. Ya nin egl'tapanGingarap na dili sekanin makakineg sa nganin-nganin a makaingel. Tinavragin su isa kanu egkasaligan nin sa ya nin pidtalu, patuntayi ka
kanu langun-laneun nu manga tavv sa embala-bala na dili_ silan magingel ka diya ku peekiyug pakakineg sa masasaw. Entayn i masigkem a edsasaw na paimatayan ku.
Guna su magabi na minulan sa sangat den i kalee;es 0in na
salta na ebpangintelenen mambu su Datu. Sabap sa maleges gayd su ulan na nalilini su Babak taman sa minuni sekanin sa matanug
a nasabapan na kinageclam 0 u Datu nu Ubal.. Tinawag 'in marnagayas SU egkasaligan nin sa ya ri.in pidtalu, angayi ka an tu SU Babak ka idsan u ngintu nata.;;.ian ~n bwi i dili aku miyug makakineg sa masasaw. Entayn i eclsasaw na paimatayan ku. Ya inisumpat
27
•
..
•
•
•
vu Babak na panun i dili ku kadasasaw Datu sa nailay ku su Baw a ebpamawan nin su walay nin apiya endaw sekanin peclsangul •
Dala makailay lu:n a dili makadtatawa .kanu namba a pebpalasen
nin. Guna makineg nu Datu nu Ubal su pidtalu nu Babak na
pinangayan nin su Baw. Pakangaganen ta ka tudtul na nakawma clen su Baw.
Inidsan sekanin nu Datu u ngintu ka lalayunin ebpamawan su walay nin. Ya pidtalu nu Baw na sabap ku kadtatanggit su walay ku na kagina su Nipet na la-layun pedtatanggit sa sulu ka ebpamidsul sekanin. Egkagilekan aku sa matutung su walay ku.
Guna makineg 'u Datu su dawa nu Baw na inipatawag 'in manem su Nipet. GUn.a makapagadapa su Nipet endu su datu nu Ubal na pidtalu nu Datu, sabap _nakadsasaw si Babak na kag_ina. Si Baw na lalayunin ebpamawan SU walay nin na nadtatawan nin, ya manem dawa nu Bavv na kacsina seka Nipet na lalayu:n ka pedtatanggit sa apuy a ibpamidsul nengka.
29
U dili ka makadawa sa mapiya na paimatayan ku den seka. Ya inisumpat nu Nipet na pa.nun i dili ku kadtatanggit sa apuy na amayka magabi na dili ku egkailay su Tagenek na ebpangebut
sekanin endu ebpanusup sa lugu. Uliyan nu entu na nakapagitung su Datu na pinaangayan nin
su Tagenek kanu egkasaligan nin. Pakangaganen ta na nakauma su Taganek·na ya pidtalu nu Datu kanu Tagenek na sabap sa leka r.a
nasungkang su inisugu ku. Pinanudtul den nu Datu i ngin i sabap ·ka nasendi tan ·sekanin kan.u en tu ba a manggula. Dala pakadawa.nu Tagenek na niya nin pinggula na dinampuwan nin su
Datu sa ngilung ka inebutin. Nnsakitan su Datu na benetay nin su
Tagenek siya kanu ngilung 'in a nasabapan nu kinapatay nin. Tembu niya nin kaaden~na uman tanu makailay sa tegenek
na betayn tanu sabap kanu niya ba a tudtul.
30
•
•
•
SU PUN.AN NU TM.'.iELANG Napanudtul ni Sumasali Ali
Siya sa Institute of Cotabato Culture 9 Notre Dame Inisulat 'i Guiamil Alim
Ka.nu pa@ui-paganay na aden isa a babay a sangat i kani
san nin endu katilak nin, ka napayag endu nabadtug i ,kapiya nin
sa magidsan i mav1atan GncJ.u masiken a dalepao Sabap kanu kapiya
na palas nin na niya napayag a ngala nin na si Manisan. Si
Manisan na pedtitibayu duwa silan kani ina nin. Lu silan pedkaleben sa ligid 9a lawas 'a ig a niya nin ncala na I\'Ielang.
5aleta mambu na·aden isa-a sultan a niya rrin ngala na si
Sultan Mamundas. NakineG nu niya oa a suJ.tan i si Ivianisa.n na
nabadtug i kapiya na palas nin. Na kiyugan nin mangaluma.
Sinugu nin su manga egkasaligan nin ka inipakvm nin si I.Tani san.
Na kanu mapi ta-pita nu Giyamat na nakawna su manga sinugu
lu kanu walay ni Manisano Na endaw i kinauma nu manga sinugu
antu na niya nilan pidtalu nag sinugu kami nu sultan ka • ipapegkwa nin si Hanisan ..
31
•
•
..
•
Na nakineg ni I\lanisan i entu a katigan na linemiyu seka
nin kar.midtalu. Edtalu nu sa sultan antu, i dikena aku
bu mana ngin a igagama a apay bun pegkuwan, endu di aku
pegkaluma sa siya bu pakaukit sa sugu-suguwan.
Aden isa kanu sinugu antu a midtalu. Enda ka, bay, pedtalu
sa mapulu ka niya nengka_ i tagu sa_ ginawa na su st.ilta.n na
egkakuwa nin i kiyug nin na basi egkalat i ginawa nin na
paimatayan ka nin. Niya inisawal ni Manisan na saki na
di aku pembitiyala sa malendu ugayd na ilakit nu kanu sultan
su langun nu pidtalu ku sa lekanu. Inilaki t nu manga sinugu
antu su lanGun nu katigan ni Manisan lu kanu sultan. Guna
su maytu na niya den sinugu nu sultan sa kaac;aw kani Manisan
na su manga s;undalu nin. Dala matana-tana na nakauma den ~~·
su manga sundalu nu sultan a nakapananggi t kani Mani.san.
Pinapaga.gayan nilan si Mani san sa kule si a bulawan lu kanu
hadapan nu sultan. Niya ku kinapakuwa sa leka na ebpane;aluman
ku· seka tig nu sultan. Di aku pegk~yug tig ni I.Ianisan
ka di aku malilini sa mapege s aku na leaped ku. Katawan ku t~g
33
ni Manisan i pendatu ka sa masela ugayd na di ka mataw sa
be tad. Niya nengka bu ka te .. wan na ginawa nengka. Guna madsagipa nu sultan i mawalav,r besen a babay si
Manisan na pinaliyu nin langun u manga taw lu kanu tulUe,~n nin.
Niya nin nQpagitun na ikisu nin si Manisan. Guna su namakaliyu
den su manga taw na namintu den su sultan entu pan ka pimbali
nganan nin si :Manisan. Papedsa.ngkupen nin si Manisan ugayd
na niya tig ni Manisan na dili aku sultan makasa.n.:;kup ka
da.kaasala.n.ku a papanangkupen apiya niya nin kaaden i mama ka, na babay aku. Saleta mambu na guna su pegkayaw den su
kapembitiyala ni Manisan endu su sultan na nakauma mambu su
ina nu sultan. Na pinamituan sekanin nu ina nin sa di nin
pegesen si Manisan. Ka niya pinanudtul nu ina nin sa su
lekanin a naukit-ukita sa kinagkallUila nin kanu ama nu sultan. Nalemekan mambu su sultan taman sa da.J.a nin den pegesa si Manisan.
Guna su maytu na niya den nabpapangilay na pa.nun i ka
padtampung kanu sultan endu si Manisan sa di maukit sa peges.
34
..
...
•
0
Pakalagan ka tudtul na_ nagaga nu ina nu sultan bun sa makapa-ayun nin si ·111anisan. UCTayd na niya kiyu,g ni Manisan na makaayan si ina nin kanu kapembibitiyala sa kanu kape.gkawinc:;a. Saleta mambu sa ma.ya na lanGun nu man~a datu sa embalabala in,r;ed na pinatukaw den nu sultan. Na urnan isa kanu manga datu na nananggit den sa tabanB kanu sultan. Lu den su minancgi t sa maga t us a ba b2.y. Lu den su niya nin manem inangci t na magatus a mama a umbalGn a panunugun nu sultan endu si Idanisan. Su ped a manga datu na tai-:it:tl{ den i pinananGgi t nilan.
Guna den makineg nu ina ni Uanisan i pcgkawingen su v1ata nin na dala den pada1nan-dawan na linemu den sekanin kanu ·Nalay nu sultan. Guna nin raawna su kadaltelan nu manga taw na inidsa nin u entayn i pe::;kav-1inc;en. Niya ini sawal nu mant;a taw 11.a su stiltan endu si Eanisan. Ugayd na guna sekanin madsaginu nu madakel na di nilan papidtalusen ka kagina me.tuwa den endu malat i palas nin. Inidsusumaga nu Eansa taw sekanin taman sa nangaupisan ka nauluc sa lJanikan. Guna katulungi ni :Manisan si ina nin, na nakalesing sekanin endu
35
napalalaguy nin sekanin. Nagayp su manea taw guna nilan
mailay si Manisan a kinakepin SU m9,.tuwa, Saleta mambuna gun a
mailay nu sultan si Manisan endu si ina nin na inagak nin den
silan sa pulua Lu pinaayan nu sultan su ina ni Manisa:n sa
ubay nu ina nin, Gun.a makapagasala su duwa a manga tuwa na
natawan nilan i apu na rnagali besen silan, Gun.a su maytu
na nakawing den su sultan endu si Manisan,
Na nga ka pan ka medtitiwale.y den· su sultan ondu si r/Ianisa:n.
Gun.a su naka labi lima pulu, lagun den silan na minatay su
sultan saleta mambu na nakambata sila...'1 sa sakataw a wata a mama,
Da kaidtugi na pila la.gun na niye.. manem w.inata;)' na si Ma:nisah,
Guna su nakalebeng den si Manisan na mapita malulem den
na pagaluya.11 den su wata nin a mama lu sa leben0 nin ka ped~ilaken nin den pedsamikal,
Aden kun isa a kayu a minetu lu sa kanu pangalingkakepan nu lebeng ni rnanisan, Su kayu kun ba antu na manga naut i lavvn
nin a manga-nipis endu manga~didis a aden manga-suwag nin.
Guna egkasela su en tu na kayu na mapiya a benal i pala::: ...
36
•
..
•
nin endu malu edtalincci kun endu mapiya i se5enc; nu lawn
nin u masuGat na sambo.l. Ha kagina maytu na bcnedtuwan
nilan sa ta.melant;. Taman sa su wata ni r.Ianisan a tinemu3anul
lun na entu ba i inin.::;gungala nip k:anu kayu na tamelang.
Niya ba i nabpunanan nu kayu a tainel.a.ng •
37
Mrui.ga Pant ukan sa Magindanawn
Matag lawas na dala benenc; 'in, dala mata nin ugayd na magelu~
( Lansuk )
Satiman a lagami makapenu sa walayo
( .Palitan ) Sandengen damasaeing, minw.~ga sa bulawan.
( Kalawag )
Pagayan si malanu sa kadsanggap-sangg[~p a ig.
( Buwa ) Magabi ma.na pagi, malamag mana palaws.
( Ikam ) Ltunedtu mugundiling, makaw magunduk-unduk.
( Nipet ) Tanigid 'i Dipatuwan dili magaga milang.
( Ulan ) Bula.wan su initagu na pilak su tinaguwan.
( Lemon )
38
•
PILAND UK Inisulat 'i Al M. Lozada
Kanu naµget den a lagun na aden isa a mwna a siya pegkaleben kanu pisuk nu pagingedan ni Dipatuan a niya nin ngala a Pilanduka Su niya ba a taw na bantug sa kategel mamagakal a entu ba i kinasemu nu manga taw sa leka nin. Sabap kanu entu a palangay nin na binUocra.w ni Dipatuwan ebpun siya kanu lamalama nu maaligay: nin.
Isa a mapi ta na limalakav11 si Pilanduk kanu lawas na ig ka ebpanguwa sa seda a ibpaguyag nin. Gun.a su ma
dakel den i nakuwa nin a manc;a seda na minuli seka.nin ka endu nin matapa su manga seda.
Dala gayd mauget kanu kapedtapa nin sa manga seda
na naka uma .si Lagasi. ·Si Lagasi a niya na sapulu enggu lima ka pis i kalambeg nin, pi tu lan.::;aw i ladeb, ma...'1a patuk su rnanga ngipen a mayten, bumbulen i ladeb taman
39
kanu.manGa pangamuwan endu lisen nin, malendu i manga ka
nuku, malendu i buk a b ne0ked sa sagiket 'endu makasimsim
i palas.
Niya pidtalu ni Lagasi kaµ.u kinau..ma nin na, muya. -
muyam, dala makaydtug a kaxrnlcu, dala makapesik a buk andu
do.la mav1la a svwa.g ka ken ku bUlJ. tanan. !(anu kinakine g
ni Pilanduk sa suwala ni Lagasi, na nakasayaw entu pan ka
nakapalalaguy sa dala makamba.11ubanu ka natagak nin su
man5a seda a pinanapa nin. Ugayd na nakagkapiya bun ni
entu sa leka nin ka dala katanuli ka niya nadtuJ.an ni
Lagasi ne. kinakan nin kanu E1anga seda a natagak. Naybped ni
Lagasi kuman su lan,5un nu manga seda ugayd na dala mawsug ka
pangilay nin pan mun si Pilanduk ka endu nin makan.
Lumagundung su palaw kanu kabpelalakaw ni Lagasi.
40
•
•
•
•
Dala gayd mawget kanu kabpangilay nin kani Pilonduk
na natun nin na ebpagagayan kanu atag nu m2.$la a kayu ~
ebpagub1Ji t sa balagen. . Ya ti(: ni Lagasi na, muyam-muyam,
dala makaydtug a kanuku, dnla makapesik a bumbu,;J.., en.du
dala mawla i;i. suwag ka ken ku bun t2vnan. Ya nakasawal ni
Pilanduk na, tan.a ka pan apu a Lagasi ka egkagubal su
langi t. Sandeng ka pon i nan sa 1Julu ka ped ti.leng den su
dunya. Guna tingada si Lagasi na nabenallli1 ka egkaylay nin
su manga gabun na pakambayug-bayug na sambel. Ya tig ni
Lagasi na benal ka Pilanduk, mana mangagan magubal i lan5it
a niya. Basi ;runa aku nengk2, tumambed san sa lawas na
masla a kayu ka u seka i ma1,'ma na dala makatambed sa laki.
?endilidili pan mun si :Filc::.nduk uga.yd na entu bun ba i layat
nin. Guna makatarnbed si 12.gasi sa telu lapis na tinukawan
den ni Pilanduk mapanggagalebek taman sa nalandas su
te1u le.pis a iket. Inumanan mo.nem ni Pilanduk taman sa
42
•
.•
dili den makanggagalebek si Lagasio Salta na nagetaw den sekanin ka endu makapan~ilay sa katambedan nin kanu
lawas nin.
Nakapila: gay i sinemagad na dala bun kanggula na langit na naytung ni Lagasi i naakalan ni Pilanduk. Inibped nin den i bagel nin ta.man sa natunggad su masla a kayu
a tinambedan lun entu pan ka nakabutav1a seka nin. Sangat a nalipunget si Lagasi kanu entu a. nanggula, kapangilay nin si Pilanduk apiya endaw nakabetad. Lum.agenda su manga damakayu a egkawkitan ni Lagasio
Dala kalutuwi na pila kakuden na nasandeng nin si Pilanduk na ebpagagayan kanu atag nu masla a kayu-.· Ya
tig ni Lagasi na mu,yaril.-mu,yam, dala makaydtug a kanuku, dala makapesik a buk, endu dala mawla a suwag ka ken ku
bun tanal"l• Saguna na dala.bitiyala ta. Inakalan aku nengka sa naka-pila gay a niya. Ya tumu i ken ku den
seka, ka endu dili nengka kabpalumanan i pinggula nencka
43
sa laki, Pilanduko Ya nakasawal ni Pilanduk na, apa ka
apu a Lagasi ka saka Pilanduk bun i entu na·saka anduk
anduk aku bun. Saki na ulipen endu pise.k i mata. Pedtameng
aku kanu laya,tambul palabuni-buniyan sa luka inged. Ya tig ni Lag.:i.si, na tambul sa luka inged? Idtambul aku muna Pilandµk entu pan ka ken ku seka. Ya nakasawal ni
Pilanduk na, dili mapakay apu a Lagasi ka malipunget si Bipatuwan. Pabila ka edtambul sa dili nilan.katawan na mapuwag su p~gingedan nin. Imatayan aku nin, na dili aku
nengka makan, ka apiya seka na yam1.mg nilan mimatay.
Nabenalan manem si Lagasi sa entu a pidtalu ni Pilanduk
ta.man sa. sinugutan nin.magetaw kan~ Dipatuwan. Tig ni
Pilanduk, apu a Laeasi, amay ka miyug si Dipatuvvan, na
tumekuk aku bu. Kuwa ka den i lendu a nan ka nan de?) ba
i ibalu nengka lun. Uway endu pagayas ka embalingan,
tig ni Lagasi.
44
..
•
•
Mangagan ka tudt~ · nawatan den si Pilanduk entu
pan ka timekuk. Kinuwa ni Lagasi den i lendu a niya * entu pan ka binetay nin su laya tambul a pidtalu ni Pilanduk.
Dakena besen tambul a tidtu ka inged na batiyukan a masla i
nadtambulan ni Lagasi. Malebut bu ka tudtul na guna sekanin
ulapuni na manga batiyukan na dala den makambanu-banu sa kinapalalaguy nin kanu damakayu sa egkapangilay nin sa
kapagenan na dili mabut nu manga batiyukan. Namelebag
subeneng, napilut su man3a mata endu nakelid su mudseng ni Lagasi lrnnu kinabut nu bat:j..yukan lun. Makin nalunsanan i
lipunget nin kani Pilanduk, ka apiya endaw magena a pangilay nin bun. Dakendek nu lupa bu endu. lakelas na manga
.. darnatiyugaw a egkatala ni Lagasi kanu kabpangilay nin k1;i.ni Pilanduk.
Pangagan ka tudtul na natun ni Lagasi si Pilanduk
a ebpagagayan kanu untul nu watang a masla. Nakanggemen
gemen seka nin abpeg na niya nin pidtalu na muyam-muyam,
45
dnln mc..kc.ydtug 2. kEmuku, d:-..12. mc.k2posik 2 buk cndu dala mo.wla
a suwag k2. ken ku blm t~:J.1.an. Dili nengka kabc:~yo.dnn i kinasak.i t
chdu kinc,luce..t ku a niya manuntul sa lek2 na siyr. ku bun ~3cka
ma.tun. Lavvs.11 c, dinupang 2Jru ne:n:::;kt..'.. Sagun;:;'. ne. ken lcu den scka
Pilc.nduk. Yn n2.kasawal ni Pilnnduk na, apu a Lagasi saka Pilan
duk bun i C:;ntu na sa.ka anduk-E~nduk c.ku bun. Niya ku galbak
na pedtamong sa kubinG ni Putli Gununglidang ~ wata ni Dipatuwan.
Egknil2.y non.ska i pegkiludkilud CLku bu 2. niya kc. dili aku maka
lakaw.
duk.
Nsbenalan den manern si Lc..cc..;.si konu ontu a pidtalu ni Pilan
Ya nin pid talu na 1 indlliTt,m ka mngidsru.1 i seka endu
dakena na ken ku bun Pil:::mduk, ucc:.yd na cgkubinG aku
munc:. kc ri.awget den o. d2.la aku makn;'.Skubing na. ebpelikupan
aku den saguna. Ya nakasawal ni Pilanduk na, dili mapa-
ke..y apu 2. Lagasi a mskagkubing k:J. u dili makapagetaw
kani Putli Gununglidang ka inm.tayan aku ni
46
•
•
•
•
Dipatuwan, na dili aku nengka makan ka imatayan ka nilan
btm. Ya nakaswripat ni Lagasi na pagetaw ka u entu i makagkapiya. Mibpanadpanad den mapapalanat si Pilanduk
taman sa egkailay ni Lagasi. Gtma makadaltmg na mibpeku
i>eku den malalaguy entu pan ka timekuk sekanin. Pinundut
den ni Lagasi au kubing nu Putli ka mi~kubing den sekanin. Diker.;.a besen kubing i pedtaltm nin a niya ka
layupan a masla i nagkubing ni Lagasi. Gtma ebpekupekuwi
IA~but nu layupan su mudseng ni Lagasi na, niya ka den
ilay i kamantis a malutu ka maytu den ba i nabpalas nin.
Nalenda su manga lubas a nawkitan ni Lagasi sa kinapala
laguy sabap kanu kasaki t nu but nu layupan.
Naltmsanan den manem i lipunget ni Lagasi kani Pilanduk, u taliyapugen bu sekanin na matay den si Pilanduk
sa kapegkalipunget nin. Ya siya kani La~asi na pangilay
nin bun si Pilanduk kanu pat na pisuk nu pae;ingedan ni Dipatuwan. Dakendek ni Lagasi bu sa kabpelalakaw endu
lakelas su manga dama tiyugavv kanu kabpagukit nin.
47
Pc.n~o.e;sn ka tud tul na na tun bun ni Iiagc.s i s i Pi 1 and uk
a pedtulug kanu untul nu gagcdo.n a masla siya ka.nu damakayu.
Napc.lalc.nat den sekanin mubay ko..nu ebpagigQ.n ni Pilc:nduk. Ti_g
ni Lac;E;tsi siyo.. ko.nu ginmm nin, muyo.mmuyar.i. 1 dc;.la makaydtug a
lcanuku, dala makapcsik a buk endu d<:'.la mawla suwag ka ken ku bun
tanan.
Dala bitiysla kc sin2.mbit ni 123asi su ay ni Pilanduk
a pedtulug. Sabap kanu kinc..sambi t kct.nu ay nin na nakakedu
sekanin abpeg na niya nin napamac;2yas2:n edtalu na, ka.n 2.ku
ncngke:, 2,pu a Lac;asi ka ru-iaanc na se!{a bun be i ebpagango.pe.n
ku. Dili ku den egkc:tilm endu cgkz:.gaca _i egkapangune;ulipen
a niyrr so., laki. Ya tic; ni L;;.gasi ne., uway Fil2.11.duk, ken
ku den sek2.. k8. lawru-i ne. napasangc.n aku a b~nal sc: kina-
pamagakal nenc;ka se. lakio D2..kcna nakc. is2, naka duwa
k2. r.mdakel den L1. benal. Ya nakasaw<.~l ni Filanduk
manem nc., s:::l2.kaw bun i pedt:::.lun nengkc:.i. c. nan 2-pu a
Lagasi ka SCJ..ka Pilcnduk bun i cntu na s~'..ka o.nduk-2:.nduk
48
•
•
aku bun. Ulipen alm ni Lagiya Sulaymcm na nasaligan tu
muc;anul lea.nu palendag tar;ian so. dili p211 pakauli kanu kab
pelalakaw nin se. pelanga.n. 1 tem"bu niya Jen tumu i kan aku
n>:--ngka den. Naluwagan tc.,man sa napitasan ni Lagasi si Pi
landuk ka nabenalan manem1 Ya pidtslu ni Lagasi na, basi
niya. mapiya na egpalendag aku muna entu pan k2c i tundug ku
seka kuman. Nawget den na dala aku makabpalendag no. pe
likupan aku samaya a niya. Ya manem nakasawul ni Pilan
duk na, ma:piyu bun ba i en tu apu a Lo,gasi w;u..yd na maki-.
neg nu mnnga lukes isG na ma.nga pagQli ni La~iya Sulaym9Jl,
i aden panukli kanu palendug nin na imctayan aku nilan,
entu pan ka ipaka,.J. aku nilari sa taw sa lupa. Ya ku den
mun tumu i sekc. i makakan sa laki ka endu aden ~'Pllla lru sa
leka. U saligan aku nengka n"1 ma:;etaw tc:. muna. Sinugu-
t2.ll ni Lagasi den si Pilanduk sa makapagetaw mu.na sekanin.
50
•
..
•
...
Midtiyud-tiyud den si Pilanduk sa taman a egkasandeng
pan ni Lagasi. den malalaguy.
Guna makadalung sakanin na nangimbetel Aden nantu na makagebpa endu makalumpak
na katigkelan nin sabap kanu gilek nin kani Lagasi. Niya pan ba i benal ka dala den apay ni Lagasi i
katekuk ni Pilanduk ka ginansing nin den i palendag a pedtalu ni Pilanduk, mauli na dikena besen palendag ka nipay a mana den lawas a maman i kasla nin i nabpalendagan ni Lagasi. Guna labedi nu nipay a niya si Lagasi, na masla a kinagkismva. Su nipay na maylut i kinalabed nin kani Lagasi. Egkangalubayan den sekanin kar.u kinalabed nu nipay. Niya bu nakagkapiya na nakatapes nin su ulu nu nipay kanu manga lakungan, a sabapan a kinapatay nu uled a malendu.
Niya ta manem kambalinganan a si Pilanduk 1 a niya nin nauma a lawas na ig a madalen, maleges, buwayan pan, endu niya nakadtedis lun na dili seka nin mataw lwnanguy. Nalidu a benal i ginawa nin u penun i kabedtas nin kanu
5l
lc:;.w2.s nc. ic c. niyr~. U dili mc;.kG.bed ta.s nc. mase.wt bun ni Lcgc"si
selm.nin u dili me.kc.tun s2 12lpn e.. kapagc:.kc.l nin lun. Snbap sa
pakabpetung2. a benal silan lm lmkinec; nin den i labuw<.~l::..s ni
Lc,gasi. Niy2 nin ~12.ytung 112 pac;c~ko.len nin su mmigc:. buwo.ya.
Nagu.:;uliyc-ne; don selmnin ka nu ctdteban nu lc.,was ig
ko. endu makagc.mpung su mtmg2. buvmya, Dal2. mc:.wc;et i eg-
kapae;uliyang ni ::?ilanduk na gimam:punG den su ~ipu nu ma
ng2. buwo..ya k2. n~lat i nanam nin lun, sc~l ta nc. inidsan nin
den si Pilc.."'.nduk, u ngayn i sc;.bap nin k::t ebpe..gguliyang sa
kesi-kesi f..i. mapi ta. Ya noJcc.sc:.wal ni Pilc'J.1.duk nu, egka-
lidu i e;inawa ku e.pu a buwaya lm sinuc;u oJcu ni Utu sa
pakanen ku seksnu 18..11.gun-langun. :FD.n.un i kataw ku s<~ ka-
dakcl a m2ybpcd nu kl.,i..1'TIO.n u dili ku katc.wan i kad2.kel na
bilang2n nu tonan? Abpeg nc.. nc..luns2.J.J.21.n i e;~kapedseri:~ku-
sene;ku nin. Ya nc..-:ke.s2.wal nu buvmya na, rnc::.lemu Pilc.nduk ka
bilang kami te.nan. Nakanggcmen-e;emen scka nin. a siya.
minilay kanu taligkudan nin. Ya nin tig na, maytu na
52
...
•
" ..
gampung kanu endu egketed-keted kanu tanan ganat siya
taman sa lipag ka end u rilalemu i ka bilang ku sa lekanu
apu a buwaya.
Maytu den i penggula nu manga buwaya na inunutan
nilan den i pidtalu ni Pilandu . .k. Linudsuan nin den milang
sa sa·glang, saglang P saglang taman sa nakalipag den
seka nin, ka dili mataw milang si Pilanduk. Guna maka
lipag na dinwnagay den sekanin sa ukit na pedsudi endu
pedsasangguyaten nin su manga buwaya abpeg na naybpedan nin
sa kadupang-dupang ka dikena b,enal a sinugu ni Utu sa
pakanen silan ugayd na niya benal a endu sekanin makabedtas.
Nalipunget a benal su manga buwaya ka naakalan sila:r,i.
ni Pilar.duk, taman sa pid,asad nilan i dili makaangay sa
ig si Pilanduk ka buten nilan. Ibpelebpad nu manga. buwaya
den su man.ga lawas nil2.n kanu la.was na ig kanu kabpegka-.
lipunget nilan kani Pila.nduk. Ya pidtalu ni Pilanduk na,
53
na, cnda 1.-:::mu den egY.:alipung8t apu a buvv2y2. ka apay nu den
i kabedtas ni L:i.gcsi lw. lu. kc.nu bu suli s::i.. lekrmin.
Gunc. makineg ni Lngasi i su suw:,lu ni Pilandu.k sa lipag
n2. tinemi bpu den kanu lawss ne. is, ka lipu.ccm nin si Pil::::.nduk.
Enday1 i malu nin kine:. wn2 kc.nu luk nu la.was nD.. ic n2. simemb8.k
nu manga buwaya den lumiput endu tumapes si Lagasi. Endaw i
m2.sc:lak ni Lagt:~si kaJ1u mt:'..ne;c buwaya na pcgken nin L!ambu, ugayd
na d2.la bun sekanin mc:Jm-atu s::.-~bap kn.nu k2.d[1..lrnl nu ·mo.nga buvmya,
tc.;.mon s<: lu den b2 mino..to.y su Lngasi kanu lavvo..s ne, ig.
Niya a tudtulnn ni Pilo..nduk na isa bu a ukit kanu madakel
i embiy2.su.n a kBpqi,nud tul lun. Aden ped mC;na niya; Pilandul-c .. ·endu su Talabusaw, Pil2nduk endu su Ubal, buw~ya, papanuk,
b::.: t e 1 end u mo..dak2 l p2.l1 i pe d , c. s iya ma tun kb.nu Magindffilaw.n •
•
54
.. . .......,,.. __
·-
. . : .·~ •
•
..
•
Su Ko.barakat U Bismillah
Inisulnt ~i Lino.ng Sinsuat
•
Ya ta pan ma;.anudtul i edtiwc:::.le:.y a niya. Su ba,bay na ya
nin ulauln na.apiya ngin i penggula-ulan nin mngidsan i tu
mindeg, mayan, mi;Za ataw ka aden enggalebeken nin na ebpunc.n
nin bun sa yanin pembatie.n na su Bismillah. Siyu ka sa
migkalibuteng den su lusud u we.lay nilan ke.. napenu ne. kakawasan. Sab2.p kanu cntu ba a galebek i kaluma nin na nasemu den su
mama. Ya nin den no.pamikil na tagaken nin su kalwna nin.
Dala ka mingangay oekanin a tcdto.b a inged.
Lu kan.u ontu o. dalepE~ na aden bun mambu ped o.. taw a
s£"Jm dalep8. nilan i n::Jrnuma l~ bP. k:;inu pid t2,ma.na.n nin an tu.
Inidsa nin kanu rnr:ngn, mama a nc..kaurna, u ngintu bibiyag pan
si kalum2. nin. Ya nadtalu nu manga r1K·,ma i uway bibiyag bun.
Kc:,gina ka rnaytu na a..i11ayka muli ka.nu, n2. aden ipapayt ku sa le-
56
•
..
•
..
•
kanu a kalimulimu bu na isampe.y nu sa lekanin. Endu mawna su gay a ka
0
bpaguli nu manga taw antu na
inipayt 'in den EU kawn a pimbagelan endu pibpiya-piyanan nin
gayd malud. Pakangaganen ta ka tudtul na nakauma den silan kanu
dalepa nilan. Inisarnpay nilan su kawn a inipapayt u mama. Endu maylay nu babay ne. nakaydsa nin u ngin i entu ba. Ya nilan pidtalu i niya ba na inipapayt i kalwna nen3ka sa leka •
Endu makaganat su manga mama na binekal 'u babay su tali nu kavvn saleta na bin~tiya nin su Bismillah. Inuka nin
ebpiya.-piya su kawn. Ngin pan ka ya nin naylay na nipay a
mimbaluy a bulawan.
Pinintuwa.."1. nin da ka binalud 'in ebpi,ya-piya. Da gayd mawget na nakauma menem su kaluma riin a linemaug ka ya nin kataw na minatay den su babay. Nagayp sekanin ka ya nin nauman na bibiyag pamun besen si kaluma nin •
57
Ngin pan kc~ naum<::. nu gin;:~vm nu mmna i ukan nin su kavvn.
Ya nin lun kalangan na d~ den lu su nipay. Endaw i kinauka nin
ko.nu kawn na lu bun besen su nipay. Tinuka nin su mama a rna
tipu t<:~mc.n sa minatay.
Entu be'- i n.s•.sugat u kc:,dtalu nu mangs. lukos a, cm1ayka ti
pun nengka su ped ~engka nc:. ye, nengka na tipu na su ginawa
nengka.
58
"
•
•
•
SI UBAL ENDU SI BATEL Inisulat .•i Ust2.ds AbdulmQ.nan N. 1.rabara
Aden isa a inged a tampal sa dama-puwalas a lu ba pegkaleben su duwa ebpakat ma...'1a sila Ubal endu si Batel, Uman-um.an gay na pegkakapen ni Ubal si Batel kanu pamlli~ulan nin a madakel
i embalangan nin na manga unga na kayu a makangkan. Ya tatap na pepggalebek si Batel a kauman ni Ubal ugayd na di bun egkaangga sekanin kanu manga galebek 'in.
Aden isa gay na kinak0p manem i Ubal si Batel kanu dalpa nin. Ya nin pidtalu, Ya pan benal Magunung na aden san dalpa a mapiya a pangalurnan ka aden datu nin na pitu ka taw i
wata nin na tanan den manga manisan. Ya inisawal i Batel na di aku makatika sabap sa di aku nilan bun kaliliniyan. Enda ka bay tigi Ubal ka basi seka pan i aden bagi nin. Endu su maytu na sinumugut den si Batel taman sa nagayun den silan kanu gay a kaganat 'ilan sa kaangay.nilan kanu dalpa ni Dipatuwan.
59
f/Ialisuk& di naurna den su :_r;ay n kinaga.nat 9 ile.n. Ya nangin
dulung si Ubal, si Batel i nangulin. Ya cdtalun nu egkasaga
dan na adidi si Bo.t9l i nangulin. Nakineg i Ubal su kapedtata
kani Batel na ya nin pidtalu na cdsaliyu ta Batel ka bo.si 9aki
mangulin ka endu saki pnn i matata nilan. Uway tigi Batel,
na midsaliyu den silan ugayd n2 ya man.em edtalun nu egkasagadan
na adidi. ka ni Batel mruwr.i i n2-i:~indulune;. Endaw kanu a niya eb
pagan~~a.y, l~ sa kanil2- Dipatuvmn tic;i Batel. Dala den mapinda
entu a ula-ula nila taman sa nakaUffia silan kanu de..lepc. ni Dipa
tuwan.
Pangc.gan kc~ tudtul n2. nakaumo.. den silo.n kanu in.god i Dipa
tuwan. Ya den ncgeto..w nn si Ubc,l SL'.. rnilrnt silen so. awang 9 il2.Il.
Endu silrn mc.kciket n2. tim2.lus silr:m kmiu lama-lama nu tuluc;nn.
Endu mnilc.y nu Datu su duw<.1.. c:. rn:'J;:c:.um2.. na pino..dtL.1..lu nin lrn.nu ma
nga lmsalig2.n nin i pato..lusen silm1. Gunc::. silan. pedtalus na lu
den rnidtc::~mo.n rne..yc.n si Ub2~l lw..nu bc:..ngcl u tuluc;c~n, si Be,tel mo.oem
na tinumalus kffilu ebpaganan kc::.nu tuluce:.n. Inidsan silan u ngo.yn
i lo.kaw nilan duwa. Ya pidt2.lu ni Ubzi.l no. o.mayke. mapakay bu na
miyug silc.n me.ng:::tluma k2.llu r:i.CTlg<.-: wnta ni Dipatuwm1. Inidsan ma
nem silcm u endaw kanu mc..n3{.:~ wata nu Dipatuwe.n i kc;i.liliniyan
nil2.n. Ye munc, midtalu na ci ubal s2. tigin,
60
•
..
•
•
su kakn. i kaliniyan ku, su Putli Salabanun. Yo. monem ne.liniyan
ni Bo.tel na si Putli Bunsu a c~li SD.. langun. Endu su maytu na
inidsan nu Dipntuwan su mc::.nga wat2, nin u miyug silcm. Ya midte.lu
na si Putli S2labanun sa miyug bun sckanin. Su ali nn ya nin
pidtalu na amayka miyug si bupa nin n2 miyug bun sekanin. Nali
punget su Dipatuwan sabap kanu k.J.dtalu ni Putli Bunsu sabap sa
mana nin den inuwn.y s i B<::"'.. te 1.
Guna den su me..ytu na nalidu a benal i Ginmva ni Dipatuvm.n sa
y2. bu nae;kaluma nu vv2.ta nin a po.pedtCJ.yan na si Batel na katawo.n
nirr a dili makagaga muyc.g sa lmluma ninD Sal ta kanu lat a ginGwa nin na ya nin pidtalu kani Sabandal na lu nu isigkil
sil~ Putli cndu si B~tel sa Tadtab a inged ka lu ba sil2n enda
lepa. Nalidu i Ginawa nu Putli s2.bap s2 inendan ni B2,pa nino
Amayka si Ubal na naliliniyan ni Dipatuwan sabap sa :naantapin
i makauyag sa k~luma nin. Sr Ubal i pinambalutu nin sa palay a
62
'It
•
•
•
madakel. Si Batel na dala enggay ni Dipatuwan sa uni ka dala
saligin 'uno Uman i isa kanilan na inenggaan sa pangangawidan.. Endu clen su GWnanat; si Batel na ya inenGgay ni Putli
.sa lekanin,;na seged a gelat..; Putli tigi Batel, itambed 'engka i seged a niya gelat sa bigkugung ku ka gumanat aku don Migkelid-kelid den si Batel ka minang~y den sekanin kanu panganga-
·ddan nin na ya nin pinanuntul na pudi t amasla bulakan ka
entu ba i tinebped 'in na naka-pila ka padiyan na pembabalix. 1.
n[;ln nin buo .Amayka si Ubal a pinambalutu ni Dipatuwan sa m2-
dakel na ya nin papedsasayawa.n na manga pUlu nu kayu a aden
manga unga nin ka dili mataw mangangawido ...
Endu su nawget den na inidsan ni Putli u ngayn ni betada
.b8nday nengka Batel. Ya inisawal i Batel na sekali ka bu
edtalu i benday ku na makabidsul akue Endu den makabidsul si Batel na linumanag su apuy nin sa enday taman a nasandengin i 'kauladino Sarta kanu maytu antu na dala uni ni Batel na ya n"in pinangeni ka;ni Putli na pitu timan na
buk i inggay nin sa lekanin ka entu den ba i ibubulin.
63
Endu den su nauma den su gay u. ma~-.1iya i bubul ne.. minudsud si
Batel sa cbpalayan lm inipamul::i. nin su pi tu timan a buk kanu
pat a bud.sud u ebpalayan salta na napalal2ug sekanin. Kina:pasad bu mapalalawg i Batel na minetu su buk sa mapiya endu midsam
pung a palay a nalapat 'in su mawlad ['c malinawag i ED.tel.
Su ise. gay na ne.gknlendcm u Dipatuwan i kakape:n nin pan su
mga bcnday nilo. Ubal en.du si Batel t&man su. si Ubal i minunut
kani Dipatuwan. Um<m bun idsa ni Dipatuwan kani Ubal su benday
na·ya edtalu ni Ubal na san pamun se. iseg-iseg a nan. Guna den
su egkalugat den si Dipatuwan na tinumelen pan lu sa puclit a
kayu kc.. sinumilung. Nrunusug si lJbal kanu pulu nu kayu taman sa
ya nin pidtalu kani Dipatuwan na dala bende.y ku ya tabiya na
kadada kc.dampuwan. Endaw bu i k8.dampuwan ku kanu kabpelalakaw
ku na entu bu i benday ku. Saguna Dipatuvvan na magetaw aku. den
· saleka ka asal bu na nakatukaw aku bu mc.ngaluma sa bay. Abpeg a minawa den si Ubc.;1,l ko. lu den minuli sa dama-kayu,
64
•
•
•
•
•
Na dala gayd matana na nakasandeng si Dipatuwan sa
walayo Lu den ba minapas ka endu sekanin makainum. Di nin
katawan ni entayn i ki5kuwan kanu walay ba antu. Guna su
rriaytu na minawt den sekanin na ya nauman na si Putl:i- Bunsu
a di nin den kakilalao Endu nin den makilala na inidsan nin u endaw si Batelo ~ nadtalu ni Putli na diku d8n katawa.n u endaw sekanin. Endu su mc..ytu na nagetaw den si Dipatuwan ka mimbalingan den kanu tu..lagan nin.
Mauli kanu kinagat i :i~;; )atuwan na nakauma mambu si Batel
na dala gayd matana na ineggat 'in si Putli sa maygu silan
lu sa lawas a igo Guno.. silan makauma ks.nu lawas a ig a
malingaw na ya pidtalu ni Batel kani Putli na siya ka ebpaygu
sa ilud ka lu aku sa laya tampal. Endu su maytu na mibpaygu
den silan na sinumeneb si Batel sa naweet taman sa di den
egkailay ni Putlio Dala 1:1atana na ya nin nailay na naka
gampung si Batel a egkaanud kanu maleges a ig na nakalesing . '
si Putli taman sa Ji:inuwa nin si Batel a minatay den abpega
pinanagulusino Su kutika antu na aden nasandengin a datu i
palas 'in a manguda a tampal sa laya. Kinayap sekanin u datu
65
antu na midtangal si Putli ka enduken ka pedsugay-sugay nu mama
a di nin kat::~wan na kC'.lidu i ginavmn nin sabc.p sa kinapatay ni
Batel. Linulud u mamn antu seko.nin ka ya nin pidtalu na cndaka
paguliyang ka saki mcm bn si batel. Dili palitaya su Buy ka
yanin kataw nabpagakalun bu sekanin. Guna ei dili pali taya su
bay na ya pidtalu nu mama antu na amayka di ka ebpalitaya sa
saki si Batel na isiya nengka i lawas ku a nan a Batel ka isulub
ku ebpaluman ugayd n8. amayka malmsulub ku. den na di aku den ma
kambalingc:m sa mLlya ba palas ku, abpega inisukubin to.man kanu
ligin na manainitembu. Nagayp su bay taman sa nagansin~in su
lawas u Batel nu nakanc;gemen .... c;cmen su Datu kc ya nin nadtalu na
kalilinGayan aku nengka bun besen Putli.
Minu+i den silan duvm lu sc:L kanu walay nilan. Ya yJidtnlu
nu Datu kani Putli na paman.imu ka sabap sa gu.me,nat ta den.
Endaw ta ba antu pebpawang Uttu -£iei Putli. l\1uli ta lu sa kanu
sndang a inged tan~. tigi De.tu.
66
•
•
•
Enduken aden pan inged ta a tidtu a salakaw siya? tigi Putli. Uway tigu Datu. Su manawt ka pan a benal 'sa
kinabayug •cngk:a ebpun kanu inged sa Diakatla. Isa isa nengk:a bu a Putli a vvata nu Sultan sa Diakatla. Ngayn entu ka nakabayug aku?. Kagina u da::.:a ka bu makabayug na di ebpelis na mabunu su inged sa Diakatla, sabap sa pamagagawa.n ka nu manga datu sa embalabala a dalpa, tigu Datu. Ngayn entu panun i kinapagitung 'engka sa
''~···· ' panuntulen aku nengka? tigi Putli Sabap sa sinugu aku nila Bapa endu si Babu sa tundugen ku seka ya nin atag na dala ka pan makagemaw na andang a pinambalaya ta nilan, tigu Datu. Na ngayn entu ka nagiling ka pan sa batel? tigi Putli. Kagina amayka taw i palas ku na
masiken di ku seka makuwa sabap sa idsingit ka nilan sa laki. Iniganat sa kinauma ku na kadsugiman ku i langun na egkanggula-ula nengka na dala pakasipat sa laki, amayka taw i pi bpalas ku na di ku magaga in tu enggula.-·
67
Endu den silan makadtuntaya na ginumanat den silan duwa ka minuli den ·silan lu sa inged sa Diakatla. Ya nilan naw-man na matuwa den a benal SU Sultan sa Diakatla ka miyug den embunc;aw. Di ·nin ·den egkakilala si Iu.tli ka masla den a babay endu aden ped 9 in. Enduden makatapenay nu Datu si Putli kanila Bapa nin endu si Babu nin na minuli ma
nem sekanin lu sa inged sa Sebangan na iningalanan sa 11 Kabulawanan11. Su entu ta. inged na madakel i ·bulawan nin na mapiya i
palasin su mata nu senang amayka sumedep den ka man.a su peg
kaleg a bulawan. Mangngan ka tudtul
sa Kabulawanan na naapas na nakauma den su Datu lu sa inged
i nakilala, ni Babu nin sabap sa matuwa den a benal sekc.nin. End aw i kinakilala nin kanu wata nin na naknsegad sekanin sabap kanu k~nawget u da nil an kapagilaya ka pedtikang kanakan SU Datu kanu -kinaga.¥a t 9 in. Yanin nakalesing na Hay! Uttu na
68
..
'
endaw ka den natadin? Ya tigi Uttu na dikena aku natadin Babu ka mana bun su kinagat ku sa kasakupan nengka na mapiya bu i nanggula-ula ku malimu su Kadenan. Ya ku pinangilay su kadenan. Ya ku pinangilay na su balay ku a nakabayug a wata ni Kaka nengka a Sultan sa Diakatla.
Adidi Uttu pegkatuwa aku den ka di ku den egkatademan. Uway, Babu tigi, Uttu taman sa inisampay ku den si Putli lu sa inged sa Diakatla na mapiya sekanin endu mailay nengka
sekanin Babu na m.igkanisan a benal sokanin. Amayka maytu Uttu na gumanat ta ka mangaluma ta den lu sa inged sa Diakatla ka apiya ngayn i pantun ni Kaka na miyug su Kadenan na apasen ku asal bu na rnabaluy kanu si Putli.
Ginumanat den silan na endaw den i taman na nagaga nilan rnananggi t a tamul{ na ini t 'ilan den sa ba p sa samaya ni
babu nin na apiya ngayn i tuntut-i Kaka nin na inggay nin
kanilan asal bu na makawing si Uttu r..;.gia Sulayman kani Putli Bunsu.
69
t Ya riadtalu ~:~ p2ntun nu Sul tan sc: :p-iakatla na walay a
pi tu panik, penun sa bulavmn endu aden layug a niyug ka.riu pasudan nu Sultan na ebpelepengen pedtambak sa tamuk. Guna
silan mLkagkawinea na minuli bun silo. Lagia Sulayme.n cndu si
Putli Bunsu lu. sa inged sa Sebangan sabap sa pinange:ni nu Babu ni Uttu i lu den man itindeg u wate.. ::J.in su kadatu nin
inged sa Sebangan Kabulawanan.
.·
70
I ..
