Hukuka GirişHukuka Giriş

Hukuk DiliHukuk Dili

Hukuk dilinde kullanılan terimlerin, Hukuk dilinde kullanılan terimlerin, kavramların inceliklerini çok anlamlı kavramların inceliklerini çok anlamlı olabilme gibi özelliklerini göz önüne olabilme gibi özelliklerini göz önüne almadan varılacak sonuçlar; almadan varılacak sonuçlar;

gerçeğe aykırı, yanlış, yanıltıcı, adalet gerçeğe aykırı, yanlış, yanıltıcı, adalet duygusunu rencide edici olabilir.duygusunu rencide edici olabilir.

Hukukçuda aranan özelliklerHukukçuda aranan özellikler

Problemleri görmek ve doğru çözmek her Problemleri görmek ve doğru çözmek her uzmanın ve meslek sahibinin kendi alanında uzmanın ve meslek sahibinin kendi alanında yaptığı bir iştir.yaptığı bir iştir.Hukukçu, hukuk alanındaki problemleri doğru Hukukçu, hukuk alanındaki problemleri doğru görebilen ve doğru çözebilen kişidir.görebilen ve doğru çözebilen kişidir.Bunu yapabilmek için Bunu yapabilmek için – KavramlaraKavramlara– KaynaklaraKaynaklara– İlkelereİlkelere– KurumlaraKurumlarahakim olmalıdırlar.hakim olmalıdırlar.

Hukukçuda aranan özelliklerHukukçuda aranan özellikler

Genel kültür: Hukukçu, aynı zamanda bir Genel kültür: Hukukçu, aynı zamanda bir entelektüel olabilmeli, insan ve toplumu iyi entelektüel olabilmeli, insan ve toplumu iyi tanımalı, meseleleri üzerinde düşünerek bizzat tanımalı, meseleleri üzerinde düşünerek bizzat doğru değer hükmü verebilecek bir olgunluğa doğru değer hükmü verebilecek bir olgunluğa varabilmelidir.varabilmelidir.Meslek ahlakı: İnsan, vatandaş, meslektaş sevgi Meslek ahlakı: İnsan, vatandaş, meslektaş sevgi ve saygısı, gerçek saygısı, mesleğin yazılı olan ve saygısı, gerçek saygısı, mesleğin yazılı olan ve olmayan kurallarına aykırı hareket etmemek ve olmayan kurallarına aykırı hareket etmemek hukukçu için aynı zamanda bir ahlak, meslek ve hukukçu için aynı zamanda bir ahlak, meslek ve şeref borcudur.şeref borcudur.Çalışma disipliniÇalışma disiplini

Hukuk KaynaklarıHukuk Kaynakları

Hukukun şekli kaynakları: Hukuk Hukukun şekli kaynakları: Hukuk kurallarının oluştuğu, bulunduğu yerleri kurallarının oluştuğu, bulunduğu yerleri ifade eder (kanun, örf ve adet, mahkeme ifade eder (kanun, örf ve adet, mahkeme içtihatları gibi)içtihatları gibi)Hukuk kurallarının maddi-asli kaynakları: Hukuk kurallarının maddi-asli kaynakları: kural yaratan olayları (kural yaratan olayları (faits normatifsfaits normatifs) ) gösterir (kişisel/psikolojik sebepler, gösterir (kişisel/psikolojik sebepler, toplumsal hayata, özellikle ekonomik toplumsal hayata, özellikle ekonomik hayata bağı sebepler vs.) hayata bağı sebepler vs.)

Hukuki problemlerin çözümünde Hukuki problemlerin çözümünde karşılaşılan sorunlar:karşılaşılan sorunlar:

İlgili konuda hukuk kaideleri var mıdır, var ise İlgili konuda hukuk kaideleri var mıdır, var ise bunlar nerede yayınlanmıştır ve nasıl bulunur?bunlar nerede yayınlanmıştır ve nasıl bulunur?

Bu hukuk kaideleri uygulamada mahkemeler Bu hukuk kaideleri uygulamada mahkemeler tarafından nasıl yorumlanmaktadır? İlgili konuda tarafından nasıl yorumlanmaktadır? İlgili konuda yayınlanan mahkeme kararları nasıl bulunabilir?yayınlanan mahkeme kararları nasıl bulunabilir?

İlgili konuda doktorinde yer alan çeşitli görüşler İlgili konuda doktorinde yer alan çeşitli görüşler (hukuk kaidelerini ve/veya mahkeme kararlarını (hukuk kaidelerini ve/veya mahkeme kararlarını değerlendiren görüşler) nelerdir?değerlendiren görüşler) nelerdir?

Hukukun kaynaklarıHukukun kaynaklarıYasa kaynaklarıYasa kaynakları– Resmi kaynaklarResmi kaynaklar

Resmi gazeteResmi gazeteKanunlarKanunlarDüsturDüstur

Mahkeme kararlarıMahkeme kararları– Resmi yayınlarResmi yayınlar

Anayasa Mahkemesi kaynakları dergisiAnayasa Mahkemesi kaynakları dergisiYargıtay kararları dergisiYargıtay kararları dergisiAdalet dergisi (ceride-i adliye, adliye ceridesi)Adalet dergisi (ceride-i adliye, adliye ceridesi)Danıştay dergisiDanıştay dergisi

– Özel yayınlarÖzel yayınlarAnkara Barosu dergisiAnkara Barosu dergisiİstanbul Barosu dergisiİstanbul Barosu dergisiBanka ve Ticaret Hukuku dergisiBanka ve Ticaret Hukuku dergisiİlmi ve kazai içtihatlar dergisiİlmi ve kazai içtihatlar dergisi

Doktorin ile ilgili kaynaklarDoktorin ile ilgili kaynaklar– Hukuk alanında yayınlanmış mesleki-bilimsel eserler, makaleler hukuk doktorinini Hukuk alanında yayınlanmış mesleki-bilimsel eserler, makaleler hukuk doktorinini

oluşturur.oluşturur.

Yabancı hukuk sistemleri iki şekilde Yabancı hukuk sistemleri iki şekilde incelenebilir:incelenebilir:– Dolaysız incelemeDolaysız inceleme– Dolaylı incelemeDolaylı inceleme

Metod-MantıkMetod-Mantık

Problemleri görmek, özellikle çözmek önce Problemleri görmek, özellikle çözmek önce mantık işidir. Mantık kurallarını bilmek lazım.mantık işidir. Mantık kurallarını bilmek lazım.

Metod: tutulacak yol demektir. Bir hedefe Metod: tutulacak yol demektir. Bir hedefe varmak için takip edilecek yolların tümünü varmak için takip edilecek yolların tümünü inceleyen bilgi alanına metodoloji denir. Hukuk inceleyen bilgi alanına metodoloji denir. Hukuk alanında hedef gerçeği bulmak, doğru alanında hedef gerçeği bulmak, doğru düşünmek, adaleti gerçekleştirmek, en uygun düşünmek, adaleti gerçekleştirmek, en uygun çözümü bulmak, bilgi vermek, araştırmak gibi çözümü bulmak, bilgi vermek, araştırmak gibi değişik düzeyde ve konuda olabilir.değişik düzeyde ve konuda olabilir.

DoğrulukDoğruluk

Şekil bakımından doğrulukŞekil bakımından doğruluk

Konu bakımından doğrulukKonu bakımından doğruluk

Hukuk normatif ve etik bir bilim alanıdır. Hukuk normatif ve etik bir bilim alanıdır. Hukukun normatif özelliği, hukukun Hukukun normatif özelliği, hukukun kaidelerle (normlarla) ilgili yönünü gösterir. kaidelerle (normlarla) ilgili yönünü gösterir. Hukukun etik özelliği değer ölçülerine Hukukun etik özelliği değer ölçülerine dayanması ile ilgilidir.dayanması ile ilgilidir.Hukuk alanında iki doğruluğun sağlanması Hukuk alanında iki doğruluğun sağlanması gerekir:gerekir:– Mantıki doğrulukMantıki doğruluk– Etik doğruluk (adalete uygunluk)Etik doğruluk (adalete uygunluk)

Doğru düşünme ve yanlışı doğrudan Doğru düşünme ve yanlışı doğrudan ayırma bilimi olan (biçimsel) mantık ayırma bilimi olan (biçimsel) mantık psikolojideki fikir, vargı (hüküm) ve psikolojideki fikir, vargı (hüküm) ve muhakeme (istidlal/uslamlama/akıl muhakeme (istidlal/uslamlama/akıl yürütme) işlemlerine uygun olarak yürütme) işlemlerine uygun olarak terimterim (hadterme), (hadterme), önermeönerme (kaziye-proposition) (kaziye-proposition) ve ve kanıtkanıt (delil-argument) olmak üzere üç (delil-argument) olmak üzere üç kısma ayrılır.kısma ayrılır.

Doğru düşünebilmek için terim, önerme ve kanıtın doğru Doğru düşünebilmek için terim, önerme ve kanıtın doğru olması yani genel mantığın aşağıdaki üç ilkesine uyun olması yani genel mantığın aşağıdaki üç ilkesine uyun bulunması gerekir:bulunması gerekir:Özdeşlik (ayniyet) ilkesi: Bir şey kendisinin özdeşidir. Özdeşlik (ayniyet) ilkesi: Bir şey kendisinin özdeşidir. Matematik deyimle A=A.Matematik deyimle A=A.Çelişmezlik (tenakuzsuzluk) ilkesi: Bir şey hem kendisi Çelişmezlik (tenakuzsuzluk) ilkesi: Bir şey hem kendisi hem de başka bir şey olamaz. A aynı zamanda B hem de başka bir şey olamaz. A aynı zamanda B olamaz.olamaz.Üçüncü durumun imkansızlığı ilkesi: Mantık açısından Üçüncü durumun imkansızlığı ilkesi: Mantık açısından çelişme halindeki iki önermeden sadece biri doğrudur, çelişme halindeki iki önermeden sadece biri doğrudur, üçüncü durum söz konusu olamaz. Var-yok; canlı-üçüncü durum söz konusu olamaz. Var-yok; canlı-cansız; haklı haksız; suçlu suçsuz çelişen terimlerdircansız; haklı haksız; suçlu suçsuz çelişen terimlerdirYeter neden ilkesi (Leibniz 1646-1716)Yeter neden ilkesi (Leibniz 1646-1716)

Terim: Bir kavramın sözle ifade edilmesi Terim: Bir kavramın sözle ifade edilmesi mantıkta terim (had) adını alır. Terimler mantıkta terim (had) adını alır. Terimler somut, soyut, genel, özel, tekil, çoğul, tikel, somut, soyut, genel, özel, tekil, çoğul, tikel, tümel, olumlu, olumsuz olmak üzere tasnif tümel, olumlu, olumsuz olmak üzere tasnif edilir.edilir.

Önerme: İki fikir arasındaki bağlantı. Olumlu, olumsuz, Önerme: İki fikir arasındaki bağlantı. Olumlu, olumsuz, tümel, tikel olabilir. tümel, tikel olabilir. Hukuk kaideleri genel olarak koşullu önermelerdir. Hukuk kaideleri genel olarak koşullu önermelerdir. – Örn: Ceza Kanundaki hükümler mantık açısından koşullu Örn: Ceza Kanundaki hükümler mantık açısından koşullu

önermelerdir. Şu…şartlar altında bir suç işlenirse faile…ceza önermelerdir. Şu…şartlar altında bir suç işlenirse faile…ceza verilir.verilir.

– ““Tacir işletmelerini ticaret siciline kaydettirmeye mecburdur” (TK. Tacir işletmelerini ticaret siciline kaydettirmeye mecburdur” (TK. 42f1) hükmü de koşullu önermedir. Bir kimse tacir sıfatını 42f1) hükmü de koşullu önermedir. Bir kimse tacir sıfatını kazanınca (ve kazanırsa) ticari işletmesini ticaret siciline kazanınca (ve kazanırsa) ticari işletmesini ticaret siciline kaydettirmeye mecburdur.kaydettirmeye mecburdur.

Hukuk kaideleri uygulayıcılar açısından uygulanması Hukuk kaideleri uygulayıcılar açısından uygulanması zorunluzorunlu, kesin kaideler mahiyetinde olabileceği gibi , kesin kaideler mahiyetinde olabileceği gibi uygulayıcıya bu açıdan uygulayıcıya bu açıdan takdir yetkisitakdir yetkisi de verebilirler. de verebilirler.

Çıkarsama (istintaç-inférence): Doğru olduğu bilinen bir Çıkarsama (istintaç-inférence): Doğru olduğu bilinen bir önermeden sonuç çıkarma işlemine çıkarsama (çıkarım) önermeden sonuç çıkarma işlemine çıkarsama (çıkarım) adı verilmektedir.adı verilmektedir.– Araçsız çıkarsama (vasıtasız istintaç-inférence immédiate): Araçsız çıkarsama (vasıtasız istintaç-inférence immédiate):

“İnsan kabak değildir” önermesinden “kabak insan değildir” “İnsan kabak değildir” önermesinden “kabak insan değildir” sonucu çıkarılabilir.sonucu çıkarılabilir.

– Araçlı çıkarsama (vasıtalı istintaç-inférence médiate): Araçlı çıkarsama (vasıtalı istintaç-inférence médiate): Birinci önerme: “Her insan fanidir”Birinci önerme: “Her insan fanidir”İkinci önerme: “Sokrat insandır”İkinci önerme: “Sokrat insandır”Sonuç: “Sokrat fanidir”Sonuç: “Sokrat fanidir”

Tümevarım-Tümdengelim: Çıkarsama (sonuca Tümevarım-Tümdengelim: Çıkarsama (sonuca varma işlemi) iki yönde olabilir:varma işlemi) iki yönde olabilir:– Tümevarım (istikra-induction): Tekil (müfred) ve Tümevarım (istikra-induction): Tekil (müfred) ve

tikelden (cüzden) tümele (külliye), özelden genele tikelden (cüzden) tümele (külliye), özelden genele varma işlemine tümevarım denir. Tümevarım metodu varma işlemine tümevarım denir. Tümevarım metodu –sosyoloji dahil- bilimsel araştırmanın temelini –sosyoloji dahil- bilimsel araştırmanın temelini oluşturur.oluşturur.

– Tümdengelim (talil-déduction) Tümelden (külliden) Tümdengelim (talil-déduction) Tümelden (külliden) tikeli (cüz’iyi), genelden özeli çıkartan akıl yürütme tikeli (cüz’iyi), genelden özeli çıkartan akıl yürütme işlemine tümdengelim denir. Tümdengelim işlemiyle işlemine tümdengelim denir. Tümdengelim işlemiyle sonuç çıkarma işlemi “tasım” adını alır.sonuç çıkarma işlemi “tasım” adını alır.

Tasım (Kıyas-syllogisme): Tasımın birinci Tasım (Kıyas-syllogisme): Tasımın birinci önermesine büyük önerme, ikinci önermeye önermesine büyük önerme, ikinci önermeye küçük önerme, ilk iki önermeye öncüller, sonuca küçük önerme, ilk iki önermeye öncüller, sonuca vargı denmektedir.vargı denmektedir.Hukuk kuralının uygulanması en basit şekli ile Hukuk kuralının uygulanması en basit şekli ile bir tümdengelim ve tasım işlemidir.bir tümdengelim ve tasım işlemidir.Tasım işlemi hukuk alanında hem hukuk Tasım işlemi hukuk alanında hem hukuk kuralından sonuç çıkarmakta, hem hukuk kuralından sonuç çıkarmakta, hem hukuk kuralının uygulanmasında, hem de ispat kuralının uygulanmasında, hem de ispat (kanıtlama) işleminde kullanılır.(kanıtlama) işleminde kullanılır.

Öncüllerin doğruluğu: Biçimsel mantığın Öncüllerin doğruluğu: Biçimsel mantığın gayesi çıkarsamanın doğru olmasını gayesi çıkarsamanın doğru olmasını sağlamaktır; öncüller (yani birinci ve/veya sağlamaktır; öncüller (yani birinci ve/veya ikinci önerme) yanlış ise sonuç biçimsel ikinci önerme) yanlış ise sonuç biçimsel mantık açısından doğru olsa bile konu mantık açısından doğru olsa bile konu bakımından yanlış olacaktır.bakımından yanlış olacaktır.

Hakikat-bilgisizlik-yanılgı: Hakikat (Hakikat-bilgisizlik-yanılgı: Hakikat (véritévérité) bilinen ) bilinen ile bilgi arasındaki tam uygunluk halidir. ile bilgi arasındaki tam uygunluk halidir. Bilgisizlik (cehl-Bilgisizlik (cehl-ignoranceignorance), hakikat hakkında ), hakikat hakkında hiçbir bilginin bulunmaması halidir. Hakikat ile hiçbir bilginin bulunmaması halidir. Hakikat ile bilgi arasındaki tam uygunsuzluk hali yanılgı bilgi arasındaki tam uygunsuzluk hali yanılgı (hata-(hata-erreurerreur)dır. Yanılmanın, bozuk mantığın )dır. Yanılmanın, bozuk mantığın gerek tümevarım işleminde, gerek tümdengelim gerek tümevarım işleminde, gerek tümdengelim işleminde çeşitli sebepleri vardır.işleminde çeşitli sebepleri vardır.– Yetersiz gözlemYetersiz gözlem– Sebebin doğru tespit edilmemesiSebebin doğru tespit edilmemesi– Yanlış benzetme tümevarımdaYanlış benzetme tümevarımda

Tasımda hatanın başlıca sebebi ilk iki Tasımda hatanın başlıca sebebi ilk iki önermeden (öncüllerden) birinin veya her önermeden (öncüllerden) birinin veya her ikisinin doğru olmamasıdır. Yanıltıca ikisinin doğru olmamasıdır. Yanıltıca başlıca düşünme şekilleri:başlıca düşünme şekilleri:– Dört terimli tasımDört terimli tasım– Savı kanıtsamaSavı kanıtsama– Kısır döngüKısır döngü– Konuyu değiştirmek, ilmezlikten gelmek, Konuyu değiştirmek, ilmezlikten gelmek,

başka bir alana aktarmakbaşka bir alana aktarmak

Hukuk MethodolojisiHukuk Methodolojisi

Methodoloji metodlar teorisi anlamına gelir.Methodoloji metodlar teorisi anlamına gelir.

Methodoloji inceleme alanımızın (hukukun) Methodoloji inceleme alanımızın (hukukun) konusu ve gayesi ile ilgili gerçekleri bulmak konusu ve gayesi ile ilgili gerçekleri bulmak amacıyla, bu alanda ortaya çıkan problemleri amacıyla, bu alanda ortaya çıkan problemleri belirlemek, benimsenen çözümlerin doğru ve belirlemek, benimsenen çözümlerin doğru ve adalete uygun olup olmadığını tespit etmek için adalete uygun olup olmadığını tespit etmek için kullanılan yöntemler anlamında kullanılmaktadır. kullanılan yöntemler anlamında kullanılmaktadır. Bu anlamdaki hukuk metodolojisi hukuk alnında Bu anlamdaki hukuk metodolojisi hukuk alnında tümevarım yollarını uygulamak ve geliştirmektir.tümevarım yollarını uygulamak ve geliştirmektir.

Bütüncü yaklaşım: Bütünü kavramaya Bütüncü yaklaşım: Bütünü kavramaya çalışmak, kendi çalışma alanı ile diğer çalışmak, kendi çalışma alanı ile diğer alanlar arasındaki bağlantıları ve etkileri alanlar arasındaki bağlantıları ve etkileri bilerek, bunları da göz önüne alarak kendi bilerek, bunları da göz önüne alarak kendi çalışma alanı ve müesseselerini çalışma alanı ve müesseselerini problemlerini incelemek gerekir. Bütüncü problemlerini incelemek gerekir. Bütüncü yaklaşım, başka deyimle disiplinler arası yaklaşım, başka deyimle disiplinler arası yaklaşım bilimsel çalışmalarda şarttır.yaklaşım bilimsel çalışmalarda şarttır.

Makro ve mikro yaklaşım: Makro ve mikro Makro ve mikro yaklaşım: Makro ve mikro yaklaşım ayrımı, konuların çeşitli yaklaşım ayrımı, konuların çeşitli düzeylerde ele alındığını göstermesi düzeylerde ele alındığını göstermesi bakımından önemlidir. Bireylerle ilgili bakımından önemlidir. Bireylerle ilgili menfaat çatışmalarını ve bunları menfaat çatışmalarını ve bunları düzenleyen kuralları inceleyen mikro düzenleyen kuralları inceleyen mikro yaklaşım ile siyasi toplum ve onun yaklaşım ile siyasi toplum ve onun üstündeki toplumları inceleyen değişik üstündeki toplumları inceleyen değişik düzeydeki makro yaklaşımları birbirinden düzeydeki makro yaklaşımları birbirinden ayırmak gerekir.ayırmak gerekir.

Sosyal kontrol ve hukuk: Toplum sosyal bir Sosyal kontrol ve hukuk: Toplum sosyal bir organizasyondur. Sosyal kontrol toplumun organizasyondur. Sosyal kontrol toplumun gelişim düzeyine göre din, ahlak, hukuk gelişim düzeyine göre din, ahlak, hukuk kuralları ile, gelenekler ve eğitim yolu ile kuralları ile, gelenekler ve eğitim yolu ile kişilerin ve toplumdaki alt grupların kişilerin ve toplumdaki alt grupların davranışlarını sınırlar ve düzenler.davranışlarını sınırlar ve düzenler.

Toplum düzeni-Hukuk düzeni: Her toplum Toplum düzeni-Hukuk düzeni: Her toplum içinde bir düzen oluşturulur. içinde bir düzen oluşturulur. Toplum Toplum düzeninin dinamik bir yapısı vardır.düzeninin dinamik bir yapısı vardır.

Hukukun konusu ve gayesi: Hukukun konusu ve gayesi Hukukun konusu ve gayesi: Hukukun konusu ve gayesi toplumda hukuk düzenini kurmak ve sürdürmek; kişiler toplumda hukuk düzenini kurmak ve sürdürmek; kişiler arasında, kişiler ile siyasi iktidarın örgütlenmiş şekli olan arasında, kişiler ile siyasi iktidarın örgütlenmiş şekli olan devlet arasında ortaya çıkan menfaat çatışmalarını devlet arasında ortaya çıkan menfaat çatışmalarını azaltmak ve adaleti sağlamaktır.azaltmak ve adaleti sağlamaktır.Kanun yapma alanında hedef toplumda hukuk düzenini Kanun yapma alanında hedef toplumda hukuk düzenini istikrarı ve adaleti sağlayacak en uygun hukuk kurallarını istikrarı ve adaleti sağlayacak en uygun hukuk kurallarını ve yaptırımları bulmak, onlara kanun hüviyetini ve yaptırımları bulmak, onlara kanun hüviyetini kazandırmaktır.kazandırmaktır.Uygulama alanındaki hedef ise kanunların doğru ve adil Uygulama alanındaki hedef ise kanunların doğru ve adil uygulanması, kanun (düzenleme) boşluğu olan hallerde uygulanması, kanun (düzenleme) boşluğu olan hallerde bu boşluğun doldurularak toplumda hukuk düzeninin ve bu boşluğun doldurularak toplumda hukuk düzeninin ve adaletin sağlanmasıdır.adaletin sağlanmasıdır.

Hukuk kuralları: Hukuk kuralları: – Genel olarak: Toplumda hukuk düzenini kuran ve Genel olarak: Toplumda hukuk düzenini kuran ve

koruyan kurallar hukuk kurallarıdır. Hukuk kurallarının:koruyan kurallar hukuk kurallarıdır. Hukuk kurallarının:İlgili olduğu alanların (ekonomik, siyasal bilim, sosyoloji vs.) İlgili olduğu alanların (ekonomik, siyasal bilim, sosyoloji vs.) kanunlarına ters düşmemesikanunlarına ters düşmemesiUygulanabilir olmasıUygulanabilir olmasıHukuki istikrarı sağlayabilmesiHukuki istikrarı sağlayabilmesiAdil olmasıAdil olmasıUygun yaptırımı da öngörmesiUygun yaptırımı da öngörmesiGerek kullanılan sözcükler, gerek cümle yapısı bakımından Gerek kullanılan sözcükler, gerek cümle yapısı bakımından maksadı en doğru bir şekilde ifade edecek şekilde kaleme maksadı en doğru bir şekilde ifade edecek şekilde kaleme alınmış olmasıalınmış olmasıEksiksiz, açık, çelişkisiz, yeterli bir düzenleme getirmesi Eksiksiz, açık, çelişkisiz, yeterli bir düzenleme getirmesi lazımdır.lazımdır.

Hukuk kurallarının oluşması ve Hukuk kurallarının oluşması ve uygulanmasıuygulanması

Yazılı hukukun gelişmediği dönemlerde problemi Yazılı hukukun gelişmediği dönemlerde problemi çözmek iki safhaya ayrılıyordu:çözmek iki safhaya ayrılıyordu:– Problemi çözecek hukuk kurallarını bulma safhasıProblemi çözecek hukuk kurallarını bulma safhası– Kuralları olaya (probleme) uygulama safhasıKuralları olaya (probleme) uygulama safhası

Bir hukuk probleminin a) sistem içinde ve Bir hukuk probleminin a) sistem içinde ve sisteme bağlı olarak veya b) değişik sisteme bağlı olarak veya b) değişik çözümlerden en uygununu aramak şeklinde iki çözümlerden en uygununu aramak şeklinde iki türlü çözülebileceği ileri sürülmüştür. türlü çözülebileceği ileri sürülmüştür. Hukuk problemini çözecek kişi bugün de Hukuk problemini çözecek kişi bugün de öncüllerden (hukuk kurallarından) sonuca öncüllerden (hukuk kurallarından) sonuca varmakta, varılan sonuç adalete uygun değil ise varmakta, varılan sonuç adalete uygun değil ise etik doğruluğu sağlamaya elverişli yollar etik doğruluğu sağlamaya elverişli yollar aramaktadır.aramaktadır.

Hukuk kurallarının oluşması ve Hukuk kurallarının oluşması ve uygulanmasıuygulanması

Tasım: Kanunla düzenleme tam, açık, Tasım: Kanunla düzenleme tam, açık, yeterli ve çelişkisiz ise yürütme ve özellikle yeterli ve çelişkisiz ise yürütme ve özellikle yargı organları için kanunu uygulamak bir yargı organları için kanunu uygulamak bir tasım işlemidir. Büyük önerme hukuk tasım işlemidir. Büyük önerme hukuk kuralı (kanun hükmü), küçük önerme kuralı (kanun hükmü), küçük önerme (olay), sonuç (vargı) ise yürütme ve yargı (olay), sonuç (vargı) ise yürütme ve yargı organının kararıdır.organının kararıdır.

Tek güç – güçler ayrılığı – güçler arasında Tek güç – güçler ayrılığı – güçler arasında denge: Her gücün kendi sorumluluk denge: Her gücün kendi sorumluluk alanında ve diğer güçler ile uyum içinde alanında ve diğer güçler ile uyum içinde görevlerini yerine getirmesi toplumsal görevlerini yerine getirmesi toplumsal düzenin ve huzurun temel şartıdır.düzenin ve huzurun temel şartıdır.

Türk hukukunda güçler arasındaki denge: Türk hukukunda güçler arasındaki denge: – Anayasa’da:Anayasa’da:

Hakimler Anayasa’ya, kanun ve hukuka uygun olarak vicdani Hakimler Anayasa’ya, kanun ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler (m. 138 f1)kanaatlerine göre hüküm verirler (m. 138 f1)Hakimler görevlerinde bağımsızdırlar, yargı yetkilerinin Hakimler görevlerinde bağımsızdırlar, yargı yetkilerinin kullanılmasıyla ilgili olarak yasama veya yürütme organları emir kullanılmasıyla ilgili olarak yasama veya yürütme organları emir veya talimat veremezler, görülmekTe olan bir dava hakkında veya talimat veremezler, görülmekTe olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde (TBMM) soru sorulamaz, görüşme yapılamaz, Yasama Meclisinde (TBMM) soru sorulamaz, görüşme yapılamaz, beyanda bulunulamaz (m. 138 f1, 2-3)beyanda bulunulamaz (m. 138 f1, 2-3)Mahkeme kararlarına yasama ve yürütme organları ile idare uymak Mahkeme kararlarına yasama ve yürütme organları ile idare uymak zorundadır, mahkeme kararlarının uygulanması geciktirilemez (m. zorundadır, mahkeme kararlarının uygulanması geciktirilemez (m. 138 f4).138 f4).

– Medeni Kanun’da:Medeni Kanun’da:Hakimler kanun hükümlerini uygularlar.Hakimler kanun hükümlerini uygularlar.Kanun hükmü bulunan hallerde hakimin genel hukuk kuralları ve Kanun hükmü bulunan hallerde hakimin genel hukuk kuralları ve hakkaniyete göre hüküm verebilmesi için, kanunla hakime takdir hakkaniyete göre hüküm verebilmesi için, kanunla hakime takdir hakkı verilmesi ya da kanunun onu haklı sebebe veya halin icabına hakkı verilmesi ya da kanunun onu haklı sebebe veya halin icabına göre karar vermekle mükellef tutması gerekir (MK. 4’e bak)göre karar vermekle mükellef tutması gerekir (MK. 4’e bak)Kanun hükmü bulunmayan hallerde hakim örf ve adet hukukuna Kanun hükmü bulunmayan hallerde hakim örf ve adet hukukuna göre karar verir (MK. 1 f2, c2).göre karar verir (MK. 1 f2, c2).Örf ve adet hukuku da mevcut değilse yani düzenleme boşluğu var Örf ve adet hukuku da mevcut değilse yani düzenleme boşluğu var ise kendisi kanun koyucu imiş gibi kural koyar ve ona göre karar ise kendisi kanun koyucu imiş gibi kural koyar ve ona göre karar verir (MK. 1 f1 c2).verir (MK. 1 f1 c2).

Yasama organının iradesi: Kanun hükmü, Yasama organının iradesi: Kanun hükmü, yasama organının tercih ettiği çözümün yasama organının tercih ettiği çözümün yazılı olarak ifade edilmesidir.yazılı olarak ifade edilmesidir.

Sözleşmenin yorumunda olduğu gibi (BK. Sözleşmenin yorumunda olduğu gibi (BK. 18f1) kanun hükümlerinin yorumunda da 18f1) kanun hükümlerinin yorumunda da hakiki maksadı, kanun koyucunun gerçek hakiki maksadı, kanun koyucunun gerçek maksadını aramak gerekir.maksadını aramak gerekir.

Kanun yapma sanatı: Hukuk düzenini Kanun yapma sanatı: Hukuk düzenini hukuk kurallarıyla düzenleme sorumluluğu hukuk kurallarıyla düzenleme sorumluluğu çağımızda yasama gücüne aittir. Hukuk çağımızda yasama gücüne aittir. Hukuk düzenini kurma ve koruma, bir nevi toplum düzenini kurma ve koruma, bir nevi toplum hekimliği ve toplum mühendisliği görevidir.hekimliği ve toplum mühendisliği görevidir.

Uygulanacak kurallar: Kanun yapmak, Uygulanacak kurallar: Kanun yapmak, düzenlenecek konuyla ilgili alternatif düzenlenecek konuyla ilgili alternatif çözümleri incelemek, isabetli tercihler çözümleri incelemek, isabetli tercihler yapmak ve onları mantık, gramer ve hukuk yapmak ve onları mantık, gramer ve hukuk kurallarına uygun olarak, diğer yasalarla kurallarına uygun olarak, diğer yasalarla uyum sağlayacak şekilde hazırlamak ve uyum sağlayacak şekilde hazırlamak ve yasama organı tarafından kabul edilmesini yasama organı tarafından kabul edilmesini başarmak sanatıdır.başarmak sanatıdır.

Türk hukunda düzenleme boşlukları Türk hukunda düzenleme boşlukları Yargıtay kararları ile doldurulmaktadır.Yargıtay kararları ile doldurulmaktadır.

Hüküm: Bir dava dolayısıyla mahkemenin Hüküm: Bir dava dolayısıyla mahkemenin talep hakkında vardığı sonuç, yazılı ve talep hakkında vardığı sonuç, yazılı ve imzalı bir metin olan ‘hüküm’de yer alır.imzalı bir metin olan ‘hüküm’de yer alır.

Gerekçe: “Bütün mahkemelerin her türlü Gerekçe: “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır” (1961 tarihli kararları gerekçeli olarak yazılır” (1961 tarihli Anayasa m. 135 f3, 1982 tarihli Anayasa m. 141 Anayasa m. 135 f3, 1982 tarihli Anayasa m. 141 f3)f3)

Gerekçe, hükmün kanun ve/veya hakkaniyete Gerekçe, hükmün kanun ve/veya hakkaniyete uygun olup olmadığını incelemek için bütün uygun olup olmadığını incelemek için bütün ilgililerin yararlanabileceği vazgeçilmez bir ilgililerin yararlanabileceği vazgeçilmez bir kaynaktır. Kararın mantıki ve etik doğruluğu kaynaktır. Kararın mantıki ve etik doğruluğu ancak gerekçeden anlaşılabilir.ancak gerekçeden anlaşılabilir.

Muhalefet şerhi (karşıoy yazısı): Karşıoy Muhalefet şerhi (karşıoy yazısı): Karşıoy yazısı, sonuca katılmayan azınlıktaki yazısı, sonuca katılmayan azınlıktaki hakimlerin gerekçesidir. Azınlık hakimlerin gerekçesidir. Azınlık gerekçesinin (oyunun) kararda yer alması gerekçesinin (oyunun) kararda yer alması ve ilgili hakim tarafından imzalanması ve ilgili hakim tarafından imzalanması anayasa (m. 141 f3) gereğidir.anayasa (m. 141 f3) gereğidir.

HUKUK PROBLEMLERİHUKUK PROBLEMLERİ

Hukuk problemleri soyut ve somut olmak üzere Hukuk problemleri soyut ve somut olmak üzere iki kısma ayrılır. iki kısma ayrılır. – Soyut hukuk problemi deyiminde soyut sıfatı “belli bir Soyut hukuk problemi deyiminde soyut sıfatı “belli bir

olay ile ve bir veya birkaç tarafın belli çıkarı ile ilgili olay ile ve bir veya birkaç tarafın belli çıkarı ile ilgili olmayan” anlamında kullanılmaktadır.olmayan” anlamında kullanılmaktadır.

– Somut, yani bir kişinin çıkarı ve belli bir olayla ilgili Somut, yani bir kişinin çıkarı ve belli bir olayla ilgili hukuk problemini ele alan hukukçunun gayesi o olay hukuk problemini ele alan hukukçunun gayesi o olay ve kişi ile ilgili hukuk problemini görmek, doğru olarak ve kişi ile ilgili hukuk problemini görmek, doğru olarak çözmek ve varılan sonucu bazen söz, fakat genel çözmek ve varılan sonucu bazen söz, fakat genel olarak yazı ile ifade etmektir.olarak yazı ile ifade etmektir.

Soyut Hukuk ProblemleriSoyut Hukuk Problemleri

Bir soyut hukuk konusunun incelenmesi hangi düzeyde Bir soyut hukuk konusunun incelenmesi hangi düzeyde olursa olsun ve ne maksatla yapılırsa yapılsın, böyle bir olursa olsun ve ne maksatla yapılırsa yapılsın, böyle bir çalışmayı arzu eden kimsenin başarılı olabilmesi için çalışmayı arzu eden kimsenin başarılı olabilmesi için bilmesi ve göz önünde alması gereken önemli hususlar bilmesi ve göz önünde alması gereken önemli hususlar vardır. Bunlar:vardır. Bunlar:– Konunun seçilmesiKonunun seçilmesi– PlanPlan– Kaynakların tüketilmesiKaynakların tüketilmesi– Sınırlama ve çıkartmaSınırlama ve çıkartma– DipnotlarıDipnotları– AtıflarAtıflar– KısaltmalarKısaltmalar– Yazma Yazma

Somut Hukuk ProblemleriSomut Hukuk Problemleri

Hukukçunun somut hukuk problemini inceleyip bir Hukukçunun somut hukuk problemini inceleyip bir sonuca varırken konuya hangi sıfatla yaklaştığını kesin sonuca varırken konuya hangi sıfatla yaklaştığını kesin olarak bilmesi ve ona göre çalışması gerekir.olarak bilmesi ve ona göre çalışması gerekir.Bir hukukçunun somut bir hukuk problemi karşısında Bir hukukçunun somut bir hukuk problemi karşısında yapması gerekenler:yapması gerekenler:– Olayı ve olayla ilgili bütün belgeleri tam olarak tespit etmekOlayı ve olayla ilgili bütün belgeleri tam olarak tespit etmek– Bütün belgeleri incelemekBütün belgeleri incelemek– Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı çizmek, Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı çizmek,

hukuki problemleri görmekhukuki problemleri görmek– Tespit edilen hukuki problem veya problemleri doğru olarak Tespit edilen hukuki problem veya problemleri doğru olarak

çözmekçözmek– Varılan sonucu yazmak (hakimin kararı, avukatın layihayı, Varılan sonucu yazmak (hakimin kararı, avukatın layihayı,

danışılan hukukçunun hukuki mütalaayı kaleme alması gibi)danışılan hukukçunun hukuki mütalaayı kaleme alması gibi)

Avukat olarak somut hukuk problemini Avukat olarak somut hukuk problemini incelemek:incelemek:– Yol gösterme ve gereksiz çekişmeleri önleme Yol gösterme ve gereksiz çekişmeleri önleme

görevi, danışma safhasıgörevi, danışma safhası– Hakkı sağlama ve savunma görevi, dava Hakkı sağlama ve savunma görevi, dava

safhasısafhası

Hakim olarak somut hukuk problemini incelemekHakim olarak somut hukuk problemini incelemek– Olayı ve olayla ilgili bütün belgeleri tam olarak tespşt etmekOlayı ve olayla ilgili bütün belgeleri tam olarak tespşt etmek– Bütün belgeleri incelemekBütün belgeleri incelemek– Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı çizmek, Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı çizmek,

hukuki problemleri görmekhukuki problemleri görmek– Tespit edilen hukuki problem veya problemleri doğru olarak Tespit edilen hukuki problem veya problemleri doğru olarak

çözmekçözmek– Varılan sonucu yazmak (hakimin kararı, avukatın layihayı, Varılan sonucu yazmak (hakimin kararı, avukatın layihayı,

danışılan hukukçunun hukuki mütalaayı kaleme alması gibi)danışılan hukukçunun hukuki mütalaayı kaleme alması gibi)– Oturumu belirtilen saatte açmakOturumu belirtilen saatte açmak– Dosyayı incelemeden, konuya hakim olmadan, takip edilecek Dosyayı incelemeden, konuya hakim olmadan, takip edilecek

yolu çizmeden duruşmaya çıkmamakyolu çizmeden duruşmaya çıkmamak– Avukatlık oyunlarına müsamaha etmemekAvukatlık oyunlarına müsamaha etmemek– Yazılı muhakeme usulüne riayet etmekYazılı muhakeme usulüne riayet etmek

Mütalaa verecek hukukçu olarak somut hukuk Mütalaa verecek hukukçu olarak somut hukuk problemini incelemek: Hukuki mütalaada problemini incelemek: Hukuki mütalaada objektiflik, tarafsızlık ve bilimsellik şarttır.Hukuki objektiflik, tarafsızlık ve bilimsellik şarttır.Hukuki mütalaanın pratik değeri, bu mütalaayı okuyan mütalaanın pratik değeri, bu mütalaayı okuyan kimse üzerindeki etkiye bağlıdır. Mütalaayı kimse üzerindeki etkiye bağlıdır. Mütalaayı imzalayan şahsın hukukçu olarak kişiliğine, imzalayan şahsın hukukçu olarak kişiliğine, bilgisine ve tarafsızlığına güvenildiği ve bilgisine ve tarafsızlığına güvenildiği ve mütalaada yer alan görüşler ikna edici sayıldığı mütalaada yer alan görüşler ikna edici sayıldığı oranda hukuki mütalaa değer kazanır.oranda hukuki mütalaa değer kazanır.

Hukukçuların bilirkişilik yapması: Çekişmeli Hukukçuların bilirkişilik yapması: Çekişmeli hukuk problemini halledebilmek için yapılması hukuk problemini halledebilmek için yapılması gereken işlemler:gereken işlemler:– Olayı ve olaya ilgili bütün belgeleri tam olarak tespit Olayı ve olaya ilgili bütün belgeleri tam olarak tespit

etmeketmek– Bütün belgeleri incelemekBütün belgeleri incelemek– Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı Olayı kavramak, hukukçu olarak tanımlamak, şemayı

çizmek, hukuki problemleri görmekçizmek, hukuki problemleri görmekSavunma hangi hukuki sebebe dayanabilir?Savunma hangi hukuki sebebe dayanabilir?

– Tespit edilen hukuki problemleri doğru çözmekTespit edilen hukuki problemleri doğru çözmek– Varılan sonucu yazmakVarılan sonucu yazmak

KaynakKaynak

Karayalçın, Y. (2001). Hukukta Öğretim-Karayalçın, Y. (2001). Hukukta Öğretim-Kaynaklar-Method Problem Çözme. 5nci Kaynaklar-Method Problem Çözme. 5nci baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara.Enstitüsü, Ankara.