HET ENDOCRIENE STELSEL - craniosacraalvooriedereen.nl HET ENDOCRIENE... · HET ENDOCRIENE STELSEL – een verkenning. 3 Opleiding Cranio-sacraaltherapie Eindwerk Daniëlle Janssens

HET ENDOCRIENESTELSELEEN VERKENNINGSTOCHT

Eindwerk in het kader van het behalen van hetdiploma cranio-sacraaltherapie binnen de opleidingaan de PCSA België.

Daniëlle JanssensJuni 2013

HET ENDOCRIENE STELSEL – een verkenning. Opleiding Cranio-sacraaltherapieEindwerk Daniëlle Janssens – juni 2013 PCSA België

HET ENDOCRIENE STELSEL – een verkenning. 3 Opleiding Cranio-sacraaltherapieEindwerk Daniëlle Janssens – juni 2013 PCSA België

INHOUDSOPGAVE

Inleiding ....................................................................................................................................................5

I. HET ENDOCRIENE STELSEL ....................................................................................................................6

I.1. Wat is het endocriene stelsel? ............................................................................................ 6

I.2. Wat zijn endocriene klieren?............................................................................................... 6

I.3. Wat zijn hormonen? ............................................................................................................. 8

I.4. Samenhang tussen endocrien- en zenuwstelsel. ........................................................ 10

Thalamus en Hypothalamus................................................................................................ 11

II. DE KLIEREN VAN HET ENDOCRIENE SYSTEEM ................................................................................17

II.1. DE HYPOFYSE - Hersenaanhangsel - glandula pituitaria .............................................. 17

De voorkwab – Adenohypofyse (pars distalis) ................................................................. 19

De middenkwab (pars intermedia) ................................................................................... 22

De achterkwab – Neurohypofyse (pars nervosa) ............................................................ 22

Aandoeningen van de hypofyse ....................................................................................... 24

II.2. DE EPIFYSE - Pijnappelklier – epiphysis cerebri, glandula pinealis................................ 26

Melatonine, het “masterhormoon”.................................................................................... 27

Thyroid Stimulerend Hormoon (TSH) - thyrotropine........................................................... 28

Serotonine ............................................................................................................................. 29

II.3.1. DE SCHILDKLIER – glandula thyroidea – thyroïd .......................................................... 32

T4 – Thyroxine (tetrajoodthyronine) .................................................................................... 33

T3 - Tri-joodthyronine ............................................................................................................ 33

Schildkliervergroting ............................................................................................................. 33

Calcitonine............................................................................................................................ 34

II.3.2. DE BIJSCHILDKLIEREN – glandulae parathyroideae ................................................... 35

Parathormoon (PTH) - parathyrine ..................................................................................... 35

II.4. DE THYMUS – ZWEZERIK ...................................................................................................... 36

Craniosacraal werk .............................................................................................................. 38

II.5. DE PANCREAS - ALVLEESKLIER (buikspeekselklier) – EILANDJES VAN LANGERHANS .. 39


Glucagon .............................................................................................................................. 39

Insuline ................................................................................................................................... 39

II.6. DE BIJNIEREN - GLANDULAE SUPRARENALIS.................................................................... 42

BIJNIERMERG - medulla........................................................................................................ 42

BIJNIERSCHORS - cortex ....................................................................................................... 44

II.7. DE GESLACHTSKLIEREN – GONADEN (ovaria en testes)................................................ 51

Oestrogenen ......................................................................................................................... 51

Progesteron ........................................................................................................................... 53

Testosteron ............................................................................................................................ 53

Onze hersenen en de invloed van geslachtshormonen ................................................. 55

II.8. Het hart als endocriene klier ............................................................................................ 57

III. STRESS, DE SLUIPENDE MOORDENAAR ..........................................................................................58

IV. ONDERSTEUNING .............................................................................................................................59

IV.1. CRANIO-SACRAALTHERAPIE ........................................................................................... 59

IV.2. MASSAGETHERAPIE .......................................................................................................... 60

IV.3. HARTCONNECTIE EN ANDERE HANDVATEN .................................................................. 61

BIJLAGE: OVERZICHTSTABEL ENDOCRIENE KLIEREN EN HUN HORMONEN ...............................64

Bibliografie .............................................................................................................................................65

NAWOORD.............................................................................................................................................67

DANK U…................................................................................................................................................69


INLEIDING

Ons lichaam is een fantastisch geheel waarin talloze grote en kleine systemensamenwerken. Het ene al duidelijker dan het andere. Tijdens de opleidingtot cranio-sacraal therapeut hebben we een aantal van deze systemen ver-kend. We hebben er contact mee gemaakt en gezien hoe we deze fantas-tische “fabriek” die ons lichaam is, kunnen ondersteunen tijdens haar veleprocessen. We hebben ook gezien dat al deze processen met elkaar ver-bonden zijn en waardoor ze allemaal verstoord geraken, zowel interne fac-toren als externe omgevingsfactoren.

Wat mij hierin opviel was dat de bron van heel veel problemen steeds weerSTRESS is. Onder deze grote noemer vallen talloze oorzaken en vormen vanstress, die dikwijls door externe factoren veroorzaakt wordt (een ongeval, eenruzie, ziekte, ontslag, scheiding of verlies) maar vaak ook een inwendige oor-zaak heeft (twijfel, angst, foutief zelfbeeld, prenatale ervaringen enz. enz.)

Tijdens de module Alarmklok hebben we gezien hoe de stresscascade in onslichaam geactiveerd en gedeactiveerd wordt, wat de rol van diverse klierenen organen en ook hormonen hierin is, met als uiteindelijk doel het vrijwarenvan de werking van onze “fabriek”. De module over het immuunsysteembracht ons in contact met de verdedigingslinie die in stelling wordt gebrachtwanneer een “fysieke aanval” zich voordoet en indringers de “fabriek” willenovernemen.

In deze twee modules kwamen we in contact met steeds kleinere delen vanons lichaam. Tot in de celkern wordt alles beïnvloed door STRESS. Onzegrootste uitdaging bestaat er dan ook in deze stress te leren hanteren. Doorde werking en impact te begrijpen, kunnen we ons er beter tegen wapenen.

In de hoogtechnologische fabriek die ons lichaam is, wordt alles door tweegrote regelsystemen gestuurd: ons centrale zenuwstelsel en het hormonalestelsel. Het is het hormonale deel dat we hier van dichterbij willen bekijken,en dan meer bepaald het zgn. endocriene stelsel. Dat deel van het hormo-nale systeem dat van onze endocriene klieren afhankelijk is. Uiteraard is ook ditzeer gevoelige regelsysteem onderhevig aan de negatieve invloeden vanlangdurige stress, onder- maar ook overvoeding, buitensporig gebruik vansuiker en alcohol, nicotinevergiftiging, drugverslaving, infectieziekten, topsporte.a. We gaan bekijken wat de taak van de belangrijkste hormonen binnen ditsysteem is en hoe die beïnvloed worden.


I. HET ENDOCRIENE STELSEL

I.1. WAT IS HET ENDOCRIENE STELSEL?

In ons lichaam werken organen en orgaanstelsels samen om hun werking opelkaar af te stemmen en het lichaam als één geheel te laten functioneren.Hierbij spelen twee belangrijke regulerende systemen: het zenuwstelsel enhet hormonale stelsel. Samen vormen ze het neuro-endocriene systeem datde activiteit van alle organen en systemen in het menselijk lichaam bestuurt.Het zenuwstelsel werkt met impulsen, electrische signalen, en zorgt voor desnelle bijsturingen in ons lichaam. Het hormonale- of endocriene stelsel werktvia chemische boodschappers die aan het bloed worden afgegeven en isverantwoordelijk voor de wat minder snelle en lange termijn regulatie. Veelvan onze lichaamsfuncties (voeding, stofwisseling, groei, lichamelijke en psy-chische ontwikkeling en rijping, voortplanting, prestatieaanpassing en home-ostase) worden gereguleerd door de endocriene klieren die ervoor zorgen dathet lichaam harmonieus samenwerkt. Dit gebeurt in nauwe samenwerkingmet het zenuwstelsel. Hoewel hormoontherapie al zeer ver teruggaat in hetverleden, ontstond de endocrinologie als wetenschap op het einde van denegentiende eeuw.

I.2. WAT ZIJN ENDOCRIENE KLIEREN?

De endocriene klieren bestaan eigenlijk uit groepen endocriene cellen. Dezeproduceren chemische stoffen - hormonen - en geven die rechtstreeks af inhet bloed (zgn. “interne afgifte”) via talrijke haarvaten die door de klieren lo-pen; dit in tegenstelling tot de zogenaamde exocriene klieren (b.v. speek-selklieren, zweetklieren, talgklieren). De verschillende klieren staan in verbandmet elkaar; sommigen beheersen zelfs de hormoonafscheiding van anderendoor middel van een terugkoppelingsmechanisme.


De endocriene klieren zijn:

1. Hypothalamus en Hypofyse

2. Epifyse of Pijnappelklier

3. Schildklier en Bijschildklieren

4. Thymus of Zwezerik

5. Bijnieren

6. Pancreas of Alvleesklier

7. Geslachtsklieren: Ovaria of eierstokken bij de vrouw en Testes of teelballenbij de man.

De pancreas en de geslachtsklieren zijn zowel endo- als exocriene klieren.

Bron: www.stamcel.org


Al deze klieren worden op hun beurt door een overkoepelend orgaan geco-ordineerd, nl. door de HYPOFYSE. Deze « meesterklier » activeert bepaaldeboodschapperstoffen, de zogenaamde releasing factoren, waardoor deverschillende klieren worden gecontroleerd. Op die manier zijn de afzonder-lijke terugkoppelingssystemen teruggekoppeld naar de hypofyse, die op haarbeurt is teruggekoppeld naar de in de tussenhersenen gelegen HYPOTHA-LAMUS.

De hypofyse staat onder directe invloed van het zenuwstelsel.

I.3. WAT ZIJN HORMONEN?

Het woord “hormoon” stamt af van het Griekse woord “hormân” en dat be-tekent “aandrijfstof”. De meeste hormonen worden geproduceerd door en-docriene cellen, maar een aantal ook door neurosecretoire cellen. Dit zijngespecialiseerde zenuwcellen die enerzijds in contact staan met het zenuw-stelsel en anderzijds ook bepaalde hormonen aan het bloed afgeven. Daar-naast blijken ook de meeste “gewone” cellen in staat hormoonachtige stoffente produceren die dan heel lokaal werkzaam zijn. Hormonen en andere sig-naalstoffen die enkel inwerken op nabijgelegen cellen noemen we paracrien;stoffen die inwerken op het boodschapperstofproducerende celtype zelfnoemen we autocrien. Hormonen zijn chemische boodschappers die vooralvoor de langzame en langdurige signaaloverdracht zorgen via de bloeds-omloop (de snelle overdracht valt voor rekening van de zenuwen), en die eenzeer specifieke uitwerking op de organen en weefsels van het lichaam heb-ben, zowel in de zin van “aanzetten” als “afremmen”. Hormonen spelen zode rol van dirigent voor onze cellen. Ze hebben ofwel een ondergeschiktehormoonklier (glandotrope hormonen) ofwel niet-endocrien weefsel als doel-orgaan. Ze dringen diep in de celkern en werken in op de genen, ze lokkenreacties uit die energie vrijmaken die we nodig hebben om te leven. Hoeweler tegelijkertijd tientallen verschillende hormonen in de bloedbaan circuleren,hebben hormonen enkel invloed op die specifieke cellen die er gevoelig voorzijn, de zgn. doelwitcellen.

Hormonen kunnen op 2 manieren inwerken op het celmetabolisme:

Door hun boodschap rechtstreeks aan het DNA van de celkern door tegeven (schildklier- en steroïdhormonen uit cholesterol doen dit)


Door via “second messenger” de boodschap door te geven aan de celwanneer zij zelf niet voorbij de celmembraan geraken (vooral eiwithor-monen zoals insuline, groeihormoon en adrenaline doen dit)

Aangekomen op hun bestemming zorgen hormonen er immers voor dat erbepaalde processen op gang komen. Eenmaal het gewenste resultaat be-reikt, zorgt de overvloed aan een bepaald hormoon er dan weer voor dat deproductie afgeremd wordt. Een voorbeeld van zgn. “negatieve terugkoppe-ling” is de regeling van warmteproductie en warmteafgifte van het lichaam,waardoor de lichaamstemperatuur tot op 0,1°C constant wordt gehouden.(Hierbij werkt het hormoonstelsel samen met het zenuwstelsel). Bij negatieveterugkoppeling leidt een proces tot (verandering van) een bepaalde toe-stand, waarna die toestand terugwerkt op het proces, zodat de toestandwordt gehandhaafd.

Bij andere processen is er sprake van “positieve terugkoppeling”, b.v. bij derijping van een follikel (= eiblaasje met eicel), wat dan een exponentiële groeitot gevolg heeft.

Het uiteindelijke doel is dat het lichaam zoveel mogelijk “in balans” blijft. Dehoeveelheid hormonen in het bloed bepaalt de mate waarin ze werkzaamzijn. De balans tussen aanmaak en afbraak is daarbij belangrijk. De geïnac-tiveerde hormonen in het bloed worden afgebroken via de lever en met degal of via de nieren met de urine uitgescheiden. Deze afbraak is continu enniet gereguleerd. Er moeten dus voortdurend nieuwe hormonen aangemaaktworden en deze afgifte is wel onderhevig aan een regelkring. De concentra-ties van hormonen vertonen dan ook altijd schommelingen rond een bepaaldevenwicht.

Bij een hormoontekort gaan cellen minder goed functioneren; een groot ge-brek creëert chaos. Hormonen zijn immers vaak interactief en bij een groottekort van een bepaald hormoon, zullen veel andere hormonen minder goedwerken. Zo zal de afwezigheid van schildklierhormonen de mens herleiden toteen organisme zonder geweten, niet in staat om gedachten te formuleren ofemoties te voelen. Een totaal gebrek aan cortisol (ingevolge bijnierschorsfalen) veroorzaakt een stresssituatie waarbij bloeddruk en bewustzijnsniveausterk dalen, het individu in coma geraakt en uiteindelijk sterft.

Met het ouder worden valt ook de hormoonproductie terug. Onze endo-criene klieren verzwakken en verslijten immers ten gevolge van verschillendefactoren. Zo is er de opstapeling van giftige stoffen uit onze omgeving inonze klieren en bloedvaten. De bloedcirculatie in onze organen en endo-criene klieren vermindert, zuurstof en voedingsstoffen geraken nog mondjes-


maat op hun bestemming. Onze doorgaans slechte voedingsgewoonten zijnhier ook niet bevorderlijk voor. Aanvallen van microben, virussen, bacteriën,parasieten en schimmels vernietigen geleidelijk het klierweefsel. Onze klierenverouderen, raken uitgeput en slagen er vaak niet in hun dode cellen op eenefficiënte manier te vernieuwen. Nochtans beschikt ons lichaam over hétreddingsmiddel: onze stamcellen kunnen de beschadigde cellen vervan-gen. Los van veroudering zijn er namelijk ook andere elementen die de toe-stand van onze klieren en dus de hormoonproductie negatief kunnen beïn-vloeden: langdurige stress, onder- maar ook overvoeding, buitensporig ge-bruik van suiker en alcohol, nicotinevergiftiging, drugverslaving, infectieziek-ten, topsport e.a.

Endocriene hormonen, die dus via het bloed verspreid worden, worden be-halve in de endocriene klieren ook aangemaakt in endocriene cellen dieverspreid zitten over het centrale zenuwstelsel, de hartboezem, de nieren, le-ver, het maag-darmkanaal, e.a.

Op basis van hun chemische structuur kunnen we hormonen in twee groependelen: de steroïdhormonen en de peptidehormonen. De eersten (b.v. de ge-slachtshormonen en bijnierschorshormonen) zijn vetachtige, aan cholesterolverwante stoffen en in staat de doelwitcel binnen te gaan en zich aan hetDNA te koppelen. De peptidehormonen (b.v. insuline en groeihormonen) zijneiwitten en binden zich met doelwitcellen die een voor deze hormonen ge-voelige receptor hebben in het celmembraan. De binding maakt de cel ak-tief, wat meestal betekent meer of minder doorlaatbaar worden van hetcelmembraan, of een hoger of lager celmetabolisme, i.e. enzymafgifte. Omhormonen te kunnen maken heeft het lichaam dus bepaalde bouwstoffennodig, nl. aminozuren en eiwitten. De meeste hormonen zijn eiwitten, duspeptidehormonen. Maar ook voldoende vitaminen en mineralen zijn on-ontbeerlijk. Zo heeft de thymus nood aan vit. A en B12, de vrouwelijke ge-slachtsklieren aan B3 en B6, de pancreas aan vit. C en geen van allen kunnenze zonder voldoende vit. E, magnesium en zink. Hormonale klachten zijn dusniet altijd per sé een gevolg van het niet-functioneren van de hormoonklieren.

I.4. SAMENHANG TUSSEN ENDOCRIEN- EN ZENUWSTELSEL.

De activiteit van het hormonale systeem staat onder controle van het centralezenuwstelsel. Dit geheel stelt het lichaam in staat zich te handhaven en zichaan bepaalde milieu-omstandigheden aan te passen. Er kan ook sprake zijn


van een directe of indirecte invloed van het milieu op de werking van be-paalde hormoonklieren. Hierbij speelt de HYPOTHALAMUS een cruciale rol.

THALAMUS EN HYPOTHALAMUS

De thalamus en hypothalamus vormen samen met de hypofyse, de epifyse enhet derde ventrikel de tussenhersenen (diencephalon). Dit gebied ligt on-deraan in de hersenen, boven de hersenstam, vlak onder het limbisch systeemen tegen de balk die beide hersenhelften verbindt. Het limbisch systeem, deamygdala, de hippocampi, de epifyse en de hypofyse, allemaal staan ze inverband met de hypothalamus.

Bron: www.geneeskunde.net

De hypothalamus is het onderste van 4 thalamusgebieden en de “zetel” ofcoördinator van het autonome zenuwstelsel. De EPIFYSE vinden we terug inhet bovenste van de 4 gebieden, de epithalamus. Dit is een schakelstationtussen de reukcentra en de hersenstam. Het tweede gebied is de thalamusdorsalis, eindstation van de sensibele en motorische banen van de ogen, hetgehoor, de smaakzintuigen in de tong, het evenwichtsorgaan in het gehoor-gebied. Dit staat in verbinding met de schors van de grote hersenen en ver-werkt alle prikkels van buiten het lichaam. De derde laag is de subthalamus


die het motorische gebied van de tussenhersenen vormt. En in de onderstevierde laag vinden we dus de HYPOTHALAMUS. Via zenuwbanen is dezeverbonden met de grote hersenen, de thalamus, de hersenstam en de kleinehersenen. Hier bevinden zich de centra voor waken en slapen, angst enagressie, honger, dorst, lichaamstemperatuur, seks, kortweg allen aspectenverbonden aan “lichamelijk overleven”. Deze “automatische” functies wor-den geregeld door het autonome zenuwstelsel (hartslag, bloeddruk, tem-peratuur, ademhaling, werking van maag, darmen, lever, nieren, pancreas,zweetklieren op de huid). De bedoeling is dat het lichaam zo goed mogelijkfunctioneert in de gegeven omstandigheden. Hiervoor is een nauwe sa-menwerking tussen het centrale zenuwstelsel en de hormoonproducerendeklieren in ons lichaam van groot belang.

De hypothalamus staat via zenuwvezels in verbinding met de hypofyse, meerbepaald door de 2 sympathische1 grensstrengen die in de hals, borst en buikvlak naast de wervelkolom lopen, van onder de schedelrand tot vlak bij hetsacrum.

1 Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee delen, de sympathicus en de parasympathicus.Deze antagonisten moeten optimaal op elkaar afgestemd zijn wil het autonome ZS goedfunctioneren. De sympathicus is vooral actief bij arbeid, agressie & vechten, angst & vlucht.Bij de grote meerderheid van de mensen is dit deel overactief. D.m.v. rust, slaap, ontspan-ning kan de parasympathicus zijn werk doen en het systeem terug in evenwicht brengen.


Vanuit de zenuwcentra in elke ruggenwervel gaan zenuwen naar de zenuw-knopen (ganglia) op de grensstrengen. Vlak onder de hersenen hebben desympathische zenuwen in de hersenstam contact met de 10de hersenzenuw,de nervus vagus, en van daar via een andere zenuw met de hypothalamus enverder naar andere delen van de grote hersenen en naar de hypofyse. Metelke sympathische of parasympathische zenuw loopt een sensibele zenuwmee. Deze brengt info vanuit het doelorgaan terug naar de zenuwkernen envandaar naar de hypothalamus. Dankzij dit terugkoppelsysteem weet deparasympathicus wanneer een bepaald orgaan of systeem moet wordengeremd of gestimuleerd.


De hypothalamus ontvangt informatie via de hersenschors en de zenuwbanenvan de grensstrengen en geeft deze door aan de hypofyse via een poort-adersysteem. Dit houdt in, dat bloed uit de hypothalamus stoffen vrijgeeft (b.v.oxytocine en ADH/vasopressine), die op hun beurt de hypofyse weer aan-zetten tot het uitstorten van hormonen. Afhankelijk van hun werking op dehypofysevoorkwab worden deze hypothalamushormonen stimulerende (“re-leasing”) of remmende/verlagende (“inhibiting”) factoren (“factors”) ge-noemd. De stimulerende zijn de “liberinen”, de remmende de “statinen”.

De belangrijkste factors van de hypothalamus die de hypofyse beïnvloedenzijn:

o TRH – Thyrotropine releasing hormoon of thyroliberine: dit bevordert inde hypofysevoorkwab de afgifte van TSH-thyroïd stimulerend hormoon

o GnRH – Gonadotrofine releasing hormoon of gonadoliberine: reguleertin de hypofysevoorkwab het LH (luteïniserend hormoon) en FSH (follikelstimulerend hormoon)

o GHRH – Groeihormoon releasing hormoon met als werkzame stoffensomatotropine en somatoliberine

o CRH – Corticotropine releasing hormoon of corticoliberine zet de hypo-fyse aan ACTH (corticotropine) af te scheiden

o Dopamine – zet de hypofyse aan prolactine (PRL) of lactotropine uit tescheiden2

o Somatostatine – Dit hormoon heeft verschillende functies3. Het werktremmend op de afscheiding van groeihormoon in de hypofyse.

2 Dopamine: neurotransmitter betrokken bij 3 belangrijke regelprocessen in de hersenen: 1 – houding enbewegingscontrole, 2 – planning van denkprocessen en doelgericht handelen en 3 – regelen van emo-ties en motivaties. Het is de voorloper van noradrenaline en adrenaline. Dopamine speelt o.a. een rolm.b.t. het zenuwstelsel, het cardiovasculair systeem en het renale systeem. Te lage waarden dopaminein de hersenen leidt tot depressie, verslaving (zoet, nicotine), hoge bloeddruk, laag libido, slecht meta-bolisme, slechte coördinatie en motoriek en hangt ook samen met de ziekte van Parkinson. Bij een tekortvoelen we geen plezier, kunnen niet liefhebben en voelen geen spijt. Maar ook een overschot kan lei-den tot depressie, angst, gewichtstoename, impotentie/onvruchtbaarheid, hyperglycemie.3 Somatostatine: wordt ook in de pancreas en de maag aangemaakt en werkt remmend op deaanmaak van insuline, glucagon, thyrotropine (TSH) en op verschillende stoffen die in het spijsverte-ringsstelsel worden geproduceerd. Het onderdrukt de productie van maagzuur en vertraagt de ledigingvan de maag. Het kan bovendien optreden als neurotransmitter.Neurotransmitters zijn chemische stoffen, paracriene hormonen gemaakt uit eiwitten/aminozuren, die een rol spelenbij de impulsoverdracht in de zenuweinden (synapsen) van het autonome en centrale zenuwstelsel. Ze hebben eenzeer belangrijke rol in de hersenen in het regelen van onze stemming, eetlust, slaap en pijnreactie. De belangrijksteneurotransmitters zijn serotonine, dopamine, noradrenaline, adrenaline en acetylcholine.


Bron: Sesam - Atlas van de fysiologie


De HYPOFYSE is een hormoonklier die uit klierweefsel én uit zenuwvezels be-staat. Zij produceert wel een dertigtal verschillende hormonen en staat ophaar beurt in contact met alle andere hormoonproducerende klieren. Onzehersenen zijn dus de bouwmeester van de kettingreactie die op gang wordtgebracht door de afscheiding van hormonen.

Bron: www.nature.com


II. DE KLIEREN VAN HET ENDOCRIENE SYSTEEM

II.1. DE HYPOFYSE - HERSENAANHANGSEL - glandula pituitaria

De hypofyse is een klein, maar belangrijk kliertje ter grootte van een erwt (1cm, weegt 0.5 à 1 gram), dat midden in het hoofd in de holte van de sche-delbasis ligt, vlak achter de neusrug en onder de hersenen, in het “Turkse zadel- Sella Turcica”. Ze is door middel van de hypofysesteel verbonden met dehypothalamus of tussenhersenen en vormt zoals gezegd een hormonaleschakel tussen het centrale zenuwstelsel en de endocriene klieren. Dit or-gaantje is opgebouwd uit drie kwabben:

De voorkwab of adenohypofyse (pars anterior) (“adeno”= m.b.t. klieren)

De middenkwab, i.e. een dun laagje cellen (pars medior)

De achterkwab of neurohypofyse (pars posterior).

De voor- en middenkwab worden niet direct beïnvloed door zenuwvezelsmaar door stoffen, zgn. “releasing factors” (liberinen) die in de hypothalamusworden aangemaakt. De voorkwab is via een poortadersysteem verbondenmet de hypothalamus. Deze meet de hoeveelheid hormonen in het bloeden stuurt hormonen naar de hypofyse wanneer er meer of minder van eenhormoon nodig is. Via de hypofysesteel komt zo b.v. de neurotransmitterdopamine in de hypofyse terecht die de afgifte van prolactine remt.

Naar de achterkwab (neurohypofyse) lopen vanuit de hypothalamus eentweetal kernen zenuwvezels (axonen) die hun producten rechtreeks aan debloedvaten aldaar afgeven.

In tegenstelling tot bij sommige diersoorten is bij de mens de middenkwabbijna niet aanwezig. De hypofyse produceert zoals gezegd wel een dertigtalverschillende hormonen, waarvan de voor- en achterkwab samen een tientalhormonen produceren die van grote betekenis zijn voor de werking van an-dere klieren, organen en weefsels.




DE VOORKWAB – ADENOHYPOFYSE (PARS DISTALIS)

De voorkwab vormt zich tijdens de ontwikkeling van de foetus uit een uitstul-ping van het weefsel (epitheel) van het monddak (zgn. zakje van Rathke). Zebestaat uit dicht opeengepakte kliercellen met daartussen bloedvaten. Elkvan de releasing factors/hormonen (liberinen) die door de hypothalamus ge-produceerd worden en doorgegeven worden aan de bloedvaten van devoorkwab via het poortadersysteem, zet een bepaald type kliercel aan tot deproductie van een specifiek hormoon. De inhibiting factors/hormonen (stati-nen) remmen die dan weer af. We spreken hier van een portale circulatie.

De adenohypofyse maakt een zevental hormonen aan, te verdelen in glan-dotrope hormonen (glandula=klier, trophos=voeden) die andere hormoon-klieren reguleren, en effecthormonen die direct bepaalde lichaamsfunctiesbeïnvloeden door rechtstreeks op een orgaan in te werken.

3 soorten effecthormonen:

SOMATOTROOP HORMOON (STH – somatotropine – somatotrofine)

of Groeihormoon: wordt aangemaakt onder impuls van GHRH (groeihor-moon releasing factor) uit de hypothalamus, heeft doelwitcellen doorheenheel het lichaam en stimuleert de eiwitsynthese (het verbinden van eiwittenin cellen) en celstofwisseling van alle weefsels. Het is dus celdeling encelgroei bevorderent. STH stimuleert de lever en de nieren tot de vormingvan een hormoon dat de effecten van STH versterkt, nl. somatomedine(ook wel insulin-like growth factor/IGF genoemd). In deze functie is STHdus ook een glandotroop hormoon waarbij de lever en de nieren be-schouwd worden als hormoonklieren. Het regelt de lengtegroei op jeug-dige leeftijd (lange pijpbeenderen) en groei van spierweefsel en blijft na-dien belangrijk voor allerlei fysiologische processen (omzetting van koolhy-draten, eiwitten en vetten).

MELANOCYT-STIMULEREND HORMOON

of melanotropine (MSH): stimuleert de productie en afgifte van melanine(“melanogenesis” = pigmentvorming) door pigmentcellen (melanocyten)in de huid en heeft dus directe invloed op het ontstaan van pigmentatiesvan huid, haar en ogen (regenboogvlies).


LACTOTROOP HORMOON (LTH – lactotropine – luteotroop hormoon – lac-togeen – mammotroop hormoon)

of Prolactine (PRL): De aanmaak wordt gestuurd door dopamine uit dehypothalamus en gebeurt in de adenohypofyse. Daarnaast ook in hetborstweefsel, het zenuwstelsel en het immuunsysteem. Dopamine en pro-lactine volgen elkaar: ’s nachts is het prolactineniveau hoger, overdag datvan dopamine. Na minstens 3.5 uren melatonineproductie start de prolac-tineproductie. Dit kan een zes uren hoog blijven. Daarom is het belangrijkom tijdig te gaan slapen in een donkere omgeving, zoniet wordt er bij hetopstaan onvoldoende dopamine aangemaakt. Een te lange en te hogeprolactineproductie overdag werkt in op de immuniteit. Stress (cortisol-productie), oestrogenen (de pil!) sex en borstvoeding geven leidt tot eenhoger prolactineniveau. Licht en lawaai kunnen verlagend werken.

Prolactine komt vooral vrij tijdens de zwangerschap en lactatieperioden.Het bevordert de ontwikkeling van borstklierweefsel en stimuleert in alge-mene zin het moederschapinstinct. Aan prolactine wordt ook een stimu-lerend effect op het immuunsysteem toegeschreven. Het verhoogt deproductie van T- en Natural Killer-cellen na 6 uren productie. Prolactinestimuleert ook voorstoffen van de cellen die verantwoordelijk zijn voor demyelinevorming rond de axonen in het centrale zenuwstelsel.

4 glandotrope hormonen:

THYROTROOP OF THYROÏDSTIMULEREND HORMOON (TSH - thyrotropine):

Wordt in de voorkwab aangemaakt o.i.v. TRH – thyrotropine releasinghormoon uit de hypothalamus. TSH zet de schildklier (glandula thyroideaof thyroid) aan tot productie van het schildklierhormoon Thyroxine (= T4)“opslaghormoon” dat onder invloed van melatonine en cortisol omgezetwordt in het “energiehormoon” Tri-jood- of Triiodo-thyronine (=T3)(zie puntII.3.1). In de winter is er meer schildklierhormoon nodig voor een normaalmetabolisme. TSH zorgt er ook voor dat de schildklier calcitonine aan-maakt (verlaagt het calciumgehalte in het bloed door o.a. calcium op teslaan in de botten en de opname van calcium in de nieren en darmen teremmen). De aanmaak van TSH wordt geremd door somatostatine uit dehypothalamus.

ADRENOCORTICOTROOP HORMOON

of Corticotropine (ACTH): deze neurotransmitter wordt aangemaakt onderimpuls van CRH (coticotropine releasing hormoon) uit de hypothalamus en


zet de bijnierschors aan tot de productie van bijnierschorshormoon cortisolen regelt het dag/nachtritme van de mens. Het zorgt voor een beterestressbestendigheid, waakzaamheid, concentratie, stimuleert het (visuele)geheugen. Het maakt ons kalmer, vrolijker, socialer en minder angstig.

GONADOTROPE HORMONEN (GSH – gonadotropinen)

stimuleren de hormoonproductie van de geslachtsklieren (beïnvloedenovaria en testes):

Follikelstimulerend hormoon (FSH - follitropine): bevordert de groei enrijping van follikels (eicellen) in de ovaria bij de vrouw en de sperma-productie (spermatogenese) bij de man in de testes.

Luteïniserend hormoon (LH - luteotropine) dat bij de vrouw de ovulatiebevordert en de vorming van het gele lichaam in de eierstok stimuleert;of als interstitiële-cellenstimulerend hormoon (ICSH) dat bij de man detestes aanzet tot productie van testosteron. LH wordt vanuit de hypo-thalamus geregeld door GnRH-Gonadotropine releasing hormoon.

Daarnaast spelen FSH en LH een rol bij het regelen van de mannelijke envrouwelijke geslachtskenmerken zoals lichaamsbouw, haargroei, spier-vorming, stemhoogte enz.

ENDORFINEN

Deze lichaamseigen signaalstof werkt in de eerste plaats pijnonderdruk-kend, maar zorgt ook voor een gevoel van geluk of euforie (ook aange-maakt in het centrale zenuwstelsel). Door endorfines ontstaat eenroes-achtige toestand.

Endorfinen zijn kleine, eiwitachtige stoffen in de hersenen. Deze opiumach-tige chemicaliën hebben een werking die lijkt op die van neurotransmitters,maar technisch gesproken zijn endorfine geen neurotransmitters. Somsworden endorfinen ook polypeptiden of neurohormonen genoemd. En-dorfinen zijn chemische boodschappers die in functie gelijk zijn aan zowelneurotransmitters als hormonen. Endorfinen zijn (zoals dopamine) debrengers van aangename gevoelens. Ze zijn ook pijnbestrijders, de natuur-lijke morfine van het lichaam. Opium en heroïne werken op dezelfde re-ceptoren in als endorfine. Endorfine is bekend geworden door de “lopers-roes”: dit natuurlijk bedwelmend middel wordt bij stevige aërobe (langdu-rige training) oefeningen vrijgemaakt en wordt veroorzaakt door een stij-ging in de endorfine (en dopamine), waardoor de fysieke pijn van bij-


voorbeeld een marathonloper plaats maakt voor trots, optimisme en eengevoel van welzijn, dat nadien ook blijft. Het is een bekend fenomeen datjoggers verslaafd kunnen raken aan de endorfineroes zodat ze uiteindelijkdwangmatig bezig blijven met hun activiteit. Lichaamsbeweging verhoogtde endorfinespiegel en dat is één van de redenen waarom lichaamsbe-weging stress vermindert en de gemoedstoestand verbetert. Duursport isde beste manier om stress te verminderen, de activiteit moet minstens 12minuten duren om de endorfinespiegel te verhogen. Endorfine en dopa-mine werken samen. Endorfinen worden door de hersenen gebruikt om degevoeligheid voor pijn te verminderen en openen de weg naar plezier. Hetzijn de lichaamseigen kalmerende middelen, in chemische opzicht lijken zeheel erg op morfine. Ze binden zich ook aan dezelfde receptoren in dehersenen. De stimulans om endorfine vrij te maken kan ook komen vanluisteren naar muziek, aanraken van de partner,… wat men ook graagdoet, het zijn allemaal situaties van aangename stimuli die kunnen zorgenvoor het vrijkomen van endorfine. Een belangrijke functie van endorfine ishet bestrijden van de gevolgen van extreme stress, of die nu fysiek of psy-chologische is. Lachen stimuleert het vrijmaken en ook positief denken doetde endorfinespiegel stijgen. De smaakervaring bij suikers, vetten en ookchocolade produceert endorfinen in het lichaam. Ook liefde tussen men-sen verhoogt de hoeveelheid endorfinen.

Endorfine en zelfverminking: De pijn doet endorfines vrijkomen om met depijn om te gaan. Daarom zeggen mensen die zichzelf pijn doen vaak datze “er niets van voelen”: de endorfines hebben de herinnering aan de pijnoverschreven. Die endorfine-rush is wat hen verlichting geeft en hen goeddoet voelen. Ze verlangen ernaar, maar zoals bij elke verslaving heb je elkekeer meer nodig om het effect te ervaren. In dit geval is dat meer pijn.

DE MIDDENKWAB (PARS INTERMEDIA)

Bij foetussen zorgt dit deel van de hypofyse voor de aanmaak van Melano-cyt-stimulerend hormoon (MSH). Bij volwassenen is dit deel heel klein totonbestaande en neemt de voorkwab deze functie over.

DE ACHTERKWAB – NEUROHYPOFYSE (PARS NERVOSA)

De hypofyseachterkwab is belangrijk voor de water- en vochtregulatie in hetlichaam.


Zoals reeds gezegd bestaat de neurohypofyse voornamelijk uit zenuwvezelsen ontvangt ze hormonen van zenuwcellen die in een tweetal kerngebiedenin de hypothalamus zijn gelegen en via de zenuwvezels van de hypofysesteelworden afgegeven (= neurosecretie: afscheiding van stoffen door zenuwcel-len). Het is de opslagplaats voor twee door de hypothalamus geprodu-ceerde hormonen:

ANTIDIURETISCH HORMOON (ADH) OF vasopressine

zorgt voor de waterhuishouding. Het werkt direct op het doelweefsel in enzet de bijnieren aan tot het uitscheiden van aldosteron. Dit stimuleert hetvasthouden van vocht door grotere vochtopname uit de nierbuisjes waardoorde urine wordt ingedikt alvorens de nier te verlaten (daarom ook “terugre-sorptiehormoon” genoemd).

De regelkring is hier als volgt: Osmosensoren in de hypothalamus registrereneen te hoge osmotische waarde (ten gevolge van een te hoog zoutgehalteof een te laag watergehalte in het bloed). De hypothalamus wordt gestimu-leerd ADH aan te maken dat via de neurohypofyse in het bloed komt. HetADH is werkzaam in de nieren (= doelwitorgaan) en veroorzaakt een vermin-derde wateruitscheiding door de nieren. Als gevolg blijft er meer water in hetbloed en daalt de osmotische waarde. De hypothalamus wordt hierdoor te-rug afgeremd in de afgifte van ADH (negatieve feedback).

Vasopressine zorgt voor een stijgende bloeddruk. De aanmaak wordt dan ookgeactiveerd bij te lage bloeddruk en dit onder invloed van o.a. ANP, hetharthormoon (zie II.8.). Vasopressine zorgt ervoor dat de slagaders zich ver-nauwen waardoor de bloeddruk stijgt. Het roept ook mannelijke agressie op.Het geldt als tegenhanger van oxytocine: waar oxytocine ontspant maaktvasopressine dat je alert en moedig wordt. Het versnelt de stofwisseling enverhoogt de concentratie, versterkt het geheugen. Mensen met een groottekort, hebben dan ook problemen met het geheugen en concentratiestoor-nissen. Alcohol remt de aanmaak van vasopressine.

OXYTOCINE (OT) - “knuffelhormoon” -

is qua eigenschappen zowat de tegenhanger van vasopressine. Oxytocineremt de activiteit in het rechter deel van de amygdala, een deel van dehersenen dat betrokken is bij emotionele reacties. Geconfronteerd met ang-stige en boze gezichten veroorzaakt oxytocine een zwakkere amygda-la-reactie, wat een positieve sociale interactie ten goede komt. Bij hogereniveaus oxytocine is er sprake van een hogere weerbaarheid tegen stress en


verslaving en komt het lichaam sneller tot rust. Angst wordt makkelijker on-derdrukt en de pijndrempel verhoogt. Dit hormoon maakt verlegen mensenzelfzekerder en sociaal-vaardiger. Tegelijkertijd zorgt oxytocine er ook voordat mensen zich agressiever gedragen ten opzichte van mensen uit eenconcurrerende groep. Oxytocine wordt door iedereen aangemaakt bij posi-tief onderling contact (zelfs oogcontact!). Bij vrouwen wordt het in groterehoeveelheden aangemaakt naar het einde van de zwangerschap toe. Hetbevordert contractie van epitheelweefsel (opperhuid) van de borst (moe-dermelksecretie!) en contractie van het gladde spierweefsel in de baar-moederwand. Bij moeders die borstvoeding geven kan een verhoogde oxy-tocine productie tijdens het zogen leiden tot het opnieuw samentrekken vande baarmoeder. Deze “naweeën” helpen de baarmoeder haar oorspron-kelijke afmeting terug te krijgen. Ook bij mannen stelt men een verhoogdeaanmaak van oxytocine vast tijdens het geboren worden en vasthouden vanhun kind. Dit zorgt voor een hechtere relatie tussen beiden en wekt sterkebeschermende gevoelens op bij de vader. Oxytocine speelt ook een be-langrijke rol bij hechting. Een hoog oxytocineniveau wordt geassocieerd meteen gevoel van vertrouwen en verbondenheid. Kleuters die als baby ver-waarloosd werden, geen liefde, aandacht en warmte kregen, producerenminder oxytocine. Koolhydraten en kleine hoeveelheden alcohol verhogende concentratie oxytocine in ons bloed (grote hoeveelheden verlagen ze).Dit hormoon wordt zeer snel afgebroken in het lichaam. Men heeft vastgestelddat het oxytocineniveau lager is bij mensen met autisme en met fibromyalgie.Dit tekort leidt o.a. tot een verminderde doorbloeding van armen en benen.Daar onder invloed van massage oxytocine (alsook endorfine en serotonine)aangemaakt wordt door het lichaam, is dit voor deze groepen patiënten sterkaan te bevelen. Met betrekking tot autisme (Asperger stoornis) is er intussen uitonderzoek gebleken dat toediening van oxytocine een positieve invloedheeft op het verminderen van het typische repetitieve gedrag en verbeterdesociale vaardigheden van deze patiënten.

Beide hormonen worden rechtstreeks in de grote bloedsomloop afgegeven.

AANDOENINGEN VAN DE HYPOFYSE

Hypofyse-aandoeningen worden vaak veroorzaakt door kleine gezwelletjesdie bijna altijd goedaardig zijn. Deze kunnen zelf een teveel aan hormoonafscheiden. Daarnaast kunnen ze door druk op andere delen van de hypo-fyse leiden tot vermindering van de hormoonproductie.

Ook ontstekingen en bloedingen kunnen leiden tot een verminderde functievan de hypofyse. Afwijkingen kunnen ingrijpende gevolgen hebben. Om-


dat de gezichtszenuw vlak langs de hypofyse loopt kunnen er ook problemenmet het zien ontstaan.

Vaak ontwikkelen symptomen bij problemen zich heel langzaam en haastongemerkt waardoor de aandoening pas in een gevorderd stadium onder-kend wordt. De meesten zijn goed behandelbaar. Bijkomend probleem isdat aandoeningen zelden zijn en huisartsen en zelfs specialisten de sympto-men meestal niet herkennen.

Prolactinoom: hypofysevergroting met overmatige productie van prolac-tine

Acromegalie: hypofysevergroting met overmatige productie van groei-hormoon

Syndroom van Cushing: hypofysevergroting met overmatige productie vanACTH

Niet-endocrien actieve gezwellen Hypopituïtarisme: de hypofyse maakt te weinig hormonen aan. Tekort

wordt met medicatie aangevuld. Hypofysectomie: verwijdering van de hypofyse (uitzonderlijk).


II.2. DE EPIFYSE - PIJNAPPELKLIER – epiphysis cerebri, glandula pinealis

De epifyse ligt als een klein, kegelvormig lichaampje midden in de hersenen,aan de achterwand van het 3de ventrikel, in de epithalamus. De klier is zogroot als een gedroogde erwt en weegt nauwelijks 200 milligram. Na denieren heeft dit orgaan, samen met de hypofyse, de hoogste bloedcirculatie.

Als orgaan heeft de epifyse zich ontwikkeld uit het zgn. derde oog, kruinoog ofpineaal orgaan zoals we dat aantreffen bij vissen, amfibieën, reptielen envogels. Het is hier in de eerste plaats een lichtgevoelig orgaan.

Ook bij de lagere gewervelden is de epifyseeen lichtgevoelig orgaan. Het registreertwisseling van licht en donker, ofwel door eenspeciaal pariëtaal oog, of door het door-schijnen van licht door de dunne schedel-wand. Daardoor is de epifyse ingeschakeldin het dagen nachtritme (circadiane ritme)van het organisme, maar registreert ook dewisseling van lichte zomer- en donkere winter-tijd en beïnvloedt zo veranderingen van degeslachtsklieren met de jaargetijden.

Bron: www.geneeskunde.net

Bij de hogere gewervelden waaronder de mens, dringt het licht niet door dedikkere schedelwand. De epifyse krijgt infor-matie over licht en donker via de “centraleklok” in de suprachiasmatic nucleus (SCN) vande hypothalamus. Het is een “fotosensitief”orgaan dat via speciale ganglioncellen 4 delichtimpulsen ontvangt die op ons oognetvliesvallen. Hierdoor speelt ze een belangrijke rol bijde synchronisatie van bepaalde lichaamsfunc-ties met dagelijkse en seizoenvariaties.

Bron: www.musclecubes.nl

4 Ganglioncel: de zenuwcellen waaruit zenuwknopen en –vezels bestaan


Op zich beschouwd blijkt de hormoonspiegel in ons lichaam te schommelen.Een aantal hormonen vertoont in een etmaal een min of meer regelmatigstijgend en dalend patroon. Deze ritmen zijn grotendeels onafhankelijk vanslapen en waken en gaan altijd door, wat iemand ook doet. Nochtans blijkt ditcyclische ritme “op drift te geraken” als iemand van de buitenwereld geïso-leerd raakt en van zijn normale dagindeling afwijkt. De licht-donker cyclushelpt dus bij het synchroniseren van activiteit van onze centrale biologischeklok. Licht is de meest voor de hand liggende van deze “synchronizers”. Alsmensen moeite hebben met veranderingen in tijd (vliegreizen, win-ter-/zomertijd), gevoelig zijn voor bepaalde ziektebeelden in bepaalde sei-zoenen, voor winterdepressies e.d., dan moeten we dit herkennen als aan-duidingen van een vertraagde werking van de epifyse. Het is vooral deproductie van het hormoon melatonine dat hierbij een belangrijke rol speelt.Melatonine wordt aangemaakt uit serotonine. Via de hypothala-mus-hypofyse-as controleert de epifyse ook de afgifte van het stresshormooncortisol en de sekshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron.

De epifyse is gevoelig voor electromagnetische velden. Er zijn aanwijzingendat dit mee een rol kan spelen bij epileptische aanvallen. Het melatonine-niveau blijkt dan gewijzigd te zijn. Dit sluit aan bij de hypothese dat melato-nine een onderdrukkende werking heeft op het centraal zenuwstelsel.

De epifyse is het actiefst bij de mens tot de leeftijd van 10 jaar. Tot de puber-tijd heeft ze een remmende werking op de hormonale activiteit van de ge-slachtsklieren. Vanaf de puberteit worden de hypothalamus en de hypofyseactiever wat betreft de aanmaak van geslachtshormonen. In de puberteitbegint de epifyse te krimpen en bij ouderen is de klier vaak verkalkt en ver-schrompeld. Ouderen hebben het hierdoor moeilijker om zich aan te passenaan licht/donker, warm/koud.

MELATONINE, het “masterhormoon”

Melatonine wordt voornamelijk geproduceerd in de epifyse, hetmaag-darmkanaal en het netvlies. Naast in de epifyse komt het ook voor in dehypothalamus, de hippocampus en delen van de basale ganglia5. De pro-ductie komt op gang als de baby 3 maanden is en bereikt een hoogtepunt

5 Basale ganglia: een aantal structuren van grijze stof onder de schors van de grote herse-nen rondom de thalamus. Vormen een regelkring voor de motorische activiteit die door degrote hersenschors gestuurd wordt. Zijn ook betrokken bij verstandelijke/cognitieve en emo-tionele functies.


tussen 1 en 3 jaar. Vanaf dan start een dalende tendens. Ouder worden,licht, roken en overgewicht hebben een negatief effect op de aanmaak.

Bij mensen is de natuurlijke productie van melatonine door de epifyse directgekoppeld aan de blootstelling aan licht van bepaalde receptoren in hetnetvlies van de ogen. Licht wordt zoals reeds gezegd omgezet in zenuwim-pulsen die via de optische oogzenuw doorgegeven worden naar de SCN(suprachiasmatic nucleus) bij de hypothalamus. De SCN zendt zenuwimpul-sen naar de hypofyse die aangeeft de melatonineproductie af te remmen. Bijde aanwezigheid van blauwachtig licht (uit zonlicht of uit kunstlicht, televisie ofcomputer) wordt de productie van melatonine geremd. Neemt de blootstel-ling aan licht af, dan komt de natuurlijke productie van melatonine weer opgang. Voor het lichaam is dit het signaal om de dag-activiteiten te vermin-deren en zich voor te bereiden op de nacht. Het melatonineniveau is hethoogst rond 2u ’s nacht. Op dat moment is serotonine het laagst. Overdag isdit omgekeerd.

Melatonine onderdrukt het libido en verlaagt de kans op zwangerschap bij devrouw tijdens de wintermaanden. Het gaat de productie van FSH (follikelstimulerend hormoon) en LH (luteiniserend hormoon) door de hypofyse tegen,verlaagt oestrogeen receptoren en gaat zo oestrogeen-gestimuleerde groeitegen. Vandaar dat in de natuur de donkere wintertijd de minst vruchtbareperiode is. Melatonine en FSH zijn dus antagonisten.

Melatonine heeft dus invloed op veel regelmechanismen, o.a. het circadiaansritme, nachtelijke slaap- en herstelactiviteit, lichaamstemperatuur (winter-slaap), immuniteit, cardio-vasculaire regulatie, glucose en vetmetabolisme.Het heeft een neurotransmitterachtige en hormoonregulerende functie.

Samengevat kunnen we zeggen dat melatonine receptoren heeft in de vol-gende weefsels:

centraal zenuwstelsel (circadiaans ritme, slaap, lichaamstemperatuur) maag-darmstelsel (glucose en vetmetabolisme) cellen van het afweersysteem (immuniteit, tumorcontrole) harten vaatstelsel (cardio-vasculaire regulatie)

THYROID STIMULEREND HORMOON (TSH) - thyrotropine

De epifyse controleert via de hypothalamus ook de productie van ThyroidStimulerend Hormoon (TSH) in de hypofyse.


SEROTONINE

Serotonine is een neurotransmitter en in het lichaam betrokken bij veel pro-cessen. In de hersenen wordt het gesynthetiseerd uit 5-Hydroxy Tryptofaan(5HTP). Het speelt een rol bij slaap, harten vaatprocessen, agressie, seksueelgedrag, eetlust, beweging, perceptie, hoe we onze binnen- en buitenwereldervaren. Het gaat de zgn. excitatoire (overdadige) werking van dopamine enadrenaline tegen. Serotonine wordt in de hersenen op verschillende plaat-sen geproduceerd, o.a. in de thalamus, hippocampus maar vooral in de epi-fyse. Het grootste deel van de productie, wel 90%, gebeurt echter in hetmaag-darmkanaal. De bloed-hersenbarrière (glia-cellen) verhindert dat deserotonine die zich in het lichaam onder de nek bevindt naar de hersenen kangaan. Serotonine regelt de interne secretie en peristaltiek bij vertering en uit-scheiding. Behalve melatonine worden ook andere stoffen uit serotoninegevormd, zgn. tryptamines. Deze zogenaamd “psychoactieve” stoffen spe-len een belangrijke rol bij dromen en een verminderde staat van bewustzijn.

Serotonine is werkzaam in heel het lichaam:

Op het centrale zenuwstelsel bij slaap, eetlust, herinnering, leren, tempe-ratuurregulatie, stemming, seksueel gedrag, spiercontractie, endocrieneregulatie, cardiovasculaire functie en depressie.

In de bloedvaten m.b.t. samentrekking van de grote arteriën. Het is een« vaatconstrictor » en zorgt voor evenwicht t.o.v. te grote verwijding van debloedvaten om zo tot een normale bloeddruk te komen.

Controleert de motiliteit in het maag- darmkanaal. Een teveel aan sero-tonine lijdt tot spasmen.

Heeft een zeer sterke psychoactieve werking en kan een duidelijk effecthebben op de persoonlijkheid.

Bij pijnsignalen is het betrokken bij de vrijgave en activering van o.a. pros-taglandine en endorfine.

Hoog serotonine-syndroom:

Een teveel aan serotonine kan leiden tot bloedklontering, beschadigt debloedvaten, vooral in de longen. Bij oversecretie kan serotonine allergischereacties zoals astma, oedeem, netelroos en schade aan zenuwcellen ver-oorzaken, in het bijzonder wanneer het uit mestcellen (i.e. mastocyten, vnl. inhet slijmvlies van de bronchi, neus, darm en in de huid) wordt afgegeven (endus niet aangemaakt wordt in de epifyse).


Mogelijke klachten zijn

Angst en fobieën Vermoeidheid Anorexia Wantrouwen Obstipatie Slechte temperatuurregeling Hart- en vaatproblemen Veranderde perceptie van de leefwereld

Laag serotonine-syndroom:

Een te laag niveau in de hersenen wordt geassocieerd met agressie, impulsiefgedrag, moord en zelfmoord. Volgende klachten zijn herkenbaar:

In- en doorslaapproblemen Snelle geïrriteerdheid, onrust Depressiviteit Verlaagd libido Verslaving (alcohol, drugs) Behoefte aan koolhydraten (brood, pasta e.d.) Pijn (chronisch)

In de hersenstam en de thalamus bevinden zich de pijncentra, overvloedigvoorzien van zenuwcellen met serotoninereceptoren. Pijnreacties wordentegengegaan doordat serotonine betrokken is bij de activering van stoffenzoals prostaglandines en endorfinen.

Melatonine en serotonine spelen ook een belangrijke rol bij het regelen vanlichaamsfuncties, vooral in de hersenen. Voor een goed functioneren moeter voldoende cholesterol aanwezig zijn. Te weinig cholesterol in het bloedzorgt voor serotonine onderdrukking. Mensen die cholesterol verlagendemedicijnen gebruiken vertonen vaak een verlaagd serotonineniveau en meeragressiviteit. Te weinig cholesterol kan ook de vloeibaarheid en viscositeitvan de membranen die de serotoninereceptoren bevatten, beïnvloeden.

Zoals gezegd wordt serotonine in de hersenen aangemaakt uit 5-HTP. HetTryptofaangehalte wordt negatief beïnvloed door infecties, stress, darmpro-blemen (vnl. ontstekingen) en anti-conceptiva zoals de pil. Logisch leidt dittot een lager serotonine gehalte. In zijn boek Nooit meer moe haalt Dr. Mi-


chael Maes dit dalende serotoninepeil aan als mede-oorzaak van chronischevermoeidheid.6

Anti-depressiva, in de huidige tijd op grote schaal gebruikt, kunnen mogelijkbijdragen tot een verstoring van de epifyse door schade aan de serotonergi-sche neuronen en receptoren en het tegengaan van het circadiaans ritme.

Zoals reeds vermeld speelt het circadiaans ritme een belangrijke rol in onzegezondheid. Elke cel in ons lichaam is een klok die reageert op de zon.Mensen in nachtdiensten en zij die met onregelmatige uren werken hebbeneen verhoogd risico op schildklierproblemen, vruchtbaarheidsproblemen enkanker. Licht en donker, maar ook de (omgevings-) temperatuur lijkt een be-langrijke rol te spelen in de regeling van onze biologische klok. Bijgevolggeven ook alle medicijnen die « inbreken » in dit ritme (zoals de anticoncep-tiepil, anti-depressiva, corticosteroïden) altijd bijwerkingen omdat ze geenrekening houden met het ritme van o.a. melatonine/serotonine.

Ook onder invloed van langdurige stress wijzigt de serotonineproductie: o.i.v.stress zal het CRH (cortisol releasing hormoon) stijgen alsook het ACTH. Ditleidt tot een stijging van het cortisolen adrenalineniveau. Aansluitend zorgteen verhoging van het serotoninepijl voor daling van de pijnperceptie. Dit kande serotonine-melatonine balans ontregelen. Een hoog serotonineniveaugaat ook samen met een laag dopamineniveau en omgekeerd. En als dedopaminespiegel daalt, stijgt de prolactinespiegel. In een tweede kettingre-actie zal de adrenalinespiegel dalen, vervolgens de serotoninespiegel dalenen de cortisolspiegel stijgen…

6 Maes, M., Nooit meer moe. CVS Ontmaskerd., Damme, Zorro Uitgeverij, 2011


II.3.1. DE SCHILDKLIER – GLANDULA THYROIDEA – thyroïd

Deze klier ligt aan de voorkant van de hals, onder het strottenhoofd en voorde luchtpijp, net onder het strottenhoofd en heeft een vorm die doet denkenaan een vlinder waarbij de linker- en rechterkwab de vleugels vormen. Dekwabben zijn onderaan verbonden door weefsel. Bij pasgeborenen weegt ditorgaan 2 à 3 gram, bij een volwassene 18-60 gram. De schildklier wordt doorvier slagaders van bloed voorzien en is een van de meest doorbloede orgaanvan het lichaam. Er worden 3 hormonen geproduceerd door de schildklier:Tri-joodthyronine (T3), Thyroxine of Tetra-joodthyronine (T4) en Calcitonine.

Bron: Rebo Prod. Atlas van de Anatomie

Uit jodium en tyrosine – die we uit onze voeding halen - worden de 2 schild-klierhormonen Thyroxine (T4) en Tri-joodthyronine (T3) aangemaakt en vrijge-geven in de schildklierfollikels (-blaasjes). T3 is minder aanwezig dan T4 maarfysiologisch veel actiever. De receptoren voor T3/T4 bevinden zich aan deoppervlakte van de celkern. Deze hormonen stimuleren het celmetabolismevan alle lichaamscellen door de productie te bevorderen van enzymen die bijde afbraak van glucose en vetten een rol spelen. Ze stimuleren bovendiende eiwitsynthese en daarmee de celgroei.


T4 – THYROXINE (TETRAJOODTHYRONINE)

Thyroxine beïnvloedt de cellen in het gehele lichaam, de stofwisseling (me-tabolisme), de lichaamstemperatuur en de groei. De hypothalamus scheidtTRH (TSH-releasing hormoon) af dat de hypofyse stimuleert om TSH (ThyroïdStimulerend Hormoon) vrij te geven. Dit TSH stimuleert op zijn beurt de schild-klier om T4 aan te maken. De hypothalamus registreert dan terug het niveauT4 in het bloed. Hoe hoger dit niveau, hoe minder TRH de hypothalamus af-scheidt (terugkoppeling). De functie van T4 is voornamelijk als opslag in hetplasma. De hoeveelheid T4 in het bloed is tien keer groter dan die van T3.Door de afsplitsing van 1 jodiumatoom wordt het omgezet in T3.

T3 - TRI-JOODTHYRONINE

Het in het bloed circulerend T3 is slechts voor 20% à 25% afkomstig uit deschildklier; het overgrote deel ontstaat door jodiumafsplitsing van T4 in onzelever en nieren en in alle doelcellen. Zoals gezegd is de werking van T3 vijfkeer sneller en effectiever dan die van T4. T3 heeft vooral invloed op hetbasaal metabolisme (de grondstofwisseling bij volkomen rust). Het verhoogt inhet algemeen het zuurstofverbruik bij een verhoogde energieomzet endaarmee de warmteproductie (activeert de mitochondriën7 in de cellen).Het versnelt de bloedcirculatie en verbetert de doorbloeding naar de uitein-den. Het beïnvloedt ook de werkzaamheid van andere hormonen zoals insu-line, glucagon, STH en adrenaline. T3 bevordert groei en rijping, vooral van dehersenen en botten. Een tekort aan schildklierhormonen bij pasgeborenenleidt dan ook tot groeien rijpingsachterstand en tot stoornissen in het centraalzenuwstelsel.

SCHILDKLIERVERGROTING

Een zgn. “krop” (struma) is een knoopvormige vergroting van de schildklier.Dit kan veroorzaakt worden door een jodiumtekort. Dit tekort veroorzaaktimmers een tekort aan T3/T4 en hierdoor een verhoogde afgifte van TSH.Onder invloed van dit TSH gaan de follikelcellen zich vermeerderen (hyper-plastische krop). Dergelijke krop blijft ook bestaan wanneer de oorspronke-lijke oorzaak (jodium tekort) wegvalt.

Er ontstaat ook een tekort aan T3/T4 (hypothyreose) wanneer de vergroteschildklier niet meer genoeg van deze hormonen kan leveren. Dit kan eenaangeboren stoornis zijn of het gevolg van b.v. schildklierontsteking. Deze te

7 Mitochondriën: energiecentrales in de cellen die warmte en energie vrijmaken.


zwakke werking heeft gevolgen voor de stofwisseling, groei en geestelijkefuncties die vertraagd worden. Bij aangeboren zwakke werking kan dwerg-groei een gevolg zijn.

Ingeval van hyperthyreose (ziekte van Basedow) produceert een vergroteschildklier onafhankelijk van het TSH te veel T3/T4. De verbrandingsprocessen inde cellen nemen toe met gevolgen als vermageren, temperatuurverhoging,versnelde hartslag en nerveuse overgevoeligheid.

CALCITONINE

Dit derde schildklierhormoon wordt gemaakt door de gespecialiseerde en-docriene cellen in het schildklierweefsel, de C-cellen. Wanneer de concen-tratie calciumionen in het bloedplasma te hoog is, stimuleert calcitonine deopname van vooral calcium in de botten (bevordert aldus de botvorming),remt het de reabsorptie van calcium uit de voorurine en uit de darm. Hierdoordaalt de calciumconcentratie in het bloed en vermindert de calcitonine-productie terug. Het is de antagonist van parathormoon of PTH (zie verder).Calcitonine maakt ons ook beter stressbestendig, heeft een positieve invloedop migraine en op infecties.

Tot slot nog vermelden dat verhoogde cortisolspiegels (zie II.6) – b.v. als gevolgvan langdurige stress - de productie van schildklierhormonen verstoren, i.e.verlagen. Dit leidt tot klachten als vermoeidheid, gewichtstoename, koudehanden en voeten, broze nagels en haar, obstipatie.


II.3.2. DE BIJSCHILDKLIEREN – GLANDULAE PARATHYROIDEAE

Op de “vleugeltoppen” van de schild-klierkwabben (2x2) liggen de bijschildklie-ren, twee per kwab, vier per schildklier.Deze heel kleine kliertjes (5x3x2mm) liggenverzonken in het weefsel en hebben eengrote hormoonproductie. In hetepitheellichaam produceren zij het Para-thormoon (PTH).


PARATHORMOON (PTH) - parathyrine

Dit polypeptidehormoon is de antagonist van Calcitonine. Dit betekent datzodra de calciumconcentratie te laag wordt, er PTH aan het bloed wordtafgegeven. Dit stimuleert de vrijgave van calcium uit de botten en de op-name (reabsorbtie) ervan in de darm en uit de voorurine. Voor een goedewerking van PTH is een bepaalde hoeveelheid vitamine D (uit voedsel en viazonlicht) nodig. Daarenboven is de calciumhuishouding gekoppeld aan defosfaathuishouding: PTH bevordert de fosfaatuitscheiding door de nieren.Dit hormoon speelt een cruciale rol in de werking van spieren en zenuwcellenen de opbouw en instandhouding van onze botten en tanden.

Hyperparathyreoïdie, een te sterke werking van het epitheellichaam, leidt toteen verhoogde fosfaatuitscheiding en een stijging van het calciumniveau inhet bloed. Hierdoor kan calciumafzetting in de vaatwand ontstaan enkalkgebrek in de botten. Anderzijds, bij hypoparathyreoïdie is er een tekortaan parathormoon en krijgen we een te grote mineralisering van ons skelet entanden terwijl er een tekort aan calcium ontstaat in het bloed. Dit geeftaanleiding tot sterke prikkelbaarheid van het neuromusculaire systeem en zelfsstuipen.


II.4. DE THYMUS – ZWEZERIK

Dit orgaan bestaat uit twee kwabben die meestal niet even groot zijn en be-vindt zich langs de middenlijn van het lichaam, gedeeltelijk in het bovenstedeel van de borstkas (tussen de twee longen) en gedeeltelijk in het onderstedeel van de hals. De thymus wordt beschermd door het borstbeen, door deaanhechting van bepaalde nek- en borstbeenspieren en hangt aan het fas-cia van de schildklier. Onder de thymus bevinden zich het hartzakje (pericar-dium) en de grote lichaamsslagader (aorta). De luchtpijp bevindt zich netachter de thymus in het halsgebied.


Embryonaal start de vorming van de thymus al in de 8ste week van de zwan-gerschap. Bij baby’s groeit hij uit tot het grootste orgaan. Hun immuunsysteemmoet immers nog volledig geschoold worden. De thymus zit op de placen-tabarrière en de baby leert van het immuunsysteem van de moeder. Tijdensde ontwikkeling gaat elke nieuwe cel eerst via de thymus vooraleer naar zijndefinitieve plek te gaan. Bij kinderen is dit orgaan dus sterk ontwikkeld en kantijdens de puberteit wel 45 gram wegen. Oorspronkelijk rijkt het van hetborstbeen tot de hartstreek. De thymus is een grillig orgaan en bij vele mensenzijn er uitlopers, soms tegen het middenrif en soms tot in de hals. Vanaf het


16de levensjaar begint deze klier meestal te verschrompelen tot er bij vol-wassenen vrijwel niets overschiet. Door opslag van vet in bepaalde cellenontstaat het zgn. thymusvetlichaam. De resterende functionele thymusrestblijft voornamelijk actief als “bibliotheek” en “labo”. Deze evolutie wordtvoornamelijk veroorzaakt door de hormonen van de geslachtsklieren, maarkan ook het gevolg zijn van bestralingen (X-ray mammografie!), infecties envergiftiging.

De functie van de thymus is nog steeds niet helemaal doorgrond. Wel staatvast dat het een van de belangrijkste organen van ons afweersysteem is. Hetis een klier van lymfeweefsel die hormonen produceert en een belangrijke rolspeelt in de rijping en selectie van de T-lymfocyten of thymocyten (wittebloedcellen aangemaakt in de thymus). De buitenste laag van de thymus,de SCHORS, is celrijk en bevat veel lymfocyten. Daarbinnen ligt het MERG datcelarm is en lymfocyten alsook andere soorten thymuscellen bevat. Hetgeheel is omgeven door een bindweefselkapsel. Het is in de schors dat delymfocyten in contact komen met lichaamseigen antigenen (antistoffen).Hierdoor worden ze immunologisch “geprogrammeerd”; ze leren “lichaams-eigen” van “nietlichaamseigen” onderscheiden. Daarnaast speelt de thy-mus ook een essentiële rol in de aanmaak van “geheugencellen” die als hetware het “recept” onthouden hoe het lichaam afweerstoffen tegen reedsdoorgemaakte ziekten moet aanmaken. Hij is a.h.w. de “universiteit” van alleimmuuncellen. Nieuwe cellen worden er “gebriefd” met alle beschikbarekennis over alle antigenen die ons lichaam reeds kent. Als we ziek worden,betekent dit dat de indringer nog niet geregistreerd staat en thymus eerst eengepaste reactie moet opbouwen, speciale T-cellen moet aanmaken. Hetdoormaken van “kinderziekten” is dan ook een absoluut noodzakelijke leer-school voor de thymus en ons afweersysteem. Het feit dat jonge baby’s te-genwoordig tegen alle kinderziekten ingeënt worden, is nefast voor dit proces.Het is ook bewezen dat tijdens koortspieken de thymus het productiefst is methet aanmaken van T-cellen.

Het is ook mogelijk dat een indringer zich als “lichaamseigen” gaat gedragen;of dat de thymus in de war geraakt over lichaamseigen en lichaamsvreemdestoffen en de lichaamseigen stoffen/cellen worden aangevallen. Dit laatsteleidt tot een auto-immuunziekte.

Mensen die zonder thymus worden geboren (DiGeorge-syndroom) hebbenvolgende problemen:

Veel infecties


Geen vergroting van andere lymfocyten producerende organen zoals milten lever ingeval van infecties;

er worden geen T-lymfocyten teruggevonden in het bloed iets minder antistoffen

De hormonale werking van de thymusklier stimuleert en regelt de productie,differentiatie en rijping van de T-lymfocyten. De hormonen, de polypeptidenTHYMOPOIETINE EN THYMOSINE, zorgen ervoor dat de T-lymfocyten kunnen wordenaangemaakt door rijping van lymfoïde stamcellen. De lymfocyten die in hetbeenmerg worden gevormd, worden naar de thymus getransporteerd enworden omgezet tot T-lymfocyten. Ze geven bepaalde chemische stoffen afwanneer ze met vreemde stoffen (bijvoorbeeld virussen, bacteriën, schimmels,parasieten, enzovoort) in contact komen om deze te vernietigen en zo hetlichaam te beschermen.

Het zorgt voor de aanmaak van T-lymfocyten. Deze jonge lymfocytenzwermen uit en groeien in andere lymfeorganen en lymfeklieren op tot‘volwassen’ T-lymfocyten.

Het zorgt ervoor dat tegen de lichaamseigen eiwitten geen antilichamengeproduceerd kunnen worden.

Er zijn aanwijzingen dat de thymus een hormoon produceert dat de groeivan ander lymfatisch weefsel stimuleert. Daarmee bestaat er een relatietussen de thymus en de endocriene klieren.

De schildklier en de hypofyse werken activerend op de thymus. De geslachtsklieren en de bijnieren werken remmend op de thymus.

CRANIOSACRAAL WERK

Zoals beschreven in de syllabus “Talking to the Immunesystem”8 kunnen we ineen craniosacraalsessie info aan de thymus verschaffen om bij immuunpro-blemen bepaalde elementen terug te verkennen, te leren en aan te vallen.Hierbij moeten we rekening houden met het feit dat ook thymus zelf uitgeputkan geraken. In dat geval zal hij ons niet kunnen helpen en moeten wij hemeerst nieuwe energie geven of d.m.v. stamcellen herstellen. De werking vanthymus kan ook beïnvloed worden door de aanwezigheid van een ener-gie-cyste (b.v. veroorzaakt door de autogordel bij een ongeval).

8 Talking to the Immunesystem – Peirsman Cranio Sacraal Academie – Bew. R. van Santen &C. van der Sluis – p.7-9,46.


II.5. DE PANCREAS - ALVLEESKLIER (BUIKSPEEKSELKLIER) – EILANDJES VANLANGERHANS

De pancreas is een van de grootste klieren van ons lichaam (13-15 cm lang).Ze ligt achter de maag, tegen de achterkant van de buikholte en tussen hetduodenum en de milt, ter hoogte van de 1ste en 2de lendewervel. Het duo-denum ligt rond de bovenkant van de pancreas.

De pancreas bestaat hoofdzakelijk uit exocrien klierweefsel dat spijsverte-ringssappen aan het darmkanaal afgeeft. Verspreid tussen dit klierweefselliggen de EILANDJES VAN LANGERHANS, ophopingen van endocriene klieren.Deze 0,5 à 1,5 miljoen eilandjes vormen samen het “eilandorgaan”. Wekunnen 5 verschillende endocriene celtypes onderscheiden. Ongeveer 20%bestaat uit A- of alfa-cellen die glucagon produceren, bijna 70% zijn B- ofbeta-cellen die insuline vormen, en ongeveer 5% zijn D- of delta-cellen diesomatostatine afgeven. Een kleine fractie van de eilandjes zijn PP-cellen diehet pancreatisch polypeptide produceren.

De functies van deze hormonen zijn algemeen genomen:

zorgen voor de opslag van het opgenomen voedsel in de vorm van gly-cogeen en vet (insuline);

de energiereserves (glucagon, adrenaline) tijdens de hongerfase of bijarbeid, stresssituaties enz. mobiliseren;

hierbij de bloedsuikerspiegel zo constant mogelijk houden; de groei bevorderen.

GLUCAGON

Beïnvloedt de stofwisseling van koolhydraten en vetten. Wanneer debloedsuikerspiegel teveel zakt dan wordt er meer glucagon afgescheidendoor de alfa-cellen. Dit peptidehormoon zorgt ervoor dat de lever uit eiwittenen opgeslagen vetten zelf glycogeen gaat omzetten in glucose (glycogeno-lyse) en de vorming van glucose uit aminozuren (gluconeogenese). Zo-doende komt er meer glucose in de bloedbaan terecht en verhoogt debloedsuikerspiegel. Dit hormoon is de antagonist van insuline.

INSULINE

Beïnvloedt ook de eiwit-, suiker- en vetstofwisseling in ons lichaam maar werkttegengesteld aan glucagon. Insuline is het dominante hormoon van deze


twee. Wanneer de bloedsuikerspiegel teveel stijgt, wordt er meer insulineafgescheiden door de beta-cellen. Dit bevordert in de lever en in de spierende omzetting van het teveel aan glucose uit koolhydraten in glycogeen(glycogeensynthese), en stimuleert de opname van overtollige glucose doorde vetcellen (insuline = ”opslaghormoon”). Hierdoor heeft het een verlagendeffect op de bloedsuikerspiegel. Het teveel wordt opgeslagen op en rond debuik, rond de organen, en hier gestockeerd voor noodgevallen. Insuline gaatvetverbranding tegen! Dit buikvet stimuleert insuline resistentie. Vet op deheupen en dijen is veel minder gevaarlijk. Wanneer de glycogeen « voor-raadkamers » volzitten en het bloedsuikergehalte nog niet voldoende ge-daald is, wordt het teveel aan glucose gekoppeld aan vet - er ontstaantriglyceride, een vet-suikerverbinding die het lichaam vrijwel onbeperkt kanopslaan in vetweefsel. Insuline kan ons dus enerzijds doen verdikken, anderzijdsschudt het ons wakker, geeft ons energie en versterkt onze fysieke weerstand.Het verstevigt de slagaders, het hart en de spieren.



De antagonistische werking en negatieve feedback van glucagon en insulinezorgt ervoor dat de glucoseconcentratie in ons lichaam schommelt tussenbepaalde grenzen. Bij een tekort aan insuline (b.v. omdat de eilandjes teweinig vrijgeven) onstaat er een verhoging van de bloedsuikerspiegel enspreken we van hyperglykemie. Dit kan leiden tot suikerziekte of DIABETES.

TYPE I - diabetes mellitus - is het meest voorkomende type. Hierbij maakt depancreas geen insuline meer aan omdat de cellen die dat moeten doenvernietigd zijn door het eigen afweersysteem. Het afweersysteem denkt datde beta-cellen indringers zijn die moeten worden opgeruimd.

Bij TYPE II - diabetes insipidus - maakt de pancreas nog wel insuline aan, maarhet lichaam reageert er niet goed meer op. De bloedsuiker blijft te hoog enhierdoor blijft de pancreas steeds meer insuline aanmaken om de bloedsui-kerspiegel toch te laten zakken. Tot er uiteindelijk t.g.v. uitputting toch minderinsuline geproduceerd wordt.

PANCREATITIS, waarbij de pancreas ontstoken geraakt, kan ook tot diabetesleiden.


II.6. DE BIJNIEREN - GLANDULAE SUPRARENALIS

De bijnieren liggen gedeeltelijkbovenop en gedeeltelijk over denieren heen. Deze ongeveer1cm dikke orgaantjes liggentegen de wervelkolomzijde enneigen naar het midden toe.Ze zijn meestal ingebed in hetvetkapsel van de nier. Nietminder dan 3 slagaders voorziende bijnieren van zuurstofrijkbloed. Ondanks hun naam zijnhet twee functioneel op zichstaande orgaantjes.

Elke bijnier bestaat uit tweehormoonklieren die wat betreftbouw, celtypen en functies he-lemaal los van elkaar staan:


de BIJNIERSCHORS (cortex) aan de buitenkant en het BIJNIERMERG (medulla)in het centrale deel.

BIJNIERMERG - MEDULLA

Deze vrij grote, ovale cellen hebben een heel andere oorsprong dan die vande bijnierschors. Ze zijn namelijk afkomstig van de rand van een instulpingvan het ectoderm van het embryo, waaruit ook ons zenuwstelsel ontstaat.Eigenlijk hebben we hier dus met zenuwweefsel te maken. We vinden hierook ganglioncellen, echte zenuwcellen, terug (cfr. neurohypofyse). Het bij-niermerg staat via zenuwvezels dan ook onder invloed van het sympatischdeel van het autonome zenuwstelsel. Deze zenuwcellen (neuronen) produ-ceren bij prikkeling de neurotransmitter ADRENALINE (95% van de cellen) enhet verwante NORADRENALINE (5% van de cellen). Beiden worden aan hetbloed afgegeven wanneer het lichaam in acute - positieve of negatieve -stress (i.e. lichamelijke of psychisch-emotionele alarmsituaties) verkeerd, b.v.extreem genot, hevige koude, woede, fysieke arbeid of een levensbedrei-


gende situatie. Deze hormonen worden catecholaminen genoemd en rege-len de activiteit van hart en bloedvaten via receptoren.

ADRENALINE (Lat.: ad=bij, ren=nier) of epinefrine

heeft via de bloedbaan dezelfde werking op de organen als het sympatischsysteem via zenuwvezels: dit « vecht- of vluchthormoon » verhoogt de alert-heid en geeft meer energie. Het bereidt ons lichaam voor op snelle actiedoor:

in de lever en de spieren de omzetting van glycogeen in glucose te be-vorderen en hierdoor de bloedsuikerspiegel te verhogen. De stofwisselingkrijgt een boost waarvan de actieve weefsels profiteren, men meer spier-arbeid kan verrichten en aan meer belasting kan weerstaan. Hierdoor isadrenaline een antagonist van insuline (net als cortisol);

de hartactiviteit te stimuleren: hartfrequentie stijgt en de bloeddrukstijgt (« mijn hart sloeg in mijn keel »);

verdieping van de ademhaling; de werking van maag en darmen te remmen; de pupillen te verwijden (« schrikogen »); bloedvatverwijding in de skeletspieren en verhoging van de spierspanning;

in de meeste overige bloedvaten vindt vernauwing plaats (spijsverterings-kanaal, huid) zodat er meer bloed beschikbaar komt voor het spierstelsel;

in extreme gevallen verslapping van de sluitspieren van anus en blaas teveroorzaken (« in je broek doen van angst »); alle overbodige ballast wordtuitgestoten.

In stress-situaties wordt het adrenalinegehalte in het bloed twintig tot dertigkeer verhoogd. De prikkel tot het in werking treden van dit mechanisme - destresscascade - ontstaat in de frontale hersenkwab (zintuigen → thalamus →amygdala → hippocampi) waar het eerste signaal van gevaar geregistreerden geanalyseerd wordt en doorgegeven aan de hypothalamus. Dezestuurt CRF (corticotrophin releasing factor hormoon) naar de hypofyse die viaACTH de bijnieren activeert voor de aanmaak van adrenaline en cortisol (zieook Hoofdstuk III).

Het sympathisch deel van het autonome zenuwstelsel speelt eveneens een rolbij stresssituaties. Dit wordt geactiveerd door het RAS - reticulair activatiesys-teem, een netwerk van strengen van zenuwweefsel dat vanuit ons ruggen-merg contact heeft met drie hersengebieden: de medulla oblongata (ver-lengde merg), de pons en het zoogdierenbrein. De zenuwstrengen zijn o.a.verbonden met het hart, de longen, onze maag, darmen, lever én de adre-nalineproductie. Dit sympathische deel van het autonome zenuwstelsel kan


de functie van het bijniermerg ook overnemen wanneer dit beschadigd is ofdoor een operatie verwijderd. Wel zal het lichaam in bepaalde noodsituatiesminder snel reageren. Het RAS is ons oudste, primairste alarmsysteem. Het isreeds werkzaam in de baarmoeder.

NORADRENALINE of norepinefrine

Deze neurotransmitter wordt in mindere mate geproduceerd dan adrenaline(1:3) uit de voorstof dopamine. Het heeft vergelijkbare effecten, maar leidteerder tot agressie dan tot angst. Het is sterk opwekkend en werkt meer opbloeddrukstijging en minder op hartwerking en skeletspieren. Het remt despijsvertering en speelt een rol bij pijnsensatie en sexueel gedrag. Een teveelaan dit hormoon geeft een euforisch, gespannen, angstig of opgewondengevoel. Een tekort maakt mensen depressief. In het RAS alarmsysteemspeelt noradrenaline een specifieke rol van « iedereen scherpzetten » bij alarm(wordt in dat geval door de locus ceruleus op de pons geproduceerd). Drugsals amfetamine en cocaïne verhogen de hoeveelheid noradrenaline, deeerste door het stimuleren van de productie ervan, de tweede door het be-lemmeren van de afbraak. Ze veroorzaken daarmee een alerte, hyperactievetoestand.

BIJNIERSCHORS - CORTEX

Deze klieren omhullen de kern met bijniermerg en produceren drie groepencorticoïden (ook wel corticosteroïden genoemd), afhankelijk van de zone opde bijnierschors.

De mineralocorticoïden - ALDOSTERON

Deze worden aangemaakt in de buitenste laag van de schors (zona glome-rulosa). Ze hebben invloed op de mineraalhuishouding (men spreekt somsvan de “water- en zouthormonen” ), ze regelen de concentraties natrium enkalium in het bloedplasma. Deze groep bestaat voor 95% uit het hormoonALDOSTERON. De productie neemt onder invloed van ACTH (uit de hypofy-se) toe bij een (te) lage natriumconcentratie, bij een (te) hoge kaliumcon-centratie en bij een verminderd bloedplasmavolume (b.v. bij sterk zweten).Aldosteron bevordert indirect in de nieren de reabsorptie van natrium/zout(zgn. natriumretentie) en de afgifte van kalium (kaliumdepletie). Als gevolgvan de natriumreabsorptie verhoogt de opname van vocht uit de voorurine inde nieren, neemt het bloedvolume toe en stijgt de bloeddruk. Dit heeft danweer invloed op de pompfunctie van ons hart. Aldosteron zorgt er mee voor


dat onze bloeddruk op peil blijft als we staan of zitten, verbetert de bloedcir-culatie in ons hoofd als we staan of zitten. Het werkt hierbij mee in het reni-ne-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS) waarbij het hormoon renine (uitendocriene cellen in de nierschors) de activerende factor is ingeval debloeddruk onder een bepaalde grens daalt. Het zijn de natriuretische pepti-dehormonen A(trium)NP en B-type NP die in het hart worden aangemaakt dieals antagonist voor het RAAS functioneren (zie II.8.).

De glucocorticoïden - CORTISOL

worden geproduceerd in de middelste laag van de bijnierschors, de zonafasciculata. Deze glucocorticoïden hebben invloed op de koolhydraat- enaminozuurstofwisseling, de glucosehuishouding. Ze bestaan voor 95% uit

CORTISOL (ook wel hy-drocortison). Ook dithormoon wordt onder in-vloed van CRH (cortico-trofine releasing hormoon)en ACTH (adrenocortico-troop hormoon, cfr wer-king hypothalamus) ge-produceerd en contro-leert op zijn beurt deACTH-aanmaak in de hy-pofyse door negatieveterugkoppeling. Het ACTHis noodzakelijk voor degroei en instandhoudingvan de bijnierschors. Bij hetontbreken van dit hor-moon, verschrompelt deschors vrij snel en komt dusde productie van anderehormonen in het gedrang.De sturing van de afgiftevan ACTH gebeurt voor-namelijk door de releasingfactors aangemaakt in dehypothalamus. Er is duseen trapsgewijze produc-tie van cortisol: allereerst


DE HPA-as


de productie en afscheiding van de releasing factor CRH en vervolgens pro-ductie en afgifte van ACTH in de voorkwab van de hypofyse. ACTH bereikt viahet bloed de bijnierschors en is daar op zijn beurt actief bij de aanmaak vancortisol. Ook hier is er sprake van terugkoppeling als regelsysteem in de her-senen. Deze Hypothalamus-Hypofyse-Bijnieras, is beter bekend onder de En-gelse afkorting HPA-as (hypothalamic- pituitary-adrenal axis).

Cortisol wordt samen met adrenaline “stresshormonen” genoemd. Onder in-vloed van stress (extra lichamelijke en/of geestelijke belasting) verhoogt deproductie van cortisol omdat het lichaam dan meer behoefte heeft aanglucose, de centrale energiedrager van onze stofwisseling: cortisol bevordert

de aanmaak van glucose in delever en de spieren. Boven-dien remt het de opname er-van door de cellen zodat ermeer in het bloed blijft.Doordat glucose de eiwitsyn-these remt en de eiwitafbraakin de weefsels - vooral de spie-ren - bevordert, komen eraminozuren vrij voor de gluco-neogenese (vorming van glu-cose uit niet-suikers). Cortisolbeïnvloedt dus de stofwisselingvan aminozuren en koolhydra-ten: het maakt op het gepastemoment energiereserves vrij,verhoogt de opname van sui-ker in het bloed en geeft dekracht om te reageren op ge-varen/stress.

Op het niveau van hart enbloedsomloop leiden de glu-cocorticoïden tot een toenamein contractiekracht van het harten een vaatvernauwing (va-soconstrictie) zodat in nood deweefsels meer zuurstof en voe-dingsstoffen krijgen en het hartsneller gaat slaan. Er wordt



meer bloed naar ons hoofd, schouders, romp, bekken en heupen gepompt.Cortisol leidt ook tot een verhoogde vorming van adrenaline in het bijnier-merg. Hierdoor stimuleert het onze activiteit en daadkracht, geeft ons vecht-lust.

Tenslotte werkt dit hormoon ontstekingsremmend en antiallergisch, o.a. doorhet afremmen van de afgifte van histamine (antistoffen) en het verhogen vaninterleucine. Bij zware infecties zien we dan ook een stijging van de cortisol-spiegels in het bloed.

Een aanhoudend hoog cortisolniveau - b.v. bij langdurige stress - verzwakt debescherming van het maagslijmvlies en kan tot maagzweren leiden. Eenovervloed aan cortisol en adrenaline werkt op de duur negatief op:

de schildklier: productie schildklierhormonen wordt verstoord lever: ontgiftingsproces wordt verstoord spijsvertering: aantasting maag- en darmwand bloedsuiker: toename insulineresistentie leidt tot hypoglycemie, insulinere-

sistentie, diabetes. Pancreas verhoogt hierdoor productie insuline wat danweer het normale metabolisme verstoort.

Immuunsysteem: de werking van antilichamen vermindert slaap: niet inslapen tgv te hoge cortisol & adrenalineniveaus (alarmmodus)

remmen aanmaak van serotonine. Of, makkelijk inslapen maar wakkerworden en niet terug inslapen tgv te weinig cortisol om je bloedsuiker-spiegel te stabiliseren (bijnieruitputting?); je lichaam gaat dan adrenalineaanmaken om je bloedsuiker te doen stijgen waardoor je hersenen en jijzelfklaarwakker zijn.

vruchtbaarheid en libido: bij een tekort aan cortisol volgend op een lang-durig verhoogde productie en uitputting van de bijnieren, wordt proges-teron door de bijnieren “gestolen” om cortisol aan te maken.

In de hersenen leidt een langdurig verhoogd glucocorticoïdeniveau tot EEG-en psychische veranderingen. Het heeft ook zijn weerslag op de hypotha-lamus en beschadigt en vernietigt neuronen in de hippocampi (verschrom-pelen omdat ze minder glucose kunnen opnemen) wat zijn weerslag heeft opo.a. onze emotie en herinnering en de werking van ons inwendig alarmsys-teem. Een structureel te hoog cortisolniveau kan leiden tot cortisol-resistentie inde receptoren. Daardoor wordt de opname in de cellen verstoort, wordt telaag en leidt uiteindelijk tot een cortisoltekort!

Een langdurig verlaagd cortisolniveau ingevolge bijnieruitputting of cortisolre-sistentie leidt vooral tot psychische klachten (apathie, negativisme, psychose,depressie) maar ook problemen met de schildklierhormonen en geslachts-


hormonen. Bij een cortisoltekort gaan de bijnieren immers meer androgenenproduceren, wat bij vrouwen tot b.v. haaruitval en acne kan leiden. Licht-therapie, meditatie en lange afstand lopen helpen het cortisolniveau op kortetijd omhoog te brengen.

Cortisoltekort kan zowel tot hypo- als hyperthyroïdie leiden (zie verder).

Ook hier even speciale aandacht voor de mogelijke invloed van STRESS tijdensde zwangerschap. Wanneer de moeder chronische stress heeft, worden haarbijnieren en de cortisolproductie overmatig gestimuleerd. Haar behoefte aancortisol kan zo groot zijn dat zij de progesteron die door de placenta vanaf hettweede trimester geproduceerd wordt, zelf opeist voor omzetting naar corti-sol. In het derde trimester maken de bijnieren van de foetus stilaan zelf cortisolaan. Indien ook deze voorraad door de moeder wordt opgeslokt, zullen debijnieren van de baby hierdoor sterk vergroten. Embryonaal zijn de bijnieren ende eierstokken bij het meisje uit dezelfde cellengroep gevormd.

Na de geboorte kunnen de bijnieren van een baby met stress sneller groeiendan normaal. Bij de meisjes kan de stress respons het geslachtshormoon pro-gesteron gebruiken, wat tot sterke ontregeling van het hele voortplantings-systeem kan leiden. Vaak zien we dat baby’s met een laag cortisolniveau ookeen laag geboortegewicht hebben en later minder stressbestendig zijn.

Hoewel de cortisolproductie vermindert met ouder worden, stellen we hogewaarden vast bij ouderlingen. Dit is het gevolg van verschillende factoren, o.a.afname van de receptorgevoeligheid en een tragere ontgifting t.g.v. minderschildklierhormoon, geslachtshormoon en DHEA.

GESLACHTSHORMONEN

De bijnierschors produceert DHEA (dehydro-epiandrosteron), een steroïdeprohormoon9 van androsteendion dat verder omgezet wordt in zowel AN-DROGENEN (mannelijke geslachtshormonen) als OESTROGENEN (vrouwelijke-)die op hun beurt de werking van de geslachtshormonen uit de gonaden (tes-tikels en eierstokken) ondersteunen. DHEA wordt bij de mens in grote hoe-veelheden aangemaakt tussen de 20 en 30 jaar en neemt daarna af. Deproductie van DHEA staat onder controle van ACTH. De concentratie vanDHEA ligt in het bloed wel twintig keer hoger dan die van om het even welkander hormoon. De concentratie in de weefsels (o.a. onze hersenen) is nog

9 Prohormoon: = precursor, heeft zelf een minimaal hormonaal effect; is een uitgangsstof,voorloper van een andere stof.


eens twee tot drie keer hoger! Men heeft een relatie vastgesteld tussen ver-laagde DHEA-niveaus en ziekten als diabetes, harten vaatziekten en kanker.DHEA wordt soms ook een anti-stresshormoon genoemd omdat het een posi-tieve werking heeft op het humeur en depressiviteit. Daarnaast speelt het eenbelangrijke rol in het immuunsysteem en in het tegengaan van osteoporose.

Hoewel hun aanmaak door de bijnierschors veel lager ligt dan deze door degonaden, worden DHEA en geslachtshormonen hier vanaf het embryonalestadium aangemaakt en zijn van invloed op de aanleg en ontwikkeling vande primaire geslachtskenmerken.

Hyperfunctie

of verhoogde activiteit van de bijnieren - wordt bijna altijd veroorzaakt dooreen gezwel. Er kan ook sprake zijn van hyperplasie - « reuzengroei » . Ver-hoogde activiteit van de bijnieren veroorzaakt een overproductie van cortisolen geeft soms aanleiding tot het Syndroom van Cushing. Dit ziektebeeld kanook het gevolg zijn van een overproductie aan ACTH door een gezwel van dehypofyse voorkwab. Deze overproductie van cortisol leidt tot verhoging vande bloedsuikerspiegel, kan leiden tot vermindering van het eiwithoudendeweefsel, dus vermindering van de spiermassa en dunner worden van de huid.Bij kinderen zal de groei geremd worden.

Hypofunctie

of verminderde werking van de bijnierschors kan zich acuut voordoen na eeninfectie of bloeding van de bijnier. De werking kan geleidelijk afnemen dooreen auto-immuunreactie tegen de bijnierschors, een probleem met de aan-sturing uit de hypofyse, een gezwel of vroeger ook door tuberculose. HetSyndroom van Addison wordt gekenmerkt door een ernstig tekort aan meer-dere bijnierschorshormonen, waaronder cortisol. Het tekort aan mineralocor-ticoïden leidt dan tot stoornissen in de nierwerking en het tekort aan ge-slachtshormonen heeft zijn weerslag op de werking van de geslachtsklieren.In een acute situatie gaat dit gepaard met diarree, koorts, uitdroging enshock. Niet zelden geraakt de persoon ingevolge de sterk verlaagdebloedsuikerspiegel in een coma die tot de dood kan leiden. Bij de chroni-sche vorm heeft men last van vermoeidheid, diarree, braken, vermageren,bruine verkleuring van de huid. Vooral dit laatste symptoom is typisch vooreen hypofunctie t.g.v. een aandoening van de bijnierschors. Indien de oor-zaak in de hypofyse ligt, is niet alleen de aanmaak van ACTH verstoord, maarook deze van alle andere hormonen, waaronder het melanoforenhormoondat de bruine verkleuring veroorzaakt.


In geval één bijnier verwijderd is of niet meer werkt, worden de functies over-genomen door de overblijvende bijnier.

Chemisch gezien lijken alle bijnierschorshormonen op elkaar en behoren totde groep van de steroïden. De afbraak gebeurt vooral in de lever; de uit-scheiding via de lever en de gal.


II.7. DE GESLACHTSKLIEREN – GONADEN (OVARIA EN TESTES)

De geslachtsklieren bestaan bij de vrouw uit de ovaria (eierstokken) en bij deman uit de testes (zaadballen). De gonaden produceren vrouwelijke, respec-tievelijk mannelijke geslachtscellen, eiercellen en zaadcellen. Daarnaast be-staan ze uit endocrien weefsel dat bepaalde hormonen aan het bloed af-geeft. Deze geslachtshormonen beïnvloeden de groei en ontwikkeling vande geslachtsorganen. Bij de vrouw gaat het om oestrogenen en progeste-ron, bij de man om testosteron.

De productie en afgifte van de geslachtshormonen wordt geregeld door degonadotrope hormonen uit de adenohypofyse (hypofysevoorkwab), nl. STH(groeihormoon), FSH, LH en ICSH (zie II.1). Deze volgen de impulsen die ge-geven worden vanuit het sturende hypothalamushormoon GnRH (gonado-tropin-releasing-hormoon).

OESTROGENEN

Deze hormonen behoren tot de steroïdhormonen en worden gevormd in deeierstokken, de placenta, de bijnierschors en de tussencellen ven Leydig vande testikels. Ze stimuleren bij de vrouw de groei en ontwikkeling van de pri-maire en secundaire geslachtskenmerken. Zij zorgen tijdens de puberteitvoor de lengtegroei (remmende werking!), borstgroei, onderhuidse vetverde-ling en haargroei en spelen een belangrijke rol bij de menstruele cyclus. Oes-trogenen verhogen de stolbaarheid van het bloed en leiden in de nieren enlokaal tot vasthouden van water en zout. In de menopauze verlaagd deaanmaak van oestrogenen en dit leidt tot een verlies van botmassa (osteo-porose). Oestrogenen beïnvloeden ook bepaalde functies van het centraalzenuwstelsel zoals het seksuele en sociale gedrag en psychische reacties.Het belangrijkste oestrogeen is oestradiol, naast oestron en oestriol. Voor eengoede werking van progesteron (zie hierna) is oestrogeen noodzakelijk. Oes-tradiol wordt door het enzym aromatase omgezet uit testosteron in vetcellenter hoogte van de eierstokken, de hersenen, levervetweefsel, de borsten enfibroblasten (jonge bindweefselcellen). Deze “aromatase” is verhoogd in-geval van hersenbeschadiging. Met het ouder worden neemt bij de man detestosteronproductie af en de aromatisering naar oestrogenen toe. Ookneemt de orgaangevoeligheid voor testosteron af. Dit geeft aanleiding tottoenemend risico op harten vaatziekten, diabetes, vermoeidheid, verlies vanspierweefsel en emotionele ontregeling.


Menstruele cyclus

Op het einde van de cyclus komen lage concentraties oestrogenen in hetbloed die de hypothalamus aanzetten tot afgifte van gonatrofine-releasingfactor (GnRF) die op zijn beurt FSH en LH afgifte in de hypofysevoorkwab sti-muleert. FSH stijgt 6 dagen snel en stimuleert de afgifte van oestrogenen doorde follikels in de eierstok die piekt rond de 13de dag. Dan piekt FSH terug naarde ovulatiedag toe. LH piekt ongeveer 18u voor de ovulatie om na de ovula-tie snel terug te dalen samen met FSH. Samen stimuleren ze de groei van deGraafse follikel die terug meer oestrogenen produceert.



De hoge oestrogeenspiegel remt de GnRF productie en dus de FSH en LHproduktie. Het einde van de cyclus.

Oestrogenen bevorderen de rijping van de follikels in de eierstok. In debaarmoeder bevorderen ze de opbouw van het baarmoederslijmvlies enversterken de contracties. In de vagina leiden ze tot verdikking van hetslijmvlies. Ze regelen de verplaatsingssnelheid van het eitje door de eileider.

PROGESTERON

Dit steroïdhormoon is het meest werkzame. Progesteron wordt aangemaakt inhet gele lichaam, de follikel, de placenta en de bijnierschors (ook bij de man).

De baarmoeder is het belangrijkste doelorgaan van dit hormoon. Progesteronspeelt een belangrijke rol bij de groei van het baarmoederslijmvlies zodat deinnesteling van de bevruchte eicel kan gebeuren. Vindt er geen innestelingplaats, dan zakt het progesterongehalte; is er wel sprake van innesteling danzorgt progesteron ervoor dat het slijmvlies van de baarmoeder goed door-bloed en intact blijft. Dit hormoon wordt dan ook wel het “zwangerschaps-hormoon” genoemd.

Progesteron werk remmend op de afgifte van LH (luteïniserend hormoon). Inhet centraal zenuwstelsel werken hoge dosissen progesteron anesthetisch.Het voorkomt epileptische aanvallen, heeft een zgn. thermogeen effect (leidttot verhoging van de basale temperatuur) en wordt in verband gebracht metdepressieve gevoelens voor de menstruatie en na de zwangerschap.

Progesteron is de antagonist voor vele oestrogeen-effecten, maar voor veelprogesteron-effecten is de invloed van oestrogenen noodzakelijk.

Oestrogenen en progesteron remmen de prolactine inhiberend hormoon-(PIHof dopamine)afgifte, m.a.w. ze beïnvloeden (verhogen) de afgifte van pro-lactine.

TESTOSTERON

Dit mannelijk geslachtshormoon behoort ook tot de steroïdhormonen. Eenkleine 5% wordt aangemaakt in de bijnierschors, het overige deel in de testes.De aanmaak staat onder leiding van het ICSH (interstitieel cellenstimulerendhormoon) uit de adenohypofyse dat actief inwerkt op de zgn. tussencellenvan Leydig (in het bindweefsel in de tussenruimte van de zaadbalkanaaltjes).Testosteron stimuleert de groei en ontwikkeling van de primaire en secundairegeslachtsorganen en -kenmerken bij mannen, alsook de aanmaak vanzaadcellen. De uitstorting van testosteron in de zaadbal wordt gestuurd door


de gonadotrope hormonen uit de adenohypofyse. Ook hier speelt eenfeedbackmechanisme waarmee de vorming van LH en FSH in de adenohy-pofyse wordt beïnvloed. LH stimuleert de cellen van Leydig tot de synthesevan testosteron; FSH stimuleert de cellen van Sertoli (vormen debloed-zaadbalscheiding) tot de vorming van inhibine en van zaadcellen. In-hibine op zijn beurt heeft dan een remmende werking op de aanmaak vanFSH in de adenohypofyse.

Ook bij de vrouw vinden we testosteron terug. Het wordt aangemaakt in debijnierschors en de eierstokken. Het is bij de vrouw de voorstof voor oestroge-nen en belangrijk voor de eierstokfunctie, de botsterkte en het libido.

Testosteron verhoogt de dopamineproductie. Om een libido te hebben moetvoldoende dopamine aanwezig zijn. Dat is de reden waarom anti-depressivadie werken d.m.v. serotonineverhoging, vaak impotentie veroorzaken.

Op veel plaatsen in het lichaam stimuleert testosteron ook de aanmaak vaneiwitten. In zowat alle lichaamsweefsels komen testosteron receptoren voor.De anabole (weefselopbouwende) werking leidt tot het sterker ontwikkeldespierstelsel bij de man. Het mannenlichaam heeft in verhouding dan ookmeer eiwit en minder vet dan het vrouwenlichaam. Een voldoende testoste-rongehalte is noodzakelijk voor een normaal libido.

Testosteron heeft ook invloed op de ontwikkeling van onze hersenen. Be-paalde delen in de amygdala en de hypothalamus zijn per sekse verschillend,afhankelijk of ze zich ontwikkelen bij de aanwezigheid van testosteron of niet.Dit verschil in ontwikkeling zorgt voor verschillen in denken, seksuele oriëntatie,agressie en cognitieve functies. Sommigen vermoeden zelfs dat homosek-suele geaardheid zijn oorsprong vindt in het feit dat er tijdens de embryonaleontwikkeling wel testosteron vrijkomt maar bij de foetale ontwikkeling niet. Dehypothalamus functioneert bij een transseksueel net zo als het geslacht dat hijaangeeft. Een man-naar-vrouw transseksueel heeft volgens de onderzoekenvan de Nederlandse neurobioloog Dick Swaab wel degelijk vrouwelijke her-senen.

Bij de man is testosteron op verschillende manieren cyclisch:

fluctuaties 3 tot 4x per uur volgt overdag het ritme van de cortisolproductie: hoog in de morgen tus-

sen 6 en 8 uur, lager in de namiddag, avond en nacht maandelijkse fluctuaties, individueel verschillend jaarlijkse fluctuatie die overeenkomt met het niveau van vit. D: hoogste

rond oktober (herfst), laagste in april (lente).


De andropauze en de geleidelijke daling van het testosterongehalte bij deman vanaf 40 jaar komt vooral door het minder functioneren van de Ley-dig-cellen in de testes en de dalende gevoeligheid van het hypothala-mus-hypofysesysteem. Ook het circadiaans ritme van testosteron verandert(de ochtendpiek gaat er af) en de gevoeligheid van testosteronreceptoren inverschillende organen vermindert.

Te hoge of te lage cortisolwaarden ontregelen het testosteronmetabolisme.Langdurige stress is dan ook één van de belangrijkste negatieve factoren voortestosteronwaarden. Andere hormonale vijanden van testosteron zijn prolac-tine, oestrogeen/progesteron en melatonine.

Tot slot nog opmerken dat het hart het grootste aantal testosteronreceptorenheeft van alle spieren in het lichaam. Samen met T3/T4 en vit. D is testosteronbij de man harten vaatbeschermend.

ONZE HERSENEN EN DE INVLOED VAN GESLACHTSHORMONEN

Uit het voorgaande is duidelijk dat de hersenen, vnl. de hypothalamus en dehypofyse, een belangrijke rol spelen in de regeling van de voortplanting enseksueel gedrag. De hersenen produceren in beperkte mate zelf steroïdhor-monen (neurosteroïden), zijn op hun beurt ook gevoelig voor steroïdhormonenen kunnen als doelorgaan voor geslachtshormonen worden beschouwd.Immers, zowel de hypothalamus als de hypofyse bezitten steroïdreceptorendie een belangrijke rol spelen bij de feedbackregeling van de hypothala-mo-hypofyso-gonadale as. Ook de hippocampus en het cerebellum bezittenoestrogeenreceptoren en zijn dus hormoongevoelig. Zoals reeds gezegdondergaan ze ook een zekere seksuele differentiatie. Dit alles vormt onder-werp tot studie in de neuro-gynaeco-endocrinologie.

Uit onderzoek is gebleken dat de hersenkernen die in verband staan metseksueel gedrag, instaan voor agressie (bij mannen) maar ook voor ouderlijkgedrag. Ouderlijk gedrag is zeer hormoongevoelig. Het ontstaat (bij vrouwen)op het einde van de zwangerschap en is vaak volledig afwezig bij vrouwendie nooit zwanger zijn geweest. Vooral de invloed van progesteron is hierbelangrijk.

Zowel oestrogenen als androgenen hebben een belangrijke invloed op onstaalvermogen, ruimtelijk inzicht, abstract denken, verbale geheugen en fijnemotoriek. De anatomische verschillen voor bepaalde hersengebieden tus-sen mannen en vrouwen zijn duidelijk. Zo blijkt de hersenbalk (het corpuscallosum) bij vrouwen meer vezels te bevatten dan bij mannen. Mogelijkverklaart dit waarom vrouwen meer activiteiten tegelijk kunnen uitvoeren dan


de meeste mannen. Dergelijke genderverschillen worden waarschijnlijk tijdensde embryonale fase gevormd en mogelijk later door de circulerende stero-idhormonen verder versterkt. Ook duidelijke verschillen bij een aantal neu-rologische en psychiatrische aandoeningen worden hiermee in verband ge-bracht: depressie komt meer voor bij vrouwen; toxicomanie en antisociaalgedrag meer bij mannen. Van een aantal effecten weet men waar zeplaatsvinden. Zo heeft men m.b.t. de cognitieve functie, die tot stand komt inde hippocampi en de cerebrale cortex, vastgesteld dat het cognitieve pro-ces verbetert bij vrouwen die in de menopauze oestrogenen toegediendkrijgen. Men hoort ook regelmatig vrouwen, die in de menopauze zijn en geenhormoontherapie krijgen, klagen over “een slecht geheugen”, vergeetach-tigheid. Spatialiteit (ruimtelijk inzicht en abstract denken) wordt beheerstdoor een deel van de hippocampi en is bij de meeste mannen beter ontwik-keld dan bij vrouwen. Onderzoek heeft echter aangetoond dat deze vaar-digheden bij vrouwen op het hoogste peil staan tijdens de menstruatie, dus opeen moment van lage oestrogeenspiegels. Haar spraakvaardigheid en fijnemotoriek pieken dan weer rond de ovulatie, dus bij hoge oestrogeenspiegels.Ook het serotoninesyteem is gevoelig voor oestrogeen. Dit systeem beheersthet humeur, agressie en het cognitief proces. In de middenhersenen be-vinden zich oestrogeenreceptoren en progesteronreceptoren. De meestevrouwen kennen de humeurschommelingen tijdens de menstruele cyclus ende zwangerschap. Depressies komen bij vrouwen tweemaal meer voor dan bijmannen. Men vermoedt dat vooral de schommelingen van de oestro-geenspiegels hiervoor verantwoordelijk zijn.

Oestrogenen blijken ook in staat te zijn het proces van synapsvorming en-afbraak te reguleren. Tijdens de menstruele cyclus worden o.i.v. meer oes-tradiol extra synapsen10 aangemaakt die daarna, bij dalende oestradiol-spiegel en stijgend progesteronniveau opnieuw worden afgebroken. Wekunnen bij de vrouw dus spreken van een “hersencyclus” naast de ovariëlecyclus.

Oestrogenen hebben een beschermende functie in de hersenen. Een tekortleidt tot geheugenverlies en slechtere motorische coördinatie, vaak ook totdepressies. Ze zouden ook vrije radicalen kunnen neutraliseren en dus eenanti-oxyderend effect hebben, alsook een ontstekingsremmend en immun-oprotectief effect.

10 Synaps: een contactplaats tussen twee neuronen, tussen een neuron en een spier of tussenneuron en een klier als effectororgaan, waar de transmissie van zenuwimpulsen plaatsvindt.


II.8. HET HART ALS ENDOCRIENE KLIER

Het is minder bekend maar ook in ons hart worden hormonen afgescheiden.Het gaat o.a. om de zgn. natriuretische peptidehormonen A(trium)NP enB-type NP die in de boezems (atria) – en specifiek in het rechter hartoor -aangemaakt worden. Deze harthormonen zijn actief betrokken bij het auto-nome zenuwstelsel, de nieren/bijnieren in het endocrien stelsel en immuun-systeem. Ze spelen een belangrijke rol bij de regeling van de bloeddruk, hetbloedvolume en de water-electrolythuishouding. De aanmaak wordt getrig-gerd door de uitzetting van de hartboezems t.g.v. te hoge bloeddruk. Dedoelorganen zijn de nieren, de gladde vaatmusculatuur, de bijnierschors enook de hypofyse.

Onder normale omstandigheden overheerst het ANP volume, maar bij tehoge bloeddruk en risico op hartfalen stijgt het BNP volume. De belangrijkstefunctie van ANP en BNP is het beschermen van het harten vaatstelsel tegenvolumeoverbelasting. Beiden hebben een direct natrium- en uri-ne-bevorderend effect, waardoor de belasting van het hart en de bloeddrukdalen. Daarnaast vermindert zowel ANP als BNP de aldosteronsecretie uit debijniercellen en mogelijk ook de reninesecretie uit de nieren. Beide peptidenkunnen functioneel dan ook beschouwd worden als de natuurlijke tegen-hanger van het renine-angiotensinesysteem (RAAS – zie II.6.). ANP heeft eenbelangrijke remmende invloed op de vasopressine afgifte in de neurohypo-fyse.

BNP activeert ook het parasympatisch zenuwstelsel: via de nervus vagus gaateen signaal naar de zenuweinden die acetylcholine vrijgeven dat een spier-samentrekkende en bloedvatverwijdende werking heeft en de hartslag ver-traagt. Wordt het sympatisch zenuwsteltsel geactiveerd, dan zullen de ze-nuweinden in het bijniermerg noradrenaline afgeven dat inwerkt op bepaal-de receptoren in het hart dat sneller gaat slaan en sterker samentrekt.


III. STRESS, DE SLUIPENDE MOORDENAAR

Bij de meerderheid van de mensen wordt het leven gedomineerd door stress.Stress omwille van allerhande factoren. De ene meer beheersbaar dan deandere, de ene zwaarder wegend dan de andere. Allemaal maken we in onsleven dingen mee die ons stressniveau de hoogte injagen. En dat is niet pro-blematisch, zolang dit niet blijft duren en het niveau nadien terug genormali-seerd kan worden. En daar wringt dikwijls het schoentje.

Wanneer we met een stress-situatie geconfronteerd worden, dan wordt destresscascade geactiveerd. Dit betekent dat wanneer een bedreiging (in-tern of extern) door de thalamus wordt geregistreerd, je lichaam zich klaar-maakt om te vechten of te vluchten. Daartoe geven de amygdala een ac-tiverend signaal aan hypothalamus, die CRH (corticotropine releasing hor-moon) naar de hypofyse stuurt, die via ACTH de bijnieren activeert voor deaanmaak van adrenaline en cortisol (de zgn. HHA-as)11. Ook worden in kleinehoeveelheden endorfine en serotonine aangemaakt waardoor men tijdelijkhet gevoel krijgt de wereld aan te kunnen. Eens het gevaar geweken werkt deterugkoppeling: de thalamus krijgt bericht van de zintuigen dat het gevaargeweken is. Hij meldt dit aan de hippocampus die de hoeveelheid cortisol inhet bloed nagaat en aan de hypothalamus meldt wanneer dit te hoog is.Deze verlaagt de afgifte van CRH, de hypofyse verlaagt hierdoor de ACTHaan de bijnieren en die verminderen de aanmaak van adrenaline en cortisol.

Wanneer ons lichaam het alarmsignaal ontvangt, wordt zoals reeds gezegdde sympaticus geactiveerd en alles klaargezet voor vluchten of vechten. Eenshet gevaar geweken is, moet de parasympaticus voor het nodige herstelkunnen zorgen en het hele systeem normaliseren. Indien dit niet kan ge-beuren en de sympaticus blijft doordraaien, treedt er slijtage op omdat hetlichaam constant aangejaagd wordt door stresshormonen. Uitputting dreigtvoor alle betrokken organen en klieren. Het lichaam gaat zijn reserves aan-spreken. Ook het immuunsysteem komt onder druk te staan. Mensen die langetijd onder stress staan, hebben dan ook meer kans om ziek te worden. In hetbeste geval gaat het om een verkoudheid, maar vaak krijgt men ernstigereklachten zoals astma, maagzweren, hartproblemen, hoofdpijnen, depressie,slaapstoornissen, chronische pijnen, ontstekingen, CVS e.a.

11 Meer toelichting over deze HHA-as reactie vind je terug in de cursus « Talking to the Alarmclock » (eindwerk Cranio Sacraal opleiding PCSA door Yvonne i. Romar - 2008).


IV. ONDERSTEUNING

IV.1. CRANIO-SACRAALTHERAPIE

CST biedt een prima instrument om in contact te komen met het endocrienestelsel. Klanten zonder problemen op dit vlak zijn zeldzaam. Al is het maaromdat wij allemaal slachtoffers zijn van een jachtig en stressvol bestaan. Ofomdat velen ooit wel iets meemaakten dat ons sympatisch systeem “getrig-gerd” heeft. Iets waarmee we dan rationeel wel hebben “leren leven”, maardat fysisch toch zijn sporen heeft nagelaten en misschien al heel lang verhin-dert dat de parasympaticus goed zijn werk kan doen.

Wanneer een klant signalen geeft van psychische en fysische uitputting, is hetaltijd nuttig om tijdens een CS-sessie contact te maken met de hoofdactorenbinnen ons regelsysteem: het hart, de thalamus, de hypothalamus, de hypo-fyse, en de grensstrengen (zetel van het autonome zenuwstelsel). Hoe is hetmet deze spelers gesteld? Zijn ze in vorm en kunnen ze hun opdracht noggoed aan? Zoniet, is hiervoor een direct aanwijsbare reden te vinden? Is heteen falen van de speler zelf en kunnen we hieraan werken, eventueel methulp? Of is er een kink in de kabel, krijgt de speler foutieve signalen door?Waarom is dit zo, is dat al lang het geval en wat kunnen we er aan doen? Hoeis de verbinding tussen de hoofdklieren onderling? Vervullen ze zowel hun in-dividuele opdracht als hun communicatie naar het hele systeem nog gron-dig? Of is hier toch één en ander ontregeld…

Hierbij moeten we steeds voor ogen houden dat enorm veel schade wordtaangericht door stress. Stress kent veel gezichten. Het kan dan ook nuttig zijnom via SER in gesprek te gaan met het hart en zijn beschermer, maar ook metde amygdala. De amygdala reageren op gevaar op basis van ervaringen uithet verleden. Maar wat toen een gevaar vormde, is het misschien vandaagniet meer. Toch wordt je alarmsysteem getriggerd, op basis van een herinne-ring. Je kan je dus in een bepaalde situatie plots erg ongemakkelijk voelenzonder echt te weten waarom. Je voelt je hart en je maag ineenkrimpen ende adem stokt in je keel. Waarom? Wat gebeurt er? Vanwaar die paniek ofonrust? Via SER kunnen we het verhaal leren kennen en in het bewuste hier ennu brengen. We kunnen amygdala en hart(beschermer) duidelijk maken dat


het oude angsten zijn, dat de omstandigheden veranderd zijn en het gevaarniet meer aanwezig is.

We kunnen via contact met de zenuwstrengen ook ons autonoom zenuw-stelsel (sympatisch en parasympatisch) benaderen. Zijn de contacten enverbindingen naar de omgeving, de organen, nog goed? Zijn zij niet vuil ofversleten t.g.v. continue stressbelasting? We maken contact met het RAS, onsprimairste alarmsysteem dat ons reeds in de baarmoeder behoedde vooronheil. Hoe is het hiermee? Draagt dit nog oude lasten mee? Zijn deze nogbedreigend in het nu?

Gezien de kettingreactie die de werking van het endocriene systeem is, loopthet hele systeem gevaar wanneer één schakel slecht functioneert. De helehomeostase komt in gevaar. Dus wanneer via SER blijkt dat er inderdaad ietshapert in de werking van een belangrijke endocriene klier, dan is het zekernuttig om ook even aandacht te besteden aan de afhankelijke organen enklieren.

IV.2. MASSAGETHERAPIE

Massage is een belangrijk instrument in het behandelen van stressgebondenklachten omdat het de aanmaak van oxytocine (alsook endorfine en seroto-nine) stimuleert. Zoals hierboven reeds uitvoerig besproken heeft dit hormooneen kalmerende, angstverminderende en stressverlagende werking. Hetleidt ook tot meer sociaal contact. Elk positief contact verhoogt de oxyto-cine productie. Zo ook massage. Het spreekt voor zich dat het effect nogverhoogd kan worden door de keuze van de juiste etherische olie. De mas-sage moet echter met de nodige omzichtigheid toegepast worden, het li-chaam met het grootste respect benaderd. Het gaat hier niet om eensportmassage, maar om een helende activiteit. De klant wiens alarmsysteemop scherp staat zal zeker de eerste keren enkel een zeer subtiele benaderingkunnen verdragen vermits alle zenuwuiteinden overprikkeld zijn. De massa-ge-omgeving moet dan ook warm en rustig zijn en elke vorm van externeprikkeling moet vermeden worden.


IV.3. HARTCONNECTIE EN ANDERE HANDVATEN

De Franse psychiater David Servan-Schreiber deed onderzoek naar alterna-tieve manieren om stress en depressie tegen te gaan. Hij beschrijft ze in zijnboek Guérir (vertaald als Uw brein als medicijn). Volgende zijn zijn bevindin-gen:

In stressvolle situaties vertoont ons hart een grillig en chaotisch patroon.Wanneer we ons goed voelen, zien we een regelmatig gevarieerd ritme. Dithartritme wordt doorgegeven aan onze hersenen. Wanneer die een signaalkrijgen dat er op wijst dat “alles o.k.” is, dan ervaren we weinig stressgevoelens,de stresshormonen zijn op normaal niveau, en we voelen ons goed. Een co-herent hartritme kunnen we oproepen door te concentreren op onze diepebuikademhaling (zoals bij yoga of meditatie). Het effect wordt nog versterktdoor gelijktijdig aan positieve dingen te denken en een gevoel van liefde endankbaarheid op te roepen. Mits de nodige oefening laat deze techniek jetoe om in moeilijke situaties je emoties en reacties onder controle te houdeni.p.v. in alarmmodus te schieten.

Onze voeding is ook de voeding voor onze hersenen. Twintig procent vanonze hersenen is gemaakt van vetzuren en koolhydraten die niet door hetlichaam gemaakt worden en we dus uit voeding moeten halen. Omega 3 isde smeerolie van de hersenen. Deze vetzuren zijn bijvoorbeeld nodig om deisolatielaag die om de lange uitlopers zenuwcellen zit (myelinelaag) in standte houden. Deze lange uitlopers zorgen voor een goede communicatie engeleiding van zenuwprikkels. Mensen met een tekort neigen sneller naardepressie, leermoeilijkheden en geheugenstoornissen. De hersenen verbruiken25% van de energie die we opnemen. Ze stellen nochtans slechts 2% van onslichaamsgewicht voor. De hersenen voeden zich enkel met glucose, dus isdeze zeer belangrijk in onze voeding. Een lichte daling van het suikergehalte inhet bloed is verantwoordelijk voor een daling van 10% van de prestaties en hetgeheugenvermogen.

Ook vitaminen zijn onmisbaar in het leven, ze spelen allen een essentiële rol inons lichaam en meer bepaald ook in onze hersenen. Voor het onderhoud ende aanleg van nieuwe verbindingen hebben de hersenen bouwstenen nodigzoals vitaminen en mineralen.- Zonder vitamine B1 zouden onze hersenen hun enige brandstof, de glucose,niet kunnen gebruiken.- Vitamine B6 is noodzakelijk voor de synthese van bepaalde neurotransmitters.- Een tekort aan vitamine B12 zorgt voor neurologische stoornissen, vooraf-


gegaan door tekenen zoals geheugenverlies.- Vitamine C grijpt in bij de werking van het zenuwweefsel.- Vitamine E beschermt tegen de veroudering, voornamelijk cerebraal.Er bestaan tal van andere voorbeelden van bestaande verbanden tussenvitaminen en fysieke, intellectuele en emotionele (prikkelbaarheid, depres-sies...) prestaties.

De mineralen zijn niet minder belangrijk. Jodium en kobalt werken mee aan decerebrale structuur en de werking ervan. Jodium is rechtstreeks betrokken bijde cerebrale werking en de intelligentie. Een ijzertekort, zelfs bij afwezigheidvan bloedarmoede, veroorzaakt loomheid, slaperigheid, prikkelbaarheid,aandachtstoornissen, concentratiestoornissen en geheugenverlies. Magne-sium helpt bij de aanpassing aan stress (vooral van het hart en de hersenen).Men weet dat zieke mensen een lager magnesiumgehalte hebben dan ge-zonde mensen.

Lichaamsbeweging is van belang voor de hersenen. Bewegen zorgt namelijkvoor belangrijke herstelprocessen in de hersenen. Nieuwe hersencellen wor-den aangemaakt (neurogenese) en bewegen stimuleert de groei van hetaantal verbindingen tussen hersencellen. Bewegen bevordert ook de moge-lijkheid dat hersendelen functies van andere delen van de hersenen over-nemen (plasticiteit). Bewegen (met een zekere inspanning) zorgt ook voorafgifte van stoffen in de hersenen, zoals serotonine en endorfine, waardoor weons prettiger voelen. De kans op psychische stoornissen zoals een depressie isvaak kleiner als we regelmatig bewegen.Voor mensen met beginnende dementie blijkt dat bewegen tot nu toe hetenige is dat vertraging van het proces kan bewerkstelligen. Mensen met de-mentie hebben vaak een verstoord slaap-waakritme. Ze hebben dan de nei-ging 's nachts rond te gaan zwerven. Bewegen (vooral buiten wandelen)heeft hierbij een positieve invloed op de biologische klok.

De invloed van licht en zon werd hiervoor reeds besproken bij de epifysehor-monen melatonine en serotonine. De invloed van licht is vooral belangrijk als jewakker wordt. Je brein moet op een natuurlijke manier wakker kunnenworden en niet bruusk door een schrille wekkerbel die je een halve meter uit jebed doet springen en jouw inwendige alarm ook aanzet! Kies dus beter vooreen lichtlampalarm dan een belsignaal voor je wekker!

Communiceer vanuit je hart, zegt Servan-Schreiber. Om het emotionele breintot rust te brengen en ermee in harmonie te leven, moeten we beter metanderen omgaan en leren onze betrekking met anderen in goede banen teleiden. Hierbij is niet alleen omgang binnen je familie belangrijk maar ook de


rol die je speelt in de gemeenschap daarbuiten. Het doel is zin te geven aanhet bestaan door je ergens mee te verbinden, je af te vragen wat je voor hetleven kan doen. Niets is zo belangrijk voor ons gevoel van welzijn als het ge-voel van verbondenheid, van geliefd te worden en lief te hebben, en van onsdeel te voelen van een groter geheel.

Op basis van Servan-Schreibers theorieën werden de HeartMath oefeningenontwikkeld. Ze hebben tot doel om het hart en de emotionele hersenen opelkaar af te stemmen. De methode werkt vooral omdat ze rechtstreeks deemotionele hersenen aanspreekt en niet de neo-cortex (het analyserendehersendeel). Emoties zijn sneller en krachtiger dan gedachten. En het hart is,wanneer het over ziekte en gezondheid gaat, belangrijker dan de hersenen.Positief denken met je hersenen is zinvol, maar positief voelen vanuit je hartgeeft een veel krachtiger impuls aan je gezondheid.

BIJLAGE: OVERZICHTSTABEL ENDOCRIENE KLIEREN EN HUN HORMONEN

ENDOCRIENE KLIER HORMONEN DOELWITORGANEN EFFECTENNeurohypofyse(achterkwab)

ADH →→→→→→→→→Oxytocine →→→→→→

Nieren →→→→→→→→→Baarmoeder, borstklier →

Reabsortie waterContractie glad spierweefsel

Adenohypofyse(voorkwab)

TSH→→→→→→→→→→ACTH→→→→→→→→→FSH→→→→→→→→→→

└→→→→→LH→→→→→→→→→→→ICSH→→→→→→→→→→STH→→→→→→→→→→

└→→→→→→MSH→→→→→→→→→→LTH/Prolactine→→→→→

Schildklier →→→→→→→Bijnierschors →→→→→→Eierstokken →→→→→→→Testes →→→→→→→→→Eierstokken→→→→→→→Cellen van Leydig→→→Alle lichaamscellen→→→Lever en nieren→→→→→Huid→→→→→→→→→→Melkklieren→→→→→→→

Productie schildklierhormonenProductie bijnierschorshormonenProductie oestrogenen&eicelrijpingProductie zaadcellenProductie progesteron; eirijping en eisprongProductie testosteronGroei en ontwikkelingProductie somatomedinePigmentatie huid en harenMelkproductie

Epifyse melatonine→→→→→→→serotonine →→→→→→→

Suprachiasmatische kernIdem;hersenstam;thalamus

Dag/nachtritmeIdem+talrijke andere

Schildklier T3,T4→→→→→→→→→→Calcitonine→→→→→→→

Alle lichaamscellen→→→Botten, darmen, nieren→

Verhoging celmetabolismeVerlaging calciumconcentratie in bloedplasme

Bijschildklieren PTH→→→→→→→→→→→ Botten, darmen, nieren→ Verhoging calciumconcentratie in bloedplasme

Eilandjes vanLangerhans(pancreas)

Insuline →→→→→→→→

Glucagon→→→→→→→

Lever, spieren, lichaams-cellen →→→→→→→→→Lever, spieren, lichaams-cellen →→→→→→→→→

Vorming glycogeen; verlaging glucoseconcentratie in bloed

Vorming glycogeen; verhoging glucoseconcentratie in bloedBijnierschors Aldosteron→→→→→→→

(mineralocorticoïden)Hydrocortison→→→→→

(glucocorticoïden)Geslachtshormonen→→

Bloedplasma→→→→→→

Lever→→→→→→→→→→Afweersysteem→→→→→Geslachtsorganen→→→→

Verhoging natriumconcentratie; verlaging kaliumconcentratie in bloed

GluconeogeneseRemming afweerreactiesOntwikkeling primaire geslachtskenmerken

Bijniermerg Adrenaline→→→→→→→Noradrenaline→→→→→

Vele organen→→→→→→Vele organen→→→→→→

Continuering en versterking van sympatische regulatieIdem.

Ovaria(Eierstokken)

Oestrogeen→→→→→→→

Progesteron→→→→→→→

Geslachtsorganen→→→→

Baarmoeder→→→→→→→

Ontwikkeling primaire en secundaire geslachtskenmerken

Groei baarmoederslijmvlies; instandhouding zwangerschap

Testes(Zaadballen)

testosteron→→→→→→→ geslachtsorganen→→→→ Ontwikkeling primaire en secundaire geslachtskenmerken; vormingzaadcellen

HET ENDOCRIENE STELSEL – een verkenning. 65 Opleiding Cranio-sacraattherapieEindwerk Daniëlle Janssens – juni 2013 PCSA België

BIBLIOGRAFIE

Fritsch, H. & Kühnel, W., Sesam Atlas van de anatomie – Inwendige or-ganen. Baarn, Sesam/HBuitgevers, 16de geheel herziene druk, 2005.

Kahle, W., Sesam Atlas van de anatomie – Zenuwstelsel en zintuigen.Baarn, Sesam/HBuitgevers, 17de druk, 2003.

Silbernagl S. & Despopoulos, A., Sesam Atlas van de fysiologie. Amers-foort, Sesam/Thieme Meulenhof, 15de herziene druk, 2011.

Atlas van de anatomie. Lisse, Rebo Productions, 3de druk, 1992. Cokelaere, M., Functionele anatomie van de mens – deel I en II. St.

Martens-Latem, Aurelia Books, 1986. Langedijk, P. & Enkhuizen, A. van, De Parasympathicus. In relatie met

stress, geestelijke en lichamelijke ziekten. Deventer, Uitg. Ankh-Hermesbv, 1989.

Hertoghe, T. & Nabet, J.-J., Jong en gezond oud worden. Anti-aging methormonen, vitaminen, mineralen en oligo-elementen. Antwerpen,Standaard Uitgeverij, 2003.

Grégoire, L. & van Straaten-Huygen, A., Anatomie en fysiologie van demens. Utrecht/Zutphen, ThiemeMeulenhoff, 2007.

Netter, F. H., Atlas of Human Anatomy, Philadelphia (USA): Saun-ders/Elsevier, 5th edition.

Romar, Y.i., Talking to the alarm clock, eindwerkstuk PCSA. Amsterdam,2008.

Santen, R. van & Sluis, C. van der, Talking to the immunesystem, syllabusopleiding PCSA.

Bekkum, J. van, Stress, eindwerkstuk PCSA, 2010. Servan-Schreiber, D., Uw brein als medicijn. Zelf stress, angst en depressie

overwinnen. Utrecht/Antwerpen, VBK Media, Kosmos Uitgevers, 2003. Uvnäs-Mobert, K., De oxytocine factor, Amsterdam, Uitgeverij Thoeris,

2007. Internetbronnen:

- www.wikipedia.org- http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/331.html,

8/6/2013- http://wetenschap.infonu.nl/anatomie/42763-neurotransmitters-dop

amine.html, 25/5/2013- http://www.news-medical.net/health/what-is-Dopamine.aspx,

25/5/2013- http://www.gezondweb.be/... , 1/4/2012.- http://www.e-gezondheid.be/ , 1/4/2012


- Sutter, P. de, Hersenen en geslachtshormonen: over neurosteroïden,seksueel gedragen de hersencyclus. Paper, Universitair ziekenhuis,pdf, http://www.vvog.be/,1/4/2012.

- http://diabetesfonds.nl/artikel/alvleesklier-pancreas, 1/4/2012.- http://maagdarmlever.nl/content/alvleesklier/alvleesklier, 1/4/2012- http://www.schildklier.org/, 1/4/2012- http://www.dialysis.be/, 1/4/2012- http://www.maguza.be/dossiers/p/print-dossier/werking-nieren,

Antwerpen, Informatiemagazine van het Universitair Ziekenhuis Ant-werpen, nr. 70, sept. 2007.

- http://www.deheulenaar.nl/neutrotransmitters%20en%20voeding.htm, 12/5/2013

- www.eetgoedvoeljegoed.com/2012/07/oxytocine-het-knuffelhor-moon.html, 4/3/2013

- http://autisme.lagelanden.net/oxytocine-als-autisme-behandeling/,4/3/2013

- http://www.dehelianthus-haarlem.nl/newhtml/artikelen/hormonen_endocrien.html, 4/3/2013

- www.circadian.nl, 1/4/2012- http://psy.cc/3100.html, Vermeirsch, C., De hersenbasis van het ge-

drag, eindverhandeling.- http://www.stamcel.org- http://www.circadian.nl


NAWOORD

Het is een lange en vermoeiende, maar zéér boeiende reis geworden, mijn“hormoon-trip”! Het kiezen van een onderwerp voor dit eindwerk was opzich al niet makkelijk. Ik wist dat het iets moest zijn dat mijn nieuwsgierig-heid kon aanwakkeren en zocht dan ook een onderwerp waarover ik echtnog te weinig wist.

Toen ik in 2007 met de opleiding startte, kreeg ik al een tijd craniosessies. Ikhad een aantal fysiek en psychisch zware jaren meegemaakt en mijn li-chaam en geest ontvingen de weldoende sessies met gulle teugen. Zoalsvelen volgde ik de opleiding in de eerste plaats als verrijking voor mezelf.Met de jaren groeide het vertrouwen en het was pas na de advanced classin 2011 dat ik aan een eigen praktijk begon te denken. Ik bracht alleshiervoor in orde, maar kon er door omstandigheden nog geen echte prio-riteit aan geven. Ook het eindwerk kwam niet op gang. Mijn deadline wasnochtans juli 2012…

Maar ik vond de energie niet om er echt aan te beginnen. Ik was fysiek opde sukkel, vermoeid in lichaam en geest. Wat was er toch met mij aan dehand? Tot ik op een nacht badend in het zweet wakker werd en ik me rea-liseerde dat dit wel eens kon zijn wat we “menopauze” noemen! Ik begonhier wat over te lezen en vond tal van symptomen terug die me de voorbijemaanden het leven lastig maakten. En de oorzaak van al die “ellende”waren dus “mijn hormonen”. Mijn biologische klok zorgde ervoor dat ik ineen volgende levensfase terechtkwam, via een min of meer “zachteovergang”.

Ik speelde intussen al met het idee om HET ENDOCRIENE STELSEL als onder-werp voor mijn eindwerk te nemen. Door mijn opzoekwerk rond de me-nopauze was ik nu ongemerkt gestart geraakt. Het werd een lange reis,met een aantal rustpunten tussenin, maar ik ben blij dat ik nu toch het doelbereikt heb.

De voorbije periode heb ik regelmatig de kennis die ik vergaarde over deendocriene klieren en hormonen teruggekoppeld naar de enkele klantendie ik sessies gaf. Om te spreken van een echte studie is het aantal jammergenoeg te klein. Maar zoals ik ook reeds in de inleiding schreef, het isoverduidelijk dat ieder van ons zijn rugzakje met stress meedraagt. Enreeds na het volgen van de alarm- en immuunklassen in de opleidingwerkte ik regelmatig met de hierin aangereikte technieken. De hersenklas


schrok me af, maar na deze reis lonkt ze steeds meer. Toch merkte ik dat ikmet de technieken waarover ik beschik al zeer goed het endocriene stelselkan benaderen. In het bijzonder bij één klant ben ik overtuigd van de wer-king. Het betreft een vrouw van achteraan in de veertig, erg gesloten enmet tal van lichamelijke klachten. Na bijna twee jaar maandelijks een ses-sie ben ik er nog niet in gelukt haar innerlijke via SER te benaderen. Het isnog steeds te confronterend. Zij verkiest de rust en stilte. Toch is het geluktom – in combinatie met een aangepast dieet – de dreiging van suikerziektete keren. Een jaar geleden nam zij zware antidepressiva, nu zijn deze af-gebouwd. Zij zegt dat de sessies haar hierin enorm hebben ondersteund.Elke sessie opnieuw heb ik haar alarmsysteem benaderd, i.e. afwisselend dezenuwstrengen, thalamus, hypothalamus, hypofyse, hippocampi,amygdala, LC. Telkens de hartbeschermer benaderd. De bijnieren vroegenregelmatig om extra aandacht alsook de pancreas. Ik geef haar ook tel-kens “huiswerk” mee in de stijl van “extra aandacht geven aan” b.v. dehartbeschermer, je alarmsysteem verlagen. Ik geef ook af en toe Bach-bloesemremedies ter ondersteuning. Zoals destijds bij mezelf het geval was,aanvaardt haar lichaam gretig alle ondersteuning die de CS-sessies bieden.Ze ervaart ook dat de sessies dieper doorwerken. Ik hoop dat binnenkort dedag komt dat ik toegang krijg via SER.

Een andere klant leed elke winter aan depressieve buien. Zij is een zeer ex-travert persoon, hart op de tong. Wil voor iedereen goed doen, holt heenen weer tussen 2 jobs en een gezin met 3 kinderen. Via SER blijkt dat zij nooitwaardering heeft gekregen voor wie ze is en wat ze doet. Als kind steedsgekleineerd door haar oudere zus, door haar gezin nu als “vanzelfsprekend”genomen. Ze leeft al jaren met een nerveuze “kuch” in de keel. Tijdens eenSER sessie vertelt die keel ons dat ze gehoord wil worden, al jaren lang!Ondanks een aantal sessies mondwerk en veel aandacht voor het alarm-systeem is de kuch niet helemaal verdwenen. In rustige periodes is het welveel minder, maar bij stresspieken steekt het terug in volle hevigheid de kopop. Ook de bijnieren waren volledig uitgeput, koud en hart van aanvoe-len. Deze kregen elke sessie de nodige aandacht, er werd ook aan we-deropbouw gedaan d.m.v. stamcellen. Sinds ik de rol van de epifyse in hetcircadiaans ritme beter begrijp, krijgt ook dit orgaan regelmatig aandacht.De voorbije lange donkere wintermaanden werden goed doorstaan.

Het mooie aan CS-therapie is dat niets moet, maar alles kan. Op jouw tijd enritme. Zo heb ik uiteindelijk ook dit eindwerk gemaakt.


DANK U…

Marijke Baken voor de kennismaking met cranio en de jarenlange on-dersteuningEtienne Peirsman voor het uitbouwen van de opleiding en de boeiendelessenAlle docenten van de PCSA die mij de voorbije jaren begeleiden, metspeciale dank aan Ingeborg Teeken voor de Advanced week in 2011.Linda, mijn vriendin en trouwe compagnon op de reis die we tijdens deopleiding samen aflegden. Dank je voor de vele oefenuren al die jaren,en de pep-talk die nodig was om dit eindwerk af te werken.Mijn levenspartner, Marc, die nog het meest in mij geloofde, me bleefaanmoedigen en de ruimte gaf om af te werken wat ik begon.

Documents

HET ENDOCRIENE STELSEL - craniosacraalvooriedereen.nl HET ENDOCRIENE... · HET ENDOCRIENE STELSEL – een verkenning. 3 Opleiding Cranio-sacraaltherapie Eindwerk Daniëlle Janssens