Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van ...lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/060/722/RUG01-002060722_2013_0001... · 2.6 Het beroepsgeheim en de privacy ... in de gezondheidszorg worden

1

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2012-2013

Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg bij de

preventie en opsporing van misdrijven

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Lynn Walgraeve

(studentennummer: 00804851)

Promotor: Prof. dr. Tom Balthazar

Commissaris: dr. Tessa Gombeer

2

Voorwoord

Graag wil ik mijn oprechte dank betuigen aan een aantal personen die hebben

bijgedragen bij de totstandkoming van dit werk.

Vooreerst wil ik mijn promotor prof. dr. Balthazar bedanken voor de kans die hij me gaf

om me in dit onderwerp te verdiepen en voor zijn professionele begeleiding bij de

totstandkoming van deze masterproef.

Vervolgens gaat mijn dank uit naar mijn ouders en broer om me te steunen bij de

verwezenlijking van dit werk.

Graag richt ik ook een woord van dank tot Anja Janssen (hulpverlener bij het Vlaams

Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling), Geert Decraemer (psycho-

pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel), dokter Marc Heylbroeck (huisarts), Paul Van

den Bossche (lic. psychologie/directeur van het Vertrouwenscentrum

Kindermishandeling Oost-Vlaanderen) voor de boeiende interviews omtrent deze

problematiek.

Lynn Walgraeve,

Gent, 15 mei 2013

3

Inhoudstabel

Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................................... 1

Hoofdstuk 2 Het medisch beroepsgeheim .......................................................................... 5

2.1 Oorsprong van het medisch beroepsgeheim .............................................................. 5

2.2 De ratio van het medisch beroepsgeheim ................................................................... 6

2.3 Wie heeft beroepsgeheim en wat wordt daaronder verstaan? ................................ 9

2.4 Het onderscheid tussen het beroepsgeheim en de discretieplicht ....................... 11

2.5 Het beroepsgeheim: absoluut of relatief? ................................................................. 13

2.6 Het beroepsgeheim en de privacy .............................................................................. 14

2.7 Het delen van vertrouwelijke informatie ................................................................. 19

Hoofdstuk 3 Uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht ........................................... 27

3.1 De in artikel 458 Sw. bepaalde uitzonderingen ........................................................ 27

3.1.1 Getuigenis in rechte ......................................................................................... 27

3.1.2 Wettelijke bepalingen: aangifteplicht/aangifterecht ................................. 33

3.2 Artikel 458bis Sw. .......................................................................................................... 40

3.2.1 De situatie na de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen: oud artikel 458bis Sw. ....................................................................................................................... 40

3.2.2 Huidig Artikel 458bis Sw. ................................................................................. 44

3.2.3 Is het meldingsrecht van artikel 458bis Sw. een rechtvaardigingsgrond? .................................................................................. 49

3.2.4 Naar een invoering van een meldingsplicht? .............................................. 50

3.3 Bekendmaking aan een gerechtelijke instantie ter uitvoering van een hulpverleningsplicht .................................................................................................... 54

3.3.1 Schuldig verzuim .............................................................................................. 54

3.3.2 Meldingsplicht in decreten van de Franse en Duitstalige gemeenschap inzake hulpverlening aan de jeugd ...................................... 61

3.4 Door de rechtspraak erkende uitzonderingen ......................................................... 62

3.4.1 Noodtoestand .................................................................................................... 62

3.4.2 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt de dader is? ................ 65

3.4.3 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt het slachtoffer is? ...... 68

3.4.4 Verdediging in rechte ...................................................................................... 70

3.4.5 Mededeling aan een disciplinaire overheid ................................................. 71

3.4.6 Dwaling als schulduitsluitingsgrond? ........................................................... 71

3.4.7 Toestemming? ................................................................................................... 73

4

Hoofdstuk 4 Het beroepsgeheim en de preventie van misdrijven ................................ 79

4.1 Probleemstelling ........................................................................................................... 79

4.2 Stappenplan ................................................................................................................... 81

4.3 Inleiding gevalsstudies kindermishandeling, partnergeweld en ouderenmis(be)handeling ........................................................................................... 86

4.4 Kindermishandeling ..................................................................................................... 87

4.4.1 Definitie kindermishandeling ........................................................................ 88

4.4.2 Internationaalrechtelijk en nationaalrechtelijk kader rond kindermishandeling ......................................................................................... 89

4.4.3 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling ................................................. 91

4.4.4 Concrete handelingsmodellen bij kindermishandeling ............................. 93

4.4.5 Het Protocol van Moed: een aftasting van de grenzen van het beroepsgeheim bij kindermishandeling ....................................................... 96

4.4.6 De aanpak van kindermishandeling in Frankrijk en Nederland ............. 100

4.5 Geweld tegen partners ............................................................................................... 103

4.5.1 Definitie partnergeweld ................................................................................ 104

4.5.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of doorverwijzing naar gespecialiseerde hulpverlening ................................................................... 104

4.5.3 Bijzonder geval: het slachtoffer van partnergeweld drukt de wens uit om niet over te gaan tot melding........................................................... 107

4.5.4 Concrete handelingsmodellen bij partnergeweld ..................................... 110

4.5.5 De aanpak van partnergeweld in Nederland en Frankrijk ....................... 111

4.6 Geweld tegen ouderen: Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling ......................................................................................... 112

4.6.1 Definitie ouderenmis(be)handeling ............................................................ 113

4.6.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling ................................ 114

4.6.3 Concrete handelingsmodellen bij ouderenmis(be)handeling ................. 115

4.6.4 Aanpak ouderenmis(be)handeling in Nederland en Frankrijk ............... 117

Hoofdstuk 5 Beroepsgeheim en opsporing van misdrijven ..........................................119

5.1 Probleemstelling ......................................................................................................... 119

5.2 Gevalsstudies inzake opsporing van misdrijven en het beroepsgeheim ........... 120

5.2.1 De politie vraagt om inlichtingen ................................................................ 120

5.2.2 Diefstal door een persoon niet ontvangen als patiënt.............................. 122

5.2.3 Drugs en wapens ............................................................................................. 123

5.2.4 Bloedproef ....................................................................................................... 125

5.2.5 De patiënt als dader van een misdrijf .......................................................... 126

5.2.6 Disaster Victim Identification team ............................................................ 127

5.3 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen ........................................................ 128

5.3.1 De arts is geen verdachte .............................................................................. 128

5.3.2 Arts wordt verdacht ....................................................................................... 135

5.3.3 Plaats van bewaring en inbeslagname ........................................................ 138

5.3.4 Wetsvoorstel van 2005 houdende het Wetboek van Strafprocesrecht ............................................................................................. 139

5

5.3.5 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen in Nederland en Frankrijk .......................................................................................................... 140

5.4 Bijzondere opsporingsmethoden bij de arts verdacht van een misdrijf ............ 144

5.5 Telefoontap bij een arts verdacht van een misdrijf .............................................. 145

5.6 De rol van het medisch certificaat bij partnergeweld ........................................... 147

5.7 Geldigheid van het bewijsmateriaal verkregen door schending van het medisch beroepsgeheim ............................................................................................ 148

Hoofdstuk 6 Conclusies .................................................................................................... 153

Hoofdstuk 7 Bibliografie .................................................................................................. 161

7.1 België ............................................................................................................................ 161

7.2 Frankrijk ....................................................................................................................... 172

7.3 Nederland ..................................................................................................................... 173

1

Hoofdstuk 1 Inleiding

Van oudsher wordt er zeer veel belang gehecht aan een onbelemmerde toegang tot de

gezondheidszorg. Om deze vrije toegang te waarborgen neemt het beroepsgeheim van

artsen en andere beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg een prominente plaats in.

In onze samenleving is ervoor gekozen om de vertrouwensrelatie tussen hulpverlener

en patiënt een groot gewicht toe te kennen. Iemand die een beroep doet op een

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg moet erop kunnen vertrouwen dat het

beroepsgeheim, behoudens uitzonderingen niet geschonden wordt. Beroepsbeoefenaars

in de gezondheidszorg worden tijdens hun opleiding voorbereid op het werken in een

beroep waarbij vertrouwelijkheid van patiëntengegevens een belangrijke rol speelt.

Sommige beroepsbeoefenaars zoals artsen leggen na het voltooien van hun opleiding

een eed af om die vertrouwelijkheid nog eens te bevestigen.

Hoewel het beroepsgeheim wordt aanzien als een fundamentele waarde, brengt ze in de

praktijk veel onduidelijkheden met zich mee. Het betreft een materie waar grote

beginselen vaak met vele distincties moeten worden toegepast. Het thema van het

medisch beroepsgeheim lijkt een onuitputtelijke bron van inspiratie voor de Belgische

rechtsleer. De studie ervan gebeurt in tal van rechtstakken, onder meer in het

strafrecht, het medisch recht, het verzekeringsrecht, het sociaal recht, het fiscaal recht

en het tuchtrecht.

Tegenover het handhaven van het medisch beroepsgeheim staat er een ander belang

dat een steeds belangrijkere rol speelt in onze samenleving. Dat is het belang van de

preventie en opsporing van misdrijven. Steeds vaker wordt aan de beroepsbeoefenaar in

de gezondheidszorg gevraagd of verlangd om mee te werken aan de preventie en

opsporing van misdrijven, ook als daarbij het beroepsgeheim moet worden geschonden.

Het belang van het handhaven van het medisch beroepsgeheim en het belang van de

preventie en opsporing van misdrijven staan soms lijnrecht tegenover elkaar en deze

tegenstelling leidt soms tot onzekerheid over welk belang voorrang heeft.

2

Op de vraag of het beroepsgeheim dan wel het belang van opsporing of preventie van

misdrijven voorrang heeft, werd doorheen de jaren verschillend geantwoord. Het

beroepsgeheim evolueerde van een “silence quand même et toujours”, een absoluut

geheim dat nooit mocht worden aangetast naar een relatief geheim dat tot op vandaag

steeds meer uitzonderingen kent. Deze evolutie hoeft niet te verwonderen en is

normaal. De opties die werden genomen in 1810 en 1867 waren ingegeven door de

cultuur en noden van toen en verschillen van de huidige opvattingen inzake het

beroepsgeheim. Deze evolutie resulteerde in vele wetgevende initiatieven, richtlijnen

en adviezen die tot doel hebben de beroepsbeoefenaar te helpen bij het maken van de

belangenafweging. Toch blijft het beroepsgeheim ondanks de vele initiatieven een

doolhof waarin men zonder enige voorkennis dreigt verstikt te geraken.

In deze masterproef zal ik het spanningsveld tussen het handhaven van het medisch

beroepsgeheim aan de ene kant en het belang van de preventie en opsporing van

misdrijven aan de andere kant nader beschrijven en toepassen aan de hand van

wetgeving, rechtspraak en rechtsleer. Dit probleem zal eveneens gekaderd worden in

een rechtsvergelijkend perspectief.

Dit werk vangt aan met een beschrijving van het juridisch kader rond het medisch

beroepsgeheim. Daarbij komen de oorsprong van het medisch beroepsgeheim, de ratio

van het medisch beroepsgeheim, het personeel toepassingsgebied, het onderscheid met

de discretieplicht, het absoluut of relatief karakter van het beroepsgeheim, de

verhouding tussen het beroepsgeheim en de privacy en het delen van vertrouwelijke

informatie aan bod.

Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de wettelijke en de door de rechtspraak aanvaarde

uitzonderingen op het beroepsgeheim, relevant voor beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg, uitvoerig besproken. Hierbij gaat een bijzondere aandacht uit naar de

bespreking van artikel 458bis Strafwetboek en de noodtoestand.

In hoofdstuk 4 zal er worden ingegaan op de vraag welke rol beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg kunnen spelen bij de preventie van misdrijven. Dit hoofdstuk vangt

aan met een uitgewerkt stappenplan bij een geval van (dreigend) partnergeweld. Dit

voorbeeldstappenplan kan eveneens worden aangewend bij andere belangenafwegingen

door beroepsbeoefenaars die worden geconfronteerd met (potentiële) misdrijven. De

problematiek van de preventie van misdrijven wordt verduidelijkt aan de hand van de

gevalsstudies kindermishandeling, partnergeweld en ouderenmis(be)handeling. Hierbij

wordt in het bijzonder ingegaan op de belangrijke rol die Vertouwenscentra

Kindermishandeling, het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling en

3

de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW’s) kunnen spelen indien zij gecontacteerd

worden door beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.

In hoofdstuk 5 zal ingegaan worden op de mogelijke rol die beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg kunnen spelen bij de opsporing van misdrijven. Beroepsbeoefenaars in

de gezondheidszorg worden geregeld gevraagd om op allerhande manieren

medewerking te verlenen aan de opsporing van misdrijven. Ook hier komt het

spanningsveld tussen het al dan niet handhaven van het beroepsgeheim en het belang

van de opsporing van misdrijven om de hoek kijken. Vertrekkende vanuit de algemene

principes van het medisch beroepsgeheim licht ik enkele voor de praktijk relevante

gevalsstudies toe en tracht ik hierbij tot een antwoord te komen op de gestelde vraag.

Vervolgens komt in dit hoofdstuk de huiszoeking en inbeslagneming bij artsen,

bijzondere opsporingsmethoden bij de arts verdacht van een misdrijf, de telefoontap bij

een arts verdacht van een misdrijf, de rol van het medisch certificaat bij partnergeweld

en de geldigheid van bewijsmateriaal verkregen door schending van het medisch

beroepsgeheim aan bod.

Eindigen doe ik in hoofdstuk 6 met een besluit.

5

Hoofdstuk 2 Het medisch beroepsgeheim

Artikel 458 van het Strafwetboek bepaalt dat: “Geneesheren, heelkundigen, officieren van

gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of

beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het

geval zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie)

getuigenis af te leggen en buiten het geval de wet hen verplicht de geheimen bekend te maken,

worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met een geldboete van

honderd frank tot vijfhonderd frank”.

2.1 Oorsprong van het medisch beroepsgeheim

Huidig artikel 458 Sw. is geïnspireerd op de eed van Hippocrates, zoals die omstreeks

400 v. Christus moest worden afgelegd door Hippocrates’ volgelingen. Een passus uit de

eed van Hippocrates bevat de eerste notie van het medisch beroepsgeheim zoals wij die

vandaag kennen:

“Al hetgeen ik ter gelegenheid van de behandeling [van mijn patiënten] zal zien of horen, of zelfs

buiten mijn professie om, in mijn omgang met anderen, en dat niet behoort te worden rondverteld,

zal ik verzwijgen, er van uitgaand dat deze zaken als onuitspreekbaar [als een heilig geheim]

moeten worden beschouwd”. 1

De zwijgplicht die in de eed van Hippocrates vervat zit, heeft niet zozeer betrekking op

de aard van de ziekte van de patiënt, maar veeleer op wat men te zien en te horen krijgt

1 J. GODDERIS, Eed van Hippocrates. Historische beschouwingen inzake de opdrachten de begrenzing van het medisch

handelen, Antwerpen, Garant, 2005, 16.

6

“over het leven van de mensen”, hetgeen men in moderne termen bescherming van de

privacy zou noemen.2

De eed van Hippocrates is een inspiratiebron geweest voor de basisbeginselen van de

medische praktijkvoering. Toch kan men er niet van uitgaan dat de medische ethiek

zoals hij in het Corpus Hippocraticum naar voren komt, de normatieve uitgangspunten

zou hebben geformuleerd voor een verantwoord medisch handelen, dat eveneens voor

onze tijd zou kunnen fungeren. Ethiek is nooit “historisch” in die zin, dat zij van een

ander tijdperk zou kunnen overgenomen worden. Zij is wel “historisch” in die zin dat zij

steeds opnieuw haar vragen moet stellen in de eigen tijd.3

Theorieën m.b.t. het beroepsgeheim hebben doorheen de jaren eveneens een evolutie

doorgemaakt en hangen nauw samen met de gewijzigde morele opvattingen in de

maatschappij, hetgeen duidelijk tot uiting komt in de wetgeving, de rechtspraak en de

rechtsleer.

2.2 De ratio van het medisch beroepsgeheim

Het beroepsgeheim werd steeds gekenmerkt door het dualisme van zijn belang. Dit

dualisme houdt in dat het medisch beroepsgeheim enerzijds de bescherming van de

patiënt en anderzijds de bescherming van de samenleving tot doel heeft.4

Dit dualisme van belang komt tot uitdrukking in het arrest van het Hof van Cassatie van

16 december 1992 dat stelt: “Dat het beroepsgeheim waartoe de beoefenaren van de

geneeskunde krachtens artikel 458 van het Strafwetboek gehouden zijn, strekt tot bescherming

van de patiënt; dat die regel berust op de noodzaak om de volledige veiligheid te waarborgen van

diegenen die zich aan hen moeten toevertrouwen en om eenieder in de mogelijkheid te stellen de

verzorging te krijgen die uit hoofde van zijn toestand, ongeacht de oorzaak ervan, vereist is”.5

Zonder beroepsgeheim kan er geen vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt bestaan.

Een geneeskundige behandeling is maar zinvol in de mate dat de mens erin betrokken

2 E. VERMEERSCH, “Het medisch beroepsgeheim: ethische grondslagen”, Vl.T. Gez. 1986-87, 271.

3 J. GODDERIS, Eed van Hippocrates. Historische beschouwingen inzake de opdrachten de begrenzing van het medisch

handelen, Antwerpen, Garant, 2005, 133.

4 J. VERMEERSCH, “Het dualisme in het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1960, nr. 26, 1242.

5 Cass. 16 december 1992, T.Gez. 1996-97, 25.

7

wordt met zijn heden en zijn verleden. Voor de patiënt is het van belang te weten dat

hetgeen men in vertrouwen zegt aan de arts of datgene dat de arts vaststelt

bescherming geniet op basis van het beroepsgeheim. Zonder beroepsgeheim zou de

patiënt eerder terughoudend zijn om voor de arts noodzakelijke informatie mede te

delen uit vrees voor aantasting van zijn privéleven.6

Naast het individueel belang is er ook het collectieve belang, het belang van de

samenleving. Voor potentiële patiënten is het van belang te weten dat zij verzorging

kunnen krijgen uit hoofde van hun toestand, ongeacht de oorzaak ervan. Dit collectieve

belang vindt zijn oorsprong in de vrees dat de individuele patiënt, zich bij afwezigheid

van gehandhaafd beroepsgeheim, niet zal durven wenden tot de arts.7

Het propaganderen van de waarborg van het beroepsgeheim heeft tot gevolg dat het

individu zich veel gemakkelijker en sneller naar de arts zal begeven, hetgeen een

verbetering van de volksgezondheid met zich meebrengt.8

De wetgever achtte het dan ook nuttig om de bescherming van het beroepsgeheim in

het Strafwetboek op te nemen. Het huidig artikel 458 Sw. bepaalt:

“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere

personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn

toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval zij geroepen worden om in rechte (of voor

een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval de wet hen

verplicht de geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot

zes maanden en met een geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank”.

Dit artikel uit het Strafwetboek is een bijna letterlijke overname van artikel 378 van het

Strafwetboek van 1810 volgens hetwelk:

“Les médecins, chirurgiens et autres officiers de santé, ainsi que les pharmaciens, les sages-

femmes et toutes autre personnes dépositaires, par état ou profession, des secrets qu’on leur

confie, qui hors le cas où la loi les oblige à se porter dénonciateurs, auront révélé ces secrets, seront

punis d’un emprisonnement d’un mois à six mois et d’une amende de cents francs à cinq cent

francs”.9


7 W.L.J.M. DUIJST, Praktijkboek beroepsgeheim en informatieverstrekking in de zorg, Antwerpen, Maklu, 2009, 13.


9 R. BLANPAIN, “Juridische aspecten van het medisch beroepsgeheim”, RW 1965, nr. 6, 275.

8

De voorbereidende werken van artikel 378 Sw. en artikel 458 Sw. zijn echter zeer

summier. Toch kan men duidelijk stellen dat het doel van het beroepsgeheim

hoofdzakelijk het beschermen van het individueel belang was.10

De motivering voor het invoeren van het misdrijf van schending van het beroepsgeheim

in artikel 378 van het Strafwetboek van 1810 is zeer interessant:

“Die bepaling is nieuw in onze wetgeving, het ware te hopen dat de kiesheid ze overbodig maakte.

Maar hoe vaak ziet men geen dragers van een beroepsgeheim, deze verplichting opofferen aan

hun bijtende kritiek, spotten met de meest ernstige onderwerpen, de kwaadaardigheid voeden

door onkiese onthullingen, schandalige anekdotes, en op die manier schaamte uitstorten over de

individuen, door verwoesting te brengen in families”.11

Verwijzingen naar dit individueel belang vinden we terug in het verslag van Monseignat

van 17 februari 1810: “…déverser ainsi la honte sur les individus et portant la désolation dans les

familles…” en het verslag van Chavalier Faure van 7 februari 1810: “… compromettre la

réputation de la personne dont le secret est trahi…”.12

Bij de besprekingen die leiden tot artikel 458 van ons huidig Strafwetboek komt naast

dit individueel belang ook het algemeen belang naar voor. Verslaggever Forgeur

verklaart o.m. : “Les secrets que l’on confie et que l’on est parfois obligé de confier à certaines

personnes, à raison de leur état ou de leur profession, doivent, de règle, rester inviolables. La

divulgation entraînerait des suites fâcheuses, non seulement pour les particuliers que ces secrets

intéressant, mais pour l’ordre en général”.13

In sommige rechtspraak en rechtsleer wordt het belang van de beroepsgroep als derde

belang aangegeven. Dit belang houdt in dat deze beroepsgroepen enkel door middel van

het beroepsgeheim hun professionele activiteiten op zinvolle wijze kunnen

volbrengen.14 Het beroepsgeheim komt eveneens de betrouwbaarheid van de

10 Ibid.

11 L. HUYBRECHTS, “Gebruik en misbruik van het beroepsgeheim inzonderheid door revisoren, accountants en

advocaten”, TBH 1995, 667.


13 Ibid.

14 V. DE SOUTER, “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000

betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een andere analyse van het artikel 458 bis van

het Strafwetboek”, TJK 2001, afl. 5, 185.

9

beroepsbeoefenaar ten goede.15 Bovendien wordt door middel van het beroepsgeheim de

onafhankelijkheid van de beroepsgroep benadrukt.16

2.3 Wie heeft beroepsgeheim en wat wordt daaronder

verstaan?

Artikel 458 Sw. vermeldt uitdrukkelijk enkele belangrijke beroepen in de

gezondheidszorg zoals geneesheren, apothekers en vroedvrouwen. De “officieren van

gezondheid” waren een uitvinding van de Franse Revolutie die nu niet meer bestaat.

Ook is het onderscheid tussen “geneesheren” en “heelkundigen” achterhaald, daar zij

nu houder zijn van hetzelfde diploma.17

Ook alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van

geheimen die hun zijn toevertrouwd vallen onder het beroepsgeheim. Er dient evenwel

opgemerkt te worden dat de opsomming van artikel 458bis Sw. niet-limitatief is en zich

niet enkel richt op hulpverlenende beroepen.18 In de gezondheidszorg werken nog

andere beroepen dan artsen, apothekers en vroedvrouwen. Zo zijn er

kinesitherapeuten, de verpleegkundigen, de paramedici, de ambulanciers en de

zorgkundigen. Ook deze beroepsbeoefenaars hebben een beroepsgeheim als zij

“noodzakelijke vertrouwenspersoon” zijn voor de patiënt.19

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg die “noodzakelijke vertrouwenspersonen”

zijn, zijn gebonden door het beroepsgeheim. Met het begrip “noodzakelijke

vertrouwenspersonen” (confidents nécessaires) bedoelt men de personen die men uit

noodzaak in vertrouwen neemt. Patiënten doen immers noodgedwongen en niet uit

vrije wil beroep op beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.20

15 A. CARELS, “Het beroepsgeheim van de verpleegkundige”, Vl.T.Gez. 1986-87, 332.

16 M. CANTO-SPERBER, G. GOUZES, S. LALANNE, J. POUILLARD en R. GRANDO, “Secret, ethique et democratie”, Petites

affiches juin 2001, nr. 122, 13.

17 P. LAMBERT, Secret professionnel, Bruxelles, Bruylant, 2005, 172.

18 F. SCHRAM, Spreken of zwijgen? Een wegwijzer voor ambtenaren, Brussel, Uitgeverij Politeia, 2012, 113.

19 L. BAETENS, “Hulpverleners en beroepsgeheim” in R. STOCKMAN (ed.), Het beroepsgeheim in de

zorgverleningssector: een confrontatie tussen recht en praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1998, (43) 43.

20 H. NYS, Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, LannooCampus, 2010, 180.

10

Volgens het Hof van Cassatie is alleen een arts die zorg verleent aan een patiënt een

noodzakelijke vertrouwenspersoon. Bijgevolg is een arts die in opdracht van een

verzekeringsmaatschappij iemand medisch onderzoekt, geen noodzakelijke

vertrouwenspersoon die valt onder artikel 458 Sw.21

Artikel 458 Sw. bepaalt dat de geheimen moeten zijn toevertrouwd. Gegevens kunnen

geheim zijn uit hun aard of omdat zij aan de geheimhouder uitdrukkelijk zijn

toevertrouwd. Welke gegevens geheim zijn en welke niet, is een feitelijke

aangelegenheid. De bevoegdheid om na te gaan wat als geheim moet worden beschouwd

komt niet toe aan de patiënt en evenmin aan de tuchtrechtelijke overheid, maar aan de

rechter. De feitenrechter zal rekening houden met de concrete omstandigheden en mag

rekening houden met de aard van de gegevens, het mogelijke privékarakter ervan, de

noodzaak van een eventuele geheimhouding, het belang van de opdracht waarmee de

confident is belast en de gebruiken terzake.22

De wet blijft vaag over de inhoud van het medisch beroepsgeheim. De Code

geneeskundige plichtenleer definieert de inhoud van het medisch beroepsgeheim in

artikel 56 van de Code als volgt: “Het beroepsgeheim van de geneesheer omvat zowel al wat de

patiënt hem gezegd of toevertrouwd heeft als wat de geneesheer weet of heeft ontdekt ten gevolge

van onderzoekingen of van door hem gedane navorsingen”. Artikel 57 van de Code bepaalt dat:

“Het beroepsgeheim omvat alles wat de geneesheer heeft gezien, gehoord, vernomen, vastgesteld,

ontdekt of opgevangen tijdens of bij gelegenheid van de uitoefening van zijn beroep”.23

Artikel 458 Sw. stelt het “bekendmaken” van toevertrouwde gegevens aan derden

strafbaar. Onder “derden” moet men zowel derden uit de privé als derden uit de

openbare sector verstaan.24 Voor de overtreding van artikel 458 Sw. is het zonder belang

of het geheim werd bekendgemaakt aan slechts één persoon. Het bekendmaken van een

geheim is echter maar strafbaar wanneer dat “wetens en willens” gebeurde. Als de

bekendmaking van geheimen niet opzettelijk maar door een onvoorzichtigheid of een

onzorgvuldigheid gebeurde, is de bekendmaking niet strafbaar. Een tuchtsanctie is in

dat geval wel mogelijk.25


22 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim

en het geheim van dat succes”, RW 2003-04, nr. 1, 15.

23 http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/beroepsgeheim-van-de-geneesheer.

24 M. MAUS, “De geneesheer, zijn beroepsgeheim en de fiscale controle in de inkomstenbelastingen”, in L.

WOSTYN, K. BOUCQUEY en F. SCHOUCKAERT (eds.), Overhandigen medische gegevens, Gent, Academia Press, 2009, (211)

214.


11

De bescherming die het beroepsgeheim biedt, is geen rechtstreekse bescherming van de

patiënt door middel van een subjectief recht, maar werkt via het mechanisme van het

strafrecht. De patiënt kan zich niet beroepen op artikel 458 Sw. om voor de rechter te

eisen dat een hulpverlener bepaalde informatie geheim houdt. Artikel 458 Sw. richt zich

tot de hulpverlener en legt een geheimhoudingsplicht op die bij schending tot

strafsancties kan leiden. Net als het gehele strafrecht heeft artikel 458 Sw. een

publiekrechtelijk karakter en regelt het dus de verhouding tussen diegene die het

misdrijf van schending van het beroepsgeheim pleegt en de staat, zelfs al wordt door

het misdrijf het privaat belang geschaad (namelijk dat van een patiënt die vaststelt dat

vertrouwelijke gegevens ter kennis worden gebracht aan derden).26

Indien de patiënt schade heeft geleden omwille van de schending van de

geheimhoudingsplicht zoals omschreven door artikel 458 Sw. kan deze laatste een

schadevergoeding eisen op grond van art. 1382 BW. Strafrechtelijke beteugeling van

artikel 458 Sw. brengt met zich mee dat de patiënt niet meer het bewijs zal moeten

leveren van een fout in de zin van artikel 1382 BW.27

2.4 Het onderscheid tussen het beroepsgeheim en de

discretieplicht

Naast de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg zelf, kan er ook administratief en

technisch personeel bij de hulp- of zorgverlening betrokken zijn. Bepaalde

hulpkrachten hebben doorgaans geen of slechts oppervlakkig contact met de patiënt

(receptionist, poetsvrouw). Sommige hulpkrachten, zoals secretariaatsmedewerkers

hebben toegang tot meer uitgebreide en inhoudelijke gegevens over de patiënt. In

België werd er geen variant van het beroepsgeheim in het leven geroepen die van

toepassing is op administratief en technisch personeel. Op hen kan er wel een

arbeidsrechtelijke, contractuele of statutaire discretieplicht rusten.28

26 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 29.

27 Ibid.

28 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart

of dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 46-47.

12

In de rechtspraak wordt er een onderscheid gemaakt tussen het beroepsgeheim en de

discretieplicht. Zowel het beroepsgeheim als de discretieplicht hebben betrekking op de

verplichting om bij de uitoefening van het beroep vernomen vertrouwelijke

inlichtingen geheim te houden. Het beroepsgeheim is een door de strafrecht

gesanctioneerd verbod van bekendmaking waartoe de beoefenaren van bepaalde

beroepen gehouden zijn. De discretieverplichting is een niet-strafrechtelijk

gesanctioneerd verbod van bekendmaking waartoe de beoefenaren van andere

beroepen enkel op grond van deontologische regels en/of het contact met de cliënt of

patiënt gehouden zijn.29

In Nederland maakt de rechtsleer een onderscheid tussen enerzijds het zelfstandig

beroepsgeheim en anderzijds de zelfstandige geheimhoudingsplicht. Personen met

afgeleide geheimhoudingsplicht ondersteunen geheimplichtigen in de uitoefening van

hun beroep, maar bouwen geen vertrouwensrelatie op met de patiënten van de

geheimplichtige. Zij maken een zelfstandige beoordeling van wat als vertrouwelijk dient

te worden gezien en kunnen zich voor een rechter niet automatisch beroepen op hun

beroepsgeheim.30 Zij hangen volledig af van de geheimplichtige in wiens opdracht zij

werken. Slechts indien de geheimplichtige beslist om te zwijgen, kunnen zij zich op zijn

geheimhoudingsplicht beroepen.31

Artikel L 110-4 van de Franse Code de la santé publique onderwerpt naast

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg ook elk personeelslid van een instelling van

preventieve of curatieve gezondheidszorg aan een beroepsgeheim. In een

gezondheidsinstelling kan informatie worden uitgewisseld tussen andere

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. De patiënt kan op elk ogenblik weigeren dat

informatie wordt medegedeeld aan één of meerdere gezondheidswerkers. De patiënt

kan dit ook doen ten aanzien van zijn familie of naasten, zelfs voor na zijn dood.32

29 L. HUYBRECHTS, “Aspecten van het beroepsgeheim” in L. ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, C. DE ROY, F.

DERUYCK, S. GUENTER, L. HUYBRECHTS, I. MENNENS, J. MEESE, B. SPRIET, M. STERKENS, G. STESSENS, P. TRAEST, C. VAN DEN

WYNGAERT, S. VANDROMME, G. VERMEULEN en R. VERSTRAETEN, XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en

strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (235) 239-240.



31 I. VAN DER STRAETE en J. PUT,, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart

of dubbel leed?”, RW 2004-05, 47.

32 http://www.legifrance.gouv.fr/.

13

2.5 Het beroepsgeheim: absoluut of relatief?

Schending van het medisch beroepsgeheim is aldus gekwalificeerd als misdrijf, hetgeen

met zich meebrengt dat de regels hieromtrent de openbare orde raken. De principiële

zwijgplicht met correctionele straffen in geval van overtreding tot gevolg, zorgen voor

ethische dilemma’s in hoofde van de beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. Het

openbare orde karakter heeft ertoe geleid dat er traditioneel 2 stellingen ontstonden

omtrent het medisch beroepsgeheim.33

Door de aanhangers van de ene stelling werd het beroepsgeheim als een absolute plicht

van de arts ervaren. Onder “absoluut” wordt dan verstaan dat gelet op het karakter van

de openbare orde van het beroepsgeheim, slechts de (formele) wet hierop

uitzonderingen kan bepalen. De aanhangers van de andere stelling meenden dan weer

dat het beroepsgeheim relatief moest worden geïnterpreteerd, namelijk in functie van

andere waarden en belangen.34

Het heeft tot eind de jaren 1980 geduurd vooraleer op het hoogste prudentieel niveau

werd geraakt aan het absoluut karakter van het beroepsgeheim. Het Hof van Cassatie

stelde in haar arrest van 9 februari 1988 dat artikel 458 Sw. geenszins kan ingeroepen

worden om de dader van een misdrijf waarvan de patiënt het slachtoffer is vrijuit te

laten gaan.35

Daarenboven heeft het Hof van Cassatie in haar arrest van 29 oktober 1991 uitdrukkelijk

gesteld dat het medisch beroepsgeheim niet absoluut is.36 Om het relatief karakter van

het beroepsgeheim te benadrukken kan eveneens worden verwezen naar de

rechtspraak met betrekking tot de afwending van het medisch beroepsgeheim van zijn

ware doel en naar de situatie waar de drager van een beroepsgeheim die zich in

noodtoestand bevindt.37

Ook in andere landen, zoals in Frankrijk is het beroepsgeheim niet langer absoluut te

noemen. Eind de jaren ’90 werd echter wel nog gesteld dat het beroepsgeheim van

33 F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim, overzicht van rechtspraak 1985-2002”, T.Gez. 2004-05, afl. 1, 4.

34 Ibid.

35 Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662-663.

36 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.



14

artsen absoluut is en dat van welzijnswerkers relatief.38 Sinds de invoering van de Franse

Wet van 4 maart 2002 inzake de rechten van patiënt is het medisch beroepsgeheim

echter ingrijpend veranderd. Artikel L 1111-4 van de Code de la santé publique

verandert niet alleen de inhoud van het medisch beroepsgeheim, ook de werkingssfeer

ervan is niet langer absoluut te noemen. Dit komt tot uiting met de leer van het gedeeld

beroepsgeheim.39

2.6 Het beroepsgeheim en de privacy

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg zijn verplicht om het beroepsgeheim te

eerbiedigen. Patiënten kunnen zich aldus vol vertrouwen tot een zorgverlener wenden

daar zij kunnen rekenen op de bescherming van hun privéleven. Naast de bescherming

van hun privéleven, wordt ook de gezondheid van de patiënt beschermd en ook die van

andere personen, waardoor uiteindelijk ook de volksgezondheid wordt beschermd. Het

beroepsgeheim moet aldus ruimer gezien worden dan een zuivere privéaangelegenheid

van de patiënt. Het beroepsgeheim is er ook voor het algemeen belang.40

De notie privéleven is net als de notie geheim een evolutief begrip die moeilijk te

definiëren is. Toch heeft de theoretische essentie van het begrip privéleven een

universeel karakter. Het omvat allerlei persoonsgebonden feiten, gevoelens, meningen

en gedragingen die een persoon voor zichzelf wenst te houden of enkel wil delen met

een beperkt aantal mensen. Geheimen hoeven daarentegen niet altijd

persoonsgebonden te zijn. De essentie ervan ligt in het verborgen houden voor anderen,

het voorwerp ervan is niet doorslaggevend voor het geheim karakter.41

Het recht op privacy is vastgelegd in internationale, supranationale en nationale

regelgeving. Het recht op privacy is in de supranationale regelgeving opgenomen in

38 P. COURBE, P. MACQUERON, M.-H. MALEVILLE en F. ALT-MAES, “Chronique de droit de l’activité professionnelle

(suite et fin)”, Petites affiches 10 aoȗt 2000, nr. 159, 24.

39 F. FRESEL, “Le gérant de tutelle et le secret, ou «Secret, mon beau secret, dis-moi quel est ton secret…»”,

Petites affiches septembre 2004, nr. 175, 12. Ook het Franse Hof van Cassatie stelt dat het beroepsgeheim niet

langer absoluut is zie: J. MASSIP, “Secret professionnel et protection des majeurs” (noot onder Cass. 22 mai

2002), Petites affiches 4 mars 2003, nr. 46, 22.



15

artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele

vrijheden (EVRM). In de internationale regelgeving is het opgenomen in artikel 12

Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM) en artikel 17 en artikel 24

van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR),

artikel 16 Kinderrechtenverdrag.42 Op nationaal niveau wordt het recht op privacy

beschermd door artikel 15 (onschendbaarheid van de woning), artikel 22 (recht op

eerbiediging van zijn privéleven en zijn gezinsleven) en artikel 29 (onschendbaarheid

briefgeheim) van de Belgische Grondwet.

De grondwetsherziening van 1993-1994 heeft in de Belgische Grondwet een nieuw

artikel 22 Gw. ingevoerd, waardoor voor het eerst een algemeen recht op bescherming

van de privacy en het gezinsleven wordt erkend. In artikel 22 Gw. worden twee

beperkingsgronden uit artikel 8 EVRM weggelaten, wat op het eerste zicht aan de

wetgever meer ruimte geeft om de grondrechten te beperken. Artikel 8 EVRM blijft

evenwel gelden in de Belgische rechtsorde en primeert op de internrechtelijke

bepalingen.43

Artikel 8 EVRM bevat in de tweede paragraaf een aantal uitzonderingen op de naleving

van de rechten die in lid 1 zijn vermeld. Deze structuur brengt met zich mee dat niet

elke inbreuk ipso facto ongrondwettelijk is. Indien een inbreuk wordt vastgesteld dan

dient deze getoetst te worden aan de drie voorwaarden opgesomd in artikel 8, § 2 EVRM:

met name moet de inbreuk op het privé-of familieleven voorzien zijn bij wet

(legaliteitstoets), noodzakelijk zijn in een democratische samenleving

(noodzakelijkheidstoets) en een legitiem doel nastreven (legitimiteitstoets). Een

positieve toetsing aan de drie criteria maakt dat de inmenging in overeenstemming is

met het EVRM.44

Het recht op bescherming van de privacy wordt in de rechtsleer traditioneel opgedeeld

in vier facetten. Het eerste facet wordt traditioneel omschreven als “the right to be left

alone” en omvat het recht op rust en isolement (zowel ten aanzien van de overheid als

van andere particulieren). Het tweede facet omvat het recht op fysieke, morele en

psychische integriteit. Het derde facet omvat het recht op geheimhouding van

informatie met betrekking tot de persoon (informationele privacy). Het vierde en

42 W.L.J.M. DUIJST-HEERSTERS, Boeven in het ziekenhuis: een juridische beschouwing over de verhouding tussen het

medisch beroepsgeheim en de opsporing van strafbare feiten, Den Haag, Sdu uitgevers, 2005, 27.

43 J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK, Handboek EVRM: deel 2 artikelsgewijze commentaar, I, Antwerpen, Intersentia,

2005, 711-712.

44 Ibid.

16

laatste component omvat het recht op het uitbouwen van menselijke contacten

(relationele privacy).45

De patiënt verschaft de medische hulpverlener allerlei informatie over zijn lichamelijke,

geestelijke en sociale omstandigheden. Hierbij komt het derde aspect, het recht op

geheimhouding van informatie met betrekking tot de persoon (informationele privacy)

om de hoek kijken.

In het arrest Z. tegen Finland van 25 februari 1997 heeft het Hof voor de Rechten van de

Mens gesteld dat artikel 8 EVRM voor de lidstaten een verplichting inhoudt om het

recht op geheimhouding, met inbegrip van het zwijgrecht van artsen, te beschermen en

te eerbiedigen. Het Hof benadrukt eveneens dat het respect voor het vertrouwelijk

karakter even essentieel is voor de bescherming van het individueel privacybelang van

patiënten als voor het algemeen belang. Het Hof geeft ook aan dat omwille van de

bescherming van het algemeen belang en van de slachtoffers het verenigbaar kan

geacht worden in bepaalde gevallen het medisch beroepsgeheim te doorbreken.46

In het arrest Andersson tegen Zweden van 27 augustus 1997 van het Hof voor de

Rechten van de Mens stond de Zweedse wetgeving inzake medische

gegevensverstrekking ter discussie. In casu verwittigde de psychiater van mevrouw

Andersson uit vrees voor mogelijk gevaar vanwege haar geestesziekte de Raad voor de

kinderbescherming. Het Hof oordeelde dat de bepaling in de Zweedse wetgeving

(Socialtjänslagen, 1980:620) op grond waarvan het verstrekken van gegevens door

artsen aan de Zweedse Raad voor de kinderbescherming verplicht was, was toegestaan.47

DUIJST stelt dat de conclusie van het arrest kan zijn dat het EHRM de beslissing om

medische gegevens vrij te geven overlaat aan de lidstaten, mits er een wettelijke

regeling is en de wetgever kan motiveren waarom deze regeling noodzakelijk is in de

rechtsstaat.48

Uit de zaak M.S. tegen Zweden van 27 augustus 1997 van het Hof voor de Rechten van de

Mens kan worden afgeleid dat wetgeving die voorziet in een beperkte mededeling van


46 S. CALLENS, “De bekendmaking van gezondheidsgegevens door het gerecht aan de pers”, T.Gez. 1997-98, 323.

47 EHRM 27 augustus 1997, nr. 20022/92, Anne-Marrie Andersson/Zweden, http://hudoc.echr.coe.int.



17

medische persoonsgegevens aan een openbare instantie, met belangrijke beperkingen

en effectieve en adequate garanties tegen misbruik, artikel 8 EVRM niet schendt.49

De Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten

opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (voortaan geciteerd als Wet

Verwerking Persoonsgegevens) is de implementatie van de Richtlijn 95/46 betreffende

de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van

persoonsgegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens. De Wet Verwerking

Persoonsgegevens is er gekomen omwille van de negatieve gevolgen van het

geautomatiseerd verwerken van persoonsgegevens, zoals de ongecontroleerde

concentratie van gegevens, het ongecontroleerd gebruik van gegevens en de

ongecontroleerde overdracht van gegevens.50 Het uitgangspunt van de Wet Verwerking

Persoonsgegevens is dat niemand, zonder toestemming van de betrokkene, het recht

heeft om gegevensbanken te ontwikkelen en te exploiteren en dat iedereen over wie

persoonsgegevens worden opgeslagen een recht op inzage en, eventueel, correctie

heeft. Derden kunnen dergelijke gegevens pas raadplegen mits uitdrukkelijk akkoord

van de betrokkene.51

De Wet Verwerking Persoonsgegevens beschermt slechts een specifiek onderdeel van

het privéleven. Artikel 3, § 1 van de wet bepaalt dat: “Deze wet van toepassing is op elk

geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, alsmede op elke niet-

geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die

bestemd zijn om daarin te worden opgenomen”.52

Artikel 1, § 3 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens definieert het begrip bestand:

“Onder "bestand" wordt verstaan elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens

bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel

gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze”.53

Zowel een medisch dossier dat op papier, als een medisch dossier dat elektronisch wordt

bijgehouden, kan onder het toepassingsgebied van de wet vallen. Zo wordt een

verzameling van elektronische dossiers beschouwd als een geautomatiseerde

verwerking van persoonsgegevens. Klassieke, papieren, manueel aangelegde dossiers

49 W. VANDENHOLE, “E.H.R.M., 27 augustus 1997”, RW 1998-99, nr. 15, 511.

50 T. BALTHAZAR, Beroepsgeheim en privacy, Bijzondere Studie Gezondheidsrecht academiejaar 2011-2012.

51 K. RAES, Tegen betere wetten in. Een ethische kijk op het recht, Gent, Academia press, 2003, 149.

52 Art. 3, § 1 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

53 Art. 1, § 3 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

18

vallen onder het toepassingsgebied van deze wet indien het gaat om een gestructureerd

geheel dat bovendien volgens bepaalde criteria toegankelijk is.54

Artikel 7, § 1 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens verbiedt de verwerking van

persoonsgegevens die de gezondheid betreffen. Artikel 7 § 2 bepaalt evenwel dat het

verbod om de in § 1 bedoelde persoonsgegevens te verwerken, evenwel niet van

toepassing in de volgende gevallen :

“a) wanneer de betrokkene schriftelijk heeft toegestemd in een dergelijke verwerking met dien

verstande dat deze toestemming te allen tijde door de betrokkene kan worden ingetrokken; de

Koning kan, bij een in Ministerraad overlegd besluit na advies van de Commissie voor de

bescherming van de persoonlijke levenssfeer, bepalen in welke gevallen het verbod om gegevens

betreffende de gezondheid te verwerken niet door de schriftelijke toestemming van de betrokkene

ongedaan kan worden gemaakt;

b) wanneer de verwerking noodzakelijk is met het oog op de uitvoering van de specifieke

verplichtingen en rechten van de verantwoordelijke voor de verwerking met betrekking tot het

arbeidsrecht;

c) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling vastgesteld

door of krachtens de wet met het oog op de toepassing van de sociale zekerheid;

d) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de bevordering en de bescherming van de

volksgezondheid met inbegrip van bevolkingsonderzoek;

e) wanneer de verwerking om redenen van zwaarwegend algemeen belang verplicht wordt door of

krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie;

f) wanneer de verwerking noodzakelijk is ter verdediging van vitale belangen van de betrokkene of

van een andere persoon indien de betrokkene fysiek of juridisch niet in staat is om zijn

toestemming te geven;

g) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een concreet gevaar of voor de

beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk;

h) wanneer de verwerking betrekking heeft op gegevens die duidelijk door de betrokkene zijn

openbaar gemaakt;

i) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de vaststelling, de uitoefening of de verdediging van

een recht in rechte;

j) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor doeleinden van preventieve geneeskunde of

medische diagnose, het verstrekken van zorg of behandelingen aan de betrokkene of een verwant,

of het beheer van de gezondheidsdiensten handelend in het belang van de betrokkene en de

gegevens worden verwerkt onder het toezicht van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg;

54 H. NYS, J. VAN DAMME en T. VAN DAMME, De patiënt, de huisarts en zijn dossier, Antwerpen, Intersentia, 2003, 159.

19

k) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het wetenschappelijk onderzoek en verricht wordt

onder de voorwaarden vastgesteld door de Koning bij een in Ministerraad overlegd besluit, na

advies van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer”.55

Artikel 7 § 4 Wet Verwerking Persoonsgegevens voegt er nog aan toe dat:

“Persoonsgegevens betreffende de gezondheid mogen, behoudens schriftelijke toestemming van de

betrokkene of wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een dringend

gevaar of voor de beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk, enkel worden verwerkt

onder de verantwoordelijkheid van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg”.56

In de gevallen bepaalt in artikel 7, § 2, a) tot en met k) van de Wet Verwerking

Persoonsgegevens, waar persoonsgegevens betreffende de gezondheid verwerkt mogen

worden, moet de verwerking aldus steeds onder de verantwoordelijkheid van een

beroepsbeoefenaar in gezondheidszorg gebeuren, tenzij de betrokken patiënt zijn

schriftelijke toestemming gegeven heeft of tenzij men een dringend gevaar of een

strafrechtelijke inbreuk wil voorkomen.

2.7 Het delen van vertrouwelijke informatie

De traditionele interpretatie van de zwijgplicht vertrekt van de vooronderstelling dat

iedere hulpverlening naar het model van een bilaterale relatie moet worden opgevat,

hetgeen tot uiting komt in de formulering van artikel 458 Sw.57 In de gezondheids- en

welzijnszorg hebben zich de afgelopen decennia echter een aantal ontwikkelingen

voorgedaan die het beroepsgeheim in zijn traditionele vorm onder druk zetten.58 Als

gevolg van de verregaande ingewikkeldheid van ziektepatronen, welzijnsproblemen en

de gewijzigde hulpverleningsmethoden gebeurt hulpverlening vandaag de dag meer en

55 Artikel 7, § 2 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

56 Artikel 7, § 4 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

57 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk.

Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 3,

http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20-

%2020%20december%202005_2.pdf.


20

meer in de context van hulpverleningsteams in plaats van tussen de alleen optredende

hulp- en zorgverlener en de patiënt.59

Een manier waarop er een verbreding van de zwijgplicht plaatsvindt, is het delen van

vertrouwelijke informatie als gevolg van (multidisciplinaire) samenwerking.

Verschillende beroepsbeoefenaars werken hierbij in een (afgebakend) teamverband

samen om zo goed mogelijk de hulpvraag te beantwoorden.60

Oorspronkelijk gaf men een ruime interpretatie aan het begrip “gedeeld”

beroepsgeheim. Wanneer de patiënt expliciet of impliciet zijn wil te kennen gaf om

personen bij de behandeling te betrekken, dan mocht de arts informatie aan hen

overmaken. Als voorwaarde gold dat op deze personen een professionele of familiale

discretieplicht moest rusten. Enige tijd later begon men een restrictievere interpretatie

te geven aan het “gedeeld” beroepsgeheim. De arts kon daarbij enkel toevertrouwde

informatie delen met een andere arts, die in dezelfde mate door het beroepsgeheim is

gebonden.61

Vandaag neemt de rechtsleer aan dat er vier voorwaarden dienen vervuld te zijn opdat

de doorbreking van het beroepsgeheim op grond van het “gedeeld” beroepsgeheim

geoorloofd is.

Men is het er unaniem over eens dat de hulpverlener uitsluitend de aan hem

toevertrouwde informatie kan delen met andere, op dezelfde wijze door het

beroepsgeheim gebonden hulpverleners. Dit impliceert dat aan de

geheimhoudingsplicht dezelfde juridische sancties moeten zijn gekoppeld. Vandaag

wordt algemeen aangenomen dat elke beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg (o.a.

verpleegkundigen en paramedici) onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw. valt

en bijgevolg onderworpen is aan dezelfde juridische sancties.62

De tweede voorwaarde betreft het finaliteitscriterium. Het volstaat niet dat dat de

persoon met wie vertrouwelijke informatie wordt gedeeld eveneens gebonden is door


of dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 41.

60 J. EBSKAMP en H. KROON, Beroepsethiek voor SPH, Baarn, HB uitgevers, 1997, 151-152.





21

het beroepsgeheim. Het geheim kan enkel gedeeld worden met beroepsbeoefenaars die

optreden met dezelfde doelstelling (hulp- of zorgverlening) en ten aanzien van dezelfde

patiënt. Algemeen kan men stellen dat alle handelingen ter uitvoering van eenzelfde

diagnose of indicatiestelling deel uitmaken van dezelfde behandeling en bijgevolg allen

hetzelfde doel hebben.63

Vervolgens geldt als derde voorwaarde dat gegevens maar mogen worden medegedeeld

voor zover ze noodzakelijk en pertinent zijn voor de hulpverlening aan de patiënt.

Diegene die de informatie ontvangt moet de gegevens ook nodig hebben voor de

uitvoering van zijn opdracht. Eventuele nuttigheid van de informatie is onvoldoende.

Hier ligt het onderscheid tussen “need to know” en “nice to know”.64

Als vierde en laatste voorwaarde geldt dat communicatie moet gebeuren met

uitdrukkelijke of stilzwijgende toestemming van de geheimgerechtigde of minstens

plaatsvinden in diens belang.65 Bij het “gedeeld” beroepsgeheim staat het belang van de

patiënt centraal. Het leerstuk van het “gedeeld” beroepsgeheim is een illustratie van de

relatieve opvatting van het beroepsgeheim daar aan het belang van de patiënt soms een

hogere waarde wordt toegekend dan aan de strikte toepassing van het beroepsgeheim

zoals omschreven in artikel 458 Sw. Zo kan het belang van de patiënt er in bestaan dat

door communicatie met een andere beroepsbeoefenaar de kwaliteit van de

hulpverlening verbetert. De overdracht van toevertrouwde informatie dient

noodzakelijk te zijn voor de kwaliteit en de continuïteit van de hulpverlening aan de

patiënt.66

In haar arrest van 13 maart 2012 erkende het Hof van Cassatie de leer van het “gedeeld”

beroepsgeheim, zij het dat het Hof van Cassatie niet alle voorwaarden die eerder in de

rechtsleer werden ontwikkeld vooropstelt. Het Hof van Cassatie oordeelde dat diegene

die tot het beroepsgeheim is gehouden artikel 458 Sw. niet overtreedt indien hij de

informatie meedeelt aan anderen die optreden met eenzelfde doelstelling en ten

aanzien van dezelfde opdrachtgever. De mededeling moet bovendien noodzakelijk en

pertinent zijn voor de opdracht van de geheimhouder.67





65 T. BALTHAZAR, “Het gedeeld beroepsgeheim is geen uitgesmeerd beroepsgeheim”, T.Gez. 2004-05, afl. 2, 144.



67 Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1750.N.

22

Het Hof van Cassatie stelt niet expliciet voorop dat de derde ook moet gehouden zijn tot

het beroepsgeheim. Door deze voorwaarde weg te laten wordt de leer van het “gedeeld”

beroepsgeheim volgens DIERICKX en BEULENS ook toepasbaar op situaties waarin er sprake

is van een afgeleid beroepsgeheim. Zo zou dit de mededeling van informatie betreffende

de gezondheid van de patiënt van de arts naar een secretaresse kunnen legitimeren.68

Het Hof sprak zich eveneens niet uit over de al dan niet vereiste toestemming van de

geheimgerechtigde en of de overdracht moet plaatsgrijpen in diens belang. M.i. ging het

Hof van Cassatie niet in op al de door de rechtsleer gestelde voorwaarden daar geheel

andere feiten aan de basis lagen van dit arrest. De rechtsleer beschrijft de voorwaarden

voor het delen van informatie in medische context, terwijl het hier een overdracht van

informatie tussen magistraten betrof.

De theorie van het “gedeeld” beroepsgeheim is een figuur sui generis, die geen steun

vindt in de tekst van artikel 458 Sw. Het begrip “gedeeld” beroepsgeheim of “het delen

van het beroepsgeheim” komt als zodanig in geen enkele wettelijke bepaling voor. Toch

zijn er in een aantal wetteksten en deontologische codes verwijzingen naar het gedeeld

beroepsgeheim opgenomen. Zo legt artikel 13 Wet Uitoefening Geneeskunst aan de arts

de verplichting op om op verzoek of met akkoord van de patiënt aan de

beroepsbeoefenaar (arts, verpleegster, tandarts of paramedicus) die het onderzoek of

de behandeling verderzetten, alle nuttige en noodzakelijke geneeskundige of

farmaceutische inlichtingen betreffende de patiënt mee te delen.69

De Code geneeskundige plichtenleer geeft de arts in een limitatief aantal gevallen de

toelating om bepaalde inlichtingen te verschaffen aan een andere arts. In deze

bepalingen kan men een aantal toepassingsvoorwaarden van het “gedeeld”

beroepsgeheim terugvinden zoals het noodzakelijkheidscriterium en de instemming

van de patiënt. Er wordt echter nergens uitdrukkelijk toepassing gemaakt van het

gedeeld beroepsgeheim. De Franse Code de déontologie médical bevat daarentegen

verscheidene toepassingsvoorbeelden van het “gedeeld” beroepsgeheim en in de

toelichting verwijst men er ook expliciet naar.70

68 A. DIERICKX en J. BEULENS, “Het gedeeld beroepsgeheim erkend door het Hof van Cassatie”, T.Gez. 2012-13, afl.

2, 152-153.





23

PUT en VAN DER STRAETE maken een onderscheid tussen het “gedeeld” en het

“gezamenlijk” beroepsgeheim, waarbij de leer van het “gezamenlijk” beroepsgeheim

slechts een aanvulling is op de leer van het “gedeeld” beroepsgeheim. Het verschil

tussen het “gedeeld” en het “gezamenlijk” beroepsgeheim is dat bij het “gezamenlijk”

beroepsgeheim het beroepsgeheim op het team van hulpverleners als dusdanig rust in

plaats van op elk teamlid afzonderlijk, hetgeen impliceert dat er tussen de teamleden

onderling geen “beroepsgeheimgrenzen” bestaan, zodat alle voor de hulpverlening

relevante informatie vrij kan circuleren binnen het team.71 De hulpverleners kunnen in

het geval van het gezamenlijk beroepsgeheim dan de nodige informatie over de patiënt

in het team delen, zonder daar telkens de toestemming van de patiënt voor te vragen.

Doordat het team afgebakend en herkenbaar is, is het voor alle betrokkenen duidelijk

voor wie dit gezamenlijk beroepsgeheim geldt.72 Onder een daadwerkelijk afgebakend

team vallen vanzelfsprekend die eenheden die bij wet of besluit zijn aangewezen als

team zoals de Centra voor Leerlingenbegeleiding en de Vertrouwenscentra

Kindermishandeling. Ook hulpverleners die de facto als team samenwerken, kunnen

gezamenlijk beroepsgeheim hebben. In dit geval moet men een inhoudelijk criterium

hanteren en kijken naar de intensiteit van de samenwerking. Het is essentieel dat het

samenwerkingsverband zich naar de patiënt toe als team profileert.73

Volgens DIERICKX en BEULENS dient de door de rechtsleer ontwikkelde theorie van het

“gezamenlijk” beroepsgeheim te worden genuanceerd. Het Hof van Cassatie stelde in

haar arrest van 13 maart 2012 immers dat de mededeling noodzakelijk en pertinent

moet zijn voor de opdracht van de geheimhouder. Dit terwijl op grond van de

ontwikkelde theorie van het “gezamenlijk” beroepsgeheim de geheimhouder niet alleen

noodzakelijke informatie kan meedelen aan een derde, maar ook informatie die

ogenschijnlijk irrelevant en slechts misschien nuttig is. Het Hof van Cassatie legitimeert

deze theorie volgens hen ook niet.74 M.i. is dit een te verregaande interpretatie van het

arrest van het Hof van Cassatie van 13 maart 2012 en is het in de toekomst niet

uitgesloten dat het Hof zich vooralsnog uitspreekt over de leer van het “gezamenlijk”

beroepsgeheim. Bovendien is het m.i. evident dat er ten aanzien van een


72 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk.

Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 12,


%2020%20december%202005_2.pdf.



74 A. DIERICKX en J. BEULENS, “Het gedeeld beroepsgeheim erkend door het Hof van Cassatie”, T.Gez. 2012-13, afl.

2, 152.

24

hulpverleningsteam, dat duidelijk afgebakend en herkenbaar ten aanzien van de patiënt

optreedt, en waarbij het voor alle betrokken partijen duidelijk is voor wie dit

“gezamenlijk” beroepsgeheim geldt, minder strenge criteria gelden.

De problematiek van de overdracht van informatie tussen collega’s of tussen

beroepsbeoefenaars van verschillende disciplines in de gezondheidszorg kan naast de

benadering op grond van het “gedeeld” beroepsgeheim, ook op basis van de criteria

voor de geoorloofde verwerking van persoonsgegevens worden onderzocht.75

De Wet Verwerking Persoonsgegevens verklaart het proportionaliteitbeginsel76 en het

finaliteitbeginsel77 van toepassing. Ook de bijzondere voorwaarden van artikel 5 van de

Wet Verwerking Persoonsgegevens zijn van toepassing. Verwerking is slechts

geoorloofd indien deze gebeurt op grond van de toestemming van de betrokkene of

indien de verwerking noodzakelijk is voor het bereiken van de doeleinden die in artikel

5 worden opgesomd (uitvoering van een overeenkomst, wettelijke verplichting,

vrijwaring van vitaal belang van de betrokkene of vervulling van een taak van openbaar

belang).78

Bij de overdracht van confidentiële informatie is het essentieel om na te gaan of de

persoon aan wie deze informatie overgedragen wordt deze wel nodig heeft voor de

vervulling van zijn of haar opdracht en of deze overdracht wel te verenigen is met het

doel waarvoor de informatie oorspronkelijk werd ingezameld.79

Uit het voorgaande blijkt dat de wetgeving, rechtspraak en rechtsleer geen eenvormige

voorwaarden vooropstellen die preciseren in welke gevallen het delen van

vertrouwelijke informatie mogelijk is. Dit is niet enkel een theoretisch probleem maar

het brengt in de praktijk heel wat rechtsonzekerheid met zich mee. In de toekomst

zouden hulpverleners dan ook beter moeten worden geïnformeerd over het “gedeeld”

beroepsgeheim stelt Geert Decraemer (psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO!

Brussel). Het delen van informatie kan immers een belangrijke stap voorwaarts

betekenen in het hulpverleningsproces, maar hulpverleners weten in de praktijk niet

altijd onder welke voorwaarden het delen van informatie kan.80


76 Art. 4, § 1, 3° Wet Verwerking Persoonsgegevens.

77 Art. 4, § 1, 2° Wet Verwerking Persoonsgegevens.


79 Ibid.

80 Interview met Geert Decraemer, psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel.

25

In Nederland voorziet men een uitzondering op de zwijgplicht bij

informatieverstrekking aan de “functionele eenheid”. Hiermee bedoelt men de groep

van personen die rechtstreeks bij de behandeling van een patiënt betrokken is. Aan hen

mag de arts indien, zonder dat de patiënt daar expliciet toestemming voor geeft, de

informatie verstrekken die deze personen voor een goede uitoefening van hun beroep

nodig hebben. Tot de functionele eenheid kunnen ook niet gezondheidswerkers

(bijvoorbeeld maatschappelijk werkers) behoren. In sommige gevallen zal op grond van

deze uitzondering enige informatie over de patiënt aan de politie optredend als

hulpverlener worden verstrekt.81 Zo treedt de politie op als hulpverlener indien zij de

familie waarschuwt wanneer iemand een ongeval is overkomen.82

81 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 5,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Arts-en-politie-2000.htm.

82 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 7,


27

Hoofdstuk 3 Uitzonderingen op de

geheimhoudingsplicht

3.1 De in artikel 458 Sw. bepaalde uitzonderingen

Zowel de wetgeving als de rechtspraak voorzien in een aantal uitzonderingen op de

geheimhoudingsplicht. Hier worden de belangrijkste uitzonderingen besproken die

relevant zijn voor de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg.

Artikel 458 Sw. bevat twee uitzonderingen op het beroepsgeheim waarbij het

bekendmaken van toevertrouwde geheimen geen aanleiding geeft tot een

strafrechtelijke sanctie. Deze uitzonderingen betreffen de getuigenis in rechte of voor

een parlementaire onderzoekscommissie en de wettelijke verplichting tot

bekendmaken.

3.1.1 Getuigenis in rechte

Wie wordt opgeroepen om te getuigen en verklaring af te leggen omtrent feiten

waarvan hij kennis heeft, is verplicht daaraan gevolg te geven.83

Om niet te getuigen in rechte moet er een wettelijke reden zijn. Zo bepaalt artikel 929

Ger. W. dat als wettige reden onder meer wordt beschouwd het beroepsgeheim waarvan

de getuige bewaarder is.84 In strafzaken ligt de plicht om te getuigen vervat in artikel 80

Sv. Dit artikel bepaalt dat hij die gedagvaard wordt om als getuige te worden gehoord,

gehouden is te verschijnen en aan de dagvaarding te voldoen. Voor strafprocedures

wordt het inroepen van het beroepsgeheim niet uitdrukkelijk in de wet vermeld. Artikel

83 Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1261.

84 J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T.Gez. 2002-03, afl. 1, 4.

28

2 Ger. W. bepaalt evenwel dat alle regels van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing

zijn op alle rechtsplegingen, tenzij er sprake is van onverenigbaarheden.85

Uit artikel 458 Sw. volgt dat geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid,

apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of

beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd niet gestraft worden

indien ze geheimen bekendmaken wanneer ze worden geroepen om in rechte (of voor

een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen.86

Onder getuigenis in rechte verstaat men zowel het verhoor als getuige voor de

onderzoeksrechter als voor de vonnisgerechten. Indien de onderzoeksrechter een

persoon verzoekt om een geschreven verklaring af te leggen wordt dit beschouwd als

een getuigenis in rechte.87 Met een getuigenis in rechte wordt het overleggen van

stukken (zoals een overlijdensattest of een medisch dossier) gelijkgesteld.88

Het advies van 6 februari 2002 van de nationale raad van de Orde van Geneesheren

betreffende vermoeden van kindermoord, herhaalt het principe dat onder een

getuigenis in rechte het verzoek van de onderzoeksrechter om een verklaring af te

leggen kan begrepen worden. In casu wou de onderzoeksrechter naar aanleiding van

het aantreffen van het levenloos lichaam van niet-geïdentificeerd pasgeboren kind aan

een aantal geneesheren een brief richten met als verzoek hem alle voor het onderzoek

nuttige gegevens, waaronder de identiteit van de moeder, mee te delen.89

Sinds de Wet van 30 juni 1996 werd de getuigenis voor parlementaire

onderzoekscommissies die over de bevoegdheden van een onderzoeksrechter

beschikken als uitzondering op het beroepsgeheim erkend.90

Het opsporingsonderzoek, dit is het onderzoek onder leiding van de procureur des

Konings of zijn substituten dat het gerechtelijk onderzoek voorafgaat, heeft een


86 Artikel 458 Strafwetboek.

87 Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1261.

88 S. VAN OVERBEKE, “Het beroepsgeheim van de geneesheer en de overlegging van stukken”, RW 1995-96, nr.

35, 1207.

89 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/vermoeden-van-kindermoordberoepsgeheim.

90 Artikel 10 van de wet van 30 juni 1996 tot wijziging van de wet van 3 mei 1880 op het parlementair

onderzoek en van artikel 458 van het Strafwetboek, BS 16 juli 1996.

29

buitengerechtelijk karakter. Tijdens dit onderzoek kan men niet verplicht worden te

getuigen en is men bijgevolg niet strafbaar.91

Onder getuigenis in rechte wordt aldus niet begrepen het afleggen van verklaringen aan

politie of parket.92 Wie gehouden is door het beroepsgeheim mag geen verklaringen,

noch vertrouwelijke documenten aan hen bezorgen.93 Het advies van 8 mei 2010 van de

nationale raad van de Orde van Geneesheren betreffende het onderzoek door de politie

in ziekenhuizen bepaalt eveneens in die zin dat: “Behoudens wettelijke uitzonderingen zijn

de personen gebonden door het medisch beroepsgeheim dus verplicht te zwijgen voor de

politieambtenaren of de leden van het openbaar ministerie die inlichtingen verzamelen in het

kader van het vooronderzoek”.94

Bij de bespreking van het beroepsgeheim van de verpleegkundige geeft CARELS

uitdrukkelijk aan dat de verpleegkundige tegenover politie of Rijkswacht door de

zwijgplicht is gebonden. Stellen politie en Rijkswacht vragen, dan kan de

verpleegkundige best antwoorden dat zij zich tot de geneesheer-diensthoofd moeten

wenden. Deze zal dan oordelen wat hem, deontologisch gezien te doen staat. Wanneer

Rijkswacht of politie verzoeken om de patiënt rechtstreeks te mogen ondervragen

wordt dezelfde werkwijze aangeraden.95

Zowel in Nederland als in Frankrijk geldt een andere regeling dan in België. Daar hebben

artsen, die worden opgeroepen om te getuigen, zowel een spreekrecht ten aanzien van

de politie als ten aanzien van het gerecht.

Zo kan een arts in Frankrijk in het kader van een strafrechtelijke procedure, mits

voorafgaandelijke schriftelijke uitnodiging, gehoord worden door de politie. Ten

aanzien van de politie geldt hetzelfde regime als de getuigenis in rechte. De arts kan

aldus beslissen om niet te spreken. Hij heeft een spreekrecht maar geen spreekplicht.

Hij mag echter geen toelichting geven over de gezondheidstoestand van de patiënt.96


92 R. DIERKENS, “Beroepsgeheim en recht”, Vl.T.Gez. 1986-87, 267.

93 Antwerpen 25 november 1995, RW 1994-95, 25.

94 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/medisch-geheim-tegenover-de-politiediensten-in-

ziekenhuizen.


96 C. MANOUIL en M. BENILLOUCHE, “Regards croisés sur le secret médical face aux juridictions répressives”,

Petites affiches 15 juin 2009, nr. 118, 20.

30

In Nederland geeft het “verschoningsrecht” de arts het recht om zich tegenover de

rechter(-commissaris) te verschonen van het afleggen van een getuigenis of het

beantwoorden van vragen indien hij door te spreken zijn beroepsgeheim zou

schenden.97 In Nederland kan de arts het verschoningsrecht ook tegenover een agent en

Officier van Justitie inroepen.98

De houder van het beroepsgeheim heeft in België het recht om naar aanleiding van zijn

getuigenis in rechte geheimen bekend te maken. Maar net zo goed heeft hij het recht

om te zwijgen en de hem toevertrouwde informatie geheel of gedeeltelijk niet te

onthullen. De houder van het geheim heeft aldus zowel een spreekrecht en een

zwijgrecht.99

Artikel 63 Code geneeskundige plichtenleer bepaalt eveneens in die zin: “De voor de

gerechtelijke overheid gedagvaarde geneesheer mag weigeren getuigenis af te leggen over door

het beroepsgeheim gedekte feiten, door zich te beroepen op dit beroepsgeheim”.100

De niet-strafbaarheid heeft niet tot gevolg dat de betrokken persoon ook bevrijd is van

zijn plicht de deontologie van zijn beroep na te leven. Indien hij door te getuigen in

rechte zijn deontologie miskent, loopt hij het risico op een tuchtsanctie.101

De geheimhouder oordeelt zelf en niet de patiënt over de opportuniteit van het zwijgen

of spreken. Zo bepaalt het Hof van Cassatie in haar arrest van 15 maart 1948: “Celui qui

est appelé à témoigner en justice au sujet d’un fait couvert par le secret professionnel, peut révéler

le fait s’il estime devoir le faire, et ne peut être contraint à parler s’il croit devoir garder le

secret”.102

97 P.J.W. DE BRAUW (ed.), Het medisch beroepsgeheim, Baarn, Ambo, 1988, 38; KONINKLIJKE NEDERLANDSE

MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie, Utrecht, 2012, 18,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-politiejustitie-2012-

1.htm.

98 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie,

Utrecht, 2012, 18, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-

politiejustitie-2012-1.htm.

99 A. DASSEN, “Kindermishandeling en het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1973, nr. 20, 936.


101 F. BLOCKX, Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, 336.

102 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden”, RW 1977-78, nr. 20, 1288.

31

Het verzoek of de instemming van de patiënt om te getuigen of om stukken over te

leggen verplicht de hulpverlener niet tot spreken.103 Ook de Nederlandse Hoge Raad is

dezelfde mening toegedaan.104

De weigering om te spreken is onderworpen aan een controle van de gerechtelijke

macht.

Zo bepaalt het Hof van Cassatie in haar arrest van 23 juni 1958: “Het behoort aan de rechter

om na te gaan of, op grond van de verzamelde bewijselementen, het stilzwijgen in acht genomen

door de geneesheer die ertoe geroepen wordt voor het gerecht te getuigen, niet van zijn doel

afgewend wordt, en door het geheim karakter van de feiten nopens dewelke hij verhoord wordt,

gerechtvaardigd is”.

In casu ging het om twee artsen, die gedaagd waren om te getuigen in verband met een

procedure, ingesteld tegen een collega, die beschuldigd werd kompressen in de buik van

zijn patiënt te hebben achtergelaten. De kompressen werden door beide artsen,

getuigen, achteraf ter gelegenheid van een operatie ontdekt.105

Dit arrest bracht een ommekeer in de bestaande toestand daar voorheen werd aanvaard

dat de geneesheer alleen te oordelen had over de draagwijdte van zijn beroepsgeheim.106

De rechter zal in concreto moeten nagaan of het beroepsgeheim niet wordt afgewend

van de “maatschappelijke noodzaak waarin het zijn verantwoording vindt”.107 Hiermee

wordt niet alleen het algemeen belang maar evenzeer het patiënten beschermend

karakter van het beroepsgeheim bedoeld. Zo kan de rechter de weigering om te

getuigen of om stukken over te leggen verwerpen, ingeval de weigering ingaat tegen de

belangen van de patiënt.108

103 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162; Cass. 23 augustus 1986, Arr. Cass. 1986-87, 96.






107 Cass. 18 juni 1992, RW 1992-93, 616; Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.

108 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.

32

In de praktijk zal het oneigenlijk en onrechtmatig karakter van het inroepen van het

beroepsgeheim een bijzonder moeilijke en soms onmogelijke opgave voor de rechter

inhouden daar het de rechter niet kan kijken door de bril van de arts.109

VERMEERSCH verdedigt de stelling dat de patiënt de ware beheerder is van het

beroepsgeheim. Het medisch beroepsgeheim is niet iets wat het artsenkorps toebehoort

maar is een recht van de patiënt tegenover diegenen die hem behandelen.110 Bij de

afweging of het recht om te zwijgen niet wordt afgewend van zij doel, dient de rechter

m.i. bij het zich beroepen op het zwijgrecht in het geval van een medische

aansprakelijkheidsprocedure jegens hem, in ieder geval te besluiten tot een

ongeoorloofde weigering tot spreken. Zwijgen in het kader van

aansprakelijkheidsprocedure kan in dit geval immers nooit aanzien worden als zijnde in

het belang van de patiënt.

In Nederland neemt men eveneens aan dat het verschoningsrecht niet absoluut is. De

Hoge Raad neemt aan dat in “zeer uitzonderlijke omstandigheden” het belang van de

waarheidsvinding moet prevaleren boven de belangen die het beroepsgeheim beoogt te

beschermen. De Hoge Raad onderscheidt volgende drie situaties: 1° de patiënt (of diens

vertegenwoordiger) wordt verdacht van een strafbaar feit, 2° de arts wordt verdacht

van een strafbaar feit dat niet tegen zijn cliënt is gericht, maar waarbij het wel

noodzakelijk is dat wordt beschikt over onder het beroepsgeheim vallende informatie,

3° de arts wordt verdacht van een ernstig strafbaar feit jegens de patiënt.111

Door middel van een marginale toetsing kan de rechter in Nederland het beroep op het

verschoningsrecht terzijde schuiven als hij van oordeel is dat de arts zich duidelijk ten

onrechte op het verschoningsrecht beroept.112

Na het arrest van het Hof van Cassatie van 23 juni 1958 is het duidelijk dat de rechter

ook de macht heeft om na te gaan of datgene waarover de getuige het beroepsgeheim

109 S. VAN OVERBEKE, “Het beroepsgeheim van de geneesheer en de overlegging van stukken”, RW 1995-96, nr.

35, 1208.

110 E. VERMEERSCH, “Het medisch beroepsgeheim: ethische grondslagen”, Vl.T.Gez. 1986-87, 270.







33

wenst te bewaren, daadwerkelijk onder het begrip geheim valt.113 De getuige moet wel

een aantal elementen aangeven (zonder weliswaar het geheim prijs te geven) om dit

mogelijk te maken. De controle door de rechter moet op zeer omzichtige wijze

gebeuren, zonder inmenging in de feiten die men wenst geheim te houden.114

Wat nu precies onder het begrip geheim valt is niet geheel duidelijk. Artikel 458 Sw.

spreekt over “de geheimen die hen worden toevertrouwd”. Men neemt aan dat ook

hetgeen niet door de patiënt wordt meegedeeld, maar wat men uit eigen waarneming te

weten komt hieronder valt. Onder het begrip geheim valt in ieder geval: hetgeen de

patiënt uitdrukkelijk toevertrouwt als zijnde confidentieel, hetgeen wordt medegedeeld

in het kader van de verzorging of de behandeling, de vaststellingen tijdens de

verzorging of behandeling, alle aantekeningen over datgene wat door de patiënt wordt

meegedeeld. De draagwijdte van het begrip geheim is niet beperkt tot het medische en

verpleegkundige aspecten. Zo vallen elementen uit de privésfeer zoals familiale

problemen er eveneens onder.115 Onder het beroepsgeheim vallen geen feiten die

algemeen bekend zijn bij het publiek.116

Indien de rechter concludeert dat de geheimhouder zich ten onrechte achter zijn

beroepsgeheim verschuilt en de getuige onder eed alsnog weigert te spreken, is de

geheimhouder strafbaar met de geldboete bepaald in artikel 80, 157 en/of 355 Sv. als het

een getuigenis voor een strafrechter betreft. De geheimhouder is strafbaar met de

geldboete bepaald in artikel 926 en 928 Ger.W. wanneer het een getuigenis voor een

burgerlijke rechter betreft.117

3.1.2 Wettelijke bepalingen: aangifteplicht/aangifterecht

De juridische basis voor het “wettelijk voorschrift” is vervat in artikel 70 Sw. Artikel 70

Sw. bepaalt dat: “er geen misdrijf is, wanneer het feit door de wet voorgeschreven, en door de



115 H. NYS, “Beroepsgeheim voor verpleegkundigen en vroedvrouwen” in H. NYS, J. VANDE MOORTEL, M. DE

BAUW, G. DECOCK, C. HAINE, E. PEETERS, V. JANSSENS en H. D’HANIS, Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen,

Mechelen, Kluwer, 2005, (192) 193.

116 Luik (8ste k.) 25 november 2008, T.Gez. 2010-11, afl. 3, 276; R. SAELENS en P. DE HERT, “Openbaarmaking van

gezondheidsgegevens en het recht op privacy. De toepassing van de bescherming van de persoonlijke

levenssfeer blijft een moeilijke drempel”, T.Gez. 2010-11, afl. 3, 281.

117 L. HUYBRECHTS, “De wet tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en pedofilie binnen een

gezagsrelatie”, RW 2011-12, nr. 26, 1159.

34

overheid bevolen is”. De rechtsfiguur van het wettelijk voorschrift houdt in dat de persoon

die bij de uitvoering van een wettelijk voorschrift een strafbaar feit pleegt, geen misdrijf

begaat.118

Het gaat aldus om een conflict tussen twee regels, waarvan de ene de gedraging toelaat

en de andere de gedraging strafbaar stelt. De regel die de gedraging toelaat, wordt hier

als tegennorm tegenover de verbodsregel geplaatst. De term “voorgeschreven” in

artikel 70 Sw. wordt geïnterpreteerd in de betekenis van “toegelaten”. De tegennorm die

wordt ingeroepen ter rechtvaardiging van een strafbare gedraging, moet deze

gedraging niet echt voorschrijven, het volstaat dat de betrokken gedraging door de

tegennorm wordt toegelaten.119

3.1.2.1 Wet in de materiële of formele zin?

Het verbod beroepsgeheimen bekend te maken geldt niet wanneer “de wet verplicht de

geheimen bekend te maken”.120 In de rechtsleer is er heel wat discussie ontstaan of

hiermee de wet in formele of materiële zin wordt bedoeld. VAN DER STRAETE en PUT

menen dat de gelijkstelling van een formele en een materiële wet voor wat de

toepassing betreft van artikel 458 Sw. kan worden verdedigd, onder meer vanuit het

idee dat ook bij het wettelijk voorschrift als rechtvaardigingsgrond (artikel 70 Sw.), de

voorwaarde niet wordt gesteld dat het om een formele wet moet gaan.121 De

meerderheid van de rechtsgeleerden verdedigt de stelling dat hiermee een wet in

formele zin wordt bedoeld. Zo stelt VAN NESTE dat alleen een formele wet de

geheimhouder van de zwijgplicht mag ontheffen.122

In Frankrijk daarentegen is de rechtsleer en rechtspraak eensgezind over het feit dat de

wetgever zijn bevoegdheid om van het beroepsgeheim af te wijken kan delegeren aan de

besluitgever.123

3.1.2.2 Verplichting of toelating?

Uit artikel 458 Sw. volgt dat geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid,

apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of

118 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,

2006, 216.

119 Ibid.



122 P. VAN Neste, “kan het beroepsgeheim absoluut genoemd worden ?”, RW 1977-78, nr. 20, 1301.


35

beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken

niet gestraft worden indien de wet hen verplicht geheimen bekend te maken.124

Hierbij kan de vraag worden gesteld of de wetgever werkelijk de bedoeling had enkel in

een uitzondering te voorzien voor “verplicht” bekend te maken geheimen.125

Het Franse Strafwetboek is hier wel duidelijk over door in artikel 226-14 Code pénal te

bepalen dat: “article 226-13 n’est pas applicable dans les cas où la loi impose ou autorise la

révélation du secret”. Geheimhouders kunnen aldus overgaan tot bekendmaking van

geheimen indien er een wettelijke verplichting of toelating tot bekendmaking bestaat.126

3.1.2.3 Verplichting om bepaalde misdrijven aan te geven aan gerechtelijke

autoriteiten

Aangifte kan men definiëren als elke kennisgeving van een verondersteld misdrijf aan

de gerechtelijke overheid. Men spreekt van een klacht indien een slachtoffer of een

benadeelde, of iemand namens hem een misdrijf aangeeft. Een aangever kan de

strafvordering niet op gang brengen in tegenstelling tot de klager die, zich door zich

burgerlijke partij te stellen bij de onderzoeksrechter of de beklaagde rechtstreeks te

dagvaarden voor de strafrechter in de gevallen waarin de wet dat toelaat, dit wel kan.

De aangifte wordt gedaan aan de procureur des Konings of aan de andere instanties die

bevoegd zijn om de strafvervolgingen uit te oefenen.127

3.1.2.3.1 De algemene aangifteplicht van artikel 30 Sv.

Artikel 30 Sv. bevat een algemene verplichting tot aangifte aan de procureur des

Konings in hoofde van de burger die getuige is geweest van een aanslag, hetzij tegen de

openbare veiligheid, hetzij op iemands leven of eigendom. Eenieder die rechtstreeks

getuige is geweest van de in artikel 30 Sv. genoemde feiten (bv. een terroristische

aanslag, een diefstal, een gewapende overval, het toebrengen van slagen en

verwondingen) is verplicht dit aan te geven. De strafbare feiten moeten aldus de visu

zijn vastgesteld.128



126 Zie artikel 226-14 Franse Code pénal, http://www.legifrance.gouv.fr/.

127 L. HUYBRECHTS, “Aangifte van misdrijven”, OSS 2010, afl. 65, (5) 5-6.

128 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 141-142.

36

Indien de drager van het beroepsgeheim slechts de toevallige getuige is van een

misdrijf, dan heeft hij geen geheimhoudingsplicht maar eventueel wel aangifteplicht op

basis van artikel 30 Sv.129 Indien bijvoorbeeld een arts, een derde een misdrijf ziet plegen,

terwijl hij op huisbezoek is, dan mag/moet hij dit aangeven. In de omstandigheden

bedoeld in artikel 422bis Sw. kan het nalaten aangifte doen schuldig hulpverzuim

uitmaken. Het is denkbaar dat de enige effectieve hulp bestaat in de verwittiging van de

politie, bijvoorbeeld in het geval van een dreigende zelfmoord.130

Het beroepsgeheim beschermt evenwel geen onwettig feit dat niet alleen vreemd is aan

het beroep maar er mee rechtstreeks in strijd is. Zo mag een arts of een apotheker

aangifte doen van het feit dat iemand met gebruik van valse stukken de afgifte van

drugs probeert te verkrijgen.131

De aangifteplicht vervat in artikel 30 Sv. is in de eerste plaats een morele plicht, het

nalaten van deze verplichting wordt niet strafrechtelijk beteugeld.132

In Frankrijk geldt een analoge regeling wanneer de beroepsbeoefenaar de visu strafbare

feiten heeft vastgesteld. Indien de arts een patiënt bezoekt en ten huize gewelddaden of

mishandelingen vaststelt dan dient de arts net als iedere burger aangifte te doen van

het misdrijf. De vastgestelde feiten vallen in dit geval niet onder het beroepsgeheim.133

3.1.2.3.2 De bijzondere aangifteplicht van artikel 29 Sv.

Artikel 29 lid 1 Sv. bepaalt dat: “iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar

die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdrijf of wanbedrijf, is verplicht

daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen wier

rechtsgebied die misdaad of dat wanbedrijf is gepleegd of de verdachte zou kunnen worden

gevonden, en aan die magistraat allesbetreffende inlichtingen, processen-verbaal en akten te doen

toekomen”.

129 C. MAES, “Een praktische vraagbaak: hoe beheerst deze drager van het beroepsgeheim het spanningsveld

ontstaan door de gelijktijdige aanwezigheid van verschillende dwingende morele normen, vervat in eventueel

materiele wetten?”, Panopticon 2000, afl. 4, 292.



131 Brussel 7 november 1991, Rev.dr.pén. 1992, 446, noot.


133 D. LAURENS en C. BELLINI, “Le secret médical lors des enquêtes”, Revue de droit médical juin 2012, nr. 43, 43.

Zie ook V. PELTIER, “La responsabilité pénale du médecin et le secret médical”, Revue de droit médical septembre

2012, nr. 44, 152.

37

Deze verplichting wordt aangeduid als de ambtelijke aangifteplicht. Anders dan de

aangifteplicht vervat in artikel 30 Sv. is het niet vereist dat hij rechtstreeks getuige is

geweest van de feiten. Indien zij bij de uitoefening van hun taken kennis krijgen van een

misdaad of wanbedrijf, moeten zij dit verplicht melden aan de bevoegde overheid.134

Artikel 29 Sv. heeft een algemene draagwijdte en is niet alleen van toepassing op

diegenen die het statuut van ambtenaar bezitten in de zin van het bestuursrecht, maar

op iedereen die door de overheid wordt tewerkgesteld. Deze bepaling is ook van

toepassing op die hulpverleners die als contractuelen door de overheid in dienst zijn

genomen.135

De ambtelijke aangifteplicht van artikel 29 Sv. is niet van toepassing op de personen die

niet behoren tot de instanties en personen vermeld in deze wetsbepaling.136 De

geneesheer moet aldus geen aangifte doen van het door of met medewerking of

instemming van zijn patiënt gepleegde misdrijf dat hij bij de uitoefening van zijn beroep

vertrouwelijk heeft vernomen.137 Het is evenwel vaste rechtspraak dat de arts aangifte

mag doen van een misdrijf waarvan zijn patiënt het slachtoffer was.138 Het oordeel of de

arts aangifte moet doen of niet, komt alleen de arts toe. Als hij geen aangifte wil doen

kan de politie of de rechter hem daartoe niet dwingen.139

Net zoals de algemene aangifteplicht, heeft de bijzondere aangifteplicht een moreel

karakter gezien er op overtreding van dit artikel geen strafsanctie is gesteld. Het is

evenwel mogelijk om civielrechtelijk aangesproken te worden tot betaling van

schadevergoeding.140

De vraag of artikel 29 Sv. een voldoende grond vormt om de vertrouwelijke informatie

te mogen bekendmaken, wordt fel betwist. Een meerderheid van auteurs meent dan ook

dat artikel 29 Sv. hulpverleners-ambtenaren niet ontslaan van hun zwijgplicht.141

134 D. LYBAERT, “Beroepsgeheim van de hulpverlener in relatie tot de politiediensten”, RW 1996-97, nr. 29, 972.

135 Ibid.



137 L. HUYBRECHTS, “Aspecten van het beroepsgeheim” in L. ARNOU et al., XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva

strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (235) 263.

138 Cass. (1ste k.) 18 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116; Cass. 9 febuari 1988, Arr. Cass. 1987-88, 720

139 Cass. 1 februari 2006, T.Gez. 2006-07, afl. 3, 180.


141 Ibid.

38

PUT en VAN DER STRAETE menen dat daar artikel 29 Sv. slechts een morele verplichting

oplegt, het beroepsgeheim omwille van zijn strafrechtelijke bescherming moet

prevaleren.142

3.1.2.3.3 De bijzondere plicht tot aangifte van artikel 20 KB 31 mei 1885 voor

geneesheren

Artikel 20 KB 31 mei 1885 bepaalt dat: “Tout médecin appelé dans les cas qui pourraient

donner lieu à une information judiciaire, tels, par exemple, que l’empoissonnement, en donnera,

sur-le-champ, connaissance à l’autorité judiciaire”.143

Artikel 20 KB 31 mei 1885 verplicht aldus iedere geneesheer die geroepen wordt in

gevallen die tot een strafrechtelijk opsporingsonderzoek aanleiding kunnen geven, om

hiervan onmiddellijk kennis te geven aan de gerechtelijke overheid.

Een ruime interpretatie van deze bepaling zou tot gevolg hebben dat de arts niet alleen

gehouden is aangifte te doen van aanslagen waarvan hij getuige is geweest, maar ook

gehouden is aangifte te doen van gevallen, die normaal onder de zwijgplicht uit hoofde

van beroepsgeheim vallen. Deze interpretatie zou bijgevolg strijdig zijn met de bepaling

van artikel 458 Sw.144

VERMEERSCH meende in 1960 dat het artikel 20 van het KB 31 mei 1885 moet worden

geïnterpreteerd in de zin dat de geneesheer, die zonder het beroepsgeheim te schenden

kan verwittigen, alzo moet handelen. Ter verduidelijking van zijn stelling haalde de

auteur het voorbeeld aan van een arts die vruchtafdrijving vaststelt. De arts dient dan

het gerecht ervan op de hoogte te brengen en dit op zodanige wijze dat zijn patiënte

niet meer in het gedrang kan komen. Daartoe dient hij met bijzonder veel takt en

bescheidenheid tewerk te gaan, door slechts klacht neer te leggen op een tijdstip dat de

vrouwen die hij verpleegd heeft, niet kunnen opgespoord en vervolgd worden.145

Een restrictieve interpretatie van artikel 20 van het KB 31 mei 1885 werd reeds vroeg

door de rechtspraak en in de rechtsleer aanvaard. Zo oordeelde het hof van beroep te

Brussel in haar arrest van 30 november 1963: “Attendu que l’analyse des dispositions légales

réglant le secret médical, c’est-à-dire les articles 458 du Code Pénal et 19 et 20 de l’arrêté royal du


143 Artikel 20 KB 31 mei 1885 houdende de goedkeuring der nieuwe onderrichten voor de geneesheren,

apothekers en de drogisten.


145 Ibid.

39

31 mai 1885, permet de déduire que hors du cas où il est appelé à rendre témoignage en justice et

celui où la loi l’oblige à faire connaître les secrets qui lui sont confiés, le médecin est tenu par le

devoir primordial du silence”.146

In die zin oordeelde ook de KI van het hof van beroep te Gent op 5 januari 1971. Zij

stelde dat: “Artikel 20 van het Koninklijk besluit van 31 mei 1889 (waarvan de overtreding naar

huidig stand van de wetgeving niet meer strafbaar is gesteld), volgens hetwelk de geneesheer, die

geroepen wordt in gevallen die tot een strafrechtelijk opsporingsonderzoek zouden kunnen

aanleiding geven, er onmiddellijk kennis van moet geven aan de gerechtelijke overheid, geenszins,

zelfs in de gevallen van vruchtafdrijving of verdachte bevalling, de afwijking op de regel van het

beroepsgeheim uitgebreid heeft tot buiten de door artikel 458 van het Strafwetboek gestelde

perken”.147

Uit de arresten van het Hof van Cassatie van 14 juni 1965 en van 30 oktober 1978 kan

worden besloten dat artikel 20 van het KB 31 mei 1885 geen verplichting inhoudt

aangifte te doen van een misdrijf waaraan de patiënt zich schuldig heeft gemaakt. Het

Hof van Cassatie wijst erop dat de aangifteplicht die geldt op basis van artikel 20 van het

KB van 31 mei 1885 voor de geneesheer geen afbreuk doet aan de zwijgplicht door art.

458 Sw. voorgeschreven, en dit wegens het volstrekte vertrouwen dat de patiënt moet

kunnen stellen in de geneesheer.148

Vast staat ook dat de niet-naleving van artikel 20 van het KB van 31 mei 1885 niet

strafrechtelijk kan worden beteugeld. Artikel 44 van het KB van 31 mei 1885 stelt de

overtredingen van de bepalingen van het KB strafbaar met de straffen bepaald in de Wet

van 12 maart 1818. Laatstgenoemde wet werd opgeheven door artikel 50, § 1 Wet

Uitoefening Geneeskunst.149


147 KI Gent 5 januari 1971, RW 1970-71, concl. Proc. Gen. J. MATTHIJS, 1716.


149 H. NYS, Geneeskunde: recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 544.

40

3.2 Artikel 458bis Sw.

3.2.1 De situatie na de Wet van 28 november 2000 betreffende de

strafrechtelijke bescherming van minderjarigen: oud artikel

458bis Sw.

Artikel 33 van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke

bescherming van minderjarigen lag aan de basis van het oud artikel 458bis Sw.150

Krachtens deze bepaling (oud artikel 458bis Sw.) kan: ”Eenieder, die uit hoofde van zijn staat

of beroep houder is van geheimen en die hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven

in de artikelen 327 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een

minderjarige, onverminderd de verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter

kennis kan brengen van de procureur des Konings, op voorwaarde dat hij het slachtoffer heeft

onderzocht of door het slachtoffer in vertrouwen werd genomen, er een ernstig en dreigend gevaar

bestaat voor de psychische of fysieke integriteit van de betrokkene en hij deze integriteit zelf of

met behulp van anderen niet kan beschermen”.

De in artikel 458 bis Sw. bedoelde misdrijven waren: aanranding van de eerbaarheid en

verkrachting (artikelen 327-377 Sw.), doodslag (artikel 392 tot 394 Sw.), opzettelijk

doden en opzettelijk toebrengen van lichamelijke letsels (artikel 396 tot 405 ter Sw.),

genitale verminking bij personen van het vrouwelijke geslacht (artikel 409 Sw.), het

verlaten of in behoeftige toestand achterlaten van kinderen of onbekwamen (artikel 423

Sw.) en het onthouden van voedsel of verzorging aan minderjarigen en onbekwamen

(artikel 425-426 Sw.).

Artikel 458bis Sw. gaf de geheimhouder de mogelijkheid zijn beroepsgeheim te

schenden wanneer hij bepaalde misdrijven gepleegd op een minderjarige wilde melden,

zonder strafrechtelijke vervolging te moeten vrezen en zonder een beroep te moeten

doen op de noodtoestand als rechtvaardigingsgrond.151

In het oorspronkelijk wetsontwerp was voorzien dat een eventuele melding kon

gebeuren aan de “bevoegde diensten”. Er werd echter gesteld dat deze omschrijving

mogelijks aanleiding kon geven tot verwarring bij de dragers van het beroepsgeheim.

150 T. GOFFIN, “Afwijkingen op het beroepsgeheim worden uitgebreid”, De Juristenkrant 2011, nr. 243, 1.

151 Ibid.

41

Onder “bevoegde diensten” kan men immers zowel een politiedienst, een

maatschappelijk assistente, een onderzoeksrechter of een privévereniging waarvan het

oogmerk de strijd tegen kindermishandeling is verstaan.152 Uiteindelijk werd ervoor

geopteerd dat een eventuele melding moet gebeuren aan de procureur des Konings.

In de parlementaire werkzaamheden van de Wet van 28 november 2000 betreffende de

strafrechtelijke bescherming van minderjarigen werd gewezen op het

subsidiariteitsbeginsel vervat in artikel 458bis Sw. De arts of de hulpverlener moet eerst

zelf hulp bieden of nagaan of er maximale hulp kan geboden worden door anderen,

bijvoorbeeld SOS-Enfants. In artikel 458bis Sw. is een preventief element ingebouwd dat

eerst de verantwoordelijkheid bij de welzijnssector en de hulpverlening laat om een

oplossing te bieden aan de situatie. Dit kan met medewerking van de

Vertrouwenscentra Kindermishandeling.153 De behandelende arts van het mishandelde

kind kan zijn beroepsgeheim delen met een vertrouwensarts van het

Vertrouwenscentrum kindermishandeling.154 Pas heel subsidiair wordt een beroep

gedaan op het parket.

Tegenstanders van de nieuwe bepaling voerden aan dat een melding altijd al mogelijk is

geweest op basis van de noodtoestand.155 Voorstanders repliceerden dat de huidige

wetgeving, rechtsleer en rechtspraak dubbelzinnig en vaag is, hetgeen onvoldoende

houvast biedt, waardoor hulpverleners gemakshalve zwijgen.156 Voorstanders stelden

dat door de invoering van dit artikel heel wat rechtsonzekerheid kan worden

vermeden.157

Tijdens de parlementaire voorbereidingen die aan de basis lagen van de Wet van 28

november 2000 werd er verscheidene keren gewezen op het mogelijke gevaar voor

“verklikking” die artikel 458bis Sw. met zich zou kunnen meebrengen.158

152 Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1998-1999, nr.

1907/1, 82.

153 Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Verslag namens de

commissie voor de Justitie, Parl.St. Senaat 1999-2000, nr. 2-280/5, 15.









158 Zie ook B. DE SMET, “Beroepsgeheim hulpverleners in jeugdzaken”, OSS 2010, afl. 66, 5.

42

De heer Martens, voorzitter van de Association des psychologues d’orientation

psychanalytique stelde dat de invoering van dit artikel een aantal klinische gevaren met

zich meebrengt. Hij verwees daarbij naar de ervaringen met het Decreet Franstalige

gemeenschap van 4 maart 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd dat voorziet in een

meldingsplicht. De hulpverlener zal zich niet noodzakelijk méér bekommeren om de

mishandelde persoon maar er zal een soort verklikkingscultuur ontstaan. Wanneer men

verplicht of op aanraden vroegtijdig een beroep doet op de gerechtelijke autoriteiten,

dan is dit meer ingegeven door de drang tot bestraffing dan door een realistische zin om

de slachtoffers te helpen. Bovendien stelt Martens dat mishandelende ouders hun

kinderen minder snel zullen laten verzorgen indien zij weet krijgen van de bepaling.159

Mevrouw Marneffe, kinderpsychiater en oprichtster van het Vertrouwensartscentrum

VUB stelde dat de invoering van de nieuwe bepaling de verklikking in de hand zal

werken en er op de geheimhouders een druk zal rusten om verplicht te melden. De

aanpak van de multidisciplinaire teams SOS-kinderen is volgens haar het meest geschikt

in situaties van misbruik binnen het gezin. Zij stelt dat het van belang is dat de aangifte

gebeurt bij een arts van een team gespecialiseerd op het gebied van

kindermishandeling. Zij pleitte ervoor dat deze arts als een gelijkwaardig alternatief

voor de procureur des Konings wordt beschouwd.160

Professor Adriaenssens, voorstander van de nieuwe bepaling, stelde dat de strafwet een

belangrijk instrument is om houvast te bieden aan de geheimhouders. Het is daarbij van

belang om te kunnen verwijzen naar een morele wet die vanuit de samenleving wordt

gedragen. De nieuwe bepaling zal daarbij dienen als referentiekader. Zo niet is de

misbruiker van het kind afhankelijk van de opinie van de hulpverlener.161

In tegenstelling tot huidig artikel 458bis Sw. volstond het niet dat de beroepsbeoefenaar

het misdrijf had vernomen van derden. Bovendien gold het spreekrecht enkel ingeval

het misdrijf reeds werd gepleegd. Een arts kon bijvoorbeeld niets ondernemen wanneer







43

hij kennis heeft van het feit dat een meisje zal worden besneden.162 Huidig artikel 458bis

Sw laat daarentegen wel ruimte voor preventief optreden.

In een vonnis van 14 oktober 2011, die als een toepassing van oud artikel 458bis Sw. kan

worden beschouwd, sprak de rechtbank van eerste aanleg te Gent zich uit over de

melding van een vermoeden van kindermishandeling. De feiten die aan de basis lagen

van dit vonnis waren de volgende. Een kind met blaarvorming op het gelaat en rode

vlekken op de borst, schouder en voorarmen werd door de ouders op de spoedafdeling

van een ziekenhuis binnengebracht. Op de spoedafdeling werd een zalf tegen

brandwonden meegegeven. De dag nadien verslechterde de toestand van het kind

waarop het kind opnieuw naar de spoedafdeling werd overgebracht. De diagnose van

brandwonden werd gesteld, maar de ouders weigerden hun kind te laten hospitaliseren.

Vervolgens consulteerden de ouders hun huisarts en op haar aanraden een

dermatoloog, die hen doorverwees naar de kinderartsen van een ziekenhuis. Zowel de

dermatoloog als de kinderartsen opperden drie mogelijke diagnoses: brandwonden,

toxische reactie of een bacteriële infectie. Het kind werd door de kinderartsen

doorverwezen naar het brandwondencentrum. De daar behandelende arts stelde de

diagnose brandwonden en bracht het parket op de hoogte van het feit dat hij

vermoedde dat het kind werd mishandeld. De ouders stelden een rechtsvordering in

waarin zij onder meer stelden dat er sprake was van een onrechtmatige aangifte bij de

gerechtelijke overheden. Op grond van deze onrechtmatige aangifte zou de arts volgens

eisers een fout begaan hebben in de zin van artikel 1382 BW.

De rechtbank was van oordeel dat een normale, redelijk zorgvuldige arts, geplaatst in

dezelfde concrete omstandigheden aangifte zou hebben gedaan. Bij de beoordeling van

de zorgvuldigheidsnorm hield de rechtbank rekening met volgende elementen: de (niet

foutieve) diagnose van brandwonden bij een kind van twee jaar oud en de gevolgen die

dergelijke diagnose teweeg bracht, het gebrek aan uitleg vanwege de ouders, het belang

van het kind dat niet voor zichzelf kan instaan en zichzelf niet kan beschermen. De

rechtbank verwees eveneens naar het feit dat de arts rekening had gehouden met zijn

plicht vervat in artikel 422bis Sw.163

Lasterlijke aangifte op grond van artikel 445 Sw. veronderstelt kwaad opzet, wat

moeilijk te bewijzen is. Bij gebrek aan kwaad opzet kan de aangifte nog steeds foutief

162 G. VERMEULEN en F. DHONT, “Bescherming van minderjarigen via het strafrecht. Verdiensten en

beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van

minderjarigen”, T. Strafr. 2002, afl. 2, 133.

163 Rb. Gent 14 oktober 2011, T.Gez. 2012-13, afl. 1, 23-26.

44

zijn indien de algemene zorgvuldigheidsnorm wordt overtreden. Dit impliceert dat geen

redelijk persoon in dezelfde concrete omstandigheden zou zijn overgegaan tot een

aangifte. In casu werd geoordeeld dat er geen sprake was van lasterlijke of foutieve

aangifte.164

3.2.2 Huidig Artikel 458bis Sw.

Een van de vaststellingen van de Commissie Seksueel Misbruik was dat het

beroepsgeheim al te vaak als alibi heeft gediend om te zwijgen, zelfs al ging het om

totaal ontoelaatbare feiten ten aanzien van kinderen of bijzondere kwetsbare

personen.165

De Wet van 30 november 2011 tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de

aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft

breidde het spreekrecht zoals vervat in artikel 458bis Sw. verder uit. De misdrijven

waarvoor deze bepaling geldt blijven ongewijzigd. De uitbereiding van het spreekrecht

trad in werking op 30 januari 2012.166

Het huidig artikel 458 bis Sw. bepaalt dat: “Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep

houder is van geheimen en hierdoor kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de

artikelen 372 tot 377, 392 tot 394, 396 tot 405 ter, 409, 423, 425 en 426, gepleegd op een minderjarige

of op een persoon die kwetsbaar is ten gevolge van zijn leeftijd, zwangerschap, partnergeweld, een

ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid kan, onverminderd de

verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen aan de procureur

des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of

psychische integriteit van de minderjarige of de bedoelde kwetsbare persoon en hij deze integriteit

niet zelf of met behulp van anderen kan beschermen, hetzij wanneer er aanwijzingen zijn van een

gewichtig en reëel gevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het

slachtoffer worden van de in voormelde artikelen bedoelde misdrijven en hij deze integriteit niet

zelf of met hulp van anderen kan beschermen”.

164 D. VERHOEVEN, “Aangifte van een misdrijf aan een gerechtelijke overheid en civielrechtelijke

aansprakelijkheid”, T.Gez. 2012-13, afl. 1, 33.

165 F. VANDER Laenen, “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en

hulpverlening”, Panoptecon 2011, afl. 4, 8.

166 Wet van 30 november 2011 tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel

misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, BS 20 januari 2012.

45

De Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis Sw. teneinde het uit te

breiden voor misdrijven van huiselijk geweld voegde na de woorden «van zijn leeftijd,

zwangerschap» het woord «partnergeweld» in. Deze tot op heden laatste wijziging van

artikel 458bis Sw. trad in werking op 1 maart 2013.167

Deze nieuwe regeling is van toepassing op elke (professionele) confident, indien deze op

de hoogte is van een ernstig misdrijf zoals aanranding van de eerbaarheid en

verkrachting, doodslag en opzettelijk toebrengen van letsels, genitale verminking en

kinderverwaarlozing. Vooreerst krijgen beroepsbeoefenaars ook spreekrecht wanneer

de feiten gepleegd werden ten aanzien van niet-minderjarige personen, die kwetsbaar

zijn ten gevolge hun leeftijd (bijvoorbeeld hulpbehoevende oudere personen),

zwangerschap, een ziekte of een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid.168

De mogelijkheid van een met een beroepsgeheim “bekleed” persoon om zijn

beroepsgeheim op een wettige basis te doorbreken, wordt op 3 vlakken verruimd in

vergelijking met oud artikel 458bis Sw.169

De eerste verruiming houdt in dat de vroeger gestelde voorwaarde dat de drager van het

beroepsgeheim het slachtoffer moet hebben onderzocht niet meer vereist is. Het is

voldoende dat de beroepsbeoefenaar op de hoogte is gesteld door daders of door derden,

het is niet noodzakelijk dat de geheimhouder kennis nam van de beoogde misdrijven uit

monde van het slachtoffer. De indieners van amendement nr. 18 oordeelden dat de

beroepsbeoefenaars geconfronteerd worden met een moeilijke inschattingsoefening. Zo

zullen zij een inschatting moeten maken van de geloofwaardigheid van het verhaal, wat

er precies is gebeurd en of het al dan niet om strafbare feiten gaat. De indieners van

amendement nr. 18 erkennen deze problematiek maar menen dat de onvoorwaardelijke

167 Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458 bis teneinde het uit te breiden voor misdrijven van

huiselijk geweld, BS 26 maar 2012.

Voor een uitgewerkt voorbeeld van een mogelijke toepassing van de laatste wijziging van artikel 458bis Sw.

m.b.t. partnergeweld zie Hoofdstuk 4, 4.2 Stappenplan. Voor een bespreking van de mogelijkheid tot aangifte

bij het parket of doorverwijzing naar gespecialiseerde hulpverlening in gevallen van partnergeweld zie

Hoofdstuk 4, 4.5.2.

168 X, “Spreekrecht bij seksueel misbruik”, NJW 2012, nr. 256, 97.

169 Wetsontwerp tot wijziging en aanvulling van het Strafwetboek teneinde het misbruik van de zwakke

toestand van personen strafbaar te stellen, en de strafrechtelijke bescherming van kwetsbare personen tegen

mishandeling uit te bereiden, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 0080/009.

46

en zo groot mogelijke bescherming van minderjarigen en zwakkere personen

primeert.170

De tweede verruiming houdt de verruiming van het toepassingsgebied in. Oud artikel

458bis Sw. bepaalde dat het beroepsgeheim enkel kon worden doorbroken indien het

slachtoffer van de beoogde misdrijven minderjarig was. Huidig artikel 458bis Sw.

bepaalt dat ook misdrijven gepleegd op “kwetsbare personen” aanleiding kunnen geven

voor de drager van het beroepsgeheim om zijn spreekrecht te gebruiken.171

DIERICKX meent dat hoewel verlengd minderjarigen niet expliciet in artikel 458bis Sw.

worden vermeld, zij toch in bepaalde gevallen kunnen worden aanzien als personen die

kwetsbaar zijn ingevolge een gebrek of onvolwaardigheid.172

Er dient te worden voldaan aan de vereiste inzake minderjarigheid of kwetsbaarheid

van het slachtoffer op het moment dat het misdrijf wordt voltrokken en niet

noodzakelijk op het moment van de mededeling. Zo mag de beroepsbeoefenaar die

drager is van het beroepsgeheim aangifte doen aan de procureur des Konings wanneer

hem door een meerderjarige persoon werd toevertrouwd dat deze tijdens zijn

minderjarigheid het slachtoffer is geworden van één of meer van de in artikel 458bis Sw.

genoemde misdrijven, indien aan alle voorwaarden van de bepaling is voldaan.173

Een derde aspect dat wordt uitgebreid is dat de drager van het beroepsgeheim voortaan

mag gebruikmaken van zijn spreekrecht, niet alleen indien het slachtoffer zelf terug

slachtoffer dreigt te worden, maar ook wanneer er mogelijks een andere minderjarige of

kwetsbare personen het slachtoffer zouden kunnen worden van de misdrijven die hem

werden gemeld. Bijgevolg geniet in tegenstelling tot oud artikel 458bis Sw. niet enkel

het directe slachtoffer bescherming.174







172 A. DIERICKX, ”Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarige of kwetsbaar persoon. Een

commentaar bij de wet van 30 november 2011”, NC 2013, afl. 1, 35.



174 Wetsvoorstel tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en

feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft: amendementen, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/002.

47

De indieners van het amendement nr. 18 oordeelden dat de notie “gewichtig en reëel

risico” aanleiding kan geven tot een aantal interpretatieproblemen. Zij stellen dat de

hulpverlener voor de inschatting van het risico afhankelijk zal zijn van informatie

betreffende de persoonlijkheid, het verleden en de leef- en werksituatie van de

(vermoedelijke) dader. Zij haalden het voorbeeld aan van een kind dat aan zijn huisarts

zegt dat zijn vader hem misbruikt. Voor de huisarts is het moeilijk om na te gaan of de

betrokkene in contact komt of zich beweegt in de omgeving van kinderen.175

Er werd uiteindelijk geopteerd voor “aanwijzingen” van een “gewichtig en reëel gevaar”

dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het slachtoffer worden van

de in voormelde artikelen bedoelde misdrijven en hij deze integriteit niet zelf of met

hulp van anderen kan beschermen.176

Het dreigend karakter heeft betrekking op het bestaan van een actuele nood om in de

situatie in te grijpen terwijl het ernstig karakter verband houdt met de omvang en het

ingrijpend karakter van de feiten.177

Melding kan aldus gebeuren bij een ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of

fysieke integriteit van de minderjarige of de kwetsbare persoon of bij een “gewichtig en

reëel gevaar” dat andere minderjarigen of kwetsbare personen het slachtoffer (zullen)

worden.

Huidig artikel 458bis Sw. stelt dat een melding kan, indien hij deze integriteit niet zelf of

met behulp van anderen kan beschermen. Melding bij het parket (en niet bij

politiediensten) kan enkel als “ultimum remedium”. Dit principe moet garanderen dat

er enkel gebruik wordt gemaakt van het spreekrecht als het gevaar op geen enkele

andere afdoende wijze kan worden afgewend, niet door de drager van het

beroepsgeheim, niet door het inroepen van de hulp van anderen.

Zo kan de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg in geval van (vermoedelijke)

kindermishandeling hiervan melding maken bij het Vertrouwenscentra

Kindermishandeling. Elke provincie bevat één multidisciplinair meldingscentrum. Het



176 Artikel 458bis Strafwetboek.

177 Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Senaat 1999-2000, nr.

280/5, 22-23.

48

centrum kan informatie verzamelen en gepaste strategie zoeken door confidentieel

contact tussen betrokken hulpverleners. Zij kan rechtstreeks contact zoeken met kind,

ouders of omgeving om een hulpverleningsaanbod uit te werken. In laatste instantie

kan zij bij gebrek aan mogelijkheden tot aangepaste hulpverlening een gerechtelijke

interventie uitlokken (strafrechtelijk t.o.v. dader of beveiligingsmaatregelen via de

jeugdrechtbank).178

Het is belangrijk om op te merken dat de melding een mogelijkheid betreft en geen

verplichting. Er is dus geen meldingsplicht, maar wel een meldingsrecht (een

meldingsmogelijkheid). Dit recht bestaat wel “onverminderd de verplichtingen hem

opgelegd door artikel 422bis Sw”. De confident wordt hierbij nog eens expliciet gewezen

op het feit dat zwijgen niet mag leiden tot schuldig hulpverzuim.

Uit de parlementaire bespreking blijkt dat het geenszins de bedoeling is geweest om aan

het misdrijf schuldig hulpverzuim iets te veranderen. Het is evenmin de bedoeling

geweest om via een verwijzing naar artikel 422bis Sw. een spreekrecht in te voeren.179

Omtrent het verband tussen de artikelen 422bis Sw. en artikel 458bis Sw. werd in de

commissie het volgende gesteld: “De artikelen 422bis en artikel 458bis hebben niet exact

hetzelfde voorwerp. Iemand die gebonden is door een beroepsgeheim moet helpen bij groot gevaar.

Maar helpen kan op verschillende manieren gebeuren, met gradaties. Het beroepsgeheim

beschermt ook de volledige samenleving en niet enkel mogelijke slachtoffers”.180 Het niet melden

aan de procureur des Konings in de gevallen waarin artikel 458bis Sw. dit wel zou

toelaten heeft niet automatisch een schending van artikel 422bis tot gevolg, zo niet zou

er sprake zijn van een aangifteplicht. Indien er geen andere middelen beschikbaar zijn

en de aangewezen en effectieve hulp bestaat uit het melden van de feiten aan het

parket, kan het nalaten dit te doen schuldig hulpverzuim uitmaken.181

Er mag evenwel geen afbreuk worden gedaan aan de constitutieve bestanddelen van het

schuldig verzuim. Artikel 422bis Sw. vereist in de eerste plaats dat de mogelijke dader

178 T. BALTHAZAR, Beroepsgeheim en privacy, Bijzondere Studie Gezondheidsrecht 2011-2012.

Voor een uitgebreide bespreking van de rol die de Vertrouwenscentra Kindermishandeling, Centra Algemeen

Welzijnswerk en het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling kunnen spelen zie Hoofdstuk

4, respectievelijk 4.4.3, 4.5.2 en 4.6.2.


feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/001, 8.


feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/003, 26.



49

van schuldig hulpverzuim hetzij de toestand van het slachtoffer zelf heeft vastgesteld,

hetzij de toestand hem beschreven werd. Indien de drager van het beroepsgeheim de

toestand niet zelf heeft vastgesteld en hij op grond van de omstandigheden waarin hij

werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er gevaar

aan verbonden was, kan hem geen schuldig verzuim worden verweten.182

Het toepassingsgebied van artikel 458bis Sw. is beperkt maar dit betekent niet dat een

hulpverlener buiten dit toepassingsgebied niet kan afwijken van de

geheimhoudingsplicht. Een beroep op de rechtsfiguur noodtoestand behoort nog steeds

tot de mogelijkheden.183

3.2.3 Is het meldingsrecht van artikel 458bis Sw. een

rechtvaardigingsgrond?

Het amendement van 13 september 2000 van het Wetsontwerp betreffende de

strafrechtelijke bescherming van minderjarigen stelt dat artikel 458bis Sw. geen

rechtvaardigingsgrond inhoudt vermits de wetgever geen verplichting maar een

mogelijkheid aan de geheimhouder oplegt. Het is een specifieke verschoningsgrond

zonder afbreuk te doen aan de principes van de noodtoestand.184

TRAEST stelt dat deze bepaling dient te worden beschouwd als een

rechtvaardigingsgrond, die de wederrechtelijkheid van het feit doet verdwijnen. Het

meldingsrecht (de meldingsmogelijkheid) in de gevallen omschreven in artikel 458bis

Sw. betekent immers dat er geen strafbare schending van het beroepsgeheim meer

voorligt.185

Indien men artikel 458bis Sw. aanziet als een rechtvaardigingsgrond dan heeft dit tot

gevolg dat de gedraging niet langer wederrechtelijk is. Een rechtvaardigingsgrond

werkt in rem en heeft tot gevolg dat alle personen die hebben meegewerkt aan of hebben

bijgedragen tot het aan de procureur des Konings meedelen van de misdrijven vrijuit

gaan. Een verschoningsgrond daarentegen heft enkel de strafwaardigheid van de



183 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:

wetgevende initiatieven in België en in Nederland”, T.Gez. 2001-02, 78.

184 Amendement van 13 september 2000 bij het wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van

minderjarigen, Parl.St. Kamer 1999-2000, nr. 695/6, 2.

185 P. TRAEST, “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, 88.

50

mededeling op en werkt in personam. Indien men artikel 458bis Sw. aanziet als een

verschoningsgrond, dan kan enkel de persoon zelf die de misdrijven heeft meegedeeld,

zich beroepen op deze grond. Als mededader of medeplichtige zullen dan de personen

aanzien worden die aan de mededeling hebben meegewerkt of deze mogelijk hebben

gemaakt.186

DIERICKX stelt dat gelet op de ratio legis van de bepaling deze moet worden aanzien als

een in rem werkende rechtvaardigingsgrond. Uit de in artikel 458bis Sw. opgenomen

voorwaarden blijkt immers dat het gaat om een bij wet omschreven rechtvaardigende

noodtoestand.187

3.2.4 Naar een invoering van een meldingsplicht?

In de literatuur is het al dan niet invoeren van een meldingsplicht vaak voorwerp van

discussie geweest. Zo pleit KLOOSTERMAN voor het invoeren van een meldingsrecht en

een informatieplicht. Met meldingsrecht bedoelt de auteur dat de betrokken

beroepsgroepen in hun gedragscodes de regel opnemen dat aangesloten hulpverleners

in het geval van kindermishandeling niet gebonden zijn aan hun geheimhoudingplicht.

Met een informatieplicht bedoelt de auteur dat hulpverleners, artsen en dergelijke niet

verplicht zijn uit zichzelf te melden, maar wel verplicht zijn informatie te verstrekken

wanneer het meldpunt hen daarom vraagt. Hierbij kan de gevraagde informatie

uiteindelijk ook gebruikt worden in een justitiële procedure.188

DOEK pleit voor een invoering van een meldingsplicht in geval van kindermishandeling.

De auteur stelt dat het invoeren van een meldingsplicht de meldingen wel doet

toenemen maar dat de ervaring uit andere landen leert dat de bereidheid om te melden

bij de meldingsplichtige vooral wordt beïnvloed door de kwaliteit van de instantie waar

wordt gemeld en de kwaliteit van de geboden hulp. De auteur stelt dat het sterk en goed

functioneren van vertrouwenscentra en het organiseren van trainingen voor

meldingsplichtige personen essentiële voorwaarden zijn voor een effectieve toepassing

van een wettelijke meldingsplicht.189



187 Ibid.

188 W. KLOOSTERMAN, “De stand van zaken bij politie en justitie” in H. BAARTMAN, A. BURGESS, C. RÜMKE et al.,

Incest en hulpverlening, Leuven, Acco, 1990, (246) 252.

189 J.E. DOEK, “Meldingsplicht, ja of nee?” in H. BAARTMAN, A. BURGESS, C. RÜMKE et al., Incest en hulpverlening,

Leuven, Acco, 1990, (274) 278.

51

Artikel 458bis Sw. bevat een meldrecht en geen meldplicht. Bij de besprekingen in de

Bijzondere Commissie betreffende de behandeling van seksueel misbruik en feiten van

pedofilie binnen een gezagsrelatie inzonderheid binnen de kerk werden de voor- en

nadelen van een meldplicht besproken.

Kris Stas van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en tegenstander van een

meldplicht wees op enkele gevaren. Zo gaf zij aan dat door snel de stap naar justitie te

zetten men niet meer investeert in hulpverlenen. Een vertegenwoordiger van SOS

Enfants gaf aan dat hulpverleners de verplichting hebben om op efficiënte manier hulp

te bieden. Dit impliceert niet noodzakelijk dat de zaken aan justitie moeten worden

gemeld. Professor Johan Put wees erop dat een meldplicht een aantal voordelen op

korte termijn zou hebben, maar waarschuwt voor de gevaren op lange termijn. Als

voordeel gaf professor Put aan dat aan de maatschappelijke taak tot bescherming kan

worden voldaan. Op die manier is er meer informatie, meer bewijs om de daders te

kunnen vervolgen. Bovendien krijgen hulpverleners een stimulans om beter te letten op

signalen van misbruik. Als nadelen van de invoering van een meldplicht wees professor

Put op het grote aantal ongegronde meldingen en het gevaar voor secundaire

victimisering wanneer tegen de wil van het slachtoffer aangifte wordt gedaan.190

Uit de besprekingen van de Bijzondere Commissie betreffende de behandeling van

seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie inzonderheid binnen

de kerk komt naar voor dat er een meerderheid gekant is tegen een invoering van een

meldingsplicht. Ook het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling is

van oordeel dat de invoering van een spreekplicht een afbreuk kan doen aan de

vertrouwensband tussen hulpverlener en patiënt. Ouderen willen vaak niet dat er klacht

wordt ingediend tegen een familielid en dat de dader strafrechtelijk wordt

gesanctioneerd.191 Geert Decraemer (psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel)

stelt dat als men vooralsnog zou overgaan tot het invoeren van een “meldingsplicht” in

gevallen van kindermishandeling, deze meldingsplicht zou moeten gelden binnen het

eerste kader. De hulpverlener zou in deze hypothese kindermishandeling moeten

melden bij de Vertrouwenscentra Kindermishandeling. Deze instanties kunnen dan

190 De behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, inzonderheid de

kerk, Parl.St. 2010-11, nr. 0520/002, 244-255.

In Hoofdstuk 4, 4.5.3 wordt dieper ingegaan op de situatie waarin het slachtoffer van partnergeweld de wens

uitdrukt om niet over te gaan tot een melding.

191 Interview met het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling.

52

oordelen of er moet worden overgegaan tot een melding aan de gerechtelijke instanties

als het eigen hulpverleningsrepertorium is uitgeput.192

Dokter Marc Heylbroeck (huisarts) is van oordeel dat er een spreekplicht moeten gelden

onder voorbehoud. Er kunnen zich immers situaties voordoen die een bezwaar vormen

om te spreken, in dat geval zou de beroepsbeoefenaar het recht moeten hebben om toch

het beroepsgeheim niet te doorbreken. Zo is het niet irreëel dat de dader wraak zal

nemen op het slachtoffer zelf of op de arts die overging tot een melding. Alleen in geval

van kindermishandeling zou de arts in elk geval moeten melden.193

Hoewel men in België duidelijk terughoudend is om een meldingsplicht in te voeren en

tot op heden enkel een meldingsrecht (een meldingsmogelijkheid) bestaat, is er in

Frankrijk een meldingsplicht ingevoerd.

De invoering van de spreekplicht heeft het beroepsgeheim in Frankrijk niet doen

verdwijnen. Het beroepsgeheim is alleen gelimiteerd geworden en is niet meer

tegenstelbaar aan de justitiële overheden.194

Huidig artikel 226-14 van de Franse Code pénal kende 3 belangrijke evoluties.

De wet n° 2002-3 van 17 januari 2002 voerde in artikel 226-14 van de Franse Code pénal

in dat: “Geen tuchtsanctie als gevolg van de melding van misbruik door de arts aan de bevoegde

autoriteiten in overeenstemming met deze paragraaf kan worden opgelegd”.

De tweede aanpassing van de wetgeving gebeurde bij Wet n° 2004-1 van 2 januari 2004

betreffende de bescherming van kinderen in titel IV, “Bepalingen met betrekking tot

het melden van daden van misbruik”.195 Deze bepaling is bijna identiek aan de huidige

bepaling van artikel 226-14 van de Franse Code pénal met dit verschil dat in het oud

artikel 226-14, 1° van de Franse Code pénal enkel sprake was van seksuele aanranding

maar nog niet van seksuele verminking.

192 Interview met Geert Decraemer, psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel.

193 Interview met dokter Marc Heylbroeck, huisarts.

194 F. ALT-MAES en B. LEREBOURS, “Le secret médical à l’occasion des signalements”, Revue générale de droit

médical juin 2012, nr. 43, 32.

195 L. DELPRAT, “La loi du 2 janvier 2004 relative à la protection de l’enfance et le secret médical”, Gazette du

Palais 4 mars 2004, nr. 65, 13.

53

Huidig artikel 434-3, eerste lid van de Franse Code pénal legt een meldingsplicht op aan

iedereen die kennis heeft van een mishandeling of seksuele aantasting op een

minderjarige of op een persoon die zich niet kan beschermen wegens zijn leeftijd, een

ziekte, een handicap, een fysiek of psychisch gebrek of een zwangerschap.196

Het tweede lid maakt een uitzondering voor de personen gehouden tot het

beroepsgeheim in de voorwaarden bepaald in art. 226-13 Franse Code pénal.197

Huidig artikel 226-14 van de Franse Code pénal bepaalt evenwel dat het vorige artikel

niet van toepassing is wanneer de wet een bekendmaking oplegt of toelaat. Het is

bovendien niet van toepassing: “1° A celui qui informe les autorités judiciaires, médicales ou

administratives de privations ou de sévices, y compris lorsqu'il s'agit d'atteintes ou mutilations

sexuelles, dont il a eu connaissance et qui ont été infligées à un mineur ou à une personne qui n'est

pas en mesure de se protéger en raison de son âge ou de son incapacité physique ou psychique ; 2°

Au médecin qui, avec l'accord de la victime, porte à la connaissance du procureur de la

République les sévices ou privations qu'il a constatés, sur le plan physique ou psychique, dans

l'exercice de sa profession et qui lui permettent de présumer que des violences physiques, sexuelles

ou psychiques de toute nature ont été commises. Lorsque la victime est un mineur ou une

personne qui n'est pas en mesure de se protéger en raison de son âge ou de son incapacité

physique ou psychique, son accord n'est pas nécessaire ; 3° Aux professionnels de la santé ou de

l'action sociale qui informent le préfet et, à Paris, le préfet de police du caractère dangereux pour

elles-mêmes ou pour autrui des personnes qui les consultent et dont ils savent qu'elles détiennent

une arme ou qu'elles ont manifesté leur intention d'en acquérir une”.198

Artikel 4127-43 van de Franse Code de déontologie médicale bepaalt dat de arts door

gebruik te maken van zijn spreekplicht enkel de vastgestelde feiten mag meedelen die

hem deden besluiten tot aangifte. De dader van het misdrijf mag aldus niet worden

medegedeeld aan de bevoegde instanties. Vroeger was een disciplinaire sanctie mogelijk

indien de arts de dader van het misdrijf te kennen gaf. Met de invoering van de Wet van

2 januari 2004 is het niet meer mogelijk om de arts strafrechtelijk of disciplinair te

bestraffen indien hij de dader van het misdrijf meedeelt.199Artikel 434-1 van de Franse

Code pénal bepaalt nu zelf dat iedereen die kennis heeft van een misdrijf en als het nog

mogelijk is de gevolgen van het misdrijf te voorkomen of te beperken, of wanneer



198 Artikel 226-14 Franse Code pénal, http://www.legifrance.gouv.fr/.


médical juin 2012, nr. 43, 30.

54

waarschijnlijk nieuwe misdaden kunnen worden voorkomen de justitiële of

administratieve overheden moeten in kennis worden gesteld.200

In Nederland heeft de wetgever gekozen voor een meldingsrecht en niet voor een

wettelijke meldingsplicht in geval van kindermishandeling. In de meldcode van de

Nederlandse artsenfederatie KNMG wijst men op het gevaar dat ouders die hun

kinderen mishandelen en weten dat de arts een meldplicht heeft, deze zullen gaan

mijden terwijl diens hulp dan juist erg nodig is. De meldcode wijst er eveneens op dat

een meldplicht tot “defensief melden” door de arts kan leiden. Hiermee bedoelt men de

situatie waarin alles dat maar enigszins lijkt op kindermishandeling wordt gemeld,

zonder verdere afweging. Hierbij dreigt het gevaar dat omwille van overbelasting van de

betrokken diensten de terechte meldingen in het gedrang komen.201

In Nederland dient de arts die door het Advies-en Meldpunt Kindermishandeling wordt

benaderd om informatie, bij voorkeur met toestemming van de betrokkenen, in beginsel

alle tot zijn beschikking staande informatie die noodzakelijk is om kindermishandeling

te stoppen of een redelijk vermoeden daarvan te laten onderzoeken te verstrekken.202

3.3 Bekendmaking aan een gerechtelijke instantie ter

uitvoering van een hulpverleningsplicht

3.3.1 Schuldig verzuim

Door de Wet van 6 januari 1961, die artikel 422bis Sw. invoerde, werd het schuldig

hulpverzuim op algemene wijze (voor iedere burger) strafbaar gesteld. Huidig artikel

422bis Sw. bepaalt:


201 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Meldcode kindermishandeling en

huiselijk geweld, Utrecht, 2012, 33, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-

kindermishandeling-en-huiselijk-geweld-2012.htm.

202 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Meldcode Kindermishandeling en



55

“Met een gevangenisstraf van acht dagen tot (een jaar) en met geldboete van vijftig [euro] tot

vijfhonderd [euro] of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te

verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand

heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door diegenen die zijn hulp inroepen.

Voor het misdrijf is vereist dat de verzuimer kon helpen zonder ernstig gevaar voor zichzelf of

voor anderen. Heeft de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vastgesteld waarin de

hulpbehoevende verkeerde, dan kan hij niet worden gestraft, indien hij op grond van de

omstandigheden waarin hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was

of dat er gevaar aan verbonden was.

De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar gebracht indien de persoon die in groot gevaar

verkeert, minderjarig is of een persoon is van wie de kwetsbare toestand ten gevolge van de

leeftijd, zwangerschap, een ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid

duidelijk was of de dader bekend was”.203

Het schuldig hulpverzuim behoort tot de categorie van de verzuimsmisdrijven

“omissiedelicten” of nog “nalatigheidsmisdrijven”. Verzuimsmisdrijven staan tegenover

handelingsmisdrijven waarbij het materieel element uit positieve gedraging, namelijk

het stellen van een door de wet strafbaar gestelde handeling bestaat.204

Artikel 422bis Sw. is van essentieel belang voor beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg. Wanneer artikel 422bis Sw. in een rechtszaak aan de orde komt, zal

deze bepaling niet vaak gebruikt worden als basis voor het spreekrecht voor de

beroepsbeoefenaar, maar veeleer om de beroepsbeoefenaar te horen veroordelen voor

het niet leveren van hulp door een aangifte bij de gerechtelijke autoriteiten.205

Het misdrijf van schuldig verzuim vereist drie constitutieve bestanddelen waaronder

twee materiële bestanddelen en één moreel bestanddeel. In de eerste plaats moet er

sprake zijn van het bestaan van een feitelijke toestand van groot gevaar, ongeacht de

oorzaak van het gevaar. Ten tweede moet er sprake zijn van het verzuim van de

203 Artikel 422bis Strafwetboek.

204 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen,

Maklu, 2006, 183.

205 P. BROEKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context van strafrechtelijke

bescherming van minderjarigen”, in G. VERMEULEN (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen,

Antwerpen, Maklu, 2001, (436) 455.

56

schuldige om hulp te verlenen of te verschaffen, m.a.w. om te doen wat hem geboden

was. Een laatste constitutief bestanddeel betreft het moreel bestanddeel.206

Daar schuldig hulpverzuim een opzettelijk misdrijf is, is naast het materiële element van

het misdrijf ook een moreel element vereist. Het morele element houdt in dat men besef

moet hebben van de gevaartoestand. Het algemeen opzet volstaat zonder dat enig

bijzonder opzet vereist is. De verzuimer moet bewust van de gevaartoestand, uit vrije

wil weigeren de nodige hulp te verstrekken.207 Het is voldoende dat de beklaagde wetens

en willens ingebreke is gebleven ten aanzien van de algemene solidariteitsplicht. De

beklaagde moet geenszins de bedoeling hebben gehad de persoon die in gevaar

verkeerde van iedere hulp te beroven.208

De afwezigheid van ernstig gevaar voor zichzelf of voor anderen kan eerder beschouwd

worden als een soort van rechtvaardigingsgrond dan een werkelijk constitutief element

van het misdrijf.209

De persoon moet zich actueel in ernstig fysiek gevaar bevinden. De verplichting tot

hulpverlening bestaat niet ten aanzien van de psychische integriteit. Pas indien de

zware geestelijke nood leidt tot een fysiek gevaar, bijvoorbeeld bij een zelfmoordpoging

of in geval van hongerstaking in haar ultieme eindfase, ontstaat de verplichting tot

hulpverlening.210

De rechtsleer heeft invulling gegeven aan de notie “gevaar” door een aantal kenmerken

te formuleren. Het dient ernstig, constant, reëel en actueel te zijn. Het criterium van het

reëel gevaar houdt in dat een mogelijk of eventueel gevaar niet volstaat. Het criterium

van actueel gevaar houdt in dat de betrokkene op vandaag rechtstreeks in groot gevaar

moet verkeren. Uit het criterium van het actueel gevaar volgt dat gevaarsituaties uit het

verleden die zich vandaag niet meer voordoen niet in aanmerking kunnen worden

genomen.211

Een gevaar voor een ernstige aanslag op de gezondheid, de integriteit, de vrijheid of de

eerbaarheid van de menselijke persoon volstaat. Het moet niet noodzakelijk gaan om


207 J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim”, OSS 2004, afl. 45, 9.




211 Ibid.

57

doodsgevaar. Als voorbeeld van groot fysiek gevaar kan het seksueel misbruik van een

kind worden gegeven.212 Aangezien schuldig hulpverzuim een ogenblikkelijk misdrijf is

moet de aard van het dreigend gevaar beoordeeld worden op het ogenblik van de

weigering.213

De oorzaak van het gevaar speelt geen rol. Artikel 422bis Sw. maakt immers geen

onderscheid naargelang het gevaar waarin het slachtoffer verkeert veroorzaakt werd

door het toeval, door een ongeval, door een zelfmoordpoging of door een misdrijf

waardoor een persoon fysiek in gevaar wordt gebracht. Het gevaar kan dus zowel

veroorzaakt zijn door het slachtoffer zelf of door een derde (vb. de persoon die hulp

moet bieden).214

Artikel 422bis Sw. bepaalt dat indien de verzuimer niet persoonlijk het gevaar vast heeft

gesteld, hij niet kan worden gestraft indien hij op grond van de omstandigheden waarin

hij werd verzocht te helpen, kon geloven dat het verzoek niet ernstig was of dat er

gevaar aan verbonden was. Het is bijgevolg niet noodzakelijk dat de verzuimer het

gevaar zelf de visu zou hebben vastgesteld. Het volstaat dat hij zich bewust was van het

gevaar hetzij door hulpgeroep, hetzij door het zien van de gevolgen, hetzij doordat

diegene die hulp inroept hem de gevaartoestand beschrijft. De hulpverlener kan zich

eveneens bewust worden van het gevaar via een familielid, een andere hulpverlener of

een getuige.215

Ingeval de verzuimer door een derde om hulp wordt verzocht, kan ernstige betwisting

bestaan over de vraag of de beklaagde al dan niet voldoende kennis had van het groot

gevaar. Artsen hebben beroepshalve de plicht zich degelijk te vergewissen van de

toestand van de persoon voor wie hun optreden wordt gevraagd of gevorderd. Zo kan

zich het probleem stellen van een geneesheer die via een telefonische oproep wordt

gevraagd een patiënt te helpen die hij niet kent en wiens toestand door de verzoeker

wordt beschreven.216

De verzuimer moet evenmin weet hebben van alle details. Indien de gevaarsituatie niet

persoonlijk wordt vastgesteld kan hij zich enkel schuldig maken aan schuldig verzuim

212 P. TRAEST, P. VAN CAENEGEM, “Enkele aspecten van het misdrijf schuldig verzuim in de sfeer van het

onderwijs”, TORB 1999-2000, 47.

213 Corr. Gent 25 juni 1997, T.Gez. 1997, 243.




58

indien hij had moeten weten dat de gevolgen van de gevaarsituatie ernstig waren voor

het slachtoffer en dat hij in die wetenschap weigerde hulp te verlenen.217

Schuldig verzuim houdt in dat men nalaat hulp te bieden die het meest aangewezen

lijkt. Er moet een ernstige poging tot hulpverlening ondernomen worden. Het feit dat de

geboden hulp achteraf niet doeltreffend bleek, is niet voldoende om tot schuldig

hulpverzuim te besluiten. Het dient daarentegen wel te gaan om een effectieve daad van

hulp, een halfslachtige aanzet tot hulpverlening volstaat niet.218

Van de professionele hulpverlener wordt meer verwacht dan van de gewone burger.

Vooral op dit punt weegt artikel 422bis Sw. zwaarder voor artsen dan voor gewone

burgers. Deze strengere beoordeling geldt niet alleen voor artsen. Er mag gesteld

worden dat personen met een specifieke kennis, taak of controle, maar ook personen

met een bijzondere kennis van de gezinssituatie zoals partners (al dan niet gehuwd)

over de mogelijkheid beschikken om meer dan een gewoon burger het groot gevaar te

kennen en hulp te verlenen of te verschaffen.219

De hulp die van een arts wordt verwacht wanneer een persoon in levensgevaar verkeert

of zijn gezondheid ernstig wordt bedreigd, beperkt zich niet tot het stellen van een

diagnose, het voorschrijven van een therapie of het verstrekken van raadgevingen. De

arts moet daadwerkelijke hulp verlenen en de vereiste maatregelen nemen of doen

nemen om de verzorging of de beveiliging van de zieke of bedreigde persoon mogelijk te

maken.220

De zwaardere beoordeling voor hulpverleners in de gezondheidszorg heeft twee

voorname oorzaken: een historische oorzaak en een oorzaak eigen aan het beroep.221

Het parlementair initiatief dat geleid heeft tot de invoering van artikel 422bis Sw. werd

geïnspireerd door artikel 63 Franse Code pénal die, niettegenstaande de algemene

draagwijdte, in het bijzonder ten aanzien van artsen toepassing heeft gevonden. De

rechtspraak die eruit voortkwam had vrijwel uitsluitend betrekking op artsen. Naast


218 Corr. Brussel 27 februari 2007, NC 2008, 73-76, noot L. HUYBRECHTS.

219 R. VERMEIREN, “Het moeilijke onderscheid tussen hulp weigeren en de soevereine beslissing van de arts om

al dan niet te handelen”, T.Gez. 1999-2000, 217.

220 Antwerpen (10e k.) 30 september 1997, RW 1999-2000, 1025, noot A. VANDEPLAS.



59

deze historische oorzaak is er nog een oorzaak eigen aan het beroep. De verplichting om

geneeskundige hulp te verlenen is eigen aan het professioneel handelen.222Artikel 118

van de Code van geneeskundige plichtenleer bepaalt in die zin: “onverminderd de

bepalingen van de wet van 6 januari 1961 die enkele gevallen van schuldig hulpverzuim bestraft of

van de wet van 8 juli 1964 inzake de dringende geneeskundige hulpverlening, mag de geneesheer

zich slechts aan een dringende oproep onttrekken na zich ervan overtuigd te hebben dat er geen

echt gevaar bestaat of wanneer hij door een even belangrijk spoedgeval wordt weerhouden”.223

Uit de tekst van artikel 422bis Sw. blijkt dat er sprake is van schuldig verzuim indien de

verzuimer hulp kon verlenen, hetzij door een persoonlijke tussenkomst hetzij door

tussenkomst van een andere persoon.224 De wet bepaalt echter niet in welk geval de hulp

moet worden verleend door hem die het gevaar zelf vaststelt en in welk geval het

volstaat de hulp van een derde in te roepen.225

Het inschakelen van derden houdt niet noodzakelijk een aangifteplicht bij gerechtelijke

instanties in. Er moet hulp van een derde worden ingeroepen indien hij zelf het gevaar

niet kan ongedaan maken. Hierdoor kan een juridische conflictsituatie ontstaan tussen

de hulpverleningsplicht en de geheimhoudingsplicht. Door hulp in te roepen van

derden zal de hulpverlener toevertrouwde informatie vanwege de patiënt moeten

bekendmaken.226

Zo kan de hulpverlener in geval van kindermishandeling de hulp inroepen van het

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (of in Wallonië de centra voor hulpverlening

aan mishandelde kinderen of de ploegen “SOS-Enfants”).227

Het vertrouwenscentrum zal zich dan een beeld vormen van de ernst en de

dringendheid van de melding. Bij een relatieve ernst of dringendheid doet het beroep op

de medewerking van het gezin. In heel ernstige of dringende situaties staan ook de

hulpverleners van het vertrouwenscentra voor een dilemma daar zij gehouden zijn door

het beroepsgeheim en artikel 422bis Sw. In dit dilemma kan artikel 458bis Sw. voor een

222 Ibid.

223 http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/de-continu%EFteit-van-de-verzorging-de-wachtdiensten-

en-de-dringende-medische-hulp.


225 P. TRAEST, “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, T.O.R.B. 2011-12, 86.


227 VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING OOST VLAANDEREN, Jaarverslag 2011, Gent, 2011, 9,

http://www.kindermishandeling.be/website/387-

www/version/default/part/AttachmentData/data/NG_Jaarverslag%2011.pdf.

60

oplossing zorgen daar dit artikel de mogelijkheid biedt om de gerechtelijke autoriteiten

te verwittigen.228

De beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg kan indien de toepassingsvoorwaarden

van artikel 458bis Sw. zijn vervuld opteren voor een melding van de feiten aan het

parket. Dit aangifterecht is slechts een “ultimum remedium” wanneer de veiligheid van

het kind op geen enkele andere manier kan worden gegarandeerd. In dit geval mag de

hulpverlener zijn hulpverleningsplicht laten primeren op zijn geheimhoudingsplicht.229

Volgens vaste cassatierechtspraak geldt het verbod om strafbare feiten aan te geven

niet ingeval de patiënt het slachtoffer is. Als het gevaar voor de patiënt ook op een

andere wijze (door de hulp van derden) kan worden opgelost, kan het volstaan dat de

hulpverlener een collega of een andere hulp-of zorgverlener of een

vertrouwenscentrum contacteert. De hulpverlener kan het slachtoffer ook overtuigen

om zelf contact op te nemen met een arts of andere hulpverlener of bij de politie

aangifte te doen.230

Indien de persoon die de gevaarsituatie veroorzaakt (de dader) patiënt is van de

hulpverlener kan hij trachten op de dader in te praten waardoor het gevaar voor het

slachtoffer wijkt. Indien dit niet mogelijk is dient de geheimhoudingsplicht

gerespecteerd te worden tenzij de hulpverlener zich uitzonderlijk kan beroepen op de

noodtoestand.231

Daar het misdrijf schuldig hulpverzuim op algemene wijze strafbaar is gesteld, kan de

niet naleving ervan geen aanleiding geven tot een tuchtsanctie.232

In het arrest van 30 september 1997 van het hof van beroep te Antwerpen, dat als een

toepassing van artikel 422bis Sw. kan worden beschouwd, veroordeelde het Hof een

schoolarts wegens schuldig hulpverzuim omwille van zijn afwachtende houding.

In casu werd de schoolarts telefonisch op de hoogte gebracht van een mogelijk geval

van kindermishandeling en liet hij na om een diagnose te stellen of om de huisarts te

contacteren. Gelet op zijn eerdere kennis (in mei 1995 had hij immers zelf in zijn dossier


229. T. BALTHAZAR, Beroepsgeheim en privacy, Bijzondere Studie Gezondheidsrecht 2011-2012.


231 Ibid.


61

genoteerd dat hij m.b.t. het kwestieuze kind alert diende te zijn voor eventuele

kindermishandeling), had hij onmiddellijk handelend moeten tussenkomen teneinde

het ernstig getroffen kind te helpen. De arts is echter in gebreke gebleven enige

handeling te stellen, hetgeen gelijk staat met wetens en willens hulp weigeren. Het Hof

verwees eveneens naar de preventieve opdracht van de arts.233 De schooldirectie, die ook

op de hoogte was of had moeten zijn van de kindermishandeling, werd niet

onderworpen aan de strengere beoordeling t.a.v. professionelen zoals de arts. Het Hof

was van oordeel dat de directrice aan de op haar rustende verplichting om hulp te

verschaffen heeft voldaan door het medisch schooltoezicht te verwittigen. De leraars en

een verpleegster van het Medisch Schooltoezicht werden zelfs niet vervolgd.234

3.3.2 Meldingsplicht in decreten van de Franse en Duitstalige

gemeenschap inzake hulpverlening aan de jeugd

Artikel 458bis Sw. voert slechts een aangifterecht in in het Strafwetboek. Dit in

tegenstelling tot de decreten inzake hulpverlening aan de jeugd van de Franse en

Duitstalige gemeenschap die een meldingsplicht opleggen aan hulpverleners die kennis

krijgen van bepaalde op minderjarige gepleegde misdrijven. Artikel 57 Decreet

Franstalige gemeenschap van 4 maart 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd bepaalt

dat: “Onverminderd de toepassing van de artikelen 29 en 30 van het Wetboek van Strafvordering,

is artikel 458 van het Strafwetboek toepasselijk op de personen die hun medewerking verlenen aan

de toepassing van dit decreet. Die personen zijn ertoe gehouden de bevoegde overheden op de

hoogte te brengen wanneer ze kennis dragen van misdrijven benoemd in de artikelen 398 tot 405

Strafwetboek dat gepleegd is tegen de personen bedoeld in artikel 410 van hetzelfde Wetboek”.

Artikel 30, § 2 Decreet Duitstalige gemeenschap van 19 mei 2008 over de jeugdbijstand

en houdende omzetting van maatregelen inzake jeugdbescherming bepaalt dat: “Elke

persoon die zijn medewerking aan de uitvoering van dit decreet verleent, mag de, persoonlijke,

medische, familiale, schoolse, professionele, sociale, economische, ethische, religieuze of

filosofische gegevens waarvan ze bij de vervulling van haar opdracht kennis heeft genomen en

betrekking hebben op deze opdracht, slechts onder één der volgende voorwaarden doorgeven: 2°

de voorwaarden van de artikelen 29 en 30 van het Wetboek van strafvordering en van artikel

458bis van het Strafwetboek zijn vervuld; de houder van de vertrouwelijke informatie is dus

wettelijk ertoe verplicht deze door te geven”.

233 Antwerpen (10e k.) 30 september 1997, RW 1999-2000, 1024, noot A. VANDEPLAS.



62

3.4 Door de rechtspraak erkende uitzonderingen

3.4.1 Noodtoestand

Door de rechtspraak worden eveneens een aantal andere uitzonderingen op het

beroepsgeheim voorzien. De conflictsituatie tussen het beroepsgeheim en de

bescherming van de integriteit van de mens wordt door de Belgische rechtspraak

beschouwd als een noodtoestand die de schending van het beroepsgeheim onder

bepaalde voorwaarden rechtvaardigt.235

Er is sprake van noodtoestand wanneer de strafwet wordt overtreden ter vrijwaring van

een waarde die “hoger” is dan de door de overtreden strafbepaling beschermde waarde.

Er is aldus een conflict tussen twee waarden, waarbij bewust gekozen wordt voorrang te

geven aan de “hogere” waarde, ook al moet de strafwet hierbij worden geschonden.236

Ook exclusief materiele of morele belangen, als die geschonden zijn, komen in

aanmerking.237 Noodtoestand is een algemene rechtvaardigingsgrond, die voor alle

misdrijven kan worden ingeroepen.238 Om als noodtoestand in aanmerking te worden

genomen moet voldaan zijn aan de voorwaarden van subsidiariteit en

proportionaliteit.239

Het misdrijf (schending van het beroepsgeheim) dat wordt gepleegd om het beschermde

rechtsgoed te vrijwaren moet noodzakelijk zijn. De aantasting van het beschermde

rechtsgoed moet “zeker, actueel en noodzakelijk” zijn en mag niet op een andere wijze

worden gevrijwaard.240

235 I. VAN DER STRAETE, J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling: wetgevende

initiatieven in België en in Nederland, T.Gez. 2001-02, afl. 2, 71.

236 L. NOUWYNCK, “La position des différents intervenants psycho-médico-sociaux face au secret professionnel

dans un contexte judiciaire- Cadre modifié, principe conforté, Rev.dr.pén. 2012, afl. 6, 628.

237 R. VERSTRAETEN en F. VERBRUGGEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 67.


2006, 208.

239 VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,

2006, 210-211.

240 B. KETELS en T. VANDER BEKEN, “To breach or not to breach? Deontologisch kader en strafrechtelijke

kanttekeningen bij medisch beroepsgeheim en partnernotificatie inzake seksueel overdraagbare

aandoeningen”, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 7.

63

In het Verlaine-arrest van het Hof van Cassatie van 13 mei 1987 werd de noodtoestand

aanvaard als uitzondering op het beroepsgeheim. Het betrof een zaak waarbij een

gewelddadige overval werd gepleegd op een postkantoor te Grivegnée. De overvallers

namen contact op met een advocaat met de vraag om een arts te sturen voor de

verzorging van een zwaargewonde overvaller. De advocaat contacteerde hierop een arts

die de overvaller verzorgde. De vriendin van de arts kreeg hier weet van en

waarschuwde de Rijkswacht. Tijdens de ondervraging door de Rijkswacht maakte de arts

de schuilplaats van de overvallers bekend. De arts werd beschuldigd van schending van

het beroepsgeheim. De overvallers dienden een dubbele klacht in tegen de arts wegens

schending van het beroepsgeheim. In eerste instantie omdat hij zijn vriendin ingelicht

had over de feiten en in tweede instantie omdat hij op de vragen van de BOB had

geantwoord zodat de schuilplaats van de dader achterhaald kon worden.241

De Kamer van Inbeschuldigingstelling van het hof van beroep te Luik heeft in haar

arrest van 22 januari 1987 beide klachten afgewezen. De overvallers hebben tegen deze

uitspraak een voorziening in cassatie ingesteld, waarbij zij zich onder meer steunen op

een verkeerde interpretatie van het begrip noodtoestand. De arts kon zich volgens hen

niet beroepen op een conflict van plichten aangezien hij zelf het conflict veroorzaakt

heeft door de overvallers te verzorgen.242

Het Hof van Cassatie oordeelde dat de arts geenszins verantwoordelijk is voor het

conflict van plichten waarin hij terechtgekomen is aangezien hij niets anders gedaan

heeft dan het nakomen van zijn wettelijke plicht hulp te bieden aan gewonden. Zelfs al

zou de geneesheer een fout begaan hebben waardoor hij de noodtoestand zelf zou

gecreëerd hebben, dan nog kan hij volgens het Hof in principe deze

rechtvaardigingsgrond inroepen. Het Hof nam in deze zaak de noodtoestand in

aanmerking “aangezien de verweerder gelet op de respectieve waarde van de met elkaar in

conflict verkerende plichten en gelet op de dreiging van een ernstig kwaad voor anderen, reden

had om te oordelen dat hem ter vrijwaring van een hoger belang dat hij verplicht of gerechtigd

was vóór alle andere te beschermen geen andere weg openstond dan de feiten te plegen die hem

worden verweten”.243

Het inroepen van de noodtoestand als rechtvaardigingsgrond wordt enkel aanvaard bij

duidelijk acute gevaarsituaties. Het is aan de hulpverlener om de situatie in te schatten

en te bepalen of het de noodtoestand betreft. Deze belangenafweging brengt heel wat

241 Cass 13 mei 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 173-176 noot M. VAN Lil.

242 Ibid.

243 Ibid.

64

rechtsonzekerheid bij de hulpverlener met zich mee. Het is uiteindelijk de rechter die

bij een klacht over de schending van het beroepsgeheim oordeelt of de noodtoestand

kan aanvaard worden als rechtvaardigingsgrond.

Zo oordeelde het hof van beroep te Luik in haar arrest van 25 mei 2009 dat de arts die

opzettelijk zijn beroepsgeheim heeft geschonden zich niet op de noodtoestand kon

beroepen omwille van de lange termijn van bijna twee jaar tussen de ontdekking van de

feiten van doping en het ogenblik van aangeving. Het Hof besloot dat een dergelijke

termijn niet verenigbaar is met het bestaan van een uitzonderlijke situatie die vraagt

om een reactie binnen uiterst korte termijnen.244

In Nederland kan het beroepsgeheim doorbroken worden als er sprake is van een

“conflict van plichten”. Het conflict van plichten is een uitdrukking van overmacht in

de zin van noodtoestand zoals omschreven in artikel 40 Nederlandse Wetboek van

Strafrecht. Er is sprake van een conflict van plichten wanneer de arts voor de keuze

staat tussen zijn beroepsgeheim en het voorkomen van ernstige schade voor de patiënt

of voor anderen. De Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der

Geneeskunst (KNMG) stelt dat de arts zich bij het maken van de keuze zich volgende vijf

vragen moet stellen. In de eerste plaats moet alles in het werk worden gesteld om eerst

toestemming tot doorbreking van de patiënt te verkrijgen. Ten tweede moet de arts in

gewetensnood verkeren door het handhaven van de zwijgplicht. Als derde voorwaarde

geldt dat er geen andere weg dan doorbreking van het geheim om het probleem op te

lossen mag zijn. Als vierde voorwaarde geldt dat het niet doorbreken van de zwijgplicht

voor de patiënt zelf of voor een ander ernstige schade oplevert. De vijfde en laatste

voorwaarde bepaalt dat het vrijwel zeker moet zijn dat door die geheimdoorbreking die

schade kan worden voorkomen of beperkt. Het KNMG beveelt aan om aantekeningen

van deze afweging te maken in het medisch dossier.245

Bovendien dient een arts in Nederland na te gaan of de dreiging voor de patiënt of voor

een ander reëel is en of zij niet op een andere, minder ingrijpende wijze kan afgewend

worden. Indien de arts na afweging van de diverse belangen besluit om de politie te

244 N.C.-B, “Onontvankelijkheid van de strafvervolging nadat de schending van het medisch geheim werd

vastgesteld”, T.Gez. 2009-10, afl. 2, (47) 47-48.




65

informeren, dan moet het beroepsgeheim zo min mogelijk worden geschonden. Er

mogen dus niet meer gegevens verstrekt worden dan strikt noodzakelijk voor het doel.246

3.4.2 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt de dader is?

Hierna wordt aan de hand van voorbeelden uit de rechtspraak duidelijk gemaakt welke

redeneerwijze de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg dient te maken indien de

patiënt dader is van een misdrijf. Principieel is het verboden, behoudens noodtoestand,

feiten bekend te maken die aanleiding kunnen geven tot strafvervolging ten laste van de

patiënt.

De KI van het hof van beroep Gent oordeelde op 5 januari 1971 dat: “aangezien het

gerechtelijk strafonderzoek (…) en de dientengevolge ingezamelde gegevens, rechtstreeks en enkel

hun oorsprong gevonden hebben in de aangifte van dr. M. door hem spontaan gedaan (…). Dat

dienvolgens tot schending van het beroepsgeheim door dr. M. kan besloten worden, derhalve tot

de volstrekte nietigheid van de strafprocedure welke in die onrechtmatige daad wortelt, zodat het

bevel tot aanhouding (…) eveneens nietig zijn”.

In casu ging het over een vrouw die in een ziekenhuis werd binnengebracht en

verklaarde een miskraam te hebben gehad. De arts stelde vast dat de vrouw een normaal

voldragen kind had gebaard en waarschuwde hierop de dienstwaarnemende adjunct-

politiecommissaris. De adjunct-politiecommissaris vernam van de arts dat vermoedelijk

misdadige handelingen gepleegd werden. Het hof van beroep oordeelde dat buiten de

uitzonderingsgevallen voorzien in artikel 458 Sw. elke openbaring, rechtstreeks of

onrechtstreeks verboden is en de geheimhouding moet gehandhaafd worden zelfs in

geval de feiten aanleiding kunnen geven tot strafrechtelijk onderzoek.247

Een ander voorbeeld betrof het arrest van 6 maart 1985 waarin de KI van het hof van

beroep te Luik oordeelde dat de arts zich had kunnen bevinden in noodtoestand,

rekening houdend met het gevaar dat de betrokkene vormde voor zichzelf en voor

anderen enerzijds en artikel 422bis Sw. anderzijds.

De feiten die aan de basis lagen van dit arrest waren de volgende. Een arts van een

reanimatiedienst bracht spontaan de Rijkswacht op de hoogte van de opname van een

slachtoffer met een overdosis heroïne. Toen dit zich herhaalde, bevestigde hij

246 Ibid.

247 KI Gent 5 januari 1971, RW 1970-71, concl. Proc. Gen. J. MATTHIJS, 1714-1717.

66

schriftelijk tegenover de politie de opname van die persoon wegens een overdosis. Het

hof van beroep te Luik besliste dat de arts de politie diende te verwittigen wegens het

gevaar dat die persoon betekende voor zichzelf en voor anderen en dit mede gelet op de

bepalingen van artikel 422bis Sw. in verband met het schuldig verzuim. Het hof van

beroep oordeelde dat de strafvordering tegen de drugsgebruiker niet nietig was omwille

van het feit dat de arts zich had kunnen bevinden in noodtoestand.248

In een andere zaak van 22 januari 1987 aanvaardde de KI van het hof van beroep te Luik

de noodtoestand daar het personen betrof die actief werden opgespoord omwille van

ernstige misdrijven (gijzelen van een persoon) en waarvan mocht worden verwacht dat

zij opnieuw feiten zouden plegen met groot gevaar voor de veiligheid van anderen. De

KI stelde dat de arts geenszins verplicht was om de verblijfplaats van de misdadigers

bekend te maken. De keuze tussen beide plichten kwam aan de betrokkene zelf toe. De

keuze ten voordele van bekendmaking kon, gelet op de bijzondere omstandigheden,

door het “sociale geweten” niet enkel dan worden goedgekeurd.249

Het Hof van Cassatie bevestigde in zijn arrest van 13 mei 1987 het oordeel van de KI te

Luik door te stellen dat de arts zich op de noodtoestand kon beroepen, aangezien hij,

gelet op de waarde van de met elkaar in conflict verkerende plichten en gelet op de

dreiging van een ernstig kwaad voor anderen, reden had om aan te nemen dat hem ter

vrijwaring van een hoger belang geen andere weg openstond dan de feiten te plegen die

hem werden verweten.250

In haar arrest van 9 februari 1988 heeft het Hof van Cassatie de klassieke opvatting dat

de dader van een misdrijf onder geen beding mag worden aangegeven aan de

gerechtelijke overheid omschreven. Het Hof oordeelde dat, hoewel artikel 458 Sw.,

behalve als er noodtoestand is, de drager van het beroepsgeheim verbiedt de door het

beroepsgeheim gedekte feiten bekend te maken die aanleiding kunnen geven tot

strafvervolging ten laste van de patiënt, dat verbod niet geldt voor feiten waarvan de

patiënt het slachtoffer is.251

Wanneer de omstandigheden laten vermoeden dat de geheimgerechtigde nog

inbreuken op de fysieke integriteit of aanslagen tegen het leven dreigt te plegen, zou

een beroep op de noodtoestand wel aan de orde kunnen komen. Het Hof van Cassatie



250 Ibid.


67

oordeelde dat “behoudens rechtvaardigingsgrond” artikel 458bis Sw. verbiedt om feiten

bekend te maken die aanleiding kunnen geven tot strafrechtelijke vervolging ten laste

van de patiënt.252

Het advies van 22 september 2009 van de nationale raad van de Orde van Geneesheren

betreffende het beroepsgeheim van gevangenisartsen stelt dat de gevangenisarts die via

een gedetineerde een misdrijf van deze laatste of van een personeelslid of van een

bezoeker verneemt, behoudens noodtoestand, ook wat deze informatie betreft

gebonden is door het beroepsgeheim. Er geldt geen uitzondering op het medisch

beroepsgeheim t.a.v. leden van een Commissie van Toezicht. Bovendien kan er geen

toepassing gemaakt worden van het “gedeelde beroepsgeheim” ten aanzien van een

arts, lid van een Commissie van Toezicht, omdat zulke arts niet betrokken is bij de

diagnostische en therapeutische opdracht van de behandelende gevangenisarts.253

Er is geen schending van het beroepsgeheim wanneer een arts of een apotheker een

misdrijf, gepleegd door een persoon die door hem niet als consultant of patiënt werd

ontvangen, ter kennis brengt van het gerecht omdat de bekendgemaakte feiten buiten

het kader van de beroepsuitoefening werden vernomen. Een beroep op de noodtoestand

is dan ook overbodig.254

Een ongeoorloofde bekendmaking van misdrijven waarvan de patiënt dader is kan

leiden tot ernstige procedurele problemen. Zo mag de strafrechtelijke vervolging niet

steunen op een misdrijf bij bewijsvoering en mag informatie die bekomen is door

schending van het beroepsgeheim niet verder gebruikt worden.255 Sinds het arrest van

het Hof van Cassatie van 14 oktober 2003 is het gebruik van onrechtmatig verkregen

bewijs echter in bepaalde gevallen wel toegelaten.256

In Nederland mag de arts die tijdens het onderzoek of de behandeling van de patiënt te

weten komt dat de patiënt strafbare feiten heeft begaan, geen aangifte doen. Dit is

evenwel anders indien het belang dat gediend wordt met het doen van aangifte

252 Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662-663.

253 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/beroepsgeheim-van-gevangenisartsen.


255 T. BALTHAZAR, Beroepsgeheim en privacy, Bijzondere Studie Gezondheidsrecht 2011-2012.

256 Voor een uitgebreide bespreking van de geldigheid van het bewijsmateriaal verkregen door schending van

het medisch beroepsgeheim zie Hoofdstuk 5, 5.7.

68

(bijvoorbeeld het wegnemen van gevaar voor anderen), groter is dan het belang van

geheimhouding.257

3.4.3 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt het slachtoffer

is?

In haar arrest van 9 februari 1988 stelt het Hof van Cassatie dat artikel 458 Sw. de

bescherming van de patiënt beoogt. Het verbod om feiten bekend te maken die

aanleiding kunnen geven tot strafrechtelijke vervolging ten laste van de patiënt kan

niet worden uitgebreid tot feiten waarvan de patiënt het slachtoffer zou zijn. Het nietig

verklaren van de strafvordering tegen de dader van een misdrijf dat werd

bekendgemaakt door een personeelslid van het ziekenhuis waar het slachtoffer wordt

verzorgd, schendt artikel 458 Sw.258

Er is geen verplichting tot aangifte van misdrijven waarvan de patiënt het slachtoffer is.

De strafrechtelijke sanctionering van artikel 20 KB 31 mei 1885 werd opgeheven door de

Wet Uitoefening Geneeskunst.259 De aangifteplicht vervat artikel 30 Sv. is in de eerste

plaats een morele plicht. Het niet-nakomen ervan wordt als dusdanig niet juridisch

gesanctioneerd, behalve in het geval de niet-aangifte een geval van schuldig verzuim

uitmaakt.260

Bij de bespreking van het beroepsgeheim van de verpleegkundige stelt CARELS dat

wanneer de patiënt slachtoffer is van een misdrijf, bijvoorbeeld van een vergiftiging of

een aanranding, de verpleegkundige wel aangifte mag doen aan politie of Rijkswacht

maar dat er voorzichtigheid is geboden. De auteur haalt aan dat de patiënt er soms

belang bij heeft dat de feiten geheim blijven bijvoorbeeld om familie-eer, of de patiënt

er uitdrukkelijk kan om vragen om het gerecht niet in te lichten. In dat concrete geval

raadt zij aan om geen aangifte te doen.261








In Hoofdstuk 4, 4.5.3 wordt dieper ingegaan op de situatie waarin het slachtoffer van partnergeweld de wens

uitdrukt om niet over te gaan tot een melding.

69

Anders ligt het wanneer de patiënt slachtoffer is van kindermishandeling. CARELS stelt

dat men voorhoudt om niet meteen aan het gerecht te melden, maar eerst moet nagaan

of er niet op een andere manier kan ingegrepen worden. De auteur stelt dat het

aangewezen is om in dat geval overleg te plegen met de arts die bij de verzorging van de

patiënt betrokken is.262

Het hof van beroep Antwerpen oordeelde in haar arrest van 14 oktober 1997 dat de brief

waarmee een geneesheer een gezinsbegeleidster, die niet gehouden is door het

beroepsgeheim, in kennis stelt van gegevens die gedekt zijn door het beroepsgeheim,

uit het beraad moet worden geweerd. Het Hof stelt dat de brief niet is te beschouwen als

een aangifte aan de gerechtelijke overheid, maar als een bekendmaking aan een derde.

De toelating tot bekendmaking van feiten waarvan zijn patiënt slachtoffer is, geldt niet

t.a.v. derden.263

In een uitspraak van de KI van het hof van beroep te Antwerpen van 6 maart 2003 werd

gesteld dat de onderzoeksrechter onterecht een strijdige beschikking opstelde n.a.v. de

vraag van de procureur des Konings om het medisch dossier in beslag te nemen. Het hof

van beroep stelde dat het verbod vervat in artikel 458 van het Strafwetboek niet geldt

voor feiten waarvan de patiënt het slachtoffer is geweest en dat de feiten mogen worden

overgemaakt aan de gerechtelijke overheden.264

In een recent arrest van 18 juni 2010 herhaalt het Hof van Cassatie dat het

beroepsgeheim de vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt beschermt. Het Hof stelt

evenwel dat die geheimhoudingsplicht zich niet uitstrekt voor feiten waarvan de

patiënt het slachtoffer is.265 De feiten die aan de basis lagen van dit arrest waren als

volgt. In het tweede jaar geneeskunde kreeg een studente de mogelijkheid om een

buitenstage te lopen bij een arts en er tijdens de spreekuren de relatie tussen arts en

patiënt te observeren. De arts onderwierp de studente aan een gynaecologisch

onderzoek dat het pedagogische kader van de stage overschreed. De studente durfde

noch klacht in te dienen bij de politie, noch bij de Orde van Geneesheren. De studente

zocht een vertrouwensarts op, die via haar psycholoog een niet ondertekende

verklaring over de feiten ontving. De vertrouwensarts van de studente lichtte de

provinciale raad in over dit zedendelict en op basis van de aanvullende informatie die

de vertrouwensarts verstrekt, besloot de raad om een tuchtonderzoek in te stellen. De


263 Antwerpen (10de k.) 14 oktober 1997, RW 1998-99, nr. 6, 195.

264 KI Antwerpen 6 maart 2003, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 309.

265 Cass. (1ste k.) 18 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116.

70

verdachte arts beriep zich voor de beroepsraad op de schending van het beroepsgeheim

van de vertrouwensarts om het gevoerde onderzoek onontvankelijk te laten verklaren.

De beroepsraad was eveneens van oordeel dat er sprake was van schending van het

beroepsgeheim.266

Tegen deze beslissing tekende de nationale raad van de Orde voorziening aan in cassatie

zoals voorzien in artikel 23 van het KB nr. 79 van 10 november 1967 betreffende de Orde

der Geneesheren. Het Hof gaf de Orde volledig gelijk in zijn stelling dat het

openbaringsverbod zich niet mag uitstrekken tot die feiten waarvan de patiënt het

slachtoffer is geworden. Dat het slachtoffer zelf weigerde om het zedendelict aan de

politie te melden of het aan de Orde kenbaar te maken mag de vertrouwensarts niet

tegenhouden om dat in haar plaats te doen.267

Een bijzondere vorm van opsporing van mogelijke misdrijven tegen het leven betreft de

melding van een verdacht overlijden. Artikel 44 Wetboek van Strafvordering geeft de

procureur des Konings de opdracht toezicht te houden op de gewelddadige dood of de

dood waarvan de oorzaak onbekend is, waarbij hij zich laat bijstaan door twee

geneesheren. De geneesheer die het overlijdensbericht invult, moet rekening houden

met de opdracht van procureur des Konings. Het komt in beginsel de geneesheer niet

toe om zelf te beslissen dat een gewelddadige dood al dan niet het gevolg is van een

misdaad.268

3.4.4 Verdediging in rechte

Wanneer een door het beroepsgeheim gebonden hulpverlener zich in rechte moet

verdedigen, mag hij het geheim verbreken. De hulpverlener zal zich bijvoorbeeld in

rechte moeten verdedigen omwille van een mogelijke beroepsfout of wanneer de

hulpverlener ervan wordt verdacht een misdrijf te hebben gepleegd in de uitoefening

van zijn beroep. De hulpverlener mag zijn beroepsgeheim verbreken bij de verdediging

in rechte, voor zover hij die elementen die volgen uit het beroepsgeheim nuttig acht

voor de verdediging in rechte. Het recht op verdediging heeft voorrang op het

beroepsgeheim. Er is bovendien ook geen gevaar dat potentiële patiënten zich niet meer

266 P. VANWALLEGHEM, “Beroepsgeheim arts beschermt alleen slachtoffer”, De Juristenkrant 2010, afl. 221, 5.;

N.C.-B., “Medisch beroepsgeheim en de bescherming van de patiënt”, T.Gez. 2011-12, afl. 2, (119) 119-121.

267 Ibid.


strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006, (235) 263.

71

tot een hulpverlener wenden indien zij weten dat de geheimhouder bepaalde

toevertrouwde gegevens onthult bij indienen van een klacht. De patiënt zal zelf

vertrouwelijke informatie moeten bekend maken indien hij een klacht indient.269

In Frankrijk is het eveneens toegelaten om het beroepsgeheim te doorbreken om een

verdediging in rechte mogelijk te maken. De beroepsbeoefenaar dient zich echter te

beperken tot die elementen die strikt noodzakelijk zijn om zijn belangen te

verdedigen.270

3.4.5 Mededeling aan een disciplinaire overheid

Het beroepsgeheim mag nooit worden ingeroepen tegen de Orde van Geneesheren.271

De beroepsbeoefenaar is, ingevolge zijn deontologie, loyauteit en eerlijkheid

verschuldigd ten aanzien van de disciplinaire overheid en heeft dus geen

geheimhoudingsplicht ten aanzien van deze instantie. Om toezicht te kunnen

uitoefenen op de naleving van de deontologie moet ze de beroepsbeoefenaar kunnen

verplichten gegevens mee te delen die gedekt zijn door het beroepsgeheim.272

3.4.6 Dwaling als schulduitsluitingsgrond?

Schulduitsluitingsgronden zijn omstandigheden die meebrengen dat het misdrijf niet

aan de dader kan worden verweten. Anders dan bij de rechtvaardigingsgronden wordt

het gepleegde feit bij de schulduitsluitingsgronden niet “gerechtvaardigd” maar blijft

het wederrechtelijk en geenszins toelaatbaar.273

De dwaling als schulduitsluitingsgrond is niet uitdrukkelijk in het Strafwetboek bepaald.

De rechtspraak neemt aan dat er dwaling is wanneer het oordeelsvermogen van de

dader m.b.t. het gepleegde feit is aangetast.274


270 V. PELTIER, “La responsabilité pénale du médecin et le secret médical”, Revue générale de droit médical

septembre 2012, nr. 44, 156.

271 Cass. 18 juni 1992, Arr. Cass. 1991-92, 993.

272 Ibid.


2006, 292.


2006, 299.

72

Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen de feitelijke dwaling en de

rechtsdwaling. Bij feitelijke dwaling bestaat er een verkeerde inschatting van een

feitelijke handelingssituatie, waarbij men zich vergist over de materialiteit van de

gedraging of de aard van de feitelijke omstandigheden die de gedraging tot strafbaar feit

maken. Rechtsdwaling betreft dwaling m.b.t. de strafbaarheid van de gedraging.275

Opdat dwaling in aanmerking wordt genomen als schulduitsluitingsgrond moet voldaan

worden aan twee toepassingsvoorwaarden: de dwaling moet “onoverwinnelijk” (“niet-

foutief”) zijn en moet slaan op een constitutief element van het misdrijf. De voorwaarde

van de onoverwinnelijkheid houdt in dat de geheimhouder geen fout mag begaan m.b.t.

zijn verkeerd begrip of de afwezigheid van enig begrip omtrent de feitelijke aspecten

van zijn gedraging en/of het strafbaar karakter ervan. Dat de hulpverlener te goeder

trouw was, is niet voldoende. De dwaling is slechts onoverwinnelijk indien de

gemiddelde, redelijke en vooruitziende persoon de dwaling ook zou hebben begaan.276

De tweede voorwaarde houdt in dat de dwaling moet betrekking hebben op een

constitutief element van het misdrijf. Bij het misdrijf schending van het beroepsgeheim

zal de dwaling betrekking moeten hebben op de vraag of een gegeven als een geheim

kan worden beschouwd dan wel of een bepaalde gedraging als een bekendmaking moet

worden gekwalificeerd.277

Een toepassing waar de dwaling werd aanvaard als schulduitsluitingsgrond wordt

geciteerd door THIRY. Het betrof een zaak waarbij een pas afgestudeerde arts

inlichtingen had verstrekt aan een ambtenaar van het Openbaar Ministerie over de

alcoholemie in het bloed van een patiënt in de veronderstelling dat hij de gevraagde

inlichtingen moest geven. De provinciale raad van de Orde van Geneesheren te Oost-

Vlaanderen besliste de zaak zonder gevolg te laten omwille van de onwettige houding

van de ambtenaar van het Openbaar Ministerie die de arts in dwaling heeft gebracht.278

275 R. VERSTRAETEN en F. VERBRUGGEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 75.


2006, 303-304.



73

3.4.7 Toestemming?

Of de patiënt de hulpverlener kan ontslaan van zijn geheimhoudingsplicht wordt

juridisch betwist. Er heerst een dispuut tussen de aanhangers van de “absolutistische”

en de aanhangers van de “functionele” opvatting van het beroepsgeheim.279

Volgens de “absolutistische” opvatting mag de geheimgerechtigde de zwijgplicht van de

geheimhouder niet opheffen maar kan alleen de wet de zwijgplicht opheffen.280

In de rechtspraak en in de wetgeving zijn er meer en meer gevallen bekend waarbij

rekening wordt gehouden met de uitdrukkelijke toestemming van de

geheimgerechtigde.281 De absolute benadering van het beroepsgeheim heeft in de loop

der jaren plaatsgemaakt voor een meer “functionele benadering”.282

Volgens VAN NESTE wordt de strafbaarheid van de schending van het beroepsgeheim

weggenomen door de toestemming tot spreken door de geheimgerechtigde. Dit lijkt

volgens de auteur een bijzondere toepassing te zijn van het algemene rechtsbeginsel

“volenti non fit iniuria”. Dit houdt evenwel geen verplichting in om te spreken, de

geheimhouder oordeelt zelf of hij van deze toestemming gebruik gaat maken.283

Artikel 64 Code van geneeskundige plichtenleer bepaalt evenwel nog steeds het

tegenovergestelde: “De verklaring van een zieke waarbij hij de geneesheer van zijn zwijgplicht

ontheft, volstaat niet om de geneesheer van zijn verplichtingen te ontslaan”.284

Het beroepsgeheim gaat niet zover dat het de arts verbiedt een strafbaar feit aan te

geven waarvan zijn patiënt het slachtoffer is. Wanneer evenwel de patiënt bewust en

vrij zijn wens te kennen geeft om de feiten niet ter kennis te brengen aan de

gerechtelijke overheden, moet de arts volgens HUYBRECHTS ongetwijfeld het

beroepsgeheim in acht nemen. In sommige situaties zal de vraag rijzen of de expliciete

of impliciete toestemming van de patiënt steeds vereist is. Zo kan de vraag worden

gesteld of het nog redelijk is te beweren dat de aangifte van het manifeste


280 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, nr. 20, 1293.

281 Ibid.


283 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden?”, RW 1977-78, nr. 20, 1294.


74

geweldmisdrijf waardoor de patiënt in coma verkeert of waardoor diens vrije wil werd

uitgeschakeld, een schending van het beroepsgeheim oplevert.285

In de Verklaring van Amsterdam betreffende de bevordering van patiëntenrechten, de

Wet Patiëntenrechten en de Wet Verwerking Persoonsgegevens zijn verwijzingen terug

te vinden waarbij de toestemming van de patiënt wordt aanvaard als grond voor een

geoorloofde bekendmaking van gezondheidsgegevens.

Artikel 4.2 van de Verklaring van Amsterdam betreffende de bevordering van

patiëntenrechten van 30 maart 1994 stelt: “Confidential information can only disclosed if the

patient gives explicit consent or if the law expressly provides for this. Consent may be presumed

where disclosure is to other health care providers involved in that patient’s treatment”.286

Overeenkomstig artikel 7, § 2, derde lid Wet van 22 augustus 2002 betreffende de

rechten van de patiënt (voortaan geciteerd als Wet Patiëntenrechten) kan een

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg informatie meedelen aan een

vertrouwenspersoon indien de patiënt daarom (schriftelijk) verzoekt.287 Op vraag van de

patiënt kan die vertrouwenspersoon ook inzage krijgen in het patiëntendossier.288

De Wet Verwerking Persoonsgegevens bepaalt dat de toestemming van de betrokkene

een uitzondering vormt op het verbod van verwerking persoonsgegevens (zie artikel 7,

§ 2, a van de Wet Verwerking Persoonsgegevens, met mogelijkheid tot

uitzonderingsregeling). Deze wet ontslaat de hulpverlener geenszins zonder meer van

zijn beroepsgeheim.289

In België bestaat tot op heden nog steeds geen eenduidig antwoord op de vraag of de

toestemming van de patiënt het beroepsgeheim opheft. Deze vaststelling kwam tot

uiting naar aanleiding van de commotie rond een nieuw VRT-programma. Het

betreffende programma dat de therapiesessies van jongeren in beeld bracht, stuitte op

veel kritiek. De federale dienst voor geestelijke gezondheidszorg (FDGG) die de centra

voor geestelijke gezondheidszorg (CGG’s) overkoepelt, stelde dat ongeacht de

toestemming er sprake is van “flagrante schending van het beroepsgeheim en dus een

285 L. HUYBRECHTS, “Aangifte van misdrijven”, OSS 2010, afl. 65, 25.

286 http://www.who.int/genomics/public/eu_declaration1994.pdf .

287 art. 7, § 2, derde lid Wet Patiëntenrechten.

288 art. 9, § 2, derde lid Wet Patiëntenrechten.


75

strafbaar feit”. Volgens de FDGG kan de patiënt de hulpverlener niet van zijn

beroepsgeheim ontslaan.290

In Zwitserland, Duitsland en Oostenrijk is in het Strafwetboek in expliciete

bewoordingen opgenomen dat de bekendmaking van een geheim met instemming van

de patiënt geen misdrijf uitmaakt (zie respectievelijk artikel 321, artikel 203 en artikel

121 van het Zwitserse, Duitse en Oostenrijkse Strafgesetzbuch). Het beroepsgeheim

wordt daar ook veel eerder bekeken vanuit patiëntbeschermend perspectief, in termen

van het recht op geheimhouding dat tot de privésfeer behoort. Men neemt aan dat het

privéleven een persoonlijkheidsrecht is waarvan men binnen bepaalde grenzen afstand

kan doen. Strafrechtelijk vertaalt dit zich in de erkenning van de rol van de instemming

van het slachtoffer bij de kwalificatie van het misdrijf inzake beroepsgeheim.291

In Nederland kan het beroepsgeheim doorbroken worden indien de patiënt of zijn

vertegenwoordiger toestemming geeft voor het openbaar maken van zijn gegevens aan

justitie/politie. De arts is daarom nog niet verplicht te spreken, maar moet evenwel

goede redenen hebben om dan nog informatie geheim te houden. In sommige gevallen

mag de toestemming van de patiënt worden verondersteld.292

In Frankrijk blijft de arts gebonden aan zijn beroepsgeheim, zelfs al geeft de patiënt de

toestemming om het beroepsgeheim te doorbreken.293

Het is te betreuren dat er in België tot op heden nog steeds geen eenduidig antwoord

wordt gegeven op de vraag of de toestemming van de patiënt het beroepsgeheim opheft.

M.i. moet het mogelijk zijn om het beroepsgeheim mits toestemming van de patiënt te

doorbreken indien het gaat om een volwassen persoon die vrij en bewust zijn wil te

kennen geeft om het beroepsgeheim te doorbreken. Daarbij zou als voorzorgsmaatregel

moeten gelden dat de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg de patiënt duidelijk en

voorafgaandelijk informeert over de mogelijke gevolgen van een doorbreking.

290 “De Bleekweide schendt beroepsgeheim”, De Standaard, 1 maart 2013, 11,

http://www.letteren.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130228_00487721.





293 V. PELTIER, “La responsabilité pénale du médecin et le secret médical”, Revue générale de droit médical

septembre 2012, nr. 44, 156.

76

3.4.7.1 Vereisten waaraan de toestemming moet voldoen

De toestemming van de patiënt om gegevens bekend te maken aan derden moet aan een

aantal voorwaarden voldoen. Zij moet voorafgaand, specifiek, vrij, uitdrukkelijk en

geïnformeerd zijn.

De voorwaarde van de voorafgaande toestemming houdt in dat de geheimhouder

toestemming moet krijgen van de patiënt alvorens de hulpverlener kan overgaan tot

bekendmaking van geheimen.294

De toestemming moet tevens specifiek zijn, ze kan enkel betrekking hebben op één of

meer geïdentificeerde documenten en op één of meer geïdentificeerde

bestemmelingen.295

De patiënt moet zijn toestemming volledig vrij geven in die zin dat de patiënt geen druk

of dwang van buitenaf mag ondervinden, bijvoorbeeld vanwege een

verzekeringsmaatschappij of een andere hulpverlener.296

Deze voorwaarde van de uitdrukkelijkheid houdt in dat het akkoord niet mag afgeleid

worden uit een handeling van de patiënt of uit stilzwijgen. Het akkoord moet in

uitdrukkelijke bewoordingen zijn verleend maar betekent niet noodzakelijk dat de

toestemming schriftelijk moet zijn gegeven.297

Door de geheimhouder moet eveneens voldoende inspanningen geleverd worden om de

patiënt zo juist en volledig mogelijk te informeren over de voorgenomen

informatieoverdracht.298

Handelingsonbekwame personen zoals minderjarigen hebben net als om het even welke

andere persoon recht op bescherming van hun privacy en recht op geheimhouding van

hetgeen zij aan de hulpverlener toevertrouwen. Het ontslaan van de hulpverlener van

zijn beroepsgeheim is een rechtshandeling, hetgeen impliceert dat de betrokken patiënt

handelingsbekwaam moet zijn. Vooral op het vlak van persoonlijkheidsrechten staat de

rechtspraak en de wetgever meer uitzonderingen op dit principe toe indien de

minderjarige over “voldoende onderscheidingsvermogen” beschikt. De minderjarige

294 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 192-193.

295 Ibid.

296 Ibid.

297 Ibid.

298 Ibid.

77

moet in staat zijn de betekenis en de gevolgen van de voorgenomen

informatieoverdracht in te schatten.299

Bij andere onbekwame personen moet de vraag worden gesteld of het voorwerp van de

handelingsonbekwaamheid het beheer van en de beschikking over de goederen betreft

dan wel de uitoefening van persoonlijkheidsrechten. Alleen in het geval de

handelingsonbekwaamheid de persoon van de patiënt betreft is het van belang in te

schatten in de mate waarin hij nog in staat is tot redelijke beoordeling van zijn

belangen.300

299 Ibid.

300 Ibid.

79

Hoofdstuk 4 Het beroepsgeheim en de preventie

van misdrijven

4.1 Probleemstelling

Tot op heden worden er vele al dan niet wetgevende initiatieven genomen met als doel

de mogelijke rol van beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg te beschrijven bij de

preventie van misdrijven.

Artikel 458bis Sw. maakt het voor de beroepsbeoefenaar mogelijk om preventief op te

treden tegen bepaalde misdrijven wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat

voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige of kwetsbare persoon of

wanneer er een gewichtig en reëel gevaar bestaat voor andere minderjarigen of

kwetsbare personen. Daarnaast trachten onder meer ook richtlijnen van de FOD

volksgezondheid, adviezen van de Orde van Geneesheren en de Code geneeskundige

plichtenleer een leidraad te bieden aan de beroepsbeoefenaar.

Ondanks wettelijke bepalingen en ethische codes bieden eenduidige regels in complexe

situaties in de praktijk vaak geen houvast. Rechtbanken zijn eveneens niet altijd

eenduidig in hun uitspraken. Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg komen bij

botsende belangen voor ernstige dilemma’s te staan.301 Bij een dilemma is de beste en

juiste oplossing niet voorhanden, maar dient men een keuze te maken tussen

verschillende opties, waarbij elke keuze negatieve gevolgen heeft.302

301 M. LEIJSSEN, Gids beroepsethiek. Waarden, rechten en plichten in psychotherapie en hulpverlening, Leuven, Acco,

2005, 47.

302 A. STRUIS en F. BRINKMAN, Botsende waarden. Ethische kwesties in de hulpverlening, Utrecht, NIZW Uitgeverij,

1996, 67.

80

In het algemeen neemt men aan dat het beroepsgeheim moet vervallen om zware

schade te voorkomen. Rechtstreekse levensbedreigingen worden steeds aanzien als

mogelijke zware schade. De geheimhoudingsplicht stuit op haar grenzen waar het leven

van anderen op het spel staat. De vertrouwensbreuk weegt dan niet op tegen de

algemene plicht om het leven van onschuldige slachtoffers te beschermen. In sommige

gevallen is het ingrijpen langs juridische weg dan ook de enige en meest aangewezen

weg.303

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg bevinden zich vaak in schemerzones waar

het niet duidelijk is wie zij moeten beschermen en welke wijze de meest aangewezen is.

Het is niet gemakkelijk om een juiste inschatting te maken van wat “zware schade” zal

zijn en hoe reëel het gevaar is. Heel wat patiënten uiten agressieve gedachten en

dreigen iets te zullen ondernemen, terwijl slechts een minderheid tot effectieve actie

overgaat.304

De meeste beroepsbeoefenaars kiezen er in praktijk voor om zo lang mogelijk prioriteit

te geven aan de vertrouwensrelatie met de patiënt. Indien er een stevige werkrelatie

onderhouden wordt en er tijdens de gesprekken met de patiënt voldoende opvang en

betekenisgeving is van verbale uitingen van agressie, menen de beroepsbeoefenaars dat

de kans dat de patiënt zijn plannen niet uitvoert veel groter is.305

Een leidraad bij dit beslissingsproces is het afwegen van het risico op gevaar tegen de

kracht van de werkrelatie. Als vuistregel hanteert men dat het beroepsgeheim

doorbroken wordt indien het dreigende gevaar zeer groot is. Dit is het geval bij een

patiënt met wie men een slechte werkrelatie heeft of met wie het contact verbroken is

(Truscott, Evans & Mansell, 1995).306


2005, 48-49.


2005, 49.

305 Ibid.


2005, 49-50.

81

4.2 Stappenplan

Het is in de eerste plaats noodzakelijk het probleem waarmee een beroepsbeoefenaar in

de gezondheidszorg wordt geconfronteerd in kaart te brengen, dit wil zeggen vanuit

verschillende invalshoeken te analyseren. Het morele oordeel zelf moet zo lang

mogelijk worden uitgesteld.307 Het in kaart brengen van een ethisch probleem kan

gebeuren door middel van een stappenplan.

Het oplossen van morele dilemma’s is meer dan het afwegen van argumenten voor en

tegen. Het is echter nodig om meer informatie te verwerven alvorens een oordeel uit te

spreken. Deze informatie kan onder meer betrekking hebben op de situatie als zodanig,

op de uitgangspunten van het beroep of op de juridische regelgeving.308

De beroepsbeoefenaar moet de standpunten van beide partijen inventariseren en tegen

elkaar afwegen. Het ingenomen standpunt van elke partij moet gerelateerd worden aan

zijn belang. Er bestaan vier soorten belangen: egoïstisch en weloverwogen eigenbelang,

het belang van anderen en het algemeen belang.309 Het weloverwogen eigenbelang is

niet in strijd met het belang van anderen en draait om opvattingen over menswaardig

(samen)leven.310

DE JONGE stelt in zijn boek voor om onderstaand stappenplan te volgen wanneer de

beroepsbeoefenaar geconfronteerd wordt met een moreel dilemma.311 De literatuur

inzake beroepsethiek bevat talrijke voorbeelden van dergelijke modellen en

stappenplannen.312

307 E. DE JONGE, Ethiek voor maatschappelijk werkers. Een methodische aanpak van morele dilemma’s, Bussum,

Uitgeverij Coutinho, 1995, 247.







311 Voor een overzicht van het te volgen stappenplan zie E. DE JONGE, Ethiek voor maatschappelijk werkers. Een

methodische aanpak van morele dilemma’s, Bussum, Uitgeverij Coutinho, 1995, 256-257.

312 Zie onder meer H. TENWOLDE, M. HOUTLOSSER, Met alle respect. Leerboek verpleegethiek, Baarn, HBuitgevers,

2004, 99-109.

82

Een stappenplan is een ethische heuristiek of methodiek. Zij biedt houvast om morele

dilemma’s op een rationele manier aan te pakken, maar garandeert geen adequate

oplossing voor het probleem. Bij het oplossen van het dilemma wordt gebruikgemaakt

van de beschikbare informatie (al dan niet afkomstig van de patiënt), die niet altijd

duidelijk, betrouwbaar, relevant en volledig zal zijn. Er dient aandacht te worden

besteed aan de eigen vooroordelen, aan de belangen van de betrokken partijen en aan

de diverse handelingsalternatieven en consequenties. Vervolgens dient te worden

vastgesteld of er wel sprake is van een moreel dilemma en wat daarbij de conflicterende

waarden en bijbehorende normen zijn. Uiteindelijk zal de beroepsbeoefenaar tot een

moreel oordeel moeten besluiten.313

Wanneer de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg geconfronteerd wordt met een

geval van kindermishandeling, partnergeweld of ouderenmis(be)handeling dient deze,

gelet op het beroepsgeheim een analoge belangenafweging te maken. Aan de hand van

een voorbeeldcasus pas ik het stappenplan van DE JONGE toe. Het is een illustratie van

het gebruik van het model vertrekkende vanuit mijn persoonlijke analyse van het

probleem.

Voorbeeldcasus: Een patiënt vertelt aan zijn huisarts dat hij zijn echtgenote gaat opzoeken en dat

daarbij zeer rake klappen zullen vallen. De huisarts weet dat de man agressief uit de hoek kan

komen. De echtgenote van de man, tevens patiënte bij de arts, kwam een jaar geleden op

consultatie en vertoonde verwondingen op haar arm. De vrouw zei dat de blauwe plekken te

wijten waren aan het gedrag van haar echtgenoot, maar benadrukte dat dit om een eenmalig feit

ging. De vrouw wou toen niet dat de huisarts verdere stappen ondernam.

Stap 1: Het probleem

1.a Wat is precies het probleem?

Een patiënt vertelt aan zijn huisarts dat hij zijn echtgenote gaat opzoeken en dat daarbij

rake klappen zullen vallen. De huisarts vreest dat de man mogelijks tot de gewelddaden

zal overgaan, dit mede gelet op het agressief gedrag die hij reeds in het verleden

vertoonde. De huisarts vraagt zich af of hij in dit geval zijn beroepsgeheim mag

schenden.

1.b Wat is de oorzaak van het probleem?



83

De oorzaak van het probleem is dat er mogelijks tot gewelddaden zal worden

overgegaan.

Stap 2 de “voor-oordelen”

2.a Welke “voor-oordeel” roept dit probleem op?

Partnergeweld is een aantasting van het respect voor de (gelijk)waardigheid van

mensen. Het bestrijden van partnergeweld is een noodzaak. Is het wel zo zeker dat de

man over zal gaan tot de aangekondigde gewelddaden? Stel dat hij zou overgaan tot

gewelddaden, moet er dan niet, ondanks de verderfelijkheid ervan, een onderscheid

gemaakt worden in de gradaties of de ernst ervan? Wat zijn de motieven voor de

intenties tot gewelddaden, zijn er relationele of financiële problemen?

2.b Kan dit “voor-oordeel” geneutraliseerd worden?

Kan de arts door op de man in te praten het potentiële gevaar stoppen? Wil de man zich

laten behandelen voor zijn agressief gedrag?

Stap 3: de gegevens

3.a Wat zijn de gegevens? De man toonde in het verleden reeds agressief gedrag. De man

heeft nu zijn voornemen kenbaar gemaakt om aan zijn vrouw enkele rake klappen uit te

delen.

3.b Zijn deze gegevens duidelijk? De verstrekte gegevens zijn voldoende duidelijk.

3.c Zijn deze gegevens volledig? Het is moeilijk om in te schatten of de man effectief tot

gewelddaden zal overgaan.

3.d Zijn deze gegevens relevant? Ja, de gegevens zijn relevant. Het feit dat de man in het

verleden reeds agressief gedrag vertoonde kan een belangrijke indicatie zijn.

3.e Wat is de bron van de gegevens? De man (de potentiële dader) heeft zijn intenties zelf

aan de huisarts kenbaar gemaakt. De gegevens zijn niet afkomstig van een derde.

Stap 4: partijen

4.a Welke partijen zijn bij het probleem betrokken? De man en zijn echtgenote zijn bij het

probleem betrokken.

4.b Welke belangen staan op het spel? Het belang dat iedere patiënt er principieel op kan

vertrouwen dat hetgeen men in vertrouwen zegt aan de arts of datgene dat de arts

vaststelt, bescherming geniet op basis van het beroepsgeheim. Daartegenover staat het

belang van de vrouw om beschermd te worden tegen partnergeweld.

4.c Welke standpunten worden ingenomen? Uit het gesprek dat de huisarts met de man

voerde bleek dat hij niet wenst geholpen te worden door bepaalde instanties zoals het

CAW. Het standpunt van de echtgenote is strikt genomen niet bekend.

84

4.d Op welk belangenniveau hebben de diverse standpunten betrekking ? Wanneer de man van

mening zou zijn dat het beroepsgeheim steeds moet gerespecteerd worden dan is dat

welbegrepen eigenbelang. Wanneer de echtgenote van mening zou zijn dat zij te alle

tijde dient beschermd te worden tegen partnergeweld, ook al wordt hierbij het

beroepsgeheim geschonden, dan is er eveneens sprake van een welbegrepen

eigenbelang.

Stap 5 de mogelijkheden

5.a Welke principiële handelingsalternatieven zijn er?

De huisarts kan zich beroepen op artikel 458bis Sw. of op de noodtoestand indien hij van

oordeel is dat de voorwaarden daartoe vervuld zijn. Hij kan het geval melden aan de

procureur des Konings door gebruik te maken van zijn meldingsrecht

(meldingsmogelijkheid) op grond van artikel 458bis Sw. Vanaf 1 maart 2013 is het

toepassingsgebied van artikel 458bis Sw. verruimd tot gevallen van partnergeweld. De

voorwaarden bepaald in artikel 458bis Sw. zijn hoogst waarschijnlijk vervuld. Elke

afweging moet uiteraard in concreto door de beroepsbeoefenaar beoordeeld worden.

Deze casus betreft een geval waarbij er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de

fysieke of psychische integriteit van een kwetsbare persoon. De arts heeft in deze casus

gepoogd om met de man te praten en de hulverleningsmogelijkheden in kaart te

brengen. Bovendien is artikel 458bis Sw. van toepassing op opzettelijke slagen of

verwondingen.

Een ander alternatief is dat de huisarts uiteindelijk oordeelt dat er geen sprake is van

een ernstig en dreigend gevaar. Hij doorbreekt in dit geval zijn beroepsgeheim niet.

5.b Welke voorspelbare of vermoedelijke consequenties hebben de diverse

handelingsalternatieven?

Indien de huisarts het geval meldt aan de procureur des Konings dan is er een

vertrouwensbreuk tussen de man en de arts.

Indien de huisarts beslist om niet te melden bestaat de kans dat de man effectief

overgaat tot gewelddaden t.a.v. zijn echtgenote.

Stap 6 het morele probleem

6.a/b. Is er sprake van een moreel dilemma? Waaruit blijkt dat?

Er is duidelijk sprake van een moreel dilemma. Het is immers nooit met zekerheid te

stellen of de man effectief tot de gewelddaden zal overgaan. Er zijn op grond van de

veronderstellingen twee handelingsalternatieven, die beide tevens negatieve

consequenties hebben.

Stap 7 de morele aspecten

7.a Welke waarden spelen een rol in het dilemma?

85

Vanuit het perspectief van de man is de waarde privacy in het geding. Zowel de man als

zijn echtgenote verdienen respect voor hun waardigheid als mens. Het probleem is

evenwel dat de man de waardigheid van zijn echtgenote niet respecteert. Wel kan de

arts de handelingsalternatieven en de consequenties op een rijtje zetten.

7. b In hoeverre zijn deze waarden in deze situatie onverenigbaar?

Indien de man voet bij stuk houdt ontstaat er een impasse. Er kan niet tegelijkertijd

recht worden gedaan aan de waardigheid van de echtgenote en het recht op

respectering van het beroepsgeheim.

7.c Welke normen corresponderen met de relevante waarden?

Artikel 458 Sw. bepaalt dat de arts behoudens wanneer hij geroepen wordt om in rechte

(of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het

geval de wet hen verplicht de geheimen bekend te maken, verplicht is tot

geheimhouding. Artikel 458bis Sw. bevat een mogelijkheid om, indien de voorwaarden

vervuld zijn, gevallen van partnergeweld te melden aan de procureur des Konings.

Artikel 458bis Sw. wijst er uitdrukkelijk op dat de bepaling geen afbreuk doet aan artikel

422bis Sw.

7.d Omvat het dilemma deeldilemma’s die eerst moeten worden opgelost? Neen

Stap 8: de overige aspecten

8.a Zijn andere dan de reeds genoemde aspecten van belang voor het oplossen van het morele

dilemma ?

Het is van belang dat de arts artikel 422bis Sw. voor ogen houdt. Het verzuim hulp te

verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert is strafbaar.

8.b Op welke wijze kunnen deze nieuwe aspecten in het voorgaande geïntegreerd worden?

Indien de huisarts gebruikmaakt van zijn meldingsrecht (meldingsmogelijkheid) op

basis van artikel 458bis Sw. dan kan er onmogelijk een schending zijn van artikel 422bis

Sw.

Stap 9: de beoordeling

De morele beoordeling zelf wordt aan de beroepsbeoefenaar overgelaten. Wel dient

geconstateerd te worden dat de artikelen 458 Sw. en 458bis Sw. geen eenduidige

oplossing voor het dilemma aangeven.

86

4.3 Inleiding gevalsstudies kindermishandeling,

partnergeweld en ouderenmis(be)handeling

De (wetenschappelijke) belangstelling rond het thema intrafamiliaal geweld is nog vrij

recent. Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de

Hoven van Beroep omschrijft intrafamiliaal geweld als: “Iedere vorm van fysiek, seksueel,

psychisch of economisch geweld tussen leden van eenzelfde familie, ongeacht hun leeftijd”.314

Kindermishandeling is pas begin jaren tachtig onderwerp van sociaalwetenschappelijk

onderzoek in Vlaanderen geworden, geweld tegen vrouwen pas eind jaren tachtig.

Onderzoek naar geweld tegen ouderen en ouders is nog van recentere datum. Toch

blijven er mensen die beweren dat mishandelingen horen bij bepaalde culturen, of dat

het intrafamiliale geweld een conflict is in de privésfeer waarmee de overheid zich niet

hoort te bemoeien.315

De meest aangewezen aanpak tegen intrafamiliaal geweld blijft de preventieve aanpak.

Hoe vroeger ingegrepen kan worden, hoe groter de kans dat intrafamiliaal geweld zich

niet meer herhaalt.316 Daarbij wenden slachtoffers zich vaak tot diverse instanties en/of

personen waaronder beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.317

Huisartsen en urgentiediensten zijn vaak de eerste die geconfronteerd worden met

slachtoffers van intrafamiliaal geweld en partnergeweld. De slachtoffers zijn niet altijd

bereid om de ware toedracht van de feiten te vertellen, uit schaamte, schuldgevoel of uit

pure angst. Vaak wordt ook een medisch attest gevraagd, niet om een klacht in te

dienen bij de politie, maar als element om nieuwe agressie te vermijden. De stap naar

politie en/of slachtofferhulp is voor de patiënt niet altijd eenvoudig te zetten.318

314 Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep, definitie

van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie door

de politiediensten en de parketten, 4.

315 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, De orde van de dag

2008, afl. 5, 3.

316 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS,”Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, De orde van de dag

2008, afl. 5, 5.

317 E. BECKERS, ”De ketenaanpak van partnergeweld/intrafamiliaal geweld (IFG): waar zit de zwakste schakel?”,

De orde van de dag 2008, afl. 5, 17.

318 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, De orde van de dag

2008, afl. 5, 8.

87

4.4 Kindermishandeling

De moeilijke verhouding tussen de problematiek van kindermishandeling en die van het

beroepsgeheim werd in België aanvankelijk onaangeroerd gelaten door de wetgever,

ook in de rechtsleer werd weinig belangstelling getoond voor dit vraagstuk.

Bij de preventie van kindermishandeling heerst er een morele spanning tussen het

belang van het kind en het respect voor het zelfbeschikkingsrecht van de ouders. Vaak

wordt met een verwijzing naar “het belang van het kind” bedoeld dat het ethisch

principe van niet-schaden moet gelden. Het belang van het kind is (onder meer) dat het

niet geschaad wordt, dat schade voorkomen wordt en dat (de dreiging van) schade

verholpen wordt. Het principe van niet-schaden stelt dat je minimaal anderen geen

schade mag toebrengen, dat je schade probeert te voorkomen en, maximaal, dat je

schade wegneemt of verhelpt (Beauchamp & Childress, 2001).319

Om kindermishandeling op te merken moet de beroepsbeoefenaar in de

gezondheidszorg oog hebben voor relevante risicofactoren en signalen. Risicofactoren

voor kindermishandeling zijn onder meer alleenstaand ouderschap, verslaving van de

ouders, mishandeling van een eerder kind, financiële problemen, werkloosheid,

stressfactoren in een gezin (verhuizing, scheiding), ongewenste zwangerschap.320

Signalen die kunnen wijzen op kindermishandeling zijn onder meer slechte verzorging

in kleding, voeding en hygiëne, afwijkende groei-of gewichtscurve, houterige manier

van bewegen, pijn bij lopen of zitten.321

Aan de hand van checklists, protocollen en vragenformulieren kan de

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg nauwkeurig nagaan of zich signalen van

319 J. KOLE, “Wie voorkomt en geneest? Preventie en signalering van kindermishandeling vanuit

beroepsethisch perspectief” in M. VAN DEN HOVEN en C. KESSELER (eds.), Preventie en ethiek, Den Haag, Boom

Lemma uitgevers, 2011, (117) 123.

320 Voor een opsomming van risicofactoren voor kindermishandeling zie KONINKLIJKE NEDERLANDSE

MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld, Utrecht,

2012, 55, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-kindermishandeling-en-huiselijk-

geweld-2012.htm.

321 Voor een opsomming van signalen voor kindermishandeling zie KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT

BEVORDERING DER GENEESKUNST, Meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld, Utrecht, 2012, 56-62,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-kindermishandeling-en-huiselijk-geweld-

2012.htm.

88

dreigende kindermishandeling voordoen en afwegen welk gewicht er moet worden aan

toegekend.322

4.4.1 Definitie kindermishandeling

Artikel 19.1 van het Internationaal Verdrag van de Rechten van het Kind van 20

november 1989 definieert kindermishandeling als volgt: “… alle vormen van lichamelijk of

geestelijk geweld, letsel of misbruik, lichamelijke of geestelijke verwaarlozing of nalatige

behandeling, mishandeling of exploitatie, met inbegrip van seksueel misbruik, terwijl het kind

onder de hoede is van de ouder(s), wettige voogd(en) of iemand anders die de zorgen voor het kind

heeft”.323

Artikel 1, 1° van het ministerieel besluit van 17 mei 2002 betreffende de werking van

Vertrouwenscentra Kindermishandeling definieert kindermishandeling als: “Een situatie

waarin een kind lichamelijk of psychisch schade wordt berokkend, actief door schadelijk optreden

of passief door ernstige nalatigheid van volwassenen die voor het kind moeten zorgen”.324

De omzendbrief COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal maakt een

onderscheid tussen intra- en extrafamiliale kindermishandeling. De omzendbrief

omschrijft intrafamiliaal geweld als “iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of

economisch geweld tussen leden van eenzelfde familie, ongeacht hun leeftijd”. Deze definitie

kan ook toegepast worden in geval van intrafamiliale kindermishandeling.

Extrafamiliale kindermishandeling wordt in de omzendbrief COL 3/2006 van het College

van Procureurs-Generaal omschreven als: “iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of

economisch geweld op de persoon van een kind door iemand die niet tot zijn/haar familie

behoort”.325




323 http://www.ond.vlaanderen.be/zorgvuldigbestuur/pdf/Kinderrechtenverdrag.pdf.

324 MB 17 mei 2002 betreffende de erkenning en de subsidiering van de vertrouwenscentra

kindermishandeling, BS 19 juni 2002.

325 Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep, definitie

van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie door

de politiediensten en de parketten.

89

4.4.2 Internationaalrechtelijk en nationaalrechtelijk kader rond

kindermishandeling

Voor het eerst bracht de Raad van Europa in 1969 het probleem van kindermishandeling

onder de aandacht. In zijn aanbeveling 561 deed de Raad van Europa een oproep aan de

regeringen van de lidstaten om een wettelijke regeling uit te werken die de arts van zijn

geheimhoudingsplicht ontsloeg in gevallen van kindermishandeling. De ontheffing van

het beroepsgeheim zou erop neerkomen dat de artsen een bevoegde instantie konden

verwittigen. Deze instantie zou eerst zelf een onderzoek instellen alvorens het parket op

de hoogte te stellen.326

In 1976 werd er in de Kamer een wetsvoorstel ingediend dat tot doel had de dragers van

een beroepsgeheim een zekere houvast te bieden in gevallen van kindermishandeling.

De dragers van het beroepsgeheim dienden zich, indien zij geconfronteerd werden met

kindermishandeling, te beroepen op de noodtoestand om hun geheimhoudingsplicht te

doorbreken. Daar een beroep op de noodtoestand strenge voorwaarden met zich

meebrengt, was het niet altijd mogelijk om zich op deze rechtvaardigingsgrond te

beroepen. Er werd voorgesteld om aan het artikel 458 van het Strafwetboek een tweede

lid toe te voegen, luidende als volgt: “Zij (de personen gehouden tot het beroepsgeheim) lopen

geen straf op wanneer zij de gerechtelijke overheden op de hoogte brengen van mishandelingen of

ontberingen ten nadele van een minderjarige van 15 jaar”.327

In 1978 werd een nieuw wetsvoorstel ingediend in de Senaat dat het wetsvoorstel van

1976 op identieke wijze hernam.328 In 1980 werd er een wetsvoorstel ingediend dat

enerzijds voorziet in de invoering van een gesanctioneerde meldingsplicht en

anderzijds in het aanstellen van vertrouwensartsen aan wie gevallen van

kindermishandeling moeten worden gemeld.329 Geen van deze wetgevende initiatieven is

wet geworden.

Het artikel 19 van het Internationaal Verdrag van de Rechten van het kind van 20

november 1989 bepaalt dat: “1. De Staten die partij zijn, nemen alle passende wettelijke en

326 I. VAN DER STRAETEN en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:

wetgevende initiatieven in België en in Nederland, T. Gez. 2001-02, 70.

327 Wetsvoorstel tot wijziging van artkel 458 van het Strafwetboek met het oog op de bescherming van de

mishandelde kinderen, Parl.St. Kamer 1975-76, nr. 771/1.

328 Voorstel van wet tot wijziging van artkel 458 van het Strafwetboek met het oog op de bescherming van de

mishandelde kinderen, Parl.St. Senaat 1978-79, nr. 467, 467.

329 Voorstel van wet betreffende de bestrijding van kindermishandeling, Parl.St. Senaat 1979-80, nr. 421/1.

90

bestuurlijke maatregelen en maatregelen op sociaal en opvoedkundig gebied om het kind te

beschermen tegen alle vormen van lichamelijk of geestelijk geweld, letsel of misbruik, lichamelijke

of geestelijke verwaarlozing of nalatige behandeling, mishandeling of exploitatie, met inbegrip

van seksueel misbruik, zolang het kind onder de hoede is van de ouder(s), wettige voogd(en) of

iemand anders die de zorg voor het kind heeft.

2. Deze maatregelen ter bescherming dienen, indien van toepassing, doeltreffende procedures te

omvatten voor de invoering van sociale programma's om te voorzien in de nodige ondersteuning

van het kind en van diegenen die de zorg voor het kind hebben, alsmede procedures voor andere

vormen van voorkoming van gevallen van kindermishandeling zoals hierboven beschreven, en

voor opsporing, melding, verwijzing onderzoek, behandeling en follow-up van zodanige gevallen,

en, indien van toepassing, voor inschakeling van rechterlijke instanties”.330

Het eerste lid roept de staten op om maatregelen te nemen ter bescherming van het

kind tegen bepaalde handelingen in alle situaties waar het kind aan de zorgen van een

bepaalde persoon is toevertrouwd. Artikel 458bis Sw., dat is ingevoerd als resultaat van

de discussies in de nasleep van de Dutroux-zaak, is zo’n maatregel. Het

toepassingsgebied van artikel 458bis Sw. is ruimer daar het gericht is op bescherming

van ieder kind, en niet alleen deze kinderen die aan de zorgen van een welbepaald

persoon zijn toevertrouwd.331

Naar aanleiding van de tragische gebeurtenissen in de zaak Dutroux werd de Nationale

Commissie tegen Seksuele Uitbuiting opgericht. De Commissie had tot doel om inzicht

te verwerven in het fenomeen kindermishandeling, het Belgische beleid op het vlak van

uitbuiting te evalueren en concrete voorstellen te formuleren.332 In verschillende

aanbevelingen stond het slaan van bruggen tussen justitie en hulpverlening centraal.333

De Nationale Commissie pleitte in 1997 voor de invoering van een spreekrecht. Punt 13

van het rapport van de Commissie bepaalt dat: “De Nationale commissie pleit voor een

meldingsrecht, geen plicht. De wetgever moet aan ieder die dit mogelijk acht de mogelijkheid

bieden om minderjarigen in gevaar te melden aan het parket, zonder dat, wat het beroepsgeheim

betreft, hiermee strafrechtelijk in de fout gegaan wordt. In dezelfde zin moet hulpverlening die

330 http://www.ond.vlaanderen.be/zorgvuldigbestuur/pdf/Kinderrechtenverdrag.pdf.

331 P. BROEKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context van strafrechtelijke


Antwerpen, Maklu, 2001, (436) 483.

332 C. DE CRAIM en E. TRAETS, “Protocol kindermishandeling. Naar een intensere samenwerking tussen justitie

en hulpverlening”, TJK 2010/3, 177.

333 C. DE CRAIM en E. TRAETS, “Protocol kindermishandeling. Naar een intensere samenwerking tussen justitie

en hulpverlening”, TJK 2010/3, 178.

91

vaststelt dat er geen veiligheid kan geboden worden of dat de mogelijkheden van de vrijwillige

hulp uitgeput zijn, rechtstreeks aanmelding kunnen doen bij het parket”.334

Op 30 maart 2010 werd op de veiligheidsconferentie intrafamiliaal geweld het Protocol

Kindermishandeling ondertekend door de minister van Justitie en de Vlaamse minister

van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Met dit protocol verbonden de ministers zich

tot het oprichten van overlegstructuren inzake kindermishandeling, sensibilisatie,

informatie en vorming en het verspreiden van een stappenplan kindermishandeling.335

Op 19 januari 2012 trad het Protocol van Moed in werking in het gerechtelijk

arrondissement Antwerpen. Het betreft een experiment inzake het spreekrecht en het

casegebonden overleg bij situaties van kindermishandeling.336

4.4.3 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling

Het nieuw artikel 458bis Sw. bepaalt dat: “Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep





verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis kan brengen aan de

procureur des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of






Artikel 458bis Sw. maakt het aldus voor beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg

mogelijk om preventief op te treden tegen bepaalde misdrijven wanneer er een ernstig

en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige

of wanneer er een gewichtig en reëel gevaar bestaat voor andere minderjarigen.

334 V. DE SOUTER, “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000



335 http://www.dsb-spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf.

336 Voor een uitgebreide bespreking van het Protocol van Moed zie Hoofdstuk 4, 4.4.5.

92

Paul Van den Bossche (lic. psychologie/directeur Vertrouwenscentrum

Kindermishandeling Oost-Vlaanderen) merkt op dat de mogelijkheid om op te treden bij

een gewichtig en reëel gevaar voor andere minderjarigen, niets zegt over de gevolgen

die eraan worden gegeven door het parket. Indien een jongvolwassen slachtoffer van

seksueel misbruik geen aangifte wil doen bij het parket en het Vertrouwenscentrum op

grond van artikel 458bis Sw. overgaat tot een melding wegens vrees voor andere

potentiële slachtoffers, is het niet ondenkbaar dat de procureur des Konings niet wil

overgaan tot nader onderzoek bij gebrek aan aangifte door het jongvolwassen

slachtoffer.337

Artikel 458bis Sw. houdt evenwel geen verplichting in maar een mogelijkheid om te

melden aan de procureur des Konings. Bovendien doet dit artikel geen afbreuk aan

artikel 422bis Sw. inzake het schuldig hulpverzuim.338 Voor andere misdrijven zoals

omschreven in artikel 458bis Sw gepleegd ten aanzien van minderjarigen blijft een

beroep op de noodtoestand, mits vervulling van de toepassingsvoorwaarden mogelijk.339

De door de Belgische rechtsleer ontwikkelde theorie van het gedeeld beroepsgeheim

biedt de hulpverlener de mogelijkheid om de hem toevertrouwde feiten te delen met

andere hulpverleners op wie eveneens een hulpverleningsplicht rust. Zowel in

Vlaanderen (Vertrouwenscentra Kindermishandeling) als in Wallonië (Équipes Enfants

SOS) werden welzijnsvoorzieningen opgericht die fungeren als meldpunt voor

kindermishandeling.340 Uit drie recente jaarverslagen van het Vertrouwenscentrum

Kindermishandeling van de provincie Oost-Vlaanderen blijkt dat in 2009 17,9%341, in 2010

19,6 %342 en in 2011 18,8 %343 van de meldingen afkomstig waren van beroepsbeoefenaars

in de gezondheidszorg.

337 Interview met Paul Van den Bossche, lic. psychologie/directeur Vertrouwenscentrum Kindermishandeling

Oost-Vlaanderen.

338 Voor een uitgebreide bespreking van artikel 458bis Sw. zie Hoofdstuk 3, 3.2.

339 N. COLETTE-BASEQZ, “La violation du secret professionnel dans une situation de maltraitance d’enfant. La

Justification par l’autorisation de l’article 458bis du Code pénal ou par l’état de nécessité”, T.Gez. 2009-10, afl. 1,

22.

340 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:

wetgevende initiatieven in België en in Nederland, T. Gez. 2001-02, 71.

341VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING OOST VLAANDEREN , Jaarverslag 2010, Gent, 2010, 15,


www/version/default/part/AttachmentData/data/Jaarverslag%202010.pdf.

342 Ibid.

343 VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING OOST VLAANDEREN , Jaarverslag 2011, Gent, 2011, 17,


www/version/default/part/AttachmentData/data/NG_Jaarverslag%2011.pdf.

93

In elke Vlaamse provincie en in het Brussels Hoofdstedelijk gewest is er een

Nederlandstalig Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) werkzaam. Langs

Franstalige kant zijn er in totaal een twaalftal Équipes SOS Enfants aanwezig. Deze

diensten fungeren als vertrouwelijke meldpunten voor diverse vormen van

kindermishandeling en -verwaarlozing met een focus op intrafamiliaal geweld. Zowel in

Vlaanderen als in Wallonië zijn de teams multidisciplinair samengesteld (medische,

psychiatrische, psychologische en sociale hulp) en hebben zij naast een hulpverlenende

taak een belangrijke preventieve en sensibiliserende opdracht. Ze ondersteunen andere

diensten wanneer die geconfronteerd worden met een gelijkaardige problematiek. De

interventies van de Vertrouwenscentra Kindermishandeling/Équipes SOS Enfants zijn

in sterke mate probleemoplossend en herstellend gericht, daartoe wordt intensief

samengewerkt met de omgeving van het slachtoffer, met inbegrip van de dader.344 In

ernstige gevallen en bij acute gevaarsituaties, waarbij het niet meer mogelijk is om via

de hulpverlening op te treden wordt er overgegaan tot een melding bij het parket.

4.4.4 Concrete handelingsmodellen bij kindermishandeling

In de Code geneeskundige plichtenleer werd een artikel gewijd aan de melding van

mishandeling van minderjarigen. Huidig artikel 61, §1 Code geneeskundige plichtenleer,

zoals gewijzigd op 16 november 2002 luidt als volgt: “Als een geneesheer vermoedt dat een

kind wordt mishandeld, seksueel wordt misbruikt of ernstig wordt verwaarloosd dient hij te

opteren voor een multidisciplinaire benadering zoals bijvoorbeeld de inschakeling van een voor

die problematiek specifieke voorziening. Indien de geneesheer vaststelt dat een kind in ernstig

gevaar verkeert dient hij onmiddellijk het nodige te doen om het kind te beschermen. Indien het

gevaar dreigend is en er geen andere middelen zijn om het kind te beschermen, kan de geneesheer

de procureur des Konings in kennis stellen van zijn bevindingen. De ouders of de voogd van het

kind zullen door de geneesheer geïnformeerd worden over zijn bevindingen en de initiatieven die

hij wenst te nemen tenzij dit de belangen van het kind kan schaden. Alvorens om het even welk

initiatief te nemen, dient de geneesheer voorafgaandelijk met het kind te overleggen in de mate

dat zijn onderscheidingsvermogen dit toelaat”.345

De aanpakfiche kindermishandeling uitgaand van de FOD Volksgezondheid geeft een

overzicht van de te volgen stappen door de arts bij een vermoeden van

344 De behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, inzonderheid de

kerk. Verslag namens de bijzondere commissie. Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 0520/002, 356.


94

kindermishandeling. Hieronder wordt een samenvatting gegeven van de te volgen

stappen.346

De eerste stap die wordt onderscheiden is de informatie-inwinning of identificatie (ask).

In deze fase dient de arts elke informatie, elk gevoel van ongemak of vermoeden ernstig

te nemen.

In stap twee dient de arts de context, ernst en veiligheid te exploreren (assess). De arts

dient het kind te onderzoeken op lichamelijke letsels, de psychologische toestand van

het kind te observeren en een evaluatie van het sociale netwerk te maken samen met de

ouders. Bij de evaluatie van het sociaal netwerk gaat de arts onder meer de

mogelijkheden en de beschikbare hulp van het gezin na, vervolgens neemt de arts

contact op met de bevoegde instanties (CLB, Kind en Gezin, VK, CBJ, OCMW, CAW, CGG).

De arts dient eveneens een evaluatie te maken van de veiligheid van het kind. Het kind

is maar veilig indien de arts de vaste overtuiging heeft dat er geen geweld meer

optreedt en geen lichamelijke of morele druk meer uitgeoefend wordt. Indien de situatie

ernstig of urgent is, vitaal risico, suïciderisico of seksueel misbruik < 72 uur dan dient de

spoedgevallendienst of het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling te worden

gecontacteerd.

Stap drie betreft het adviseren (advice and agree) en assisteren (assist). De arts deelt daarbij

zijn/haar bezorgdheid over het kind aan de ouders mee, overlegt over de noodzaak en

mogelijkheden van gespecialiseerde hulp. Daarbij is het van belang duidelijk te maken

dat elke vorm van geweld verschillende vormen van professionele hulp vereist.

Vervolgens probeert de arts om tot een akkoord te komen over de zorgverstrekking

(agree). Indien de arts vaststelt dat het kind in gevaar verkeert, dient hij het kind te

beschermen door de onmiddellijke maar tijdelijke hospitalisatie van het kind te

bespreken, advies te vragen aan het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling of het

Comité Bijzondere Jeugdzorg zelfs al aanvaarden de ouders de hulp van de arts, bij

twijfel of weigering dient in geval van noodsituatie de procureur te worden

346 Zie FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID: Eigen aanpak kindermishandeling,

http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/

ie2divers/7888408.pdf, Beslissingsboom kindermishandeling, 2006,

http://health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie2di

vers/8312424.pdf en Aanpakfiche kindermishandeling, 2006,

http://www.health.fgov.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie2

divers/8292406.pdf.

http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie2divers/7888408.pdf


http://health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie2divers/8312424.pdf


95

gecontacteerd. In stap drie dient de arts de kinderen in te lichten over wat ze moeten

doen als er iets gebeurt en waar ze onderdak en bescherming kunnen krijgen.

In de vierde en laatste stap dient de arts de continuïteit te verzekeren (assure follow-up).

De arts dient daarbij een gedetailleerd verslag in het medisch dossier op te maken van

de objectieve feiten en observaties, zich ervan te verzekeren dat er bij de betrokken

instanties gevolg aan gegeven wordt en betrokken te blijven bij elke stap in de

begeleiding van het kind en zijn familie.

Er dient evenwel te worden opgemerkt dat er momenteel wordt gewerkt aan een

nieuwe aanbeveling kindermishandeling door Domus Medica in opdracht van de FOD

Volksgezondheid.347

Het Protocol Kindermishandeling348 van 2010 creëerde een “stappenplan

kindermishandeling” voor alle betrokken actoren waaronder hulpverleners. Het

Protocol stelt voorop dat in situaties van intrafamiliale kindermishandeling de

hulpverleningssector in eerste instantie beter geplaatst is om het probleem te

behandelen, terwijl bij extrafamiliale kindermishandeling de justitiële sector beter

geplaatst is om de situatie aan te pakken.

Overeenkomstig dit Protocol verloopt elke interventie idealiter volgens volgende vijf

stappen. De eerste stap betreft de actieve of passieve informatie-inwinning. De tweede

stap die wordt onderscheiden is het verlangen naar advies om de beste oplossing te

vinden voor het concreet probleem. De Vertrouwenscentra Kindermishandeling zijn

voorzieningen waar dit in elk geval kan. In stap drie moet er een keuze worden gemaakt

om het geval al dan niet te melden en aan wie. Die melding kan zowel binnen de

hulpverlening gebeuren, als bij politie en het parket. In de volgende stap komt men tot

de fase van de diagnose en het onderzoek. Deze stap vindt naargelang de gekozen weg

plaats binnen de hulpverleningssector dan wel de justitiële sector. In de vijfde en laatste

stap kan er op grond van het onderzoek en de diagnostiek een zorgplan en een

opvolging (al dan niet ook vervolging) worden uitgewerkt.

347 KB van 7 september 2012 houdende een toelage aan bepaalde wetenschappelijke verenigingen van

huisartsgeneeskunde teneinde de wetenschappelijke ondersteuning van de huisartsen in het kader van de

uitvoering van het nationale plan 2010-2014 ter bestrijding van intrafamiliaal geweld te ondersteunen tijdens

de periode van 1 januari 2012 tot 31 december 2012, BS 31 oktober 2012.

348 http://www.dsb-spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf.

96

4.4.5 Het Protocol van Moed: een aftasting van de grenzen van het

beroepsgeheim bij kindermishandeling

Op 30 maart 2010 ondertekenden de minister van Justitie en de Vlaamse minister van

Welzijn, Volksgezondheid en Gezin het Protocol Kindermishandeling waarmee gehoor

werd gegeven aan een aantal aanbevelingen van een Nederlandstalige werkgroep

kindermishandeling. Deze werkgroep kwam er naar aanleiding van een aanbeveling van

de Nationale commissie tegen seksuele uitbuiting van Kinderen.349

Het Protocol van Moed is een proefproject in het gerechtelijk arrondissement

Antwerpen waarbij de grenzen van het beroepsgeheim worden afgetast door

hulpverlening, politie en parket. Het Protocol van Moed biedt drie nieuwe

mogelijkheden tot samenwerking tussen politie, parket en hulpverlening. Een eerste

nieuwe vorm van samenwerking biedt overlegmogelijkheden aan tussen

parket/hulpverlening voorafgaand aan eventuele melding. Een tweede nieuwe vorm

van samenwerking biedt de mogelijkheid tot informatie-uitwisseling aan tussen parket,

Comité Bijzondere Jeugdzorg en het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK)

met het oog op een risico-inschatting. Een derde nieuwe vorm van samenwerking

bestaat erin dat hulpverleners worden uitgenodigd om te antwoorden op de vraag van

het parket of hulpverlening werd aangevat, verder gezet of beëindigd.350

Het Protocol bestaat onder meer uit een draaiboek. Het draaiboek geeft aan in welke

situaties, onder welke voorwaarden en op welke wijze een melding, een risico-

inschatting of een casusoverleg inzake (zowel intra- als extrafamiliale)

kindermishandeling tussen de hulpverleningssector en de justitiële sector mogelijk is.

Het gaat daarbij expliciet om minderjarigen, andere personen die kwetsbaar zijn

omwille van hun leeftijd, zwangerschap, ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk

gebrek of onvolmaaktheid vallen buiten het opzet van het draaiboek.351 Het huidige

349 WELZIJN VOLKSGEZONDHEID en GEZIN, Uitwerking theoretisch kader en draaiboek Pilootproject Antwerpen “Protocol

van Moed” Een experiment inzake het spreekrecht en het casegebonden overleg bij situaties van kindermishandeling,

2012, 6,

http://wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/09_antwerpen/protocol/PROT_apen_kmish_120110_def_col.pdf.

350 WELZIJN VOLKSGEZONDHEID en GEZIN, Protocol van Moed: durven samenwerken rond kindermishandeling:

grensverleggend, moedig en uitdagend. Draaiboek voor hulpverleners, 2012, 13,

http://wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/09_antwerpen/protocol/Protocol_van_moed_toegankelijke_tekst_druk

.pdf.



97

wettige kader met betrekking tot het beroepsgeheim geeft in artikel 458bis Sw. aan dat

er een spreekrecht is, maar bepaalt niet hoe, wanneer of welke informatie er precies

moet worden medegedeeld aan de procureur des Konings. Het is aldus niet altijd

duidelijk hoe hulpverleners en justitie op een adequate manier met elkaar dienen te

communiceren in geval van kindermishandeling. Het Protocol van Moed tracht hiervoor

een oplossing te bieden.352

Vooraleer de hulpverlener overgaat tot het toepassen van het Protocol van Moed dient

de hulpverlener binnen de hulpverlening zelf de nodige stappen te zetten. Indien hijzelf

niet in staat is de situatie van kindermishandeling te beoordelen dient hij zich te

beroepen op de expertise binnen de eigen voorziening. Als basisprincipe geldt eveneens

dat, behoudens uitzonderingen het kind en de ouders dienen te worden geïnformeerd.353

Het Protocol van Moed maakt een onderscheid tussen intrafamiliale en extrafamiliale

kindermishandeling. De te volgen stappen worden in schema’s weergegeven en

verduidelijkt. Het draaiboek geeft eveneens een aantal voorbeeldcasussen.

Het draaiboek maakt steeds een onderscheid tussen acute en niet-acute situaties. Indien

er sprake is van een acute situatie van kindermishandeling waarvoor een dringend

ingrijpen noodzakelijk is, kunnen hulpverleners zich beroepen op het spreekrecht zoals

omschreven in artikel 458bis Sw. of op de noodtoestand.354

In het kader van het proefproject zal de melding op grond van artikel 458bis Sw. of de

noodtoestand, bij acuut gevaar steeds worden gedaan aan de procureur des Konings,

meer bepaald aan de jeugdmagistraat van dienst. Die melding zal geschieden in een

2012,54,


352 N. KROLS, “Protocol van Moed: durven samen te werken tegen kindermishandeling”, Welzijns- en

gezondheidsmagazine voor Vlaanderen, 2012, http://www.weliswaar.be/nieuws/p/detail/protocol-van-moed-

durven-samen-te-werken-tegen-kindermishandeling.



2012, 54-55,




2012,55,


98

gestandaardiseerde fax met telefonische verwittiging dat de fax onderweg is.355 In de

meldingsfax worden onder meer de naam van het kind vermeld, over welke vorm van

mishandeling het gaat, het adres van het kind, maar zonder vermelding van een

verdachte. Het Protocol stelt dat doorgifte van informatie tot doel moet hebben om de

minderjarige te helpen en niet louter om de dader te bestraffen.356

Bij een niet acute situatie in geval van intrafamiliale kindermishandeling kan de

hulpverlener zich afvragen of vrijwillige hulpverlening nog opportuun is. Het

proefproject biedt de mogelijkheid tot voorafgaand overleg met de referentiemagistraat

kindermishandeling om samen te beslissen tot een eventuele melding. Deze procedure

dient enkel gevolgd te worden indien de hulpverlener sterk twijfelt of het noodzakelijk

is om een melding te doen, maar toch nog onzeker is of de voorwaarden van artikel

458bis Sw. voldaan zijn. Hierdoor krijgt de hulpverlener de mogelijkheid om zich te

informeren omtrent de situatie om zo tot een beslissing tot het al dan niet melden te

komen. De hulpverlener wisselt aan de referentiemagistraat kindermishandeling of de

jeugdmagistraat en de parketcriminoloog informatie uit die nodig is om een inschatting

te maken over de veiligheid van de kinderen. Hierbij wordt niet het gehele

hulpverleningsverhaal of de gehele familiale situatie toegelicht maar enkel de

elementen die de hulpverlener onzeker maken. Het gaat daarbij om de problematiek, de

vorm van kindermishandeling, de hulpverlening die loopt of liep en waarom nu melding

wordt overwogen. Het streefdoel van het overleg is om tot een consensus te komen in

het belang van het kind. Bij het ontbreken van een consensus blijft de hulpverlener

verantwoordelijk voor het nemen van een beslissing. Dergelijke overlegmomenten

worden op vaste maandelijkse momenten gepland op aanvraag van de hulpverlener en

geschieden nooit in aanwezigheid van de ouders of het kind. De hulpverlener dient het

gezin steeds te informeren over de stappen die hij gaat zetten, tenzij dit de veiligheid

van het kind in gedrang brengt. Bij het overleg van de hulpverlener met het parket zijn

de ouders niet aanwezig. Zij dienen evenwel op de hoogte worden gesteld door de

hulpverlener over het verloop van het overleg.357



2012, 56,





.pdf.


grensverleggend, moedig en uitdagend. Draaiboek voor hulpverleners, 2012,20-22,

99

In uitzonderlijke gevallen kan het Comité Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) en het

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) beroep doen op een navraag bij het

parket in situaties waarbij er vragen rijzen omtrent de mogelijkheid/opportuniteit tot

opstart van vrijwillige hulpverlening. De navraag heeft tot doel om aan de gerechtelijke

overheden te vragen of de betrokken personen gekend zijn bij het gerecht omwille van

voor het project relevante feiten zoals kindermishandeling, kinderverwaarlozing en

kindermisbruik.358

In het geval van extrafamiliale kindermishandeling dient de hulpverlener met het oog

op bescherming van andere (potentiële) slachtoffers de betrokkenen

(ouders/slachtoffer) te motiveren om de situatie te melden bij de politie of het parket

en/of de verantwoordelijke van de betrokken organisatie. Artikel 458bis Sw. biedt de

mogelijkheid om, indien de betrokkenen de situatie niet melden aan politie en parket,

de situatie te melden indien er een gewichtig en reëel gevaar bestaat dat andere

minderjarigen in gevaar zijn. Het draaiboek maakt in geval van extrafamiliale

kindermishandeling een onderscheid tussen een situatie van onvoldoende bescherming

van het slachtoffer in begeleiding en de situatie waarbij andere kinderen in gevaar zijn.

Opnieuw maakt men een onderscheid tussen een acute en een niet-acute situatie. In

geval van een niet acute situatie kunnen hulpverleners overleg vragen aan de

referentiemagistraat kindermishandeling om na te gaan welke vorm van hulpverlening

(vrijwillige of gerechtelijke) de meest geschikte is. Analoog als bij intrafamiliale

kindermishandeling kan het CBJ en het VK in uitzonderlijke situatie een risico-

inschatting vragen bij het parket.359

Het Protocol van Moed heeft de intentie om een voortdurende, wetenschappelijke en

onafhankelijke evaluatie te maken van het project en eventueel het project bij te sturen


.pdf.



2012, 63-64,




2012, 70-74,


100

door een stuurgroep.360 Om deze intentie mogelijk te maken worden de feiten,

eindbeslissing en de motivering van een overleg met het parket in een eindverslag

opgenomen.361

4.4.6 De aanpak van kindermishandeling in Frankrijk en Nederland

4.4.6.1 Nederland

In Nederland zijn instellingen wettelijk verplicht een “meldcode Kindermishandeling en

huiselijk geweld” op te stellen en te hanteren.362 Een meldcode is verplicht in de

volgende sectoren: gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke

ondersteuning, jeugdzorg, justitie en politie. De gedachte is dat bij verplicht gebruik van

een meldcode het aantal meldingen zal toenemen.363 De meldcode van de Nederlandse

artsenfederatie KNMG helpt de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg bij de

afweging of een melding bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling aangewezen

is. De meldcode heeft eveneens tot doel de beroepsbeoefenaar signalen van

kindermishandeling te helpen herkennen.364 Op grond van artikel 53 lid 3 Nederlandse

Wet op de Jeugdzorg mogen beroepsbeoefenaars met een beroepsgeheim zonder

toestemming gegevens verstrekken aan het Bureau Jeugdzorg (in het bijzonder aan het

Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) als dat noodzakelijk is om




.pdf.



2012, 62 en 64,





363 E. MAECKELBERGHE, “Kindermishandeling: veel zorgverleners, weinig zorg” in I. DE BEACHFORT, M. HILHORST, S.

VANDAMME, S. VAN DE VATHORST en M. SCHERMER (eds.), De Kwestie. Praktijkboek ethiek voor de gezondheidszorg, Den

Haag, Boom Lemma uitgevers, 2011, (149), 152.




101

kindermishandeling te laten stoppen of een redelijk vermoeden daarvan te laten

onderzoeken.365

Volgens de meldcode van de artsenfederatie KNMG hebben professionals een

“handelingsplicht”. De handelingsplicht houdt in dat men verplicht is adequaat te

reageren bij een vermoeden van kindermishandeling. De overheid, instellingen en

beroepsorganisaties hebben er voor gekozen om geen meldingsplicht op te nemen in de

meldcodes.366

In Nederland is de procedure met betrekking tot de melding van kindermishandeling als

volgt. Indien een arts op de hoogte is van kindermishandeling of een redelijk

vermoeden hiervan heeft, kan hij zich in de eerste plaats tot het Advies- en Meldpunt

Kindermishandeling (AMK) wenden voor advies. De situatie wordt voorgelegd zonder de

naam van het gezin te noemen. Indien het AMK van mening is dat het gezin

gespecialiseerde hulp nodig heeft die de arts zelf hen niet kan bieden, wordt hij

gevraagd een officiële melding te doen. De officiële melding houdt onder meer in dat hij

informatie geeft over de familie en de achtergrond van zijn vermoedens. Vervolgens

stelt het AMK een nader onderzoek in naar het gezin en wordt het, naast de arts

medeverantwoordelijk voor de verdere hulpverlening. Het uitgangspunt is dat de

hulpverlening op vrijwillige basis plaatsvindt. Indien de medewerking aan de kant van

de ouders ontbreekt, kan ook de Raad voor de Kinderbescherming worden ingeschakeld.

De melding kan rechtstreeks bij de Raad gedaan worden bij zeer ernstige en acute

gevallen waarbij onmiddellijk ingrijpen vereist is.367 Het beroepsgeheim mag bij

(vermoeden van) kindermishandeling alleen worden doorbroken voor zover dit

noodzakelijk is om gevaar voor de veiligheid van een kind af te wenden.

Dreigt er een acuut gevaar voor de veiligheid of het leven van een kind, dan neemt de

arts, naast een melding bij het AMK, de Raad voor de Kinderbescherming, onmiddellijk

contact op met de politie. Indien de arts zelf initiatief neemt door rechtstreeks contact

op te nemen met de politie moet er sprake zijn van een conflict van plichten. De arts zal,







367 C.A. NORTIER, Het medisch beroepsgeheim. Een leidraad door de doolhof, scriptie Rechten Universiteit van

Amsterdam, 2006, 53,

https://www.politieacademie.nl/kennisenonderzoek/kennis/mediatheek/PDF/43128.pdf.

102

gelet op zijn beroepsgeheim, hiertoe pas kunnen overgaan als hij meent dat dit zware

middel (op eigen initiatief gegevens verstrekken aan de politie) zal leiden tot het doel

dat hij beoogt namelijk het afwenden van acuut gevaar voor de veiligheid van een kind.

In alle andere gevallen ligt het doen van een melding bij het AMK meer voor de hand.368

De doorbreking van de zwijgplicht is pas geoorloofd in situaties waarin een bepaalde

gebeurtenis kan worden voorkomen. Indien het misdrijf reeds gepleegd is en de

doorbreking van de zwijgplicht enkel een rol kan spelen in een opsporing of vervolging

van de dader, dan wordt een schending van de zwijgplicht in het algemeen niet

geoorloofd geacht.369

4.4.6.2 Frankrijk

In Frankrijk geldt in tegenstelling tot in België en Nederland een meldingsplicht voor

personen gehouden tot het beroepsgeheim ingeval zij kindermishandeling vaststellen.

Artikel 226-14 Franse Code pénal laat echter geen preventief optreden toe. De

mishandeling moet zijn vastgesteld door de beroepsbeoefenaar of hij moet een

vermoeden hebben dat fysiek, seksueel of psychisch geweld ten aanzien van een

minderjarige werd gepleegd.

De personen die kennis hebben van kindermishandeling dienen eerst de administratieve

autoriteiten te verwittigen en vervolgens de justitiële. De melding aan de justitiële

autoriteiten is slechts subsidiair. In het geval van ernstige en dringende feiten dient

onmiddellijk te worden opgetreden ter bescherming van het kind in gevaar en dient een

melding te worden gedaan bij de justitiële autoriteiten.370

Een arts die nalaat om de mishandeling van een kind te melden kan gestraft worden op

basis van artikel 223-6, alinea 1 van de Franse Code pénal. Zo werden op 3 september

2007 twee artsen veroordeeld door het Hof van assisen te Douai daar ze niet bij een

voorafgaandelijk onderzoek vaststelden dat de ernstige verwondingen te wijten waren




369 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 6.,



médical juin 2012, nr. 43, 22-23.

103

aan mishandeling. In casu werd een kind van 5 jaar oud langdurig mishandeld door zijn

stiefvader met de dood tot gevolg.371

4.5 Geweld tegen partners

Partnergeweld is een beleidsprioriteit geworden voor politie en justitie.372 Uit een

rapport van het Instituut van gelijkheid van mannen en vrouwen, gepubliceerd in 2010,

verklaarde 12,5 % van de respondenten (14,9 % van de vrouwen en 10,5 % van de

mannen ) minimum 1 daad van geweld te hebben ervaren door een partner of een ex-

partner gedurende het afgelopen jaar.373

Het patroon van geweld volgt een cyclisch verloop, waarbij vaak slechts in de acute fase

tot melding wordt overgegaan. Het is dan ook van belang dat beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg de verschillende fasen herkennen en hierop gepast inspelen. De eerste

fase in de cyclus van geweld is die van de toename van de spanningen in de dagelijkse

activiteiten van het koppel. In de tweede fase volgen gewelddadige episodes (verbaal,

lichamelijk, seksueel), waarbij vaak de hulp wordt ingeroepen door een derde persoon.

In de derde fase is de fase van het vergeven. In deze fase toont de dader zich erg

behulpzaam. Vervolgens volgt een herhaling van deze cyclus.374

Geweld binnen een relatie heeft belangrijke gevolgen voor het slachtoffer en een

bijzonder grote impact op de kinderen van het gezin. Een vroege diagnose van geweld

door beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg, waaronder huisartsen, kan dan ook

veel leed besparen.375

371 Ibid.

372 E. SOLLIER en K. DE PAUW, “ ‘Daders en slachtoffers geven hun mening over de aanpak van partnergeweld’ ”,

Orde van de dag 2008, afl. 43, 41.

373 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: wat kun je als huisarts doen?”, Artsenkrant 10 september 2010, 10.

374 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Gids partnergeweld. Rol van de huisarts, 2004, 3.2.3 De cyclus van

geweld,


ie2divers/7864414.pdf; I. STALS, “Nieuwe richtlijnen, nieuwe uitdagingen”, Orde van de dag 2008, afl. 43, 23.

375 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: arts mag zich niet verstoppen achter beroepsgeheim!”, Artsenkrant 23

november 2010, 14.

104

4.5.1 Definitie partnergeweld

De definitie van partnergeweld werd geïntegreerd in de ruimere definitie van

“intrafamiliaal geweld” die op 21 april 2005 door het College van Procureurs-Generaal is

gegeven en die wordt overgenomen in COL 3/2006 van het College van Procureurs-

Generaal bij de Hoven van Beroep.

Het COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep

definieert partnergeweld als: “Ieder lichamelijk, seksueel, psychologisch of economisch geweld

tussen gehuwden, of personen die samenwonen of hebben samengewoond op voorwaarde dat ze

een duurzame affectieve en seksuele relatie hebben of hebben gehad”.

Voor de toepassing van de definitie wordt onder geweld verstaan: “Alle strafbare

gedragingen die door een daad of een verzuim schade berokkenen aan de benadeelde persoon

(bvb. opzettelijke slagen en verwondingen), seksueel (bvb. aanranding van de eerbaarheid of

verkrachting), psychisch (bvb. belaging, laster, eerroof, beledigingen) of zelfs economisch (bvb.

verlating van de familie), maar ook alle gedragingen waarvan, hoewel ze geen misdrijf blijken te

zijn, bij de politie of het parket aangifte wordt gedaan en die gewoonlijk omschreven worden als

familiaal gevaar (preventiecode 42L) of kind in gevaar (preventiecode 42O)”.376

4.5.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of doorverwijzing naar

gespecialiseerde hulpverlening

De Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis teneinde het uit te breiden

voor misdrijven van huiselijk geweld voegt na de woorden «van zijn leeftijd,

zwangerschap» het woord «partnergeweld» in. Personen met een beroepsgeheim die

geconfronteerd worden met een (mogelijk) slachtoffer van partnergeweld mogen vanaf

nu de procureur des Konings daarvan op de hoogte brengen.377 Met deze maatregel wil

de regering het aantal feiten van partnergeweld terugdringen.378

De filosofie van het wetsvoorstel dat aan de basis lag van de laatste uitbreiding van

artikel 458bis Sw. was om het slachtoffer van partnergeweld in staat te stellen de

376 Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven ven Beroep,

gemeenschappelijke omzendbrief van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-Generaal

betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 1 maart 2006.

377 Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458 bis teneinde het uit te breiden voor misdrijven van

huiselijk geweld, BS 26 maart 2012 (2e uitgave).

378 X., “Schending van het beroepsgeheim bij partnergeweld”, NJW 2012, nr. 261, 283.

105

vicieuze cirkel van geweld te doorbreken en hen helpen de stap te zetten naar

hulpverlening, politie en gerecht.379

In de parlementaire voorbereidingen werd gesteld dat slachtoffers van partnergeweld in

zeer veel gevallen geïsoleerd zijn en de huisarts vaak de enige vertrouwenspersoon voor

hen is. Daarbij is het evident dat de huisarts de vrijheid moet hebben om het

beroepsgeheim te kunnen opheffen, in overleg met het slachtoffer.380 Bovendien werd er

benadrukt dat partnergeweld een vaak voorkomend probleem is. Een toevoeging van

artikel 458bis Sw. is dan ook noodzakelijk om familiedrama’s te voorkomen.381

Voor de invoering van het nieuwe artikel 458bis Sw. kon de arts van het slachtoffer van

partnergeweld het gerecht informeren. Zo wees de correctionele rechtbank van Ieper

op 16 februari 2004 de redenering af dat de strafrechtelijke vervolging op onwettig

bewijsmateriaal gebaseerd en dus nietig is, daar de vervolging werd gestart na een

telefoontje naar de politie door de arts van het slachtoffer. De correctionele rechtbank

stelde in navolging van het arrest van het Hof van Cassatie van 9 februari 1988 en het

arrest van het hof van beroep van Antwerpen van 14 oktober 1997 dat het verbod op

schending van het beroepsgeheim geldt voor de arts die feiten zou bekendmaken die

aanleiding kunnen geven tot strafvervolging tegen diens patiënt, maar niet voor feiten

waarvan de patiënt het slachtoffer is. De feiten vallen aldus wel onder het

beroepsgeheim, maar het verbod tot bekendmaking ervan aan de gerechtelijke

overheid, dat in het beroepsgeheim besloten ligt, strekt zich niet uit tot deze feiten. Een

arts mag wat het slachtoffer overkwam niet aan het even wie meedelen, hij mag dit

enkel aan de gerechtelijke overheid.382

De vraag speelt wanneer de hulpverlener een situatie van partnergeweld aan justitie

moet melden. Het moment waarop de veiligheid primeert boven de

hulpverleningsrelatie is niet eenduidig vast te stellen. Er is geen “vast” punt waarop een

hulpverlener kan beslissen om een situatie van partnergeweld aan justitie te melden.

Dat vergt een evaluatie van verschillende factoren en een inschatting van het risico.

379 Wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op bestrijding van partnergeweld. Verslag

namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2011-12, nr. 5-30/4, 4.





382 L. STEVENS, “Arts slachtoffer partnergeweld mag gerecht informeren”, De Juristenkrant 2004, afl. 89, 9.

106

Zeer sterk wordt aangeraden dat de hulpverlener grondig overlegt met collega’s,

dienstoversten en waar mogelijk experten.383

In sommige situaties is het aangewezen om de patiënt gericht door te verwijzen naar

gespecialiseerde hulpverlening, zoals het CAW (Autonome Centra Algemeen

Welzijnswerk).384 CAW’s zijn actief op diverse gebieden waaronder partnergeweld. In

vergelijking met andere landen maar ook met de Franse Gemeenschap biedt het

algemeen welzijnswerk een unieke combinatie van één concept: een aanzienlijk deel

van de thuislozenzorg, de jeugdhulpverlening, het algemeen maatschappelijk, justitieel

welzijnswerk, slachtofferhulp en relationele en psychische hulp zitten vervat in één en

dezelfde organisatie.

De kerntaken van het CAW zijn onthaal, psychosociale begeleiding, algemene preventie

en beleidssignalering. Binnen het onthaal kan iedereen met een welzijnsvraag terecht.385

De CAW’s bieden zowel individuele, relatie- als gezinsbegeleiding aan. De huisarts kan,

eventueel samen met de patiënt, telefonisch consult plegen met het lokale CAW om te

kijken welk hulpaanbod in die situatie mogelijk is.386

Het Decreet betreffende het algemeen welzijnswerk van 8 mei 2009 stelt dat CAW’s het

beroepsgeheim moeten toepassen. Er kan in de samenwerking met andere

hulpverleningsdiensten sprake zijn van een gedeeld beroepsgeheim.387

Om aan de vraagstelling of en wanneer de hulpverlening een situatie van partnergeweld

aan justitie kan/moet melden tegemoet te komen werden diverse initiatieven

voorgesteld. Een van de mogelijkheden zou een advies- en meldpunt zijn zoals dat

bestaat voor kindermishandeling (Vertrouwenscentra Kindermishandeling). Er werd

echter niet geopteerd om een apart meldpunt partnergeweld op te richten maar er werd

geopteerd voor een centraal meldpunt. Op 12 maart 2012 ging het centraal meldpunt

misbruik, geweld en kindermishandeling van start. Burgers die een vraag of melding

hebben over alle vormen van geweld of misbruik kunnen zich tot dit meldpunt richten.

383 P. FRANCK, “ ‘Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij

partnergeweld”, De orde van de dag 2008, afl. 43, 53.

384 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: wat kun je als huisarts doen?”, Artsenkrant 10 september 2010, 10-11.

385 K. DE GROOF, “Kansen en knelpunten in de samenwerking van politie, justitie en hulpverlening, De orde van

de dag 2008, afl. 43, 33.

386 H. VAN DE KEERE, “ Partnergeweld: wat kun je als huisarts doen?”, Artsenkrant 10 september 2010, 10-11.

387 K. DE GROOF, “Kansen en knelpunten in de samenwerking van politie, justitie en hulpverlening, De orde van

de dag 2008, afl. 43, 36.

107

Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan over partnergeweld, kindermishandeling,

ouderenmis(be)handeling, pesten, geweld in gezagsrelaties, maar ook over misdrijven

met geweld.388

Een ander voorstel behelst de invoering van een meldcode (Nederlands model). Volgens

dit Nederlandse model meldt de hulpverlener ernstige vormen van intrafamiliaal

geweld aan een specifiek meldpunt, waar men met de hulpverlener nagaat of de

hulpverlener zelf stappen kan zetten om de cliënt te helpen en het geweld te stoppen.389

4.5.3 Bijzonder geval: het slachtoffer van partnergeweld drukt de wens

uit om niet over te gaan tot melding

Indien de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg partnergeweld vaststelt, kan het

voorkomen dat het slachtoffer zijn of haar wens uitdrukt om geen verdere actie te

ondernemen. M.i. is vanuit de optiek van het beroepsgeheim en het

zelfbeschikkingsrecht van de volwassene, meer terughoudendheid geboden in deze

situatie. VERMEERSCH wijst erop dat de “eerbied voor de menselijke persoon” een respect

vereist voor de eigen opvattingen en de eigen waarden van de mens. De paternalistische

houding van beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg kan dan ook enkel worden

aanvaard wanneer de patiënt onmogelijk in een toestand kan worden gebracht die een

authentieke keuze garandeert.390 Indien een wilsbekwaam volwassen slachtoffer de

toestemming tot verdere hulp weigert, dient de beroepsbeoefenaar in de

gezondheidszorg m.i. terughoudender om te gaan met het meldingsrecht (de

meldingsmogelijkheid) zoals omschreven in artikel 458bis Sw. In geval van ernstig

gevaar voor een zwaar lichamelijk of psychisch letsel of de dood kan een beroep op de

noodtoestand of artikel 458bis Sw. een melding wel gerechtvaardigd maken. De situatie

van noodtoestand kan voorkomen als de plicht van de beroepsbeoefenaar om te blijven

zwijgen, botst met de plicht om iemand anders of de patiënt zelf voor ernstige schade te

behoeden. Het is daarbij zeer belangrijk dat de beroepsbeoefenaar bij de afweging tot

het al dan niet melden nagaat of de weigering van het slachtoffer niet is ingegeven door

de afhankelijkheidsrelatie met de dader.

388 http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/1712/Paginas/default.aspx.

389 Zie bijvoorbeeld GEMEENTELIJKE GEZONDHEIDSDIENST ROTTERDAM-RIJNMOND, Meldcode huiselijk geweld en

kindermishandeling Rotterdam-Rijnmond, Rotterdam, 2011,

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/uploads/tx_rkdownload/Regionale_Meldcode_huiselijkgeweld_en_ki

ndermishandeling.pdf.

390 E. VERMEERSCH, “Het beroepsgeheim: ethische grondslagen”, Vl.T.Gez. 1986-87, 272.

108

De vier principes waarop medisch handelen volgens Beauchamp en Childress gebaseerd

is, maken het dilemma waar de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg mee

geconfronteerd wordt bij weigering van het slachtoffer om verdere actie te ondernemen

in geval van partnergeweld zichtbaar.391

De vier principes zijn weldoen, niet-schaden, respect voor autonomie en

rechtvaardigheid. Weldoen en niet-schaden zijn principes die hun wortels vinden in de

Hippocratische traditie. Volgens deze traditie dient de arts, het gezondheidsbelang van

de patiënt voorop te stellen en dient de arts af te zien van behandelingen die schade

kunnen toebrengen. Het uitgangspunt van het principe van de autonomie is dat mensen

zelf moeten kunnen beslissen over hun leven. Kant benadrukt dat mensen niet als object

mogen worden beschouwd maar als subject.392 Het principe van de rechtvaardigheid

heeft betrekking op principe dat men (on)gelijke gevallen op (on)gelijke wijze dient te

behandelen.393 Deze principes kunnen leiden tot tegengestelde conclusies ten aanzien

van wat ethisch geboden is, waardoor een dilemma ontstaat.394

Het is aan de arts om een analyse van het probleem te maken en daarbij te bepalen

welke principes in het gedrang zijn. Daarna volgt een afweging van de principes in het

concrete geval. Bij de afweging van de principes kunnen twee deelstappen worden

onderscheiden, de specificatie en de afweging (Beauchamp en Childress 1994, p. 25 e.v.).

In de eerste plaats dient vastgesteld te worden in welke zin elk van de principes op het

geval van toepassing is, waarbij de abstracte principes geconcretiseerd worden.395

Zo moet in het geval van partnergeweld de vraag worden beantwoord wat hier weldoen

inhoudt en in welke mate weldoen gerealiseerd kan worden. Ook het principe van

respect voor autonomie moet nader gespecificeerd worden. In dit geval is het voor de

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg belangrijk of de patiënt wilsbekwaam is of

niet.

391 G. WIDDERSHOVEN, Ethiek in de kliniek. Hedendaagse benaderingen in de gezondheidsethiek, Maastricht, Boom,

2000, 20-22.

392 Ibid.

393 G. COENE en K. RAES, Ethische zorgen. Filosofie en ethiek van de zorg en de hulpverlening, Gent, Academia Press,

2008, 155.


2000, 20-22.


2000, 25.

109

Na de specificering van de principes volgt de afweging. Of een bepaald principe

belangrijker is dan een ander, is afhankelijk van het concrete geval in kwestie en zal de

balans naar één van beide zijden overhellen, soms sterk, soms zeer licht. Het proces van

afwegen vereist dan ook argumentatie.396

Het Werkmodel Partnergeweld, versie voor het Belgian Centre for evidence-based

Medicine (CEBAM) van 15 mei 2009, is opgesteld met als doel om een zowel

richtinggevende als ondersteunende houvast te bieden bij het nemen van beslissingen

in de huisartsengeneeskunde. Het Werkmodel wijst erop dat de onthulling van geweld

moet gebeuren uit vrije wil en dat de beslissing om geweld al dan niet bekend te maken,

moet worden gerespecteerd. De arts dient te verzekeren dat het gegeven vertrouwen

geen negatieve effecten zal hebben op de patiënt of diens familie, hetgeen impliceert

dat geen interventie tegen de dader zal plaatsvinden zonder de toestemming van de

patiënt.397 Indien de patiënt niet in staat is zelf autonoom een beslissing te nemen inzake

de aanpak van geweld en wanneer de integriteit van het slachtoffer in gedrang komt,

moet de huisarts zelf stappen ondernemen om deze te vrijwaren. Hierbij kan de arts een

beroep doen op de noodtoestand indien de voorwaarden vervuld zijn. Het Werkmodel

wijst de huisarts eveneens op zijn plichten overeenkomstig artikel 422bis Sw. en artikel

61, § 1 Code geneeskundige plichtenleer. Artikel 61, § 1 Code geneeskundige plichtenleer

die handelt over kindermisbruik zou mutis mutandis gelden voor wilsonbekwame

personen en personen die niet meer in staat zijn zelf initiatief te nemen. De arts dient

daarbij alvorens zelf initiatief te nemen, voorafgaandelijk met de betrokkene te

overleggen in de mate dat zijn onderscheidingsvermogen dat toelaat.398

Hierbij dient evenwel te worden opgemerkt dat het Werkmodel Partnergeweld nog niet

is aangepast aan de uitbreiding van artikel 458bis Sw. m.b.t. partnergeweld. In de

huidige stand van de wetgeving biedt artikel 458bis Sw., naast de rechtsfiguur van de

noodtoestand de mogelijkheid om het beroepsgeheim te doorbreken indien daartoe alle

voorwaarden zijn vervuld.


2000, 26.

397 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, De aanpak van partnergeweld door huisarts. Een werkmodel voor

zorg, 2009, 11-12,

http://www.health.fgov.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg2/@healthprofessions/documents/ie2

divers/19058990_nl.pdf.

398 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, De aanpak van partnergeweld door huisarts. Een werkmodel voor zorg,

2009, 15-16,



110

4.5.4 Concrete handelingsmodellen bij partnergeweld

Van Campenhout (hulpverlener partnergeweld, Centrum Algemeen Welzijnswerk)

benadrukt dat huisartsen een belangrijke rol kunnen spelen bij het vaststellen van

geweld omdat ze zo dicht bij de mensen staan. Als er lichamelijke klachten zijn, is de

kans groter dat de arts in de richting van partnergeweld denkt. Van Campenhout roept

op tot alertheid vanwege de hulpverlener en benadrukt dat signalen die minder

duidelijk zijn zoals vage en herhaalde klachten, zich down voelen, zich niet goed in zijn

vel voelen of angstig zijn, kunnen wijzen op onderliggende relatieproblemen of geweld.

Om het probleem bespreekbaarder te maken raadt Van Campenhout aan om materiaal

in de wachtkamer ter beschikking te stellen, zoals een poster of een folder.399

Stas, stafmedewerker Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, raadt artsen aan om bij een

vermoeden of vaststelling van partnergeweld de personen in kwestie zelf aan te spreken

- tenzij hij goede argumenten heeft om dit niet te doen (agressiegevaar, labiliteit, …) - en

hen te overtuigen iets te ondernemen zodat het geweld stopt. Wanneer de betrokkenen

het probleem beamen maar zij niet willen dat de arts verder iets onderneemt raadt zij

aan om dan ook vol te houden en een duidelijk signaal te geven dat geweld niet kan.

Wanneer zowel slachtoffer als pleger patiënt zijn van de arts raadt Stas aan om samen

met beide partners de situatie te bespreken en te bekijken wat er kan gebeuren. Volgens

Stas is het essentieel deze eerste stap niet over te slaan. In sommige gevallen zal het

aangewezen zijn om na deze eerste stap de betrokkenen door te verwijzen naar

ambulante hulpverlening. Zij wijst er evenwel op dat indien heel het traject zonder

resultaat is doorlopen er wettelijke mogelijkheden zijn om met het beroepsgeheim naar

buiten te komen zoals de noodtoestand.400

De aanpakfiche partnergeweld uitgaand van de FOD Volksgezondheid geeft een

overzicht van de te volgen stappen door de arts bij een vermoeden van partnergeweld.

Hieronder wordt een samenvatting gegeven van de te volgen stappen.401

399 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: wat kun je als huisarts doen?”, Artsenkrant 10 september 2010, 10.

400 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: arts mag zich niet verstoppen achter beroepsgeheim!”, Artsenkrant 23

november 2010, 14.

401 Zie FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Eigen aanpak partnergeweld,


vers/7888410.pdf, Beslissingsboom partnergeweld, 2006,


vers/8312426.pdf, Aanpakfiche partnergeweld, 2006,


vers/8292408.pdf.

111

De eerste stap die wordt onderscheiden is de informatie-inwinning of identificatie (ask).

In eerste instantie dient de arts het slachtoffer te vragen naar het mogelijke geweld bij

elk vermoeden ervan.

In stap twee dient de arts de ernst, familiale en sociale context, het gevaar, de

psychologische reacties en de hulpbronnen te evalueren (assess). Het onderzoek naar het

gevaar heeft tot doel vast te stellen of er sprake is van een gevaar voor de onmiddellijke

veiligheid, doodsgevaar, isolement. Indien er sprake is van seksueel misbruik < 72 uur en

een klacht, dan dient de spoedgevallendienst voor set seksuele agressie gecontacteerd te

worden. Het onderzoek naar de hulpbronnen heeft tot doel om de invloed van de

partner (affectieve afhankelijkheid) en de mensen die kunnen helpen in de omgeving na

te gaan. Eveneens moet een onderzoek worden gedaan naar de autonomie van het

slachtoffer.

In stap drie betreft het adviseren (advice and agree) en assisteren (assist), waarbij de arts

zijn/haar bezorgdheid meedeelt, de patiënt op zijn rechten wijst, wijst op de

mogelijkheden van gespecialiseerde hulp, helpt beslissen en een beschermingsscenario

opstelt. Bij het wijzen op de mogelijkheden van gespecialiseerde hulp kan onder meer

verwezen worden naar het Centrum Algemeen Welzijnswerk. In stap drie dient de arts

de kinderen in te lichten over wat ze moeten doen als er iets gebeurt en waar ze

onderdak en bescherming kunnen krijgen.


De arts dient daarbij een gedetailleerd verslag in het medisch dossier op te maken van

de kwetsuren, een attest van medische vaststelling en te zorgen voor een actieve

opvolging van de situatie.

4.5.5 De aanpak van partnergeweld in Nederland en Frankrijk

4.5.5.1 Nederland

De Nederlandse KNMG-meldcode huiselijk geweld wijst de arts op zijn

verantwoordelijkheid voor de signalering, diagnostiek en aanpak van

volwassenengeweld. De meldcode bepaalt dat het van belang is dat de arts attent is voor

risicofactoren, signalen en aanwijzingen en in actie komt om te onderzoeken of er

inderdaad sprake is van volwassenengeweld, omdat de slachtoffers vaak niet zelf

112

aangeven dat zij mishandeld worden.402 De KNMG-meldcode huiselijk geweld voorziet

hierbij in een stappenplan. Indien het vermoeden van partnergeweld wordt bevestigd of

in elk geval niet wordt weggenomen en er een reële kans op schade is die niet (meer)

met hulpverlening kan worden afgewend, dan moet de arts zo spoedig mogelijk een

melding doen bij het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG). De arts dient hierbij zoveel

mogelijk toestemming te vragen aan de betrokkenen maar in ieder geval aan het

mogelijk slachtoffer. Indien deze weloverwogen weigert dient de arts de melding door

te zetten voor zover noodzakelijk om ernstig gevaar voor zwaar lichamelijk of psychisch

letsel of de dood af te wenden.403

4.5.5.2 Frankrijk

Artikel 226-14 van de Franse Code pénal bevat een meldingsplicht ten aanzien van

volwassenen met een fysiek of psychisch onvermogen. Zij bevat geen meldingsplicht bij

mishandeling van een volwassen personen zonder fysiek of psychisch onvermogen.

Krachtens die bepaling is het aldus niet mogelijk dat de beroepsbeoefenaar in de

gezondheidszorg het beroepsgeheim doorbreekt zonder toestemming van de patiënt in

geval van partnergeweld. De beroepsbeoefenaar dient evenwel de betrokken personen

door te verwijzen naar gespecialiseerde hulpverlening. Indien de beroepsbeoefenaar

zonder toestemming van de patiënt toch overgaat tot melding dan riskeert hij dat de

patiënt zich tegen hem keert wegens schending van het beroepsgeheim.404

4.6 Geweld tegen ouderen: Vlaams Ondersteuningscentrum

Ouderenmis(be)handeling

Sinds 2002 heeft het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling expertise ontwikkeld

rond ouderenmis(be)handeling. Met de komst van de nieuwe Meldpunten Misbruik,

Geweld en Kindermishandeling heeft het Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling







404 G. CÉDILE, “Le signalement par le psycholoque est-il compatible avec le respect du secret professionnel?, AJ

Pénal 2011, 582.

113

zich omgevormd naar Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling. De

meldingen van burgers zullen via de Meldpunten “Misbruik, Geweld en

Kindermishandeling” worden behandeld. Hulpverleners kunnen met hun meldingen en

vragen rond ouderenmis(be)handeling bij het Vlaams Ondersteuningscentrum

Ouderenmis(be)handeling terecht.405

Het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling staat open voor

professionelen met vermoedens van ouderenmis(be)handeling. De hulpverlener kan er

terecht voor informatie en advies, registratie en ondersteuning ter plaatse. Een geval

van ondersteuning ter plaatse zal zich meestal voordoen wanneer het een zeer ernstige

situatie betreft.406

Het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling heeft volgende taken:

een preventieve taak (burgers sensibiliseren over de problematiek),

deskundigheidsbevordering en expertiseontwikkeling (het ondersteuningscentrum kan

door alle hulpverleningsinstanties worden gecontacteerd voor overleg), ondersteuning

hulpverleners via adviesverlening en hulpverlening en wetenschappelijke

ondersteuning en beleidsvoorbereidend werk.407

4.6.1 Definitie ouderenmis(be)handeling

De definitie van ouderenmis(be)handeling die aanvaard wordt door het Vlaams

Meldpunt Ouderenmis(be)handeling is de volgende: “Onder mishandeling van een oudere

persoon (iemand vanaf 55 jaar) verstaan we al het handelen of nalaten van handelen van al

diegenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere staan, waardoor de

oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijk en/of psychisch en/of materiële schade lijdt dan wel

vermoedelijk zal lijden en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van

gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid” (COMIJS, e.a., 1996, p. 18).408

Met de ‘be’ wordt benadrukt dat er naast opzettelijke mishandeling ook sprake kan zijn

van niet bewuste handelingen of nalaten van handelingen die de oudere verdriet, pijn of

kwaad berokkenen.409

405 http://www.ouderenmisbehandeling.be.

406 Ibid.

407 Ibid.

408 M. VERRYCKEN, Juridische aspecten bij ouderenmis(be)handeling, 1,

http://users.skynet.be/fa286862/OMB/documenten/JURIDISCHE%20ASPECTEN%20BIJ%20OMB.pdf.

409 http://www.ouderenmisbehandeling.be.

114

4.6.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het Vlaams

Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling

Het nieuw artikel 458bis Sw. bepaalt dat: “Eenieder, die uit hoofde van zijn staat of beroep





verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen aan de procureur

des Konings, hetzij wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of






Artikel 458bis Sw. maakt het aldus voor beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg

mogelijk om preventief op te treden tegen bepaalde misdrijven wanneer er een ernstig

en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van een persoon die

kwetsbaar is ten gevolge van zijn leeftijd of wanneer er een gewichtig en reëel gevaar

bestaat voor andere kwetsbare personen. Artikel 458bis Sw. houdt evenwel geen

verplichting, maar een mogelijkheid in om te melden. Bovendien doet dit artikel geen

afbreuk aan artikel 422bis Sw. inzake het schuldig hulpverzuim.410 Voor andere

misdrijven dan omschreven in artikel 458bis Sw. ten aanzien van kwetsbare personen

blijft een beroep op de noodtoestand, mits vervulling van de toepassingsvoorwaarden

mogelijk.

In artikel 458bis Sw. zit eveneens een subsidiariteitsbeginsel vervat. Dit beginsel houdt

in dat de beroepsbeoefenaar de integriteit van de kwetsbare persoon niet zelf of met

behulp van anderen kan beschermen. Bij een vaststelling van ouderenmishandeling kan

de beroepsbeoefenaar het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling

contacteren.

Indien hulpverleners, waaronder beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg, het

Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling contacteren, stellen de

hulpverleners van het Ondersteuningscentrum gerichte vragen die hen een goed beeld

410 Voor een uitgebreide bespreking van artikel 458bis Sw. zie Hoofdstuk 3, 3.2.

115

moeten geven van de concrete situatie. In eerste instantie wordt aangeraden om

situaties van ouderenmis(be)handeling te bespreken in teamverband binnen de

instelling waarbinnen de hulpverlener werkzaam is. Vervolgens wordt aangeraden om

de situatie voor te leggen aan de betrokken oudere persoon en de pleger van de

ouderenmis(be)handeling met het oog op mogelijke verhelping van het probleem.

Hierbij kan onder meer gedacht worden aan (meer) verzorging door een thuiszorgdienst

of een plaatsing in een woonzorgcentrum. Indien deze pogingen mislukken, de toestand

problematisch is en de voorwaarden van artikel 458bis Sw. in acht genomen zijn, raadt

het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling in laatste instantie aan

om over te gaan tot een melding op basis van artikel 458bis Sw.411

Huidige regelgeving biedt volgens het Vlaams Ondersteuningscentrum

Ouderenmis(be)handeling voldoende waarborgen. Er is echter nog een knelpunt die

hopelijk in de toekomst zal worden opgelost. In tegenstelling tot situaties van

kindermishandeling waar minderjarigen via het Comité Bijzondere Jeugdzorg kunnen

worden geplaatst in een instelling of in een pleeggezin is er in situaties van

ouderenmis(be)handeling geen dergelijke justitiële instantie die het mogelijk maakt om

oudere personen al dan niet tijdelijk in een instelling onder te brengen. Een dergelijke

justitiële instantie kan nuttig zijn indien de oudere niet meer in de mogelijkheid

verkeert om autonoom beslissingen te nemen.412

4.6.3 Concrete handelingsmodellen bij ouderenmis(be)handeling

Artikel 61, § 2 van de Code geneeskundige plichtenleer bevat volgende bepaling inzake

ouderenmis(be)handeling: “Als de geneesheer vermoedt dat één door ziekte, handicap of

leeftijd weerloze patiënt wordt mishandeld, misbruikt of ernstig wordt verwaarloosd, zal hij,

indien de verstandelijke mogelijkheden van de patiënt dit toelaten, zijn bevindingen met de

patiënt bespreken. De geneesheer zal de patiënt ertoe aansporen zelf de nodige initiatieven te

nemen, zoals ondermeer het informeren van zijn naaste verwanten. Indien deze bespreking met de

patiënt niet mogelijk is, kan de behandelende geneesheer met een ter zake bevoegde collega

overleggen aangaande de diagnostiek en behandeling van de problematiek. Indien de patiënt

ernstig in gevaar verkeert en er geen andere middelen zijn om hem te beschermen, kan de

geneesheer de procureur des Konings in kennis stellen van zijn bevindingen. De geneesheer zal de



116

naaste verwanten in kennis stellen van zijn bevindingen en de initiatieven die hij wenst te nemen

om de patiënt te beschermen indien dit de belangen van deze laatste niet schaadt”.413

De aanpakfiche ouderenmis(be)handeling uitgaand van de FOD Volksgezondheid geeft

een overzicht van de te volgen stappen door de arts bij een vermoeden van

ouderenmis(be)handeling. Hieronder wordt een samenvatting gegeven van de te volgen

stappen.414

De eerste stap die wordt onderscheiden is de informatie-inwinning of identificatie (ask),

In eerste instantie dient de arts de oudere persoon te vragen naar het mogelijke geweld

bij elk vermoeden van mis(be)handeling.

In stap twee dient de arts de ernst, context, veiligheid, relaties en autonomie te

evalueren (assess). Het onderzoek naar de veiligheid heeft tot doel vast te stellen of er

sprake is van een dreigend gevaar, gevaar voor lichamelijke integriteit of escalatie. Het

onderzoek naar de autonomie van de oudere heeft tot doel om de mobiliteit, algemene

dagelijkse functies en geestelijke gezondheidstoestand na te gaan. In stap drie dient de

arts te adviseren (advice and agree) en te assisteren (assist), waarbij de arts zijn/haar

bezorgdheid meedeelt, de patiënt op zijn rechten wijst, helpt beslissen en let op de

veiligheid.

Stap drie betreft het overleg met de oudere over het al dan niet betrekken van

hulpverlening. Bij het overleg over het betrekken van hulpverlening maakt men een

onderscheid tussen de oudere persoon die bekwaam is om zelf te beslissen en diegene

die dat niet is. Indien de persoon bekwaam is om zelf te beslissen wordt aangeraden om

de juridische autoriteiten (procureur) te contacteren in noodsituaties, indien andere

maatregelen niet volstaan om de identiteit van de persoon te beschermen. Als de

persoon niet meer bekwaam is om voor zichzelf te beslissen worden een reeks

mogelijkheden gegeven als mogelijke interventies bij ouderenmis(be)handeling:

inschakeling van bijkomende hulp en zorg aan huis, versterken van het sociaal netwerk

van de oudere persoon en de pleger, het organiseren van gespecialiseerde hulpverlening

voor de oudere persoon en de pleger (geriater, psychiater, sociaal assistent, …),

organiseren van een tijdelijke of definitieve opname in een rusthuis, contact opnemen


414 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Aanpakfiche ouderenmis(be)handeling, 2006,

http://gezondheid.belgie.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie

2divers/7888414.pdf.

117

met het vredegerecht voor burgerlijke stappen, klacht indienen bij politie/ procureur

voor strafrechtelijke stappen.


De arts dient daarbij een gedetailleerd verslag in het medisch dossier op te maken en te

zorgen voor een actieve opvolging van de situatie.

Er dient evenwel te worden opgemerkt dat er momenteel wordt gewerkt aan een

nieuwe aanbeveling ouderenmishandeling door Domus Medica in opdracht van de FOD

Volksgezondheid.415

4.6.4 Aanpak ouderenmis(be)handeling in Nederland en Frankrijk

4.6.4.1 Nederland

De artsenfederatie KNMG omschrijft ouderenmishandeling als geweld jegens volwassenen

ouder dan 65 jaar. Zij maakt een onderscheid tussen opzettelijke ouderenmishandeling

en ouderenmishandeling als gevolg van overbelasting van de mantelzorger.416 Er is

sprake van oudermishandeling in geval pubers en adolescenten hun ouders intimideren

en/of terroriseren.417

Bij het Meldpunt Ouderenmishandeling in de zorg kan melding gemaakt worden van

ouderenmishandeling door een medewerker in de zorg. Onder ouderenmishandeling

kan onder meer lichamelijke mishandeling, psychische mishandeling of diefstal van geld

of eigendommen worden verstaan. Het Meldpunt doet vervolgens in samenspraak met

de betrokken zorginstelling onderzoek naar de melding. De Inspectie voor de

Gezondheidszorg (IGZ) ziet erop toe dat zorginstellingen hun verantwoordelijkheid

nemen in goede en veilige zorg voor ouderen. Doen ze dit niet of niet goed genoeg, dan

kan de IGZ maatregelen nemen. De maatregelen van de IGZ zijn divers. Zo kan de IGZ de

415 KB van 7 september 2012 houdende een toelage aan bepaalde wetenschappelijke verenigingen van










118

zorginstelling stimuleren tot een betere aanpak om ouderenmishandeling te

voorkomen. De IGZ kan ook aangifte doen tegen vermoedelijke plegers van

ouderenmishandeling of in het uiterste geval een tuchtzaak aanspannen.

Wanneer het Meldpunt een melding ontvangt van ouderenmishandeling in huiselijke

kring, door bijvoorbeeld een mantelzorger of familielid, dan verwijst de IGZ door naar

de Steunpunten Huiselijk Geweld (SHG’S).418

4.6.4.2 Frankrijk

Huidig artikel 226-14, 2° van de Franse Code pénal bepaalt dat er geen toestemming van

de patiënt noodzakelijk is opdat de arts aangifte doet van mishandeling of

onthoudingen ten aanzien van ouderen wanneer deze niet meer in staat zijn om zichzelf

te beschermen wegens hun leeftijd.

Het hof van beroep van Angers veroordeelde in haar arrest van 28 januari 2012 een arts

tot een voorwaardelijke gevangenisstraf daar hij naliet om mishandelingen ten aanzien

van personen die zich omwille van hun ouderdom niet konden beschermen te melden.

Het Franse Hof van Cassatie verbrak het arrest en oordeelde dat er geen melding moest

gebeuren om reden dat er een voorafgaande toestemming van de patiënt nodig is. In

casu dateerden de feiten van 2001 en toen diende de toestemming van de patiënt

gegeven te worden alvorens een melding mocht gebeuren. Op het arrest van het Franse

Hof van Cassatie kwam er kritiek daar het ging om een algemeen bekende toestand die

volgens sommigen niet onder het beroepsgeheim viel, maar eerder een geval was van

schuldig hulpverzuim.419

418 http://www.igz.nl/onderwerpen/handhavingsinstrumenten/incidententoezicht/melden/meldpunt-

ouderenmishandeling/Meldpunt_Ouderenmishandeling_in_de_zorg.aspx.

419 J.-M. LHUILLIER, “Maltraitance personnes ȃgées”, Revue de droit sanitaire et social 2012, 184.

119

Hoofdstuk 5 Beroepsgeheim en opsporing van

misdrijven

5.1 Probleemstelling

In strafzaken wordt algemeen aanvaard dat aan de eisen van een goede bewijsvoering

geen prioriteit mag worden verleend boven het eerbiedigen van de zwijgplicht. Deze

beginselverklaring is terug te vinden in de conclusie van advocaat-generaal M. Jottrand

in het arrest van het Hof van Cassatie van 22 maart 1926: “La justice doit céder le pas au

devoir professionnel, si la justice est intéressée à ce que les traces du crime soient découvertes, elle

a aussi l’intérêt, non moins sacré de maintenir la sûreté des relations des citoyens”.420

In geval van zeer ernstige misdrijven zoals kapingen, ontvoeringen, georganiseerde

terreurdaden en kindermishandeling klinkt dit beginsel minder overtuigend. Vaak

wordt in de praktijk de vraag gesteld of geheimhouding die de beroepsbeoefenaar

verschuldigd is tegenover zijn patiënt niet moet wijken voor de eisen van het

gerechtelijk opsporingsbelang. Indien men echter steeds van oordeel zou zijn dat het

beroepsgeheim moet wijken voor het opsporingsbelang is de stap van een rechtstaat

naar een politiestaat vlug gezet.421

De verhouding tussen het beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven wordt niet

bijzonder wettelijk geregeld. Zo is alleen de hypothese waarin een geheimplichtige door

een onderzoeksrechter wordt ondervraagd voorzien in artikel 458 Sw.422

In de rechtsleer bestonden vroeger twee tegengestelde opvattingen omtrent de

verhouding tussen de geheimhoudingsplicht en het opsporen van misdrijven. De eerste

420 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden”, RW 1977-78, nr. 20, 1295.

421 Ibid.


120

strekking beriep zich op artikel 36 en artikel 87 Sv. die aan het recht tot zoeking en

inbeslagneming geen enkele beperking met betrekking tot het beroepsgeheim opleggen.

De tweede strekking beweerde dat artsen steeds verplicht waren de onderzoeksrechter

de toegang te weigeren tot de artsenpraktijk. Dit impliceerde een onschendbaarheid van

de plaatsen waar de geraadpleegde arts zijn beroep uitoefent.423

Het heeft de rechtsleer en rechtspraak weinig moeite gekost om eensgezind tot de

bevinding te komen dat beide stellingen even onhoudbaar zijn. Men kwam tot de

conclusie dat het nooit de bedoeling van de wetgever geweest is aan de praktijk van de

arts een soort asielrecht te verlenen, waardoor zowel de verdachte stukken als de

overtuigingsstukken onvoorwaardelijk aan de gerechtelijke opsporingen kunnen

onttrokken worden.424 Het spreekrecht bij een getuigenis in rechte zou niet veel zin

hebben indien de getuigenis zou kunnen worden afgedwongen door een huiszoeking of

inbeslagname. Bij een getuigenis in rechte is de beroepsbeoefenaar immers niet

verplicht om te spreken.425

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg worden geregeld gevraagd om op allerhande

manieren medewerking te verlenen aan de opsporing van misdrijven. Ook hier komt het

spanningsveld tussen het al dan niet handhaven van het beroepsgeheim en het belang

van de opsporing van misdrijven om de hoek kijken. Enkele van de situaties die zich

kunnen voordoen, licht ik toe aan de hand van enkele voorbeelden en dit steeds

vertrekkende vanuit de algemene principes inzake het beroepsgeheim.

5.2 Gevalsstudies inzake opsporing van misdrijven en het

beroepsgeheim

5.2.1 De politie vraagt om inlichtingen

Situatie 1: Een politieagent meldt zich telefonisch aan bij de spoeddienst van een ziekenhuis. De

agent vraagt aan de verpleegkundige van dienst of er die dag een man met een schotwonde in het

423 L. VIANE, Huiszoeking en beslag in strafzaken, Brussel, Larcier, 1962, 244.



121

ziekenhuis is binnengebracht. Mag de verpleegkundige, gelet op het beroepsgeheim, deze vraag

beantwoorden?

Om op deze situatieschets te kunnen antwoorden moet men eerst terugvallen op de

algemene principes. Er is in casu geen sprake van een getuigenis in rechte zoals bepaald

in artikel 458 Sw., omdat onder de getuigenis in rechte niet beschouwd wordt het

afleggen van verklaringen aan politie of parket. Voor het vaststellen van de

noodtoestand heeft de verpleegkundige enige informatie van de politie nodig die het

doorbreken van het beroepsgeheim kan rechtvaardigen.

De nationale raad van de Orde van Geneesheren maakt in haar advies van 28 augustus

1991 een onderscheid tussen ongevallen die zich al dan niet op de openbare weg of op

een openbare plaats voordeden. De Raad wijst erop dat het bij een ongeval dat zich

voordeed op de openbare weg het niet vol te houden is om een ziekenhuisopname

geheim te houden. Wanneer echter de patiënt op een andere wijze opgenomen wordt

dan via de dienst 100 als openbare dienst en het ongeval zich niet voordeed op de

openbare weg mogen er geen inlichtingen worden verstrekt aan de politie. De Raad

wijst er tevens op dat, gelet op het toepassingsgebied van artikel 458 Sw., ten aanzien

van andere beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg (waaronder verpleegkundigen)

dezelfde redenering kan worden gevolgd.426

DUIJST wijst op het gevaar indien de vraag van de politie door de beroepsbeoefenaar in

de gezondheidszorg negatief wordt beantwoord. De auteur geeft de situatie aan waarbij

de politie alle ziekenhuizen van de stad belt met de vraag of er iemand is

binnengebracht met een steekwonde. Alle ziekenhuizen beantwoorden de vraag

negatief op één ziekenhuis na. Dit voorbeeld illustreert aldus dat zelfs het negatief

beantwoorden van de vraag een duidelijke aanwijzing kan zijn voor de politie.427

In Frankrijk mag overeenkomstig de omzendbrief van 20 april 1973 geantwoord worden

op de vraag of een bepaalde patiënt in het ziekenhuis is opgenomen. Deze mededeling

maakt geen schending van het beroepsgeheim uit. Er mag echter geen informatie

worden verstrekt omtrent de aard van de aandoening en de dienst waarin de patiënt is

opgenomen.428

426 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/gerechtelijke-politie-beroepsgeheim.


medisch beroepsgeheim en de opsporing van strafbare feiten, Den Haag., Sdu uitgevers, 2005, 89.


122

Stel dat uit het justitieel onderzoek blijkt dat de schietpartij zich afspeelde in het circuit van de

georganiseerde misdaad en dat uit het onderzoek naar voren komt dat een aantal personen wraak

willen nemen.

De situatie is nu in een belangrijk opzicht gewijzigd. Gelet op de informatie doet zich

een ernstig en dreigend acuut gevaar voor. Dit gevaar bestaat zowel voor de

personeelsleden als de patiënten van het ziekenhuis. In een situatie van een dreigend

gevaar kan men zich beroepen op de noodtoestand. Van noodtoestand is er sprake

indien de strafwet wordt overtreden ter vrijwaring van een rechtsgoed dat “hoger” is

dan de door de overtreden strafbepaling omschreven bepaling. Indien de

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg van oordeel is dat de voorwaarden om zich te

beroepen op de noodtoestand zijn vervuld, is het mogelijk om het beroepsgeheim te

doorbreken en wel te antwoorden op de gestelde vraag. Bovendien zou de

beroepsbeoefenaar kunnen worden verweten verzuimd te hebben hulp te bieden in een

acute gevaarsituatie, hetgeen strafbaar is overeenkomstig artikel 422bis Sw.

5.2.2 Diefstal door een persoon niet ontvangen als patiënt

Situatie 2: Sedert enkele weken zijn verschillende patiënten van een ziekenhuis bestolen van hun

portefeuille. In de toiletten van het ziekenhuis werden een aantal lege portefeuilles gevonden. De

hoofdverpleegkundige vindt de toestand verdacht en wil graag aangifte doen bij de politie.

Iemand die niet de bedoeling heeft om zich te laten verzorgen of te onderzoeken, maar

als enige bedoeling het plegen van een misdrijf heeft (zoals in casu stelen uit de

wachtzaal), wordt niet beschermd door het medisch beroepsgeheim.429 De

hoofdverpleegkundige kan aldus aangifte doen van de diefstal.

Het Hof van Cassatie bepaalt in die zin in haar arrest van 16 december 1992 dat het

beroepsgeheim niet geschonden wordt indien een beoefenaar van de geneeskunde een

misdrijf, gepleegd door een persoon die door hem niet is ontvangen als patiënt, ter

kennis brengt aan het gerecht.430

De feiten die aanleiding gaven tot het arrest van het Hof van Cassatie van 16 december

1992 waren de volgende. Een man had zich, door gebruik te maken van valse

429 F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven”, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 313.

430 Cass. 16 december 1992, T.Gez. 1996-97, 26.

123

verklaringen aangaande een ontwenningskuur, door verschillende artsen verdovende

middelen laten voorschrijven. Tevens had hij getracht om zich via verschillende

apothekers te laten bevoorraden door gebruik te maken van valse voorschriften.

Uiteindelijk werd er naar aanleiding van een spontane verklaring van de man van de

fraude, aangifte gedaan. Dit gaf aanleiding tot strafrechtelijke vervolging van de man.431

Daar de beroepsbeoefenaar niet werd geconsulteerd als noodzakelijke confident

teneinde een beroep te doen op zijn diensten, is er geen enkele reden waarom de

betrokkene zou moeten kunnen rekenen op het stilzwijgen van de beroepsbeoefenaar.432

5.2.3 Drugs en wapens

Situatie 3: Een jongeman meldt zich aan op de spoedafdeling van een ziekenhuis met hevige

buikpijn. De man wil zijn naam niet kenbaar maken. De behandelende arts neemt een foto en ziet

dat er zich drugs bevinden in het maagdarmkanaal. Er wordt overgegaan tot een operatie waarbij

er effectief pakketjes drugs worden aangetroffen. Mag de arts, gelet op het beroepsgeheim, de

aangetroffen drugs aan de politie overhandigen?

De nationale raad van de Orde van Geneesheren verwijst in haar advies van 19 maart

2005 naar artikel 8, § 1 van de Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de

patiënt. Het artikel bepaalt dat elke patiënt het recht heeft om geïnformeerd,

voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst van elke

beroepsbeoefenaar. Een patiënt verzoeken drugs of wapens in te leveren is zo een

tussenkomst van een beroepsbeoefenaar. De patiënt dient aldus geïnformeerd te

worden over de gevolgen van het overhandigen van drugs of wapens en het aantreffen

ervan bij fouilleren of doorzoeken van bagage en kleding. De Raad stelt dat het evident

is dat hij enkel onder de garantie van strikte anonimiteit zijn toestemming zal geven en

niet akkoord zal gaan met de mededeling van zijn naam aan de directie of het noteren

van zijn naam in een register.433

Bij het overhandigen van de zaken aan de directie van het ziekenhuis zal er in de regel

geen onderscheid worden gemaakt tussen middelen waarvan de bezitter onbekend is en

middelen waarvan de vroegere bezitter wel bekend is. De Raad stelt dat directies van

431 D. FRERIKS, “De aangifte van misdrijven en het medisch beroepsgeheim”, noot onder (Cass. 16 december

1992), T.Gez. 1996-97, (25) 26-27.

432 D. FRERIKS, “De aangifte van misdrijven en het medisch beroepsgeheim”, noot onder (Cass. 16 december

1992), T.Gez. 1996-97, 28.

433 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/drugs-en-wapens-in-de-psychiatrische-ziekenhuizen.

124

ziekenhuizen de middelen niet mogen bewaren, maar dat ze zich ervan dienen te

ontmaken. Als meest aangewezen weg verwijst zij daarbij naar de lokale politie.434

De Raad geeft ook aan dat er zich uitzonderlijke omstandigheden kunnen voordoen

waarbij het beroepsgeheim en de Wet van 22 augustus 2002 ondergeschikt zijn aan de

handhaving van de orde en de veiligheid van de samenleving. Een beroep op de

noodtoestand kan gerechtvaardigd zijn in sommige situaties. De Raad adviseert te

overleggen met ervaren collega’s en met het behandelteam alvorens zich op deze

rechtvaardigingsgrond te beroepen.435

Recent heeft de lokale politie van Sint-Truiden een operationeel protocol gesloten met

een regionaal ziekenhuis inzake het omgaan met illegale voorwerpen zoals wapens of

drugs. Zonder te raken aan de privacy en het medisch beroepsgeheim komt de lokale

politie de aangetroffen voorwerpen ophalen en garandeert zo de veiligheid van

patiënten en beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.436

M.i. zijn lokale initiatieven die concrete richtlijnen voorschrijven ingeval van het

aantreffen van drugs en wapens in ziekenhuizen een positieve stap voorwaarts. Met het

oog op eenvormigheid in handelen is er echter dringend nood aan een wetgevend

initiatief.

In Nederland schrijft de artsenfederatie KNMG uitdrukkelijk voor dat wanneer

verdovende middelen en/of wapens worden aangetroffen, de arts deze onverwijld,

zonder vermelding van de personalia of medische gegevens dient over te dragen aan de

politie.437 In Frankrijk is er geen enkele wettelijke regeling die de doorbreking van het

beroepsgeheim voorziet indien er verdovende middelen worden aangetroffen. Dit werd

expliciet gesteld in een omzendbrief van 13 april 2011. Omdat het bezit van verdovende

middelen strafrechtelijk verboden is, dienen de middelen te worden overgemaakt aan

de directeur van de instelling. De directeur maakt vervolgens de aangetroffen

verdovende middelen over aan de politie zonder te vermelden van wie zij afkomstig

zijn.438 In verband met het aantreffen van wapens bepaalt artikel 226-14, 3° Code pénal

434 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/drugs-en-wapens-in-de-psychiatrische-ziekenhuizen.

435 Ibid.

436 “Protocol rond illegale voorwerpen in het ziekenhuis”, het Nieuwsblad, 8 november 2012,

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20121107_00360910.


Utrecht, 2012, 38-39, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-



125

dat een gezondheids- of sociale beoefenaar de prefect en, te Parijs, de politieprefect

dient te verwittigingen betreffende de gevaarlijke aard voor zichzelf of voor derden van

personen die hem raadplegen en van wie hij weet dat deze een wapen bezitten of hun

wil hebben te kennen gegeven er een aan te schaffen.439

5.2.4 Bloedproef

Situatie 4: De procureur des Konings verzoekt de hoofdarts van de spoedgevallendienst van een

ziekenhuis om een bloedproef uit te voeren voor het bepalen van het alcoholpercentage in het

bloed van de dader van een misdrijf. Mag/moet de arts, gelet op het beroepsgeheim, de bloedproef

uitvoeren?

Artikel 44bis, § 1 Sv. bepaalt dat bij betrapping op heterdaad, de procureur des Konings

een arts kan gelasten medische vaststellingen te doen omtrent de staat van

dronkenschap van de vermoedelijke dader en van het slachtoffer van het misdrijf. De

procureur kan daarbij de arts opvorderen om een bloedmonster te nemen. Artikel 44bis

Sv. heeft een beperkt toepassingsgebied. De bloedstalen mogen enkel getest worden om

vaststellingen te verrichten m.b.t. de eventuele staat van dronkenschap, zij mogen niet

getest worden op andere stoffen zoals verdovende middelen. Indien dader of het

slachtoffer toestemt, kunnen de bloedstalen op andere substanties dan alcohol worden

getest.440

Artikel 1 van het KB van 1 juni 1959 bepaalt dat de arts zich slechts mag onthouden van

het afnemen van de bloedproef wanneer zijn bevindingen een formele contra indicatie

tegen de maatregel opleveren of wanneer hij de redenen die de betrokkene aanvoert om

zich te onttrekken, als gegrond aanziet.

Artikel 131 Code geneeskundige plichtenleer bepaalt dat de arts die krachtens de wet

van 15 april 1958 en van het KB van 10 juni 1959 betreffende de bloedproef met het oog

op het bepalen van het alcoholgehalte zich aan deze verplichting slechts kan

onttrekken: (1) wanneer hij een medische tegenindicatie tegen de bloedproef vaststelt


440 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen. Deel II:

strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 1011-1012.

Bij inbreuken op de wetten en verordeningen op het wegverkeer gelden bijzondere regels. Daar mag het

bloed, naast op alcohol, ook op andere substanties worden getest en kunnen ook ademtests worden

uitgevoerd. Zowel in het gemeen recht als in het wegverkeersrecht kan de bloedproef niet tegen de wil van de

betrokkene worden uitgevoerd. In verkeerszaken, waar de bloedproef in bepaalde gevallen verplicht is, is de

weigering door de betrokkene echter strafbaar.

126

of wanneer hij de redenen die de persoon aanvoert om zich aan de bloedproef te

onttrekken, als gegrond erkent, (2) wanneer de betrokkene weigert zich aan de afname

te onderwerpen. De bloedproef mag niet met geweld op de betrokkene worden

toegepast en (3) wanneer de betrokkene één van zijn patiënten is, op voorwaarde dat de

opvorderende overheid een beroep kan doen op een andere geneesheer.441

De opgevorderde arts die het bloedstaal neemt, is niet gehouden tot het beroepsgeheim.

Het louter nemen van een bloedstaal is in de regel een technische handeling die niet als

behandeling wordt beschouwd en dus niet door beroepsgeheim gedekt is.442

Volgens een advies van de nationale raad van de Orde van Geneesheren van 19 februari

1992 kan de arts zich in een staat van morele onmogelijkheid bevinden om de

bloedproef uit te voeren. De Raad geeft het voorbeeld van de arts die de taak slechts zou

kunnen vervullen met schending van beroepsgeheim waarvan hij, als noodzakelijke

vertrouweling kennis droeg, alvorens zelfs door de gerechtelijke overheid of door

bevoegde agenten van de politie en/of rijkswachtdiensten te zijn opgevorderd.443

5.2.5 De patiënt als dader van een misdrijf

Situatie 5: Tijdens een gesprek met de huisarts vertelt een jongeman dat hij ooit brand heeft

gesticht. Al snel wordt duidelijk dat de brand ernstige gevolgen heeft gehad en dat daarbij een

dodelijk slachtoffer is gevallen. De huisarts zit met het verhaal in haar hoofd en vraagt zich af of

zij naar de politie moet gaan met dit verhaal.

De huisarts wordt in deze casus geconfronteerd met een misdrijf dat reeds is gepleegd.

In het Verlaine-arrest van 13 mei 1987 erkende het Hof van Cassatie de noodtoestand als

uitzondering op het beroepsgeheim. Indien er echter geen sprake is van een acute

gevaarsituatie, kan de beroepsbeoefenaar geen beroep doen op de noodtoestand om de

doorbreking van het beroepsgeheim te rechtvaardigen. Zo oordeelde het hof van beroep

te Luik in haar arrest van 25 mei 2009 dat, wanneer er een lange termijn ligt tussen de

ontdekking van de feiten en het ogenblik van hun aangifte, de voorwaarden van de

noodtoestand niet vervuld zijn en het beroepsgeheim niet mag doorbroken worden. Een

dergelijke termijn is niet verenigbaar met het bestaan van een uitzonderlijke situatie.444

441 http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/gerechtelijke-geneeskunde.

442 C. VAN DEN WYNGAERT,, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen. Deel II:

strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 1011.

443 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/bloedproef-alcoholintoxicatie.

444 Luik (4de k.) 25 mei 2009, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 44.

127

In de hier geschetste situatie ligt er een lange termijn tussen het plegen van de strafbare

feiten en het moment van het mededelen van de feiten aan de huisarts. Indien er geen

sprake meer is van een acute gevaarsituatie mag geen aangifte van de brandstichting

gedaan worden aan de politie.

5.2.6 Disaster Victim Identification team

Situatie 6: Er is een lichaam aangetroffen in het kanaal. Op het gezicht en lichaam zijn duidelijke

sporen van geweld zichtbaar. Hierdoor is het bijzonder moeilijk om het lichaam te identificeren. Het

Disaster Victim Identification team vraagt met het oog op identificatie medische informatie op bij de

huisarts van het vermoedelijke slachtoffer. Mag de huisarts, gelet op het beroepsgeheim, deze

informatie verstrekken? Moet deze vraag anders beantwoord worden in het geval het gaat om een

vermiste persoon?

Het Disaster Victim Identification Team (DVI) is een steundienst binnen de Directie

Speciale Eenheden van de Federale Politie. Door haar internationale werking is ze ook

nauw verbonden met Interpol. Het DVI is in de eerste plaats gericht op het identificeren

van slachtoffers overleden in diverse omstandigheden. Zij is werkzaam op twee

gebieden, met name in zaken waar lijken niet kunnen worden geïdentificeerd en in

zaken van vermissingen. Op verzoek van politie of parket reconstrueert het DVI een

robotfoto van het slachtoffer. Om de identificatie van een lichaam mogelijk te maken

wordt getracht om ante-mortem gegevens in te zamelen bij verwanten, de huisarts en

de tandarts van het vermoedelijke slachtoffer. Deze gegevens worden dan vergeleken

met de post-mortem gegevens om met zekerheid de identiteit van het slachtoffer te

bepalen.445

In de adviezen van 30 april 2011 en 10 december 2011 sprak de nationale raad van de

Orde van Geneesheren zich uit over de verhouding tussen het beroepsgeheim en de

vraag van het DVI team of de procureur des Konings om medische informatie door te

geven.446

In het geval dat het lichaam niet kan worden geïdentificeerd mag de arts medische

informatie in verband met of ter vollediging van verzamelde gegevens in een gesloten

omslag via het DVI team aan de door de gerechtelijke overheid gevorderde forensische

445 G. HENDRICK, “Disaster Victim Identification team”, Inforevue 01/2009, 30-33, http://www.polfed-

fedpol.be/pub/inforevue/inforevue1_09/DVI.pdf.

446 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-

beroepsgeheim.

128

arts geven. In het geval van een vermissing mag de arts de gevraagde gegevens maar

meedelen wanneer hij zich kan beroepen op de noodtoestand. Indien de gegevens van

een vermiste persoon of een overleden persoon niet meer nuttig zijn, moeten zij

worden vernietigd.447

Indien artsen van ziekenfondsen de vraag krijgen om medische informatie te

verstrekken met als doel de identificatie van het lichaam, dienen zij te verwijzen naar

de behandelende arts. In het geval van een vermissing mag de adviserende arts van het

ziekenfonds de namen van zorgverstrekker(s) bij wie de persoon in behandeling was

meedelen. De medische gegevens kunnen echter enkel worden opgevraagd bij de

behandelende arts. In het geval van een vermissing kan de behandelende arts de

gevraagde gegevens maar meedelen wanneer hij zich kan beroepen op de

noodtoestand.448

5.3 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen

5.3.1 De arts is geen verdachte

5.3.1.1 Voor beslag vatbare zaken

Overtuigingsstukken (moordwapen, gestolen goederen, vervalste papieren, de met de

zeden strijdige videocassettes of foto’s…) zijn in dit geval voor beslag vatbaar.449

Onder de overtuigingsstukken worden de overtuigingsstukken in de enge zin zoals

omschreven in artikel 42 Sw. verstaan: het voorwerp van het misdrijf, hetgeen tot het

plegen van het misdrijf heeft gediend of ertoe bestemd was en hetgeen uit het misdrijf

voortkomt. Hetgeen uit het misdrijf voortkomt mag niet verward worden met de

opbrengst van het misdrijf, anders gezegd met het voordeel dat uit het misdrijf

betrokken werd. De opbrengst van het misdrijf is geen overtuigingsstuk in de strikte zin,


beroepsgeheim.


beroepsgeheim2.


129

maar wel een bewijselement. Het behoort niet tot de taak van de hulpverlener om

overtuigingstukken bij zich te hebben.450

Onder bewijselementen worden verstaan alle zaken die, ofschoon zij niet het voorwerp

uitmaken van het misdrijf, niet gediend hebben om het te plegen, noch ertoe bestemd

waren of ook niet uit het misdrijf voortkomen, niettemin toch een element zijn in het

bewijs van schuld of onschuld, of tot beoordeling van de graad van de schuld.451

In de praktijk wordt aangenomen dat bewijselementen in principe wel vatbaar zijn voor

beslag, behalve als ze hun ontstaan hebben gevonden in de betrekkingen tussen de

patiënt en de arts, zoals het medisch dossier.452

Artikel 66 lid 2 Code geneeskundige plichtenleer bepaalt in die zin dat: “Wanneer alleen de

zieke wordt verdacht, is het zoeken naar medische dossiers of andere stukken betreffende de hem

verstrekte zorgen, door het beroepsgeheim niet toegelaten”.453

Het subjectieve oordeel van de geheimplichtige is van geen belang bij het bepalen of een

document al dan niet zijn bestaansreden vindt in de hulpverleningsrelatie tussen de

hulpverlener en zijn patiënt. Het feit dat de geheimplichtige het document als

vertrouwelijk heeft aangemerkt betekent nog niet dat dit document gedekt is door het

beroepsgeheim.454

5.3.1.2 Voorzorgsmaatregelen

De huiszoeking is een onderzoeksmaatregel die ertoe strekt gegevens m.b.t. misdrijven

op te sporen en te verzamelen in privéplaatsen, m.a.w. plaatsen die door het recht op

eerbiediging van het privéleven worden beschermd. Huiszoeking is een daad van

gerechtelijke politie die ertoe strekt de bewijzen i.v.m. een reeds gepleegd misdrijf te

verzamelen. De regel is dat de huiszoeking slechts kan plaatsvinden op bevel van de

onderzoeksrechter, in het kader van een gerechtelijk onderzoek. De huiszoeking is

principieel niet toegelaten bij een opsporingsonderzoek. De procureur des Konings en

zijn hulpofficieren zijn hiertoe niet bevoegd. Op dit principe zijn twee uitzonderingen





454 Cass. 10 maart 1982, Arr. Cass. 1981-82, 854.

130

met name de huiszoeking bij betrapping op heterdaad en de huiszoeking met

toestemming. Deze kunnen door de procureur des Konings worden verricht.455

Er worden geen inhoudelijke voorwaarden gekoppeld aan het huiszoekingsbevel. Het

huiszoekingsbevel is niet aan materiële vereisten zoals de ernst van het feit verbonden.

Bovendien kan een huiszoekingsbevel zonder verdere motivering worden

uitgevaardigd.

De onderzoeksrechter kan bij het verlenen van een huiszoekingsbevel enkel die

misdrijven (laten) opsporen die bij hem aanhangig werden gemaakt door hetzij de

procureur des Konings (vordering tot onderzoek), hetzij de benadeelde (klacht met

burgerlijke partijstelling). De onderzoeksrechter is aldus beperkt door de saisine. Indien

in de loop van de huiszoeking andere misdrijven vastgesteld worden dan diegene

waarmee de onderzoeksrechter was belast, dan mag hij het onderzoek hiertoe niet

uitbreiden, maar moet krachtens artikel 56 § 1 laatste al. Sv. het feit aan de procureur

des Konings worden gemeld, waarop deze laatste aanvullende onderzoeksdaden kan

bevelen.456

De onderzoeksrechter moet de huiszoeking niet persoonlijk uitvoeren en kan het

huiszoekingsbevel delegeren aan officieren van gerechtelijke politie. De huiszoeking

moet persoonlijk worden verricht door de onderzoeksrechter in geval van delicate

aangelegenheden bijvoorbeeld wanneer stukken in beslag genomen worden die door

het beroepsgeheim gedekt zijn.457 Zowel bij een huiszoeking als bij een onderzoek met

het oog op inbeslagneming bij een arts is de persoonlijke aanwezigheid van de

onderzoeksrechter vereist. De onderzoeksrechter heeft de taak erover te waken dat de

belangen van patiënten die vreemd zijn aan het onderzoek niet worden geschaad.458

5.3.1.2.1 Bewijzen of zware vermoedens

Er kan slechts tot huiszoeking bij een door het beroepsgeheim gebonden persoon

worden overgegaan indien er bewijzen bestaan of minstens zware vermoedens gesteund

op nauwkeurige en betrouwbare gegevens, dat er bij de beroepsbeoefenaar

overtuigingsstukken of voor beslag vatbare bewijselementen van het misdrijf

berusten.459 Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn, wanneer de verdachte zelf, of getuigen

455 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2009, 1021.



458 Corr. Gent 18 september 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 345.


131

verklaren dat een bepaald bewijsstuk aan de door het beroepsgeheim gebonden persoon

werd overhandigd. Doorgaans zullen dergelijke ernstige aanwijzingen tevens

nauwkeurige gegevens bevatten betreffende de aard of de inhoud van het

overtuigingsstuk of bewijselement. De ratio voor deze criteria is dat het vertrouwen van

de gemeenschap in de beroepsbeoefenaars zou geschokt worden indien loutere

veronderstellingen zouden volstaan.460

5.3.1.2.2 Respect voor gebruiken inzake opsporing en inbeslagneming

Het komt erop aan, de in beslag te nemen overtuigingsstukken en bewijselementen bij

de zoeking te onderscheiden van de vertrouwelijke bescheiden. Slechts de elementen

die concreet een bijdrage leveren tot de zaak - dus bijvoorbeeld niet gegevens over de

patiënt m.b.t. een andere aandoening, of tijdens een periode die niet met de

onderzochte feiten te maken hebben - kunnen in beslag worden genomen.461

Er zijn heel wat tradities ontstaan waar men rekening dient mee te houden bij de

opsporing en de inbeslagneming. Indien men deze gebruiken niet naleeft brengt dit op

zichzelf geen onwettigheid van de zoeking met zich mee. Het is slechts in het geval de

inbeslagneming van een stuk dat door het beroepsgeheim is gedekt of dat slechts door

een schending van het beroepsgeheim kon worden bemachtigd dat er problemen rijzen

inzake de geldigheid van het bewijs.462

Men vertrekt van het algemeen principe dat alle documenten die worden aangetroffen

in de plaatsen waar de arts zijn beroep uitoefent, worden geacht in het kader van de

beroepsuitoefening te zijn toevertrouwd en door het beroepsgeheim worden

beschermd.463 Het advies van de nationale raad is op dit punt minder genuanceerd.

Wanneer de arts niet verdacht wordt van een misdrijf “mag het object van de

inbeslagneming niet zijn medische documenten of andere bewijsstukken die betrekking hebben op

de door een arts aan de zieke verstrekte zorgen”.464

460 Ibid.

461 F. BLOCKX, Arts, Orde en onderzoeksrechter: huiszoeking en inbeslagnames van medische stukken, T.Gez.

2006-07, afl. 3, 177.


463 Ibid.

464 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/inbeslagneming-van-medische-attesten.

132

Er geldt ook een vaste traditie dat de zoeking gebeurt in aanwezigheid van een lid van

de (provinciale) Orde van Geneesheren waartoe de arts behoort.465

De nationale raad van de Orde van Geneesheren is van mening dat de taak van de

afgevaardigde van de provinciale raad erin bestaat te waken over het respect van het

medisch beroepsgeheim. De nationale raad stelt dat de afgevaardigde de aangetroffen

en eventueel in beslag te nemen stukken als eerste moet onderzoeken. Eveneens kan hij

voorstellen ieder stuk dat geen enkel verband houdt met de zaak in kwestie te

verwijderen. Indien dit niet gebeurt kan hij een voorbehoud uiten dat op zijn vraag

geacteerd wordt. Verder bepaalt het advies dat het niet raadzaam is dat de

afgevaardigde van de Raad van de Orde zijn indrukken over de zaak meedeelt.466

VIANE schrijft dat het lid van de Orde niet de verdediger van de verdachte, of de

geraadpleegde (is), noch de tegenstrever van de onderzoeksrechter, noch een

scheidsrechter tussen deze personen. De tussenkomst van de disciplinaire overheid is

volgens VIANE enkel vereist omdat zij de aangewezen tussenpersoon is, door wiens

bemiddeling een inbeslagneming kan geschieden zonder het recht van geheimhouding

te moeten aantasten.467 BLOCKX merkt terecht op dat het lid van de Orde technisch gezien

niet over de bevoegdheid beschikt om kennis te nemen van het dossier, daar hij noch

betrokken is bij de zorgverlening, noch vertrouwenspersoon is van de patiënt.468

De eigenlijke zoeking behoort uitsluitend aan de onderzoeksrechter toe. In geen geval

kan dit recht worden overgedragen aan de disciplinaire overheid. Het is ook de

onderzoeksrechter die de plaatsen zal binnentreden en de meubelen openen en

doorzoeken. Ieder van die verrichtingen worden bijgewoond door de afgevaardigde van

de disciplinaire overheid en door de beroepsbeoefenaar bij wie opgetreden wordt.469 De

arts kan, naar analogie met hetgeen geldt in geval van getuigenis in rechte, weigeren

een stuk af te geven, en de vertegenwoordiger van de Orde van Geneesheren kan zich

eveneens verzetten. Dit wordt dan in het proces-verbaal van inbeslagname geacteerd.470


2006-07, afl. 3, 176.

466 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/huiszoeking-en-inbeslagneming-van-medische-

documenten-rol-van-de-afgevaardigde-van-de-provinciale-raad.

467 L. VIANE, Huiszoeking en beslag in strafzaken, Brussel, Larcier, 1962, 253, nr. 488.


2006-07, afl. 3, 177.



2006-07, afl. 3, 177.

133

Het is evenwel de onderzoeksrechter die in laatste instantie beslist of hij een geschrift in

beslag neemt of niet.471 De onderzoeksrechter kan het stuk in een verzegelde omslag

neerleggen ter griffie van de correctionele rechtbank. Het onderzoeksgerecht of de

vonnisgerechten zullen later moeten oordelen of er geen stukken in beslag werden

genomen die gedekt zijn door het beroepsgeheim, zodat de stukken uit het debat

moeten worden geweerd.472

Het komt voor dat de inbeslagneming van welbepaalde stukken die geen doorzoeking

van lokalen of inzage van stukken vereist en dus de facto geen gevaar voor schending

van het beroepsgeheim oplevert, verricht wordt door een officier van gerechtelijke

politie in aanwezigheid van een lid van de disciplinaire overheid, zoals de

inbeslagneming van een welbepaald dossier bij een arts of in een kliniek.473

Nadat de onderzoeksrechter de door hem aangetroffen bescheiden zonder ze zelf in te

zien, aan de afgevaardigde van de disciplinaire overheid heeft overhandigd, zal hij aan

deze een zo nauwkeurig mogelijke beschrijving geven van het overtuigingstuk of van

het bewijselement dat hij opspoort. Er kunnen zich dan twee situaties voordoen. Indien

de afgevaardigde van de disciplinaire overheid vaststelt dat het geschrift overeenstemt

met de door de onderzoeksrechter opgestelde beschrijving zal de onderzoeksrechter het

in beslag kunnen nemen. Indien er geen overeenstemming is zal de onderzoeksrechter

er voorlopig geen inzage van nemen, omdat het niet uitgesloten is dat het stuk door het

beroepsgeheim gedekt is. Een gedachtewisseling tussen de onderzoeksrechter, de

afgevaardigde van de disciplinaire overheid en de geraadpleegde persoon zal hier een

oplossing kunnen brengen.474

Indien ernstige aanwijzingen een nauwkeurige beschrijving van het overtuigingstuk of

bewijselementen bevatten zal de inbeslagneming ervan gemakkelijk verlopen. Indien de

geheimhouder het stuk werkelijk bezit en indien het met de gegeven beschrijving

overeenstemt zal hij het aan de onderzoeksrechter overhandigen. De geheimhouder

schendt hiermee het beroepsgeheim niet, daar overtuigingstukken en voor beslag

471 L. HUYBRECHTS, noot onder KI Gent 8 mei 2003, T. Strafr. 2005, afl. 4, 310.






134

vatbare bewijselementen van een misdrijf niet gedekt worden door het

beroepsgeheim.475

Indien de geheimhouder niet ingaat op de vordering tot afgifte van het stuk, zal er een

zoeking moeten gebeuren.476

Wanneer vertrouwelijke stukken in beslag worden genomen die geen uitstaans hebben

met het onderzochte misdrijf kan deze inbeslagname onwettig worden verklaard door

de Kamer van Inbeschuldigingstelling of door de vonnisrechter. De in beslag genomen

stukken kunnen dan niet worden ingezien. Om dit te vermijden gaat de

onderzoeksrechter in praktijk als volgt te werk. Een eerste mogelijkheid is dat hij de

vertegenwoordiger van de Orde van Geneesheren om het stuk dat voor inbeslagneming

in aanmerking komt, vraagt het stuk als eerste in te zien en hem te adviseren of het wel

betrekking heeft op het misdrijf dat hij onderzoekt. Deze mogelijkheid is aan te raden

bij een onderzoek naar één misdrijf. Een tweede mogelijkheid is dat de

onderzoeksrechter het stuk zelf inkijkt. Indien hij de inbeslagname ervan overweegt,

dan vraagt de onderzoeksrechter de vertegenwoordiger van de Orde om advies. De

tweede mogelijkheid is aangewezen wanneer het een onderzoek met meerdere

misdrijven betreft. Het komt evenwel allen de onderzoeksrechter toe om te oordelen of

een stuk in beslag mag worden genomen.477

De nationale raad van de Orde van Geneesheren maakt een onderscheid tussen de

inbeslagneming van en de inzage in de stukken die verband houden met de uitoefening

van het beroep. De onderzoeksrechter beslist of hij de stukken in beslag neemt of niet.

Het lid van de Orde mag evenwel eisen dat de in beslag genomen stukken in een

verzegelde omslag opgeborgen worden waarop hij zijn handtekening zet. De stukken

mogen pas later worden geopend in aanwezigheid van een lid van de Raad van de Orde.

Deze strenge eisen gelden enkel in situaties waarin de arts zelf niet verdacht wordt van

een misdrijf.478

De nationale raad van de Orde van Geneesheren geeft in een advies aan dat het ook tot

de mogelijkheid behoort dat het lid van de Orde zich verzet tegen een inbeslagneming,

475 L. VIANE, Huiszoeking en beslag in strafzaken, Brussel, Larcier, 1962, 250, nr 484.




2006-07, afl. 3, 176.

135

om reden van eerbiediging van het beroepsgeheim en hiervan akte laat nemen van het

proces verbaal.479

5.3.2 Arts wordt verdacht

Een arts die ervan wordt verdacht als arts, in de uitoefening van zijn beroep, een

misdrijf te hebben gepleegd kan zich niet op zijn beroepsgeheim beroepen om zich aan

vervolgingen te onttrekken. Dit houdt in dat het beroepsgeheim het beroepsmisdrijf

uitsluit.480

VIANE omschrijft het “beroepsmisdrijf” als “het misdrijf gepleegd door de noodzakelijke

vertrouwensman waardoor zijn beroepsactiviteit in het gedrang wordt gebracht”.481 Het moet

gaan om een misdrijf dat verband houdt met de beroepsuitoefening waaruit de

geheimhoudingsplicht voortkomt. Denk hierbij o.a. aan opzettelijke slagen of

verwondingen, onopzettelijke doding, schuldig verzuim, seksuele misdrijven op

minderjarigen of andere kwetsbare personen, valsheid in medische geschriften en

misdrijven die verband houden met de reglementering inzake de ziekteverzekering.482

5.3.2.1 Voor beslag vatbare zaken

Indien de arts verdacht wordt van een misdrijf of op hem verdenkingen rusten, kunnen

niet alleen de overtuigingsstukken en de bewijselementen in beslag worden genomen,

maar ook brieven, aantekeningen en andere stukken of geschriften die hun oorsprong

vinden in de relatie tussen arts en patiënt, zelfs al zij met het oog op behartiging van de

toevertrouwde belangen werden opgesteld.483 De inbeslagname moet evenwel worden

beperkt tot stukken betreffende de onderzochte feiten, en mag niet worden aangewend

om nieuwe feiten te ontdekken.484

5.3.2.2 Voorzorgsmaatregelen

Aan een huiszoeking bij een arts die verdacht wordt van een misdrijf worden niet

dezelfde strenge eisen gesteld als aan de zoeking in de praktijk van de arts die niet







2006-07, afl. 3, 176.

136

verdacht wordt van een misdrijf. Er is aldus niet vereist dat er zware vermoedens zijn

dat er zich voor beslag vatbare stukken in de praktijk bevinden. Het vertrouwen dat de

samenleving in een bepaald beroep stelt komt in dit geval niet in het gedrang, vermits

hier wordt opgetreden tegen een verdachte.485

In beginsel moeten dezelfde voorzorgsmaatregelen in acht worden genomen als in het

geval de arts geen verdachte is van een misdrijf. Ook in het geval een arts verdacht

wordt van een misdrijf zal de onderzoeksrechter bij worden gestaan door de

disciplinaire overheid.486 Bij het verhoor door de onderzoeksrechter van de van een

beroepsmisdrijf verdachte arts, is de aanwezigheid van de vertegenwoordiger van de

Raad van Orde van Geneesheren niet vereist.487 Het is evenwel niet verboden dat het

verhoor zou plaats grijpen in de aanwezigheid van een vertegenwoordiger. Wel mag de

onderzoeksrechter de ondervraging niet uit handen geven.488

Van voorzorgsmaatregelen mag omwille van “praktische efficiëntieoverwegingen”

slechts worden afgeweken “waar een snel en/of onverwachts optreden de enige

mogelijkheid biedt om te voorkomen dat bewijsstukken zouden worden weggemaakt”.

De rechtbank stelde vast dat hoewel de onderzoeksrechter bij de huiszoeking en de

inbeslagneming werd vervangen door verbalisanten, aan de belangrijkste formaliteiten

werd voldaan. De betrokken geneesheer en een afgevaardigde van de Orde konden

immers waken over de geheimhoudingsplicht.489

In een andere casus werd de afwijking vanuit praktische efficiëntie overwegingen niet

aanvaard. Bij vonnis van 18 september 1987 stelde de correctionele rechtbank te Gent

vast dat er maanden verliepen tussen de opdracht van de onderzoeksrechter en de

uiteindelijke uitvoering ervan. Om die reden was de rechtbank van oordeel dat de

onderzoeksinstanties geen enkel argument konden doen gelden waaruit de

hoogdringende noodzaak blijkt om af te wijken van de voorzorgsmaatregelen.490

Er moet zoveel mogelijk worden vermeden dat bij het verrichten van het onderzoek

geheimen worden bekendgemaakt zonder dat dit voor de opsporing en de bestraffing


486 Ibid.

487 KI Gent 8 mei 2003, T.Strafr. 2005, afl. 4, 308


489 Corr. Gent (18de k.) 12 februari 1988, T.Gez. 1988, 31.

490 Corr. Gent 18 september 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 345.

137

van het misdrijf noodzakelijk is.491 De taak van het lid van de raad van de Orde zal erin

bestaan te waken voor de beveiliging van het medisch beroepsgeheim betreffende de

personen die met de overtreding niets te maken hebben.492

Artikel 66 lid 1 Code geneeskundige plichtenleer bepaalt in die zin dat: “De

inbeslagneming van medische stukken door de onderzoeksrechter of, bij op heterdaad betrapte

misdaden, door de procureur des Konings, is toegestaan wanneer die stukken betrekking hebben

op aan de geneesheer ten laste gelegde beschuldigingen, dit gebeurt in aanwezigheid van een lid

van de raad van de Orde”.493

Indien de tenlastelegging slaat op een alleenstaand feit en de onderzoeksrechter

voortgaande op de reeds verzamelde gegevens, tot de bevinding komt dat er bij de

geraadpleegde slechts enkele stukken berusten die voor inbeslagneming in aanmerking

komen, dan is het aangewezen de disciplinaire overheid ermee te belasten de bedoelde

stukken af te zonderen van de stukken die door het beroepsgeheim zijn gedekt.494

In meer uitgebreide onderzoeken is het niet meer mogelijk vooraf aan de disciplinaire

overheid een precieze aanduiding te geven van hetgeen voor beslag in aanmerking

komt. De disciplinaire overheid kan in dit geval niet overgaan tot schifting van de

bescheiden. Wegens de uitgestrektheid van de ten laste gelegde feiten mag worden

aangenomen dat de beroepsbescheiden de weerspiegeling zijn van zijn misdadige

activiteit. Het vermoeden dat de stukken door het beroepsgeheim gedekt zijn vervalt in

dit geval. Indien de drager van het beroepsgeheim van mening is dat het stuk onder het

beroepsgeheim valt, kan de gerechtelijke overheid, alvorens van dit stuk inzage te

nemen overleggen met de disciplinaire overheid om een beslissing te treffen.495

In geval van moeilijkheden, mag het lid van de raad van de Orde de verzegeling eisen

van alle in beslag genomen documenten.496

In haar arrest van 24 mei 2005 oordeelde het Hof van Cassatie dat de

gerechtsdeskundige binnen de grenzen van zijn opdracht niet door het beroepsgeheim

gebonden is ten aanzien van de overheid die hem heeft opgevorderd.


492 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/inbeslagneming-van-medische-attesten



495 Ibid.


138

De gerechtsdeskundige kan zijn opdracht volledig vervullen ook al was hij voordien

aanwezig bij een huiszoeking van een procespartij als vertegenwoordiger van de Orde

van Geneesheren. Dit arrest brengt duidelijkheid in een problematiek die reeds

aanleiding had gegeven tot rechtspraak van het hof van beroep te Gent.

Het arrest van het Hof van Cassatie van 24 mei 2005 is strijdig met het advies van 20

november 1999 dat bepaalt dat: “Op dezelfde wijze mag hij nadien geen expertiseopdracht in

hetzelfde dossier aanvaarden, aangezien hij tijdens de inbeslagneming toegang had tot elementen

die geen betrekking hebben op het voorwerp van de vervolging”.497 Het Hof van Cassatie gaat in

haar arrest uit van een functionele toepassing van het medisch beroepsgeheim. Het Hof

stelde vast dat de taak die de deskundige tijdens de huiszoeking op zich had genomen

(de onderzoeksrechter bijstaan bij het maken van de schifting omtrent welke stukken

onder het beroepsgeheim vielen en welke niet), gelijkaardig was aan de expertise (een

advies over de inbeslaggenomen dossiers).498

5.3.3 Plaats van bewaring en inbeslagname

De plaats waar de medische documenten worden bewaard heeft als zodanig geen

invloed op de toepasselijkheid van de uiteengezette regels. Medische bescheiden die

zich in ziekenhuizen bevinden hebben hetzelfde vertrouwelijk karakter als die welke in

het zich in het kabinet van de arts bevinden.499

Een bijzonder geval is de zoeking en inbeslagneming van een medisch dossier in de zetel

van de Provinciale raad van de Orde van Geneesheren. Het komt voor dat een arts die

moeilijkheden vreest met het gerecht het dossier overbrengt naar de zetel van de

Provinciale raad waar hij lid is. In het advies van 15 november 1986 heeft de nationale

raad gesteld dat: “De Nationale raad is de mening toegedaan dat een plaatsopneming door het

Parket in de kantoren van een provinciale raad slechts kan gebeuren voor zover de betrokken

voorzitter er voorafgaandelijk van in kennis wordt gesteld dat het Parket een huiszoeking zal

uitvoeren”.500 Ook het disciplinair dossier lastens een arts kan op de zetel van de

betrokken provinciale raad van de Orde van Geneesheren in beslag worden genomen,

497 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/huiszoeking-en-inbeslagneming-van-medische-

documenten-rol-van-de-afgevaardigde-van-de-provinciale-raad.

498 Cass. 24 mei 2005, T.Gez. 2006-07, afl. 3, 174.


500 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/tuchtzaken-plaatsopneming-door-het-parket.

139

wanneer dit stuk het voorwerp uitmaakt van een strafbaar feit, in casu omschreven in

artikel 445 Sw.501

5.3.4 Wetsvoorstel van 2005 houdende het Wetboek van

Strafprocesrecht

Het wetsontwerp houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, de “Grote Franchimont”

genaamd is nooit wet geworden. Het wetsontwerp werd jarenlang voorbereid door een

expertengroep o.l.v. de Luikse hoogleraar Michel Franchimont en had tot doel om een

volledig vernieuwd Wetboek van Strafvordering te ontwerpen. Het ontwerp werd op 1

december 2005 door de Senaat geamendeerd goedgekeurd en naar de Kamer gezonden.

Uiteindelijk werden de werkzaamheden stopgezet en is het nooit tot een volledig nieuw

Wetboek van Strafvordering gekomen.

Het wetsvoorstel wou een bepaling invoeren die de huiszoeking bij artsen wettelijk

regelde.

Artikel 173 Voorstel Wetboek van Strafvordering: “§ 1. Indien de onderzoeksrechter meent

dat er voldoende aanwijzingen bestaan dat de maatregelen die hij neemt de mogelijkheid bieden

het bewijs van schuld vast te stellen van een inverdenkinggestelde of van een persoon die ervan

wordt verdacht een misdrijf te hebben gepleegd, kan hij ambtshalve, of op vordering van het

openbaar ministerie, of op verzoek van de inverdenkinggestelde of van de burgerlijke partij,

beslissen een huiszoeking te verrichten in de lokalen die voor beroepsdoeleinden worden gebruikt

door personen die krachtens artikel 458 van het Strafwetboek door het beroepsgeheim gebonden

zijn.

Onder voorbehoud van de bij wet bepaalde uitzonderingen, is daartoe, op straffe van nietigheid,

een door hem uitgevaardigd bevel tot huiszoeking.

§ 2. Op straffe van nietigheid, vermeldt het bevel:

1° de naam van de onderzoeksrechter en de griffie

2° de datum en de plaats van de te verrichten huiszoeking

3° de nauwkeurige bepaling van het voorwerp van de huiszoeking, zijnde het opschrift van het of

de dossiers waarvoor de huiszoeking wordt verricht

501 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disciplinair-dossier.

140

§ 3. Op straffe van nietigheid heeft de huiszoeking daarenboven plaats in aanwezigheid van een

vertegenwoordiger van de beroepsorde waartoe de persoon bij wie de huiszoeking wordt verricht,

behoort. Die vertegenwoordiger wordt vierentwintig uur voor de huiszoeking verwittigd. Voor de

rechter of zijn afgevaardigde enig document leest, dient die vertegenwoordiger kennis te nemen

van het of de dossiers waarvoor de huiszoeking wordt verricht en ze te selecteren, om te bepalen

welke documenten onder het beroepsgeheim vallen en dus niet door de rechter of zijn

afgevaardigde mogen worden ingekeken”.502

Deze tekst werd fel bediscussieerd in de Commissie voor de Justitie van de Senaat. Zo

ging de heer Liégeos niet akkoord met de voorgestelde tekst. Hij wees erop dat de

onderzoeksrechter verantwoordelijk is voor en de leiding neemt van het gerechtelijk

onderzoek, hetgeen impliceert dat hij de legaliteit en de loyauteit van het onderzoek

dient na te gaan. De heer Liégeos stelde dat het niet de taak is van de stafhouder om een

keuze te maken uit de stukken die mogen worden ingezien door de onderzoeksrechter.

Professor Franchimont stelde dat in praktijk de onderzoeksrechter eerst alles leest en

vervolgens aan de stafhouder vraagt of het beroepsgeheim al dan niet van toepassing is

op het document. Professor Vandeplas wees erop dat het laten selecteren van de

documenten door de vertegenwoordiger van de beroepsorde een privilege toekent aan

die beroepsgroepen die andere beroepsbeoefenaars niet kennen, hetgeen mogelijks in

strijd kan zijn met het gelijkheidsbeginsel.503

5.3.5 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen in Nederland en

Frankrijk

5.3.5.1 Nederland

Artikel 98 lid 1 van het Nederlands Wetboek van Strafvordering bepaalt dat

opsporingsambtenaren geen brieven en andere geschriften bij personen met

verschoningsrecht in beslag nemen. Overeenkomstig lid 2 van dit artikel vindt de

doorzoeking bij personen met verschoningsrecht, tenzij met hun toestemming alleen

plaats voor zover zij zonder schending van het beroepsgeheim kan geschieden en strekt

zij zich niet uit tot andere brieven of geschriften dan die welke het voorwerp van het

strafbare feit uitmaken of tot het begaan daarvan gediend hebben.504

502 Wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, tekst aangenomen door de Commissie voor de

Justitie, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 3-450/21, 82-83.

503 Wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, verslag namens de Commissie voor de Justitie,

deel III, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 3-450/20, 836-840.

504 http://wetten.overheid.nl/zoeken/.

141

Volgens de Hoge Raad vallen ook andere ‘tekstdragers’ zoals DVD’s, CD’s of USB-sticks

en andere harde schijven van computers onder de categorie brieven en geschriften.505

Inbeslagneming mag indien de arts daarvoor toestemming geeft. De arts kan ermee

instemmen als de patiënt toestemming geeft of vanwege een conflict van plichten.506

Slechts informatie die relevant is mag worden verschaft. Afgifte van hele medische

dossiers is zelden noodzakelijk.507 Om zich te beroepen op een conflict van plichten moet

er sprake zijn van “zeer uitzonderlijke omstandigheden” waarbij het waarheidsbelang

kan prevaleren boven het beroepsgeheim. In de rechtspraak worden “zeer

uitzonderlijke omstandigheden” vooral aangenomen in zaken waarin de hulpverlener

zelf verdachte is.508 De toestemming van de (vertegenwoordiger van de) patiënt heft het

verschoningsrecht van de arts evenwel niet automatisch op. De (marginaal toetsende)

rechter kan een beroep van de arts op het verschoningsrecht alleen terzijde schuiven

als hij van oordeel is dat deze een kennelijk onredelijke afweging maakt.509

In tegenstelling tot in België en Frankrijk is er slechts incidenteel een afgevaardigde van

de Nederlandse artsenfederatie KNMG bij de inbeslagneming aanwezig. Voor de

doorzoeking bij verschoningsgerechtigden is een evolutie in gang gezet waarbij een

afgevaardigde van de inspectie aanwezig is om mee te beoordelen of geschriften al dan

niet onder het beroepsgeheim vallen.510

Omdat de afweging zo moeilijk is, worden in de praktijk gegevens wel eens in een

gesloten envelop meegegeven, terwijl tegelijk bezwaar wordt aangetekend tegen de

inbeslagneming van de gegevens. Om te verhinderen dat het volledige medisch dossier







507 W.L.J.M, DUIJST, Praktijkboek beroepsgeheim en informatieverstrekking in de zorg, Antwerpen, Maklu, 2009, 48.




509 Ibid.



142

in het strafrechtdossier opgenomen wordt, kan een samenvattende rapportage aan

politie/justitie worden verstrekt, die door een onafhankelijk arts is gemaakt.511

5.3.5.2 Frankrijk

Het Franse wetboek van Strafvordering heeft de verhouding tussen het beroepsgeheim

en het opsporen van misdrijven wel wettelijk geregeld. De Franse Wet van 15 juni 2000

sur la présomption d’innocence et la détention préventive heeft het artikel 56 van de

Code de procédure pénale gewijzigd. De wet voert een afzonderlijke regeling in voor de

huiszoeking: 1. in zowel het kantoor, als de privé-woning van de advocaat; 2. in een

lokaal van de geschreven pers of een audiovisueel medium; 3. op de praktijk van de

geneesheer, de studie van een notaris, van een pleitbezorger of een

gerechtsdeurwaarder. De huiszoeking bij een advocaat geniet de meeste waarborgen. De

invoering van de nieuwe wet heeft eveneens een rol gecreëerd voor een nieuwe rechter,

de “juge des libertés et de la détention”.512

Artikel 56 van de Franse code procédure pénale bepaalt onder meer dat

voorafgaandelijk aan de huiszoeking maatregelen moeten worden genomen om het

beroepsgeheim te respecteren en de rechten van verdediging te waarborgen. Alle

voorwerpen die in beslag worden genomen moeten onmiddellijk worden

geïnventariseerd en verzegeld. Indien er moeilijkheden zijn bij het opstellen van een

inventaris ter plaatse, dan moeten de objecten tijdelijk verzegeld worden tot op het

moment dat er een inventaris kan worden opgesteld. De definitieve verzegeling dient, in

aanwezigheid van de personen die geholpen hebben bij de huiszoeking, volgens de

modaliteiten voorzien in artikel 57 van de Code procédure pénale, te gebeuren. Met het

akkoord van de procureur van de Republiek houdt de officier van gerechtelijke politie

slechts deze goederen, documenten en informaticagegevens bij die nuttig zijn voor het

ontdekken van de waarheid, alsook de goederen waarvoor de inbeslagname is voorzien

in artikel 131-21 van het Franse Strafwetboek.513

Artikel 57 van de Franse Code procédure pénale bepaalt dat met inachtname van artikel

56 met betrekking tot het respecteren van het beroepsgeheim en de rechten van

verdediging de handelingen met betrekking tot dit artikel moeten gebeuren in

511KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie,




strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (235) 272-273.


143

aanwezigheid van de persoon waar de huiszoeking plaatsgrijpt. In geval van

onmogelijkheid zal de officier van gerechtelijke politie de verplichting hebben een

vertegenwoordiger uit te nodigen van zijn keuze. Hij kiest twee getuigen die niet onder

zijn administratieve autoriteit vallen.514

Artikel 99-3 van de Franse Code de procédure pénale bepaalt dat wanneer de

onderzoeksrechter documenten opvordert, het beroepsgeheim hem niet kan worden

tegengesteld.515

Bij de inbeslagneming van een medisch dossier is de directeur van het ziekenhuis en een

lid van de Orde van Geneesheren aanwezig. Artikel 56-3 van de Franse Code de

procédure pénale bepaalt aldus dat bij een huiszoeking in een dokterskabinet een lid

van de Orde van Geneesheren dient aanwezig te zijn. De omzendbrief van de procureur

generaal van 24 november 1997 herinnert eraan dat het ter beschikking stellen door een

arts van een medisch dossier aan een officier van de gerechtelijke politie niet zal

gelijkgesteld worden met een huiszoeking. De huiszoeking veronderstelt immers dat er

permanente indicaties van misdrijven zijn. De taak van de officier van de gerechtelijke

politie bestaat erin om maatregelen te nemen ter waarborging van het beroepsgeheim

en de rechten van verdediging.516

De officier van de gerechtelijke politie, of bij zijn afwezigheid de onderzoeksrechter,

dient bij de inbeslagname de nodige maatregelen te nemen om het beroepsgeheim en de

rechten van verdediging te respecteren. Hij zal erover waken dat de nodige discretie en

voorzichtigheid aan de dag wordt gelegd.517



516 D. LAURENS en C. BELLINI, “Le secret médical lors des enquêtes”, Revue de droit médical, juin 2012, nr. 43, 45.

517 D. GUILLAUME, “Les secrets professionnels résistent-ils à l’enquête pénale?”, Bulletin Joliy Bourse 1 mai 2009,

nr. 3, 243.

144

5.4 Bijzondere opsporingsmethoden bij de arts verdacht van

een misdrijf

De Wet van 6 januari 2003 betreffende bijzondere opsporingsmethoden voerde artikel

56bis van het Wetboek van Strafvordering in. Deze wet laat, onder voorwaarde en mits

machtiging van de onderzoeksrechter, een observatie met gebruik van technische

middelen toe om zicht te verwerven in een woning.

Artikel 56bis, derde lid Sv. bepaalt bijzondere regelingen in geval van infiltratie of een

inkijkoperatie in lokalen aangewend voor beroepsdoeleinden of de woonplaats van een

arts. De arts moet zelf verdacht worden van één van de vermelde strafbare feiten of

precieze feiten moeten doen vermoeden dat derden die van deze feiten verdacht

worden, gebruik maken van diens lokalen of woonplaats. Vooraf moet een

vertegenwoordiger van de Orde van Geneesheren van de bewakingsmaatregelingen op

de hoogte worden gesteld. Alleen de onderzoeksrechter kan een observatie machtigen

in een lokaal of de woonplaats van een arts, wanneer er ernstige aanwijzingen zijn dat

de strafbare feiten een misdrijf uitmaken of zouden uitmaken zoals bedoeld in artikel

90ter, § 2 tot 4 Wetboek van Strafvordering of gepleegd worden of zouden worden in het

kader van een criminele organisatie zoals bedoeld in artikel 324bis Strafwetboek.518

De artikelen 235ter en 235quater Wetboek van Strafvordering bepalen dat de controle

over de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden toekomt aan de kamer van

inbeschuldigingstelling.

De beperkingen van artikel 56bis, tweede en derde lid Wetboek van Strafvordering zijn

niet van toepassing op de andere onderzoeksmethoden, d.i. het onderscheppen van

post, het direct afluisteren, de uitgestelde tussenkomst en het inwinnen van gegevens

over bankrekeningen en transacties. Bij gebruik van deze onderzoeksmethoden dient

eveneens het beroepsgeheim geëerbiedigd worden.519

518 Artikel 56bis Wetboek van Strafvordering.



145

5.5 Telefoontap bij een arts verdacht van een misdrijf

Artikel 91 octies Sv. bepaalt dat een onderzoeksrechter kan overgaan tot het afluisteren,

de kennisneming en het opnemen van de privé-communicatie of telecommunicatie

tijdens de overbrenging ervan als deze maatregel betrekking heeft op de lokalen

aangewend voor beroepsdoeleinden, de woonplaats of de communicatie- of

telecommunicatiemiddelen van een arts, die wordt verdacht van een in artikel 90ter Sv.

vermeld misdrijf te hebben gepleegd of eraan te hebben deelgenomen. De maatregel

mag bovendien niet ten uitvoer worden gelegd zonder dat de vertegenwoordiger van de

provinciale Orde van Geneesheren ervan op de hoogte is.520

Een bewakingsmaatregel zonder voorafgaande verwittiging van de Orde is nietig. Na de

uitvoering van de onderzoeksmaatregel stelt de onderzoeksrechter de

vertegenwoordiger van de provinciale Orde in kennis van hetgeen volgens hem onder

het beroepsgeheim valt en niet werd opgetekend in het proces-verbaal.521 Die

(tele)communicatie wordt onder gesloten en verzegelde omslag ter griffie neergelegd.522

Het gaat hier aldus om een post factum- kennisgeving aan de vertegenwoordiger van de

Orde van Geneesheren, dat weinig waarborgen biedt, zeker in vergelijking met de

huiszoeking. In het geval van huiszoeking zal de tuchtoverheid een a priori controle

uitoefenen en de onderzoeksrechter bijstaan bij het inkijken en het in beslag nemen van

stukken.523

FREYNE stelt dat er best bij voorbaat, in geval van betrokkenheid van artsen advies wordt

ingewonnen bij de vertegenwoordiger van de Orde van Geneesheren indien de

onderzoeksrechter wil overgaan tot de selectie van bepaalde (tele)communicatie. Dit

biedt immers meer waarborgen om het beroepsgeheim te vrijwaren.524 Naar huidige

stand van de wetgeving zal diegene die met de uitvoering van de onderzoeksmaatregel

is belast, bij het afluisteren van de geneesheer vertrouwelijke inlichtingen vernemen die

met de zaak niets te maken hebben. Het afluisteren van een geneesheer is dan ook een

520 H. NYS, Geneeskunde: recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 567-568.



522 T. FREYNE, “De bewaking van privécommunicatie en –telecommunicatie in strafonderzoeken: een stand

van zaken”, T.Strafr. 2008/3,177.

523 Ibid.

524 Ibid.

146

uitzonderlijke verstrekkende maatregel die moet worden getoetst aan de beginselen van

proportionaliteit en subsidiariteit.525

Aan het ter kennis brengen van de bewakingsmaatregelen aan een vertegenwoordiger

van de Orde van Geneesheren zijn geen vormvoorwaarden gekoppeld. De

onderzoeksrechter kan aan zijn verplichting tot voorafgaande mededeling voldoen door

het opstarten van een maatregel schriftelijk mee te delen aan de vertegenwoordiger of

door een proces-verbaal waaruit de mondelinge mededeling blijkt op te maken.526

Het is mogelijk dat in de loop van een bewakingsmaatregel, (tele)communicatie wordt

onderschept die (mogelijkerwijs) onder het beroepsgeheim valt, daar een van de

gesprekspartners onder het beroepsgeheim valt. Hierbij wordt gedacht aan de (tele)

communicatie tussen een verdachte en een persoon gebonden door het beroepsgeheim

(in casu geen verdachte). Die (tele)communicatie wordt niet opgetekend in het proces-

verbaal van selectie bij toepassing van artikel 90sexies Sv.527

Artikel 90quater § 3, lid 2 Sv. bepaalt dat de aangewezen officier van gerechtelijke

politie (minstens) om de 5 dagen schriftelijk verslag dient uit te brengen over de

uitvoering van de maatregel. Dit brengt met zich mee dat de onderzoeksrechter om de

vijf dagen in het bezit dient te worden gesteld van het verslag. De verslaggeving heeft

tot doel om het technisch verloop van de onderzoeksmaatregel in kaart te brengen. Zij

heeft niet tot doel om de inhoud van de (tele)communicatie op gedetailleerde wijze

weer te geven. Uitvoerige en gedetailleerde verwijzing naar (tele)communicatie die

onder het beroepsgeheim valt, is in geen geval mogelijk. In de vijfdaagse verslaggeving

wordt enkel melding gemaakt van het bestaan van (tele)communicatie die onder het

beroepsgeheim zou kunnen vallen en dit zonder verdere details. Het verslag maakt

eveneens melding van de bijzondere maatregelen die werden genomen om het

beroepsgeheim te vrijwaren.528

De afluisterregeling geldt niet voor andere personen met beroepsgeheim dan

geneesheren en advocaten. Het is evenwel van belang om op te merken dat hoewel de

525 H. NYS, Geneeskunde: recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 567-568.




van zaken”, T.Strafr. 2008/3, 177.

527 Ibid.


van zaken”, T. Strafr. 2008/3, 178.

147

voorafgaande verwittiging van de tuchtoverheid niet vereist is voor andere beroepen

dan die van de advocaat en de geneesheer, de onderzoeksrechter nog steeds moet

oordelen over wat onder het beroepsgeheim valt en uit het proces van opname moet

worden geweerd. De rechter ten gronde zal eveneens nagaan of het proces-verbaal het

beroepsgeheim niet miskent en er geen rekening mag mee gehouden worden.529

5.6 De rol van het medisch certificaat bij partnergeweld

Het slachtoffer van partnergeweld kan, op basis van de Wet Patiëntenrechten, een kopie

vragen van elementen uit het medisch dossier om aan te wenden in een rechtszaak.

Indien het slachtoffer bewijselementen moet leveren van de opgelopen letsels kan ook

een medisch certificaat worden opgemaakt. Een medisch certificaat kan op elk moment

worden aangemaakt naar aanleiding van een contact met het slachtoffer en op vraag

van de patiënt. De arts mag het certificaat nooit zelf doorgeven aan de gerechtelijke

overheid of politie. De huisarts kan het medisch certificaat ook in het medisch dossier

bewaren tot op het moment dat het slachtoffer het effectief wenst te gebruiken.530 Indien

het slachtoffer het certificaat zelf thuis wil bijhouden is het belangrijk tijdens de

raadpleging de risico’s te bekijken die het slachtoffer loopt indien het certificaat

ontdekt wordt door de dader van het geweld.531 De inhoud van het certificaat is één van

de elementen die bepalend zijn voor de opportuniteit van de vervolging, en in latere

fase de maat van eventuele straffen. Het model dat Domus Medica voorstelt, omschrijft

de verschillende rubrieken die in het certificaat aan bod moeten komen. Essentieel zijn

de verklaringen van het slachtoffer (beschrijving van de feiten, met een exacte

vermelding van datum en uur), de actuele klachten, de bevindingen van het lichamelijk

onderzoek, eventueel aangevuld met foto’s, de psychische toestand van het slachtoffer

op het moment van de vaststelling, eventuele bijkomende onderzoeken die aangewezen

zijn en de eventuele werkonbekwaamheid.532



530 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: nauwkeurige registratie is belangrijk!”, Artsenkrant 29 november 2011, 35.

531 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, De aanpak van partnergeweld door huisarts. Een werkmodel voor zorg,

2009, 13,



532 H. VAN DE KEERE, “Partnergeweld: nauwkeurige registratie is belangrijk!”, Artsenkrant 29 november 2011, 35.

148

Het certificaat mag evenwel de volgende elementen niet bevatten: de identiteit van de

pleger van het geweld, zelfs als deze gepreciseerd wordt door het slachtoffer,

vermelding van de verantwoordelijkheden van om het even wie in de verwondingen en

verklaringen van het slachtoffer betreffende derden.533

5.7 Geldigheid van het bewijsmateriaal verkregen door

schending van het medisch beroepsgeheim

Op de schending van het beroepsgeheim staan strafrechtelijke sancties. De sancties

betreffen de gevangenisstraf en de geldboete. Het aantal veroordelingen wegens

schending van het beroepsgeheim is echter minimaal te noemen.534 In de meeste

gevallen is de sanctie voor de schending bewijsrechtelijk i.p.v. strafrechtelijk. Dit houdt

onder meer in dat de rechter geen rekening houdt met de verklaring of een certificaat

van een arts dat in strijd met het beroepsgeheim wordt afgeleverd.535

Volgens de klassieke opvatting is de strafvordering, die wordt gesteund op informatie

die voortvloeit uit schending van het beroepsgeheim, nietig daar zij voortvloeit uit een

schending van een regel van openbare orde.536

Sinds het arrest van het Hof van Cassatie van 14 oktober 2003 is het gebruik van

onrechtmatig verkregen bewijs in bepaalde gevallen toegelaten. Het Hof van Cassatie

stelde in het Antigoon-arrest van 14 oktober 2003 dat: “de omstandigheid dat een

bewijselement op onrechtmatige wijze werd verkregen, in de regel slechts tot gevolg heeft dat de

rechter, bij het vormen van zijn overtuiging, dat gegeven rechtstreeks noch onrechtstreeks in

aanmerking mag nemen: - hetzij wanneer de naleving van bepaalde vormvoorwaarden

533 FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Partnergeweld. Deontologisch en juridisch kader. Aspecten met

betrekking tot het medisch dossier en het certificaat, 2007, 10,

http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg2/@healthprofessions/documents

/ie2divers/19058991_nl.pdf.

534 Voor een zeldzaam voorbeeld zie Cass. (2de k.) 2 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 113.

535 H. NYS, “Beroepsgeheim voor verpleegkundigen en vroedvrouwen” in H. NYS, J. VANDE MOORTEL, M. DE

BAUW, G. DECOCK, C. HAINE, E. PEETERS, V. JANSSENS en H. D’HANIS, Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen,

Mechelen, Kluwer, 2005, (192) 195.

536 Cass. 14 juni 1965, Pas. 1965, I, 1102.

149

voorgeschreven wordt op straffe van nietigheid; - hetzij wanneer de begane onrechtmatigheid de

betrouwbaarheid van het bewijs heeft aangetast; - hetzij wanneer het gebruik van het bewijs is

met het recht op een eerlijk proces”.537

Recent werd er een Wetsontwerp tot wijziging van de voorafgaande titel van het

Wetboek van Strafvordering wat betreft de nietigheden ingediend. Daarbij zou er aan de

voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering een hoofdstuk VII worden

ingevoerd luidende “nietigheden” met twee nieuwe bepalingen. Artikel 32 voorafgaande

titel Wetboek van Strafvordering van het wetsontwerp bepaalt dat: “Een onrechtmatig

verkregen bewijs wordt vernietigd of verworpen: 1° indien de geschonden of verzuimde vorm door

de wet wordt voorgeschreven op straffe van nietigheid, of 2° indien de onregelmatigheid de

betrouwbaarheid van het bewijs aantast, of 3° indien het gebruik van het bewijs het recht op een

eerlijk proces miskent, of 4° indien het bewijs wordt verkregen door overtreding van een

substantiële vormvereiste die betrekking heeft op de organisatie van de hoven en de rechtbanken.

Het eerste lid is niet van toepassing op bewijzen die à décharge werden verkregen”. In hetzelfde

hoofdstuk zou een artikel 33 worden ingevoerd luidende: “Het bewijs verliest zijn wettelijke

bewijskracht wanneer dit specifiek bij de wet geregelde bewijs werd geleverd in strijd met een

bepaling die er de intrinsieke eigenschappen van garandeert”.538

De ontwikkelde antigoon-doctrine heeft tot gevolg dat er vandaag m.b.t. de

bewijsmiddelen een dubbel onderzoek moet worden gevoerd. In eerste instantie moet

men kijken of er sprake is van een onrechtmatig verkregen bewijsmiddel. In

bevestigend geval nagegaan worden of één van de uitsluitingsgronden vervuld zijn.539

Er zijn weinig vormvoorschriften die op straffe van nietigheid zijn voorgeschreven. Zo

schrijft artikel 90quater § 1, tweede lid Sv. in het kader van de telefoontap een aantal

vormvoorschriften op straffe van nietigheid voor.

537 Cass. 14 oktober 2003, P.03.0762.N.

538 Wetsontwerp tot wijziging van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering wat betreft de

nietigheden, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 0041/007.

539 F. DE RUYCK, “Wat krom is wordt recht. Over de bruikbaarheid van onrechtmatig verkregen bewijs” in L.

ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, C. DE ROY, F. DERUYCK, S. GUENTER, L. HUYBRECHTS, I. MENNENS, J. MEESE, B. SPRIET,

M. STERKENS, G. STESSENS, P. TRAEST, C. VAN DEN WYNGAERT, S. VANDROMME, G. VERMEULEN en R. VERSTRAETEN, XXIIe

postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (203) 209.

150

Tal van fundamentele vormvoorschriften zijn niet op straffe van nietigheid

voorgeschreven zoals bijvoorbeeld de vormvoorschriften bij de huiszoeking.540 De niet

naleving van substantiële vormvoorschriften kan de rechter echter kwalificeren als een

inbreuk op het recht op een eerlijk proces.541 Bij de beoordeling of het recht op een

eerlijk proces geschonden is, kan de rechter rekening houden met de wijze waarop het

bewijs verkregen werd en de omstandigheden waarin de onrechtmatigheid werd

begaan.542

De klassieke opvatting die stelt dat informatie die voortvloeit uit de schending van het

beroepsgeheim nietig is, dient eveneens te worden genuanceerd aan de hand van de

arresten van 9 februari 1988 en 16 december 1992 van het Hof van Cassatie. Het Hof stelt

immers dat (1) het verbod om feiten die onder het beroepsgeheim vallen bekend te

maken, niet geldt voor feiten waarvan de patiënt het slachtoffer is en (2) het

beroepsgeheim niet wordt geschonden wanneer een beroepsbeoefenaar van de

gezondheidszorg een misdrijf, gepleegd door een persoon die geen patiënt is ten

aanzien van hem, ter kennis te brengen aan het gerecht.543

In een vonnis van 16 februari 2004 stelde de correctionele rechtbank te Ieper in

navolging van het arrest van het Hof van Cassatie van 9 februari 1988 dat het verbod

van schending van het beroepsgeheim niet geldt voor feiten waarvan de patiënt het

slachtoffer is, zodat de stukken voorvloeiend uit de aangifte van de arts van

partnergeweld niet uit de debatten moesten worden geweerd.544

Het Hof van Cassatie stelt in haar arrest van 16 november 2004 dat, noch uit artikel 6

EVRM, noch uit artikel 8 EVRM, noch uit enige grondwettelijke of wettelijke bepaling

voortvloeit dat het bewijs dat met miskenning van een verdragsrechtelijke of wettelijke

bepaling altijd ontoelaatbaar is. De rechter beslist welke gevolgen de onrechtmatigheid


ARNOU et al., XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (203)

212.



214.

542 F. DE RUYCK, “Wat krom is wordt recht. Over de bruikbaarheid van onrechtmatig verkregen bewijs” inL.


217.

543 F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven”, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 314. Zie

Cass. 9 februari 1988 en Cass. 16 december 1992.

544 Corr. Ieper 16 februari 2004, T.Gez. 2004-05, afl. 4, (310) 310-311.

151

meebrengt, behoudens het geval waarin het verdrag, de grondwet of de wet in

rechtsgevolgen van de schending bepaalt.545

Het medisch beroepsgeheim valt onder de bescherming van artikel 8 EVRM. Artikel 8

EVRM kan pas geschonden worden indien dit gebeurt op basis van een wettelijke

regeling en indien het noodzakelijk is in een democratische samenleving. Het begrip

wet moet als materiële wet worden geïnterpreteerd. Dit houdt in dat de wet moet

worden toegepast zoals in de rechtspraak, zodat de arresten van het Hof van Cassatie

een voldoende basis bieden.546

Het EHRM is van mening dat een schending van artikel 8 EVRM niet noodzakelijkerwijs

een schending van artikel 6 EVRM inhoudt. Het Hof stelt in het arrest Khan tegen het

Verenigd Koninkrijk dat er bij bewijsmateriaal verkregen door schending van artikel 8

EVRM, er moet beoordeeld worden of de procedure in zijn geheel fair is. De verdachte

moet daarbij voldoende de mogelijkheid gehad hebben om zich tegen het gebruik van

het bewijs in een strafproces te verzetten.547 Indien de schending van artikel 8 EVRM de

betrouwbaarheid van het bewijs in het gedrang brengt, kan dit leiden tot een schending

van artikel 6 EVRM.548

In haar arrest van 1 februari 2006 oordeelde het Hof van Cassatie dat een schending van

het beroepsgeheim alleen leidt tot het weren van de aangifte en zelfs tot niet-

ontvankelijkheid van de vervolging, in zoverre een oorzakelijk verband bestaat tussen

de onregelmatigheid die is begaan en het meedelen van de inlichting aan de rechterlijke

overheden of aan de politie. In casu werd een misdrijf ter kennis gebracht aan de

vervolgingsinstanties door een andere arts ten gevolge van een schending van het

medisch beroepsgeheim.549

Bij de beoordeling van de (on)toelaatbaarheid van het bewijs kan de rechter het al dan

niet opzettelijk karakter van de onwettigheid in overweging nemen. De rechter kan ook

oordelen dat het feit of de onregelmatigheid de ernst van de inbreuk die door de

onregelmatige handeling kon worden vastgesteld ruimschoots overschrijdt. Zo

oordeelde het hof van beroep te Luik in haar arrest van 25 mei 2009 dat de arts

opzettelijk zijn beroepsgeheim had geschonden en dat de schending van het medisch

545 Cass 16 november 2004, nr. P.04.644.N.

546 F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven”, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 314.

547 EVRM 12 mei 2000, nr. 35394/97, Khan/V.K., http://hudoc.echr.coe.int.

548 Zie: EHRM 8 juni 1998, nr.44/1997/828/1034, Teixeira De Castro/Portugal, http://hudoc.echr.coe.int.

549 Cass. 1 februari 2006, T.Gez. 2006-07, afl. 3, 180.

http://hudoc.echr.coe.int/

152

geheim veel ernstiger was dan de aangifte van de doping. Het Hof oordeelde dat de niet

gerechtvaardigde schending van het medisch geheim, de vervolging heeft aangetast en

besloot tot onontvankelijkheid.550

Samengevat kan men stellen dat de rechter, in geval van een ongeoorloofde schending

van het beroepsgeheim, bepaalt welke gevolgen de onrechtmatigheid met zich

meebrengt rekening houdend met het Antigoon-arrest van het Hof van Cassatie van 14

oktober 2003. Volgens het EHRM leidt een schending van artikel 8 EVRM (waaronder het

beroepsgeheim valt), niet automatisch tot een schending van artikel 6 EVRM (recht op

een eerlijk proces).

550 N.C.-B, “Onontvankelijkheid van de strafvervolging nadat de schending van het medisch geheim werd

vastgesteld”, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 48.

153

Hoofdstuk 6 Conclusies

Het beroepsgeheim bestaat al sinds de eed van Hippocrates en huidig artikel 458 Sw. is

erop geïnspireerd. Huidig artikel 458 Sw. vermeldt uitdrukkelijk enkele belangrijke

beroepen in de gezondheidszorg zoals geneesheren, apothekers en vroedvrouwen. Ook

andere beroepsbeoefenaars zoals kinesitherapeuten, verpleegkundigen, paramedici,

ambulanciers en zorgkundigen zijn dragers van het beroepsgeheim als zij

“noodzakelijke vertrouwenspersoon” zijn voor de patiënt. In België werd er geen

variant van het beroepsgeheim in het leven geroepen die van toepassing is op

administratief en technisch personeel. Op hen kan er wel een arbeidsrechtelijke,

contractuele of statutaire discretieplicht rusten.

De reden van het bestaan van het beroepsgeheim is meervoudig. De rechtspraak beperkt

zich tot de aanwezigheid van twee complementaire belangen, namelijk de bescherming

van het individueel belang enerzijds en de bescherming van de samenleving anderzijds.

De bescherming van het individueel belang houdt verband met het recht op privacy van

de patiënt. De patiënt verschaft de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg allerlei

informatie over zijn lichamelijke, geestelijke en sociale omstandigheden. Hierbij komt

het recht op informationele privacy om de hoek kijken. Het belang van de samenleving

houdt in dat potentiële patiënten weten dat zij verzorging kunnen krijgen uit hoofde van

hun toestand, ongeacht de oorzaak ervan. In de literatuur wordt er ook nog een derde

finaliteit onderscheiden, namelijk het belang van de beroepsgroepen die met een

vertrouwensfunctie zijn bekleed.

In de gezondheids- en welzijnszorg hebben zich de afgelopen decennia een aantal

ontwikkelingen voorgedaan die het beroepsgeheim in zijn traditionele bilaterale vorm

onder druk zetten. Meer en meer gebeurt hulpverlening in de vorm van

hulpverleningsteams in plaats van bilateraal. De wetgeving, rechtspraak en rechtsleer

stellen echter geen eenvormige voorwaarden voorop die preciseren in welke gevallen

het delen van vertrouwelijke informatie op grond van de leer van het “gedeeld

beroepsgeheim” mogelijk is. Het is echter van belang dat er in de toekomst eenvormige

voorwaarden komen die voldoende duidelijk zijn voor hulpverleners. Het delen van

154

informatie kan immers een belangrijke stap voorwaarts betekenen in het

hulpverleningsproces.

Zowel in de wetgeving als in de rechtspraak zijn er uitzonderingen aanvaard op de

principiële geheimhoudingsplicht.

Artikel 458 Sw. bevat twee uitzonderingen op het beroepsgeheim waarbij het

bekendmaken van toevertrouwde geheimen geen aanleiding geeft tot een

strafrechtelijke sanctie. Deze uitzonderingen betreffen de getuigenis in rechte of voor

een parlementaire onderzoekscommissie en de wettelijke verplichting tot

bekendmaken. Onder de getuigenis in rechte wordt zowel het verhoor als getuige voor

de onderzoeksrechter als voor de vonnisgerechten verstaan. De beroepsbeoefenaar

heeft in dit geval een spreekrecht maar geen spreekplicht. Indien de beroepsbeoefenaar

weigert om te spreken gaat de rechter in concreto na of het zwijgrecht niet wordt

afgewend van zijn doel. Onder de getuigenis in rechte wordt aldus, in tegenstelling tot

in Frankrijk en in Nederland, niet begrepen het afleggen van verklaringen aan politie of

parket. Dragers van het beroepsgeheim mogen aldus, behoudens noodtoestand niet

antwoorden op vragen van politie of parket.

Indien men de inhoud van het medisch beroepsgeheim definieert als: “Alles wat de

geneesheer heeft gezien, gehoord, vernomen vastgesteld, ontdekt of opgevangen tijdens of bij

gelegenheid van de uitoefening van zijn beroep” (artikel 57 Code geneeskundige

plichtenleer), dient artikel 30 Sv. ook te worden beschouwd als een uitzondering op de

geheimhoudingsplicht. Artikel 30 Sv. bevat een algemene verplichting tot aangifte aan

de procureur des Konings in hoofde van de burger die getuige is geweest van een

aanslag, hetzij tegen de openbare veiligheid, hetzij op iemands leven of eigendom.

Indien de drager van het beroepsgeheim slechts de toevallige getuige is van een

misdrijf, dan heeft hij geen geheimhoudingsplicht maar eventueel wel aangifteplicht op

basis van artikel 30 Sv. Deze situatie kan zich voordoen wanneer een arts op huisbezoek

een misdrijf ziet plegen door een derde. In die omstandigheid kan het nalaten aangifte

te doen bovendien schuldig hulpverzuim uitmaken, hetgeen strafbaar is gesteld door

artikel 422bis Sw.

Een andere wettelijke uitzondering op de geheimhoudingsplicht betreft het

meldingsrecht (de meldingsmogelijkheid) vervat in artikel 458bis Sw. Het is daarbij

voldoende dat de beroepsbeoefenaar op de hoogte is gesteld door daders of door derden.

Het is niet noodzakelijk dat de geheimhouder kennis nam van de beoogde misdrijven uit

monde van het slachtoffer. De beroepsbeoefenaar mag gebruik maken van zijn

spreekrecht, niet alleen indien het slachtoffer zelf terug slachtoffer dreigt te worden,

maar ook wanneer er mogelijks een andere minderjarige of kwetsbare persoon het

155

slachtoffer zou kunnen worden van de misdrijven die hem werden gemeld. Huidig

artikel 458bis Sw. stelt dat melding kan, indien hij deze integriteit niet zelf of met

behulp van anderen kan beschermen. Melding bij het parket (en niet bij politiediensten)

kan enkel als “ultimum remedium”.

Vooraleer overgegaan wordt tot een melding op basis van artikel 458bis Sw. dient er

aldus gepoogd te worden om de integriteit zelf of met behulp van anderen te

beschermen. Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg kunnen in gevallen van

kindermishandeling, partnergeweld en ouderenmis(be)handeling respectievelijk de

Vertouwenscentra Kindermishandeling, de Centra voor Algemeen Welzijnswerk en het

Vlaams Ondersteuningscentum Ouderenmis(be)handeling contacteren. Deze

instellingen spelen een belangrijke adviserende rol en kunnen eveneens een gepast

hulpverleningsaanbod uitwerken met de betrokken partijen.

In België werd er net zoals in Nederland geopteerd voor een “meldingsrecht” (een

meldingsmogelijkheid) en geen “meldingsplicht”. In andere landen waaronder Frankrijk

werd er wel een “meldingsplicht” ingevoerd. M.i. brengt het invoeren van een

“meldingsplicht” meer nadelen dan voordelen met zich mee. Ongegronde meldingen of

het gevaar dat slachtoffers op aandringen van de dader hulpverleners mijden, zijn

daarbij niet irreëel. Bovendien is het van belang dat men hulpverleners, waaronder

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg, een zeker vertrouwen geeft bij met maken

van de beoordeling of een melding aan de procureur des Konings in het concrete geval

noodzakelijk is. Vanuit hun opleiding en praktijkervaring worden zij immers vaak

geconfronteerd met ethische dilemma’s waardoor zij voldoende bekwaam zijn om

dergelijke belangenafweging te maken. Daarbij dient evenwel als voorzorgsmaatregel in

acht te worden genomen dat de betreffende beroepsbeoefenaars vanuit hun

beroepsorganisatie voldoende worden geïnformeerd over de mogelijke

handelingswijzen wanneer zij geconfronteerd worden met (potentiële) misdrijven.

Naast de wettelijke uitzonderingen op het beroepsgeheim zijn er ook nog een aantal

door de rechtspraak aanvaarde uitzonderingen op het beroepsgeheim.

In het Verlaine-arrest van het Hof van Cassatie van 13 mei 1987 werd de noodtoestand

aanvaard als uitzondering op het beroepsgeheim. Er is sprake van noodtoestand

wanneer de strafwet wordt overtreden ter vrijwaring van een waarde die “hoger” is dan

de door de overtreden strafbepaling beschermde waarde. Om als noodtoestand in

aanmerking te worden genomen moet voldaan zijn aan de voorwaarden van

subsidiariteit en proportionaliteit. Bovendien moet de aantasting van het beschermde

rechtsgoed “zeker, actueel en noodzakelijk” zijn. Indien de beroepsbeoefenaar in de

gezondheidszorg kennis heeft van een voorgenomen misdrijf of een gepleegd misdrijf

156

met kans op herhaling dan kan hij, indien de voorwaarden daartoe vervuld zijn, het

beroepsgeheim doorbreken op grond van de noodtoestand om schade aan anderen te

voorkomen. Behoudens noodtoestand mag de beroepsbeoefenaar echter geen aangifte

doen van feiten waarvan de patiënt dader is.

Het Hof van Cassatie aanvaardde in haar arrest van 9 februari 1988 een uitzondering op

de geheimhoudingsplicht voor wat betreft de aangifte van misdrijven waarvan de

patiënt het slachtoffer is. Het Hof is van oordeel dat het verbod om feiten bekend te

maken die aanleiding kunnen geven tot strafrechtelijke vervolging ten laste van de

patiënt, niet kan worden uitgebreid tot feiten waarvan de patiënt het slachtoffer zou

zijn.

In tegenstelling tot in Nederland, wordt er geen eenduidig antwoord gegeven door de

wetgeving, rechtspraak en rechtsleer op de vraag of de toestemming van de patiënt het

beroepsgeheim opheft. M.i. moet het mogelijk zijn om het beroepsgeheim mits

toestemming van de patiënt te doorbreken indien het gaat om een volwassen persoon

die vrij en bewust zijn wil te kennen geeft om het beroepsgeheim te doorbreken. Daarbij

zou als voorzorgsmaatregel moeten gelden dat de beroepsbeoefenaar in de

gezondheidszorg de patiënt duidelijk en voorafgaandelijk informeert over de mogelijke

gevolgen van een doorbreking.

Een bijzondere situatie doet zich voor indien het slachtoffer van partnergeweld de wens

uit om niet over te gaan tot een melding. Indien een wilsbekwaam volwassen slachtoffer

van partnergeweld de toestemming tot verdere hulp weigert, dient de

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg m.i. terughoudender om te gaan met het

meldingsrecht (de meldingsmogelijkheid) zoals omschreven in artikel 458bis Sw. In

geval van ernstig gevaar voor een zwaar lichamelijk of psychisch letsel of de dood, kan

een beroep op de noodtoestand of artikel 458bis Sw. een melding echter wel

gerechtvaardigd maken.

Tot op heden worden er vele al dan niet wetgevende initiatieven genomen met als doel

de mogelijke rol van beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg bij de preventie van

misdrijven en de verhouding tot het beroepsgeheim te beschrijven. Informatie m.b.t.

het beroepsgeheim is wijdverspreid in wetgeving, rechtspraak, rechtsleer, richtlijnen en

adviezen die allen tot doel hebben de beroepsbeoefenaar te helpen bij het maken van de

belangenafweging. Zij gaat tevens uit van verschillende instanties waaronder de FOD

Volksgezondheid en de Orde van Geneesheren (Code geneeskundige plichtenleer,

adviezen van de nationale raad van de Orde van Geneesheren) waardoor het

beroepsgeheim ondanks de vele initiatieven een doolhof blijft waarin men zonder enige

voorkennis dreigt verstikt te geraken.

157

In de toekomst zou er dan ook moeten worden gewerkt aan een “Protocol

beroepsgeheim en preventie en opsporing van misdrijven”, tot stand gekomen na

overleg tussen vertegenwoordigers van beroepsverenigingen in de gezondheidszorg

waaronder artsen, verpleegkundigen, kinesitherapeuten, paramedici, ambulanciers en

zorgkundigen. Dit document zou eveneens enkele voor de praktijk vaak voorkomende

gevalsstudies moeten weergeven en bespreken. Het protocol zou dan naar analogie met

het Protocol Kindermishandeling worden ondertekend door de minister van Justitie en

de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. De Handreiking

Beroepsgeheim en politie/justitie uitgaande van de Nederlandse artsenfederatie KNMG

kan hiervoor als voorbeeld dienen.

Een mogelijkheid om de samenwerking tussen hulpverlening en justitie te bevorderen is

het slaan van een brug tussen hulpverlening en justitie. Het Protocol van Moed is een

proefproject inzake kindermishandeling dat in 2012 van start ging in het gerechtelijk

arrondissement Antwerpen waarbij de grenzen van het beroepsgeheim worden afgetast

door hulpverlening, politie en parket. Het Protocol van Moed biedt drie nieuwe

mogelijkheden tot samenwerking tussen politie, parket en hulpverlening. Een eerste

nieuwe vorm van samenwerking biedt overlegmogelijkheden aan tussen

parket/hulpverlening voorafgaand aan een eventuele melding. Een tweede nieuwe

vorm van samenwerking biedt de mogelijkheid tot informatie-uitwisseling aan tussen

parket, Comité Bijzondere Jeugdzorg en het Vertrouwenscentrum kindermishandeling

(VK) met het oog op een risico-inschatting. Een derde nieuwe vorm van samenwerking

bestaat erin dat hulpverleners worden uitgenodigd om te antwoorden op de vraag van

het parket of hulpverlening werd aangevat, verder gezet of beëindigd. Dergelijk

initiatief is aan te moedigen en zal in de toekomst worden geëvalueerd in opdracht van

de FOD Justitie/Vlaamse Overheid - Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. In

de toekomst zou er in elk gerechtelijk arrondissement een mogelijkheid moeten bestaan

tot anoniem casusoverleg tussen hulpverlening en parket. Dit anoniem casusoverleg

mag zich echter niet enkel richten tot gevallen van kindermishandeling maar zou zich

ook moeten richten tot de andere kwetsbare personen zoals omschreven in artikel

458bis Sw.

De verhouding tussen het beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven wordt niet

bijzonder wettelijk geregeld. Alleen de hypothese waarin een geheimplichtige door een

onderzoeksrechter wordt ondervraagd, is voorzien in artikel 458 Sw. Het Wetsvoorstel

van 2005 houdende het Wetboek van Strafprocesrecht wou een bepaling invoeren die de

huiszoeking bij artsen wettelijk regelde. Artikel 173, § 3 Voorstel Wetboek van

Strafvordering bepaalde dat op straffe van nietigheid een vertegenwoordiger van de

beroepsorde bij de huiszoeking diende aanwezig te zijn die de documenten vooraf

selecteerde om te bepalen welke onder het beroepsgeheim vallen en niet mogen worden

158

ingekeken. Het wetsvoorstel is echter nooit wet geworden waardoor men terugvalt op

gebruiken.

Huiszoeking en inbeslagname bij artsen gebeurt in aanwezigheid van de

onderzoeksrechter. Daarbij geldt de vaste traditie dat de zoeking gebeurt in

aanwezigheid van een lid van de Orde. Overtuigingsstukken (het voorwerp van het

misdrijf, hetgeen tot het plegen van het misdrijf heeft gediend of ertoe bestemd was,

hetgeen uit het misdrijf voortkomt) kunnen in ieder geval in beslag worden genomen,

het behoort immers niet tot de taak van de hulpverlener om overtuigingsstukken bij

zich te hebben. Voor het overige wordt er een onderscheid gemaakt tussen de

huiszoeking en inbeslagname bij de arts die geen verdachte is en de arts die dat wel is.

Aan een huiszoeking bij een arts die verdacht wordt van een misdrijf worden niet

dezelfde strenge eisen gesteld als aan de huiszoeking in de praktijk van de arts die niet

verdacht wordt van een misdrijf. Het is, in tegenstelling tot de situatie waarin een arts

niet verdacht wordt, bij een arts verdacht van een misdrijf niet vereist dat er zware

vermoedens zijn dat er zich voor beslag vatbare stukken in de praktijk bevinden. Indien

de arts geen verdachte is dan zijn bewijselementen vatbaar voor beslag, behalve als ze

hun bestaan hebben gevonden in de betrekkingen tussen patiënt en arts. Indien

daarentegen de arts verdacht wordt van een misdrijf, kunnen niet alleen de

overtuigingsstukken en de bewijselementen in beslag worden genomen, maar ook

brieven, aantekeningen en andere stukken of geschriften die hun oorsprong vinden in

de relatie tussen arts en patiënt.

Naast de huiszoeking en inbeslagname kunnen er ook bijzondere opsporingsmethoden

worden aangewend in de praktijk van een arts. Artikel 56bis, derde lid Sv. bevat

bijzondere regelingen in geval van infiltratie of een inkijkoperatie in lokalen aangewend

voor beroepsdoeleinden of de woonplaats van een arts. De arts moet daarbij zelf

verdacht worden van een van de vermelde strafbare feiten of precieze feiten moeten

doen vermoeden dat derden die van deze feiten verdacht worden, gebruik maken van

diens lokalen of woonplaats.

Telefoontap bij een arts die ervan wordt verdacht een in artikel 90ter Sv. omschreven

misdrijf te hebben gepleegd of eraan te hebben deelgenomen, kan onder de

voorwaarden omschreven in artikel 91 octies Sv. Daarbij stelt de onderzoeksrechter de

vertegenwoordiger van de provinciale Orde in kennis van hetgeen volgens hem onder

het beroepsgeheim valt en niet werd opgetekend in het proces-verbaal. Die

(tele)communicatie wordt onder gesloten en verzegelde omslag ter griffie neergelegd.

In tegenstelling tot de huiszoeking gaat het hier om een post factum- kennisgeving aan

de vertegenwoordiger van de Orde van Geneesheren, dat weinig waarborgen biedt.

159

Indien de arts op vraag van een slachtoffer van partnergeweld een medisch certificaat

opmaakt van de opgelopen letsels kan dit certificaat aangewend worden in een

rechtszaak. De arts mag echter nooit het certificaat zelf doorgeven aan de gerechtelijke

overheid of politie. Evenmin mag de identiteit van de dader worden vermeld.

Bij bewijsmateriaal dat werd verkregen door schending van het medisch beroepsgeheim

bepaalt de rechter welke gevolgen de onrechtmatigheid met zich meebrengt, rekening

houdend met het Antigoon-arrest van het Hof van Cassatie van 14 oktober 2003. Volgens

het EHRM leidt een schending van artikel 8 EVRM (waaronder het beroepsgeheim valt)

echter niet automatisch tot een schending van artikel 6 EVRM (recht op een eerlijk

proces).

Uit dit alles kan worden afgeleid dat het beroepsgeheim door de veranderende

wetgeving, rechtspraak en rechtsleer evolueerde van een absoluut geheim dat nooit

mocht worden aangetast naar een relatief geheim dat tot op vandaag steeds meer

uitzonderingen kent. Dit gegeven komt onder meer tot uiting in de vaak gewijzigde en

uitgebreide bepaling van artikel 458bis Sw. Toch blijft de wetgever vooralsnog terecht

van oordeel dat de verantwoordelijkheid tot het maken van een belangenafweging in

eerste instantie bij de hulpverlener zelf ligt.

161

Hoofdstuk 7 Bibliografie

7.1 België

Wetgeving

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950,

http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/655FDBCF-1D46-4B36-9DAB-99F4CB59863C/0/Convention_NLD.pdf.

Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind van 20 november 1989,

http://www.ond.vlaanderen.be/zorgvuldigbestuur/pdf/Kinderrechtenverdrag.pdf.

Verklaring van Amsterdam van 30 maart 1994 betreffende de bevordering van patiëntenrechten,

http://www.who.int/genomics/public/eu_declaration1994.pdf.

Decreet Franstalige gemeenschap van 4 maart 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd, BS 12 juni 1991.

Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking

van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993.

Wet van 30 juni 1996 tot wijziging van de wet van 3 mei 1880 op het parlementair onderzoek en van artikel 458

van het Strafwetboek, BS 16 juli 1996.

Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, BS 17 maart 2001.

Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, BS 26 september 2002.

Decreet Duitstalige gemeenschap van 19 mei 2008 over de jeugdbijstand en houdende omzetting van

maatregelen inzake jeugdbescherming, BS 1 oktober 2008.

Decreet van 8 mei 2009 betreffende het algemeen welzijnswerk, BS 8 juli 2009.

Wet van 30 november 2011 tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel

misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, BS 20 januari 2012.

http://www.ond.vlaanderen.be/zorgvuldigbestuur/pdf/Kinderrechtenverdrag.pdf

162

Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis teneinde het uit te breiden voor misdrijven van

huiselijk geweld, BS 26 maart 2012 (2e uitgave).

KB van 31 mei 1885 houdende de goedkeuring der nieuwe onderrichten voor de geneesheren, apothekers en

de drogisten.

KB nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van gezondheidszorgberoepen, BS 14 november

1967.

KB nr. 79 van 10 november 1967 betreffende de Orde der Geneesheren.

KB van 7 september 2012 houdende een toelage aan bepaalde wetenschappelijke verenigingen van




MB 17 mei 2002 betreffende de erkenning en de subsidiering van de vertrouwenscentra kindermishandeling,

BS 19 juni 2002.

Omzendbrief nr. COL 3/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep, definitie van

het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie door de

politiediensten en de parketten, 1 maart 2006.

Omzendbrief nr. COL 4/2006 van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven ven Beroep,

gemeenschappelijke omzendbrief van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-Generaal

betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld, 1 maart 2006.

Parlementaire voorbereidingen

Wetsvoorstel tot wijziging van artkel 458 van het Strafwetboek met het oog op de bescherming van de

mishandelde kinderen, Parl.St. Kamer 1975-76, nr. 771/1 .

Voorstel van wet tot wijziging van artkel 458 van het Strafwetboek met het oog op de bescherming van de

mishandelde kinderen, Parl.St. Senaat 1978-79, nr. 467.

Voorstel van wet betreffende de bestrijding van kindermishandeling, Parl.St. Senaat 1979-80, nr. 421/1.

Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Parl.St. Kamer 1998-1999, nr.

1907/1.

Wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Verslag namens de commissie

voor de Justitie, Parl.St. Senaat 1999-2000, nr. 2-280/5.

Amendement van 13 september 2000 bij het wetsontwerp betreffende de strafrechtelijke bescherming van

minderjarigen, Parl.St. Kamer 1999-2000, nr. 695/6.

Wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, verslag namens de Commissie voor de Justitie, deel

III, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 3-450/20.

Wetsvoorstel houdende het Wetboek van Strafprocesrecht, tekst aangenomen door de Commissie voor de

Justitie, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 3-450/21.

163

Wetsontwerp tot wijziging en aanvulling van het Strafwetboek teneinde het misbruik van de zwakke toestand

van personen strafbaar te stellen, en de strafrechtelijke bescherming van kwetsbare personen tegen


Wetsvoorstel tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en

feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/001.




feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 1639/003.

De behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie, inzonderheid de kerk.

Verslag namens de bijzondere commissie. Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 0520/002.

Wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op bestrijding van partnergeweld. Verslag

namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2011-12, nr. 5-30/4.

Wetsontwerp tot wijziging van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering wat betreft de

nietigheden, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 0041/007.

Rechtspraak

EHRM 27 augustus 1997, nr. 20022/92, Anne-Marrie Andersson/Zweden.

EHRM 8 juni 1998, nr.44/1997/828/1034, Teixeira De Castro/Portugal.

EVRM 12 mei 2000, nr. 35394/97, Khan/V.K.

Cass. 14 juni 1965, Pas. 1965, I, 1102.

Cass. 10 maart 1982, Arr. Cass. 1981-82, 854.

Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1261.

Cass. 23 augustus 1986, Arr. Cass. 1986-87, 96.

Cass 13 mei 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 173-176 noot M. VAN Lil.

Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662-663.

Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162

Cass. 18 juni 1992, Arr. Cass. 1991-92, 993.

Cass., 16 december 1992, T.Gez. 1996-97, 25.

164

Cass. 14 oktober 2003, P.03.0762.N.

Cass 16 november 2004, nr. P.04.644.N.

Cass. 24 mei 2005, T. Gez. 2006-07, afl. 3, 174.

Cass. 1 februari 2006, T.Gez. 2006-07, afl. 3, 180.

Cass. (2de k.) 2 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 113.

Cass. (1ste k.) 18 juni 2010, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116.

Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1750.N.

KI Gent 5 januari 1971, RW 1970-71, concl. Proc. Gen. J. MATTHIJS, 1714-1717.

Brussel 7 november 1991, Rev.dr.pén. 1992, 446, noot.

Antwerpen (10e k.) 30 september 1997, RW 1999-2000, 1025, noot A. VANDEPLAS.

KI Antwerpen 6 maart 2003, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 309.

KI Gent 8 mei 2003, T. Strafr. 2005, afl. 4, 308

Luik (8ste k.) 25 november 2008, T.Gez. 2010-11, afl. 3, 276.

Luik (4de k.) 25 mei 2009, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 44.

Corr. Gent 18 september 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 345.

Corr. Gent (18de k.) 12 februari 1988, T.Gez. 1988, 31.

Corr. Ieper 16 februari 2004, T.Gez. 2004-05, afl. 4, (310) 310-311.

Corr. Brussel 27 februari 2007, NC 2008, 73-76, noot L. HUYBRECHTS.

Rb. Gent 14 oktober 2011, T.Gez. 2012-13, afl. 1, 23-26.

Boeken, tijdschriften en verzamelwerken

Boeken

BLOCKX, F., Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, p. 331-

337.

COENE, G. en RAES, K., Ethische zorgen. Filosofie en ethiek van de zorg en de hulpverlening, Gent, Academia Press, 2008,

233 p.

165

GODDERIS, J., Eed van Hippocrates. Historische beschouwingen inzake de opdrachten de begrenzing van het medisch

handelen, Antwerpen, Garant, 2005, 143 p.

LAMBERT, P., Secret professionnel, Bruxelles, Bruylant, 2005, 368 p.

LEIJSSEN, M., Gids beroepsethiek. Waarden, rechten en plichten in psychotherapie en hulpverlening, Leuven, Acco, 2005,

164 p.

NYS, H., Geneeskunde: recht en medisch handelen, Brussel, Story-Scienta, 2005, 714 p.

NYS, H., Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, LannooCampus, 2010, 277 p.

PUT, J. en VAN DER STRAETE, I., Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 286 p.

RAES, K., Tegen betere wetten in. Een ethische kijk op het recht, Gent, Academia press, 2003, 209 p.

SCHRAM, F., Spreken of zwijgen? Een wegwijzer voor ambtenaren, Brussel, Uitgeverij Politeia, 2012, 394 p.

VAN DAMME, J., NYS, H. en VAN DAMME, T., De patiënt, de huisarts en zijn dossier, Antwerpen, Intersentia, 2003, 235 p.

VANDE LANOTTE, J. en HAECK, Y., Handboek EVRM: deel 2 artikelsgewijze commentaar, I, Antwerpen, Intersentia, 2005,

1066 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,

2006, 499 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, II, Antwerpen, Maklu, 2009, 1286 p.

VERSTRAETEN, R. en VERBRUGGEN, F., Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, Antwerpen, Maklu, 2011, 510 p.

VIANE, L., Huiszoeking en beslag in strafzaken, Brussel, Larcier, 1962, 287 p.

Bijdragen in tijdschriften

ALLEMEERSCH, B., “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en

het geheim van dat succes”, RW 2003-04, nr. 1, 15.

BALTHAZAR, T., “Het gedeeld beroepsgeheim is geen uitgesmeerd beroepsgeheim”, T.Gez. 2004-05, afl. 2, 139-146.

BECKERS, E., ”De ketenaanpak van partnergeweld/intrafamiliaal geweld (IFG): waar zit de zwakste schakel?”,

Orde dag 2008, afl. 5, 17.

BLANPAIN, B., “Juridische aspecten van het medisch beroepsgeheim”, RW 1965, nr. 6, 275.

BLOCKX, F., “Het medisch beroepsgeheim, overzicht van rechtspraak 1985-2002”, T.Gez. 2004-05, afl. 1, 4.

BLOCKX, F., “Het medisch beroepsgeheim en het opsporen van misdrijven”, T.Gez. 2004-05, afl. 4, 314.

166

BLOCKX, F., Arts, Orde en onderzoeksrechter: huiszoeking en inbeslagnames van medische stukken, T.Gez. 2006-

07, afl. 3, 176.

BRUGGEMAN, W. en BECKERS, E., “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, Orde dag 2008, afl. 43, 3-

10.

CALLENS, S., “De bekendmaking van gezondheidsgegevens door het gerecht aan de pers”, T.Gez. 1997-98, 323.

CARELS, A., “Het beroepsgeheim van de verpleegkundige”, Vl.T.Gez. 1986-87, 331-341.

COLETTE-BASEQZ, N., “La violation du secret professionnel dans une situation de maltraitance d’enfant. La

Justification par l’autorisation de l’article 458bis du Code pénal ou par l’état de nécessité”, T.Gez. 2009-10, afl. 1,

22.

DASSEN, A.,“Kindermishandeling en het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1973, nr. 20, 936.

DE CRAIM, C. en TRAETS, E., “Protocol kindermishandeling. Naar een intensere samenwerking tussen justitie en

hulpverlening”, TJK 2010/3, 177-183.

DE GROOF, K., “Kansen en knelpunten in de samenwerking van politie, justitie en hulpverlening”, Orde dag 2008,

afl. 43, 33-40.

DE SMET, B., “Beroepsgeheim hulpverleners in jeugdzaken”, OSS 2010, afl. 66, 5.

DE SOUTER, V., “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000



DIERICKX, A. en BEULENS, J., “Het gedeeld beroepsgeheim erkend door het Hof van Cassatie”, T.Gez. 2012-13, afl. 2,

148-154.

DIERICKX, A., ”Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarige of kwetsbaar persoon. Een commentaar

bij de wet van 30 november 2011”, NC 2013, afl. 1, 36.

DIERKENS, R., “Beroepsgeheim en recht”, Vl.T.Gez. 1986-87, 267.

DU JARDIN, J., “Schuldig verzuim”, OSS 2004, afl. 45, 1-33.

FRANCK, P., “ ‘Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij

partnergeweld”, Orde dag 2008, afl. 43, 53.

FRERIKS, D., “De aangifte van misdrijven en het medisch beroepsgeheim”, noot onder (Cass. 16 december 1992),

T.Gez. 1996-97, 26-28.

FREYNE, T., “De bewaking van privécommunicatie en –telecommunicatie in strafonderzoeken: een stand van

zaken”, T.Strafr. 2008/3, 165-181.

GOFFIN, T., “Afwijkingen op het beroepsgeheim worden uitgebreid”, De Juristenkrant 2011, nr. 243, 1.

167

HUYBRECHTS, L., “Gebruik en misbruik van het beroepsgeheim inzonderheid door revisoren, accountants en


HUYBRECHTS, L., noot onder KI Gent 8 mei 2003, T. Strafr. 2005, afl. 4, 310.

HUYBRECHTS, L., “Aangifte van misdrijven”, OSS 2010, afl. 65, 1-42.

HUYBRECHTS, L., “De wet tot verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en pedofilie binnen een

gezagsrelatie”, RW 2011-12, nr. 26, 1150-1166.

KETELS, B en VANDER BEKEN, T., “To breach or not to breach? Deontologisch kader en strafrechtelijke

kanttekeningen bij medisch beroepsgeheim en partnernotificatie inzake seksueel overdraagbare

aandoeningen”, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 7.

LYBAERT, D., “Beroepsgeheim van de hulpverlener in relatie tot de politiediensten”, RW 1996-97, nr. 29, 969-974.

MAES, C., “Een praktische vraagbaak: hoe beheerst deze drager van het beroepsgeheim het spanningsveld

ontstaan door de gelijktijdige aanwezigheid van verschillende dwingende morele normen, vervat in eventueel

materiele wetten?”, Panopticon 2000, afl. 4, 292.

N.C.-B, “Onontvankelijkheid van de strafvervolging nadat de schending van het medisch geheim werd

vastgesteld”, T. Gez. 2009-10, afl. 2, 47-48.

N.C.-B., “Medisch beroepsgeheim en de bescherming van de patiënt”, T.Gez. 2011-12, afl. 2, 119-121

NOUWYNCK, L., “La position des différents intervenants psycho-médico-sociaux face au secret professionnel

dans un contexte judiciaire- Cadre modifié, principe conforté, Rev.dr.pén. 2012, afl. 6, 628.

SAELENS, R. en DE HERT, P., “Openbaarmaking van gezondheidsgegevens en het recht op privacy. De toepassing

van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer blijft een moeilijke drempel”, T.Gez. 2010-11, afl. 3, 281.

SOLLIER, E. en DE PAUW, K., “ ‘Daders en slachtoffers geven hun mening over de aanpak van partnergeweld’ ”,

Orde dag 2008, afl. 43, 41.

STALS, I., “Nieuwe richtlijnen, nieuwe uitdagingen”, Orde dag 2008, afl. 43, 23.

STEVENS, J., “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T.Gez. 2002-03, afl. 1, 4.

STEVENS, L., “Arts slachtoffer partnergeweld mag gerecht informeren”, De Juristenkrant 2004, afl. 89, 9.

TRAEST, P. en VAN CAENEGEM, P., “Enkele aspecten van het misdrijf schuldig verzuim in de sfeer van het

onderwijs”, TORB 1999-2000, 47.

TRAEST, P.,“Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, 83-90.

VAN DE KEERE, H., “Partnergeweld: nauwkeurige registratie is belangrijk!”, Artsenkrant 29 november 2011, 35.

VAN DE KEERE, H., “Partnergeweld: wat kun je als huisarts doen?”, Artsenkrant 10 september 2010, 10-11.

168

VAN DE KEERE, H., “Partnergeweld: arts mag zich niet verstoppen achter beroepsgeheim!”, Artsenkrant 23

november 2010, 14.

VANDENHOLE, W., “E.H.R.M., 27 augustus 1997”, RW 1998-99, nr. 15, 511.

VANDER Laenen, F., “The end of the affair? Het beroepsgeheim in de samenwerking tussen justitie en

hulpverlening”, Panoptecon 2011, afl. 4, 8.

VAN DER STRAETE, I. en PUT, J., “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling: wetgevende

initiatieven in België en in Nederland”, T.Gez. 2001-02, afl. 2, 78.

VAN DER STRAETE, I. en PUT, J., “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart of

dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 41-59.

VAN OVERBEKE, S., “Het beroepsgeheim van de geneesheer en de overlegging van stukken”, RW 1995-96, nr. 35,

1207-1209.

VANWALLEGHEM, P., “Beroepsgeheim arts beschermt alleen slachtoffer”, De Juristenkrant 2010, afl. 221, 5.

VERHOEVEN, D., “Aangifte van een misdrijf aan een gerechtelijke overheid en civielrechtelijke

aansprakelijkheid”, T.Gez. 2012-13, afl. 1, 33.

VERMEERSCH, J., “Het dualisme in het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1960, nr. 26, 1243-1252.

VERMEERSCH, E., “Het medisch beroepsgeheim: ethische grondslagen”, Vl.T. Gez. 1986-87, 271.

VERMEIREN, R., “Het moeilijke onderscheid tussen hulp weigeren en de soevereine beslissing van de arts om al

dan niet te handelen”, T.Gez. 1999-2000, 214-220.

VERMEULEN, G. en DHONT, F., “Bescherming van minderjarigen via het strafrecht. Verdiensten en beperkingen

van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr.

2002, afl. 2, 133.

X, “Spreekrecht bij seksueel misbruik”, NJW 2012, nr. 256, 97.

X., “Schending van het beroepsgeheim bij partnergeweld”, NJW 2012, nr. 261, 283.

Verzamelwerken

BAETENS, L.,“Hulpverleners en beroepsgeheim” in R. STOCKMAN (ed.), Het beroepsgeheim in de zorgverleningssector:

een confrontatie tussen recht en praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1998, 43-49.

BROEKX, P., DUMAREY, M. en FOCK, R., “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context van strafrechtelijke


Antwerpen, Maklu, 2001, 436-487.

DE RUYCK, F., “Wat krom is wordt recht. Over de bruikbaarheid van onrechtmatig verkregen bewijs” in L.

ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, C. DE ROY, F. DERUYCK, S. GUENTER, L. HUYBRECHTS, I. MENNENS, J. MEESE, B. SPRIET,

M. STERKENS, G. STESSENS, P. TRAEST, C. VAN DEN WYNGAERT, S. VANDROMME, G. VERMEULEN en R. VERSTRAETEN, XXIIe

postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (203) 209.

169

HUYBRECHTS, L., “Aspecten van het beroepsgeheim” in L. ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, C. DE ROY, F. DERUYCK,

S. GUENTER, L. HUYBRECHTS, I. MENNENS, J. MEESE, B. SPRIET, M. STERKENS, G. STESSENS, P. TRAEST, C. VAN DEN

WYNGAERT, S. VANDROMME, G. VERMEULEN en R. VERSTRAETEN, XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en

strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006, 203-231.

MAUS, M., “De geneesheer, zijn beroepsgeheim en de fiscale controle in de inkomstenbelastingen”, in L.

WOSTYN, K. BOUCQUEY en F. SCHOUCKAERT (eds.), Overhandigen medische gegevens, Gent, Academia Press, 2009, 211-

228.

NYS, H., “Beroepsgeheim voor verpleegkundigen en vroedvrouwen” in H. NYS, J. VANDE MOORTEL, M. DE BAUW, G.

DECOCK, C. HAINE, E. PEETERS, V. JANSSENS en H. D’HANIS, Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen, Mechelen,

Kluwer, 2005, 192-199.

Onlinebronnen

Online geconsulteerde adviezen nationale raad Orde van Geneesheren

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/vermoeden-van-kindermoordberoepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/medisch-geheim-tegenover-de-politiediensten-in-

ziekenhuizen

http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/beroepsgeheim-van-de-geneesheer

http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/de-continu%EFteit-van-de-verzorging-de-wachtdiensten-en-

de-dringende-medische-hulp.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/beroepsgeheim-van-gevangenisartsen

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/gerechtelijke-politie-beroepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/drugs-en-wapens-in-de-psychiatrische-ziekenhuizen.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-

beroepsgeheim.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-

beroepsgeheim2.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/huiszoeking-en-inbeslagneming-van-medische-documenten-

rol-van-de-afgevaardigde-van-de-provinciale-raad

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/inbeslagneming-van-medische-attesten.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/tuchtzaken-plaatsopneming-door-het-parket.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/vermoeden-van-kindermoordberoepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/medisch-geheim-tegenover-de-politiediensten-in-ziekenhuizen

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/medisch-geheim-tegenover-de-politiediensten-in-ziekenhuizen

http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/beroepsgeheim-van-de-geneesheer

http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/de-continu%EFteit-van-de-verzorging-de-wachtdiensten-en-de-dringende-medische-hulp

http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/de-continu%EFteit-van-de-verzorging-de-wachtdiensten-en-de-dringende-medische-hulp

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/beroepsgeheim-van-gevangenisartsen

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/gerechtelijke-politie-beroepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/drugs-en-wapens-in-de-psychiatrische-ziekenhuizen

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-beroepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-beroepsgeheim

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-beroepsgeheim2

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disaster-victim-identification-team-%28dvi%29-beroepsgeheim2

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/huiszoeking-en-inbeslagneming-van-medische-documenten-rol-van-de-afgevaardigde-van-de-provinciale-raad

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/huiszoeking-en-inbeslagneming-van-medische-documenten-rol-van-de-afgevaardigde-van-de-provinciale-raad

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/inbeslagneming-van-medische-attesten

170

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disciplinair-dossier.

Andere onlinebronnen

“De Bleekweide schendt beroepsgeheim”, De Standaard, 1 maart 2013, 11,

http://www.letteren.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130228_00487721.

Centraal meldpunt misbruik, geweld en kindermishandeling,

http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/1712/Paginas/default.aspx.

ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk.

Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 17 p.,


%2020%20december%202005_2.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Aanpakfiche kindermishandeling, 2006, 2 p.,

http://www.health.fgov.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie2

divers/8292406.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Beslissingsboom kindermishandeling, 2006, 1 p.,


vers/8312424.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Eigen aanpak kindermishandeling, 1 p.,


ie2divers/7888408.pdf,

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Gids partnergeweld. Rol van de huisarts, 2004, 32 p.,


ie2divers/7864414.pd.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, De aanpak van partnergeweld door huisarts. Een werkmodel voor zorg,

2009, 18 p.,



FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Eigen aanpak partnergeweld, 1 p.,


vers/7888410.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Beslissingsboom partnergeweld, 2006, 1 p.


vers/8312426.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Aanpakfiche partnergeweld, 2006, 2 p.,


vers/8292408.pdf.

http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/disciplinair-dossier

http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20-%2020%20december%202005_2.pdf

http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20-%2020%20december%202005_2.pdf











171

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Partnergeweld. Deontologisch en juridisch kader. Aspecten met

betrekking tot het medisch dossier en het certificaat, 2007, 10,

http://www.health.belgium.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg2/@healthprofessions/documents

/ie2divers/19058991_nl.pdf.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST VOLKSGEZONDHEID, Aanpakfiche ouderenmis(be)handeling, 2006, 3 p.,

http://gezondheid.belgie.be/internet2Prd/groups/public/@public/@dg1/@datamanagement/documents/ie

2divers/7888414.pdf.

HENDRICK, G., “Disaster Victim Identification team”, Inforevue 01/2009, 30-33, http://www.polfed-

fedpol.be/pub/inforevue/inforevue1_09/DVI.pdf.

KROLS, N., “Protocol van Moed: durven samen te werken tegen kindermishandeling”, Welzijns- en

gezondheidsmagazine voor Vlaanderen, 2012, http://www.weliswaar.be/nieuws/p/detail/protocol-van-moed-

durven-samen-te-werken-tegen-kindermishandeling.

Protocol Kindermishandeling van 30 maart 2010: http://www.dsb-

spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf.

“Protocol rond illegale voorwerpen in het ziekenhuis”, het Nieuwsblad, 8 november 2012,

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20121107_00360910.

VERRYCKEN, M., Juridische aspecten bij ouderenmis(be)handeling, 17 p.,

http://users.skynet.be/fa286862/OMB/documenten/JURIDISCHE%20ASPECTEN%20BIJ%20OMB.pdf.

VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING OOST VLAANDEREN, Jaarverslag 2010, Gent, 2010, 41 p.,


www/version/default/part/AttachmentData/data/Jaarverslag%202010.pdf.

VERTROUWENSCENTRUM KINDERMISHANDELING OOST VLAANDEREN, Jaarverslag 2011, Gent, 2011, 49 p.,

http://www.kindermishandeling.be/website/387www/version/default/part/AttachmentData/data/NG_Jaarv

erslag%2011.pdf.

Vlaams ondersteuningscentrum ouderenmis(be)handeling: http://www.ouderenmisbehandeling.be.

WELZIJN VOLKSGEZONDHEID en GEZIN, Protocol van Moed: durven samenwerken rond kindermishandeling:

grensverleggend, moedig en uitdagend. Draaiboek voor hulpverleners, 2012, 48 p.,


.pdf.

WELZIJN VOLKSGEZONDHEID en GEZIN, Uitwerking theoretisch kader en draaiboek Pilootproject Antwerpen “Protocol van

Moed” Een experiment inzake het spreekrecht en het casegebonden overleg bij situaties van kindermishandeling, 2012, 76

p., http://wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/09_antwerpen/protocol/PROT_apen_kmish_120110_def_col.pdf.

Interviews

Geert Decraemer (psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel)

dokter Marc Heylbroeck (huisarts)

http://www.dsb-spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf

http://www.dsb-spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf

http://www.kindermishandeling.be/website/387www/version/default/part/AttachmentData/data/NG_Jaarverslag%2011.pdf

http://www.kindermishandeling.be/website/387www/version/default/part/AttachmentData/data/NG_Jaarverslag%2011.pdf

http://wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/09_antwerpen/protocol/PROT_apen_kmish_120110_def_col.pdf

172

Anja Janssen (hulpverlener bij het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling)

Paul Van den Bossche (lic. psychologie/directeur van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost-

Vlaanderen)

7.2 Frankrijk

Wetgeving

http://www.legifrance.gouv.fr/.

Bijdragen in tijdschriften

ALT-MAES, F. en LEREBOURS, B., “Le secret médical à l’occasion des signalements”, Revue générale de droit médical

juin 2012, nr. 43, 21-35.

CANTO-SPERBER, M., GOUZES, G., LALANNE, S., POUILLARD, J., GRANDO, R., “Secret, ethique et democratie”, Petites

affiches juin 2001, nr. 122, 13.

CÉDILE, G., “Le signalement par le psycholoque est-il compatible avec le respect du secret professionnel?, AJ

Pénal 2011, 582.

COURBE, P., MACQUERON, P., MALEVILLE, M.-H., ALT-MAES, F., “Chronique de droit de l’activité professionnelle

(suite et fin)”, Petites affiches 10 aoȗt 2000, nr. 159, 24.

DELPRAT, L., “La loi du 2 janvier 2004 relative à la protection de l’enfance et le secret médical”, Gazette du Palais 4

mars 2004, nr. 65, 13.

FRESEL, F., “Le gérant de tutelle et le secret, ou «Secret, mon beau secret, dis-moi quel est ton secret…”, Petites

affiches septembre 2004, nr. 175, 12.

GUILLAUME, D., “Les secrets professionnels résistent-ils à l’enquête pénale?”, Bulletin Joliy Bourse 1 mai 2009, nr.

3, 243.

LAURENS, D. en BELLINI, C., “Le secret médical lors des enquêtes”, Revue de droit médical juin 2012, nr. 43, 39-49.

LHUILLIER, J.-M, “Maltraitance personnes ȃgées”,Revue de droit sanitaire et social 2012, 184.

MANOUIL, C. en BENILLOUCHE, M., “Regards croisés sur le secret médical face aux juridictions répressives”, Petites

affiches 15 juin 2009, nr. 118, 20.

MASSIP, J., “Secret professionnel et protection des majeurs” (noot onder Cass. 22 mai 2002), Petites affiches 4

mars 2003, nr. 46, 22.

http://www.legifrance.gouv.fr/

173

PELTIER, V., “La responsabilité pénale du médecin et le secret médical”, Revue de droit médical septembre 2012,

nr. 44, 149-159.

7.3 Nederland

Wetgeving

http://wetten.overheid.nl/zoeken/.

Boeken en verzamelwerken

Boeken

DE BRAUW, P.J.W., (ed.), Het medisch beroepsgeheim, Baarn, Ambo, 1988, 88 p.

DE JONGE, E., Ethiek voor maatschappelijk werkers. Een methodische aanpak van morele dilemma’s, Bussum, Uitgeverij

Coutinho, 1995, 302 p.

DUIJST-HEERSTERS, W.L.J.M., Boeven in het ziekenhuis: een juridische beschouwing over de verhouding tussen het medisch

beroepsgeheim en de opsporing van strafbare feiten, Den Haag, Sdu uitgevers, 2005, 306 p.

DUIJST, W.L.J.M., Praktijkboek beroepsgeheim en informatieverstrekking in de zorg, Antwerpen, Maklu, 2009, 168 p.

EBSKAMP, J. en KROON, H., Beroepsethiek voor SPH, Baarn, HB uitgevers, 1997, 256 p.

STRUIS, A. en F. BRINKMAN, F., Botsende waarden. Ethische kwesties in de hulpverlening, Utrecht, NIZW Uitgeverij,

1996, 108 p.

TENWOLDE, H. en HOUTLOSSER, M., Met alle respect. Leerboek verpleegethiek, Baarn, HBuitgevers, 2004, 151 p.

WIDDERSHOVEN, G., Ethiek in de kliniek. Hedendaagse benaderingen in de gezondheidsethiek, Maastricht, Boom, 2000,

176 p.

Verzamelwerken

KLOOSTERMAN, W., “De stand van zaken bij politie en justitie” in H. BAARTMAN, A. BURGESS, C. RÜMKE et al., Incest en

hulpverlening, Leuven, Acco, 1990, 274-279.

DOEK, J.E., “Meldingsplicht, ja of nee?” in H. BAARTMAN, A. BURGESS, C. RÜMKE et al., Incest en hulpverlening, Leuven,

Acco, 1990, 274-279.

174

KOLE, J., “Wie voorkomt en geneest? Preventie en signalering van kindermishandeling vanuit beroepsethisch

perspectief” in M. VAN DEN HOVEN en C. KESSELER (eds.), Preventie en ethiek, Den Haag, Boom Lemma uitgevers,

2011, 117-127.

MAECKELBERGHE, E., “Kindermishandeling: veel zorgverleners, weinig zorg” in I. DE BEACHFORT, M. HILHORST, S.

VANDAMME, S. VAN DE VATHORST en M. SCHERMER (eds.), De Kwestie. Praktijkboek ethiek voor de gezondheidszorg, Den

Haag, Boom Lemma uitgevers, 2011, 149-156.

Onlinebronnen

GEMEENTELIJKE GEZONDHEIDSDIENST ROTTERDAM-RIJNMOND, Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Rotterdam-

Rijnmond, Rotterdam, 2011, 28 p.,

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/uploads/tx_rkdownload/Regionale_Meldcode_huiselijkgeweld_en_ki

ndermishandeling.pdf.

KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 16 p.,


KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie, Utrecht,

2012, 60 p., http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-


KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Meldcode Kindermishandeling en

huiselijk geweld, Utrecht, 2012, 108 p., http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-


Meldpunt ouderenmishandeling:

http://www.igz.nl/onderwerpen/handhavingsinstrumenten/incidententoezicht/melden/meldpunt-

ouderenmishandeling/Meldpunt_Ouderenmishandeling_in_de_zorg.aspx.

NORTIER, C.A., Het medisch beroepsgeheim. Een leidraad door de doolhof., scriptie Rechten Universiteit van

Amsterdam, 2006, 53,

https://www.politieacademie.nl/kennisenonderzoek/kennis/mediatheek/PDF/43128.pdf.

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/uploads/tx_rkdownload/Regionale_Meldcode_huiselijkgeweld_en_kindermishandeling.pdf

http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/uploads/tx_rkdownload/Regionale_Meldcode_huiselijkgeweld_en_kindermishandeling.pdf

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Arts-en-politie-2000.htm

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-politiejustitie-2012-1.htm

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-politiejustitie-2012-1.htm

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-kindermishandeling-en-huiselijk-geweld-2012.htm

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Meldcode-kindermishandeling-en-huiselijk-geweld-2012.htm

http://www.igz.nl/onderwerpen/handhavingsinstrumenten/incidententoezicht/melden/meldpunt-ouderenmishandeling/Meldpunt_Ouderenmishandeling_in_de_zorg.aspx

http://www.igz.nl/onderwerpen/handhavingsinstrumenten/incidententoezicht/melden/meldpunt-ouderenmishandeling/Meldpunt_Ouderenmishandeling_in_de_zorg.aspx

https://www.politieacademie.nl/kennisenonderzoek/kennis/mediatheek/PDF/43128.pdf

Documents

Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van ...lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/060/722/RUG01-002060722_2013_0001... · 2.6 Het beroepsgeheim en de privacy ... in de gezondheidszorg worden