HAUSKORTASUNARI BURUZKO PROIEKTUAREN TXOSTENA … · babesa eta tutoretza zituen helburu, baina handik gutxira iritsi zen Elizbarrutiko Caritasen enkargua, Mesedeetako Ama eta Laguntza

HAU

SKO

RTA

SUN

AR

I BU

RU

ZKO

PR

OIE

KTU

AR

EN T

XOST

ENA

• IN

FOR

ME

DEL

PR

OYEC

TO D

E FR

AGIL

IDA

D

HAUSKORTASUNARI BURUZKO PROIEKTUAREN TXOSTENA

INFORME DEL PROYECTO DE FRAGILIDAD

Vitoria-Gasteiz, 2018

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaServicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco


Edizioa:1. edizioa: 2018ko urria

Ale-kopurua: 200 ale

© Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Enpleguko eta Gizarte Gaietako Saila

Internet:www.euskadi.eus

Egileak:Ikerketa hau Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzak egin du, Matia Institutu Gerontologikoaren laguntza teknikoarekin.

Editorea:Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1. 01010 Vitoria-Gasteiz

Diseinua eta maketatzea:Kabinete eta Komunikazio Zuzendaritza. Enpleguko eta Gizarte Gaietako Saila

Inpresioa:Gráficas Irudi S.L.

L.G.:VI 138-2018

Un registro bibliográfico de esta obra puede consultarse en el catálogo de la red Bibliotekak del Gobierno Vasco: http://www.bibliotekak.euskadi.eus/WebOpac

3

Hurkoak hasiera-hasieratik izan du harreman etengabea eta sakona hauskortasun egoeran dauden pertsonekin. Hasieran, adineko ezgaituen babesa eta tutoretza zituen helburu, baina handik gutxira iritsi zen Elizbarrutiko Caritasen enkargua, Mesedeetako Ama eta Laguntza Etxea eguneko zentroen ardura eta kudeaketa bere gain hartzeko. Horrela, gure eginkizuna mendetasun-egoeran zeuden pertsonen arreta eta zaintzara zabaldu zen, adinekoei zuzenduta lehenengo, eta buruko gaixotasuna dutenei zuzenduta gero.

Esperientziak agerian utzi du mendekotasuna duten pertsonekin lan egitea funtsezkoa dela ezgaitasuna prebenitzeko eta modu egokian aurre egiteko. Bere burua gobernatzeko gaitasuna galdu aurretik pertsonak ezagutuz tutoretza-fasea hobeto prestatu eta hobeto antolatu daiteke, eta haren borondatea, eskubideak eta balioak gehiago errespetatu.

Halaber, ikasi dugu mendetasunaren eta ezgaitasunaren atarian ere badaudela laguntzaren beharra duten pertsona asko. Izan ere, ezgaitasuna eta mendetasuna prozesu gradualak dira, eta modu desberdinetan agertzen dira pertsona bakoitzarengan. Hori dela-eta, abusuak eta tratu desegokiak prebenitu eta saihesteko, funtsezkoa da babesgabetasun-egoerak ahalik eta goizenen detektatzea eta beren eskubideen eta interesen errespetua exijitzea, egoera horien ezaugarri orokorra familia- eta gizarte-ingurune egokirik eza izaten baita.

Tarte gris hori dugu gogoan hauskortasunaz ari garenean. Bizitzako etapa horren ezaugarriak prekarietatea arian-arian gehitzea, gaitasuna galtzea, eta funtzio narriadura dira. Horiek guztiek mugatu egiten dituzte eragindako pertsonen erantzuteko aukerak, eta segurtasunik ezeko eta hauskortasuneko egoera batean jartzen dituzte, horrek dakarren zatikatzeko eta mendetasunean erortzeko arriskuarekin.

Aurkezpena

4


Arrazoi asko daude hauskortasun-egoeretan esku hartzeko ildoak garatzeko: eragindako pertsonen bizi-baldintzak hobetzea, mendetasuna eta ezgaitasuna iristen diren unea atzeratzeko laguntza ematea, bizitzako azken etapa beraien borondatearen errespetu osoarekin planifikatzeko prozesuan laguntzea, tratu txarreko eta abusuko egoerak prebenitzea...

Eta, gogoeta horretatik abiatuta, 2010eko eta 2015etik 2018ra bitarteko plan estrategikoetan Hauskortasunaren Arretarako Prozesua sortu dugu, arrisku- eta/edo hauskortasun-egoeran dauden pertsonen arretaren sustapena geure erakunde lehentasunen artean txertatu behar genuela ulertu baitugu.

Ale honetan jasotzen dira Hurkoaren Patronatuak eta Zuzendaritzak esparru honetan sustatutako ekintza nagusiaren emaitzak. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonak “gizartearentzat ikusezinak” direlako egiaztapena abiapuntutzat hartuta, sozialki hauskorra den pertsonaren kontzeptua zehaztu eta, metodologia kualitatibo bat erabiliz, haren beharren, zailtasunen eta gabezien errealitatea aztertu behar zela ulertu zen. Informazio horrekin, indarreko legeriaren azterketarekin eta dauden baliabideen berrikuspenarekin, azterlanaren azken xedea “Hauskortasunaren Arretarako Plan Integral” bat egitea zen (eta da), pilotu moduan aplikatu eta ebaluatu ondoren baliagarria izan dadin Euskal Autonomia Erkidegoko beste leku batzuetan eremu horretako esku-hartzeak egiteko, dauden baliabideak koordinatuz, emakumeek haiek eskuratzea erraztuz eta erakundeak eta gizarte osoa sentsibilizatuz.

Hurkoa Fundazioko presidentea naizen aldetik, pozgarria da niretzat lehen azterlan hau amaituta ikustea; horregatik, nire zorionik beroenak horren zuzendaria den Marijo Valderrama andrearentzat eta ikerketa-taldeko kideentzat. Mª Luisa Otaño, Jos Marañón, Susana Montesino, María Casla eta José Ignacio del Pozo. Horrez gain, gure eskerrona adierazi nahi diet Irungo proiektu pilotuaren talde operatiboko Yésica Costa (zuzendaria), Ander Amunarriz eta María Casla kideei eta inplikatutako gizarte-eragileen ikuspegia jasotzeko eratutako foku-taldeetan parte hartu zuten guztiei.

Azterlanak beste erakunde batzuen diru-laguntzak ere jaso ditu, hala nola Eusko Jaurlaritzako Enpleguko eta Gizarte Politiketako Sailarenak (2015, 2016 eta 2017ko ekitaldietan), Espainiako Caritasenak (2015 eta 2017koetan) eta La Caixaren Gizarte Ekintzarenak (2017). Haiei guztiei gure goraipamenik zintzoena egiten diegu gure lanarekin adierazi duten konfiantza eta konpromisoagatik. Eskerrik asko, halaber, Eusko Jaurlaritzako Enpleguko eta Gizarte Politiketako Sailari, azterlana jendaurrean jartzen laguntzeagatik (Jardunaldiak) eta finantzazio eta argitalpenagatik eta Irungo Udalari eta

5

SARRERA

Gipuzkoako Farmazialarien Elkargoari proiektu pilotua Irunen ezartzeko ahalegin pozgarri honetan emandako bultzada eta laguntzagatik.

Amaitu baino lehen esan behar dut azterlan hau egiteko hedatutako energia eta ilusioa Hurkoako profesionalek ere jarri dutela hauskortasun-egoeran dauden pertsonen aldetik iristen zaizkigun arreta-eskari gero eta ugariagoei nolabaiteko erantzuna ematerakoan, gizarte-zerbitzuek eta bestelako erakundeak ematen ez duten kasuetan. Esan dugun bezala, gero eta segurtasun-gabezia handiagoa eta gaitasunen galera progresiboa dira pertsona hauskorren ezaugarriak; horregatik laguntzaren beharra dute, burokraziaren edo kudeaketen arloan ez ezik, batzuetan mediku-zerbitzuetara joateko ere; bestalde, eta askotan izaten den bakardadearen aurrean, berebiziko garrantzia dauka zalantzak eta zailtasunak gainditzen laguntzeko konfiantzazko norbait izateak. Horregatik guztiagatik, eskatzen duten pertsona guztiei dagokienez,

- gure taldeak orientazioa eta aholkularitza juridiko-soziala ematen saiatzen dira, baita eskatzen duten arreta integrala ere,

- egoeraren jarraipen bat egiten dute, unean uneko arreta ematen diete behar baldin badute eta

- prestakuntzako, sentsibilizazioko eta dibulgazioko ekintzak sustatzen dituzte gizartean, borondate aurreratuei eta mendetasun- eta ezgaitze-egoeretarako prestakuntza eta prebentzio hoberenari buruz.

José Luis de la Cuesta Arzamendi Presidentea

7

AURKIBIDEA

Aurkibidea

1. Sarrera 9

2. Azterlanaren justifikazoa 13

2.1. Adinekoen egoera eta bizi-baldintzak 13

2.2. HURKOA fundazioa eta adinekoak 16

2.3. Zer da hauskortasuna? 18

2.4. Gaia zertan den. Demografia. 20

2.5. Lege esparrua 25

2.6. Egun dauden baliabideak 27

2.7 beharrak 31

3. AZTERLANA Prospekzio-lana 33

3.1. Helburuak 33

3.2. Proiektua 34

8


3.3. Emaitzak 36

3.3.1. Hauskortasunera gerturatuz 37

3.3.1.1. Hauskortasunaren kontzeptua; hurbilketa bat 38

3.3.1.2. Hauskortasun-egoeran dauden beste gizatalde batzuk. 42

3.3.2 Arrisku-egoerak: “Alarmak” 48

3.3.3 Generoen arteko aldeak 56

3.3.4 Baliabideak 61

3.3.5. Nork inplikatu behar duen. 65

3.3.6 Egungo erantzukizuna 69

3.3.7 Egungo hutsuneak eta egoera kezkagarrienak. 71

3.3.7.1 Egungo hutsuneak. 71

3.3.7.2 Egoera kezkagarrienak. 78

3.3.8. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen beharrak. 82

3.3.9 Abian dauden proiektuak eta etorriko direnak 84

4. Proposamenak eta iradokizunak 87

4.1. Iradokizunak 87

4.2 Gomendioak 90

4.3. Jarduketa-proposamena 93

5. Amaierako iradokizunak 97

6. Bibliografia 99

1. Eranskina 103

9

SARRERA

1. Sarrera

Biztanleriaren zahartzea agintarien etengabeko arreta eta gobernu guztien

politiken beharra duten gaietako bat bihurtu da herrialde garatuetan.

Demografia-dimentsiotik eta biztanleriaren adin-egituraren osaeran duen

eraginetik harago, zahartzeak berebiziko garrantzia hartzen du dauzkan

ondorio sozial, politiko eta ekonomikoengatik.

Azken hogei urteotan, Euskadin, lurralde garatuetan oro har gertatzen ari

den moduan, biztanleria arian-arian zahartzen ari da. Egitate horrek alderdi

positibo bat dauka; pertsonek gero eta bizitza luzeagoa dute. Alabaina, horrek

erronka handi bat dakarkio gizarteari, pertsona guztiak beraien bizitzan

zehar ahalik eta baldintza onenetan bizi daitezen saiatu eta lortzeko beharra

baitu. Helburu horrekin, pertsona horien ongizatea bermatzeko egokienak

diren estrategiak, tresnak eta politikak sortu behar dira.

Helburu hori lortzeko, gizarteko jarduera-esparru guztiek inplikatu behar

dute. Adibidez, gizarte-esparruak horren eragina nozitzen du; izan ere,

zahartu ahala, pertsonek beharrizan berriak dituzte; laguntza-zaintzak

eta horiei egokitutako baliabideak, besteak beste. Gauza bera gertatzen

da osasunaren esparruan, batez ere adin-tarte jakin batzuetan, begien

bistakoa baita zahartu ahala osasun-arazoak eta osasun-arretaren eskaria

10


gehituz joaten direla.1. Horren guztiaren ondorioz, beharrezkoa da egoera

berreraikitzea, beharrizan horiei erantzuteko beharrezkoak diren baliabideak

dituen agertoki batera iristeko. Agertoki horrek plangintza egokia ahalbidetu

behar du, biztanleria guztiarentzat ahalik eta etorkizun onena lortzeko.

Azken urteotan, gure ingurunean azterlanak eta planak egin eta arauak

onartu dira, zahartze aktiboko politikak eta jarduerak sustatzeko (Imserso,

2011), (Eusko Jaurlaritza/Gobierno Vasco, 2015) (1) (2), eta adinekoen aurkako

tratu txarrak eta abusuak prebenitzeko (Pérez Rojo, G. eta beste batzuk,

2010), (Sancho, M. (Dir.), 2011), (Gómez Martín, M.P. eta beste bat (Koord.), (Eusko

Jaurlaritza, 2015), (3) (4) (5) (6).

Azterlan honek gai hori dauka bereziki jomugan. Horrela, bada, zahartze

aktiboaren aldeko politikak sustatzeko ahalegina laudagarria den arren,

badago orain gutxi arte ezkutuan egon den errealitate bat, behar duen arreta

jaso ez duena; adinekoen eskubidean babesa, hain zuzen ere.

Gai hori ardatzean kokatzen ari da gizatalde horren eguneroko bizitza

hobetzeko plangintza gehienak abian jartzerakoan. Oro har, babes

ekonomikoa bermatzeari, baliabide sozio-sanitario edo kulturalak eskuratzeari

eta hautatzeko gaitasuna, autonomia eta intimitatea errespetatzeari lotzen

zaie, baina gaur arte ez da behar adina azpimarratu pertsona horien

eskubideak larriki urratzen dituzten tratu txarreko egoerei aurre egiteko

lana, ezta bakardade-, abandonu- edo bazterkeria-egoeren prebentzioa

ere, haien osasun-egoera eta ongizate psikosoziala larriki kaltetzen dituzten

arazoak diren arren.

Adinekoen osasun-egoera ez da erabakitzen gaixotasunen presentziaren

edo absentziaren arabera; haien gaitasun funtzionaleko maila ere baloratu

eta kontuan izan behar da. Hortaz, eguneroko bizitzako jardueretarako

independentzia eta autonomia adinekoen osasunaren eta ongizatearen

alderdi nagusietakoak dira. Horren ildotik, garrantzitsua da autozaintzarako

izan ditzaketen gaitasunak identifikatzea, eta horrela zehaztea pertsona

horiek zein puntutaraino ase ditzaketen beraien bizi-beharrak, berronera

1 Lehen hilgarriak ziren eta gaur egun kronifikatu egiten diren osasun-arazoak dituzten eta multipatologiak dituzten pertsonak.

11

SARRERA

daitezkeen nozitutako kalte eta gaixotasunetatik eta gauza izan daitezkeen

dauden zerbitzuak, laguntzak eta baliabideak bilatzeko, batzuetan

eskuragaitzak baitira haientzat, hori guztia bizi duin bat eta osasun-egoerarik

onena izateko, betiere beren ezaugarrien eta baldintzen arabera.

Halaber, saihestezina da zehaztea noiz dagoen pertsona bat kalteberatasun-

edo ahultasun-egoeran. Horretarako, ezinbestekoa da akordio batera iristea

termino horien definizioaren eta kontzeptualizazioaren inguruan. Noiz dago

pertsona bat ahultasun-egoeran? Zer irizpide hartu behar dira kontuan

pertsona bat kaltebera eta/edo ahula dela erabakitzeko? Zer estrategia jarri

dira edo jarri daitezke pertsona horiei arreta emateko? Zer baliabide daude

pertsona horien beharrizanei erantzun egokia eman ahal izateko? Horiek

dira sortu daitezkeen galderetako batzuk.

Proiektu honen bitartez, erantzunak eman nahi zaizkie galdera horietako

batzuei. Eusko Jaurlaritzak konpromisoa hartu zuen egoerarik hauskorrenean

dauden pertsonen beharrizanei erantzun egokia emateko, eta konpromiso

horren emaitza gisa sortu da proiektu hau. Azken urteotan, zenbait Lege

eta Dekretu argitaratu dira, zahartze aktiboa sustatzeko, prestazio sozialen

sistema arautzeko, edota menpekotasunaren inguruko arreta emateko. Lege

eta Dekretu horiek oso ekimen eta tresna beharrezkoak badira ere, ez diete

beharrizan guztiei erantzuten. Alde horretatik, proiektu honen bitartez, arreta

jarri nahi da pertsona-talde jakin batengan: hain zuzen ere, menpekotasun-

egoeran egon ez arren, orientazioa, aholkularitza, laguntza eta babesa behar

duten pertsonengan, ahalik eta modurik egokienean garatu dezaten euren

bizitzako azken etapa, beraien duintasun pertsonala errespetatuz.

Azterlana lau zati nagusitan egituratzen da. Lehen zatia azterlanaren beraren

justifikazioari buruzkoa da. Bigarren zatia egindako lanaren diseinuari,

lana egiteko jarraitu den prozesuari eta lana interpretatzeko txostenari

buruzkoa da. Hirugarren zatian, ahultasun-egoeran dauden pertsonen

arretaren planifikazioan kontuan hartu beharreko arloak jasotzen dira. Eta,

laugarrenean, azken iradokizunak azaltzen dira. Amaitzeko, 1. eranskinean,

Jarduketa Plana aurkezten da.

13

AZTERLANAREN JUSTIFIKAZIOA

2. Azterlanaren justifikazoa

2.1. Adinekoen egoera eta bizi-baldintzak

Biztanleriaren bizi-itxaropena luzatu izana lorpen handi bat da, zalantzarik

gabe, baina horrek ez du beti esan nahi pertsonak bizi-kalitate ona duenik.

Osasun-egoera ona eta harreman- eta baliabide-sare sozial zabala

edukitzea pertsona guztien helburuetako bat da, eta gizarte-mailan

eboluzionatua eta ekonomiaren aldetik arrakastatsua den gizarte baten

adierazleetako bat. Pertsonak gaixotasunik, desgaitasunik eta afektibitate-

eta harreman-gabeziarik gabeko bizi-urteez gozatzeak eta bizimodu duin

bat izateko baliabide nahikoak izateak gizartearen helburuetako bat izan

behar du. Horren ildotik, erronka nagusia zera da; pertsonek beren bizi osoan

zehar autonomiari eta independentziari eutsi ahal izatea, eta uneoro beren

duintasuna eta errespetua babestuta edukitzea.

Hala ere, agerian geratzen da mendetasuna adinarekin gehituz joaten dela.

Berriki, “EAEko 55 urteko edo gehiagoko adinekoen bizi-baldintzei buruzko azterlana” (2) argitaratu da, eta, bertan jasotzen denez, 65 urtetik gorakoen

% 29k laguntza motaren bat behar dute beren eguneroko jardueretarako.

Beste azterlan batzuen arabera, berriz, % 8tik % 12ra bitartean kokatzen da

adinekoen ahultasunaren prebalentzia.

14


Adinekoen mendetasun- eta desgaitasun-egoerari buruz egiten diren

proiekzioek adierazten dutenez, epe ertainean desgaitasuna eta

mendetasuna gehitu egingo dira. Halaber, proiekzio horien arabera, egoera

ez da izango aldaketa demografikoen —hau da, biztanleria zahartzearen—

ondorio hutsa; aitzitik, aldagarriak (eta, horregatik, esku-hartzerako egokiak)

diren beste eragile batzuk ere hartu beharko dira kontuan, hala nola gizarte-

testuingurua eta ekonomiaren, osasunaren eta esku-hartze sozialaren arloko

politikak, besteak beste.

Lehenago adierazi den bezala, adina pertsonen mendetasuna

areagotu ohi duen elementua da. Horren ildotik, baieztatu daiteke

pertsonak kalteberatasun handiagoko egoeran jartzen dituela; hau

da, kalte edo lesioren bat nozitzeko arrisku handiagoko agertoki

batean; izan ere, bai osotasun fisikoan eta moralean bai haien

ondasunetan, era askotako abusuen biktima ere izan daitezke.

Azken urteotan, mende honen hasieratik, hainbat azterlan garatzen

hasi dira adinekoen artean tratu txarren egoerek duten prebalentziari

buruz. Aztertu behar izan diren lehen gaietako bat tratu txarren

definizioarena izan da. Adinekoaren Aurkako Tratu Txarrak

Prebenitzeko Nazioarteko Sareak (INPEA, 1995)” honela definitu zuen

1995. urtean: “konfiantza-itxaropeneko edozein harremanen barruan, adinekoren bati kaltea edota estura eragiten dion ekintza, behin edo behin baino gehiagotan egindakoa” (7). Definizioan adostasunera iritsita,

lehen azterlanek adierazten dutenez, 70 urtetik gorako adinekoen

artean % 4tik % 12ra bitartekoa da tratu txarraren prebalentzia.

Azterlan horiek eta era horretako ekimenen sustapenak zuzenki

lotuta daude kalteberatasun-egoeran dauden pertsonei ematen

zaien erantzunarekin.

Hala eta guztiz ere, egoera horiei aurre egiten joan ahala, modu berriak

sortzen dira “prekarietate” egoeretan, bazterkeria eta arreta-faltako

testuinguruetan, bizi direnen errealitate konplexura gerturatzeko; pertsona

horiek laguntza-beharra dute duintasunez bizi ahal izateko eta, era askotako

egitateengatik, ikusezin bihurtu ohi dira gizarteko gainerakoentzat. Ahultasun-

egoeran dauden pertsonak direla esan daiteke.

15


Ahultasuna, kontzeptu gisa, indarrez sartzen ari da zailtasun-, mendetasun-

eta desgaitasun-egoeran dauden pertsonen arretaren diskurtsoan. Batzuetan

kontzeptu hori eta kalteberatasunarena gainjarri egiten dira. Zalantzarik

gabe, kontzeptu polisemikoa da, eta, aztertzen ari garen esparruan, bizitza

pertsonal eta sozialeko arlo desberdinetan agerian geratu daitekeen

kalteberatasunarekin dago lotuta. Ez da lan erraza argi zehaztea zertaz ari

garen ahultasuna diogunean. Alabaina, une hauetan ezinbestekoa da termino

horretara gerturatzea eta adostasun batera iristea haren kontzeptualizazioari

buruz.

Kalteberatasuna honela definitu liteke: zauritua izateko edo kalteren bat

nozitzeko aukera dagoen arrisku-egoera batean hori igartzeko eta aurre

egiteko eta horretatik berroneratzeko pertsona batek duen gaitasun-

maila. Kontzeptu erlatibo eta dinamikoa da. Kalteberatasuna baliabide-

faltako egoerekin lotu daiteke, edo isolatuta, eta era askotako arriskuen

aurrean segurtasunik eta babesik gabe bizi diren pertsonekin. Pertsonen

kalteberatasun-maila eta haiek arriskuei erantzuteko, aurre egiteko eta

haietatik berroneratzeko duten gaitasunaren irismena faktore askoren

araberakoa izaten da: fisikoak, ekonomikoak, sozialak, politikoak, etab.

Esan liteke ahultasuna “belaki-kontzeptua” dela, bizitza pertsonaleko eta

sozialeko hainbat alderdirekin lotuta baitago. Besteak beste, bakardade,

mendetasun, babesgabezia, bazterkeria, segurtasun gabezia, funtzionaltasun

eta gaitasun kontzeptuei lotuta egoten da. Termino horiek guztiek ahultasuna

honela ulertzera eramaten gaituzte: prekarietate-egoera bat, non

zenbait segurtasun falta baitira eta erantzuteko gaitasuna mugatua baita.

Ahultasunegoeran dagoen pertsona bat, kalteberatasun-egoeran dagoena

ez bezala, zatikatzeko, hausteko, eta haren egoeran pixkanaka okerrera

egitera eramango lukeen makaltze-prozesu batean sartzeko arriskuan dago.

Gizakia hauskorra da izatez, beste batzuen mende dago, elkarren mendeko

izakia da, eta, beraz, ontologikoki kaltebera eta hauskorra da. Hala eta

guztiz ere, bizitza zoriontsua eta auto-errealizatua bizitzeko nahikaria dauka.

Horrez gain, duintasuna daukan izakia da, begiramenez eta errespetuz

tratatua izatea merezi duena. Gizarte-bizitza duen izakia da, eta kalteren bat

nozitzeko arriskuan dago. Beraz, nor bera izateko, besteen beharra du beste

ezer baino gehiago; beste pertsonarik gabe gizakia ezin da iritsi nahi duena

izatera, ez da inor.

16


Hala eta guztiz ere, batzuetan pertsona horiek ez dakite nola ase bere

gaitasunak garatzeko izaki bakoitzak dituen beharrizanak. Orduan, gizarteak

du, bere erakundeen bitartez, beharrizan horiek modu egokian betetzeko

ardura, haien duintasuna errespetatu dadin.

2.2. HURKOA fundazioa eta adinekoak

Sentsibilitatea, adinekoei arreta emateko ardura, Erakundearen funtsezko

oinarrietako bat izan da. Elizbarrutiko Caritas elkarteak 1978. urtean abian

jarritako Adinekoen Arretarako Programaren esperientziatik sortu zen

HURKOA. Programa hori Gipuzkoako biztanlerian arian-arian gertatzen ari zen

zahartzearen konstatazioaren emaitza izan zen. Zahartze horren ondorioz,

gero eta adineko gehiago zeuden mendetasun, bakardade, eta prekarietate

ekonomikoko egoeran, oinarri-oinarrizko arreta-zerbitzuetarako irispiderik

gabe. Programa horretatik aurrera, 1980. urtean, etxez etxeko zerbitzua

garatu zen; 1981. urtean lehen eguneko zentroa, Laguntza Etxea, ireki zen, eta,

geroago, 1986. urtean, Mesedeetako Ama Birjina eguneko zentroa

Arian-arian, era askotako zerbitzu profesionalizatuak sortuz joan ziren, bai

erakunde publikoen eskutik bai ekimen publikotik.

Caritas, bere subsidiariotasun-printzipioari men eginez, etxez etxeko

laguntzako eginkizunak eskuordetuz joan zen. Hala eta guztiz ere, begien

bistakoa zen zerbitzu horiek ez zituztela asetzen laguntza jasotzen zuten

pertsona guztiengan detektatutako beharrizan guztiak. Nahitaezkoa zen

haiek juridikoki babestea, haien eskubideak bermatzea eta abusuak eta tratu

txarrak eragoztea. Pertsona kalteberak eta babesgabeak ziren, familiaren

laguntzarik ez zutelako, osasun fisikoa eta/edo psikikoa galdua zutelako...

Caritas jabetu zen “izatezko zaintza” bat egiten ari zela pertsona horiekin,

eta beharrezkoa zela haien egoera erregularizatzea. Ez zen erraza rol hori

transferitzea; gainera, gero eta pertsona gehiago ziren urritasun fisikoak

eta/edo psikikoak zituzten arren haien ardura modu eraginkor eta egokian

hartuko zuen gertuko familia-laguntzarik ez zutenak. Pertsona horiek bakarrik

sentitzen ziren, mendeko beraien mugengatik, eta “maitasun eta arreta

pixka bat erosteko ahaleginetan ibiltzen ziren”; horrek are eta kalteberago

bihurtzen zituen.

17


Donostiako Elizbarrutiko Caritas-ek, 1990. urtean, erakunde bat sortzeko

beharra zegoela ikusi zuen, pertsona babesgabeak interesik eta irabazi-

asmorik gabe babesteko; horrela sortu zen HURKOA fundazioa.2.

Azken 25 urteotan jarraitutasun bat izan da gizatalde horiei emandako

arretan, ezgaitasunaren kausa eta hartzen den ardura juridikoa edozein

direla ere. Pertsonari arreta ematearen printzipioari eutsi zaio beti, ezgaitzeko

prozedura bat hasi edo legezko ordezkaritza eskuratu arte itxaron gabe,

baina interesdunaren onespena edukita betiere.

Urte hauetan guztietan erregistratu diren eskabideetatik, gehienetan

familialaguntzarik eza izan da arrazoi nagusia, eta jarraian kokatu dira

abusuegoerak eta abandonua edo hori nozitzeko arriskua.

Errealitate hori kontuan izanik, HURKOAk ikastaro bat antolatu zuen 2006.

urteko udan, adinekoen tratu txarrari buruz (8). Horren ondoren, gai berari

buruzko gogoeta-mintegi batean parte hartu zuen Matía Fundazioan, 2009.

urtean.

Tutoretzaren jardunean izandako esperientziak —erabaki pertsonalak

hartzerakoan ezgaitutako adinekoak ordeztuz eta ordezkatuz—, kezka

bat piztu zuen HURKOAn: prebentzioan lan gehiago egitea, pertsonak

oraindik gai direnean ezagutzea eta haien autonomia eta erabakitzeko

ahalmena sustatzea. Horrela bada, laguntzen ziren pertsonekin lan egiten

eta orientazioa ematen hasi zen, haien bizitza planifikatuz joan zitezen

sortu litezkeen ezgaitasunegoeretarako. Prebentzio dokumentuak (DVA,

autotutoretza, prebentziozko ahalak...) abian jartzea tresna egokia da sortu

litezkeen ezgaitasun-egoerak prebenitu eta programatzeko.

2010. urtean, Plan Estrategikoa berrikustean, eta datuak eta deskribatutako

esperientzia kontuan izanik, bere lehentasunezko ekintza-ildoen barruan

“arrisku- eta/edo hauskortasun-egoeran dauden pertsonentzako arreta

sustatzea” erabaki zuen HURKOAk, eta Hauskortasunaren Arretarako

Prozesua sortu zuen.

2014. urtearen amaiera aldera 70 pertsona ingururi ematen zitzaien arreta

prozesu horren bidez, zeina arian-arian finkatuz baitzihoan. 2015-2018 Plan

2 Aurrerantzean HURKOA izena erabiliko da soilik.

18


Estrategiko berria diseinatzerakoan, berriz ere azpimarratu zen ildo beretik

lanean jarraitzearen garrantzia. Horretarako, proiektu bat egitea proposatu

zen, non ikerketa-lan bat egingo baitzen hauskortasun-egoeran zeuden

pertsonentzako arretaren beharrizanak detektatzeko, eta esku hartzeko

programa bat proposatuko baitzen beharrizan horiei erantzuna emateko.

Hauskortasun-egoeren detekzio goiztiarra garrantzitsua da, hainbat

arrazoirengatik: hauskortasun-egoeran dauden pertsonen bizi-baldintzak

hobetzea, gizatalde horri laguntza eta/edo konpainia emateko, ahalik eta

denbora luzeenean autonomiari eusteko eta haien bizitzako azken etapa

beren nahi eta balioen arabera planifikatu ahal izateko, betiere haien

borondatearen arabera egiteko laguntza emanez eta, jakina, edonolako

tratu txarren aurkako prebentzioa landuz.

2.3. Zer da hauskortasuna?

HURKOAn, arrisku-egoeraren sinonimo gisa erabili izan da hauskortasun

hitza, beste gizarte-egoera batzuekin erlazionatuta, hala nola baliabide

ekonomikoen prekarietatea, gizarte-bazterkeriako egoerak, etab. Egoera hori

bizitzako adin guztietara iritsi daiteke, baina berebiziko garrantzia hartzen du

adinekoen edo oso adinekoen kasuan.

Aurreko puntuan azaldu den bezala, fundatu zenetik kezkatu da HURKOA

bakarrik dauden adinekoez, gizatalde horrek abusu eta/edo tratu txarreko

egoerak nozitzeko duen arriskuagatik, besteak beste bakardadeari eta

prekarietate ekonomikoari lotuta; izan ere, arian-arian gehitzen ari da

bakarrik edo antzeko adina duten bikotekideekin bizi diren adinekoen edo

oso adinekoen kopurua, edo beraien antzeko ezaugarriak dituztenekin bizi

direnena, gizarte-sarerik ez duten edo oso txikia duten pertsonena, edo

adineko pertsonek ere osatzen duten gizarte-sarea dutenena.

Eguneroko lanean agerian geratzen zen gehitzen ari zela beren bizitzako

azken etapa beren nahi eta balioen arabera planifikatzeko aukerarik

izan gabe narriadura-egoerara eta/edo egoera terminalera iristen ziren

adinekoen edo oso adinekoen kopurua. Pertsona haiek, legezko ezgaitasun-

egoerara iritsi gabe ere, zailtasunak zituzten beren bizitzako zenbait alderdi

kudeatzeko eta nolabaiteko konplexutasuna zuten kudeaketak egiteko eta/

19


edo zenbait erabaki garrantzitsu hartzeko. Egoera horietan, haien borondatea

errespetatzen zuen aholkularitza eta/edo konpainia behar zuten.

Baina, zer da hauskortasuna? Lehenik, esan beharra dago terminoa ez dela

erraza. Kontzeptu konplexua da, polisemikoa, bakoitzaren ikuspuntutik adiera

desberdinak dituena.

Maila sanitarioan eta geriatrikoan definituago dago, baina arlo psikosozialean

kontzeptualizazio-zailtasun gehiago ditu.

Semantikaren ikuspuntutik, eta Euskaltzaindiaren Hiztegiaren Arabera,

“hauskorra denaren nolakotasuna” da hauskortasuna. Eta hauskorra hau

da: “Erraz hausten dena, hausteko joera duena”. Eta hau da hautsi aditzaren

esanahia: “Gauza bat, bat-batean, indar eginez edo kolpe batez, puska edo zatietan bereizi”. Horren ildotik, esan daiteke pertsona hauskorra

arriskuegoeran dagoen pertsona dela, edozein unetan “hautsi” daitekeena.

Hau da, bere bizitza kudeatzeko gaitasuna galdu dezakeela eta, beraz,

mendeko pertsona bihurtu.

Hauskortasuna kontzeptualizatzeko dauden modu desberdinak aztertuz gero,

hainbat definizio aurkitzen ditugu: Buchner (1992) (10): “Erreserba fisiologikoa urritua dagoen egoera, ezgaitasun-arriskuari, erresistentziaren galerari eta kalteberatasunaren gehikuntzari lotzen zaiona”.

Fried, Tangen eta beste batzuk (2001) (11): “Erreserba fisiologikoa eta organismoaren egokitzeko gaitasuna independentziari eusteko nahikoak ez izaten eta independentzia hori galtzeko arriskuan kokatzen hasten diren atalasea”.

Bortz, (2002) (12): “Hauskortasuna ez da zahartze normala; zahartze patologikoa da, galera funtzionaleko eta mendetasuneko arrisku handiagoa dakarrena”.

Brown, (1996) (13) Hauek dira hauskortasunaren ezaugarriak: “eguneroko bizitzako jarduera praktiko eta sozial garrantzitsuak garatzeko trebetasunaren murrizketa”.

Brocklehurst (1985) (14): ““Oreka prekarioa”, osasun-egoeraren eta behar diren baliabide sanitario ea sozialen artean”. Oreka ezegonkor hori hausteak

mendekotasunera, instituzionalizaziora eta, azken finean, heriotzara eraman

lezake pertsona.

20


Ikusi daitekeenez, aditu gehienek alderdi fisikoak azpimarratzen dituzte,

osasunarekin zerikusia duten alderdiak. Brocklehurst-ek, halaber, gizarte

alderdiak hartzen ditu kontuan, eta agerian jartzen du inplikazioa behar

dela eta baliabide sanitarioen eta sozialen arteko oreka baten beharra ere

kontuan izan behar dela. Hala eta guztiz ere, badaude zenbait alderdi non

egile gehienak bat baitatoz, hala nola independentziari eusteko gaitasunik

eza eta mendetasun-egoerara iristeko arriskua. Horren ildotik, ondorioztatu

daiteke hauskortasuna, behar bezalako erantzuna ematen ez bazaio,

mendetasunaren ataria dela. Hortik dator, beraz, hauskortasun-egoeran

dauden pertsonen detekzioaren, balorazioaren, arretaren eta jarraipenaren

garrantzia; izan ere, etapa horretan esku-hartze egoki bat egiten bada,

bizitza-egoeraren hobekuntza eta horretara bideratzen diren baliabideen

kudeaketa eraginkorragoa lortuko dira, zalantzarik gabe.

2.4. Gaia zertan den. Demografia.

Egungo gizarteko lorpen handienetako bat biztanleriaren bizi-itxaropenaren

etengabeko gehikuntza da. Euskadi bizi-itxaropen luzeena duten herrialdeen

artean kokatzen da; 86 urte emakumeen artean eta 79,5 gizonen artean.

2013. urtean, gure biztanleriaren % 20,2 zen 65 urtetik gorakoa; horietatik,

% 28,6k zituen 80 urte edo gehiago, eta haietatik % 27,8 bakarrik bizi ziren

(EUSTAT, 2014) (15)

Bestalde, gure erkidegoak dituen erronka handienetako bat demografiaren

eboluzioa da; izan ere, bizi-itxaropenaren etengabeko gehikuntzaren aldean,

jaiotze-tasa apala dugu, eta, horrela, biztanleria pixkanaka zahartzen ari

da. Horren ondorioz, aldaketa handi bat gertatuko da gizarte-egituretan, eta

esfortzu ekonomiko are handiagoa egin behar izango da maila guztietan

horrek eragingo dituen beharrizanei erantzuteko, batez ere sistema sanitario

eta sozialetan.

Datu demografikoak

EAEko datu demografikoak aztertzen baditugu (Eustat, 2014) (15), gaur egun

hau da egoera:

21


EAEko biztanleria, lurralde historikoaren eta sexuaren arabera

GUZTIRA GIZONEZKOAK EMAKUMEAKGUZTIRA 2.179.815 1.063.575 1.116.240ARABA 321.254 160.003 161.251BIZKAIA 1.153.351 557.765 595.586GIPUZKOA 705.210 345.807 359.403

Iturria: Eustat. Biztanleen Udal Errolda, 2013. Geuk egina

60 urte eta gehiagoko pertsonak

GUZTIRA % GIZONEZKOAK % EMAKUMEAK %

GUZTIRA 582.882 26,83 253.830 24,00 329.052 29,50ARABA 80.000 25,00 36.417 22,99 43.583 26,97BIZKAIA 313.308 27,38 134.222 24,32 179.086 30,23GIPUZKOA 189.574 26,75 83.191 23,96 106.383 29,43



GUZTIRA % GIZONEZKOAK % EMAKUMEAK %

GUZTIRA 449.867 20,70 189.521 17,92 206.346 23,34ARABA 60.898 19,03 27.081 17,10 33.817 20,92BIZKAIA 242.905 21,23 100.487 18,21 142.418 24,04GIPUZKOA 146.064 20,61 61.953 17,84 84.111 23,27


22



GUZTIRA % GIZONEZKOAK % EMAKUMEAK %GUZTIRA 144.386 6,64 50.299 4,76 94.087 8,44ARABA 18.506 5,78 6.775 4,28 11.731 7,26BIZKAIA 80.066 7,00 27,704 5,02 52.362 8,84GIPUZKOA 45.814 6,47 15.820 4,56 29.994 8,30


18 urtetik beherako biztanleria.

GUZTIRA % GIZONEZKOAK % EMAKUMEAK %GUZTIRA 355.532 16,36 182619 17,27 172913 15,50ARABA 54.300 16,97 27.943 17,64 26.357 16.31BIZKAIA 178.841 15.63 91.819 16.64 87.022 14,69GIPUZKOA 122.391 17,27 62.857 18,10 59.534 16,47


Aurreko tauletan azaltzen diren datuen arabera, EAEko biztanleriaren zenbait

ezaugarri atera daitezke.

• 60 urte eta gehiagoko biztanleak 582.882 dira, biztanleria osoaren

laurdena baino gehiago, % 26,83 zehazkiago.

• 65 urtetik gorakoak 449.867 dira, biztanleria osoaren % 20,70.

• 80 urtetik gora dituztenak 144.386 dira, biztanleria osoaren % 6,5 baino

gehiago, % 6,64 zehazkiago. Datu horiek agerian uzten dute 65 urtetik

gorako biztanleriaren ia herenak (% 32,10) 80 urte baino gehiago

dituela. Eta 60 urtetik gorako biztanleria kontuan izaten badugu, ia

horren laurdena dira, % 24,77 zehazkiago.

• 18 urtetik beherako biztanleak gutxiago dira, 355.532, biztanleria

osoaren % 16,36 baino ez.

23


Datu hauek sexuaren arabera aztertzen baditugu, biztanleria osoa kontuan

hartuta emakumeak (% 51,33) gehiago dira gizonak (% 48,67) baino. Hala ere,

azpimarratu behar da diferentzia hori ez dela berdina adin guztietan; horrela,

18 urte edo gutxiago duten biztanleen datuak kontuan hartzen baditugu,

gizonezkoen (% 51,36) eta emakumeen (% 48,64) arteko aldea biztanleria osoan

dagoenaren alderantzizkoa da ia; horrek esanahi du ezen, bizitzako lehen

urteetan gizonezkoen portzentajea batez bestekoa baino handiagoa den

arren, adinean gora egin ahala emakumezkoen proportzioa handituz doala,

80 urtetik gorakoen artean emakumeen (% 65,16) proportzioa gizonezkoena

(% 34,84) ia bikoiztera iristen den arte.

Horretatik guztitik ondorioztatu daiteke adinekoen mundua nagusiki

femeninoa dela.

Bestalde, agerian geratzen da 18 urteko edo gutxiagoko biztanleak

nabarmenki gutxiago direla 60 urtetik gorakoak baino; beraz, begien bistakoa

da biztanleriak pixkanaka zahartzen jarraituko duela, egungo parametroek

bere horretan jarraitzen badute.

Biztanleriaren zahartze gero eta handiago hori argiago ikusi ahal izateko,

jarraian zenbait datu ematen dira, “Zahartze Aktiboko Euskal Estrategia

(2015-2020)” (16) txostenetik ateratakoak. Horien arabera, azken 18 urteotan

gertatu da fenomeno demografiko hori.

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA. 1996ko eta 2013ko BIZTANLERIA-DATUAK

1996. URTEA. 2013. URTEA. GEHIKUNTZA

ADINA BIZTANLERIA, GUZTIRA

GUZTI-RAKO

BIZTANLE-RIAREN %

BIZTANLERIA, GUZTIRA

GUZTIRAKO BIZTANLE-RIAREN %

GUZTIRA %

GUZTIAK 2.098.044 100 2.191.682 100 93.638 4,40

65 urte edo

gehiago321.953 15,3 443.250 20,2 121.297 37,67

80 urte edo

gehiago69.606 3,3 139.629 6,4 70.023 100,60

Iturria: INE: INBASE: Biztanleen Udal Errolda, 2013.

Ikusi daitekeen bezala, biztanleria osoaren gehikuntza oso txikitzat jo daiteke,

% 4,4, baina ez da gauza bera gertatzen adinekoen biztanleriarekin, oso

24


gehikuntza handia izan baitu; izan ere, 80 urtetik gorakoena % 100 gehitu

da, eta 65 urtetik gorakoena % 37,67, biztanleria osoaren bostena izatera iritsi

delarik.

Gipuzkoako datuak aztertuz gero, bertan lan egiten baitu HURKOAk,

biztanleriak azken hemezortzi urteotan izan dituen datuen eboluzioa hau

izan da:

GIPUZKOA, 1996ko eta 2014ko BIZTANLERIA-DATUAK

1996. URTEA. 2013. URTEA. GEHIKUNTZA

ADINA BIZTANLERIA, GUZTIRA


BIZTANLERIA, GUZTIRA


GUZTIRA %

GUZTIAK 675.695 100 717.214 100 41.519 6,1

60 urte edo gehiago

146.410 21,7 194.344 27,1 47.934 32,7

65 urte edo gehiago

107.268 15,9 150.627 21,0 43.359 40,4

80 urte edo gehiago

24.436 3,6 47.951 6,7 23.515 96,2

Iturria: Gipuzkoako Foru Aldundia. Udal Erroldaren datuak. Geuk egina.

Kasu honetan biztanleria osoaren gehikuntza zertxobait handiagoa izan da

Autonomia Erkidegoko batez bestekoa baino. Halaber, handiagoa izan da 65

urtetik gorako biztanleriaren gehikuntza, % 40,4an kokatu baita. Alabaina, 80

urteko edo gehiagoko biztanlerian gehikuntza txikixeagoa izan da, % 96,2koa,

erkidego osoko biztanleriaren % 100,6ko gehikuntzaren aldean.

Edonola ere, aipagarria da 60 urtetik gorakoak biztanleria osoaren laurdena

baino gehiago direla, % 27,1, zehazkiago, eta 65 urtetik gorakoak biztanleria

osoaren bostena baino gehiago, % 21.

Aurkeztutako biztanleria-datuek eta aurreikuspen demografikoek iragartzen

dutenez, datozen urteetan gehitzen jarraituko du biztanleriaren zahartzeak.

Gaur egun pertsona gehien biltzen dituen adin-tartea 30 eta 45 urte bitartekoa

da, eta tarte horrek gehitzen jarraituko du biztanleria-piramidean. Aldi

berean, agerian geratzen da ez dela hazten 18 urtera bitarteko biztanleriaren

proportzioa; 2014. urtean 1996ko portzentaje berean dago (% 18,2). Aldi berean,

25


lehen aipatu bezala, 65 urtetik gorako pertsonen portzentajea % 40,4 gehitu

da; hori dela-eta, jaiotze-politiketan aldaketarik egin ezean, hartzen ari den

norabidean adinekoen zaintza eta laguntza gero eta arreta-gune handiagoa

izango den egoerara iritsiko da gizartea.

2.5. Lege-esparrua

Azterlan honi lotuta dagoen legeriaren berrikuspenak aukera emango du

bertan egiten diren proposamenak lege-testuinguru batean kokatzeko,

proposamen horiek lorgarriak egin ditzan eta haien sustapena eta garapena

erraztu ditzan.

Azken urteotan legegintza-aurrerapen garrantzitsu bat izan da zailtasun-

edo mendetasun-egoeran dauden adinekoen eskubideen eta arretaren

inguruan; izan ere, pertsona bakoitzari dagozkion eskubideak, jarduketa-

printzipioak eta arreta- eta esku-hartzeko eredua, besteak beste, jasotzen

dituzten legeak eta dekretuak promulgatu dira. Horrek guztiak aukera eman

du hainbat esku-hartze eta jarduketa garatuz joateko, mendekotasuna duten

pertsonen beharrizanei erantzuna emate aldera.

1978 Espainiako Konstituzioak (a) hau jasotzen du, jada, 50. artikuluan:

“Botere publikoek, aldizka eguneratutako pentsio egokien bidez, gutxieneko kaudimena bermatuko diete herritarrei zahartzaroan. Modu berean, eta familiaren betebeharretatik kanpo, haien ongizatea bultzatuko dute gizarte-zerbitzuen bidez, beraien arazo bereziei kasu eginez, osasunari, etxebizitzari, kulturari eta aisialdiari dagokienez”.

Geroago, Gizarte Zerbitzuak arautu dituzten hainbat lege garatuz joan dira.

Horren ildotik, Estatu mailan aipagarria da 41/2002 Legea, azaroaren 14koa,

pazienteen autonomia eta informazio eta dokumentazio klinikoaren alorreko

eskubideak eta betebeharrak arautzen dituena. Halaber, 39/2006 Legea,

abenduaren 14koa (c), autonomia pertsonala sustatzeari eta mendekotasun

egoeran dauden pertsonak artatzeari buruzkoa.

Bestalde, 41/2002 Legeak (b) gaixoen, erabiltzaileen eta profesionalen

eskubideak eta betebeharrak arautzen ditu, bai eta osasun-zentro

26


eta zerbitzuenak ere, gaixoaren autonomiaren, informazioaren eta

dokumentazioaren esparruan. Oinarrizko printzipioak ezartzen ditu;

haien artean aipagarriak dira pertsonaren duintasuna, eta autonomiaren,

borondatearen eta autonomiaren errespetua. Halaber askatasunez

erabakitzeko, tratamenduari uko egiteko, eta aurretiko baimenerako

eskubidea ezartzen ditu.

39/2006 Legearen xedea oinarrizko baldintzak arautzea da,

mendetasunegoeran dauden pertsonei laguntzeko eta beren autonomia

pertsonala garatzeko duten eskubide subjektiboa berdintasunez erabiliko

dela bermatze aldera. Horretarako, administrazio publiko guztien elkarlanean

oinarritutako sistema bat sortzea xedatzen du. Halaber, printzipioak,

mendekotasun-egoeran dauden pertsonen eskubideak eta betebeharrak,

sistemaren konfigurazioa, prestazioak, zerbitzu-katalogoak eta abar ezartzen

ditu.

Euskal Autonomia Erkidegoaren mailan, arau esanguratsuenen artean aipatu

daitezke 20/1997 Legea (d), abenduaren 4koa, Irisgarritasuna Sustatzekoa;

7/2002 Legea (e), abenduaren 12koa, Aurretiazko Borondateena, eta, geroago,

12/2008 Legea (f), abenduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa, eta

185/2015 Dekretua (g), urriaren 6koa, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren

prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzkoa.

Aipagarria da 12/2008 (f) Legeak xede hau duela: “gizarte-zerbitzuen prestazioak eta zerbitzuak jasotzeko eskubidea sustatu eta bermatzea, eta, horretarako, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema unibertsal bat arautu eta antolatzea”.

5. artikuluan, hau xedatzen du: “Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema arreta-sare publiko antolatu bat da, erantzukizun publikokoa, eta pertsona, familia eta talde guztien gizarteratzearen, autonomiaren eta ongizatearen alde egitea du xede, eta sustatzeko, aurreikusteko, babesteko eta laguntzeko eginkizunak betez gauzatu nahi du xede hori, funtsean pertsonei eta harremanei buruzkoak diren prestazio eta zerbitzuen bidez”.

6. artikuluan Sistemaren xedea finkatzen da; biztanleria osoaren ongizatea

sustatzea, helburu nagusi hauekin: Norberaren autonomia sustatzea eta mendetasun-egoerek pertsonei eta familiei eragiten dizkieten beharrizanak prebenitzea eta erantzutea, larrialdi-egoerek eragindako babesgabezia- eta

27


bazterkeria-egoerek eragiten dituzten beharrizanak prebenitzea eta haiei

erantzutea, eta pertsonen, familien eta taldeen gizarteratzea sustatzea.

7. artikuluan, Sistema gidatu behar duten printzipio hauek xedatzen ditu:

erantzukizun publikoa, unibertsaltasuna, berdintasuna eta ekitatea, hurbiltasuna,

prebentzioa, integrazioa eta normalizazioa, arreta pertsonalizatua eta

integrala eta arretaren jarraitutasuna, esku-hartzeen izaera interdisziplinarioa,

koordinazioa eta lankidetza, herritarren parte-hartzea, gizarte-ekimena

sustatzea eta kalitatea. Aipagarria da prebentzioaren, integrazioaren eta

normalizazioaren printzipioak hau xedatzen duela zehazki. Bazterketa sortzen duten edo bizimodu autonomoa mugatzen duten egiturazko kausen azterketa eta prebentzioa egingo dute gizarte-zerbitzuek. Era berean, herritarrak beren ingurune pertsonal, familiar eta sozialean integratzea izango dute helburu, eta normalizazioa sustatuko dute, beste arreta-sistema eta politika publiko batzuez balia daitezen lagunduz”.

8. artikuluan, erreferentziatzat hartuko den arretarako eta esku-hartzerako

eredua ezartzen du. Eredu horrek, laburbilduz, alderdi hauek ditu: baliabideak

eta esku-hartzea tokian tokiko erkidegoaren ezaugarrien araberakoak izatea;

pertsonei arreta beren ohiko ingurunean ematea; kasu bakoitzerako egokia

den esku-hartzea diseinatzea, beharrizanak arreta pertsonalizatuko plan

baten esparruaren barruan ebaluatuz; pertsona bakoitzari erreferentziako

profesional bat izendatzea; esku-hartzea interdisziplinarra izatea bermatzea,

eta prestazio, zerbitzu, programa eta jarduera guztietan prebentzio-ikuspegi

bat sartzea.

Lege-garapen horrek arautu, ordenatu, sustatu eta bermatzen du pertsona

orok zenbait gizarte-prestazio eta -zerbitzu jasotzeko duen eskubidea,

haien bidez beharrizan-egoerak prebenitzeko eta beharrizan-pertsonalei

erantzuteko.

2.6. Egun dauden baliabideak

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen beharrizanak gero eta

nabarmenago egin dira ekonomiak, familia-egiturek, bizi-baldintzek eta

bizitza-luzerak laguntzaren eta arretaren arloko beharrizan berriak agerian

28


utzi dituzten heinean. Agertoki berri horrek gizarte-erronka garrantzitsu eta

saihestezin bat uzten du agerian.

Horrek ez du esan nahi historian zehar ez direnik garatu beharrizan horiei

erantzuna emateko ekimenak, zerbitzuak eta programak. Zilegi da esatea

oinarrizko gizarte-zerbitzuek lan gaitza egin izan dutela gizarte-larrialdiko

egoerei erantzunez, diru-laguntzak eta aholkularitzako juridiko eta fiskala

emanez, pertsonei gizarteratzeko laguntza emanez, ostatu-aukerak bilatuz,

etab. Halaber, aipagarria da hainbat gizarte-entitatek garatzen duten

lana; haien artean daude Caritas, Gurutze Gorria, boluntariotza-elkarteak,

Nagusilan, Gizalde, etab. Nabarmentzekoa da azken hamarkada hauetan

adinekoen egoitzek eta eguneko zentroek izandako garapena. Telealarma-

zerbitzua, besteak beste.

Horrez gain, azken urteotan, Gizarte Zerbitzuei eta Autonomia pertsonala

sustatzeari eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko

legeak onartu zirenetik, beharrizan handieneko egoeran dauden pertsonei

arreta eta erantzun egokia ematea ahalbidetzen duten neurriak hartuz joan

dira. Onartu berri den 185/2015 Dekretua (g), urriaren 6koa, Gizarte Zerbitzuen

Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzkoa, funtsezko

tresna bihurtu da dagozkien zerbitzu eta prestazioak eskuratzeko pertsona

guztiek duten eskubide subjektiboa egiaz gauzatzen dela bermatzeko.

Era berean, zahartze aktiboari buruzko azterlanak eta planak aukera bat dira

hauskortasuna atzeratzeko eta haren gainean hasiera-hasieratik lan egiteko.

Plan horiek 55 urterekin hasten dira, biztanleria gehiena oraindik jardunean

ari denean; baina, hauskortasuna eta mendetasuna adinari lotuta daudela

onartzen badugu, era horretako planteamenduek berebiziko garrantzia dute

bizitzako azken zikloko gizarte- eta laguntza-politiken testuinguruan.

Egun dauden gizarte-baliabideak koadro honetan laburbiltzen dira:

29


ZERBITZUAK

1. EUSKO JAURLARITZAREN ESKUMENEKO ZERBITZUAK ETA PRESTAZIOAK EDO DIRU-LAGUNTZAK.

Telelaguntza-zerbitzua.

2. LEHEN MAILAKO ARRETARAKO GIZARTE-ZERBITZUAK (Udalenak)

Informazio-, balioespen-, diagnostiko- eta orientazio-zerbitzua

Etxez etxeko laguntza-zerbitzua

Zaintzaileei laguntzeko zerbitzua

Eguneko arretako zerbitzuak: adinekoak

Ostatu-zerbitzuak: adinekoak

3. BIGARREN MAILAKO ARRETARAKO GIZARTE-ZERBITZUAK (Aldundienak)

Autonomia-mugek eragindako premiei erantzuteko eguneko zerbitzua edo zentroa: adinekoak eta mendekoak.

Autonomia-mugek eragindako premiei erantzuteko gaueko zerbitzua edo zentroa

Adinekoentzako egoitza-zentroak

Laguntza Pertsonalerako Prestazio Ekonomikoa.

Familia-giroan zaintzeko prestazio ekonomikoa eta Zaintzaile ezprofesionalentzako laguntza.

Prestazio teknologikoak eskuratzeko prestazio indibidualak, laguntza tekniko berreskuraezinak jasotzea edo ohiko bizitza-ingurunean egokitzapenak egitea errazteko.

Berreskuratu ezin diren babes-produktuak eskuratzeko laguntza ekonomikoa.

Ohiko etxebizitzan eta ibilgailu partikularretan egokitzapenak egiteko laguntza ekonomikoa.

Gizarte-zerbitzuei dagokienaz gain, aipagarriak dira Osakidetzak egun

dituen edo ezartzeko bidean dituen osasun-arretako programak, hala nola

etxeko ospitaleratzea, zaintza aringarriak, gaixo hauskorren eta patologia

askokoen arreta, etab.

Halaber, eta bere ibilbidearen hasieratik, hauskortasun-egoeran dauden

adinekoei arreta emateko eskaria jaso izan du HURKOAk, gradualki baina

etengabe jaso ere. Pertsona horiek ez gizarte-zerbitzu publikoetan ez

bestelako entitateetan eskaintzen ez dizkieten era askotako beharrizanak

dituzte: medikuaren kontsultetara laguntzea, zenbait kudeaketa burokratiko

30


eta izapide pertsonal batzuk egitea, hainbat gairi buruzko aholkularitza, eta

baita haien izenean kudeaketa ekonomiko-administratiboak egitea ere. Lege-

izapideak egiteko laguntza, etxeko langileen eta/edo laguntzaile pertsonalen

bilaketa eta kontratazioa eta haien lanaren jarraipena egiteko laguntza...

ekintza horiek guztiak gauzatzeko, arazoa konponduko duen profesional bat

ez ezik, konfiantza emango dien norbait ere behar da, beraien zalantza eta

zailtasunetan gida ditzan eta aurrera eraman behar dituzten prozesuetan

lagun egin diezaien. Finean, arazoen aurrean bakarrik ez sentitzearen

konfiantza eta “laguntza emango dien norbait” dutelako segurtasuna behar

dute. Askotan hori ez da nahikoa pertsonak bere bizitzan autonomia eta

normaltasun osoz aurrera jarraitzeko.

HURKOA hainbat ekintza gauzatzen ari da hauskortasun-egoeran dauden

pertsonei laguntzeko, hala nola:

• Etorkizuna prestatzeko orientazioa eta aholkularitza; horretarako,

lehen elkarrizketa baten bitartez, aholkularitza juridiko-soziala

eskaintzen zaie haientzat onena den aukerari buruz, daukaten

egoera pertsonalaren arabera.

• Etorkizunean arreta eman diezaien haien konfiantza HURKOAn jarrita

duten pertsonen egoeraren jarraipena eta unean uneko egoeretan

laguntza ematea.

• HURKOAren arreta osoa, haren arlo sozial, ekonomiko eta juridikoen

bitartez, hala eskatzen duten pertsonentzat.

• Etorkizunean prestatu beharreko tresnen inguruan gizarteari

zuzendutako prestakuntza-, sentsibilizazio- eta dibulgazio-ekintzak

gauzatzea.

Eta, jakina, eta ez garrantzi gutxiagokoa, Eusko Jaurlaritzaren Zahartze

Aktiboari buruzko Programa aipatu behar da (16).

Zalantzarik gabe, bai erakundeek bai ekimen pribatuak gaur arte egindako

lanari esker, laguntza-sare bat eratuz joan da, eta, esan bezala, horri esker

erantzuna eman dakieke urgentzia handieneko kasuei.

31


2.7. Beharrak

Bakardadean eta/edo babesik gabe dauden adinekoen bizi-baldintzek eta

beharrizanek sortzen duten kezka beti presente egon da HURKOAn, fundatu

zenetik. Haien kalteberatasun handiagoa dela-eta, gizatalde horrek arrisku

handiagoa dauka izan litezkeen abusu eta/edo tratu txarren aurrean; haien

hauskortasunak sortzen duen kezka adinekoen tratu txarra prebenitzeko

lanetik dator; bakardadearekin, beren bizitza eta ekonomia kudeatzeko

zailtasunarekin eta prekarietate ekonomikoarekin lotutako tratu txarreko

egoerak dira.

Gai horri aurre egiteko beharra are handiagoa da kontuan izanik etengabe

gehitzen ari dela bakarrik edo adin bereko beste batzuen konpainian eta/

edo gizarte-sare urriarekin edo bat ere gabe bizi diren adinekoen kopurua.

Beren bizitzako azken etapa beren nahi eta balioen arabera planifikatzeko

aukerarik izan gabe narriadura-egoerara eta/edo egoera terminalera iristen

diren adinekoak edo oso adinekoak dira, eta pertsona horiei —aurretiko

egoera batean— lagun egiteko beharra sortzen da, haien bizitzako azken

etapa beraien nahi eta balioen arabera planifikatzeko lanean. Pertsona horiek,

ezgaitasun batera iritsi beharrik gabe, aholkularitza eta laguntza behar dute

haien bizitza planifikatzeko eta, nolabait, egun dituzten baldintzen arabera

berrantolatzeko; horretarako, erabaki garrantzitsu samarrak hartu behar

zituzten, eta, erabaki horietarako, funtsezkoa zen aholkularitza eta laguntza

izatea. Arreta jasotzen zuen pertsonaren egoeraren eta beharrizanen edo

baliabideen arabera, laguntza unean unekoa edo etengabea zen. Arrazoi

horiengatik, HURKOAk bere 2011/2014 Plan Estrategikoan txertatu zuen jada,

eta horregatik proposatzen da azterlan prospektibo hau.

Arrisku handieneko gizataldeetako bat adinekoek eta oso adinekoek

osatzen dute; gizarte- eta laguntza-beharrizanak dituzten arren ez dituzte

eskatzen eskura dituzten baliabideak, edo ez dituzte ezagutzen, edo

beraientzat ez direla uste dute, edo, besterik gabe ez dira fidatzen eta/edo

ez dakite norengana jo; hau da, ez dute bakardadea arintzeko laguntza,

beharrizanetarako kudeaketarako sostengua eta erabakiak hartzeko

aholkularitza eskainiko dien solaskidetza baliagarririk. Eskaririk ez badago,

“gizartearentzat ikusezin” bihurtzen dira, eta horrek areagotu egiten du

istripuak nozitzeko eta haien duintasuna kaltetzeko arriskua. Adierazi den

bezala, 2013. urtean Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleriaren % 20,2

32


zen 65 urtetik gorakoa; horietatik, % 28,6k 80 urte edo gehiago zituzten, eta

horietatik, % 27,8 bakarrik bizi ziren (15). Ez dago errealitate horri muzin egiterik.

Ildo beretik, agerian geratzen zen beharrezkoa zela etengabeko jarraipena

egitea, pertsona bakoitzaren egoeraren eta beharrizanen araberako

erritmoan, baita lagun egitea ere, bakardadea arintzeko, beharrizanak

ebaluatzeko eta behar diren esku-hartzeak planifikatzeko, etengabeko

ebaluazioa eginez eta, horrela, eraginkortasuna gehituz. Esku-hartze horiek

partzialak dira egun, eta batzuetan erakunde desberdinen mende daude;

horren ondorioz, zatikatuta daude.

Proiektu hori HURKOAren helburuetako batean kokatzen da. Honako

honetan, hain zuzen ere: “erronka berriak aztertzea eta berorietan sakontzea, kalteberatasun-, hauskortasun- eta babesgabetasun-egoeran dauden pertsonei erantzun egokia emateko”, eta proiektu honen lehen helburu espezifikoarekin

lotzen da, hona bideratuta: “pertsona sozialki hauskorraren kontzeptua, profila eta beharrizanak zehaztea”

Aurretiko gogoeta batean ondorioztatzen zenez, zahartzeari datxekion

narriadura saihestea ezinezkoa den arren, badago eragitea aldagarriak

diren eta adinekoen bizitza errazagoa eta egokiagoa bihurtu dezaketen

faktoreetan, hala nola gizarte- eta laguntza-testuingurua, politika ekonomiko

eta sanitarioak eta esku-hartze sozialeko politikak, zeinak hauskortasun-

egoeran dauden adinekoen bizi-baldintzak hobetu baititzakete.

Aipatu behar da proiektu honen motorra bakarrik bizi diren adinekoenganako

eta oso adinekoenganako kezka izan dela; eskatzen ez duten pertsonak

dira, “ikusezinak gizartearentzat”, arrazoi desberdinengatik prekarietate-

egoeran bizi direnak; hori guztia haien egoera eta beharrizanak ezagutzeko

eta, horrela, Plan Pilotu batean gauzatu litezkeen proposamenak egiteko.

33

AZTERLANA PROSPEKZIO-LANA

Azterlanaren xedea hauskortasun-egoeran dauden pertsonen beharrizan,

zailtasun eta gabezietara gerturatzea izan da.

Lan honen testuinguruan “hauskortasuna” zer den definitzen saiatu

ondoren, lehen zatian pertsona eta gizatalde batzuen ikuspegia jasotzen da;

hauskortasunarekin zuzeneko harremanean daudelako hura ondo ezagutzen

duten pertsona eta gizataldeena. Horregatik, beraien esperientziagatik edo

—beraien bizitza profesionaleko fazetaren batean— hauskortasun-egoeran

dauden pertsonekin harremana dutelako gaia ezagutzen dutenei galdetu

zaie. Horrez gain, egoera horretan dauden adinekoen iritzia jaso da, baita

hauskortasunaren inguruko partzeletako batzuetan lan egiten duten hainbat

profesionalena ere. Horretarako, harremanetan jarri gara hauskortasunari

lotzen zaizkion arazoekin zuzeneko harremana duten elkarteen esparruko,

gizarte-laguntzaren esparruko, eta esparru juridiko eta finantzarioko

pertsonekin, solaskide baliagarritzat jotzen baititugu egoeren eta arazoen

osoko ikuspegi bat emateko; izan ere, modu zatikatuan ikusten badira

zailagoa da egoera eta arazo haiekin lan egitea eta nolabait arintzeko

jarduketak planifikatzea.

3.1. Helburuak

Azterlan honen helburu orokorra “Hauskortasunaren Arretarako Plan Integral

bat zehazteko ekarpena egitea” da, esku-hartzeko helburuak eta jarraibideak

zehazteko, EAEn dauden baliabideak aztertzeko eta, eraginkorragoak izan

3. AZTERLANA Prospekzio-lana

34


daitezen, eskuragarriagoak egiteko eta koordinatzeko. Halaber, inplikaturiko

erakundeak eta gizartea, oro har, sentsibilizatzea aurreikusten du.

Helburu orokor horren esparruan helburu espezifiko hauek kokatzen dira:

• Pertsona sozialki hauskorraren kontzeptua, profila eta beharrizanak

zehaztea.

• Indarrean dagoen legeriaren analisi bat egitea, legeetan jasotzen

diren alderdiak eta garatu gabe daudenak nabarmenduz.

• Gure ingurunean dauden baliabideak zein diren eta nola eskuratzen

diren zehaztea, haietarako informazio- eta koordinazio-bideak

proposatzeko.

Prospekzio-lan honen azken xedea egoeraren diagnostiko bat egitea da;

batetik, esparru honetan erantzunik ez duten atalak zein diren agerian uzteko

eta, bestetik, helburu orokorra gauzatzeko: arreta oso eta pertsonalizatuko

Programa pilotu bat diseinatzea, HURKOAko Hauskortasun-egoeran dauden

Pertsonentzako Arretako arloan hedatzeko; horrela, horren ebaluazioa egin

ondoren, EAEko beste eremu batzuetan ezartzeko eredu gisa balio izan dezan.

3.2. Proiektua

Lanaren xedea hauskortasun-egoeran dauden pertsonen egoera,

beharrizan, zailtasun eta gabezietara gerturatzea izan da. Adineko horiek,

ezgaituta egon beharrik gabe ere, orientazioa, aholkularitza eta lagun egitea

behar dute eguneroko bizitzaren kudeaketan eta haien bizitzako azken zatia

beraien irizpide, nahi eta balioen arabera planifikatzeko.

Azterketaren esparrua Gipuzkoa izan da, eta bereziki Donostia3. Metodologia

kualitatiboa erabili da (foku-taldeak); horren bidez, inplikatutako eta aurretiaz

zehaztutako gizarte-aktoreen ikuspegia jaso daiteke4.

3 Hautaketa hori egin da proiektua gauzatu duen lantaldearen gaitasunagatik, eta HUR-KOAren jarduera-esparrua Gipuzkoa delako. Hala ere, lan honetan Arabako eta Bizkaiko egoeraren ezagutza ere islatzen da.

4 Metodologia kualitatiboak ez du ahalbidetzen kuantitatiboaren generalizazioa, baina ña-bardura gehiagorekin gerturatzen digu aztergaiaren gizarte-errealitatea.

35


5 foku-talde egin dira; taldeek 5 eta 8 parte-hartzaile bitarte izan dituzte.

Erdiegituratutako elkarrizketa-gidoi batekin lan egin da, eta saioak grabatu

egin dira, parte-hartzaileen aurretiko adostasunarekin; gero diskurtsoaren

analisia egin da. Taldeen batez besteko iraupena 2 ordukoa izan da. Saioak

2015eko martxoaren 9tik ekainaren 8ra egin ziren.

Foku Taldeak (FT) hauskortasuna bere esperientzia pertsonal gisa bizi duten

edo lan-esperientzia ezagutzen duten pertsonek osatu dituzte. Horrez gain,

gobernuz kanpoko erakundeetan lan egiteagatik gaia ezagutzen dutenen

iritzia jaso nahi izan da. Honela planifikatu ziren: hauskortasun egoeran zeuden

pertsonek osatutako talde bat, adinekoak eta/edo hauskortasun egoeran

dauden pertsonei arreta ematen dieten boluntariotza-elkarteetako pertsonek

osatutako beste bat, arlo sozialeko eta sanitarioko profesionalek osatutako

beste bat, beste bat HURKOAko arlo sozial, juridiko eta administratiboetan lan

egiten duten langileek osatutakoa eta, azkenik, arlo juridikoko eta bankuetako

profesionalek osatutako taldea.

Metodologia horren bidez, gizarte-errealitate horretara gerturatu nahi izan

dugu, eta osoko ikuspegi bat eskaini, gure gizarte-errealitatean oinarritutako

lanplangintza bat egiteko.

Gizatalde horietako bakoitzak hauskortasunari buruz duen ikuspegia

ezaguna da bakoitzaren barruan; lana zera izan da: hori agerian jartzea,

kontrastatzea, osatzea eta aztertutako arloetako bakoitzaren esperientzia

eta ikuspegiei buruz proposatutakoa egituratzen saiatzea.

36


3.3. Emaitzak

Azterlan honen xede-populazioa 65 urte eta gehiagoko pertsonak dira. Hala

eta guztiz ere, foku-taldeei galdetu zaienean haientzat “hauskortasuna”

zer den, abanikoa zabaldu egin da, eta arriskuan dauden beste gizatalde

batzuk eta egoera berezietan dauden beste pertsona batzuk aipatu dira;

hala nola defizit kognitiboa duten pertsonak, gizartean baztertuta daudenak,

arazo ekonomikoak dituzten emakumeak, sare sozial eskasa eta umeak

beren kargura dituztenak, guraso axolagabeak dituzten umeak, familia

desegituratuetatik datozen gazteak, etorkinak, etab. Baina talde guztietan

behin eta berriz aipatzen den gizataldea buruko adimenak dituzten

pertsonak dira, bai gazteak bai 65 urtetik gorakoak. HURKOAren erantzun-

gaitasunaren eta azterlan honen helburuaren gainetik dagoen arren, gure

HAUSKORTASUNA

PERTSONA INPLIKATUAK

BOLUNTARIOTZAELKARTEAK

ARLO

SOZIO-SANITARIOKO

PROFRESIONALAK

HURKOAKO PROFESIONALAK

ARLO JURIDIKOKO ETA BANKUETAKO PROFESIONALAK

37


ustez beharrezkoa da hori azpimarratzea eta gure gizarte-laguntzaren

sistemak dituen gabezien artean aipatzea.

3.3.1. Hauskortasunera gerturatuz

Jarraian, hauskortasunari kontzeptu gisa dagozkion arlo desberdinei buruz,

hauskortasun hori agertzen den eremuei buruz eta haren ondorioei buruz lan

egiteko erabili ziren Foku Taldeek lortutako materialaren analisia aurkezten

da. Gure helburua testuingurura gerturatzea zen, hauskortasunaren gaia gure

errealitatetik lantzeko; gure errealitate soziokulturala, laguntza-errealitatea

eta beharrizanak kontuan izanik. Foku Taldeak lantalde gisa sortu ziren,

zazpi bloke handiren eta berorien adarren inguruan erdi-egituratutako gidoi

batekin. Lehenik, kontzeptuari heldu zitzaion, hauskortasunaren kontzeptua

definitzeko a priori funtsezkotzat jotzen ziren elementuak mahaigaineratzeko.

Bigarrenik, arriskuak gutxitzeko a priori aurreikusi beharrekoak diren egoera

kezkagarriak aipatu genituen; horietaz ari gara “alarmez” hitz egiten

dugunean. Hirugarrenik, genero-aldeak aztertu genituen. Laugarrenik, gure

iritziz hauskortasunaren arretan inplikatuta egon beharko luketen pertsonak

eta erakundeak identifikatzen saiatu ginen. Bosgarrenik, hauskortasunari

arreta emateko egun dauden baliabideei buruz dagoen ezagutzaren gaia

landu genuen. Azkenik, seigarren eta zazpigarren lekuan, hurrenez hurren,

hauskortasun-egoeran dauden eta arreta behar duten eta erantzun egokia

ez duten pertsonen laguntzari eta egoera kezkagarrienei buruz egun dauden

gabezien inguruan jardun genuen.

Lehen esan dugun bezala, bost foku-talde sortu ziren, modu honetan eratuta:

boluntariotza-elkarteetako eta gobernuz kanpoko erakundeetako pertsonak,

hauskortasun-egoeran dauden pertsonei modu batera edo bestera arreta

ematen dietenak (T1), hauskortasun-egoeran dauden adinekoak (T2),

arlo juridikoko eta bankuetako profesionalak (kudeatzaile pertsonalak)

(T3), Hurkoako profesionalak (G4), eta, azkena, arlo sozial eta sanitarioko

profesionalek osatutakoa (G5). Foku-taldeak 2015eko martxotik ekainera

garatu ziren. Parte-hartzaileen aldez aurreko baimenarekin, saioak grabatu

egin ziren, eta taldeetan jasotako materiala hitzez hitz jaso zen. Analisia egin

eta kodetu ondoren, material hori erabili da —lanketa teorikoa, demografikoa

38


eta zerbitzuei buruzkoarekin batera— azterlan honen helburu den Arreta

Plana egiterakoan. Jarraian, lortutako emaitzen analisia aurkezten da.5

3.3.1.1. Hauskortasunaren kontzeptua; hurbilketa bat

Foku-taldeetan sortutako lehen auzia HAUSKORTASUNA zer zen argitzea

izan zen. Gure interesa bikoitza zen; batetik, lehen eskutik ezagutzen dutenen

ikuspegia jasotzea, eta, bestetik, kontzeptua ikuspegi teorikoago batetik

zehazten eta mugatzen lagunduko diguten elementuak berreskuratzea.

Fokutaldeetan galdetu denean hauskortasuna zer den, talde bakoitzean

parte hartzen zutenek ez duten aipatzen soilik adinekoen gizataldea; aitzitik,

hauskortasun-egoeran egon litezkeen pertsonen kasuen abanikoa zabaldu

egin dute; izan ere, hauskortasunari dagokionez adina baldintzatzaile

garrantzitsua den arren, egoera hori bizitzako adin guztietara hedatu daiteke,

eta ezin da mugatu adinekoen gizataldera esklusiboki. “Hauskortasun asko daude, ezta? (…) Hauskortsun mentalak, psikikoak, fisikoak. Egungo gizartean asko deskribatu daitezke: bakardadea, babesgabetasuna...” (G1nl-2) Hala eta

guztiz ere, adina baldintzatzaile garrantzitsua da, esponentzialki gehitzen

baitu.

Beraz, adinaz eta bakardadeaz hitz egiten digute; bakardade hori zama bat

da, lotsa ematen du, nekez adierazi eta partekatzen da, eta haren arrazoiak

askotarikoak izan daitezke, baina ondorioa beti da txarra. “Bakarrik dagoen pertsona bat krisi-, antsietate- eta depresio-egoeretara igarotzen da, besteak beste.” (G3c-5). Gaiaren garrantzia kontuan harturik, geroago itzuliko gara horretara.

Halaber, beharrarekin, prekarietatearekin eta babesgabetasunarekin lotzen

dute. “Eguneroko izapideetako batzuei aurre egiteko mugak dituen pertsona da..., baina ez dago ezgaitzeko moduan; zenbait muga ditu egunerokotasunari aurre egiteko (...), norbaiten beharra izan dezake, aholkulari gisa laguntzeko” (G4-a3).

5 Foku-taldeetan parte hartu zutenen anonimotasuna zaintzeko, haien lekukotzak kodetu egin dira, eta hitzez hitz aipatzen direnean oharpena baino ez da agertzen. T1: egindako lehen taldea (boluntariotza-elkarteak); G2: hauskortasun-egoeran dauden pertsonak; T3: arlo juridikoko eta bankuetako profesionalak; G4: Hurkoako profesionalak, eta G5: arlo sozial eta sanitarioko profesionalak. Adibide gisa, (G1te-17) oharpeneko lekukotza boluntariotza-elkarte bateko 1. taldeko pertsona batek adierazitakoari dagokio (kasu honetan, Itxaropen Telefonoa), eta haren lekukotza bilerako hitze-hitzez-hitzezko transkripzioaren hamazazpigarren orrialdean dago.

39


Eta hor agertzen da, hain zuzen ere, hauskortasun egoerekin lotutako arazo

garrantzitsu bat; ingurunean konfiantzazko pertsonarik ez edukitzea bizitzan

sortzen diren zailtasunak, arazoak, kezkak eta zalantzak partekatzeko,

aholkularitza eskaintzeko eta erabakiak hartzerakoan lagun egiteko. Horrela,

beharrizan-egoera batean, hauskortasun-egoeran dagoen pertsonak ez du

bere konfiantzazko solaskiderik hauskortasuna eragiten duen egoerari modu

egokian aurre egin eta konpontzeko, eta horrek arazoa areagotu egiten du.

“Laguntzarik gabeko ingurune batean egoteak eragiten duten segurtasunik eza” (G4s-3). Halaber, lehenago laguntzen zien gizarte-ingurunea galdu duten

adinekoak aipatzen dituzte; galera izan daiteke jadanik ez daudelako edo

eraginkortasuna galduz joan direlako; izan ere, ez da ahaztu behar adinak

pertsona bera ez ezik, haren gizarte-sarea ere jotzen duela, hura ere

zahartzen baita Horren ondorioz, pertsona baten hauskortasun-zantzuak

poliki, arian-arian, hasi daitezke agertzen, lehen zituen laguntzak ere

desagertuz edo eraginkortasuna galduz doazen aldi berean. Egoera horiek

izaten dira detektatzen zailenak.

Solaskidetza baliagarri eta eraginkorrik ez edukitzeak mesfidantza eragiten

du, eta pertsona horien erabakiak hartzeko gaitasuna mugatzen; horregatik,

hau dioskute: “Hauskortasun hori gehiago kostatu zaigu (ikustea” (G1nl-3).

Gehiegitan, eskatzen ez duten pertsonak dira, une jakin batean kezkatzen

duten hori konpontzeko laguntza eman liezaieketen oinarrizko zerbitzuetara

edo elkarteetara jotzen ez dutenak. Ohikoak baino laguntza handiagoak

behar dituzten gizabanakoak dira. Pertsona haiek, laguntza eta aholkularitza

eskaintzen zaienetan, agerian geratzen da autonomoak direla, solaskide

aktiboak, eta badakitela zer egin behar duten, baina: “batzuetan laguntza edo orientazio pixka bat behar dute, babestuta sentitu egin nahi duten bidean” G4s4).

Laguntza- eta/edo sostengu-behar hori unean unekoa edo iraunkorra izan

daiteke.

Hala eta guztiz ere, hauskortasunaz ari direnean askotariko profila duten

pertsonez ari dira, adinekoez harago; besteak beste, adimen-arazoak,

buruosasunekoak edota substantzien kontsumokoak dituzten pertsonak.

Horrez gain, gizartean baztertuta dauden pertsonak aipatzen dituzte,

laguntzeko gizarte- eta/edo familia-sarerik ez duten pertsonak, haien

baldintzengatik eta ezaugarriengatik lanik egin ez dutenak, edo modu

normalizatu batean egiterik izan ez dutenak, eta beren oinarrizko beharrizanei

40


eusteko gai ez diren pertsonak, hala nola: “bazterkeria-faktoreak dituzten 60 urtetik gorakoak” (G5TsA-4). Buru-osasuneko eta/edo gizarte-bazterkeriako

arazoak dituzten pertsonen arazo berezia behin eta berriz agertzen den

gai kezkagarria da, foku-talde guztietan mahaigaineratu dena, haien osaera

edozein zela ere; hori dela-eta, aparteko kapitulua ematea erabaki dugu.

Esparru juridikoan hauskortasuna eta gaitasuna kontrajartzen dira, eta,

aldi berean, ezgaitasuna bereizi behar dela diote; horrela, autonomia

pertsonalaren eta mendetasunaren erdibidean kokatzen den egoera da.

Egoera hori ez dago arriskutik libre; izan ere, pertsona horiek erraz manipulatu

daitezen ahalbidetzen du. Esparru sozio-sanitariotik, arriskuari lotutako

ideia hori bera indartu egiten da, honekin erlazionatzen baita: “Beren kasa moldatzeko zailtasunak dituzten pertsonak, nolabait emozionalki, ekonomikoki bahituta daudenak, edo (haien gain botere bat) baliatzen ari den zaintzaile bakar bati lotuta daudenak, zaintza hori desiragarria ez delarik” (G5TsA-4).

Iritzi orokorra da hauskortasuna oso lotuta dagoela pertsonarekin, haren

bizitzahistoriarekin eta ingurunearekin, baita egungo bizi-baldintzekin ere,

hala materialekin nola sozio-afektiboekin. Subjekbiboa ere badela iradokitzen

da, izan ere: “Egoera berean dauden bi pertsonen artean, gerta liteke batengan agertzea (hauskortasuna) eta beste batengan ez agertzea, oso lotuta dagoelako inguruneari, laguntzari eta egoera horren aurretik izan duen bizitzaesperientziari” (G4j-4). Halaber, iradokitzen du estu-estu lotuta dagoela osasunaren eta

ongizatearen auto-kontzeptuarekin; nolabaiteko euskarria duen bizitzako

aldia da, “egoera hori alderantzikagarria da, bere onera itzuli daiteke” (G4j-4).

Hauskortasun-egoeretan, astungarrietako bat etxebizitzaren irisgarritasuna

eta egokitasuna izan daiteke, hiri-espazioaren irisgarritasunaz gainera.

Gizartesarea, auzokoak, merkatariak, parrokia... sare informal horretako

parte garrantzitsu bat osatzen dute. Sare horrek egoera horretan dauden

pertsonen solaskidetza eta bizitza erraztu behar du, eta hala egiten du

modu naturalean. Etxebizitzaren inguruko hiri-espazioaren irisgarritasuna

txarra bada, zaildu egiten da sare informal hori mantentzea. Eta, jakina,

etxebizitzaren prekarietateak, diru-baliabideen eskasiari lotuta egon zein ez,

zaildu egiten du autonomia pertsonalari eustea; eta, finean, hori babestea da

helburua.

41


Hauskortasuna gertutik baino ez da ikusten. Baieztapen hori irmoki eta aho

batez egiten dute bai profesionalek bai elkarteetako langileek. Beharrezkoa

da pertsona ezagutzea, haren inguruena, etxebizitza... haren gabeziak eta

beharrizanak antzemateko. Eta hori guztia errespetuz eta lasaitasunez egin

behar da, behar den denbora emanez: “Pertsona batekin bost minutu igarotzeak agian ez dizu lagunduko hauskortasun-egoeran dagoela deskubritzen; agian bost minutu beharko dituzu hogeita bost elkarrizketetan X hilabetetan zehar” (G4j-5).

Hauskortasun egoeran zeudenen foku-taldea bi gizatalde oso desberdinek

osatzen zuten; beren oraina eta geroa planifikatuta zeukatenak eta, egungo

egoeraz jabetu arren eta hobetu behar zela eta etorkizuneko aurreikuspenak

egitea beharrezkoa zela pentsatu arren hori egiteko gauza izan ez zirenak.

Lehen gizataldekoek ezagutzen zituzten erabili zitzaketen baliabideak —

pribatuak eta publikoak—, eta haien ustez komenigarrienak eta egokienak

zirenak erabiltzen ari ziren, beren egoeraren, irizpideen, beharrizanen eta

balioen arabera. Halaber, konponduta zeuzkaten testamentuen, aurretiazko

borondateen, prebentziozko ahalen, eta abarren ingurukoak. Urrats hori

eman gabe zeukatenek, berriz, tristura eta bakardadea adierazten zuten, eta

adoretsuago izaten lagunduko zien solaskidetza bat irrikatzen zuten, baina

ez zekiten nola egin. Okerreko erabakia hartzeko beldurra adierazten dute,

eta anbibalentzia handia beren egoera hobetzeko behar duten informazioa

eta/edo sostengua emango dien solaskidetzaren bilaketan. Planifikatzea eta

jardutea eragotziko dien blokeo-egoera batean egongo dira. Haien premisa

“ez molestatzea” da, eta sorpresa adierazten dute ikusterakoan beren adin

bereko eta antzeko edo okerragoko egoeretan daudenak —forku-talde

berean zeudenak— gauza izan direla egoera analizatzeko, informazioa

bilatzeko eta erabaki egokiak hartzeko beren egungo bizi-baldintzak hobetu

eta etorkizuna planifikatze aldera. “Arazoa da etxean bakarrik gaudela eta oso zaharrak garela” (G2V-2). Eta hala da, arazoa da pertsona horiek beren

etxeetan geratzen direla “molestatu” gabe eta nora jo ez dakitela, prekarietate

egoera batean bizitzen, zeina egunez egun larriagotu baitaiteke arrazoi

desberdinengatik; adibidez, gaixotasun batengatik, larria ez izan arren.6

6 Ezaugarri horiei gehitzen badiegu pertsona horiek, arrazoi desberdinengatik, jadanik Hurkoarekin harremanetan jarritako pertsonak zirela, “sozialki ikusezinen” egoera oso kezkagarria iruditzen zaigu.

42


Laburbilduz, foku-taldeetan parte hartzen dutenek hauskortasuna aipatzen

dutenean pertsonarentzat arrisku bat dagoen edozein egoeraz ari dira. Modu

orokorragoan, bakardadea eta babesgabetasuna nozitzen den edozein

egoerarekin ere lotzen dute. “Hauskortasunak ez du zerikusirik adinarekin, ezta genero-baldintzatzaileekin ere” ( (G1nl-17).

Azterlan honen gaitasunetik harago badago ere, ez dira landa-eremuko

adinekoak ahaztu behar; izan ere, haien ezaugarri bereziengatik eta

ingurune sakabanatuagatik, zailtasun handiagoa dute, a priori, baliabide

soziosanitarioak ezagutzeko eta eskuratzeko.

Amaitzeko, esan dezakegu hauskortasun-egoeran daudenen profila,

demografiak hala behartuta, honako hau dela: emakumea, bakarrik bizi

dena eta gizarte-sare urria duena.

3.3.1.2. Hauskortasun-egoeran dauden beste gizatalde batzuk.

Aurreko atalean jadanik aipatu diren gizataldeez gain, foku-talde guztietan

burugaixotasunak dituzten pertsonak aipatu dira, bai gazteak bai adinekoak.

Buruko gaixotasunak dituzten pertsonak Sisteman “ahaztutako” taldeetako

bat diren arren, buruko gaixotasunak dituzten adinekoak are eta ahaztuago

daude, hori posible bada; izan ere, haien egiturazko hauskortasunari

zahartzeari dagokiona gehitzen zaio, 65 urtetik aurrera ospitale psikiatrikoak

utzi behar baitituzte. “Jadanik ez zara gaixo mentala” (G5TsR-29). Eta foku-

talde bereko beste batek hau gehitzen du: “Orain erretiratua zara. Beste etiketa bat” (G5FG-28). Gizatalde horrentzako eredu sozio-asistentzial bat urgentziaz

garatzeko eskatzen dute, eta, aldi berean, egun hartzen dituzten zaharren

egoitzetako langileen esfortzua eta borondate ona aitortzen dute. Foku-talde

guzti-guztietan haien kezka adierazi dute buruko gaixotasunak dituzten

pertsonen egoeragatik, eta, haien iritziz, beharrezkoa da egungo baliabide

sozio-sanitarioak aplikatzea eta gizatalde horren bizi-baldintzak eta osasuna

hobetzera bideratutako garapen bat sustatzea.

Zaila da buruko gaixotasunak dituztenen hauskortasuna ikustea, eta are

zailagoa ulertzea. Patologia hori begien bistakoa da Down sindromea duten

pertsonengan, edo defizit kognitiboa diagnostikatuta dutenengan, baina ez da

hain erraz antzematen buruko gaixotasunak dituztenengan. Zaila da jokabide

43


batzuk sintoma gisa interpretatzea; hala nola buruko gaixotasunaren ezaugarri

diren sintoma negatiboak: “Badaude sintoma negatibo ugari dituzten egoiliar asko, hala nola apatia; eta motibazioaren beharra dute” (G5Fg-25). Pertsona

horrek berak, dagoen zailtasunaren adibide gisa, sintoma negatiboen pisua

azaltzeko, buruko gaixotasunak dituztenen ahaideentzako hitzaldi batean

gertatutako pasadizo hau kontatu zuen: “Gaiari buruzko hitzaldi bat amaituta, nire power point-a erabili eta azalpen guztiak eman ondoren, emakume batek hau esan zidan: Nire koinata ere horrelakoa da, alfer galanta! Eta ni, zur eta lur... “ (G5Fg-25). Izan ere, horrela da, apatiaren sintoma ez da erraz ulertzen,

ezta maneiatzen ere. Oso zaila da pertsona horiekin bizitzea eta harremana

izatea: “Gizarte-sareak erre egiten dira, nekatzen direlako, molestatzen dutelako”

(G5Fg-31).

Gizatalde hori, bere ezaugarriengatik, ezin da antolatu; ez dute

erreibindikatzen, ezin dutelako, eta, horren ildotik, ez dira sozialki eskatzaileak.

Buruko gaixotasunak dituzten pertsonen taldea ez da ikusgarria, eta, gainera,

Administrazioak ere ez du hori errazten: “Gizartean, erakundeetan, tratu desberdina dago; izan ere, sistemarako sarbidea ematen duen tresnak ez ditu kontuan hartzen buruko gaixotasuna detektatzeko adierazleak…” (G5TsA-25)..

Mendetasun-baremo berrian erabiltzen diren irizpideek7, berriro ere, ez

dituzten kontua izan buruko gaixotasunek eragiten dituzten ezaugarriak

berezitasunak eta mugak. Izan ere, “Buruko gaixotasuna, mendetasun-aitortzarik gabe, kanpoan geratu da” (G5TsA-30).

Arazo bereziak dituen beste talde oso berezi bat da diagnostikatu gabeko

buruko gaixotasunak dituzten pertsonek osatutakoa.

Arlo sanitariotik, pertsona horiekin lan egiteak dakarren zailtasuna aipatzen

dute; oso deserosoak direlako: “Nire ustez tratu desberdina dago, oso deserosoak direlako. Izan ere, ezer ez da zailagoa pertsona horiekin lan egitea baino; ez dute medikuarengana joan nahi, ez dute medikatu nahi, edaten jarraitu nahi dute eta gainera ez dute medikazioa hartzen…” (G5TsA-26). Gaixotasun dualarekin

lotutako beste zailtasun bat aipatzen da hor. Dituzten ezaugarriengatik,

7 Egungo Mendekotasunaren Balorazio Baremoaz ari da (MBB); izan ere, nagusiki men-dekotasun fisikoarekin lotutako irizpideak erabiltzen ditu, eta ez ditu buruko gaixotasunak aintzat hartzen. Adibidez, buruko gaixotasun larria duen pertsona batek ez ditu mugatuta eguneroko bizitzan jarduteko gaitasun fisikoak; jardun horiek modu autonomoan planifikatu eta gauzatzeko gaitasuna urritzen dio gaixotasunak.

44


zerbitzu sozio-sanitarioek malguagoak izan beharko luketela eta jarraipen

bat egin beharko luketela iradokitzen dute:

“Gerta liteke eskizofreniko bat 6 hilabetez sisteman egotea eta, halako batean, 2 urtean ez etortzea, eta inork ez dio deitzen edo jarraipen bat egiten. Zergatik ez zaio jarraipenik ezartzen joaten ez denari? (…) Epe luzean sozialki ez da oso eraginkorra, nire iritziz; izan ere, azkenean desorekatu egiten dira, eta desorekatzen diren egunean gehituz doaz sortzen den zerbitzu- eta energia-xahuketa eta pertsona horren narriadura. (….) Uste dut ez garela sozialki inteligenteak izaten ari, diagnostiko argi baten arabera gaixo kronikoak diren pertsona horiei jarraipen edo konpainia handiagoa egiten ez diegulako, ez baitira joaten kontsultara edo hobera egingo duten lekuetara” (G5TsA-26).

Gizatalde horri dagokionez, arretaren kantitatea eta kalitatea hobetzeko

beharra aipatzen da. Egungo baliabideak “motibatuei” daude zuzenduta

nagusiki, eta begien bistakoa da apatia gaixotasunaren sintoma negatiboa

dela, non gelditzen dira gainerakoak? Arreta hobetu behar da, bai buru-

osasuneko zentroena bai bitarteko erakundeena, kapitulu horrek gabezia

handiak baititu bere garapenean. Horrek eragina izango luke “boluntariotza errezetatuaren” desagerpenean”8. Buru-gaixotasunak dituzten pertsonek oso

kolektibo berezia osatzen dute; gehienak lan-bizitza normalizatua garatzerik

ez duten edo izan ez duten pertsonak dira, eta, beste edozein gaixotasun

kroniko duten pertsonek bezala, arreta berezia eta laguntza behar dute bizi

osorako. Finean, egungo sistema sozialean oro har eta sozio-asistentzialean

“egokitzen zailak” diren pertsonak dira. Haien bakardade-maila izugarria

da: “Zenbaiten kasuan, gizarte-zerbitzuak gara haien heriotzaren berri izaten dugun bakarrak” (G5TsA-27).

8 Foku-taldeetako askotan horren aipamena egin da, bere gaixoei buruz psikiatriaren eta psi-kologiaren profesionalek egindako “errezeta” aipatuz; izan ere, haien gizarteratzea hobetzeko, GKEek egindako interes sozialeko jardueretan parte hartzea gomendatzen baitiete. Kontuan izaten badugu buru-gaixotasunetako askotan izaten diren sintoma ohikoenetako bat gizar-teratze egokia izateko zailtasunaren bitartez adierazten dela, ulertu behar da praktika ho-rren xedea buru-gaixotasuna duten pertsonen arretan egun dagoen defizita nolabait aritzea dela. Gure iritziz, pertsona horien arretaren hobekuntzak eta bitarteko erakundeen garapenak praktika hori alferrikakoa egingo dute, gaur egun ohikoa izan arren GKEen lana zailtzen baitu, beren prestakuntzari ez dagokion eginkizun baten arduradun bihurtzen baititu.

45


Buruko gaixotasunak badu estigma bat gizartean, batzuetan beldurragatik eta

beste batzuetan ezagutza faltagatik. Alarma asko pizten dituzte ekonomia- eta

lege-gaietan. Arlo horietan abusua nozitzeko arrisku handia duen gizataldea

da. Sentimendu kontrajarriak pizten dituzte; babesa eta mesfidantza; izan ere,

ez dituzte ezagutzen pertsona horiek tratatzeko beharrezkoak diren tresnak,

eta horregatik profesionalek lehenago deribatzen dituzte. Legearen arlotik

esaten denez, Prozedura Kriminalaren Legeak dio fiskaltzari jakinarazi behar

zaizkiola pertsona baten narriadura kognitiboa antzematen den kasuak;

praktikan hori ez da egiten, eta horrek haien hauskortasuna gehitzen du,

baita abusua nozitzeko arriskua ere.

Buru-osasunaren arreta duela gutxi sartu zen laguntza-sisteman.

Buruosasunaren erreformak eta buru-gaixotasunak dituzten pertsonen

desinstituzionalizazioak bere alde onak eta bere paradoxak izan zituen:

“Lehen instituzionalizaziotuta bizi ziren, eta autonomia sustatzeagatik guztiz babesik gabe utzi dituzte, baina ez gara sortzen ari babesa emateko nahikoa izango den sarerik. Eta izugarria da gaixo oso larriak eta kronikoak kalean abandonatuta ikustea. Hori da aspaldi honetan buru-osasunaren arloan gertatzen ari dena” (G5TsA-40).

Arlo sozio-sanitarioak mahai gainean jartzen du buru-gaixotasuna duten

pertsonen bazterketaren arazoa: “Etxerik gabeko pertsona gehienak zergatik dira buruko gaixoak? Hauskorragoak dira, babes guztietatik kanpo utzi ditugu” G5TsA-39).

Antzeko egoeran daude defizit kognitibo arinak eta larriak dituztenak.

Lehenak, haien ezaugarriengatik, eta buru-gaixotasunak dituztenak bezala,

zailtasunak dituzte gizarteratzeko eta laneratzeko. Pertsona horiek arazo

handi bat eta zama gehigarri bat dira beren gurasoentzat, jakitun baitira

ondorengo horien babesgabetasunaz. “Gurasoen kezka oso handia da: ni falta naizenean, nola geratuko da semea? (G2M-13). Aurrerago aipatuko ditugu, 4.

taldean “hauskortasuneko tutoreak” deitu direnak dira.

Aipatzen duten beste gizatalde bat adikzio-jokabideak garatu dituzten

pertsonek osatutakoa da; gizarte-arazoekin eta buru-osasunekoekin

erlazionatzen dituzte, patologia duala dutenei erreferentzia eginez.

Pertsona horientzat, substantziak kontsumitzea “irtenbide” bat da, arazoak

46


eta ondoezak arintzeko modu bat. Ekonomia prekarioa duten emakume

alkoholikoez hitz egiten digute9. Horrez gain, haien kargura umeak dituzten

eta bakarrik dauden emakumeak aipatzen dituzte, baita gurasoen eta/edo

anaia-arreben edo gertuko ahaideen zaintzan jardun duten emakumeak ere;

lan hori ordaingabea baita, eta zaindutakoak hil edo emantzipatu ondoren

ez dute pentsiorik, edo pentsioa ez da nahikoa bizimodu duina garatzeko10.

Horrela, hauskortasun ekonomikoaz hitz egiten da.

Langabezian egonik eta seme-alabak dituztela, jadanik erretiratuta dauden

gurasoen laguntzari esker (laguntza ekonomikoa, etxebizitza...) bizi diren 35-40

urte bitarteko bikote gazteen kasuen gehikuntza aipatzen da. Halaber, guraso

axolagabeak dituzten umeak eta harrera-pisuetan bizi ondoren 18 urterekin,

adin-nagusitasunera heltzean, laguntzak jasotzeari uzten dioten gazteak

aipatzen dira (etorkinak eta bertakoak); gazte horiek babesgabetasun-

egoeran gelditzen dira, eta horren ondorioz hauskorragoak dira sozialki, eta

arrisku handiagoa dute arriskuko- eta substantzien kontsumoko (kontsumoa

eta drogasalerosketa) edo prostituzioko jokabideetarantz bideratzeko,

bizirauteko modu gisa. Egoera horri “adin-nagusitasunaren zigorra” deitzen

diote.

Horrez gain, hauskortzat jotzen dituzte haurtzaroan ordezko familietan

familiatratu txarrak eta/edo esperientzia txarrak nozitu zituztenak;

gaineratzen dutenez, urte batzuk igaro ondoren eskatu ohi dute laguntza

pertsona horiek. Itxaropen Telefonokoek haurtzaroan nozitutako tratu

txarren sekuelak dituzten pertsonez hitz egin digute, eta hau dioskute: “Ez dute deitzen nerabeak diren bitartean; aitzitik, heldutasunera iritsita deitzen dute, jadanik beren seme-alabak dituztenean eta zailtasun pertsonala dutenean, gizarte-trebetasunik ez dutelako seme-alaben heziketari begira” (G1te-15).

Bazterkeria- eta deserrotze-arazoak dituzten etorkinak ere aipatzen

dituzte, zeinen arazoak areagotu egiten baitira legez kanpo, hau da,

“paperik gabe” daudenean. Talka kulturalak, harrera-herrialdeari

9 Gizonen eta emakumeen alkoholismoa bereizten dituzten elementuak dira. Lehenengoak gehiago kulpabilizatzen du –are gehiago kargura umeak izaten direnean–, eta gizartean ere gehiago kulpabilizazen da; bigarrenak, oro har, laguntza-erantzun gehiago sorrarazten du gertuko ingurune afektiboan.

10 Ahaideen aldeko pentsioari erreferentzia eginez.

47


buruz izandako ameskerien eta etorkin gisa (paperekin zein paperik

gabe) duten bizitzaren errealitatearen arteko aldeak eta bizi duten

prekarietateak jatorrizko herrialderako itzulerarik gabeko bidaia batera

kondenatu dituzte; izan ere, itzulera porrot pertsonaltzat joko baita beti.11

.

Lehenago ere aipatu dira “hauskortasuneko tutoreak” izenekoak12. Gizatalde

horren egoera oso espezifikoa da, eta modu berezian aztertu behar da,

beraren egoera kontuan izanik. Kezka eta ziurgabetasun handia adierazten

dute, ez beren etorkizunaz, bigarren plano batera igarotzen baita, adimeneko

eta buruosasuneko arazoak dituzten ondorengoez baizik. 77 urteko alargun

batek deskribapen hau egin du buruko gaixotasuna duen 40 urteko semearen

egungo egoeraz: “Ni, momentuz, ondo nago, Jaunari esker, baina nire itxaropen bakarra etorkizunean semea zainduta egotea da” (G2M-10M). Antzeko egoera

batean daude hirugarrenen zaintza informala beren gain hartzen dituzten

pertsonak, hala umeen zaintza (biloben zaintzaz eta heziketaz arduratzen

diren aitona-amonak) nola beste pertsona batzuen zaintza (bikotekidea,

aurreko edo gertuko ahaideak); are gehiago zaintzaileak 65 urtetik gorakoak

direnean. Haietaz hitz egiten dugu bigarren atalean ere.

Horrez gain, egoera terminalean dauden pertsonak aipatzen dituzte; izan

ere, haien iritziz, Arreta aringarriak unibertsala izan behar du, eta ezin da

gelditu unean uneko medikuaren prestakuntzaren eta sentikortasunaren

arabera. Horren ildotik, haien iritziz nahitaezkoa da Osakidetzak etxeko

ospitaleratzesarea orokortzea.

Oro har, kezka adierazten dute bakarrik bizi diren pertsonez “Azkenean, bakardadeak, isolamenduak eta laguntza emozionalaren eta laguntza orokorraren gabeziak batzen ditu” (G5TsA-33). Bakardade horrek atsekabetzen, isolatzen

eta, batzuetan, erru-sentimendua ematen du, eta horrek zaildu egiten du

haiengana gerturatzea. Behin eta berriz diote gertutasuna nahitaezkoa

11 Gai horri buruz, ikusi: Achotegui, J. (2000, 2003 eta 2015) (17,18,19)

12 Termino hori Hurkoak sortu du osasun fisiko eta/edo mentaleko arazoak dituzten on-dorengoak (legearen aginduz) beren kargura dituzten adinekoak izendatzeko; pertsona horiek jakitun dira beren zahartzeaz, beren gaitasunetan nozitzen ari diren urritzeaz eta beren gain hartzen ari diren arduraz. Oso kezkatuta daude beren eta, bat ez ere, tuto-retzapean dituztenen etorkizunaz, eta laguntzaren beharra dute beren eginkizunarekin jarraitzeko.

48


dela hauskortasun-egoerak detektatzeko. Haien ustez, detekzio hobea eta

jarraipen handiagoa eta hobea beharko lirateke. “Hauskortasunak ez du zerikusirik adinarekin eta generoko baldintzatzaileekin” (G1nl-17). Hurkoak, arlo

horretan egindako lanaren emaitza gisa, gogoeta serio eta sakona egiten du

hauskortasun-egoeran dauden pertsonen autonomia eta erabakiak erabat

errespetatzeko beharrari buruz. Teorian, gizatalde horretako profesional

bakar batek ere ez du zalantzan jartzen beharrezkoa dela haien erabakiak

guztiz errespetatzea, baina, praktikan, ez da erraza hori gauzatzea, batez ere

irizpide kontrajarriak badaude eta profesionala ados ez badago errespetatu

behar den erabakiarekin, haren iritziz okerra delako, edo baita kaltegarria

ere hauskortasun-egoeran dagoen pertsonarentzat. Gai horretan errespetua,

profesionaltasuna eta kasuak gainbegiratzea eta gertutik jarraitzea

baliagarriak izango dira egoera bideratzeko eta/edo horrek eragiten dituen

ondorio negatiboak arintzeko.

3.3.2 Arrisku-egoerak: “Alarmak”

Epigrafe horretan, elkarrizketatuen iritziz arriskukoak, eta beraz,

arretaurgentzia handienekoak, diren egoeretako batzuk berreskuratzen

saiatu gara.

Aho batez diotenez, zuzeneko eskariaren ondorioz piztu behar da alarma;

jakina, hori da erantzuten errazena den egoera, pertsonak berak eskatzen

duelako bere ahultasunez, mugez eta laguntzaren beharraz jabetzen denean.

Hori guztia eskaera egiten duen erakundea edozein dela ere; une horretatik

aurrera egoeraren eta beharren balorazioa egin daiteke, eta haien oraina eta

geroa beren erabaki, nahi eta balioen arabera planifikatu ahal izan dezaten

behar duten arreta jasotzeko behar dituzten baliabideak abian jarri.

Bakardadea arrisku-adierazle larria da haien iritziz: “Familia- eta gizarteingurunea edo adiskideena normalak eta osasungarriak eragile on eta positiboak dira, horren falta, berriz, ez da ona. Gure ustez, bakardade-egoera batek hauskortasuna eragin dezake” (G3c-7). Izan ere, bakardadea, bakardadeak, eragozle garrantzitsua

dira laguntza modu eraginkorrean bilatzeko. Batzuetan batera joaten dira

bakardadea eta prekarietate ekonomikoa. Euskadin gizarte-bazterketan

dauden pertsonei buruzko 2014ko FOESSA Txosteneko datuak aipatzen ditu

49


(20) Caritas-ek: “10etik 4k diote gizarte-isolamenduko egoeran daudela, hau da, ez dutela laguntza eske jotzeko ingurunerik. Nire ustez, hauskortasun-egoera da, argi eta garbi” (G3c-8). Gizarte-sarerik eta konfiantzazko pertsonarik

gabeko egoera bati lotutako bakardadeak hainbat ondorio ditu eguneroko

bizitzan; etxeko giltza uzteko gertuko pertsonarik ez edukitzetik lege-arloa

ez ezagutzeak eragindakoetara, gaiari buruzko informazioa eskatzeko

konfiantzazko pertsonarik ez edukitzeari lotuta. Arrisku gehigarriko beste

elementu bat, jadanik aipatutakoa, prekarietate ekonomikoa da; haren

arrazoiak hainbat izan daitezke, hala nola oso pentsio txikiak edukitzea

alarguntasunagatik edo beste arrazoi batzuengatik, edo hirugarrenen abusu

ekonomikoa nozitzea. Halaber diotenez, kontuan izan behar dira prekarietate

ekonomikoko beste egoera batzuk, administrazio txarrak eragindakoak, non

gastuak diru-sarrerak baino handiagoak baitira.

Denek uste dute oso zaila dela hauskortasun-egoerak detektatzea zuzeneko

eskaririk ez badago. “Gure hauskortasunak ezkutatu, “makillatu, edo disimulatzen ditugu (...), eta, zenbait kasutan, ez gara konturatu ere egiten geure hauskortasunaz (...), gure aldetik arazo bat dugula jakitera ez ematen saiatzen gara” (G1nl-5).

Arrisku handiena sortzen da etxean bakarrik bizi diren pertsonek gizarte-

zerbitzuetara edo gai horietan eskumenak dituzten elkarteetara jotzen ez

dutenean. Egoera horretan dauden pertsonak arrisku handian daude, eta

haien detekzioa, zaila den arren, landu beharreko gaia da. Zalantzarik gabe,

zuzeneko ahaideak eta/edo oso gertuko lagunak edukitzea eta eguneroko

bizitzaren kudeaketan eta arlo ekonomiko eta emozionalean haien laguntza

eraginkorra jaso ahal izatea funtsezkoa da gure hauskortasuna kudeatzeko.

Laguntza horiek ez daudenean sortzen da arazoa.

Argi dago, beraz, adina, bakardadea eta eskaririk eza elkartzen diren egoerak

arrisku handikotzat jo behar direla. Eskaririk ez egitea lotuta dago egoera

jakin batzuen aurrean informazioa eta laguntza eskatzeko konfiantzazko

pertsonarik ez edukitzearekin. Eskaerarik ezak pertsona “ikusezin” bihurtzen

du, bai gizarte-sare informalarentzat bai gizarte zerbitzuentzat eta bai

gizartearentzat oro har. Pertsona horiei “sozialki ikusiezin” deitu ohi diegu;

izan ere, ez dute eskatzen, ezta protestarik egiten ere; haien jarduera- eta

harreman-zirkulua murriztuz doa, eta muturreko kasuetan etxean isolatuta

gelditzera iristen dira. Hala eta guztiz ere, berebiziko sentsibilitatea eduki

behar da eskaria hirugarrenen eskutik datorren kasuetan; hauskortasun-

50


egoeran dagoen pertsona bat laguntza-eskariaren aurretiko egoeran badago

eta beste pertsona edo erakunde batek (irizpide eta borondate onarekin)

laguntza eskatzera bultzatzen baditu, “inbaditu” egiten dutela sentitu dezake.

Jarduketa horietan kontuan izan behar da beharrizan-egoera aitortzeko

dagoen berezko zailtasuna, are gehiago geurea bezalako gizarte batean, non

diskrezioa balio bat baita. Egoera horietan konfiantzazko lotura bat sortzeko

behar den denbora eman beharko da, sostengu-lana eta lagun egite egokia

garatzen laguntzeko. Argi dago borondate ona ez dela nahikoa, eta horri

profesionaltasuna, tentua eta errespetua gehitu behar zaizkiola pertsonak

beharrezkotzat jotzen duen denbora hartzeko, bere egoera berria landu eta

bere erabakiak hartu ahal izan ditzan.

Gure iritziz, adina arrisku-elementua da, baina ez da ezaugarri determinatzailea:

“Litekeena da norbait ofenditzea eta hau esatea: zergatik izan behar du adinak hauskortasun-arrazoi bat? Bakarrik egoteagatik? Izan ere, pertsona batzuk bakarrik daude eta oso gustura, bakardadeaz gozatu egiten dute, (...) zaila da jakitea beharra noiz dagoen” (G1nl-6). Baina, zalantzarik gabe, babesgabetasuna eta

abandonua, ekonomia prekarioaz gainera, arriskuegoerak dira eta erne

egon behar da haien aurrean, eta gauza bera gertatzen da gizarte-sarerik

ez dagoen edo sare hori (zahartzeagatik edo beste arrazoi batzuengatik)

eraginkorra ez den egoeretan eta gizarteisolamendukoetan. Horrela, beren

kezka adierazten dute zahartzen ari den auzo batean bakarrik bizi diren

adinekoengatik, auzo hori bere gaitasuna galtzen ari baita, gizarte-sare

informalari dagokionez. Kontuan izan behar da zuzeneko ahaideen presentzia

hutsak ez duela berez bermatzen hauskortasunegoeran daudenen interesak

eta erabakiak bermatuko direla; onartzeak lanak ematen dizkigun arren,

gogoan izan behar dugu badaudela disfuntzionalak eta/edo toxikoak diren

familiak.

Izan ere, hainbat esparrutan lan egiten duten pertsonekin lan egin izanak

kasuistika aberatsagoa eman digu. Horrela, diotenez, erne egon behar

da gabeziak detektatzen direnean pertsona batek bere bizitza eta bere

ekonomia kudeatzeko duen gaitasunean; adibidez, diruaren balioa galtzen

bada eta/edo diru-kopuru handiak ateratzen badira. “Egoera horietan, ondo kudeatzerik izango ez duen susmoa duzu, egoera horretan dagoen pertsonaz aprobetxatuko direla” (G3c-5). Hala eta guztiz ere, kasu horiek hainbat

egoeratan gerta daitezkeela diote, pertsonaren adina edozein dela ere; izan

51


ere, defizit kognitibo arinak eta/edo buruko gaixotasunak dituzten pertsonak

ere antzeko egoeran egon daitezke13.

Justiziaren esparrutik, beharrezkotzat jotzen da pertsona bat erabaki gogorrak

edo ez oso ohikoak hartzera bultzatzen duten arrazoiak ondo ezagutzea,

hala nola oinordeko bat edo batzuk herentziarik gabe uztea, betiere arreta

berezia jarriz adinekoarekin datorren hirugarrena erabaki horren onuraduna

bada. “Are gehiago egintza bere ohiko bizitzatik kanpokoa bada, ezohikoa bada, eguneroko eginkizunekin zerikusirik ez badu” (G3n-6). Diotenez, egoera horietan

behar-beharrezkoa da informazio osoa eta zehatza ematea hartuko den

neurriari buruz, eta erabaki hori hartzeko dauden arrazoiak ondo ezagutzea.

Baieztapen hori berresten dute banketxeetako profesionalek, zeinek, gai horri

buruz, nahitaezkotzat jotzen baitute adi egotea beren ekonomia eta ondarea

kudeatzeko zailtasunak dituzten adinekoen “interesa babestu” nahi duten

hirugarrenekin.

Ahalordeak emateari dagokionez, berriro ere diote oso garrantzitsua dela

baimena edo ahalordea ematen zaion pertsona ondo aukeratzea, eta bi

alderdiak ondo informatzea hartzen diren konpromisoei, erantzukizunei

eta ahalordeei buruz. “Erabiltzen den ahalordea mandatu baten betearazpena da, mandatua enkargu-kontratu bat da, eta enkargatu dizutena gauzatzeko da ahalordea. Ahalordea ez da zama bat, eman dizuten mandatu baten arabera jarduteko ahalmena baizik. Mandatutik ateratzen bazara, erantzukizun bat daukazu” (G3n-10). Horren ondoren diotenez, abusu-kasuetan auzitegiak ez

dira, tamalez, eraginkorrak.

Osasunaren sektoreak ere baieztatzen du adi egon behar dela adinekoak

beren osasuna kudeatzeko langile sanitarioen mendekoago egiten diren

kasuetan: “Galderak egiten hasten direnean ordura arte oso argi zeuzkaten gauzei buruz (…) egun batean urratu txiki bat da, (….) aitzaki txikiena nahikoa dute osasunetxera behin eta berriz joateko” (G5Eap-12). Halaber, hitzordua maizago

eskatzen dutenean, edo lehen arazorik gabe bere kasa konpontzen zituzten

egoeretarako. Beren lan-esperientzian oinarrituz, iradokitzen dute askotan

13 Gai horri buruz, gogora ekarri da azken urteotan maiz gertatutakoa; ia analfabetoak diren pertsonei entziklopediak eta/edo liburu-bildumak saldu izana. Merkatuak ere badaki haus-kortasun-egoeran dauden pertsonez aprobetxatzen. Gaur egun ez da jada entziklopediarik saltzen, baina, zoritxarrez, ohikoa da beharrezkoak ez diren edo ezertarako balio ez duten produktuen salmenta.

52


autonomiaren galera progresiboa errazago antzematen dela kanpotik; hau

da, familiarenetik baino distantzia handiagotik. Hala gertatzen da, adibidez,

dementzia-prozesuen hasieran, izan ere: “Batzuetan familia ez da konturatu ere egiten (prozesuaren hasieraz)” (G5Map-13). Beste egoera batzuk ere aipatzen

dituzte; adibidez, azterketa mediko batera etortzen dira dokumentazio egokia

ekarri gabe, edo inork ez daki oso ondo zein den kontsultaren arrazoia. Lehen

mailako arretak ere garrantzi handia ematen dio etxeko bisitari. Haien iritziz,

balio handiko tresna da; izan ere, beharrizanak ebaluatzeko aukera ematen

du, ez bakarrik osasunaren ingurukoak, etxean antzematen eta kontrolatzen

baita deskontrolatzen ari den guztia (etxearen garbitasuna, garbitasun

pertsonala, elikadura...).

Bakarrik bizi diren eta hauskortasun-egoeran dauden pertsonentzat,

gaixotasuna arrisku-une bat da, gertakaria arina izan zein larria izan.

Gaixotasun-larriaren kasuetan arriskua begien bistakoa da, baina gaixotasun

arinek sortu ditzaketen egoerei lotutakoa ez dirudi ez argia ezta begien

bistakoa ere denik. Gai horri buruz, hauskortasun-egoeran dauden pertsonen

taldean, batek sukarra izan zuenekoa kontatzen digu; segur aski gaixotasun

arin batek eragindakoa zen, baina astebete ohean egon behar izan zuen,

erabateko bakardadean, inori laguntzarik eskatu gabe. “bost egun igaro nituen ezer gabe ……. Eta pentsatu nuen, 39 graduko sukarrarekin, norbaiti deitu beharko diot !!!. Bihar 39 gradu baditut norbaiti deitu beharko diot, baina, tira, hurrengo egunean 38 nituen” (G2J-18). Arrisku-egoera baten eta, halaber,

“ikusezintasunaren” adibide argia da hori.

Gaur egun ospitaleratze-aldiak gero eta laburragoak dira; ez dugu zalantzan

jartzen neurri horren onura; izan ere, edozeinek nahiago du bere etxean

egotea ospitalean baino eta, gainera, neurri horrek murriztu egiten du

infekzioak nozitzeko arriskua. Baina, bakarrik edo adin bereko edo handiagoko

pertsonekin bizi diren pertsonentzat egoera hori bereziki kezkagarria da.

Autonomia murriztuta eta biziraupena ziurtatzeko beharrezkoak diren

baliabideak aurreikusi eta antolatzeko aukerarik izan gabe etxera itzultzeak

oso kudeaketa zaileko egoeretara eramaten dituzte pertsona horiek, baldin

eta etxeko zaintza sustengatzen edo bere gain hartzen duen familiarik

edo sare informal eraginkorrik ez baldin badute: “Ospitaleratuta egon den jendea, etxera itzuli eta babesik gabe aurkitzen dena; batzuetan bakarrik bizi dira, eta (...) baino diagnostiko handiago batekin bueltatzen dira, (...) eta pertsona babesik gabe aurkitzen da. Beste egoera giltzarri bat da” (G5Map-14).

53


Are gehiago etxera osasun-egoera okerrago batean itzultzen denean, dela

gaixotasuna larritzeagatik, dela ospitaleratzea eragin duen gaixotasunaren

diagnostikoagatik; izan ere, horrek pertsonaren baliabide psikologikoak

kolokan jartzen baititu. Era horretako egoeren aurrean, koordinazio

formalizatu bat egituratzeko beharra mahaigaineratzen dute; kasu honetan

arlo sanitariotik eta sozialetik, deskribatutakoa bezalako egoerak gertatu ez

daitezen.

Gizarte-sare informalen garrantzia berebizikoa da. Lan honetan demografiari

eman diogu kapituluan aipatzen dugun biztanleriaren zahartzeak eta

auzoen zahartzeak nabarmenki murrizten dute sare horien eraginkortasuna.

Bizikidetza-unitateak ere zahartzen dira, eta irmotasunez azpimarratzen da

horri lotutako arazoen garrantzia. Gizarte-zerbitzuek diotenez, batzuetan,

ezin susmatuzko kasuak aurkitu dituzte: “Lehengo batean, zaintzaileentzako prestakuntzari buruzko publizitatea egin genuen, eta 83 urteko emakume batek deitu zigun; 84 urteko batekin, 81eko beste batekin eta 92 urteko beste batekin bizi zen, eta zaintzaile izateko prestakuntza jaso nahi zuen. Eta guk ez genuen lauetako bakar bat ere ezagutzen!” (G5TsA-16) Ildo beretik, kontuan

izan beharreko beste egoera batzuk aipatzen dira, hala nola familiaren eta

bizilagunen laguntzaren bat-bateko galera, ... pronostiko txarreko gaixotasun

bat, heriotza bat, “adibidez, adineko hiru ahizpa elkarrekin bizi dira eta gaztea da moldatzen dena... Gaztea, 70 urtekoa bera, hil egiten da” (G4j-7). Halaber,

etxe-aldaketak egiten diren kasuak aipatzen dira; izan ere, lagunen eta

gizartesarearen galera edo urruntzea eragin dezakete. Kontuan izan behar

da adinarekin galtzen dela ikasteko eta ingurune eta pertsona berrietara

egokitzeko gaitasuna. Kezka eragin beharko lukeen beste egoera bat gertatu

ohi da ezbehar ekonomiko bat gertatzen denean, hala nola diru-iturri nagusia

desagertzen denean; adibidez alargun geratzen diren emakumeen kasua;

izan ere, ordaindutako lanik egin ez duten 65 urtetik gorako emakumeen

portzentajea handia da oraindik, eta senarra hil ondoren haien pentsioa asko

urritzen da, % 50 inguru14. Gauza bera gertatzen da familia batean aldizkako

diru-sarreren iturri den pertsona bakarra hiltzen edo lana galtzen duenean.

14 “Oro har, pertsona eragilearen oinarri arautzailearen % 52 izango da. Oinarri arautzaile horren % 70era igo ahal izango da pentsioa, betiere pentsiodunak familia-kargak baditu, alarguntza-pentsioa diru-iturri nagusia edo bakarra bada, edo kontzeptu guztiengatik pent-siodunak dituen urteko errendimenduek ez badute gainditzen ekitaldi ekonomiko bakoitzean kopuru hau: kotizaziopeko pentsioen gutxienekoetarako osagarriak aitortzeko aurreikusitako mugari familia kargak dituzten alargunen gutxieneko pentsioei ekitaldi bakoitzerako dagokien kopurua gehitzearen emaitza”. (21) Iturria: https://www.jubilaciondefuturo.es/

54


Arlo sozialetik dioskute “alarmak” piztu behar direla, halaber, deserrotzea

eta substantzien kontsumoa gertatzen direnean; baita buruko gaixotasunak

dituzten pertsonen kasuan ere. Hemen buruko gaixotasunari lotutako arazoak

aipatzen dira; gaixotasuna ez da beti diagnostikatzen, eta egiten denean,

kasu gehienetan –larrienetan, behintzat- patologia kronikoak izaten dira,

eta biziarteko medikazioaren beharra dute. “…. (gaixotasuna) diagnostikatu gabe dago, edo (pertsonak) diagnostikatuta eta tratatu gabe edo tratatuta daude, baina ez dute tratamendua jarraitzen laguntzarik edo segimendurik ez dutelako” (G3c-6). Terapiari atxikitzea, dela buruko gaixotasunagatik dela gaixotasun

fisikoagatik, ez da erraza, eta hori ondo dakite osasun-arloko profesionalek

eta gaixotasun kronikoak (fisikoak edo psikikoak) dituztenekin bizi diren

ahaideek.

Buruko gaixotasunak dituzten pertsonei dagokienez, gogora ekartzen

digute kontuan izan behar dela haiek ere zahartzen direla; hori dela-

eta, beharrezkotzat jotzen da adinekoen beharrizanei arreta ematea, oro

har, buruko gaixotasunak dituztenak ahaztu gabe. Agerian geratzen da

ezen, inguruabar bereziengatik (substantzia toxikoen kontsumoa, buruko

gaixotasunak edo beste arrazoi batzuk) lan-bizitza normalik garatzerik izan

ez dutenek zahartzaro zailagoa izango dutela. Arau orokor gisa, biztanleria

orokorrak baino adin txikiagoetan laguntza-baliabideak beharko dituzten

pertsonak dira.

Aipamen berezia merezi dute 65 urtetik gorako zaintzaile informalek. Esan

dugun bezala, adina, a priori izan litekeen arrisku-elementutzat baino hartu

behar ez den arren, hirugarrenen zaintzaren inguruko ardurak dituztenen

kasuan arrisku elementutzat hartu behar da. Gaitasun fisiko eta psikikoak

arianarian galtzearen ondorioz, zaintzailea bere ardurei aurre egiteko duen

eraginkortasuna galduz joaten da, eta, modu paraleloan, bere osasuna

galtzeko arriskua gehituz doa; horrela, “zamatzat” hartzen du lehenago

arazorik gabe bere gain hartu zezakeena. Egoera horretan daude zaintza

informalaren beharra duten bikotekidearen, aurrekoen, ondorengoen,

anaia-arreben edo beste ahaide gaixoen zaintza beren gain hartu dutenak.

Antzeko egoeran daude Hurkoako profesionalek eratutako foku-taldean

“hauskortasuneko tutoreak” deiturikoak, hau da, “ezgaitasun zibila duen pertsona baten erantzukizuna duten” adinekoak (G4j-5). Zahartzen ari diren

pertsonak dira; demografiaren ondorioz, amak dira nagusiki, “beren mugez

55


(fisikoak barne) jabetuz doaz” (G4j-5), eta, berez ez lirateke hauskorrak izango

erantzukizun hori izango ez balute, baina “betebehar moral” gisa bizi dute.

HURKOA Familiak izeneko programak laguntzak eskaintzen ditu egoera

horietarako, arlo juridikokoak nagusiki, baina gehiago beharko liratekeela

uste dute: “Pertsona horiek bi arloren konbinazioa behar dute (Familia eta Hauskortasuna), eta beren erantzukizunari uko egin gabe eskatzen dute, betebehar gisa bizi baitute” (G4j-6). Laguntzaren eta aholkularitzaren beharra dute

etorkizuna prebenitzeko, bi alderditan: beren bizitzaren beraren plangintza

eta, batez ere, beren tutoretzapean duten pertsonarena, haien etorkizuna

kezka-iturri handia baita. Gizatalde horrentzat, beraiek gaixotzeko arriskua

oso kezkagarria da, eta aurreikusi beharreko arrisku-egoera.

Amaitzeko, bazterkeria- eta deserrotze-egoerak aipatu behar dira. Arriskua

handiagoa da egoera irregularrean dauden etorkinentzat; izan ere,

hauskortasun-egoera batera iritsi baitaitezke, baina aldi baterako baino ez,

behar diren laguntzak jasotzen baldin badituzte.

Beraz, hauskortasuna esparru desberdinetan azaltzen da, eta detekzio

goiztiarra gune desberdinetan egin daiteke, arrisku handieneko egoerei

dagokienez batez ere. Hori dela-eta, haien artean koordinazio eraginkorra

ezarri behar da. Detekzio gune gisa osasun-zentroak, farmaziak, banketxeak,

auzoko dendak, parrokiak, eta zaharren egoitzak aipatu dira, besteak beste,

ematen dituzten zerbitzuen bitartez pertsona hauskorra, haren ezaugarriak

eta ohiturak ezagutzen dituztelako. “Pertsona horrek esaten dizu hiru hilabetez behin baino ez dela etortzen zuregana, gero eta alferkeria handiagoa ematen diolako” (G5TsA-18). Positibotzat jotzen da farmazietan eta osasun-zentroetan

medikamentuei, errezetei eta medikazioen dosifikazioari buruz ematen den

laguntza, adinekoak, gaixo kronikoak eta/edo pluripatologiak dituztenak

hobeto moldatu daitezen; dosifikazioa astekoa, hilekoa edo tarte luzeagokoa

izan daiteke. Programa hori ondo balioesten dute buruko gaixoekin lan egiten

dutenek ere.

Sare informalen balioa azpimarratzeko beharra jasotzen da. Diskrezioa

eta sekretu profesionala kontuan izan beharreko tresnak dira. Arlo

profesionaletatik gogorarazten da sekretu profesionalaren pean daudela

eta, horregatik, beraiei emandako edozein informazio konfidentzialtzat jo

behar dela eta ezaugarri horrek bereizten dituela kuxkuxean ibiltze hutsetik

56


edo “zurrumurrutik”. Baldintza hori kontuan izan beharko da informazio-

fluxua ezarri ahal izateko, aurretiko detekzio eraginkorra eta deribazio-bide

operatiboen plangintza ahalbidetuko duten sare eraginkorrak ezartzen

lagundu dezan.

3.3.3 Generoen arteko aldeak

Haien iritziz, genero-aldeak pertsonaren bizitzari lotuta daude nagusiki, eta

noski, oso baldintzatuta jasotako heziketagatik, lanaren banaketa sozialagatik

(produkzioa eta ugalketa), eta gizarteak emakumeei eta gizonei tradizionalki

eman dizkien rolengatik. Baina ez dira gizatalde homogeneo gisa ulertzen: “Pertsonak izan duen bizimoduaren arabera. Oso desberdinak dira baserrian bizi izan den gizon edo emakume baten bizitza eta herrigunean bizi izandakoarena, etxean bakarrik lan egin duenarena eta etxetik kanpo lan egin duenarena...“ (G1nl-8). Bi gizataldeak heterogeneo eta desberdin gisa tratatu behar direla

berresten dute, haien bizi-esperientzien eta desberdintasun pertsonalen

ondorioz.

Orokortzeko asmorik gabe, desberdintasun batzuk iradokitzen dira, batzuk

biologiaren beraren ondorio dira; adibidez, emakumeak, gizatalde gisa, urte

gehiagotan bizi dira gizonak baino. Beste desberdintasun batzuk heziketaren

eta bizi-estiloen emaitza dira. Horrela, emakumeak beren jarduera nagusiki

hirugarrenen (aurrekoak eta ondorengoak) zaintzara bideratu duten neurrian,

zailago zaie beren burua hartzea zaintzaren beharra duten subjektutzat; hau

da, zaintzaile izatetik zainduak izatera pasatzea, eta beranduago eskatzen

dute laguntza. Zainketei dagokienez, oro har, gizonezkoek eskatu egiten

dute, eta emakumeek jasotzea espero dute.

Aipatzen diren beste desberdintasun batzuk ekonomiaren ingurukoak dira.

Ez dugu ezer berririk deskubrituko esaten badugu adineko emakumeek,

oro har, ekonomia prekarioagoa dutela adin bereko gizonek baino, egoera

hori jasota utzi nahi da, hala ere. Aipatu dugu emakumeen biziraupen

luzeagoa; 65 urtetik gorakoen artean emakume alargun gehiago daude

gizonak baino. Bizitzaestiloengatik, 65 urteko eta goragoko tartean dauden

emakume ezkonduek etxeko lanetan dihardute nagusiki, eta, horregatik,

askotan haien diru-iturri bakarra (edo nagusia) senarrengatik kobratzen

57


dituzten alarguntzapentsioak dira. Alarguntza-pentsioak ezkontidearen

pentsioaren % 52koak izan ohi direla kontuan izanik, begien bistakoa da

egoera berriaren ondorioz emakumeek nozitutako erosketa-ahalmenaren

murrizketa. “gertakari horrek asko baldintzatu dezake egoera” (G1nl-8). Logikoa

denez, besteren kontura ere lan egin duten emakumeek —haien egoera zibila

edozein dela ere— erretiro-pentsioa dute; baina kontuan izanik gehienek

lortzen zituzten enpleguak kualifikazio eta/edo soldata txikiagokoak zirela

gizonenak baino, haien erretiroko pentsioak ere txikiagoak izan ohi dira15.

Autonomia pertsonalari dagokionez, bi gai sortzen dira; batetik, gizonek

garbitasun-gaietarako duten trebetasun txikiagoa, bai garbitasun

pertsonalerako bai etxebizitzakorako, eta gauza bera gertatzen da elikadura

kudeatzeari dagokionez. “Emakumea gauza da etxera elikagaiak eramateko eta etxea eta seme-alabak gobernatzeko; gizonek, berriz, ez dute hori egiten ardura beren gain hartzen ez dutelako, ez gauza ez direlako. Gauza izango ez dira ba! (G2C-11). Eta hemen ere rolen esleipen tradizionalak bere ondorioak

agerian uzten ditu; izan ere, 65 urteko eta gehiagoko gizon gehienak etxeko

lanetatik eta zainketetatik kanpo egon dira beren bizitzetan. “Etxean bakarrik dagoen gizon bat hondamendi bat da, are gehiago hirurogeitaka urtetik gora”

(G1cn-9). Beste aldetik, horri gehitzen badiogu gizonek gizarte-sare txikiagoa

izan dutelako datua, eta kontuan izaten badugu sare hori garrantzitsua dela

arazoak eta zailtasunak partekatzeko solaskideak eskaintzen dituelako,

esan daiteke bakarrik bizi den 65 urtetik gorako adineko gizonak adin

bereko emakumeak baino laguntza handiagoaren beharra izan dezakeela.

Emakumeek hobeto eramaten dute alarguntza eta bakardadea. “Emakumeak hobeto aurre egiten dio egoera horri; gizon alarguna askoz ere ezdeusagoa eta beldurtiagoa da” (G2C-11). Bakardade-egoeretan, gizonei gehiago kostatzen

zaie laguntza eskatzea. “Emakumeok, laguntza eskatzeaz gain, hitz egin eta barrena husten dugu” (G1-9ap).

Laburbilduz, desberdintasunak sortzen dira bi gizataldeen artean zahartzaroa

bizitzerakoan. Bakardadeari dagokionez, zahartzaroko hauskortasuna eta

mendekotasunak iradokitzen dutenez, komenigarria da zahartu aurretik lan

egitea, eta horrela haren ondorio txarrak adin goiztiarragoetatik prebenitzea

15 Gai horri buruz, ikusi FOESSAren 2014ko txostena, “Espainiako Pobrezia Generoaren Ikus-puntutik” izenburukoa, (20), hemen: www.foessa2014.es

58


(50 urterekin, diotenez); izan ere, gaur egun adineko pertsona ugarik gizarte-

sare eskasa dute eta bakarrik bizi dira. Premisa batetik abiatzen gara;

bakardadea ez da ona inorentzat, adin-tarte batean ere ez.

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonentzat hurrengo belaunaldiko

erreferenteak izatea plus bat da, nahiz eta beti ez den nahi duten bezain

eraginkorra: “Batzuek badituzte ilobak, ... baina lan egiten dute, eta ezin diete lagundu egun jakin batean medikuarengana joateko” (G2K-13). Eta hain zuzen

ere, gizarte-sarea aipatzen dugunean kontuan izan behar dugu haren

eraginkortasuna, hura ere zahartzen delako.

Auzokideen arteko harremanek eginkizun garrantzitsua izan dute,

tradizionalki, laguntza informal gisa. Zenbait zonatako biztanleriaren

zahartzeak eta bizitzaohituren aldaketak eraginkortasuna kentzen diote, eta

horrela kontatzen ziguten: “Baina ni ez naiz auzoko umea! (72 urte). Goiko bi bizilagunek 80 urte dituzte jada, gero gu gaude, eta behean 93 urteko emakume bat dago. Etxeak ez du igogailurik, ezin izan da jarri, oso zaila da. Giltza uzteko nik daukadan pertsona bakarra (TeleLaguntza dela-eta) goiko bizilaguna da, eta berak ezetz dio, denak berdin gaudela mugatuta (…), horrela ezin da! Niri zerbait gertatzen bazait eta goikoaren bila joaten badira …… ni baino baldarrago dago-eta”! (G2F-13). Bakarrik bizi diren adinekoek benetan babesa ematen zuen

gertuko auzokide horien falta sumatzen dute; orduan bazegoen konfiantzako

harreman bat, etxeko giltza emateko eta, behar izanez gero, laguntza

eskatzeko modukoa.

Laguntzaren eskaerak ere desberdintasunak sortzen ditu. Emakumeei

dagokienez, egoera bikoitza aurkitzen da; izan ere, batetik laguntza eskatzen

dute: “Agian emakumeek sentimenduak adierazteko joera handiagoa dute, eta agian errazagoa da edo irekiagoak dira. Agian errazago eta azkarrago detektatzen da hauskortasuna emakumeengan” (G4j-11). Baina, halaber, gehiago

kostatzen zaie delegatzea. Gai horri buruz, esan daiteke zailtasun gehigarri

bat dela bizitzan zehar nortasun pertsonala eman dieten eginkizunak bere

gain hartzeko eta ondo burutzeko zailtasuna edo ezintasuna onartzea. Etxez

etxeko laguntzei dagokienez, emakumeak mesfidatiagoak dira: “Emakumea etxekoandrea izan da bizi osoan, dena kudeatu du, eta, batbatean, ia ezagutzen ez duen hirugarren pertsona bati etxean sartzen utzi behar dio (….) Gaur arte bakarrik moldatu da, eta orain, bat-batean, aitortu behar du laguntza behar duela

59


eta norbait bere etxera etorriko dela. Nire ustez, zailagoa da” (G4a-12). Lan-

eremutik erretiratzen bagara ere, emakumeak ez dira erretiratzen etxeko

lanen eremutik, ezta hirugarrenen zaintzatik ere. Emakume batek ez du

erretiroa hartzen etxeko lanetatik, eta zaila izaten da delegatzea lan horiek

egin ezin dituelako.

Zaintza informalari begira, adierazten da emakumeak eskuzabalagoak direla

gizonak baino. Ez da emakumeek esklusiban bere gain hartzen duten lan

bat; badaude zaintzaile bikainak diren gizonezkoak, baina arlo desberdinen

arduradun sentitzen dira. Gizonek dagokiena hartu ohi dute beren gain, baina

gertueneko esparrura mugatzen dute beren konpromisoa. “Baina emakumeak senarra, koinata, ahizpa, bizilaguna, ama, alaba, eta biloba zaintzen ditu, eta nire ustez horrek asko nekatzen du. (….) Badaude zaintzaile bikainak direnak (gizonak), zaintzari guztiz emanak, baina ez (dira) hain eskuzabalak ingurunearekin... familia-zirkuluekin” (G5TsA-20). Emakumeek “betebehar moral” gisa bizi

dute, neurri batean nortasuna ematen baitie; gain-inplikaziorako joera dute

familiarekiko (zentzu zabalenean, ia), gehiago ezin duten arte zaindu behar

dute, eta “Gauza dira senarraren, semearen... zaintza beren osasunaren gainetik jartzeko”. Ezin zaie espezialistarekin hitzordurik eman zenbait ordutan, ordu horietan semeari eta/edo senarrari jaten ematea besterik egin ezin dutelako, eta, bera gaizki egon arren eta .... espezialistarengana edo gimnasiara joateko beharra izan, oso ondo bailetorkie, ezin dute beren bizikalitatea jarri etxekoen zaintzaren gainetik. ….” (G5Eap-22). Errundun sentitzen dira besteak zaintzerik

ez dutelako, are gehiago senarra bada, adibidez, dementzia-kasu larrietan

egoitza batean sartu behar denean.

Emakumeak urte gehiagotan bizi direnez, emazteek zaintzen dituzte gizon

ezkonduak edo bikotekidea dutenak, eta horrek alde handia ezartzen du

zahartzen diren eta zaintzaren beharra ere baduten emakumeekiko.

Batzuetan, banantze baten ondoren amen etxera itzultzen diren semeak ere

zaintzen dituzte. “Badaude amengana itzultzen diren gizon bananduen populazio handi bat, eta haiek, 90 edo 92 urterekin... Eta itxaron egiten diete, ez batek, baizik eta hainbatek, zain daude afaria ez hozteko, lisatzen dute, garbigailuak jartzen dituzte... hori guztia; izan ere, bestela, laurogeita hamar urteko emakume bat errudun sentitzen da hirurogeitaka urteko gizona zaintzen ez badu, gizajoa banandu eta gero etxera itzuli delako” (G5-Map21/22). Eta egoera horrek

abusuaren eta tratu txarraren arriskua ekar lezakeela baieztatu dezakegu.

60


Ekonomiaren eta legearen inguruko gaien kudeaketari dagokionez,

familietan 65 urtetik gorako belaunaldian ere emakumeen eta gizonen

arteko ardurabanaketaren pisua agerian geratzen dela diote. Gizonak

ekonomiaz eta gizarte-arloaz arduratu dira, eta emakumeak etxearen

kudeaketaz, eta horrek eragina dauka izaera ekonomiko eta sozialeko

erabakiak hartzerakoan. Hurrengo belaunaldietan alde horiek txikiagoak

izango direlako konfiantza adierazten dute. “Geroago atera gara bizitzara”

(G3n-14). Emakumeek, oro har, ezagutza gutxiago dute, eta zailtasun

handiagoa erabakiak hartzerakoan sentimenduak eta arrazoia bereizteko,

eta horrek baldintzatu egiten ditu haien erabakiak. Horrela, erabaki gogor

bat hartzerakoan, hala nola tratu txarrak eragiten dituen semeari oinordea

kentzea, emakumeek zailtasun handiagoa dutela diote. “Senar-emazte batzuk etorri zitzaizkidan, gizonak oinorde gabe utzi zuen semea, zuzenean (egia esan, senipartea geratzen da), eta emakumeak, berriz, esan zidan: nik gauza bera egin beharko nuke, baina ez, zati berdin bana hiruentzat” (G3n-13). Horrez gain,

adierazten dutenez, legeerabakiak hartzerakoan gizonak pragmatikoak

izan ohi dira; adibidez, gizonek ilobari uzten diote oinordea, bera zaintzearen

truke. Emakume ezkongabeek, berriz, zati berdinetan banatu ohi dituzte

senide guztien artean.

Izan ere, sentsibilitate desberdina izateak eragina dauka erabakiak

hartzerakoan eta gai ekonomiko eta legalak ulertu eta kudeatzeko moduan.

“Nik ez nuke esango sexu ahul gisa jokatzen dugunik, baizik eta beste parametro batzuk hartzen ditugula kontuan” (G3n-13). Gai horrek, sentsibilitate desberdin

bati gehituta, ondorio hau du adibidez: “Herrialde behartsuetan medikamentuak banatu nahi dituzunean emakumeei ematen dizkiezu, gizonek armetan gastatzen dituztelako” (G3n-14).

Aipatzen diren beste ezaugarri desberdin batzuk adikzio-jokabideen

ingurukoak dira, estigma eta errudun-sentimendu gehiago eragiten baitiete

emakumeei. Emakumeak bakarrik, isolatuta eta erru-sentimenduarekin

joaten dira errehabilitazio-zentroetara. Errehabilitazio-zentroetan gizon

gehiago daude emakumeak baino, eta, “gizonek bigarren aukera bat zuten bitartean, emakumeek askoz ere zailago dute. Izan ere, beti bakarrik etortzen ziren” (G1Te-12). Adikzioa duten gizonek laguntza handiagoa jasotzen dute

familiainguruneko emakumeengandik. Adikzioen testuinguruan kontuan

izan beharreko beste eragile bat gaitasun fisikoarena da; izan ere, aldaketa

horretan mutil kontsumitzaileek atarramendu hobea izan dute neskek baino.

61


Desegituratutako pertsonen artean gehiago dira gizonak emakumeak baino:

“Hala ere, egoera horretara iristen diren emakumeek narriadura-maila handiagoa dute gizonek baino. Emakumeak arrisku horretan —hauskortasun horretan— jartzeko gaitasun handiagoa du; gehiago jasateko gauza da, baina, hausten denean, narriadura handiagoa da” (G3c-15).

Pobreziaren feminizazioari buruz dioskutenez, “pobreziak emakume-aurpegia du (….) guraso bakarreko familietan, batez ere, non emakumeak adingabeen ardura hartu behar baitu, bikotekideak alde egin duelako, abandonatu duelako (…) seme-alabak ardurapean dituztenak emakumeak dira, nagusiki” (G3-c15).

Horrez gain, oso pentsio txikiak dituzten emakume alargunez hitz egiten

digute; oso estu bizi dira, legozkiekeen laguntzak eskatu gabe, eta ez

informaziofaltagatik, lotsagatik baizik. “Nolabaiteko bakardadeko inguruneetan bizi diren emakume alargunak” (G3c-15). Eta gai berari buruz, hau diote: “Batzuetan, pobrezia lotsagarria deitu izan diote horri: pobre izatearen lotsa (…) pobreziak ez du ohorerik, irain bat da. Gosea pasatzen dute ez eskatzeagatik” (G3n-16). Horren ildotik, interesgarria da Dolores Julianok gaiari buruz egiten

duen analisia (2011) (22).

Emakumeen eta gizonen arteko bereizgarriei buruz argitasuna eman

dezakeen azken aipamena Hurkoak eta Gipuzkoako Gizarte Politikako

Departamentuak 60 urteko eta gehiagoko pertsonen arretari buruz ematen

dituzten datuak dira (23). 2015eko ekitaldiko datuetatik, hauek jasotzen

ditugu: Hurkoak urte horretan arreta emandako 543 pertsonetatik, 60 urteko

eta gehiagokoak 323 ziren; horietatik, 192 (% 59,44) emakumeak ziren, eta

131 (% 40,56) gizonak. Ildo beretik doaz Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizarte

Politikako Departamentuaren Memorian jasotzen diren datuak, non azaltzen

baita 2015. urtean arreta emandako pertsonak 27.381 izan zirela guztira, eta

horien % 60,34 gizonak zirela, eta % 39,66 emakumeak.

3.3.4 Baliabideak

Atal honen helburua hau da: foku-taldeetan ordezkatuta dauden

gizataldeetako pertsonek dauden baliabideei buruz duten ezagutza-maila

aztertzea. Esan daiteke ezagutza hori txiki samarra dela, oso orokorra, eta,

harrigarria bada ere, inplikatutako gizataldeak dira, hain zuzen ere, ezagutza

62


txikiena dutenak. Esan dugun bezala, foku-talde hau “zuhurtzat” jo ditugun

pertsonek osatutakoa da. Pertsona horiek ezagutzen zituzten erabilitako

baliabideak, hala nola Gizarte Ongizateko Zerbitzuak eta TeleAlarma

Zerbitzua. Hurkoa ere aipatzen dute. Larriena hau da: “ez-zuhurtzat” jotako

pertsonen artean erabateko ezjakintasuna zegoela dauden baliabideei

buruz. Gure ustez faktore hori kontuan izan behar da gogoeta bat egiteko,

hauskortasun egoeran dauden pertsonei informazio hori helarazteko

moduari buruz. Begien bistakoa da publizitatea, beharrezkoa izan arren, ez

dela tresna nahikoa izan.

Hurkoak hauskortasun-egoeran gaudela aitortzeko edo onartzeko izaten

dugun zailtasuna aipatzen du, baita laguntzak bilatzeko zailtasun gehigarria

ere: “Batzuetan zaila da laguntza behar duzula konturatzea, pertsona hauskorra zarela aitortzea; (…. ) badaude benetan konturatzen diren eta nora jo ez dakiten pertsonak” (G4j-18). Informazio-kanpainak beharrezkoak dira, eta hiru

helbururekin planifikatu beharko liratekeela iradokitzen dute. Alde batetik, arlo

horretan dauden baliabideak ezagutzeko aukera eman behar dute; bestetik,

sentsibilizazio-izaera izan behar dute egunero hauskortasun-egoeran dauden

pertsonekin lan egiten duten eta/edo harremana duten gizataldeekiko. Aldi

berean, informazioa hauskortasun-egoeran dauden pertsonen taldeari iritsi

behar zaio. Haien kezka gizatalde horri zuzenduta dago batez ere, batzuetan

isolatuta baitago, komunikabideetara iristeko aukera handirik gabe, eta, batez

ere, etxean bakarrik bizi diren adinekoak dituzte gogoan.

Kontuan izanik gainerako foku-taldeak arlo juridikoko, sozio-sanitarioko eta

biztanleriaren sektore horren arretan inplikaturiko GKEetako profesionalek

osatzen zituztela, egun dauden baliabideei buruzko ezagutza-maila

handiagoa da. Zehazkiago, oinarrizko gizarte-zerbitzuak, Hurkoa, eta

adinekoen gizataldearentzat lan egiten duten elkarteak aipatzen dira.

Ikuspuntu orokorrago batetik, Gizarte Babeseko Sistema Publikoa aipatzen

dute, udal-, foru- eta autonomia erkidego-mailako eskumenak baititu. Haien

balorazioa hau da: “Ona eta positiboa da, baina baditu defizitak ere” (G3c-23).

Baliabiderik eza oinarrizko gizarte-zerbitzuen ezaugarria ere bada, eta

horren ondorioak azaltzen dituzte:

“Kasu askotan gainezka daudela uste dugu (…..) Nire ustez, baliagarriak izan daitezke, baina, askotan, gainezka daude eta ez dira iristen nahiko luketen

63


guztira. Baina bide hau egokia delakoan nago; gehiago indartu egin beharko lirateke, bi zentzutan: herritarrei haien berri ematea, askotan guztiz ezezagunak direlako, eta indartzea, kasuen benetako jarraipena egiteko. (…..) Diru- eta laguntza-baliabidez hornitu” (G1nl-17)

Gizarte-zerbitzuen balorazioari buruz, adostasun osoa dago; egungo

baliabideek balorazio positiboa merezi dute, baina gutxiegi dira, gehiago

dira beharrak baliabideak baino. Inplikaturiko pertsonen taldea izan ezik —

harrigarria bada ere, ezagutza txikiagoa zuten dauden baliabideei buruz—,

beste talde guztiek uste zuten egungo baliabideak eraginkorrak direla;

hala ere, gabeziak azpimarratzen zituzten, eta koordinazio hobe baten

beharra sumatzen zela adierazten zuten. Haien iritziz, Gizarte Zerbitzuen

Zorroaren garapenak eraginkortasuna irabazteko aukera ematen zuen.

Gizarte-zerbitzuetakoek adierazten dutenez, badakite nola funtzionatu

beharko lukeen, zer egin behar den, eta nola, eraginkorragoak izateko, baina

pertsonalaren eta baliabideen eskasiak beren eraginkortasuna mugatzen

du; izan ere, arreta ematen zaien pertsonei begira: “Plan pertsonalizatuagoak egin behar dira, egokiagoak” (G5TsA-43).

Baliabideen eta jarraipen sistematizatuko plan pertsonalizatuen eskasiaren

aurrean hainbat arlotatik adierazten dutenez, helburu horrekin eratutako

enpresa pribatuak ematen ari dira adinekoei eta/edo hauskortasun-egoeran

daudenei arreta emateko era horretako zerbitzuak.

Egungo baliabideen gabeziei dagokienez, elkarteek eta profesional-taldeek

uste dute egungo koordinazio falta arazo handia dela; izan ere, zaildu

egiten du zerbitzuetara iristea, eta baliabideen multzoaren eraginkortasuna

murrizten du: “Administraziotik, korapilatsua eta zaila da” (G3c-23).

Talde profesionalek aipatutako beste arazo bat Datuen Babesari buruzko

Legeari dagokiona da. Ez dute zalantzan jartzen lege horren beharra eta

egokitasuna; guztiz beharrezkoa da pertsona batek profesional bati ematen

dion informazioa babestea, babes hori errespetatu behar da, eta lanbideko

sekretuaren errespetu zorrotzarekin osatu behar da. Arazoa sortzen da

beste helburu batzuekin erabiltzen denean; izan ere, zoritxarrez, batzuetan:

“saskinaski handi bat da, erantzukizunik ez hartzeko” (G3n-25). Ikuspegi

legaletik, egiazko koordinazio baten beharraz hitz egiten da: “batzuetan... ez da beharrezkoa benetan garrantzitsua kontatzea” (G3n-26). Beste esparru

64


batzuetako profesionalekin batera pertsona jakin bati arreta ematerakoan

eraginkortasuna gehitzeko beharrezkoak diren alderdiak partekatzea da

kontua, hirugarren baten onura helburu hartuta, eta: “onura handiago baten izenean” (G3c-26). Ildo beretik, banketxe-justiziaren sektoretik, pertsona

kalteberei eta/edo hauskorrei arreta emateko protokoloen falta sentitzen da.

Haien iritziz, sektore hori egoera pribilegiatuan dago izan litezkeen abusu-

egoerak detektatzeko, baina arazoa sortzen da era horretako egoeren

aurrean zer egin ez dakitelako. Iradokitzen dutenez, banketxeetan kapital-

zuriketa detektatzeko protokoloak garatzen diren bezala, posible eta

komenigarria izango litzateke izan litezkeen abusu-egoeren aurrean pertsona

kalteberak babestea. “eta, gainera, erantzukizun pertsonal bat daukat” (G3b-24).

Hurkoako langileek ikuspegi berezia ematen digute, urteak baitaramatzate

lanean hauskortasun-egoeran dauden pertsonekin. Hauskortasun-egoeran

daudenak Hurkoaren arreta jasotzen dutenak baino askoz gehiago direlako

susmoa dute16. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonengatiko kezka eta

pertsona horiek duten arreta-beharra izan dira Proiektu hau egiteko eragile

nagusiak. Informazio-kanpainen garrantzia eta horiek egiten jarraitzeko

beharra azpimarratzen dute, eta, horren ildotik, gizarteak haien lana behar

beste ezagutzen ez duela diote: “Nire ustez, gurekin harremana duen jendeak ezagutzen du, beste kasu batzuetatik ezagutzen gaituztenek.” (G4j-19). Aldi

berean, “beharrizan ezkutuak” deitzen dituztenek kezkatzen dituztela diote”.

Horregatik, maila asistentzial horretatik garatu beharreko praktika on bat

iradokitzen dute: “Kudeatzen dituzten kasuak baliatzen dituzte, familia-nukleo berean hauskortasun-egoeran dauden beste pertsonengana iristeko: Ondo dago zuk harrera egitea, jendeak zure atea jo eta galdetu dezan, baina, niretzat, hori bezain ondo dago zuk zeure burua eskaintzea” (G4j-18).

Arrisku handiko taldetzat jotzen dituzte etxean bakarrik bizi diren adinekoak

eta/edo pertsona hauskorrak.

16 Erreferentzia gisa, Hurkoak 543 pertsonari eman zien arreta 2015. urtean (268 emakume eta 275 gizon), haietatik, 57k Hauskortasun Programaren bitartez jaso zuten arreta (38 emakume eta 19 gizon). Gipuzkoako Aldundiko Gizarte Politikako Departamentuaren urte bereko me-morian jasotzen denez, Sail horrek 27.381 pertsonari eman zien arreta 2015. urtean. Datu hori Gipuzkoako 2014ko erroldarekin gurutzatuta, 65 urtetik gorako 146.064 biztanle zeuden. Gi-zatalde horrek guztiak eguneroko bizitzan laguntza eta/edo sostengua behar dutela baiez-tatzerik ez dugun arren, arreta jasotakoen kopurua adin-tarte horretan daudenen % 18,75 baino ez da; hortik sortzen da, hain zuzen, 65 urteko eta gehiagoko pertsonen beharrizanak aztertzeko beharra.

65


Kontuan izateko baliabide gisa, boluntarioen —Hurkoaren zutabeetako bat—

eta gizarte-sareen garrantzia aipatzen dute. “Eta boluntario asko eta auzoko sarearen laguntza asko” (G5TsA-42). Baliabide horiek, eraginkorragoak izateko,

koordinazio on bat beharko lukete.

Atal horretan, buruko gaixotasunak izanik kalean bizi diren pertsonen

egoerari lotutako arazoak ere nabarmentzen dira. Diotenez, komenigarria

litzateke tarteko erakunde-sare bat garatzea, etengabeko arreta

profesionala emango luketen eskakizun gutxiko zerbitzuak barne. Egungo

zailtasunen adibide gisa, paradoxa bat aipatzen da: kalean bizi den pertsona

batek krisi bat daukanean erakunde psikiatriko batera sartzen da, ez bere

borondatez; hau da, epailearen aginduz. Zalantzak dituzte neurri horren

eraginkortasunari buruz, alta eman ondoren pertsona hori kalean bizitzera

itzultzen bada. Kasu horietan, krisiari erantzuna eman behar bazaio ere,

zein puntutaraino da eraginkorra ez-borondatezko ospitaleratzea? Izan ere,

etxerik gabekoen gizatalde horretan buruko gaixotasunak dituzten pertsona

asko daudenez, beharrezkotzat jotzen dute baliabide hori garatzea, pertsona

asko kaletik aterako liratekeelako, baina horretarako lan eta esfortzu handia

eta Administrazioaren baliabide askoren hornidura behar direla diote.

3.3.5. Nork inplikatu behar duen.

Atal honetan, hauskortasunaren arretarako beharrezkoak diren baliabideen

antolaketaren eta kudeaketaren arduraduntzat jotzen dituzten erakundeei

edo pertsonei buruz parte-hartzaileek duten iritzia aztertu nahi izan da.

Gai horri buruz, iritzia orokor eta aho batekoaren arabera, ezinbestekoa

da Administrazioaren eta erakundeen inplikazioa, bai maila orokorrean

(autonomikoa) bai toki-mailan. Horren ondoren, Administrazioak bere

erantzukizunak bere gain hartu ahal izateko, beharrezkotzat jotzen da

herritarrak ere kontzientziatuta egotea guztien ongiari buruz, eta arduratsua

izatea zergen ordainketari dagokionez. Halaber, Administrazioa funts

publikoen banaketan eta kudeaketan arduratsua eta eraginkorra izatea

exijitzen da.

Inplikazioak ez du esklusiboki Administrazioarena izan behar, eta errealitateak

hori agerian jartzen du; horren froga dira zuzenean zein zeharka adinekoekin

66


eta/edo hauskortasun-egoeran daudenekin lan egiten duten elkarteak eta

GKEak, zeinak 1. taldean egon baitira ordezkatuta. Gizarte osoa ere aipatzen

dute: “Egokiena litzateke konpromisoa gizarte osoarena izatea” (G4j-21). Gizarte

sentibera eta arduratsua aipatzen dute. Horren ildotik, elkarrekikotasuneko

eta gizarte-kontzientziako ideiak aipatzen dituzte. Garrantzia ematen zaio

gizarte-sare informalari, era honetako adibideekin: “Haur bat hezteko, “tribu” osoa behar da, eta, nire ustez, pertsonak zaintzeko ere bai”. Administrazioa, elkarte-ehuna, auzokideak, familia... (...) “Tribua”, “tribu” kontzientziaduna” (G1g-19). Halaber, denek azpimarratzen dute, aho batez, “boluntariotza

errezetatuarekin”17 amaitu behar dela, haien ustez elkarteen helburuak eta

jarduera ez daude zuzenduta gizarteratzeko eta/edo buru-osasuneko

arazoak dituzten pertsonei arreta emateko.

Gizarte-ardura partekatua beharrezko elementutzat jotzen da, eta, ildo

horretan, komenigarritzat jotzen da gizartea sentsibilizatzea, adinekoak

bere kargu hartu ditzan, haien gaitasunak, gizarteari egindako ekarpenak

eta esperientzia nabarmenduz. Haien iritziz, sentsibilizazio bat egin behar

da hauskortasunegoeran dauden pertsonekin uneren batean harremana

izan dezaketen sektore profesional guztien artean; hala nola, elkarteak

eta GKEak (Itxaropen Telefonoa, NagusiLan, ONCE, Gurutze Gorria, etab),

Zaharren Etxeak, parrokiak, Larrialdietako Foru Zerbitzua, Udaltzaingoa

eta, jakina, inplikatutako sektore profesionalak: osasun-zentroak, farmaziak,

banketxeak, notaritzak, auzoetako txikizkako saltokiak..., horiek guztiak

oinarrizko gizartezerbitzuekin koordinatuta. “Egoera baten, zantzu batzuen... aurrean, notarioak deitzea eta esatea edo deribatzea litzateke egokiena. Gizarteak, gizarte osoko esparru guztiek, sentsibilitatea izatea litzateke egokiena; (...) bizi osoan orraztera joan zaren ile-apaindegia... (G4j-21)

Jasotako lekukotasunetatik ondorioztatzen da nolako garrantzia ematen

dioten gizarte-sare informalari, eta horrek baditu bere zailtasunak hau

bezalako gizarte batean, non “auzokidetza ona” kontraesanean egon

baitateke pribatutasunaren errespetuarekin. Diskrezioa eta pribatutasuna

dela-eta, interesgarria da F taldeko parte hartzaileetako batek kultura-

distantziatik eman zigun azalpena. Pertsona hori beste autonomia-erkidego

17 “Boluntariotza errezetatua” aipatu dugu lehen ere.

67


batetik etorri zen Gipuzkoara bizitzera, eta argi azaltzen du zer ondorio izan

zuen berarentzat kultura-berezitasun horrek, hain gurea denez oharkabean

bizi dugunak: Azaldu zuenez, etxe berrira iristean, bizilagunetako batek hau

esan zion: “Ederki egongo zara, inortxok ere agurrik egingo ez dizulako..., eta zerbait positibo moduan esan zuen, nire bizitzan inor sartuko ez zela adierazteko; (izan ere), gipuzkoar batek biziespazioak ditu (...) eta gizarte honetan funtzionatzen dute beste inon funtzionatzen ez duten kooperatibek, eta kanadarrak eta japoniarrak etortzen zaizkigu ikastera..., baina, halaber, gutxi hitz egiten da, eta bizi-espazio handia dugu” (G3jv-34). Gure iritziz, faktore hori

kontuan izan behar da, bai jokabide pertsonalak ulertzeko bai zerbitzuak

planifikatzeko.

Sektore horretan arreta emateko bitartekoak eta baliabideak Administrazioak

hornitu behar baditu ere, gizarte osoak sentsibilizatuta egon behar du, eta

erantzun bat eman behar dio egoerari; horretarako, beharrezkoa da ikusgai

jartzea.

Aldi berean, komenigarria litzateke dauden baliabideen koordinazioan lan

egitea, bikoiztasunak saihestuz eta deribazio eraginkorren jario efikaza

erraztuz, non oinarrizko gizarte-zerbitzuek zentraltasuna izango baitute.

Gizatalde horri begira, elkarteek eta GKEek lankidetzan jardun ahal izango

dute, eta horrela egiten dute, baina inola ere ezin izango dituzte ordezkatu

aurretiko prestakuntzaren beharra duten eginkizun profesionalak; gainera,

argi uzten dute hori ez dela beren nahia. Haien iritziz, ezinbestekoa da

boluntariotza-ekintzen eta baliabide publikoen arteko koordinazioa

planifikatzea.

Gizarteak berak, oro har, izan behar du sentibera hauskortasun-egoeran

dauden pertsonen beharrizanei buruz, eta haien eguneroko bizitza

atseginagoa izan dadin lagundu; baina, horretarako, nahitaezkoa da egungo

baliabideak ondo koordinatuta egotea. Efizientzia eta eraginkortasuna

irabazteko, guztiz nahitaezkoa da gune sozio-sanitarioaren koordinazioaren

hobekuntzan lan egitea, eta gune ekonomiko eta juridikoarekiko koordinazioa

garatzea. Berebiziko kezka eragiten duen gai bat buruko gaixotasunak

dituzten pertsonen gaitzea/desgaitzea da, are gehiago kalen bizi baldin

badira.

68


Gaur egun, hauskortasun egoeran dauden adinekoen arreta familiek

ematen dute, neurri handi batean, eta familiak aipatzen dituztenean

familiako emakumeak dituzte gogoan. Emakumeek hirugarrenak zaintzean

beren gain hartzen duten erantzukizun morala aipatzen da. Horren ildotik,

emakumeei zaintza informalaren “erantzukizuna” ematen jarraitzeko

arriskuaz hitz egiten da.

Senide batek zaintza informala bere gain hartzen duenean hori aintzat

hartzea proposatzen dute, dirutan zein denboran; horrela, zaintza informala

bere gain hartzen duen pertsona lanaldi-murrizketez edo era horretako

beste neurri batzuez baliatu ahal izango da; izan ere, zeregin horiek beren

gain hartzen dituztenek lanaldi bikoitza (edo hirukoitza) hartu behar izaten

dute. “Egia da akigarria dela, bai buruko osasuna kaltetua duen pertsona bat zaintzea bai adinekoei arreta ematea. Eta, gainera, lanetik ateratakoan hori egin behar izatea...” (G5FG-51).

Zeregin horiek norberaren borondatez hartzen ez direnean oso handia da

tratu txarra izateko arriskua. Eta nork bere gain hartzen duenean, etxeko

zaintza informala dagozkion profesionalek gainbegiratu behar dute. Zaintza

formalak eta informalak modu paraleloan ibili behar dute, gainjartzerik

gabe. Lankidetza eraginkorra izan dadin, dagokion talde profesionalak ondo

koordinatu eta gainbegiratu behar du. Talde horrek, aldi berean, zaintza

informala bere gain hartzen duen pertsona zaindu beharko du, kontuan

izanik etxean ez dela egoten sendaketak edo beharrezkoak izaten diren

bestelako prozedurak egiteko behar den materiala. Ulertzen da zaintza

informala bere gain hartzen duen pertsonak ez dituela zaintzaren beharra

duen pertsonaren eskariei eta beharrizanei erantzuteko berariazko ezagutza

profesionalak. Horregatik da beharrezkoa hori gainbegiratzea eta sostengua

ematea.

Ohartarazten dutenez, zaintza informalak aintzat hartzeko neurriak

aztertzerakoan, kontuan izan behar da horrek sektore sozio-sanitarioaren

gastu publikoari dakarkion aurrezkia. Halaber, ospitalearen eta lehen mailako

arretaren arteko koordinazioa hobetzeko eta ospitale-altak etxerako itzulera

prestatzeko ondo antolatzeko beharraz hitz egiten dute. “Egokiena zerbitzu guztien eta familiaren arteko talde-erantzukizuna da. Baina batzuetan oso zaila da” (G5Eap-47). Ez dira ahazten batzuetan ezinezkoa dela; adibidez, pertsona

horiek bakarrik bizi direnean. Baina gogoan izan behar da badaudela

69


familialoturarik ez duten pertsonak, edo, edukita ere, haien zaintza hartzerik

ez dutenak, “familia-etsitzearen” kasuan bezala.

Lan horretan Administrazioarekin lankidetzan jarduteko tresna gisa,

“denbora-banku” bat zortzeko posibilitatea aipatzen da, beste baliabide

batzuekin batera laguntza-sare eraginkor bat garatzen lagundu dezan. Hala

eta guztiz ere, zalantzak eta desadostasunak sortzen dira gaiari buruz; izan

ere, filosofia merkantilistagoko tresnatzat jotzen da, trukearen antzekoa, eta

diskurtso orokorra gehiago doa gizarte-kontzientzia eta elkarrekikotasuna

garatzearen ildotik.

Oharpen bat boluntariotzari buruz. Badirudi jaitsi egin dela adin ertaineko

pertsonen eta erretiratu berrien artean, gaur egun gehiago bideratzen

baitira une hauetan aitona-amonek eta zaintzaileek jokatzen duten gizarte-

rola izendatzeko “familia-boluntariotza”, deiturikorantz. “Ez dakit nabaritu duzuen, baina bilobak zaintze horrekin, eta lehen zegoen familia-egitura izan gabe, pixka bat jaitsi egin da agian” (G5TsR-58). Gai horri buruz, aipatzen

da komenigarria litzatekeela aitona-amonak babestea bilobak zaintzeko

“betebehar moraletik”. Esparru horretan ere erabaki pertsonala kontu handiz

babestu eta errespetatu behar da.

Amaitzeko, azken oharpen bat sektore sozial eta sanitariotik, azken urteotan

detektatu dutenaren arabera sortuz doan arazo bat aipatzeko; familia

“abandonikoak”. Izen hori ematen diete hauei: Batzuek uste dute nire aita edo buruko gaixotasuna duen anaia zaintzeko erantzukizuna (bakarra) erakundearena dela” (G5TsR-56).

3.3.6 Egungo erantzukizuna

Gizarteak eta erakundeek hauskortasun-egoerei erantzuten dieten moduari

buruz foku-talde desberdinetan egiten den balorazioa jaso nahi izan dugu. Oro

har, eta kontuan izanik egungo baliabideekin ezin zaiela dauden beharrizanei

erantzun, eta, beraz, gabeziak daudela horren inguruan, balorazio orokorra

ona da, eta, hutsuneak gorabehera, dauden baliabideak eraginkorrak direla

diote. Erakundeak jotzen dira gaiari buruzko erantzukizun handiena izan

beharko lukeen sektoretzat, baina beharrizan eta eskari guztiei erantzuteko

ahalmenik ez dutela uste da; beraz, gizartearen elkartasunari gehiegizko

70


erantzukizuna ematen zaiola uste dute. Diotenez, hauskortasun-egoeren

aurrean Administrazioak erantzun behar du lehenik, eta jarraian esaten

dute errealitatea ez dela hori, eta, horren adibide, paralelismo bat egiten

dute hauskortasuna dakarren beste prekarietate-egoera batekin: “Tira, orain dagoen arazoa da familia askok, zoritxarrez, ez dutela jatekorik, eta denok laguntzen diogu Elikagai Bankuari, lan bikaina egiten baitute, baina Elikagai Bankurik egoteko beharrik ez izatea litzateke egokiena” (G1nl-20)

Gizarte Zerbitzuen Zorroaren garapena (une hauetan garatu gabe baitago)

egungo egoera hobetzeko eta arazoari hobeto aurre egiteko baliagarria

izango delako itxaropena eta konfiantza dute. Haien iritziz: “hau guztia zirriborro batean islatu da jada, eta nork zer finantzatzen duen adostea baino ez da falta” (G3c-28).

Daukan garrantziagatik, inplikatuen iritzia jaso nahi izan da norberaren

esperientziari buruz, eta, beren ikuspuntutik, erantzun egokia ematen zitzaien

beren beharrizanei. Jadanik esan den bezala, pertsona horietako batzuek, ia

erdiek, ez dituzte baliabideak ezagutzen, ez dauden baliabideak ezta beraiek

eskuratu ditzaketenak ere, eta, harrigarria bada ere, talde orokorrak, bai zer

dagoen jakiteaz arduratu direnek bai arduratu ez direnek, haien beharrik ez

izateko nahia adierazten dute, zeharka adierazi ere. Anbibalentzia horren

atzean egitate bat egon liteke; baliabide horietara jotzeko beharrak agerian

utzi lezake gaitasunak eta autonomia murriztu direla. Eta, jakina, hori ez zaigu

inori gustatzen. Ongi informatuta dagoen 77 urteko pertsona batek hau dio:

“Nik ez dut urratsik eman horren berri izateko” (G2J-22). Dioenez, badaki zer

egin beharko duen behar izanez gero, baina nahiago du egoera hori inoiz

ez iristea.

Pertsona horiek beren kargura dituztenek (erantzukizun horrek pisua du eta

kezkatu egiten du) uste dute pertsona horiek beharrizan gehiago dituztela

beraiek baino. Talde horretan bertan parte hartzen duten emakumeetako

batek berriro dio bere lehentasuna semea dela: “Nik badut familia, eta guztiekin dut harremana, baina ezin didate lagundu, urruti daude, XXXn, eta eskatu dudana, adibidez, semea zentroan sartzeko izan da, ez baitago ondo”

(G2M-23). Zuzenean galdetu diote ea noizbait eskatu duen berarentzat, eta

galderak berak harritu egiten du: “Nik, momentuz, ez dut ezer eskatu niretzat, ez dut ezer eskatu!” (G2M-23). Gauza bera gertatzen da beste pertsona batekin;

hauskortasun-egoeran egonik, beste bi senide zaintzen ditu, eta, aurreko

71


erantzunaren haritik, hau dio: “Nik ere ez (dut ezer eskatu niretzat). Badut alaba bat, bere bizitza egiten du, asko bidaiatzen du, baina nik zera diot: eta zerbait gertatzen bazait? (…) izan ere, zaindu behar diren emakumeak dira (adinekoak eta osasun prekarioa dutenak)” (G2F-23).

3.3.7 Egungo hutsuneak eta egoera kezkagarrienak.

Une honetara arte, egungo egoeraren alderdi batzuk aztertu dira

hauskortasunegoeran duden pertsonen beharrizanei buruz eta erakundeek,

gizarteak eta familiak ematen den erantzunari buruz. Foku-talde desberdinetan

parte hartu duten pertsonak (bigarren foku-taldeko batzuk izan ezik) dauden

baliabideez baliatu dira, neurri handiagoan edo txikiagoan. Eskumenen

sakabanaketak zailtasuna areagotzen duela diote, eta horren ondorioz

oztopoak sortzen direla behar diren laguntzak eskatu eta kudeatzerakoan.

Diotenez, komenigarria da 3 lurralde historikoetako baliabideen plangintza

bateratzea, baina ez dakite esparru horretan esku hartzeko planik dagoen

ala ez. Haien iritziz, Euskadi gizarte kontzientziatua, sentibera eta solidarioa

da gehienbat, eta lankidetza-tradizioa du, eta auzolanaren tradizioa

aipatzen dute adibide gisa. Gure gizartean, uste dutenez, badago laguntza-

eginkizunetan diharduten elkarteentzat dedikazioa eta dirua ematen duen

jendea. “Sentsibilitateak erantzukizuna ere eskatzen du” (G3jv-30). Baina

sentsibilitatea, beharrezkoa den arren, ez da nahikoa. Eraginkorra izateko,

dauden baliabide guztien plangintza eta koordinazio egokia behar da, bai

administrazioen mende dauden baliabideena bai sektorean lan egiten duten

elkarteek eta GKEek kudeatzen dituztenena.

3.3.7.1 Egungo hutsuneak.

Gaur egun dauden baliabideen balorazio positiboa egin denez, eta, hala ere,

ez-nahikotzat jo direnez, komenigarritzat jo zen aztertzea egungo arreta zein

arlotan hobetu behar zen eta haietatik zein ezarri behar ziren. Hala eta guztiz

ere, haien iritziz EAEko egoera hobea da estatuko gainerako erkidegoetakoa

baino.

72


Jadanik esan den bezala, kezka handia dago beharrizanen detekzio goiztiarra

egiteko, nahiz eta gaur egungo baliabideak nahikoak ez izatea ere kezka-

iturria den: “Asko kezkatzen nau gizarte-zerbitzuak xedapenen arabera iritsi beharko luketen lekuraino ez iristeak” (G1nl-22). Foku-talde horretan ere aipatzen

da komenigarria dela boluntariotza ere erabili ahal izatea, une honetan

erakundeek erantzun ezin dieten beharrizanei aurre egiteko. “Bakardadeak”

arindu ahal izateko lagun-egitearen beharra aipatzen dute nagusiki, bai

etxean bizi direnen bakardadea bai zahar-egoitzetan bizi direnena. Gizarte-

zerbitzuek ere giza baliabideen hornidura handiagoa eskatzen dute sektore

horrentzat, beren lana hobeto egin ahal izateko eta, horrela, eraginkorragoa

izan dadin. Ondo dakite zer egin behar duten; diotenez, lan-ereduei buruzko

azterlan gehiegi daude, garestiak eta enpresa pribatuek egindakoak, baina

pertsonal-hornikuntza handiagoaren falta sentitzen dute. “Jende gehiago behar dugu lan egiten” (G5TsA-43). Iradokitzen dutenez, adineko hauskorren

arretaren planifikazioan komenigarria litzateke beste herrialde batzuetan

garatutako esperientziak ezagutzea.

Ezinbestekoa da iristea hauskortasunaren detekzio goiztiarra, etxean

bakarrik bizi diren eta eskatzen ez duten adinekoengana eta oso

adinekoengana, “ikusezin” deitu diegun horiengana. Laguntza horietara

iritsi ahal izatea lagungarria izango da informatuta egon daitezen dauden

baliabideei buruz, eta aukera emango du behar eta merezi duten arreta

jaso dezaten, autonomia handiagoa eta hobea izateko eta, zeharka (ez

horregatik garrantzi txikiagokoa), tratu txarra jasotzeko arriskua txikitu ahal

izango da. Finean, bakarrik bizi diren adinekoengana eta/edo hauskortasun

egoeran dauden pertsonengana iristeko zailtasunak gainditzea. Ildo beretik,

banketxeen arloak komenigarritzat jotzen du gizatalde horri arreta emateko

jarduketa-protokoloak ezartzea; horrela, detektatu ondoren, haiek babesteko

behar diren deribazioak egin daitezen, betiere konfidentzialtasunari lotutako

arazoek ezarritako mugak gaindituz; izan ere, gaur egun mugatu egiten dute

arlo sozialak, sanitarioak eta juridikobankarioak lan koordinatua egiteko

aukera.

Haien iritziz garatu eta indartu beharko litzatekeen beste arlo bat dauden

baliabideetan lan egiten duten profesionalen arteko koordinazio planifikatu

eta eraginkorra da, eta, aldi berean gizarte-sare koordinatu baten garapena.

Baliabideen arteko koordinazioa hobetzeko lan sakon bati ekitea komeni

73


da, horrela asko gehituko baita haien eraginkortasuna. Koordinazioa ezin

da oinarritu esklusiboki edo nagusiki profesionalaren borondate onaren edo

lan onaren gainean. Plangintza on bat egin beharko da fluxu eta deribazio

eraginkorrak izateko. Helburu horrekin, inplikatuta dauden profesional

taldeekin lan egin beharko da, bai sentsibilizazioaren bai plangintzaren

inguruko gaiei buruz. Halaber, sentsibilizazio-lana zabaldu beharko litzateke

inplikatuta dauden beste talde profesional batzuetara, hala nola, udaltzaingoak,

Ertzaintza, auzoko dendak, farmaziak... . Ideia moduan, elkarguneak ezartzeaz

hitz egiten dute, inplikatutako eragileen gerturatzea errazteko eta, horrela,

beste sektore batzuetako profesionalen lana eta zailtasunak ezagutzeko eta

haien eskariak eta zailtasunak hobeto ezagutzeko.

Lehentasun gisa, sektore sozialaren eta sanitarioaren arteko lankidetza

hobetzeko beharra jasotzen da; izan ere, egun sektoreen arteko

informazioaren transmisioa ez da arina. Hala eta guztiz ere, zerbait egiten

ari da; abian jartzen hasi diren programak zenbait aukera ematen dituzte;

adibidez, arlo sanitariotik, 85 urteko eta gehiagoko pertsonengana iritsi

ahal izatea: “Gizarte-langileen bitartez, azken 5 urteetan osasun-zentroekin eta gizarte-zerbitzuekin harremanik izan ez duten 85 urtetik gorako gaixoen zerrenda iristen zaigu” (C5Eap-10). Hortik aurrera telefonoz deitzen zaie etxez aldatu

diren jakiteko eta laguntza eskaintzeko. Diotenez, hori egiten den kasuetan

adinekoek eskertu egiten dute. Arlo sozialaren eta sanitarioaren artean

koordinazio serio eta planifikatua egon dadin eskatzen da.

Koordinazioaren hutsuneak begien bistakoak dira. “Feedback-a falta zaigu; deribatu dugunetik iritsi den arte gertatu dena jakitea (…). Feedback hori badugunean pozik geratzen gara, pertsona ondo bideratuta dagoela jakitean”

(G1nl-23). Deribazioen eraginkortasuna ondo oinarritutako kezka da, eta

kasuen jarraipena garatzeke dagoen gaia da. Hori egiteak aukera emango

du zatikatutako esku-hartzeak eta bikoiztasunak murrizteko eta zerbitzuen

kalitatea eta eraginkortasuna gehitzeko. Administrazioen, baliabideen eta

gizarteeragileen arteko koordinazioa asko kezkatzen duen gaia da.

Lan koordinatua mugatzen duten oztopoetako bat informazioaren

transmisioa da. Inork ez du kritikatzen edo zalantzan jartzen Datuen Babesari

buruzko Legea, baina tresna bat izan behar du, eta ez sare-lan koordinatua

eragozten edo mugatzen duen oztopo bat. Gai hori sakontasunez landu

behar da, bai informazioaren fluxua bai konfidentzialtasunaren errespetua

74


eta gizabanakoaren pribatutasunaren babesa errazteko soluzioak ezarri

ahal izateko. Gogorarazten da sekretu profesionala tresna ona dela, eta

helburu horrekin ondo landu eta erabili behar dela.

Aspaldi honetan lanean aritu gara arlo sanitarioko arreta-maila desberdinen

arteko koordinazioan. Hauskortasuna bere osotasunean aztertzen denez,

dagokien garrantzia eman behar zaie osasun-arazo gehigarriei eta

hauskortasunari. Ospitaleratzeen kasuan, badaude bakarrik dauden

pertsona hauskorren kasuak, eta sentiberak izan beharko genuke haien

beharrizanen aurrean, bai ospitaleratze-prozesuan bai ospitale-alta ematen

den unetik aurrera, etxera itzultzean haien beharrizanei aurre egiteko

gaitasuna eta aukerak zein diren baloratzeko, ahal den neurrian haien

bakardadea (edo bakardadeak) arintze aldera. Alta eman eta etxera itzultzen

den unean egoera zailak sor daitezke, baita egoera kritikoetara eraman ere,

egoera hori aurreikusi ez bada eta/edo beharrizanak baloratu ez badira,

ez osasunaren arretari dagozkionak, ez baliabide teknikoen eta zaintzen

beharrari dagozkionak, ezta gizarte-arlokoak edota baldintza materialei

edo etxebizitzaren arlokoei dagozkienak ere. Diotenez, ospitale-alta eman

ondoren bakarrik bizi diren pertsonak etxera itzultzea... “Egoitzetan sartzera eramaten duten arrazoi handienetako bat da” (G5TsR-54).

Horrez gain, zaintza informala kontuan izan behar da, eta halakorik badago,

hura aintzat hartzeko eta laguntzeko egitura ezartzea. Familiako emakumeek

hartu ohi dute zaintza hori beren gain, baina, edonola ere, eginkizun horri

sostengua eman beharko zaio, baita aintzat hartu ere: “Izan ere, emakume hori edo familia hori (….) beldurtuta dago, eta segurtasunik gabe, (…) ez daki zer egin, ezta zein unetan ere, eta horrek guztiak estutasun handia eragiten du, guri hurrengo egunean esaten diguten bezala” (G5Eap-53). Hitz horiek lehen

mailako arretako profesional batenak dira. Izan ere, ospitaleratze-aldiak gero

eta laburragoak dira; horregatik, Administrazio Sanitarioari eskatzen diogu

beharrezkoak diren baliabideak emateko, bai lehen mailako arretari bai

familiei, etxeko arreta modu egokian eman ahal izateko. Zalantzarik gabe,

ospitaleko ohe batek kostu handia du, baina ezin dira kostuak jaitsi karga

hori ez baliabiderik ez prestakuntzarik ez duten familien gainean jarriz, ezta

lehen mailako arretari egun duena baino lan-karga handiagoa emanez ere,

eta horrela azaltzen digute: “Ospitale-kostuaren eraginkortasuna hobea izateko, mundu guztia kanpora bidaltzen dute egun gutxira, 24 edo 48 ordura, eta, jakina,

75


horrek arazoa nora bidaltzen du?” (G5Eap-52). Arrazoi horiengatik, komenigarria

da ospitalearen eta lehen mailako arretaren arteko koordinazioa hobetzea,

ospitale-alta eman aurretik etxean dagoen egoera (irisgarritasunari buruz,

baliabide teknikoei eta giza baliabideei buruz eta zaintza-beharrei buruz), eta

itzulera posiblea den baloratzeko, pertsonari berari eta etxean zaindu behar

duenari erabili beharreko baliabideei buruzko informazioa emateko (non

dauden eta norengana jo behar den, edo zein telefonotara deitu larrialdi-

edo zalantzakasuan).

Premiazkotzat jotzen da Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea hedatzea,

Zerbitzuen Zorroa batez ere. Hori da lehentasunetako bat; izan ere: arlo sozio-sanitarioa oso berde dago” (G3c-28). Gai hori lehentasunezkoa da, eta foku-

talde guztietan adierazitako kezka.

3. foku-taldeak18 gehiago zehazten du une horretan mahai gainean zeukan

izaera teoriko eta metodologiko samarreko arazo hori; kezkatzen duen

arazoa da, eta haien ustez jorratu beharko litzatekeena. Gaia definitzeaz

eta zedarritzeaz hitz egiten dute: “Hauskortasun-kasu baten eta hauskor ezgaitu baten kasuaren arteko muga non dagoen jakitea” (G4j-23). Horrez gain, eskaria

zeharka egin den kasuetan berez dagoen zailtasuna azaltzen dute; kasu

horietan, komenigarria omen da denbora nahikoa ematea lotura bat sortu

edo ezartzeko, laguntza jaso behar duenaren eta emango duenaren artean

konfiantzazko harreman bat sortzea errazte aldera. Horretarako, denbora

garrantzitsua da: “5 minutu dira, 85 aldiz...” (G4j-24)

Foku-talde horrek berak mahaigaineratzen duen beste gai bat

“hauskortasuneko tutoreak” izenekoak dira; sentsibilitate handiagoa eskatzen

du haientzat, eta haiei arreta emateko baliabideak gehitzea.

Halaber, adineko autonomoentzako ostatu-eskaintza gehitzeko beharra

aipatzen dute. Bere garaian sortutakoak beste gizatalde batzuentzat erabiltzen

ari dira, haiek ere behar baitituzte. Haien iritziz, ahal den neurrian era horretako

ostatuen kopurua gehitu behar da; izan ere, horrela egun etxean bakarrik bizi

diren adinekoen bizi-baldintzak hobetuko dira (batzuetan alokairu garestiak

ordaintzen dituzte eta pisuak egokitu gabe daude eta irisgarritasun txarra

dute, bai etxebizitzan bertan bai auzoan). Eskaintza handiago bat lagungarria

18 Hurkoako langileek osatutakoa.

76


izango litzateke egoera horretan dauden pertsonek erabakia hartu dezaten

eta, horrela, bizi- eta arreta-baldintzak hobetu ditzaten; izan ere, beti da zaila

era horretako ostatu batera joatea, etxea utzita. Gai horrek kezka eragiten

du, eta epe laburrean konponbideren bat bilatu beharko litzateke.

Aurrerapen teknologikoek zaildu egiten dute haietaz baliatzeko trebetasunak

garatu ez dituzten adin ertaineko pertsonen egunerokotasunaren kudeaketa,

eta eragin handiagoa dute adinekoen eta oso adinekoen kasuan. Teknologia

berriak presente daude eguneroko jardueran, eta zeregin horietarako

beharrezkoa izaten da entrenamenduren bat; gainera, adinekoek denbora

gehiago behar dute horiek erabiltzeko. Adinekoei teknologia berrietarako

laguntza eta entrenamendua ematea boluntarioek egin litzaketen lanetako

bat izan litekeela iradokitzen da: “Lagun egitea; izan ere, zenbait egoeratan, nolabait esatearren, oso adinekoek kontaktua galdu dute bizitzarekin, gaurkotasunarekin eta ez dira gauza kontuen, teknologiaren, salerosketen... inguruko jarduerak gauzatzeko.” (G5AsA-48)

Atal horretan, jakina, buruko gaixotasunak dituzten pertsonen egoera ere

aipatzen da. Bai arlo sozialetik bai sanitariotik, iritzi hau dute Mendekotasunaren

Balorazio Baremoaz (MBB): “oso tresna medikalizatua da” (G5AsA-7). Horregatik,

buruko gaixotasunak dituztenak baztertu egiten ditu; izan ere, gizatalde

horrek ez du beren autonomia funtzionala mugatzen duen patologia fisikorik

izaten; haien arazoa hau da: patologiak berak mugatu edo ezgaitu egiten ditu

patologia modu autonomoan kudeatzeko. Buruko gaixotasunak dituztenen

arreta hobetzea eta haiei laguntzeko baliabideak gehitzea eskaera orokorra

da, eta bai arrazoi fisikoengatik gaixotzen direnean bai zahartzen direnean

haien beharrizanak kontuan hartu behar direla gehitzen da. Eta, jakina,

hauskortasun-egoeran dauden gainerako gizataldeekin bezala, behar duten

jarraipena eta laguntza eman behar zaie.

Gehiengo batek gogoeta teoriko eta oinarrizko planteamendu berri bat

eskatzen du buruko gaixotasunak dituzten pertsonen arretari orientazio

berria emateko, eta bereziki azpimarratzen dute gizarte-bazterkeriako

egoeretan dauden pertsonen kasua. Buruko gaixotasunak dituzten adin

guztietako pertsonentzat gizarte-eredu asistentzial bat garatzeko beharraz

hitz egiten dute. Arlo sozial eta sanitariotik, exijentzia-intentsitate apaleko

baliabideak sortzeko eskatzen da pertsona horientzat; izan ere, baliabideen

77


ezaugarriak gizatalde horren idiosinkrasiara egokitu behar dira. “Aldundiak (gizarte-) bazterkeriarako dituen baliabideetarako baldintza motibazio handia edukitzea da; horixe da guri gertatzen zaiguna; (...) jadanik ez dut horrekin arazorik!! Baina, batzuetan, nahastu egiten dira erabiltzaileari oso gutxi eskatzea eta profesionaltasun eskasa izatea, eta alderantziz izaten da; prozesu bat hasi nahi baduzu, oso gutxi eskatu behar zaio erabiltzaileari eta intentsitate handiko laguntza eskaini. Horrek esan nahi du hasiera batean inolako baldintzarik onartuko ez duen horrek laguntza-intentsitate handia eskaintzea behar duela, arian-arian sartuz joan dadin, lotuz joan dadin eta ikus dezan zein den abantaila...” (G5TsA-44) Arlo sanitariotik, gizatalde horren arazo asistentzialak alderatzen

dituzte patologia kronikoak eta/edo adikzioak dituzten pertsonen arretari

dagozkionekin. “premisa baldin bada berriro ez erortzea, eta berriro erortzen bada arretarik ematen ez badiozu, hasiera txarra da hori! (…) Ez da porrota ikuspuntu profesionaletik, lanean aurre egin behar diogun zailtasun bat baizik”

(G5Map-45). Tresna gisa, negoziazioak eta hitzarmenak aipatzen dituzte, ez

betetzeko aukera ere badagoela kontuan izanik, betiere ondorioak izango

dituelarik, baina: “ate bat irekita utzi behar da; izan ere, agian bi hilabete geroago bere kasa erabakiko du etorri nahi duela” (G5Eap-46).

Arlo juridikotik sostengua ematen diote eskari horri, eta haien iritziz zailtasun

erantsi bat dena aipatzen dute, buruko gaixotasuna duten etxerik gabeko

pertsonei dagokienez; krisian dauden eta ospitaleratu beharra duten egoerak.

Azaltzen dutenez, ez-borondatezko ospitaleratze bat egiteko agindu judiziala

behar da. Esperientziagatik esaten dutenez, ez-borondatezko ospitaleratzea

ez da nahikoa. Ez da nahikoa gizatalde horren krisi-egoerei eta arazo/

beharrizan fisikoei soilik erantzutea. Beste baliabide asistentzial batzuk eduki

behar dira, etengabeko arreta emateko; jadanik aipatu direnak bezalako

baliabideak, hala nola intentsitate apaleko programak dituzten tarteko

erakundeak: “Kalean dago, euritan, hotzez, baina anbulantziakoak dio: “nik ezin dut ospitaleratu pertsona bat bere borondatearen aurka, baimen judizialik ez badut (…). Pertsona bat bere borondatearen aurka ospitaleratzea zaila da, eta kalean bizi den pertsona bat bada, eta gero ez badago pertsona hori mantenduko duen baliabide bat... Gero kalera itzul dadin eta berriz gauza bera gertatzeko, ez dut bere borondatearen aurka ospitaleratuko!!. Sorgin-gurpil bat da, oso egoera zaila (G3c-28). Beraz, agerian geratzen da gizatalde horren babesgabetasuna

eta hari zuzendutako baliabideen beharra.

78


Haien berezitasunagatik, pertsona haientzat sentsibilitate handiagoa

garatzeko eskatzen zaie Administrazioko maila eta zerbitzu guztiei; izan

ere, esaten diguten bezala, “gune grisetan” kokatzen dira, hau da, “ez dira

inorenak” baliabideen kudeaketaren ikuspuntutik.

Amaitzeko, iradokizun bat egiten da: adinekoak animatzea aktibo jarraitu

dezaten eta boluntariotza-eginkizunetan parte hartu dezaten, eta, halaber,

gazteak ere era horretako lanetan “atxikitzea”; izan ere, gehiago kostatzen

zaie adinekoekin egotea eta, oro har, beste boluntariotza mota bat aukeratzen

dute.

3.3.7.2 Egoera kezkagarrienak.

Atal honetan aztertu nahi ditugun gai edo arlo asistentzialak, defizitarioak

izateaz gain, lehentasunezkoak dira gure informatzaileen ikuspuntutik.

Agian, hemen jasotzen diren iradokizunetako batzuk egin dira jada beste

atal batzuetan; hala ere, komenigarria dirudi kezkagarri eta lehentasunezko

gisa jasotzea; izan ere, horrela haien garrantzia nabarmendu egiten da, eta

iradokizun gisa hartu daitezke beharrizanen erantzuna planifikatzerakoan

eta haien arteko lehentasunak ezartzerakoan.

Beren kezka adierazten digute gizarte-zerbitzuak iritsi beharko luketen

lekura iristen ez direlako. Haien iritziz, egin den plangintza-lana ona da,

baina ez dago baliabide-hornikuntza nahikorik hori gauzatzeko. Hala

diote boluntariotzaelkarteek, eta, eransten dutenez, arretaren zentralitatea

gizartezerbitzuei dagokie, eta elkarteek haiekin lankidetzan jardun ahal eta

behar dute. Horregatik, hau eskatzen dute: “ondo hornitutako gizarte-zerbitzuak eta “tribu” antolatua; nik, benetan, hori uste dut, guztion erantzukizuna delako”

(G1g-23). Halaber, adierazten dutenez komenigarria litzateke boluntarioaren

profila bat etortzea lankidetza eskainiko dioten elkartearen helburuekin, eta,

horrela, “boluntariotza errezetatuarekin” amaitzeko eta, ahal den neurrian,

etorkizunari begira lan egiteko, eta ez bakarrik “suak itzaliz”, hau da, arazo

urgenteenei baino ez erantzuten. ”Arazo bat dagoenean ekiten zaio, eta ez zerbaitetarako aukera dagoenean”. (G4s-25)

Horrez gain, sare sozio-sanitario eraginkor baten garapena eta horri dagokion

koordinazioa jartzen da mahai gainean. Azterlan guztian presente egon da

79


maila asistentzial guztietan koordinazioa hobetzeko lan egiteko beharra, baita

arlo sozialaren eta sanitarioaren arteko koordinazio hobetzekoa ere. Haien

ustez, mantsoegi aurreratzen da: “Hasieran, koordinatzea esfortzu bat da, baina amaieran konturatzen zara eraginkorragoa dela eta bi alderdiei lana kentzera ere iritsi daitekeela, esku-hartzea hobetzeaz gainera” (G5TsA-16). Inplikatutako

baliabide eta gizarte-eragile guztien arteko koordinazio eraginkorra

urgentziaz landu beharreko gaia da. Horren haritik, beharrizan urgente eta

ekidinezintzat jotzen da hiru lurraldeetako baliabideak bateratzea, EAEko

edozein pertsonak, bizi den lekua edozein dela ere, arreta sozio-sanitarioko

estaldura berbera izan dezan.

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonei buruzko lehen kezka gisa, horren

beharra izan arren laguntza eskatzen ez duten eta gizarte-zerbitzuetara

gerturatzen ez diren pertsonen detekzioa arintzeko beharra aipatzen da;

hau da, ahalik eta lasterren iristea pertsona “ikusezinengana”. Halaber,

kasuen jarraipena egiteaz ere hitz egiten da, besteak beste hauskortasun-

egoeran dauden pertsonak “sistematik desagertu” ez daitezen (aurretik,

denbora labur batez, harreman bat izan duten eta, une jakin batetik aurrera,

harreman gehiagorik izan ez duten pertsonez ari dira kasu honetan). Finean,

hauskortasun-egoeran daudenei arreta goiztiarra eman behar zaie. “amore eman duten familiak dituzten adinekoei, bakarrik daudenei edo bakarrik eta isolatuta daudenei” (G5TsA-62).

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonentzat bakardadea eta zaintza-

falta dira beren kezka nagusiak eta eskaera gehienen xedeak, osasuna

ahultzearen egitateaz gainera, zeina handiagoa baita beste batzuk zaintzen

dituztenen kasuan: “Bakardadea, pixka bat kontsolatzen zaituen norbait etortzea... (...) Bakardadea tristea dela aitortu behar dut” (G2M-23/24). Irudikatzen

zuten zahartzaroa ez zela izango etapa erraza haien bizitzetan, baina gaur

egun bakardadea, beren bakardadea, zama bat da haientzat: “Nik banekien bakardadea tristea izango zela, baina tristeagoa da nori kontatu ez izatea!” (G2C-

24). Halaber, bakarrik hiltzeko eta haien heriotzaren berri inork ez izateko

beldurraz hitz egiten dute. Bakardadearen —adinekoen “bakardadeak”

deiturikoen—, arreta behin eta berriz sortzen den lehentasunezko gaia da, bai

erakundeetan dauden adinekoena bai erakundeetatik kanpo daudenena.

Horrez gain, tratu desegokia edo txarra nozitzen duten adinekoak

80


aipatzen dira; adibidez, narriadura fisiko handia izan gabe: “bizitzarekin eta komunitatearekin konektatuta jarraitzea eragozten dien mugikortasun-arazorik ez izan arren, narriadura kognitiboko edo buruko-osasuneko arazoengatik bere kasa moldatzeko zailtasunak dituztenak dira, eta, nolabait, emozionalki eta ekonomikoki “bahituta” daudenak, edo egokia ez den moduan zaintzen dituen zaintzaile bakar edo nagusi bati lotuta” (G5TsA-4).

Hirugarren Adinekoen Egoitzei dagokienez, egokia litzateke haien kalitate

asistentziala hobetzea, eta besteak beste baldintza fisikoak, elikadura

eta higienea ziurtatzetik harago joatea. Halaber, adinekoentzako

gizartezentroetako jarduera-eskaintzaren eta joan-etorrietarako garraio

publikoaren hobekuntza aipatzen da.

Etxean baliabide nahikorik ez duten pertsona hauskorren ospitale-alta

eta, horren ondorioz, ospitaleratze ondoren etxera itzultzeko unea hobetu

beharreko beste arlo batzuk dira. Udalen gizarte-zerbitzuak koordinazio

hobea eskatzen dute: “Guretzat gertakari garrantzitsua da etxera itzultzea; orduan pizten dira alarma guztiak...; izan ere, bakarrik daudela ikusten da, familiaren laguntzarik ez dutela, (...) eta bedeinkatuak bizilagunak; izan ere, oraindik itzela da auzokoek beren gain hartzen dutena”. (G5TsA-15)

Gaur egun oso kezkagarritzat jotzen ditugun egoeretako asko familia-

nukleoak hartzen zituen bere gain, familia zabal baten barruan, baina azken

hamarkada hauetan familia-egiturak eta familiaren kontzeptua bera aldatuz

joan dira, eta beharrizan berriak jarri dira agerian: “Familiaren kontzeptua asko aldatu da (….) orain, familia modu indibidualistagoan ulertzen da” (G4s-

26). Familiak direlaeta, hauskortasuneko tutoreen arazo espezifikoak

azpimarratzen dira; plangintza bat eskatzen dute haien beharrizanei

erantzuteko eta haien lana eta erantzukizuna kudeatzen laguntzeko,

aholkularitza emanez eta lagun eginez, tutoretzaren “betebehar morala”

arian-arian eskualdatzera bideratutako plangintza bat egin ahal izan dezaten,

eginkizunaren eskualdatze eztraumatikoa errazte aldera: “Gauzak poliki egiten baditugu eta tutorearen zein tutoretzapekoaren sufrimenduaren aurrean sentiberago egiten bagara, nire ustez egoera hobetu dezakegu, edo kalteak arindu behintzat” (G4j-29).

Beste egoera horietako bat etxebizitza da; izan ere, bakarrik bizi diren

pertsona hauskorrek nozitzen duten bakardadeari gure ingurunean

81


dauden alokairu handiak gehitzen zaizkie, pentsioen —pertsona horien

ekonomiaren— zati handi bat hartzen baitute. Pertsona autonomoentzako

tutoretzapeko etxeen eskaintza txikiak zaildu egiten du norberaren etxea

uzteko erabakia. Tutoretzapeko etxeek tarteko aukera bat eskaintzen dute,

norberaren etxearen eta zaharren egoitzen artean; hainbeste eskatzen duten

autonomiari eta pribatutasunari eusteko aukera ematen dute. Tutoretzapeko

etxeen eskaintzaren gehikuntzak pertsona hauskor gehiago adoretuko

lituzke beren etxean bakarrik —eta arriskuarekin— bizitzeari uzteko erabakia

hartzera. Aldi berean, arreta hobea jasoko lukete, eta kostu txikiagoarekin

agian. Gai horrek gogoeta teoriko sakona behar du.

Halaber, lehentasunezkotzat jotzen da herritarrak sentsibilizatzea eta

informatzea, dauden gizarte-baliabideei eta haiek eskuratzeko moduari

buruz; izan ere, ezagutza faltagatik zenbait baliabide ez dira erabiltzen.

Halaber, beharrezkoa da gizarteari gaiari buruzko prestakuntza handiagoa

eta hobea ematea; gehiago eta hobeto ezagutu dadin, hauskortasunaren

inguruko arazoak gizarteari gerturatuz. Pertsona hauskorrek informazioa

eskuratzeko eskatu ahal izango dute dauden baliabideei buruz, bai gizarte-

zerbitzuen inguruko baliabideei buruz bai bizitzako etapa horretan etorkizuna

planifikatzeko garrantzitsuak eta lagungarriak izan daitezkeen legeen

inguruko gaiei buruz, hala nola testamentua egiteko modua, aurretiazko

borondateen agiria, tutoretza eta haren baldintzak edo beste alderdi

garrantzitsu batzuk.

Inplikatutako sektore profesionalei dagokienez, sentsibilizazioa eta arlo

profesionalak bat etortzea erraztuko duten topaguneak sustatzea.

Bankuen sektoretik, hauskortasun-kasuak detektatu eta deribatzeko

protokoloak garatzea; izan ere, erakunde horiek behatoki egokitzat jotzen

dira narriadura kognitiboko prozesuen hastapena behatzeko; ideia hori

indartu egiten da beste sektore batzuetatik, haiek ere inplikazioa eskatzen

baitiete erakunde horiei: “Aldaketa hori banketxeek detektatzen dute askotan (…), maiz joaten hasten direnean, zalantzatan.... kontrola galtzen hasten direnean”

(G5TsA-17).

Teknologiarekin lotuta, “arrail informatikoaren” emaitza den hauskortasunaren

gaiari heltzea, pertsonen autonomia mugatzen baitu, batez ere adinekoena.

82


Informatika eta Internet bidezko izapideak gehitu izanak baztertu egiten ditu

horiek erabiltzeko zailtasunak dituztenak: “Mugikorra erabiltzen ez badakizu, watsappik ez baduzu, Interneten moldatzen ez bazara, eta abar, zure bizitzako une batean hauskor, bota egin zaituztela sentitu dezakezu, kanpoan zaudela. Une honetan mundutik isolatuta zaude” (G4a-27).

Pertsonen “baliozkotasun soziala”, erretiratu ondoren. Ildo beretik, jasotzen

diren zenbait adibidek hau gogorarazten digute: “Izan ere, bizitza profesionaletik erretiratzen gara, ez bizitzatik” (G1nl-27)

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen arreta hobetzeko, pertsona horiek

beharrizanak baloratzeko tresna bat garatzeko beharra aipatzen dute,

detekzio goiztiarra egiteko eta ematen zaien arreta hobetzeko. Gogoan izan

behar da azterlan honen azken helburua Arreta Plan bat garatzea dela, eta

haren printzipio zuzentzailea gizatalde horren duintasuna, borondatea eta

erabakiak errespetatzea dela.

Eta, jakina, buruko gaixotasunak dituzten eta/edo kalean bizi diren pertsonen

arreta: “buruko gaixotasunak dituzten pertsonak, kontsumitzen duten pertsonak (drogak), kalean eta familia- edo gizarte-ingurunerik gabe; egoera horiei erantzuteko erabiltzen diren baliabideak ez dira egokienak, finean partxeak jartzeko neurriak dira, eta ez zaie arreta egokia ematen” (G3c-30).

Eta hori guztia hauskortasun egoeran dauden pertsonak uneoro errespetatu

behar direla ulertuta, nahiz eta batzuetan erreza ez izan, batez ere

desadostasunak badaude haren erabakiaren eta arreta ematen dietenaren

artean. Haien duintasunaren, balioen eta erabakien errespetuak gidatu

behar ditu planteamendu guztiak. Eta, jakina, kultura-identitatearen ezaugarri

gisa, esan dezagun berriro diskrezioz eta errespetuz jokatu behar dugula

informazioarekin.

3.3.8. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen beharrak.

Hasieran azaldu bezala, azterlan honetako 2. taldea pertsona hauskorrek

osatzen zuten. Haien iritziak, haien esperientziatik eta egungo bizipenetik

ateratakoak dira, baita haien etorkizunaren aurreikuspena planifikatuta

egotetik edo ez egotetik ere, eta horrek guztiak eman digun materialaren

83


bitartez epe labur eta ertainean dituzten benetako beharrak zehazten dituzte.

Ez dute gogoeta teoriko handirik egin, ezta mega-azpiegituren plangintza

eskatzen ere. Beren errealitateaz eta beharrez hitz egiten digute. Pertsona

horiek, haien adina, beharrak edo osasun-arazoak edozein zirela ere, beren

etxean bizi ziren ia guztiak, baina intuizioa zuten (edo beldur zirela esan liteke)

etorkizun ez oso urrun batean beste ostatu-irtenbide batzuk bilatu beharko

zituztela. Hori delaeta, baliabideei buruzko iritzia ematen zuten, nahiz eta

gehienek, momentuz, erabili ez, dela beharrik ez zutelako dela beste irtenbide

batzuk aukeratu zituztelako. Haien kezka nagusia zen autonomia arian-arian

galtzea, eguneroko bizitzan moldatzeko zailtasun gero eta handiagoa izatea

eta, horren ondorioz, beren etxeetan bizitzen noiz arte iraun ahal izango

zuten jakitea. Horrela, egun dauden zaharren egoitzak eta eguneko zentroak

aipatzen dituzte; ezagutzen duten aukera bakarra dira, eta, haien iritziz,

duten kokapenagatik beren autonomia, beren independentzia, mugatzen

dute Hau eskatzen zuten: “Egun erdiko edo eguneko laguntza-zentroak, baina auzoan egon behar lukete, eta gehiago izan beharko lukete; ez lukete aldirietan egon behar” (G2-19). Horregatik, ez dute uste beraientzat aukera ona direnik.

Gure gizarte-sareak osatzen dituzten pertsonak, neurri handi batean, adin-

tarte bereko gizabanakoak dira, geurearen antzeko adina dutenak; hori

dela-eta, gure gizarte-sarea zahartuz doa geu zahartu ahala. Hori dela-

eta, adierazten zutenez, eguneko zentro batera edo egoitza batera joateko

erabakiak beren gizarte-harremanak eta jarduera (handia izan zein txikia

izan) beren ohiko ingurunean mantentzeko aukera ematea zen haien nahia.

Horregatik, laguntzabaliabide horiek ohiko bizilekutik gertu egotea eskatzen

zuten. “Irten eta bizimodu normala egiteko aukera izatea” (G2-20).

Iritzi bikoitza zuten egoitzei buruz; izan ere, batetik, babesa eskaintzen zietela

uste zuten, baina, bestetik, isolatu eta autonomia kenduko zietela. Haien iritziz,

ezinbestekoa da egoitzetan autonomiari eusteko aukera ematea, etxean

bakarrik edo adin bereko pertsonekin bizi izanda baino babes handiagoa

eskaintzen dien egoera batean, eta horrela adierazten dute: “Gainerako jendearekin harremanetan” (G2C-20). Hau da, eguneroko bizitzaren kudeaketaz

kezkatu beharrik ez izatearen abantailaz gozatzea (etxearen garbiketa eta

mantentzea, janaria prestatzea, erosketak egitea, norberaren garbiketa,

osasunaz kudeatzea...) eta, aldi berean: “Baina independentziarekin, nolabaiteko independentziarekin” (G2J-20). Eskatzen duten independentzia horrek lotura

84


estua dauka gune pribatu batez gozatzen jarraitzeko aukerarekin: “Eta banakako logelarekin, gainerakoak berdin dio” (G2V-20).

Badakite egun hor ez dela posible, salbuespenak salbuespen, ez Gipuzkoan

behintzat; zaharren egoitza gehienak aldirietan daude, eta gehienetan logela

partekatu behar izaten da. Kokapenari dagokionez, ideia gisa proposatzen

dute administrazioek hirian dituzten eta erabiltzeari uzten dioten eraikin

hutsak egoitza eta eguneko zentro gisa berrerabiltzea. Donostiako Amara

auzoan bizi diren 1. taldeko zenbait pertsonak gogorarazi zuten Podavineseko

eraikina eta Gobernu Zibilarena hutsik zeudela. Hau idazten den unean,

zoritxarrez, beste zerbaitetarako erabiltzen ari dira eraikin horiek, baina

aipagarria da taldeko pertsonetako batek Gipuzkoako Gobernu Zibilaren

egoitza izandako eraikinaz esandakoa. Kalean zegoela zioen, lorategiz

inguratua, auzoaren erdian eta osasun-zentrotik oso gertu... Proposamena

hor dago. Orain administrazioari dagokio gai horri buruz gogoeta egitea eta

erabakitzea.

Hala eta guztiz ere, errealistak dira, eta badakite momentuz ez dela posible

izango edukitzea beren auzoetan kokatutako egoitzarik beren beharren

araberako arreta eta zaintza eskainiko dienik eta, aldi berean, independentziari

eutsiz beren jardueretan jarraitzeko aukera emango dienik. Badakite unea

iristen denean errealitatera egokitu beharko direla eta beren beharrak eta

nahiak benetako egoerara eta dauden baliabideen ezaugarrietara egokitu

beharko dituztela. Hori da zaharren egoitzak beraientzat aukera egokia ez

direla pentsatzeko duten arrazoi nagusietako bat. “Nik uste dut horregatik nahi dugula guztiok etxean geratu, gure gauzekin, ahal den bitartean!” (G2-21).

Eta, kontraesankorra izan arren, gehien kezkatzen dituen arrazoietako bat

bakardadea da, beren bakardadea eta babesgabetasuna.

3.3.9 Abian dauden proiektuak eta etorriko direnak

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonenganako kezka ez da berria, eta ez

da bakarrik Hurkoarena. Erakundeak, bai arlo sozialekoak bai sanitariokoak,

urratsak ematen ari dira, eta adinekoen eta hauskortasun-egoeran dauden

pertsonen arreta egituratuz doazen esparruak garatzen ari dira. Zalantzarik

gabe, hobe litzateke baliabide gehiago eta hobeak izatea, baina ez gaude

geldirik, eta, poliki bada ere, mugitzen ari gara; horregatik, beren garrantzia

85


eta berritasunagatik esanguratsuenak direnak jaso nahi izan ditugu. Badaude

arlo desberdinetatik garatuz doazen proiektuak, eta horiei esker epe

laburrean sare asistentzial egituratu, koordinatu eta eraginkorra hedatzeko

aukera izango dugulakoan gaude. Euskal gizartearen ezaugarrietako bat

adinekoak baloratzea eta errespetatzea da. Azken urteotan gizarte-egoera

nabarmenki aldatu da, bai familia-egituretan bai demografia-egituran.

Biztanleriak biziraupen luzeagoa du orain, eta urte askoan bizitzen da erretiro-

adinetik aurrera; erretiro horrek ez dakar bizitzaren amaiera, eta baliabideak

birpentsatu eta berregituratu behar dira, amaierara arte bizitza duintasunez

eta ahalik eta osasun-, arreta-, bizi- eta zaintza-baldintza onenetan garatzen

eta mantentzen laguntzeko. Hori dela-eta, gaur egun Gipuzkoan abian

dauden proiektu sozio-sanitario berritzaileak jaso nahi izan ditugu.

Donostiako Udala Donostia Lagunkoia izeneko Plana abian jartzen hasi da:

“Komunitate-laguntzako sare moduko bat da (….) Besteak kutsatzen hasi behar dugu, eta, zalantzarik gabe, mentalizatzeaz gain, aintzat hartzeko, saritzeko eta heziketa-aldetik lan egiteko estrategiak bilatu behar ditugu” (G5TsA-63). Jasota

geratzen da hiria gero eta bizileku zailagoa bihurtzen ari dela adinekoentzat.

Adibidez, auzoetako denda txikiak desagertzen ari dira, eta, horiekin,

hauskortasuna detektatzeko izan litezkeen “antenak”.

Halaber, azaltzen digutenez, Donostiako Udala komunitateko pertsona

hauskorrei arreta emateko zerbitzu bat garatzen hasi da. Zerbitzu horrek

boluntariotza-programak ere baditu, eta urte batzuk bete ditu jada Errenterian

eta Pasaian. Adineko hauskorrei eguneko arreta emateko zerbitzua da, eta

haren helburua eguneko zentroen eta zahar-etxeen artean, erdibidean,

daudenei sostengua ematea da, zahar-etxeetatik gizarte-laguntza emanez.

75 urteko eta gehiagoko pertsonei zuzenduta dago, eta pilotatu egingo dute.

Haien iritziz: “adineko hauskorrak, kalteberak, etxean isolatuta geratu ez daitezen saiatu behar da” (G5TsA-2). Donostiako Udalaren Detekzio Programa: “Arreta falta larria nozitzen ari diren adineko asko detektatzen ari da (G5AsA-48)

Bestalde, Gipuzkoako Aldundia gogoetako eta baliabideen berrantolaketako

aldi batean dago, eta oso sentsibilizatuta dago gai horrekin.

Arlo sanitarioan, boluntariotzan oinarritutako programa bat garatzen ari da,

hauskortasuna sustatuz berrospitaleratze errepikatuak saihesteko edo haien

kopurua murrizteko. Neurri horrek aurkako iritzi asko jaso ditu. “Baina, horrela esanda, ematen du zero kostuarekin konpondu nahi ditugula gauzak, eta hori

86


ezinezkoa da. Meloia berbera da; beraz, ireki dezagun. Lehen etxekoandreek egin ohi zuenak orain dirua kostatzen du. (…) Izan ere, hori entzuteak nahigabetzen nau” (G5FG-53). Patologia kronikoak izan eta bere etxean dauden pertsonei

zuzentzen zaie ekimen hori, informatika-arloko trebetasunik ez dutenei

zehazkiago. Boluntariotzaren eginkizuna haiei zeregin horietan laguntzea da;

datuak sartzen, alegia, “Kazeta Guneetan” edo ordenagailu partikularretan.

Halaber, OSAKIDETZA, Gipuzkoa aldean behintzat, “ibilbideetan” (gaixotasun

kronikoa edo pluripatologia daukan pertsona batek laguntza behar duenean

jarraitu behar dituen ibilbideak) lan egiten ari da, baita hauskortasuna edo

pluripatologia duen gaixoaren arretan ere. Horren helburua koordinazio

handiagoa lortzea da, lehen mailako arretako eta ospitaleko mailen

artean. Osasun-zentroen eta erreferentziako ospitaleen arteko aurretiko

komunikazioaren bitartez, egoera horretan dagoen pertsona batek, adibidez,

ospitaleratu beharra badu, ez du larrialdietako zerbitzutik pasa beharko,

horrek dakartzan itxaronaldi eta eragozpenekin; horretarako, aurretiko eta

zuzeneko izapide bat egiten da haren osasun-zentrotik. Etxera itzulita, erizain

batek erantzuten duen telefono bat dute, okerrago sentituz edo zalantzarik

zein sintoma berririk izanez gero deitzeko. Pertsona horrek baloratzen du zer

egin behar den eta, horrela badagokio, berriro ospitaleratu behar den. Zona

bakoitzak erreferentziako ospitale bat du.

Programa honen bitartez, pluripatologiak dituzten gaixoak arreta jaso duten

osasun-zentroan edo ospitalean detektatu daitezke. Edonola ere, familia

medikuaz gain, erreferentziako ospitalean ere mediku bat esleitzen zaie.

Bi kasuetan, horren berri ematen zaio beste zentro asistentzialari, arreta

jasotzen duen pertsonak erreferentziako medikua izan dezan, bai ospitalean

bai bere osasun-zentroan, aldi berean erreferentziako ospitalea duelarik.

Hilean behin bilerak egiten dira erreferentziako ospitaleko medikuaren eta

osasunzentroetako talde asistentzialaren artean, kasu horietan elkarrekin lan

egiteko.

Lankidetza dago, halaber, farmazien eta osasun-zentroen artean, adinekoei

eta pluripatologiak dituzten pertsonei medikazioa erabiltzen laguntzeko.

Horrez gain, leku horiek erreferente onak dira narriadura kognitiboko arazoak

detektatzeko.

87

PROPOSAMENAK ETA IRADOKIZUNAK

4.1. Iradokizunak

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonentzako arretaren helburua

laguntzako eta zerbitzu-hornidurako maila onena lortzea da, haien autonomia

pertsonalaren, duintasunaren, askatasunaren eta nahien errespetu-mailarik

gorenarekin bizi ahal izan daitezen.

Pertsona guztiek dute arreta eta zerbitzuak jasotzeko eskubidea, beren

bizitzagarapen egokia bermatzeko eta bazterkeria- eta/edo-babesgabetasun

egoerak gertatzea eragozteko.

Pertsona guztiek behar diren laguntzak eta zerbitzuak jaso ditzaten eta

aukeraberdintasuna izan dezaten ziurtatzeko, behar handiena duten

pertsonen aldeko ekintza positiboak gidatu behar du sistema.

Hauskortasunak honelakoa izan behar du: subjektiboa, pertsonari, haren

bizitza-historiari eta printzipioei lotua; erlatiboa, pertsonak dituen baliabideei,

zerbitzuei eta harreman-sare sozialari (formala -familia-, zein informala

lagunak, auzokoak, eta abar-) lotua; ebolutiboa, pertsonarengan eta haren

egoeran gertatuz doazen eraldaketei lotua; itzulgarria, aldi baterakoa zein

behin betikoa izan daiteke, eta lotuta dago testuinguruari, baliabideei eta

zerbitzuei.

Hauskortasun-egoeren presentzia eta beharrizan-maila hainbat faktoreren

elkarrekintzaren araberakoak dira: adina, osasun-egoera, baliabideak,

4. Proposamenak eta iradokizunak

88

HAUSKORTASUNARI BURUZKO PROIEKTUAREN TXOSTENA BIBLIOGRAFÍA

zerbitzuak, lege- eta administrazio-egoera, habitata, eta harreman-sare

soziala eta familia.

HAUSKORTASUN-EGOERETAN KONTUAN IZATEKO FAKTOREAK

Adina. Hauskortasuna edozein adinetan gertatu daitekeen arren, saihestezina

da adina aipatzea; izan ere, egiaztatuta dago gehituz doala 65 urtetik

gorakoen kopurua, eta adinarekin gaitasun fisikoak eta kognitiboak arian-

arian galtzen direla.

Osasuna. Kontuan izan beharreko beste faktore bat da, bai osasunari

(zentzu zabalenean ulertuta) dagokionez, bai norberaren organismoaren

kudeaketaren inguruko alderdi guztiei dagokienez.

Baliabideak. Atal horretan era guztietako baliabideak hartu behar dira

kontuan, ekonomikoak besteak beste, baita haiek kudeatzeko gaitasuna ere.

HAUSKORTASUNA

HABITATA

FAMILIA

LEGALA ETA ADMINISTRATIBOA

ADINA

ZERBITZUAK

OSASUNA

BALIABIDEAKSARE INFORMALA

89


Zerbitzuak. Pertsona bizi den lekuan, gertuko ingurunean, dauden zerbitzu

sanitario eta sozialen sarea.

Lege- eta administrazio-egoera. Bere eskubideak ezagutzen dituen,

testamentua, borondate aurreratuak, prebentzio botereak edota autotutoretza

egin duen, eta abar.

Habitata. Azpiegituren egoera bizi den etxean, ingurunean eta auzoan

besteak beste. Irisgarritasuna.

Harreman-sare soziala. Lagunak, bizi diren komunitateko harremanak,

boluntarioak...

Familia. Seniderik badagoen ala ez. Familia-egitura eta familiako pertsonekiko

harremana.

Ikuspegi interaktibo horretatik eratortzen denez, hauskortasun-

egoeran dauden pertsonei erantzun egokia ziurtatzeko beharrezkoa

da testuingurumekanismoak ezartzea identifikaziorako, ebaluaziorako,

prebentziorako, erantzun egokirako eta beharrizanen jarraipenerako.

Horretarako, nahitaezkoa da inplikatutako zerbitzuen, sistemen, organismoen

eta erakundeen koordinazioa eta lankidetza.

Printzipio horiek ezartzeak inplikazio orokor garrantzitsuak ditu, hala nola:

• Gizartean oro har eta auzokoen komunitateetan zehazkiago, jarrera-,

ikuspegi- eta praktika-aldaketak egitea, aukera-berdintasuna

bermatzeko eta hauskortasun-egoeran dauden pertsonak

baztertzen dituzten oztopo fisiko eta sozialak gutxitzeko.

• Benetako prebentzio-lana egiteko beharrezkoak diren baliabideak

jartzea.

• Eragile sozial guztien eta gizarte osoaren inplikazioa.

• Baliabideak garatzea, sistema sanitarioan eta gizarte-zerbitzuetan

nagusiki.

90


4.2 Gomendioak

Lehen ondorio/gomendio aipagarri gisa, hauskortasun egoeran dauden

pertsonak edozein plangintza sozio-asistentzialaren erdigunean jarri behar

dira.

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen arretan gizarte osoa inplikatu

behar da, bereziki Administrazioa eta erakundeak, bai maila orokorrekoak

bai udal mailakoak, betiere gizarte-zerbitzuen inplikazio bereziarekin.

Gizarte-zerbitzuek zentraltasun bat eduki beharko dute gizatalde horren

beharrizanen balorazioan eta plangintzan, baita behar dituzten/eskaintzen

zaizkien baliabideen koordinazioan ere, bai laguntza beren borondatez

eskatzen dutenen arretan bai eskatzen ez duten pertsona hauskorren

erroldako informazioaren bitartez egiten den detekzioan.

Daukan garrantzi bereziagatik, gizarte-sektorearen eta osasunekoaren

arteko koordinazioa hobetzeko lan egin beharko da.

Arretak lan paralelo bat egiteko planifikatuta eta antolatuta egon behar du;

batetik, zuzeneko eskariari erantzun ahal izateko eta, bestetik, detekzioa,

kontaktua hartzea eta konfiantza-lotura ezartzea ahalbidetzeko, egun

hauskortasun-egoeran dauden 65 urteko eta gehiagoko pertsonek eskaria

gauzatu ahal izan dezaten, betiere urgentzia handiena adinekoenei eta/edo

bizi-baldintza okerrenak dituztenei dagokielarik.

Hauskortasunak bizitzako adin guztietan eragiten du, eta azterlan honetan

berresten da adina arrisku-faktore garrantzitsua delako ideia. Horregatik,

nahitaezkoa da hauskortasun-egoeran dauden pertsonengana iristeko

aukera emango duen informazioa edukitzea, haien egoera ezagutzeko eta

beharrizanak baloratzeko. Horretarako, hau proposatzen da:

• Erroldako informazioa eskuratu ahal izatea, gizarte-zerbitzuek

detektatu ahal izateko, batez ere, eskatzen ez dutenak eta estali

gabeko behar sozio-asistentzialak dituztenak. Komenigarria

litzateke 65 urteko eta gehiagoko pertsonekin harremanetan jartzea,

beharrizanen ebaluazioa egitea eta jarraipen bat planifikatzea, hau

ahalbidetzeko:

91


• Bakarrik bizi diren adinekoak eta oso adinekoak eta 65 urteko

eta gehiagoko pertsonen bizikidetza-unitateak detektatzea.

• Hauskor bihurtzeko arriskuko egoerak detektatzea bizitzako

aldaketa garrantzitsuen ondoren, hala nola ezkontidearen edo

beste bizikide baten heriotza.

• Zaintzaile informalak eta “hauskortasuneko tutoreak”

identifikatzea eta haien gaitasuna eta beharrizanak baloratzea,

etorkizuneko aurreikuspenak egiteko.

• Arriskuko gizataldeari, 65 urteko eta gehiagoko pertsonei,

baliabideei buruzko informazioa ematea.

• Gizarte-eragile guztien arteko koordinazioa, detektatzen dituzten

pertsonen deribazio eraginkorra ahalbidetu dezaten, oinarrizko

gizartezerbitzuekin harremanetan; horretarako, beharrezkoa izango

litzateke koordinazio- eta deribazio-bide eraginkorrak planifikatzea.

3.5 atalean azaldu den bezala, inplikatutako gizarte-eragileen

jarduketen koordinazioa gizarte-zerbitzuen eginkizuna izango da.

• Halaber, biztanleria orokorrari zuzendutako sentsibilizazio-kanpainak

egitea proposatzen da, hauskortasun-egoeran dauden pertsonen

harreman-sare sozialaren eraginkortasun ezak sortzen dituen

hutsuneak betetzeko, dela sare hori ez dagoelako dela zahartu delako

eta/edo eraginkortasuna galdu duelako. Horretarako, hauskortasun-

egoeran dauden pertsonen detekzio goiztiarrean inplikatutako

gizarte-eragileak identifikatuko dira, eta sentsibilizazio lan bat egingo

da egoerak antzemateko eta ikusgarri egiteko; horrela, gaitzeko eta

egoera horiek detektatzeko lanaren garrantzia ulertu dezaten eta

dagozkion deribazioak egiteko aurreikusten diren bideak ezagutu

ditzaten.

• Eta, jakina, Gizarte Zerbitzuen Zorroa garatzea, batez ere arlo

soziosanitarioari dagokionez.

Arriskuan dauden pertsonen gizataldeari dagokionez -65 urteko eta

gehiagoko pertsonak-, informazio-hitzaldiak ematea proposatzen da, gai

92


hauei buruz: gizarte-zerbitzuak, dauden baliabideak (etxeko laguntza, besteak

beste), haiek eskuratzeko modua eta baliatzeko baldintzak. Alderdi juridikoei

buruz: legeak, testamentuak, bizi-testamentua, prebentziozko ahalordeak,

ahalorde mankomunatuak... Halaber, emakume eta gizonentzako gaitze-

lan bat garatzea bizitza autonomoagoa izaten lagunduko duten partzelei

buruz (gizonen kasuan autozaintzari, elikadurari eta etxearen mantentzeari

lotuta gehienbat, eta, emakumeen kasuan, hirugarrenen zaintzan gehiegi

inplikatzeari eta lege gaietan erabakiak informatuta hartzeari lotuta).

Edozein egoeratan, hauskortasun-egoeran dauden pertsonen beharrizanen

ebaluazioa egin beharko da, eta hauskortasun-egoeran dauden pertsonen

autonomiaren galera konpentsatzen eta/edo leuntzen duten laguntzen

planifikazioa.

Halaber, zeharkako eskariko kasuak gauzatu ahal izateko, eta eskaririk

eza solaskide faltari eta mesfidantzari lotuta dagoela detektatu denez,

komenigarria izango da eskari hori ahalbidetzen duten konfiantza-loturak

sortzeko eta garatzeko lan egitea.

Hauskortasuna gertutik baino ikusten ez denez, nahitaezko tresnak dira

etxeko bisita eta konfiantza-lotura ezartzen laguntzen duten bisita labur

eta errepikatuak. Hori guztia beharrezkoa da eskaria esplizitua izateko

eta prozesuaren ebaluazioa egiteko eta pertsona bakoitzaren jarraipena

eta lagun egitea planifikatzeko; hori guztia nahitaezkoa da bakardadea

leuntzeko, konfiantza-loturak sendotzeko eta arreta jasotzen duten pertsonen

bizibaldintzen hobekuntza ziurtatzeko.

Horrez gain, ikuspuntu teoriko batetik hauskortasuna prozesu gisa ulertu

bada, gogoan izan behar da beharrizanak aldatu daitezkeela; izan ere,

hauskortasunaren ezaugarrietako bat itzulgarria izateko aukera da.

Inplikatuta dauden gizarte-eragile nagusien eta gai edo alderdien artean,

hauek nabarmentzen dira:

• Sektore juridikoa: legeen ezagutza (testamentua, azken borondateak,

prebentziozko ahalordeak, botere mankomunatuak), gaitasuna/

desgaitasuna (gaitasun kognitiboa)...

• Banku-sektorea: Norberaren ekonomiaren kudeaketa eta egoera

arazotsuen prebentzioa eta detekzioa.

93


• Osasun-sektorea: egoera arazotsuen prebentzioa eta detekzioa

osasunzentroetan, ospitaleetan, farmazietan...

• Harreman-sare soziala, kalitatea eta eraginkortasuna baloratzeko.

4.3. Jarduketa-proposamena

Arlo horietako jarduketen koordinazioa gizarte-zerbitzuen eginkizuna izango

da.

Jarraian zehazten diren talde profesionaletako bakoitzaren sentsibilizazio-

lana egitea proposatzen da, baita deribazio-bide eraginkorrak gaitzeko,

trebatzeko eta ezagutzera emateko lana ere, hauskortasun- edo arrisku-

egoeran dauden pertsonen detekzioan inplikatu ahal izan daitezen:

• Sektore juridikoa; alderdi orokorrez gainera, komenigarria litzateke

gizatalde horretara bideratzen diren lege-alderdiei buruzko

informazioeginkizunetan inplikatzea, beren bizitzako azken etapa

planifikatzen laguntzeko.

• Banku-sektorea; ekonomia pertsonalaren izapideetan sortzen diren

arrisku-egoerak eta kudeaketaren eraginkortasunaren galera

detektatu ditzake. Halaber, hauskortasun-egoeran daudenak bere

onurarako erabili ditzaketen hirugarren pertsonak detektatzen

lagundu dezake.

Sektore horretan komenigarria litzateke teknologia berrien erabileran

trebatzeko eta/edo lagun egiteko protokoloak garatzea; izan ere,

teknologia horiek batez ere adinekoak egoera hauskorrean jartzen

dituzte, beraientzat haien erabilera zaila izaten delako (kutxazainak,

online bankua...)

• Osasun-sektorea; beraiek detektatu ditzakete norberaren osasunaren

kudeaketan izaten diren aldaketak, adinari lotutako narriadura

kognitiboa, adinaren ondorioz edo beste patologien ondorioz

gertatutakoak, eta pertsonari berari dagozkion arrisku-egoerak eta/

edo zaintzaile nagusi gisa betetzen duen eginkizunari dagozkionak

94


(gehiegizko inplikazioa hirugarrenen zaintzan, norberaren osasuna

kaltetuz; zaintzaile nagusiaren gaixotasuna... eta “gaixo aktiboen”

programetan adineko guztiak inplikatzearen egokitasuna, batez ere

emakumeei dagokienez).

Arlo horretan ezinbestekoa da lehen mailako arretaren eta ospitaleko

arretaren arteko koordinazio-programekin jarraitzea eta programa

horiek indartzea; horren bidez, ospitalean egon ondoren pertsonen

beharrak aurreikusi ahal izango dira.

Halaber, farmaziak sektoreko beste funtsezko gune bat dira

hauskortasuna detektatzeko eta osasuna eta medikazioa kudeatzeko

zailtasuna agertzen edo larriagotzen den detektatzeko.

• Harreman-sare soziala, hauek osatutakoa: familia zabala (halakorik

bada eta familia gisa funtzionatzen badu), lagunak eta komunitateko

harreman-ingurunea (auzoko dendak, parrokia, boluntarioak, GKEak,

Udaltzaingoa eta Ertzaintza...) Sare egonkor eta gainbegiratu batean

integratuta dauden gizatalde horien sentsibilizazioak eta gaikuntzak

haien eraginkortasuna hobetzea ahalbidetuko dute.

Hauek kontuan izan behar direla proposatzen da: egun irisgarritasunari,

azpiegitura eraiki berriei eta arkitektura-oztopoak arian-arian kentzeari

buruz dauden arauak zorrotz betetzea eta garraio publikoa hauskortasun-

egoeran dauden adinekoen beharrizan berezietara egokitzea.

Halaber, adineko autonomoentzako ostatu-eskaintza gehitzea komeni da,

hala nola auzoetan bertan kokatutako tutoretzapeko pisuak eta egoitzak.

Adinekoek beren etxetik gertuko egoitzak eta tutoretzapeko pisuak eskatzen

dituzte, pribatutasuna (banakako gela) eskainiko dietenak eta beren

autonomiari eta harreman-sare sozialarekiko harremanari eusteko aukera

emango dietenak.

Kontuan izateko beste proposamenetako bat da laguntzaren kalitatea

eta arreta hobetzea adinekoen egoitzetan; emakume alargunek eta/edo

gizarte-sare txikia edo zaharkitua (eraginkortasuna galdu duena) dutenek

erabiltzen dituzte gehienbat.

95


Eta dauden zahar-etxeetan kultura- eta aisialdi-jardueren garapena

sustatzea.

Erakundeek eta gizarte-zerbitzuek “gune grisetan” kokatzen direnekiko

sentsibilitate handiagoa garatu dezaten proposatzen da. Gune horietan

kokatzen dira laguntzaren ikuspuntutik “inorenak ez direnak”.

Azkenik, eta ez horregatik garrantzi gutxiagokoa, beharrezkotzat jotzen

da erakundeei laguntzea, plan asistentzial bat garatu eta ezarri dezaten,

hauskortasun-egoeran dauden pertsonen bizi-baldintzak hobetzeko.

96

97

AMAIERAKO IRADOKIZUNAK

Proiektu hau gauzatzeko, hau proposatzen da:

• Gizarte-zerbitzuak hornitzea hauskortasun egoeran dauden

pertsonen arreta beren gain hartzeko beharrezkoak diren

baliabideez.

• Boluntariotza-elkarteen eta GKEen jarduera ezagutu eta

gainbegiratzea; haien partaidetza gizarte-zerbitzuei ematen zaien

laguntza gisa ulertu behar da, eta zerbitzu horiek gainbegiratu eta

koordinatu behar dituzte haien jarduketak.

• Inplikatutako gizataldeak sentsibilizatzeaz gain, berariazko

protokoloak egitea, arlo bakoitzean dauden deribazio-fluxuak eta

erreferentziako pertsonak ezagutzeko.

• Eta deribazio protokolo koordinatuak planifikatzea.

• Ildo beretik, hauskortasun-egoeran dauden pertsonen arretan

HURKOAk duen konpromisoa adieraztea.

5. Amaierako iradokizunak

99

BIBLIOGRAFIA

(1) Imserso. Envejecimiento Activo. Libro Blanco. (2011). Madril. Osasun eta

Gizarte Politikarako Ministerioa.

(2) Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila (2015); EAEko 55

urteko edo gehiagoko adinekoen bizi-baldintzei buruzko azterlana. Gasteiz.

(3) Pérez-Rojo, G.; Izal, M.; Sancho, M.T. eta Trátame Bien ikerketa-taldea

(2010). Adaptación lingüística y cultural de dos instrumentos para la detección

de sospecha de maltrato hacia las personas mayores. Rev. Española de

Geriatría y Gerontología. 45(4) zk.: 213-218

(4) Sancho, M. (Dir.) (2011) Euskal Autonomia Erkidegoko adinekoen aurkako

tratu txarren prebalentziari buruzko azterlana. Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta

Gizarte Gaietako Saila.

(5) Gómez Martín, M.P., Díaz Veiga, P. (Coord) (2012) “Decálogo para el buen

trato de las personas mayores” Madrid. Ed. Sociedad Española de Geriatría

y Gerontología.

(6) Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila. (2015). EAEko

adineko pertsonenganako tratu txar fisiko eta ekonomikoak prebenitu eta

hautemateko prozedura. Vitoria-Gasteiz.

6. Bibliografia

100


(7) Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila, (2011). Euskal

Autonomia Erkidegoko adinekoen aurkako tratu txarren prebalentziari

buruzko azterlana. Vitoria-Gasteiz.

(8) De la Cuesta Arzamendi, J.L. (Ed.) (2006) El maltrato de personas mayores,

detección y prevención desde un prisma criminológico interdisciplinar.

Donostia. HURKOA fundazioa eta Kriminologiaren Euskal Institutua.

(9) Espainiar Hizkuntzaren Errege Akademiaren Hiztegia www.rae.es

(10) Buchner DM, Wagner EH. Preventing frail health. Clin Geriatr Med. 1992;8:1-17.

Hauek aipatua: Alonso Galbán Patricia, Sansó Soberats Félix José, Díaz-Canel

Navarro Ana María, Carrasco García Mayra, Oliva Tania. Envejecimiento

poblacional y fragilidad en el adulto mayor. Rev Cubana Salud Pública (2007)

33. alea 1. zk.

(11) Fried LP, Tangen CM, Walston J, Newman AB, Hirsch C, GottdienerJ,

et al. Frailty in older adults: evidence for a phenotype. J Gerontol Med Sci.

2001;56A:M146-56.

(12) Bortz WM II A conceptual framework of frailty. J Gerontol A Biol Sci MED

Sci. 2002 May; 57(5):M283-8.

(13) Brown I, R enwick R, Raphael D. Frailty: constructing a common meaning,

definition, and conceptual framework. Int J Rehabil Research. 1995;18:93-102.

Hauek aipatua: Alonso Galbán Patricia, Sansó Soberats Félix José, Díaz-Canel

Navarro Ana María, Carrasco García Mayra, Oliva Tania. Envejecimiento

poblacional y fragilidad en el adulto mayor. Rev Cubana Salud Pública (2007)

33. area 1. zk.

(14) Brocklehurst J.C. The geriatric service and the day hospital. Hemen:

Brocklehurst J.C., editors. Textbook of geriatric medicine and gerontology. 3 ed.

Edimburgo: Churchill Livingstone;1985. 982-95., hauek aipatua: Avizanda Soler

eta beste batzuk (2010). Detección y prevención de la fragilidad: una nueva

perspectiva de prevención de la dependencia en las personas mayores.

Medicina Clínica (2010) Vol. 135.15.-

(15) BER. Ikuspegi demografikoa, 2014. www.eustat.eus.

101

ERANSKINA 1

(16) Eusko Jaurlaritza. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila (2015); Estrategia

Zahartze Aktiboko Euskal Estrategia, 2015-2020. Vitoria-Gasteiz.

(17) ACHOTEGUI, J. (2000): «Los duelos de la migración: una perspectiva psico- patológica y psicosocial», E. Perdiguero eta J. M. Comelles (comp), Medicina y cultura, Editorial Bellaterra, Barcelona, pp. 88-100.

(18) ACHOTEGUI, J. (2003): “La depresión en los inmigrantes: una perspectiva transcultural”. Bartzelona. S.A. Ed. Maiatza

(19) ACHOTEGUI, J. eta beste batzuk (2015): “Estudio sociodemográfico de los inmigrantes con Síndrome de Ulises”, Norte de Salud Mental, 13. alea, 52. zk., 2015 (70-78)

(20) FOESSA. “La pobreza en España desde una perspectiva de género”. 2014. Txostena, www.foessa2014.es

(21) Instituto BBVA de Pensiones: https://www.jubilaciondefuturo.es/

(22) JULIANO, Dolores (2011) “La crisis y las mujeres de los sectores marginales”, DAVILA, Andrés (Koord.) “La idea de crisis revisitada: variaciones e interferencias”. Bilbao. EHUko argitalpen-zerbitzua.

(23) 2015eko memoria Gizarte Politikako Departamentua Gipuzkoako Foru Aldundia: http://gizartepolitika.eus/documents/446554/618802/Memoria%202015.%20Departamento%20de%20Pol%C3%ADticas%20Sociales/6afc2644-b8c3-4306-9533-3d9d880d507a

102


Legedia:

(a) Espainiako Konstituzioa, 1978.

(b) 41/2002 Legea, azaroaren 14koa, pazienteen autonomia eta informazio eta

dokumentazio klinikoaren alorreko eskubideak eta betebeharrak arautzen

duena.

(c) 39/2006 Legea, abenduaren 14koa, autonomia pertsonala sustatzeari eta

mendekotasun egoeran dauden pertsonak artatzeari buruzkoa.

(d) 20/1997 Legea, abenduaren 4koa, Irisgarritasuna Sustatzekoa.

(e) 7/2002 Legea, abenduaren 12koa, Osasun arloko aurretiazko borondateena.

(f) 12/2008 Legea, abenduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa.

(g) 185/2015 Dekretua, urriaren 6koa, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren

prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzkoa.

103

ERANSKINA 1

1. Plan pilotuaren proposamena

1.1. Helburu orokorra:

Egindako azterlanaren helburu orokorraren esparruarekin bat etorriz, Esku hartzeko Proiektu Pilotuaren helburua hau da:

Hauskortasun-egoeran dauden adinekoen arretarako plan integral bat garatzea, haien ongizatea faboratzeko, autonomia pertsonala sustatzeko, beharrei erantzuteko eta arriskuko, babesgabetasuneko, tratu txarreko eta bazterkeriako egoerak prebenitzeko.

1.2. Helburu zehatzak:

1.2.1. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonei arreta eta erantzuna emateko eredu bat zehaztea.

1.2.2. Herritarrak sentsibilizatzea, egoera horretan dauden pertsonak detektatzeko eta laguntzeko elementu garrantzitsua izan daitezen.

1.2.3. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonak identifikatzea.

1. Eranskina

104


• Haien egoera modu integralean ebaluatzea, betiere ados badaude (ahalik eta pertsona gehienena). Osasun-egoera, baliabideak, zerbitzuak, testuingurua, ingurunea...

• Etxebizitzaren eta ingurunearen ezaugarriak.

• Banakako Arreta Planak (BAP) garatzea pertsona-kopuru jakin batentzat.

• BAPak ebaluatzea

1.2.4. Plan osoa ebaluatzea.

1.2.5. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonekin Esku hartzeko Esparru Plana proposatzea.

1.2.5.1. Koordinazio-sistema sozio-sanitario-komunitario bat eratzea, hauskortasun-egoeran dauden pertsonak identifikatzeko, prebentziorako eta pertsona horiei arreta emateko.

1.3. Ekintzak.

1.3.1. Hauskortasun-egoeran dauden pertsonei dagokienez:

• Jarduketa-esparru geografikoko errolda-erregistroak aztertzea, bertan bizi diren 75 urtetik gorakoak identifikatzeko.

• Pertsona horien lagin ordezkagarri bat hautatzea eta azterlan honetan parte hartzeko proposamena egitea. (Lagina hautatzeko, irizpide hauek hartuko dira kontuan: adina, osasun-egoera, baliabideak eta gizarte-sarea).

• Hautatuak izan diren eta parte hartzea onartu duten pertsonen egoera ebaluatzea, alderdi hauek kontuan izanda:

• Adina, osasuna, baliabideak, mendetasun-gradua, familiasarea, harreman-sare soziala, zerbitzuak, habitata, prebentziozko ahalordeak, borondate aurreratuak, etab.

• Baliabide ekonomikoak, ondarekoak eta pertsonalak ebaluatzea.

• BAP bat egitea parte hartzen duen pertsona bakoitzarentzat.

105

ERANSKINA 1

1.3.2. Esku hartzen dutenei dagokienez:

• Informazio- eta prestakuntza-bilkurak egitea, baita tokiko gizartezerbitzuekin, osasun-zerbitzuekin, zerbitzu farmazeutikoekin, banku-erakundeekin eta sektore juridikoarekin koordinatzekoak ere.

• Informazio- eta koordinazio-bilerak egitea jarduera-esparruko elkarteekin (zahar-etxea, adinekoei arreta ematen dieten entitateak, parrokia, Caritas, etab.)

• Sentsibilizazio- eta informazio-saioak egitea jarduera-esparruko herritarrentzat.

1.3.3. Emaitzei dagokienez:

• Esku hartzeko Planaren eragina aztertzea.

• Esku-hartzeak pertsonengan duen egiazko eragina aztertzea, bai arreta jasotzen dutenengan bai esku hartzeko plan osoan parte hartu dutenengan.

1.4. Metodologia

Plan pilotua herri bateko (IRUN) auzo edo distritu batean garatuko da, gizarte- eta osasun-zerbitzuekin koordinatuta.

Horren aurretik zehaztuko dira, batetik, garatu beharreko estrategien eta esku-hartzeen multzoa eta, bestetik, hauskortasun-terminoa nola ulertzen den eta nola identifikatu eta ebaluatzen den.

Erroldako datuak aztertuko dira.

Esku-hartzearen lekuan dauden baliabide eta zerbitzuei buruzko informazioa emango da.

Azterlan pilotuan parte hartzeko prest dagoen populazioaren lagin ordezkagarri bat hautatuko da, nortasuna eta datu guztien konfidentzialtasuna babesteko konpromiso espresuarekin.

Familiarekin eta/edo gertueneko pertsonekin kontaktatuko da.

Parte hartzen duten pertsona guztiek erreferentziako pertsona bat dutela bermatuko da, esku-hartzeko arlo guztietan egindako jarduketak koordinatu ditzan.

Ebaluazio integrala egingo da, aipatutako alderdien arabera.

106


Pertsona bakoitzaren BAPa egingo da.

Esku-hartzea egingo da, 6 hilabetetan zehar.

Esku-hartzearen alderdi hauek ebaluatuko dira:

• Lortutako emaitzak.

• Parte hartu duten pertsona hauskorrengan izandako eragina.

• Parte hartu duten zerbitzu sozio-sanitarioetako eta taldeetako pertsonengan izandako eragina eta haien gogobetetze-maila.

• Jarraitutako prozesua.

• Jarduketen eraginkortasuna.

1.5. Proiektua gauzatzeko urratsak

• Proiektua gauzatuko duen pertsona-taldea hautatzea.

• Gizarte-zerbitzuak, osasun-zerbitzuak, boluntariotza-erakundeak etab. informatzea, haiekin partekatzea eta inplikatu daitezen saiatzea.

• Errolda eskuratzeko eta aztertzeko baimena eskatzea.

• Lagina hautatzea.

• Esku hartzeko eredua zehaztea.

• Ereduak eta adierazleak ezartzea honako hauen inguruko alderdiak ebaluatzeko: osasuna, baliabideak, zerbitzuak, ingurunearen ezaugarriak eta harreman formalen eta informalen sarea.

• Esku-hartzea elkarrekin planifikatzea.

• Esku hartuko duten pertsonen prestakuntza-saioak zehaztu eta planifikatzea.

• Herritarrak sentsibilizatzeko saioak planifikatzea.

• Plan bat garatzea.

107

ERANSKINA 1

• Planaren garapenari dagokion jarraipena egitea.

• Amaierako ebaluazioa:

- Fidagarritasuna.

- Baliozkotasuna.

- Egin daitezkeen edo behar diren doikuntzen proposamena.

1.6. Kronograma

Kronograma plan pilotua ezartzen den udalerriko gizarte-zerbitzuekin egingo da.

1.7. Zer espero dugu?

• Parte hartu duten pertsona hauskorren gogobetetasuna eta bizikalitatea hobetzea.

• Familien eta/edo gertueneko pertsonen gogobetetasuna.

• Planaren garapenean esku hartzen duten pertsonen gogobetetasuna.

• Gizarte-zerbitzuen, osasun-zerbitzuen, boluntario-taldeen edo erakundeen eta herritarren inplikazioa.

• Hauskortasun-egoeren eta haien ezaugarrien ezagutza.

1.8. Emaitzak

1.9. Hauskortasunaren definizioa eta esku hartzeko ereduaren proposamena

108


1.10. Baliabide ekonomikoak eta giza baliabideak

Plana abian jartzeko ditugun baliabide ekonomikoak eta giza baliabideak

plan espezifikoari dagokion atalean zehaztuko dira.

2. Jarduketa-plan espezifikoa.

Hauskortasun-egoeran dauden pertsonen Arretarako Plan bat proposatzen

da, gizatalde horri bizitzako azken etapa beren irizpide eta balioen arabera

planifikatzen laguntzeko eta beren autonomiari ahalik eta baldintzarik

onenetan eusteko aukera eman diezaien. Horretarako, lagun egite bat

eskainiko da, plangintza-zereginetan laguntzeko eta, gero, erabili beharreko

baliabideen koordinazioaz arduratu beharra dagoenean, haien ongizatea

zaintzeko eta, subsidiarioki, esku hartzeak ahalik eta eraginkorrenak izateko.

Hori gauzatzeko ezinbestekoa da erreferentziako pertsona bat izendatzea

lagun egiteko eta gainbegiratzeko eginkizunak bere gain hartu ditzan;

horretarako, nahitaezkoa da aurretik konfiantza-lotura bat sortzea, arreta

jasotzen duen pertsonak prozesuan sostengua eta laguntza jasotzen dituela

sentitu dezan.

2016ko Plan Pilotua egiteko, hau zehaztu da:

• Jarduera-esparrua Irungo udalerria izango da.

• Urtebete iraungo du.

• Lehen urte horretan, bakarrik bizi diren eta/edo mugikortasun-

arazoak dituzten 75 urtetik gorako pertsonekin lan egingo da.

Pertsona horiek ohiko ingurunean garatzen jarraitu ahal izateko

laguntza zehatzak “muletak” behar dituzte:

- Eguneroko jardueretarako laguntzak.

- Osasuna eta higienea.

- Etxearen eta auzoaren irisgarritasuna.

- Ingurunearekiko sozializazioa.

109

ERANSKINA 1

- Gizarte- eta jolas-jardueretan parte hartzea.

- Kudeaketa administratiboak eta/edo ekonomikoak.

- Etorkizuna prestatzekoak (borondate aurreratuak,

ahalordeak, testamentuak...)

• Kokapen fisikoa: adineko biztanleria eta irisgarritasun-arazoak dituen

Irungo auzo bat.

• Egoera zehatza aztertuko da besteak beste irisgarritasunari,

gizartezerbitzuei eta zerbitzu sanitarioei dagokienez.

• Dagozkion bilaketak, elkarrizketak eta abar egin ondoren, 15 pertsona

inguruko populazio batekin lan egingo da hasiera batean; kopuru hori

gutxi gorabeherakoa da, eta entsegua eta ondorengo ebaluazioa

egiteko balioko du.

• Giza baliabideak honela osatzen dira:

- Gizarte-langile bat, proiektuaren koordinatzaile gisa, lanaldi

erdiz.

- Dedikazio aldakorreko gizarte-langile bat, esku-hartzearen

graduaren eta unearen arabera.

- Boluntariotza-talde bat, lau edo bost lagunek osatutakoa.

- Udalerriko HURKOAren lantaldea, laguntza eta presentzia

eskaintzeko, erreferente sozial, administratibo eta juridikoek

osatuta.

- HURKOAren zerbitzuetako laguntza juridikorako errefortzua.

• Hauek dira baliabide ekonomikoak:

- 216. urterako, Eusko Jaurlaritzako Gizarte Politiketako Sailaren

eta Espainiako Caritasen laguntzarekin finantzatua.

- 2017. eta hurrengo urteetarako, programa kokatzen den

udalerriko Udalak finantzatuko du.

- Baliabide horiekin bi gizarte-langileren liberazioa finantzatuko

110


da; gainerako azpiegiturarako, HURKOAren eta Irungo

Udalaren baliabideak erabiliko dira.

• Lehentasunez, Irungo Udaleko oinarrizko gizarte-zerbitzuekin

koordinatuta lan egingo da, eta zona zehatza eta xede populazioa

haiekin erabakiko dira. Zona zehaztu ondoren, harremanak hasiko

dira lehen mailako arretako osasun-zerbitzuekin, gizarte-zentroekin,

boluntariotza-erakundeekin... Garrantzitsua da informazio zehatz

guztia jasotzea esku hartzeko zonako baliabide sozio-sanitarioei

buruz.

• Proiektuaren ebaluazioak etengabea izan behar du. Lau hileko

ebaluazio-aldiak ezarriko dira inplikatutako eragileekin, oinarrizko

gizarte-zerbitzuekin, lehen mailako arretako osasun-zerbitzuekin,

boluntariotza-elkarteekin, banku-erakundeekin, etab.

• Ebaluazio-egutegiaren arabera, estrategiak eta programaren

ezarpena bera aldatuz joango dira.

• Urte bat igarota, urteko ebaluazioa egin ondoren, izan litezkeen esku

hartzeko zona eta populazio berriak zehaztuko dira.

• Egutegi zehatza gizarte-zerbitzuekin koordinatuta zehaztuko da.

• Programa ezarri eta ebaluatu eta urtebetera, eta ondorengo

urratsak zehaztu ondoren, lortutako emaitzak argitaratuko dira;

batetik, herritar guztiek ezagutu ditzaten eta, bestetik, beste eskualde

batzuetara hedatu ahal izan dadin.

111

ERANSKINA 1

2.1. KRONOGRAMA

EKINTZAK APIRIL MAIAT EKAIN UZTA ABUZT IRAIL URRIA AZAR ABEN

Documents

HAUSKORTASUNARI BURUZKO PROIEKTUAREN TXOSTENA … · babesa eta tutoretza zituen helburu, baina handik gutxira iritsi zen Elizbarrutiko Caritasen enkargua, Mesedeetako Ama eta Laguntza