Halaçlar ve Halaç Türkçesi

8/3/2019 Halalar ve Hala Trkesi

1/8

Trk H a l k l a r ve Dilleri: 2

HALALAR VE HALAAMEHMET LMEZ

HALALARGnmzden y a k l a k 25 y nce A l n a n b i l i m a d a m G. Doerfer'in dikkatleriekmesiyle o gne kadar dilleri a s n d a n s r a d a n bir Trk h a l k o l d u k l a r ,Azericenin bir a z n k o n u t u k l a r d n l e n Halalar ve dilleri Trkdilbilima r a t r m a l a r n d a nemli bir yere sahip oldu. Buna gre Halalar bir Azeri h a l k o l m a d gibi dilleri de Azericenin bir a z o l m a y p Eski Trkeden de eskizellikler gsteren bir Trk dilidir.

Tarihte Halalara ilk d e i n e n l e r s l a m c o r a f y a c l a r o l m u t u r . 911 O. yy.k a y n a k l a r n a gre Halalar Seyhun 'un bu y a k a s n d a , Afganistan' da y a a y a ngebe h a l k l a r d a n d r . K l a k l a r S r Derya tesinde, Talas blgesinde yer a l r .t J : V a r e z m ' n i n M a f a t i l al-'ulm'inde Hala ve Kancina Trkleri Eftalitlerden artakalan boylar olarak gsterilir. Bu verilere dayanan Marquart da bugn iin pekkabul grmeyen g r l e r ne s r m t r . Ona gre Halalar bir Hint-Avrupaboyu, Saka'lardan arta kalan, T r k l e m i bir h a l k t r .

Nizamu' l-mulk de Siyasatnama' s n d a Seluklular dneminde Alptegin' inSebktegin'i vergi toplamak ve i l i k i l e r i g e l i t i r m e k a m a c y l a Hala veT ( n e n l e r e g n d e r d i i n i belirten a k l a m a l a r a yer verir. Bu veri de H a l a l a r nT r k l iin bir i a r e t s a y l r .

Bir zbek boyunun a d da Rus harfleriyle Galai olarak y a z l m a k t a d r .B u n l a r n a d da H a l a l a r n y a a d blgeden a l n m olabilir.Bugnk Halalar ise Orta r a n ' d a , T a h r a n ' n 200 km. kadar g n e y - b a t s n d a ,Sultanabad ile Save (Hamadan ile Kom a r a s ) a r a s n d a k i blgede y a a m a k t a d r l a r . Y a k l a k 46 kyde Halaa k o n u u l m a k t a d r . Doerfer'in I991'de y a y m l a nan ( o k u n u u 987) bir bildirisinde 24 000 k i i n i n Halaa k o n u t u u kaydedil-mektedir. H a l a l a r n gerek s a y s n tahmin etmek ise olduka gtr, bir k s m Azerice, bir k s m da Farsa k o n u m a k t a d r l a r . zellikle gen nesilden Halaak o n u a n s a y s yok denecek kadar a z d r . Dr. Cevat Heyet'in 988'de V a r l k ' t ai A s l Arapa olan bu kitap ve y a z a r n a d lkemizde genellikle T r k e l e m i Arapa s y l e y i egre N i z d m ' l - n u l k ve Siysetnme olarak okunup y a z l m a k t a d r . Biz burada k i t a b n y a z l d ~ 1dildeki y a z m n y e l e d i k . 15


2/8

k a n b i r y a z s n d a ise ky s a y s 57, k o n u a n s a y s 30000 olarak gsterilmektedir.

2. HALAAHalaadan ilk sz eden byk Trk Szlks K a g a r l Mahmut'tur (tam

y a z m y l a S ~ L S : J ' ~ . Mahmd al-Husayn a l - K a g a r i ) . H a l a l a r Argu olarak a d l a n d r a n ve t a n t a n MK o n l a r n dillerinden rnekler devermektedir. Bu rneklerin o u n l u u bugnk Halaayla u y u m a k t a d r .

k i n c i olarak r a n i dillerin u z m a n olan V. Minorsky H a l a a y fark e t m i (1906) ve Halaadan malzemeler t o p l a m t r (l9 17). Bu malzemelerini ise ancak1940'ta y a y m l a y a b i l m i t i r .nc olarak M. Mogaddarn Halalar ve Halaa ze rine a l m ,

malzemelerini de 1950'de y a y m l a m t r . Mogaddem 'in zellikle dnemi iinolduka nemli olan a l m a s ne y a z k ki dikkatleri pek e k m e m i t i r .

L. Bazin'in i 969'daki a l m a l a r n a k o u t olarak G. Doerfer ve r e n c i s i S.Tezcan bu konuda a l m a y a b a l a m ' olup, gnmzde de bu a l m a l a r n srdrmektedirler.Minorsky'nin malzemesi tmyle z Hala szlerinden o l u m a m a k t a d r . Bir

k s m da k o m u Trk dillerine, rn. Azericeye aittir. H a l a a n n yeniden k e f i ,deni lebi li r ki Doerfer'in kendinden nceki verileri k a r l a t r m a l Trk dilleri a l m a l a r n a uygun olarak yeniden ele a l p , d e e r l e n d i r m e s i y l e o l m u t u r . nceDoerfer' in r e n c i l e r i , S. Tezcan, W. Hesche, H. Scheinhardt 1967'de Halablgesine a r a t r m a / i n c e l e m e gezisine k m l a r , malzeme d e r l e m i l e r , ikinciolarak yine Tezcan, Doerfer ve Racabi aym geziyi y i n e l e r n i l e r d i r .Doerfer ve Tezcan ' a l m a l a r y l a H a l a a n n ses ve s z v a r l a s n d a n

y a a y a n en eskicil Trk dilleri a r a s n d a yer a l d ortaya k o n m u t u r .Doerfer'in Halaayla ilgili ilk kitap a l m a s 1971 'de, ikincisi szlk olarak

1980'de, ncs di l ve s z v a r l a t l a s olarak 1987'de, drdncs dedilbilgisi olarak 1988'de y a y m l a n m t r . Y a k n d a y a y m l a n a c a k olan HalaHalkbilimi Metinleri de (Folklore der C h a l a d s c h Halaayla ilgili ilk k a p s a m l metin y a y m o l a c a k t r . Bu k i t a p l a r n d n d a yine a y n y a z a r n Halaa zerineok s a y d a makalesi y a y m l a n m t r .

3. SEME KAYNAKABOSWORTH, C.E. 1977. "KhalaQj 1. History", Encyclopedia of Islam. s. 917-91 8b.CEVAT HEYET 1988. "Torki-ye Kalaj", &=J)lg V a r l k , 70.4: 12-24" (Doerfer 1993'egre)CEYLAN, E. (1988). Halaa Art Z a m a n l Sesbilgisi. ( y a y m l a n m a m a l m a )DANKOFF, R., A. MANASTER-RAMER. 1992. "Doerfer, Gerhard und Semih

Tezcan: Wrterbuch des Chaladsch (Dialek t von Xarrab). Budapest:16


3/8

Akaderniai Kiado, 1980", Wiener, Zeitschrift [iir die Kunde desMorgenlandes. Band 74: 270-280.DOERFER, G. 1968. "Das Chaladsch - eine archaische Trkische in

Zentralpersien", Zeitschrift der Deutchen Morgenldndischen Gesellschaft,Band 118.1: 79-112. (Trkesi S, Tezcan,: "Halaa, Orta r a n ' d a ArkaikBir Trk Dili", TTK-Belleten, c. 34, s a y 133: 17-58)

DOERFER, G., W. HESCHE, H. SCHEINHARDT, S. TEZCAN. 1971. KhalajMaterials. UAS 115, Indiana University.DOERFER, G. 1977. "Khaladj and lts Relation to the Turkic Languages", TDAYBelleten, s. 17-33.DOERFER, G. S. TEZCAN. 1980. Wrterbuch des Chaladsch, (Dialekt von Xarrab).Akademiai Kiado, Budapest.DOERFER, G. 1983. " X a J I a ) J ) K C K I 1 1 513bIK He o r Y 3 C K I 1 1 " , C06 emeK aH

11110pKO./l02UH, No. 6: 37-39 ("Xaladjskiy y a z k - ne oguzskiy", ST).DOERFER. G. 1987. "Chaladsch, Alttrkisch. Urtrkisch", Sprachen desB u d d h i s u s in Zentralasien. K. Rhrbom, W. Veenker, VSUA 16: 11-16.DOERFER, G. 1987. "Eine sonderbare.Stelle bei Mahmd al-KasyarI", CAl, C.31.3-4: 199-208.DOERFER, G. 1987. "Mahmud al-Kasvari, Aryu, Chaladsch", Ural-AltaischeIahrbcher, Neue Folge, Band 7: 105-114.

DOERFER, G. 1987. Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch, Kartenband.Wiesbaden, ss. 312-534. (ikinci cilt)DOERFER, G. 1987. Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch, Textband.Wiesbaden, ss. 1-311. (ilk cilt)DOERFER, G. 1977. "KhalaQj 2. Language", Encyclopaedia ofIslam. s. 918a-b.DOERFER. G. 1988. Grammatik des Chaladsch. Turcologica, Band 4, W i e s b a d e r .DOERFER, G. 1988. "Zur Quantitat der Vokale des Chaladsch", WZKM.78: 23-73.DOERFER, G. 1991. "Gttinger turkologische Forschungen in Iran", TrkischeSprachen und L i t e r a u r e n . Yay. Baldauf, K. Kreiser, S. Tezcan,W i e s b a d e r , VSUA 29: 103-11.

DOERFER, G. 1993. "Chaladschica extragottingensia", CAl 37.1-2: 33-81.E. 1972. " B u t a n - Hala", Trkiyat M e c m u a s , C.17: 25-67 + XVII*** levha.MINORSKY, V. 1940. "The Turkish Dialect of the Khalaj", Bulletin of the Schoolof Oriental Studies, Vol. 10.2: 417-439. (Trkesi: F. Gley, "Halac TrkDiyalekti", TDED, C. 4.1-2,1950: 83-106).

T E K N , T. (1995). Ana Trkede Asli Uzun nliiler.(ATAU)TEZCAN, S. 1972. "Halaa", Trk Leheleri rnekleri II, yay. S. a a t a y , A,

DTCF, 1972: 255-260, Ankara.( A a d a verilen alfabe esas olarak F a r s a n n y a z e v r i m i n i gstermektedir.

Y a z m z n sonunda, Arap harfli metni a l d m z V a r l k ' t a iseAzericeyi yazmakiin k u l l a n l a n alfabe y a y m c l a r c a Halaa iin de k u l l a n l m a k t a d r . )17


4/8

4. ALFABE VE KULLANILAN Y A z I E V R M = a; a; e; la .b = t

'":-' =b b = I...J =p t =w t t =g. . : . = . . j = f

=c =k CT. ' bri = .:1 =kC = l : . =gt =1] J =l) = r f =mj =z 0 = n, 1]j =j 9 = v; 9' u, , o, ; , ..) =d o = h; 4. e, a

=?: 't = la=s ...s =y; . . . s i, i,

JiJ = ts =eua = ;. == d i..'

5.1. S E S B L G S 5.1.1. nszler: H a l a a n n Trk dilleri a r a s n d a k i yeri konusunda en

belirleyici yn belki de Ana Altayca *p- sesinin d e v a m s a y l a n Ana Trkev a r s a y m s a l *17- sesini y a a t y o r o l m a s d r . Orta M o o l c a d a 17- ve a d a Manu-Tunguz dillerinden Nanaycada p- olarak grlen bu ses Trk dillerinde d a n kolarak grlyorsa da, dzenli olarak y a a d tek dil H a l a a d r .

ET a- 'amak' = HaL. ha- (Az. haar 'anahtar'); ET a g ' a c ' = HaL. h i i a u ;ET adak 'ayak' = HaL. hadak (Tuvaca adak); ET liim 'lm' = HaL. helim; ET r a k 'uzak, r a k ' = HaL. h r a k ; ET in 'in, m a a r a ' = HaL. hZin (Az. hin, Trkm. h n ) ;ET rn, yrU 'beyaz, ak ' = HaL. hirin, hrn.5.1.2. H a l a a n n bir b a k a eskicil z e l l i i de, bugn o u Trk dilinde y' yed n e n ET szii ve szsonu -d-, -d nszlerini k o r u m a s d r : ET bedk 'byk'= HaL. bidik, bdk; ET bedt- 'bytmek' = HaL. bidt-; ET bad 'vcut, beden' =HaL. bo-d; ET adak 'ayak' = HaL. hadak; ET a d r - ' a y r m a k ' = HaL. hadur-; ETked- 'giymek' = HaL. ked-; ET kdeg 'gvey' = HaL. kidey; ET kudruk ' k u y u k '= HaL. kurduk; ET tod- 'doymak' = HaL. tod-.

5.1.3. ET'de ok heceli szcklerin sonunda bulunan -g nsz ile sziinde,ek b a n d a k i -g- nsz O u z grubunda d e r k e n d i e r Trk dillerinde yak o r u n m u ya da b a k a seslere d n m t r . Halaada yine eski b ir zel lik


5/8

olarak szsonu -g nszleri k o r u n r n u t u r : ET a r g ' a r , temiz' = HaL. a r g ; ETa g ' a c , z d r a b ; a c , keskin' = HaL. h''ug: ET a g r g ' a r , s z ' = HaL. h a g r g ;ET a t l g ' a t l ' =HaL. h a t l g ; hatlug ' a t l , binici ': ET otlug ' a t e l i , yanan, odlu' =HaL. hic'tlug ; ET k a t g ' k a t , sert; y o u n ' = HaL. k a t t g ; ET s a r g ' s a r ' = HaL.sliClrug; ET y a g l g = HaL. yaaglug ' y a l ' ; ET bulga- ' k a r t r m a k , bulamak' =HaL. bulga-: ET be lglg 'belirli, belgeli, a k ' = HaL. be lglg; ET kazgan'kazan' = HaL. k a z g a ; ET k s g a ' k s a ' = HaL. kiska; ET s g an 'fare' = HaL.s g a . n ; ET yalga- 'yalamak' =HaL. yalga-,

5.1.4. ET s z b a k- B a t O u z c a n n Anadolu kolunda, yani Trkede sadecen nller k o m u l u u n d a g-'ye d n r k e n ( o u n l u k l a ) Azericede ve Trkmencede art n l l e r i r k o r n u l u u n d a da bu nsz tml k a r l olan g- nszned n m t r . Halaada ise ET s z b a k- nszleri ( y a z d a k-Ik-; k o r u n m u t u r :ET ke- 'gemek' = HaL. ke-; ET k r k ' k r k ' = HaL. k r k ; ET ker- 'geirmek,a r r n a k ' = ET ked- 'giymek' = HaL. ked-; ET k 'g, kuvvet; zor' = HaL. klJ'zor; g, kuvvet'; ET k a r n ' k a r n ' =Hal./5:arm; ET /5:011 'koyun' =HaL. kovn.

5.1.5. ET s z b a t- nsz kimi Trk dilinde d a n k olarak d-'ye d n r k e n(zellikle O u z grubunda) Halaa ET t- nszn de k o r u m u t u r : ET talak'dalak' =HaL. taala/.,; ET tan ' a r m a , hayret' = HaL. t a . j ; ET ti: 'diz' =HaL. diz;ET tirig ' c a n l , diri' =HaL. tirri, tirrig; ET tok ' tok' HaL. tok; ET trt 'drt' =HaL. djrt, tDrt.5.1.6..ET'de grlen ve ince n a d y l a a n l a n nsz Uyguroada ilk dnemde,zellikle Manici (Maniheist) Uygur metinlerinde n olarak grlrken daha sonrakidneme ait eserlerden, zell ikle B u d a c (Budist) Uygur metinlerinden itibaren yolarak grlr. Halaada ise bu ses, K a g a r l M a l m d ' u n Arguca verilerindeo l d u u gibi n'ye d n m t r : Uyg. (Maitrisimit), MK kayak 'kaymak' = HaL.k a a k ; ET kanyu, kayu 'nere, ne, hangi =HaL. ~ i J C l I 1 , k a u ; ET /5:011 'koyun' =HaL.kovn, kon; ET (Uyg.) kiiy- 'yanmak, gynmek' =HaL. kien-, kiin-,. 5.1.7. B u n l a r n d n d a b- nsznn s z b a n d a k o r u n d u u grlrken kimirnekte V-, n ve j o l d u u grlr. Sziinde ise dzenli olarak -V-, -v'ye d e i i r .

ET -U-, -o nsz kimi szcklerde korunurken (kle?] ' g e n i ' gibi) kimisindeya n' ye, y' ye d n r , ya da d e r .

-ET s fu;sznde ise Halaa iin kayda d e e r bir ses o l a y grlmez. B u n l a r nd n d a tek-tk ses d e i m e l e r i grlr. Halaaya uymayan kimi szckler ise,rn. > d- d e i i m i iin, ya eski birer a l n t (rn. d o v u g a n ' t a v a n ' k o m u Trkdillerinden?) ya da k u l l a n m s k l n a b a l olarak a k l a n a b i l i r ( d a ' d e i l ' ) .

5.2. NLLER5.2.1. H a l a a n n belirleyici ynlerinden biri de Ana Trkede var o l d u u

kabul edilen birincil uzun nlleri k o r u m a s d r . Yakuta ve Trkmenceden b a k auzun nllerin dzenli olarak k o r u n d u u tek Trk dili H a l a a d r . Doerfere greise Halaada y a l n z c a bilinen trden nl u z u n l u u b u l u n m a y p , o l a a n uzunluk-

19


6/8

tak i nllerin y a m s r a nc olarak bir de ikiz uzun nller v a r d r , yani Halaada a, a ve aa olmak zere tr a nls ve tr nl n i c e l i i (quantitiit) v a r d r .5.2.2. O l a a n uzunluktaki nllerde kimi g e n i nllerde daralmalar, veya

yuvarlak nllerde d z l e m e l e r grlr: ---7 e, e ---7 i, ---7 i, l ---7 i, u gibi.D e i i k l i k grlen kimi szckler ise k s a c a y l e s r a l a n a b i l i r : ET bed'bymek' = HaL. bidi-; ET b j = HaL. mil]; ET y k - ' y k m a k ' = HaL. yuk-; ET kr'grmek' = HaL. ker-; ET l- 'lmek' = HaL. hil-; ET kl 'kl' = HaL. ki-l vb.

5.2.3. Ana Trke e k i l l e r i n d e uzun nl b u l u n d u r d u u d n l e nszcklerden H a l a a l a r n d a ikiz uzun nl bulunanlara rnekler: ET a' a c k m a k ' =HaL. aau-, Trkm. i i c k - " a - k - , Yak. s-; ET at 'ad, isim' =HaL.aat; ET kar 'kar' = HaL. kar; ET s a r g ' s a r ' = HaL. saarug; ET ba- ' b a l a m a k ' =HaL. vaa- ; ET yaz 'yaz, yaz mevsimi' =HaL. yaaz; ET ot ' a t e , od' =HaL. hPt; ETtar, tr ' a , b a l k a ' = H ~ L ~ 1 - ; ET tuz 'tuz' = HaL. taUz; ET b e ' b e ' = HaL.

- - - - - - - . - . - - - h ~ - E T - b - e r : : .. v e i : m e k ' ; - - ~ HaL. vTer-; ET kk 'gk, gkyz' = HaL. k[ek, kflk;ETO ket) ' g e n i ' =HaL. k Tel].5.2.4. Halaada o l a a n u z u n l u a sahip olan szckler ise y l e c e

s r a l a n a b i l i r : ET a ' a , yemek' = HaL. a ET qal- 'kalmak' =HaL. qiil-; ET s ' k r m a k ' = HaL. si-; ET sil- 'silmek, temizlemek' = HaL. sTI-; ET tp 'dip' = HaL.dTh ( a y r n t iin bkz. ATAU).

6. Y A P I B L G S 6.1. S z y a p m : S z y a p m n d a ok f a r k l l k grlmez. Eylemden eylem yapan

ekler hemen hemen ET ile ay 111 d r , edilgenlik -1- ve -n- ile (kesil-, higul-' y l m a k ' , allan- ' a l d a t l m a k ' , s.anal- ' s a y l m a k ' ) ; d n l l k -n- ve -1- ileiberen- 'sslenrnek, bezenmek', haul- ' a l m a k ' , hzl- 'bozulmak, y r t l m a k ' ) ;i t a l k / k a r h k l l k - ile (b Ll i Ll - 'bi rbir ini bulmak, b u l u m a k ' , yap u ' b i r l e m e k , y a p m a k ' ) ; ettirgenlik -tllr-, -Ur-, -zr-, -CUr-, -CAr-, - d / r - ve -tile (i tr- 'iirmek', bidit- bytmek', yitr- 'kaybetmek', emzr- 'emzirrnek',kedgr- 'giydirmek', vetger- 'yetirmek, u l a t r m a k ' , kiender- 'yakmak', kelt'getirmek') ile y a p l r .

B u n l a r n d n d a eylemlerin ekimininde zellik gsteren -CU, -mA eklerinede rnek vermek gerekir, r n e i n tod-gu: bo hiziim Ll hunduviinalarda todgua tayepigem 'bu zm ve kavunlardan doyuncaya kadar yemek istiyorum'; -mA: l i g lamala bizde h u d - l f i z di 'o bizimle a l a y a r a k v e d a l a t ' , menmhiglamam kelmr 'benim a l a m a m / a l a y a s m gelmiyor'.

6.2. ET' ye zg kimi eklerin benzer i l e v l e r d e k u l l a m l d grlr. rn. ET-CAl! ekinin a y m s olan -CAli '-mAk iin, -mAyA' a n l a m l a r y l a y a a r : bo d e v r i benii a i r sbet etgali 'bu d e r v i t a r t m a y a b a l y o r ' ; b o l e d i s e r g u z e i terifetgali ' m a c e r a s m anlatmaya b a l a d ' .

6.3. Yine ET' de grlen kimi orta ( s f a t f i i l ) ekleri de eskicil y a p l a r olarakHalaada grlr. B u n l a r n b a n d a ET - g l / - g l i , - g u l u k / g l k ekleri ve Halaa20


7/8

k a r l k l a r -Gili, -CVLVk s a y l a b i l i r : bo kelgili herler lmanlugallar 'bu gelenk i i l e r A l m a n d r l a r ' ; suv sa-tgilu oldum 'su s a t c s oldum'; kegili y 'geen y l ;haygulukar 'sylemeli'; bo nama yazguiu kar 'bu mektup y a z l m a l , bumektubun y a z l m a s gerekiyor'; dunyti k e r m i a d a m l a r 'dnya g r m / g r pg e i r m i insanlar'.6.4. Ad ekimi: H a l a a n n eskicil ynler inden birisini de ad durum eklerio l u t u r u r . l g i eki (genitiv) iin -iin, -uy ve [ grlr: alnn 'elinin', neneyiiy ogli'senin annenin o l u ' ; y a k l a r n a (dativ) eki Orhon Trkesinde o l d u u gibi +KAve +A olarak grlr: alne '(senin) eline', aline '(onun) eline', ver dm eikaveziye 'keiyi d e i m e y e verdim', keldik a m i i hevke ' a k a m a eve geldik,a k a m iin eve geldik', vardilar t iikka ' d a a gittiler'.

F a r k l olarak bulunma durumu (lokativ) +A eki ile kurulur: a istie ' a k a mvaktinde', bo here o u l v i i r a m i 'bu a d a m n y a n n d a o l a n v a r m ' .A y r l m a durumu ise a y r ekIe kurulur: +in.dAn t b a u n d a n ' b a n d a n ' ) , +l.dA,+in.dA: yiirim e i k l e r i n d e n h i n m i 'yarim k a p l a r n d a n k m ' ; ketnde 'ndi'gerisinden k p geldi'; hem alugda hem a u g l u h d a y k i n a r 'hem a l k t a n hemde a k l k t a n ekiyor'.

6.5. Eylem ekimi6.5.1. Buyruk kipinin ekimi d i e r Trk dillerinden a y r d r : Tekil I. -dUmIdAm, 2. -i, -Gil, 3. -tA; o u l dUKI-dAK, 2. -dU1J/-dU1Jiz, 3. -tAlAr: alta

' a l s n ' vb.6.5.2. Zaman eklerine gelince, Halaa edebi bir y a z dili o l m a d iinekimlerde tam bir birlik grlmez. Burada ancak ana h a t l a r y l a bir-ikisined e i n i l e b i l m i t i r . G e n i zaman: Tekill. -:Um: o.lum 'olurum', Iuxyum 'sylerim,derim'; 2. -:uy/-:n vd.: varrn 'gidersin'; 3. -:Ur/-:Ar: var:ur 'gider'. o u lk i i l e r -:UmIlUz/-:AmIz: hy:u ' n u r 'syleriz, deriz"; 2. -:UyIz/-:Ayiz, -:UnIz;hat.ay: ' a t a r s m z ' 3. -:UIAr/-:AIAr.

i m d i k i zaman Trkeye benzer: -Vyr/-:Vtur, biliyom 'biliyorum', h a y a r n'sylyorsun", kel.iyr 'geliyor' gibi; bilinen g e m i zaman -DI ile; r e n i l e ng e m i zaman - n n l ile; a r t ekimi -:sA ile ile kurulur.

7. SZVARLIGIH a l a a n n s z v a r l n n nemli bir blmn y a b a n c e l e r , Farsa, Arapa

(Farsa> Arapa) ve Farsa zerinden g i r m i y a b a n c szckler ( M o o l c a vb.),d i e r k o m u r a n i diller ve Azericeden g i r m i szler o l u t u r u r . B u n l a r n y a n s r a ,hi bir k o m u Trk dilinde grlmeyen, teki Trk dillerinde y a a m a y a n szlerde H a l a a n n eskicil ynlerini gsterir.

Eski szckler: ET b a l k ' e h i r ' =HaL. haluk 'ky'; MK d a (Argu) ' d e i l " =HaL. d a ; ET ba- ' b a l a m a k ' =HaL. vila-; ET kisi ' k a d n ' =HaL. k i i ; ET y a ' y a ' = HaL. y i l a ve a y r c a yil a- ' y a k a r m a k ' (ET e); ET kden ' e l e n c e ,

21


8/8

t o p l a n t ; d n ' =HaL. kden; ET m, 'pantolon, a l v a r ' = HaL. im; ET (MK) iit'delik' =HaL. h[it;ET n- ' k m a k , (bitki) bitmek' =HaL. hi- t-n-' siz y a l n e k l i ) .ET st 'st' buradan + l g eki ile HaL. siitliii; 'stl': ET i d i 'kap' =HaL. h i d i :suv igiilk h i d i 'su iecek kap' .

Y a b a n c e l e r : iidem 'insan' < Far. < Ar.; aga 'bey, a a ' < Far. ak;a < Mo.;a k l < Far. < Ar.; biidam 'badem' < Far. biidiim; bebek 'bebek' < Az.; be yen-' b e e n m e k ' < O u z c a (Az. ?); agur- ' a r k sylemek, trk sylemek' < Az.; d a r ' b u k a ( a t l a r n a y a n b a l a m a k iin)' < Az. idar < Mo. ider; de 'va'dava, a n l a m a z l k ' < Far. < Ar. vb.

8. M E T N 2~ 9 ~ ~ ~ . ) p ' i 4

~ 9.>-:-1 j ~ 9 . ) 0;-9~ ~ ~ l . . 9 . : l . . . . r > p . P 9

~ ~ L i ~ P9J-4;-tb , p 9 -9.) .r.t: ~ . - 9 l . : . . ) ~ 0'.>-:!'~ ; ~ . : . J ~ ~ ~ ~ 9. J"_/' _JA e Li ..:.J") _ 9..J ~ J ' - 9-!

j W ~ 0 ~ ' i 4 r:;i.>~ ' u 1 ~ 0 ~ ~ ~ . : L i

o ~ W )9 ~ .

Yavrum d m a n s a v a l k l a r a t y o r ,Said'im, M u l s u n i m s a v a a k a t l n , r a n t o p r a d m a n l a r n yeri d e i l ,Bulut grlemedike dolu y a m a z ,A n a n n stn e e r bir gn sere emse,bugn sere o l m u t u gkte kartaL,O u l d o u r n u u m belirn o l m u iki bklm,Yavrum yavrum, ey yavrum,

Balam d u m a n yasal e k m i va tangekara d o g u z ' bizii a l m i kem [ngeSdidm Muhsinm harbe kapaldiz.Hamidm Hurmuzum senger tutaldi: r a n turpaki d u m a n l a r ye ri da-gvatan sevmegili yurt]heri dagbulit ta gurlamake tli yagma:ljala ri balamcan tiilki togma:neney Sltl eger b kn k u emset a v u gan hekmekide parre yesebeyn k u l m i a r t i k ake {m-lant a v u gan l m i a r t i y e-re aslanogul b e c e r m i e n i beliini e y i l m i sa- h i r g e n t i r m i e m t m t e k e l m i balamcan hay balamcan hay balamcand a b I l e n varmakka elde ljzistan4"Kara Domuz" bize k a r pusuya y a t y o r .Hamid'im, Hrrnz'm siperleri tutun!vatan sevmeyen yurdunun eri d e i l .Hala a r s l a n yavrum, tilki d o m a z .t a v a n da e k m e i n d e n bir para yese,t a v a n o l m u t u yerde arslan.sa a a r t m m , d i i m d k l m .y a l v a r r m , Huzistan elden k m a s n .

2 Metin Dr. CEVAD HEYET'in k a r d V a r l k . dergisinde y a y m l a n m , a y n metin G. DOERFERt a r a f n d a n 1993' te y a z e v r i m i ve Almanca evirisiyle birlikte CAl 37.1-2'de y a y m l a n m t r .Elinizdeki metin evirisi DOERFER y a y m n a d a y a n m a k t a d r .

:1 d O l j . ~ u z ' d a k i ~ q f h a r f i n i n ses d e e r i s y l e y i t e g k a r l .4 yasa! ek- ' s a v a l k l a r atmak', k e i g e al- 'pusuya yatmak', her 'cr, erkek, insan', h e k n e k'ekmek'. beyn 'bugn', k u 'sere', tekel- 'dklmek'.

22

Documents

Halaçlar ve Halaç Türkçesi