Sekilllr Perpl/sllIAulln

PERANAN PERPUST AKA AN NEGARA MALAYSIA DALAM PEMULIHARAAN WARISAN INTELEK

MALAYSIA"

OIeh

SITI RonZIAII OTH:\JAN**

ABSTRACT

One of the roles of Perpustakaan Negara Malaysia is to preserve the national intellectual heritage. The slralegic plan for preserving the collection has been formulated to ensure the

availability of this heritage for the use of the present and future generations. This task of preserving the national imellectual heritage can be achieved through cooperation at

national and international levels.

PENDAHULUAN

.m erpustakaan Negara Malaysia berperanan -.. untuk merancang dan membanguilkan prasarana ilmu dan perkhidmatan maklumat di seluruh negara. Dalam era digital terkini, perpustakaan akan berkembang menjadi pusat sumber ilmu yang dapat menyalurkan pelbagai ilmu yang dikeluarkan hari ini untuk rujukan generasi akan datang. Oleh itu sumber ilmu ini perlu dipulihara secara s istematik untuk kemudahan rujukan akan datang oleh para penyelidik.

LATAR BELAKANG PEMULIHARAAN BAHANPERPUSTAKAAN

semua penerbit di Malaysia menyerahkan 5 naskhah bahan perpustakaan bercetak dan 2 naskhah bahan perpustakaan yang tidak bercetak kepada Pusal Penyerahan Negara , Perpustakaan Negara Malaysia.

Fungsi pemuliharaan yang terkandung di dalam Akla Penyerahan Bahan Perpustakaan 1986 (Akta 331] tersebut diperuntukkan dalam para 3( I) iaitu:

"Bagi maksud-makslid Akla ini, adalah dengan ini ditubuhkan sebuah Pusat Penyeraltan Negarll yang adalah Perpus/akaan Negara Malaysia dan yang akan mempunyai tujuan­tlljuan berikll/:

Akta Penyerahan Bahan Perpuslakaan 1986 (a) {Akta 331] yang menggantikan Akla Pemeliharaan Bukll 19li6 telah mewajibkan

Un/uk menyediakan pemuliharaan dan penggul1aan bahan perpustakaan yang diterbi/kan di Malaysia;

• Kertas dibentangkan di Mcsyuarat Lcmbaga Penasihat 1/97 , 12 Mei 1997. Perpustakaan Negara Malaysia •• Kelua Sahagian Pemuliharaan dan Reprografi. Perpustakaan Negara Malaysia

e====================================

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

(b) Un/11k mewujlldkan rekod bibliografik yang standard hogi bahan perpuslakaan yang dilerhilkoll di Malaysia:

Akla Perpllslakaall Negora (Pilldaan) 1987 [Ak/a 667] memperllntllkkan peranan Perpu stakaall Nega ra Malaysia sebagai pusat s1l 111ber ill11l1 mengellal Malaysia dan memperol e hi perkora se perti berikut:

"memperolehi dall mel1yelenggarakan suatu koleksi slimber-sumber perplls/akaan yang lengkap eli peringkol kebangsaan yang men cer m;llka n \v c.Il';sa n il7f e leklual , keslIsasleraall dOli kebudayaa ll negara dan suatu koleksi represen/alif di peringka/ kebangsaal1 yang l1Iel7cerminkan pengetahuGn dan kebijaksanaan manusia yang /erkllmpul "

PERANAN PERPUSTAKAAN NEGARA MALA YSIA DALAM PEMULIHARAAN WARISAN INTELEK MALAYSIA

Perpu stakaan Negara Malay s ia berperanan men ye lara s . melllel ihara dan memudahkan penggunaan wa ri san intelek bangsa Malaysia dalam format tradisional dan digital. Ini adalah se bagai sat ll lan gka h untuk menjadikan Perpustakaa n Negara Malaysia se baga i Pu sat Keeemeriangan Ma klumat Malaysia na untuk rujukan generasi kini dan masa akan datang dimana sega la s umber ilmu dan maklumat mengenai Malays ia ters impan di Perpu stakaan Negara Malaysia.

Sebagaimana ya ng termaktub dalam Ak/a Penyerahan Bahan Perp"slakaan 1986 [Akta 33 1], ' pemuliharaan' didefinasikan se bagai:

"pemllliharaOIl" erlinya berbagai langkah yang diambil umuk perlindungan. pemeliharaan dan pembaikan ya n g perl1.l bagi bahan perpustakaoll dan ull/uk penyelenggaraannya di bawah keadaan-keadaan yang dimaksudkan untuk mengelakkem dC/ II menghalang kerosakan nilai fizikaillya ".

Sehifilf PerplI\fa/WIIII

Bagi meneapai matlamat ini beberapa langkah tela h diambil o leh Perpustakaan Negara Malaysia bagi memulihara warisan intelek Malays ia agar ia tidak hilang ditelan zaman antaranya:

Pemuliharaan Koleksi Negara Melalui Penguatkuasaan Akla Penyeraltan Baltan Perpllslakaall {Akla 331/:

Pusat Penyerahan Negara ditubuhkan khususnya untuk menja lankan penguatkuasaan Ak/a Penyerahan Bahan P erpustakaan 1986 yang telah memansuhkan Akla Pemeliharaan Buku 1966. Tugas penguatkuasaan sentiasa dipertingkatkan bagi memastikan semua terbitan negara hasil pemikiran dan kreativiti rakyat Malaysia dapat disimpan dan dipelihara.

Satu naskhah bahan perpustakaan yang diterima dibawah akta ini disimpan sebagai koleksi negara untuk rujukan generasi akan datang. Bahan dipelihara dan disimpan di dalam bilik s tek dimana persekitaranllya adalah terkawal sepanjang 24 jam berhawa dillgin untuk memastikan koleksi berkenaan dapat kekallama. Dua naskhah lagi akan dihantar ke bahagian perkhidmatan untuk rujukan pengguna di perpustakaan .

Sebagai usaha keselamatan, dua pusat pellyimpanan luar telah dikenalpasti iaitu perpustakaan Universiti Sains Malaysia dan Perpustakaan Negeri Sabah. Setiap satu dari 5 naskhah yang diterima akan disimpan di dua pusat penyimpanan luar bagi memastikan masih terdapat bahan terbitan negara jika berlaku sebarang bencana pada koleksi di Perpustakaan Negara Malaysia .

Pemuliharaan Bahan Malaysiana

Koleksi penling Perpustakaan Negara Malaysia adalah koleksi Malaysiana iaitu semua .sumber perpustakaan yang diterbitkan di Malaysia dan! atau semua sumber perpustakaan mengenai Malaysia yang diterbitkan diluar Malaysia dan! atau yang dihasilkan oleh warganegara Malaysia .

==~~==============================.

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Bahan Malay s iana akan dipulihara terlebih dahulu sebelum ia d isimpan atau digunakan oleh bahagian perkhidmatan.

Pemuliharaan Manuskrip Melayu

Manuskrip Melayu di definasikan sebagai segal a bentuk tuli sa n tangan di dalam bahasa Rumpun Melayu mengenai Alam clan Tamadun Melayu . Manuskrip Melayu merakamk an kekayaan ilmu dunia Melayu yang mencerminkan khazanah warisan bangs a ya ng berkembang tUfun temurun.

Sebagai Pusat Manu skr ip Melayu , Perpu stakaan Negara Malaysia dipertanggungjawabkan untuk mengesan, mempero le hi , mendokumentasi. memberi perkhidmatan pe nyelidikan manuskrip Melayu serta pemuliharaan manuskrip Melayu. Pengesanan manu skrip Melayu dilakukan dari dalam dan luar negara sama ada dari koleks i perpustakaan, muzium , in st itu si atau orang perseorangan. Sehingga akhir tahun 1996, Pusat Manuskrip Melayu telah dapat men y impan manu skrip asal tuli sa n tangan se ban yak 2,245 naskhah dan dapat me nge sa n sebanyak 5,000 naskhah manuskr ip Me layu dari USA, Jerman Barat, Peranchis, Brun ei, Britain, Indones ia , Belanda dan Afrika Selatan. Katalog manuskrip Melayu yang tersimpan di negara ini telah diterbitkan.

Manuskrip Me layu yang terdapat di Perpustakaan Negara Ma laysia akan dibaiki dan diawet te rlebih dahulu kerana kebanyakan manuskrip yang diterima berkeadaan u z ur, kertas yang usang dan rosak. Manuskrip ini juga akan dimikrofile m se belum dibaiki untuk memastikan pengguna han ya menggunakan mikrofilem untuk tuiuan rujukan manakala manuskrip ya ng asa l a kan disimpan didalam bilik kebal. Suhu dan kelembapan bilik kebal adalah terkawal sebagai satu ci ri utama untuk memastikan manuskrip tersebut tidak rosak dan

kekal lama.

S£Jiil erpuslaAaan

Pemuliharaan Sumber Media

Perpustakaan Negara Malays ia juga memulihara koleksi sumber media yang terdiri dari kaset , audio dan video, filem, cakera padat, cakera video, slaid, mikrofom dan media eletronik terkini saperti CD-ROM di dalam memastikan segala warisan intelek negara yang terakam dalam media tersebut dapat digunakan untuk rujukan masa akan datang .

Bahan sumber m ed ia yang diperolehi akan ditempatkan di bilik khas dimana persekitarannya adalah terkawal iaitu 24 jam berhawa dingin, suhu dan kelembapan adalah tetap. Bahan sumber media ini akan di semak sekurang-kurangnya 6 bulan sekali kerana bahan ini lebih sensitif berbanding dengan bahan bercetak. Penggunaan bahan sumber media adalah terkawal dimana pengguna hanya dibenarkan menggunakan salinan bahan sumber media berkenaan manakala sal inan asal akan disimpan sebagai salinan induk .

Pemuliharaan Koleksi Khas

Perpustakaan Negara Malaysiajuga memulihara koleksi kha s yang terdiri dari koleksi bahan nadir, koleksi peta, koleks i individu , koleksi fana dan koleksi Arkib Perpustakaan Negara Malaysia

Koleksi Bahan Nadir merupakan bahan-bahan yang diterbitkan sebelum tahun 1900. Ia merupakan koleksi bahan yang tiada dalam pasa ran atau telah dihentikan penerbitannya. Koleksi Individu terdiri dari Koleksi John Bas tin, Kolek s i Drs. Abdul Rahman AI-Ahmadi dan Koleksi Ismail Che Daud. Manakala Koleksi Fana merupakan hasil kreatif dan pemikiran bangs a Malaysia dalam bentuk se tem, poster, kalendar, ri sa lah dan poskad.

Koleksi khas ini dipulihara terlebih dahulu sebelum ianya disimpan dalam bilik khas bagi memastikan koleksi berkenaan dapat digunakan

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

oleh penyelidik ma sa kini dan akan datang kerana keunikannya. Pemuliharaan dan penyelenggaraan y an g rapi telah diambil perhatian dengan memastikan persekitaran bilik kha s menyimpan kha zanah Inl terkawal dari segi kelembapan dan sllhll.

Perkhidmatan pe muliharaan dan reprografi yang dijalankan di Pe rpu stakaan Negara Malaysia, antaranya:

Perkhidmatan Penjilidan

Semua bahan te rbitan Malaysia yang mudah rosak dan helai a n muka surat yang te rbuka, akan dijilid untuk me mu stikan bahan berkenaan dalam keadaan yan g mudah untuk dirujuk.

Perkhidmatan Perpustakaan

Pengawetan Bahan

Bahan nadir dan manu s krip melayu yang kelihatan uzur ke rta snya akan diaw et dengan mengekalkan be ntllk asal sllpaya bahan tersebut dapat disimpan le bih lama dan tidak teru s rosak.

Perkhidmatan Reprografi

Suratkhabar ke luaran Malaysia yang terpilih, bahan nadir dan manuskrip Melayu dimikrofilem bag i tlljllan untllk pemuliharaan salinan asal ke ra na keadaan bahan yang mudah rosa k. Ol e h itu pe ng g una hanya dibenar menggunakan mikrofil e m llntuk rujukan.

Khidmat Nasihat Dalam Bidang Pemuliharaan

Dengan kepak a ran yan g te lah dapat dibina di kal a ngan s ta f B a ha g ian P e muliharaan dan Re pro grafi . Pe rpll s takaan N egara Malay s ia be rupa ya untu k me mberi khidm a t na s ihat te n tang pe mu I i ha ra a n bahan perpustakaan apabila me nd a pat pe rmohonan dari institusi lain. Tanggungjawab ini dijalankan dengan mengadakan lawaran , memberi cadangan yang berses uaian d e nga n ma salah ter sebut bagi memastik an ko le ks i pe rpll s takaan be rkenaan dapat dibaiki ata u dipe liha ra dengan cara yang teran cang dan sistematik .

· e IlIr erpw.11I (/(111

Latihan Berkaitan Pemuliharaan dan Reprografi

Perpu stakaan Negara Malaysia mengadakan program terancang untuk memberi latihan pemuliharaan dan reprografi kepada stafnya dan juga staf dari institusi lain. Perpustakaan Negara Malaysia juga menerima pelatih institusi dari dalam dan luar negara. Staf Bahagian Pemuliharaan dan Reprografi, Perpustakaan Negara Malaysia juga dihantar ke luar negara untuk mendapat latihan praktikal di United Kingdom, German, Thailand dan Syria untuk mempelajari kaedah dan pelbagai teknik pemuliharaan bah an perpustakaan.

Perpustakaan Negara Malaysia juga memberi latihan berkaitan pemuliharaan bahan perpustakaan seperti Kursus Asas Penjilidan dan Pembaikan Bahan Perpusrakaan setiap tahun.

Seminar Dalam Bidang Pemuliharaan Bahan Perpustakaan

Satu Seminar Kebangsaan Pemeliharaan Bahan Perpllstakaan dalam Persekitaran Tropika telah diadakan pada tahun 1994. Seorang pakarujuk dari National Library of Australia, Dr. Jan Lyall telah dijemput sebagai pakarujuk di seminar tersebllt.

Satu seminar bertajuk "Preservation and Conservation of Library Materials: Issues and Challenges" juga telah diadakan pada tahun 1996 oleh pakarujuk dari United States Dr. Margaret S. Child.

PROJEK KERJASAMA PEMULIHARAAN BAHAN PERPUSTAKAAN DALAM DAN LUAR NEGARA

Di samping aktiviti yang dijalankan d i Perpllstakaan Negara Malaysia, projek kerjasama antara perpustakaan d a I am dan luar negara dijalankan bagi mema s tikan pemuliharaan wari s an ilmu keluaran negara dapat kekal lama . Projek kerja s ama ter sebut adalah :

______________________ ~==========~-I.

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

. Sekilar Perpuslilkautl

Jawatankuasa Kecil Mikrofom (SCOM)

Bagi meng el akk all perlindihan tugas pemikrofileman khuslisnya suratkhabar tempatan , satu jawatankllasa kecil te lah ditubuhkan iaitu lawatankua sa Kecil Mikrofom (SCOM). Perpustakaan Negara Malaysia adalah uru se tia bagi jawatankuasa Keci l Mikrofom ya ng dilantik oleh Persatuan Pe rpu s takaan Malaysia (P PM). lawatankuasa ini dianggotai oleh perpustakaan­perpustakaan yang menjalankan aktiviti permikrofileman seperti Arkib Negara, Muzium Sarawak, Arkib Negeri Sabah, Dewa n Bahasa dan Pustaka dan Perpustakaan Un ivers iti .

Tujuan penubuhan jawatankuasa ini adalah untuk menjadikan satu foru m bagi sem ua ahli bertukar-tukar pand angan dan berkongsi pengalaman untuk memperbaiki bidang penguru sa n dan meillp e rtin gkatkan mutu perkhidmatan Illikro grafik di perpustakaan dan arkib serta peka terhadap pertukaran format dalam pelbagai med ia.

Penempatan Pakarujuk tajaan Malaysian­American Commission on Educational Exchange (MACEE)

Pad a tahun 1996, seoran g pakarujuk dalam bidang pemuliharaan iaitu Dr. Margaret S. Child yang dibiayai oleh MACEE dibawah program United State s Fulbright te lah ditempatkan di Perpu s takaan Negara Malaysia. Tujuan penempatan beliau adalah untuk Illeillbantu Perpu s takaan Negara Malaysia didalam Illenyediakan Dasar Negara bagi Peille liharaan Sumber Maklumat.

Beliau juga telah Ill e n ga dakan sem in ar sehari "Preservation and Conservation of Library Materials: Issues and Challenges" , yang m e mberi cadanga n Illengenai pemuliharaan bahan perp"stakaan di Malaysia.

Preservation and Conservation Centre (PAC),IFLA

Perpustakaan Negara Malaysia adalah ahli dalam Persatuan International of Federation of Library Association (lFLA) dan juga ahli dalam jawatankuasa kecil dalam PAC. Dengan ini , Perpustakaan Negara Malaysia menerima pelbagai risalah, dokumen dan hasi l penye lidikan yang dijalankan oleh Jawatankua sa ini untuk makluman bersama.

Memory of the World Programme for the Asia Pacific Region

Program ini be rtujuan untuk memelihara koleksi negara yang dalam keadaan terancam (endangered collection) yang m erupakan dokumen sejarah dan budaya warisan negara yang terdapat dalam pelbagai media yang terdapat di arkib , perpustakaan, muzium dan lain-lain pusat maklumat se rta menyediakan perkhidmatan yang berkaitan.

PERANCANGAN AKAN DATANG

Beberapa perancangan, pelan dan tindakan sedang diatur untuk memajukan pemuliharaan bahan perpustakaan khususnya maklumat yang mencerminkan warisan intelek budaya Malay­sia agar ia tidak akan hilang ditelan za man. Diantaranya adalah:

Kajian Penukaran Pemuliharaan Bahan Malaysiana dalam Bentuk Digital

Dengan adanya teknologi moden seperti pengimbas dan digital compressor untuk menyimpan bahan, kajian mengenai perkara ini juga sedang dijalankan untuk mempastikan staf Perpustakaan Negara Malaysia mendapat pemindahan teknologi mengenai pemuliharaan bah an dalam bentuk digital dan berkemungkinan beberapa terbitan penting Malaysia dapat ditukar format dalam bentuk digital.

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Pusat Kcbangsaan Bagi PCllluliharaan SUlllber Perpustakaan

Perpu stakaan Negara Malaysia sedang berusaha ulltuk meningkatkall Bahagian Pemuliharaan dan Re prografi ke tarof se buah Pusat Kebangsaan Pemuliharaan Sumber Perpustakaan di kawasan tropika yang diikhtirafkan di peringkat amarabangsa. Pada masa ini usaha-usaha ke arah pemantapan Pusat illi sedang dijalallkan dengan meningkatkan kepakaran dalam bidang pemuliharaan khu sli snya pemllliharaan manu skrip M e la y u dan buku nadir di samping Illelll perkelll as kin i k a n pe ra I atan- peral atan serta tek nik-t e knik ya ng ada di Bahagian Pelllllliharaan clan Reprografi.

Penyediaan Dasar Negara bag; Pellluliharaan SUlllber Maklul1lat

Satu Dasa r Peilluliharaan Perpustakaan Negara Malaysia telah diadakan pad a tahun 1989. Dasar ini telah diterimapakai sebagai panduan lIntllk Illenjalankan pelbagai aktiviti peilluliharaan di Pe rpu stakaan Negara Malaysia.

Perpustakaan Negara Malays iajuga dalam usaha Illenyediaka n s atu Dasar Negara bagi Pemuliharaun SlImber Maklumat yang boleh digunakan o leh se mua perpuslakaan , in s titusi, pen er bil , pengilang kertas dan sebaga in ya diseluruh negara di dalam memastikan koleksi warisan negara dalam pelbagai bentuk diambil perhatian se riu s oleh semu" pihak dalam negara.

KESIMPULAN

Perpllstakaan Negara Malaysia mempunyai peranan penting clalarn negara untuk pemuliharaan khazanah warisan inlelek yang dihas ilkan oleh para cendekiawan negara. Khazanah ilmll nega ra hari ini merupakan memori bagi negara ini. ya ng perlll dipelihara untuk dapat diha ya ti dan digunakan oleh gellerasi akan datang.

SeAiltlr PerplI'iltlJUIlIII

----~==============~==============.

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1998 – Perpustakaan Negara Malaysia