Gramatičke kategorije

Uvod u opštu lingvistiku 5. 12. 2005.

Tanja Samardžić

Kategorije – uvod

KategorizacijaKlasifikacijaKriterijumOblik jezičke jedinice

Kategorije – uvod

Kategorija X

X=1X=2

X=3

Kategorije – uvodPRIMER -Kategorija roda

Rod=muški Rod=ženski

Rod=srednji

Kategorije – uvodPRIMER -Kategorija roda

klavir

ribazezanje

burek

tip

gitara

pita

gužva

povrće

zlato

Kategorije – uvodPRIMER -Kategorija broja

Broj = jednina

Broj = množina Broj =

paukal

Kategorije – uvodPRIMER -Kategorija broja

riba

zezanje

tip

tipovi

ribe

zezanja

ribe

zezanja

tipa

Kategorije - značenja

U srpskoj lingvističkoj tradiciji:

KLASIFIKACIONE MORFOLOŠKE

pr. rod kod imenica rod kod prideva(vid kod glagola) vid kod prideva

Kategorije - značenja

U generativnoj gramatici

APSTRAKTNE JEDINICEpr. NP VP I CP

Za razliku od konačnih konkretnih reči (pr. kralj, muzika, život, ...)

Članovi kategorije

Članovi kategorije su vrednosti koje ta kategorija može da ima

Pr. Članovi kategorije X su 1, 2, 3Članovi kategorije roda u srpskom su “muški”,

“ženski” i “srednji”Članovi kategorije broja u srpskom su

“jednina”, “množina”, “paukal”

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

ROD muškiženskisrednji

imeniceprideveglagole

zamenice

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

BROJ jedninamnožinapaukal

imeniceprideveglagole

zamenice

Kategorije u srpskom jeziku

kategorija članovi važi za

PADEŽ nominativgenitivdativ

akuzativvokativ

instrumentallokativ

imeniceprideve

zamenice

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

LICE prvodrugotreće

glagolezamenice

Kategorije u srpskom jeziku

kategorija članovi važi za

VREME prezentperfekat

aoristimperfekat

pluskvamperfekatfutur

glagole

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

NAČIN imperativpotencijal

glagole

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

STANJE aktivnopasivno

glagole

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

ROD prelaznineprelazni

glagole

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

VID svršeninesvršeni

glagole

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

VID određenineodređeni

prideve

Kategorije u srpskom jezikukategorija članovi važi za

POREĐENJE pozitivkomparativsuperlativ

pridevepriloge

Primer kategorije u jeziku Potawatomi

Ninan = miGinan = mi

Definisanje vrsta reči

Pr.: “Prilozi su …” – kakva vrsta reči?Kako razlikujemo prilog od ostalih vrsta reči?Koje kategorije prilog ima? Koje vrednosti tih

kategorija?Utvrđivanje vrednosti kategorija znači

definisanje vrste reči.

semantički kriterijumi formalni kriterijumi