1

GRADOVI FEUDALIZMA

ISTORIJA GRADA SREDNJI VEK

2

Početak srednjeg veka je razdoblje od 476. god. pada Zapadnog RimskogaCarstva, a završetak je razdoblje od 1453. i pada Carigrada, preko 1492. g. iotkrića Amerike, do 1517. god. i početka reformacije.

Seoba naroda razorila je Rimsko Carstvo. Zapadna je polovina Carstva dospela pod germansku vlast, a Istočno Rimsko Carstvo, Vizantija, se do 1453. održalo kao kopnena Ipomorska sila. U VII. i VIII. veku islam prodire iz Arabije prema severu i zapadu, razbijajućipolitičko i kulturno jedinstvo sredozemnog prostora.

3

Smatralo se da su varvari zauzimali gradove, pri čemu su se starosedeoci povlačili na sela i poljska dobra. Napušteni gradovi su propadali, jer varvari nisu imali kulturu koja bi im omogućila da prihvate odredjene civilizacijske tekovine antike. Pokazalo se da je to bilo samo delimično tačno, jer su mnogi varvarski vladari bili obrazovani na antičkim ili vizantijskim tradicijama i znali su kako da primene nasledjene elemente graditeljstva.

Stanovništvo se medjusobno pomešalo i asimiliralo do IX veka, kadaje glavna preokupacija tog novostvorenog stanovništva bila daobnovi ili izgradi nove odbrambene zidine oko grada i da dobijepovlastice, koje su tada davali kraljevi, papa i episkopi.

Utvrđivanje gradova je bilo sasvim opravdano, s obzirom da je evropa tada bila ponovo ugrožena od strane novih osvajača, huna s jedne strane, i saracena islamske vere, s druge strane. To je bio period kada su počela da se stvaraju podgradja(suburbium) u kojasu, takodje, počeli da se naseljavaju

4

Mladi narodi koji se nastanjuju na osvojenim teritorijima stvaraju u ranom srednjem veku trajne državne tvorevine, ali njihov uzor nije rimska država. Od starih institucijapreživela je samo Crkva. Hrišćanstvo, koje je postalo državna vera, prodire kao nova snaga u kulturu kasne antike, preživljavajući propast Carstva.

Sveta Sofija

5

OSNOVNE KARAKTERISTIKE URBANIZMA U PERIODU FEUDALIZMA

Posle raspada Rimske imperije život gradova skoro zamire

Proces agrarizacije – stanovništvo koje je preživelo najezdu varvarskih plemena povlači se iz opustelih gradova u seoske predele, baveći se zemljoradnjom

Sa nastajanjem veće sigurnosti u pojedinim oblastima, stanovništvo se vraća u gradove

U 7. i 8. veku dolazi do razvoja gradova, kao i do razvoja zanatstva, trgovine i rudarstva

6

Trgovišta (gradska naselja)se formiraju oko:•Feudalnih zamaka•Manastira•Važnih raskršća•Prelaza preko reka•Rudnika

Ekonomski i kulturni razvoj gradovaStvaranje strukovnih organizacija: esnafi (zanatska udruženja) gilde (trgovačka udruženja)Razvoj međunarodne trgovineRazvoj pomorskog i rečnog saobraćajaAkumulacija kapitala u gradovima

Faktori koji su uticali na proces urbanizacije i izgradnju gradova

Autonomija gradova i posebne povlastice i prava građana

(12. vek, pravna odredba ’’Gradski vazduh čini čoveka slobodnim’’)

Borba za samostalnost gradova; stvaranje: gradova – komuna i gradova - republika

Stvaranje federacija gradova

7

Značaj gradova kao kulturnih centara

Pored svog privrednog i političkog značaja, u 11. i 12. veku gradovi počinju da dobijaju i značaj kulturnih centara

1119.g. U Bolonji se otvara prvi evropski univerzitet 1150.g. Pariz; 1214.g. Oksford; 1222.g. Padova; 1229.g. Kembridž; 1348.g. Prag; 1364.g. Krakov; 1365.g. Beč; itd.

8Bolonja

Veličina srednjovekovnih gradova

Većina srednjovekovnih gradova su mali po broju stanovnika i gradskoj teritoriji

Prosečna populaciona veličina gradovau 12. i 13. veku iznosila je 10 000 stanovnika Najveći trgovački i saobraćajni centri u 14.v.: London - 40000 st Đenova - 60000 st Firenca – 90000 st Venecija – 190000 st

Rim, 7. vek, 35000-40000 stanovnika* u starom veku je bio milionski grad

9

Veličina srednjovekovnihgradova

Na spor populacioni i teritorijalni razvoj feudalnih gradova uticalisu:

Velike epidemije( kuga, kolera)

Česti ratovi (sa dugotrajnim opsadama) Veliki požari

10

11

Na tlu Evrope razlikujemo-romaniku i gotiku

12

Zbog geografskog položaja na granici između zapada i istoka Vizantijska umetnost je bila predodređena da sjedini elemente grčko-rimske i istočnjačke umetnosti.Centar Vizantiske umetnosti bio je Carigrad,u kome u stvoreni estetski principi vizantijske umetnosti.Umetnost je trebalo da materijalizuje božanske zakone Pošto se razvijala tokom srednjeg veka,njenu osnovu daje religiozni pogled na svet.

San Vitale

13

Vizantijska umetnost -nastajala i razvijala se na prostoru Istočnog rimskog carstva (Vizantije) od V veka do pada Carigrada 1453. Njeno delovanje nije bilo samoograničeno na prostor Vizantije, već i na prostore država koje subile pod njenim direktnimuticajem (Srpske oblasti, Bugarska, Ruske države, Mletačkarepublika, Napuljska kraljevina). Gračanica

Sv.Sofija Ohrid

14

Analiza gradskih planova otkriva nam različite tipove gradova• koncentrični

gradovi,• ortogonalni,• linearni,• zvezdasti,• spiralni

Proširenja gradova - Milano

15

Prstenasta saobraćajnica (na mestu nekadašnjeg zida

16Milano, 1572.g.

Avinjon, 1575.g.17

Bolonja

18

Srednjovekovni grad se razvijao na ostacima rimskog kastruma, uz znatne deformacije nasleđene strukture.

Prema istočnim i zapadnim kapijama zrakasto su se susticali prilazni putevi koji su se kasnije, sa razvojem grada, pretvorili u gradske ulice.

Trgovi srednjovekovnih gradova

Oblici trgova:

’’Ulični trg’’ ili ’’tržna ulica’’ – proširena glavna gradska ulica koja je po svojoj nameni imala karakter izduženog trga (karakteristično za srednjevekovne gradiće-trgovišta u Češkoj, Slovačkoj, Poljskoj, Nemačkoj, Istri itd.)

Prostran trg pravilnog, pravougaonog/kvadratnog oblika koji se oslanja na glavne ulice/prolazne saobraćajnice, formiran izostavljanjem blokova

Trgovi razuđenog, nepravilnog oblika, stvarani proširenjem ulice ili raskršća (najčešće trgovi pred crkvama ili većnicama)

19

20

U kasnom srednjem veku oblikovanje slobodnihprostora postaje komunalni zadatak.Za razliku od antičkih, srednjovekovni trgovinemaju arhitektonski okvir koji bi javni prostorodvajao od stambenih četvrti.

21

Javni gradski prostori (trgovi i ulice) koriste se za:• religijske svečanosti: velike crkvene zabave, procesije, scenske predstave , crkvena prikazanja• građanske svečanosti: javni izbor sudija, rektora, profesora ; prigodni sajmovi; predstave putujućih pevača, svirača, glumaca, žonglera i mađioničara...• javna kažnjavanja: stubovi srama, vešala, lomače

Pijace na centralnim trgovima• Okružene magacinima trgovaca na veliko• Berze• Glavne ulice – od gradske kapije do pijace• Kuće –magacini,radionice, prodavnice – dole• Većnica – centar grada –upravni poslovi• Crkva, bolnica,škola,sirotišta, citadele izamkovi plemića• Stambene četvrti

22

TEŠKOĆE, ZBOG KOJIH SE PROUČAVANJE RAZVOJA NASELJA U SREDNJEM VEKU SMATRA IZUZETNO SLOŽENIM SU:

1. NEDOVOLJNO RAZJAŠNJENI PROCESI TRANSFORMACIJE ANTIČKOG URBANIZMA U SREDNJOVEKOVNE OBLIKE (PERIOD, KOJI SE ČESTO POGREŠNO DEFINIŠE KAO MRAČNI SREDNJI VEK, ZBOG NEPOZNAVANJA TAČNIH ČINJENICA NA OSNOVU KOJIH BI SE RASTUMAČILI PROCESI NASELJAVANJA U OVOM VEOMA DELIKATNOM ISTORIJSKOM RAZDOBLJU;

2. ANONIMNOST STVARALACA KOJI SU UČESTVOVALI U PROCESU KREIRANJA NASELJA, KOJA, ZATO,PREDSTAVLJAJU KOLEKTIVNI IZRAZ STVARALAČKIH VREDNOSTI.

23

TRANSFORMACIJA

DIOKLECIJANOVA PALATA NEPREKIDNO NASELJAVANA OD SREDNJEG do danas

24

VIZANTIJA

Konstantinopolj, 1572.g

Istočno carstvo se od zapadnog razlikovalo po mnogimsvojstvima:kao naslednik civilizacije helenističke ere, bilo je razvijenije iurbanizovanije. Vizantija je stvorila jedan specifični kulturni ireligijski model, koji je nepovratno oblikovao Balkan i deo IstočneEvrope

25

Najveća izgradnja bila je tokom IV,V i VI veka. Grad je tada već imao akropolj ipodgradje, a sada su bilipodignuti carska palata, forum senat i drugi objekti. Na sve strane su podizaneterme, spomenici, fontane icrkve.Zidine grada su pomeraneputa, jer se teritorijauvećala nekoliko puta. Postojao je visok nivotehnike za gradnjuutvrđenja, tako da je gradbio gotovo neosvojivatvrđava sa dvostrukomlinijom masivnih bedema, koji su imali 100 kula, uzduboke i široke rovove.

vizantijski urbanizam je još uvek nedovoljnopoznat, veliki gradovi, kao što su Carigrad, Solun, Serdika (Sofija), donekle su arheološki istraženi

26Jerusalim

27Venecija