GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. · PDF fileUkupni krediti (u mil. eura) 125 201 60,8 Krediti privredi 79 129 63,29 Krediti dr`avi 21 20 -4,76 Centralna vlada 16 16 0,00

Maj, 2004. god.Podgorica

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE

2003. GODINA

II

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA

III

IZDAVA^: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog br.7 81000 Podgorica Telefon centrale: +381 81 403 100 Telefon: +381 81 248 801 Fax: +381 81 403 105

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubi{a Krgovi}, predsjednik Mr Milojica Daki} Mr Krunislav Vuk~evi} Mr Goran Kneèvi} Petar Draki}

PRIPREMA: Sektor za istraìvanja i statistiku Dr Nikola Fabris, glavni ekonomista Marijana Mitrovi}, koordinator Danijela Vukajlovi} Grba, pomo}nik direktora Vesna Savelji}, {ef Odjeljenja za analizu i istraìvanja kretanja u realnom sektoru Milica Vlahovi}, {ef Odjeljenja za monetarna istraìvanja i statistiku Cvetlana Cerovi}, {ef Odjeljenja za fiskalne analize Boris Kilibarda, {ef Odjeljenja za platni bilans

GRAFI^KI UREDNIK: Andrijana Vujovi}

LEKTOR: Senka Sekuli}

[TAMPA: [tamparija Obod

Izvje{taj se publikuje jednom godi{nje

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom kori{}enja podataka iz izvje{taja obavezno navedu izvor

II


III

SPISAK UPOTRIJEBLJENIH SKRA]ENICA

BDP – Bruto doma}i proizvodBTS – elektronski sistem trgovanja na Nex berzi (poklon od Ljubljanske berze)CBCG – Centralna banka Crne GoreEBRD – Evropska banka za obnovu i rekonstrukcijuECB – Evropska centralna bankaEIB – Evropska investiciona bankaEMU – Evropska monetarna unijaEU – Evropska unijaFED - sistem federalnih rezervi USAFOMC – Federal Open Market CommitteeFond PIO- Fond penzijsko-invalidskog osiguranjaHOV – Hartije od vrijednostiIDA – Medjunarodno udruènje za razvojIndex NEX 20 – uklju~uje preduze}a sa najvi{im udjelom trì{ne kapitalizacije, najvi{im ostvarenim prihodom i najve}im brojem transakcija.Index NEX PIF – uklju~uje {est privatizacionih fondovaIOSCO – Me|unarodna organizacija komisija za hartije od vrijednostiIT – Informacione tehnologijeKM – Konvertibilna markaLIBOR - London Interbank Offered RateMil. – MilionaMMF – Medjunarodni monetarni fondMSCI – Morgan Stanley Capital InternationalMSP – Mala i srednja preduze}aMVP – Masovna vau~erska privatizacija, oblik privatizacije primijenjen u Crnoj Gori u 2002. godini.NAFTA – Sjevernoameri~ki sporazum o slobodnoj trgoviniNBJ – Narodna Banka JugoslavijeNBS – Narodna banka SrbijeOPEC – Organizacija zemalja - izvoznica naftep.a. – per annum, godi{njeP.B. – Platni bilansPDV – Porez na dodatu vrijednostPUT – Privrede u tranzicijiRCG – Republika Crna GoraRTGS – sistema - sistem bruto poravnanja u stvarnom vremenu, vrsta platnog prometaSAD – Sjedinjene Ameri~ke DràveSCG – Srbija i Crna GoraSDI – Strane direktne investicijeSMTK – Standardna me|unarodna trgovinska klasifikacija

IV


V

Osnovne informacije o Crnoj Gori

Povr{ina: 13.812 km2

Populacija (broj stanovnika): 672.656

Duìna granica: 614 km

Glavni grad: Podgorica (179.403 stanovnika) - administrativni i ekonomski centar

Prijestonica: Cetinje - istorijski i kulturni centar

Duìna morske obale: 293 km

Duìna plaà: 73 km

Najduà plaà: Velika plaà, Ulcinj - 13.000 m

Najvi{i vrh: Bobotov kuk (planina Durmitor) - 2.522m

Najve}e jezero: Skadarsko - 391 km2

Najdublji kanjon: rijeka Tara - 1.300 m

Najve}i zaliv: Boka kotorska

Vremenska zona: GTM+1

Elektro sistem: 220V/50Hz

Klima: mediteranska

Prosje~na temperatura vazduha: Ljeti 27.4 C

Maksimalna temperatura mora 27.1 C

Prosje~an broj sun~anih dana u godini: 240

Kupali{na sezona: 180 dana

More: Jadransko

Providnost mora: od 38 do 56 m

IV


V

Kategorija podatka i komponente 2002. 2003.procentualna promjena

REALNI SEKTOR

GDP (u teku}im cijenama u mil. eura) 1.221 1.375,00

Indeks industrijske proizvodnje (u odnosu na isti period perthodne godine) 0,6% 2,4%

[umarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) -9,9% 0,6%

Gradjevinarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 12% -13,0%

Prihodi od turizma (u mil. eura) 144 151,2 5,00

Zaposlenost

Broj zaposlenih (prosjek) 113.775 109.639 -3,64

Broj nezaposlenih (prosjek) 80.600 68.625 -14,86

Stopa Inflacije

Tro{kovi ìvota (u odnosu na decembar prethodne godine) 9,2% 6,2%

Cijene na malo (u odnosu na decembar prethodne godine) 9,4% 6,7%

Prosje~ne plate

MONETARNI SEKTOR

M1 (u mil. eura) 402 377 -6,22

Ukupni depoziti (u mil. eura) 206 214 3,88

Depoziti privrede 73 92 26,03

Depoziti dràve 69 45 -34,78

Centralna vlada 47 14 -70,21

Fondovi i op{tine 7 21 200,00

Depoziti fin. Institucija 8 9 12,50

Depoziti stanovni{tva ({tednja) 22 44 100,00

Ukupni krediti (u mil. eura) 125 201 60,8

Krediti privredi 79 129 63,29

Krediti dràvi 21 20 -4,76

Centralna vlada 16 16 0,00

Fondovi i op{tine 3 4 33,33

Krediti bankama i fin. Istitucijama 0,8 2 150,00

Krediti stanovni{tvu 22 48 118,18

Promet na berzama (u mil. eura) 14.873 43.544 192,77

NEX berza 6.153 17.115 178,16

Montenegro 8.719 26.429 203,12

Berzanski indexi (mjese~na promjena)

NEX20 40,18

NEX PIF 123,51

MOSTE 1,2098

Prosje~ne kamatne stopa na 28-dnevne dràvne zapise 8,14% 10,08%

Prosje~ne kamatne stopa na 56-dnevne dràvne zapise 8,13% 10,13%

FISKALNI SEKTOR*

( u milionima eura)

Izvorni prihodi 229,8 337,5 46,87

Ukupni rashodi i Neto pozajmice 250,7 371,4 48,15

Suficit/deficit dràve -20,9 -33,9 62,20

Finansiranje 60,8 22 -63,82

Grantovi 26,9 12,6 -53,16

Prihodi od privatizacije 37,7 12,6 -66,58

Neto zaduènje -3,8 -3,2 -15,79

EKONOMSKI ODNOSI SA INOSTRANSTVOM*

Saldo teku}eg ra~una (u mil. USD) -154 -114 -25,97

Trgovinski bilans -402 -409 1,74

Bilans usluga (turizam +transport+fin.usluge+ostale usluge) 94 127 35,11

Saldo teku}eg ra~una u % od GDP (u EUR) -14,3 -7,4 -48,25

Nov~ane rezerve (u mil.eura)

Stara devizna {tednja (u mil.eura) 127

Eksterni dug (u mil. eura) 438,8

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Preliminarni podaci

VI


VII

VI


VII

SADR@AJ

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA 9REALNI SEKTOR 15

Likvidnost 17Djelatnosti 19

Industrijska proizvodnja 19Turizam 20Gra|evinarstvo 21[umarstvo 22Saobra}aj 22

Cijene 23Zaposlenost 28

MONETARNA KRETANJA 33Nov~ana masa 35Agregatni bilans banaka 37Monetarni ra~uni 43Depoziti fizi~kih lica 45Obavezna rezerva 46Kamatne stope crnogorskih banaka i osjetljivost na rizik kamatnih stopa 49

FINANSIJSKA TR@I[TA 51Trì{te novca 53Trì{te kapitala 56

FISKALNI SEKTOR 63JAVNI DUG 71PLATNOBILANSNA KRETANJA 77ME\UNARODNA EKONOMSKA KRETANJA U 2003. GODINI 93NAJZNAÂJNIJI DOGA\AJI 103PRILOZI 109

VIII

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

9

VIII


9

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

10


11

10


11

Globalno gledano, makroekonomska situacija u 2003. godini je pobolj{ana u odnosu na prethodnu godinu: ostvarene su pozitivne stope rasta BDP-a i industrijske proizvodnje, snièna je stopa inflacije, snièn je nivo spoljnotrgovinskog deficita, biljeì se porast prihoda od turizma, u porastu su i {tednja i odobreni krediti.

U skladu sa planiranom dinamikom reforme platnog prometa poslovi platnog prometa su preneti na bankarski sistem. Tako|e, snièna je stopa obavezne rezerve banaka kod CBCG, ~ime je poslovnim bankama ostavljeno vi{e raspoloìvih sredstava za kreditiranje privrede i stanovni{tva. Uspje{no je okon~an proces privatizacije Montenegro banke, dok su u toku pripreme za privatizaciju Podgori~ke banke i ostatka dràvnog kapitala u bankarskom sektoru. U bankarskom sistemu licencirano je 10 banaka koje su ispunile uslove predvi|ene Zakonom o bankama, a dozvolu za rad dobile su i nove mikrofinansijske institucije.

Usvojena je Agenda ekonomskih reformi i doneseno je niz sistemskih zakona. Tako|e, donijet je ~itav niz novih reformskih zakona i podzakonskih akata u monetarno-finansijskoj sferi: Odluka o kreditnim unijama, Odluka o mikrokreditnim finansijskim institucijama, Zakon o za{titi depozita, Zakon o regulisanju obaveza i potraìvanja po osnovu ino-duga i devizne {tednje gra|ana, Zakon o sprje~avanju pranja novca, Odluka o jedinstvenom na~inu obra~una i iskazivanja efektivne kamatne

stope na kredite i depozite, Odluka o kontnom okviru za banke i finansijske institucije, kao i niz drugih podzakonskih akata iz oblasti kontrole poslovanja banaka i platnog prometa.

Uveden je porez na dodatu vrijednost sa jedinstvenom poreskom stopom od 17%.

Primijenjen je republi~ki Carinski zakon (i prate}i podzakonski akti). U skladu sa Ustavnom poveljom i procesom harmonizacije Srbije i Crne Gore, primijenjene su vi{e carinske stope za 93% proizvoda.

Uredbom o poreskim olak{icama za novozaposlene radnike stimulisano je prijavljivanje neregistrovanih i zapo{ljavanje novih.

Bruto doma}i proizvod u 2003. godini je procijenjen na 1.375 miliona eura i u odnosu na prethodnu godinu realno je pove}an za 2,53%, {to ne moè predstavljati zadovoljavaju}u stopu rasta, iako je ostvarena stopa rasta vi{a od projektovane (1,5%). Ostvarena stopa rasta je nià i od svjetske stope rasta BDP-a (3,2%), kao i od stope rasta privreda u tranziciji (4,9%). Ostvareni BDP predstavlja 79,5% nivoa BDP-a ostvarenog u 1990. godini.

Sljede}a tabela prikazuje najva`nije makroekonomske indikatore u 2002. i 2003. godini.

Tabela 1. Makroekonomski indikatori

Makroekonomski indikatori 2002. 2003.

BDP (mil. eur) 1 221 1 375

Stopa rasta BDP 0,84 2,53

Broj stanovnika 672 556 (616 258)1

BDP po glavi stanovnika (eur) 1 981 2 231

Inflacija 9,4 6,7

Saldo teku}eg ra~una platnog bilansa (mil USD) -154 -114

Strane direktne investicije (mil. eur) 86,9 43,8

Strana pomo}2 37,2 21,8

[tednja (mil. Eura) 22 44

Odobreni krediti (mil. eura) 125 201

M1 (mil. eura) 402 377

1 Ukupan broj stanovnika prema rezultatima popisa iz 2003. godine je 672.556, a 616.258 predstavlja stanovni{tvo u zemlji.2 Nije uključena strana pomoć preko nevladinih i humanitarnih organizacija.

12


13

Prosje~an broj nezaposlenih lica tokom 2003. godine iznosio je 71.678, i bio je manji za 11,1% u pore|enju sa 2002. godinom. Podaci Monstata ukazuju da je u 2003. godini u prosjeku bilo zaposleno 111.856 lica, ili 1,7% manje nego u 2002. godini. Ovi podaci jasno ukazuju na jedan od najve}ih problema crnogorske privrede, nezaposlenost. Me|utim, stvarna stopa nezaposlenosti je znatno nià zbog {iroko rasprostranjene sive ekonomije na trì{tu rada.

Industrijska proizvodnja je pove}ana za 2,4%, prije svega kao rezultat rasta proizvodnje elektri~ne energije za 17,5%. Porast proizvodnje je zabiljeèn u sektoru vadjenja rude i kamena (1,4%), dok je u ostalim industrijskim sektorima ostvaren nivo proizvodnje ispod pro{logodi{njeg. Ostvaren nivo industrijske proizvodnje predstavlja samo 60% nivoa industrijske proizvo-dnje ostvarenog 1990. godine. U cilju dinamiziranja industrijske proizvodnje neophodno je nastaviti sa procesom privatizacije i restrukturiranjem velikih sistema.

U 2003. godini u Crnoj Gori ostvarena je stopa inflacije od 6,7%, mjerena rastom cijena na malo (odnosno 6,2% mjerena indeksom tro{kova ìvota) i u odnosu na projektovanu bila je nià za 1,3%. I pored ~injenice da je ostvarena stopa inflacije iznad stope inflacije u Evropskoj monetarnoj uniji (2,1%), ipak se moè ocijeniti prihvatljivom. Treba imati u vidu i ~injenicu da je prisutan kontinuirani trend opadanja stope inflacije (28% u 2001. godini, 9,4% u 2002. godini) i da je za 2004. projektovana jo{ nià stopa inflacije od 4,5%. Ovo je tek tre}i put u posljednje tri decenije da je ostvarena jednocifrena stopa inflacije. Na visinu stope inflacije dominantno je uticalo niz oteàvaju}ih okolnosti u 2003. godini: porast carinskih stopa za 93% uvoznih proizvoda, uvo|enje poreza na dodatu vrijednost i nastavak politike otklanjanja cjenovnih dispariteta. Imaju}i u vidu veliki uticaj porasta cijena nekih nerazmjenljivih usluga neophodno je usvojiti novu antimonopolsku regulativu i obezbijediti njenu dosljednu primjenu. Postepeno opadanje stope inflacije je cijena koja se mora platiti kao dio sveukupnih reformskih procesa. Dugoro~ni cilj mora biti da se u narednih nekoliko godina, dostigne nivo inflacije koji postoji u Evropskoj monetarnoj uniji.

Siva ekonomija je jo{ uvijek dosta rasprostranjena, ali nije zna~ajnije vi{a od nivoa koji postoji u zemljama na sli~nom nivou razvijenosti. I pored ~injenice da je uvo|enjem PDV-a, novim carinskim zakonom, uvodjenjem fiskalnih kasa, stimulacijama za prijavljivanje neregistrovanih radnika i dr., snièno u~e{}e sive ekonomije, potrebno je nastaviti sa mjerama za njeno dalje sniènje.

U 2003. godini Crnu Goru je posjetilo 599.430 turista, {to predstavlja pove}anje od 10,7% u odnosu na prethodnu godinu. Ukupni prihodi od turizma su procijenjeni na 151 milion eura, {to predstavlja pove}anje od 5% u odnosu na prethodnu godinu.

Stvoren je zdrav bankarski sektor sa likvidnim bankama. Bilansna suma banaka je u stalnom porastu. Vrijednost odobrenih kredita je u odnosu na pro{lu godinu pove}ana za 61%, a depoziti stanovni{tva za 99%. Promet na berzama je u stalnom porastu i u odnosu na prethodnu godinu je gotovo tri puta ve}i. Ove pozitivne tendencije predstavljaju dobru osnovu za dalji razvoj finansijskog trì{ta, imaju}i u vidu da jo{ uvijek nije postignut zadovoljavaju}i nivo razvijenosti ovog segmenta trì{ta.

I dalje je dominantno u~e{}e kratkoro~nih kredita, a poznato je da proizvodni ciklusi traè dugoro~ne kredite. Kamatne stope, premda ne{to niè u odnosu na 2002. godinu, i dalje su izuzetno visoke i oteàvaju poslovanje privrede. Uzroci izuzetno visokih kamatnih stopa su visok rizik poslovanja, inflacija vi{a od stope u EMU, neefikasan sudski sistem (sporost u rje{avanju privrednih sporova), kao i odsustvo nekih sistemskih zakona. Da postoji jo{ uvijek dovoljno prostora za sniàvanje kamatne stope svjedo~i isuvi{e visoka razlika izme|u aktivne i pasivne kamatne stope. Tako na primjer, pasivna kamatna stopa na mjese~nom nivou na depozite po vi|enju kretala se u rasponu od 0,04% do 0,33%, a aktivna kamatna stopa na kratkoro~ne kredite na mjese~nom nivou kretala se u rasponu od 0,25% do 3,15%. Vjerovatno bi bilo korisno osnivanje institucija koje bi omogu}ile smanjenje rizika na finansijskom trì{tu, poput institucije Garancijskog fonda koja se pokazala vrlo uspje{nom u nekim privredama u tranziciji.

U decembru 2003. godine, obaveze po osnovu stare devizne {tednje su isknjiène iz bilansa ~etiri banke i njih je preuzela dràva kao javni dug.

Prema preliminarnim podacima na spoljni dug otpada 438.8 miliona eura, a na unutra{nji po osnovu stare devizne {tednje 117 miliona eura. Ve}ina ovog duga nastala je prije devedesetih godina i kao rezultat neracionalne upotrebe optere}uje sada{nje i budu}e generacije. Iako po ve}ini pokazatelja Crna Gora spada u red niskozaduènih zemalja treba biti vrlo oprezan prilikom novih zaduìvanja, da se ne bi pre{lo u kategoriju visokoza-duènih i da ne bi sva raspoloìva akumulacija umjesto u investicije oti{la u otplatu spoljnog duga. Naro~ito treba biti oprezan pri zaduìvanju u dolarima, imaju}i u vidu da zbog

12


13

trenutne depresijacije dolara, dugoro~ni krediti uzeti u dolarima mogu nositi «skrivenu» kamatu u vidu budu}e apresijacije dolara.

Podatak da je ostvaren budètski suficit u iznosu od 2,9 miliona eura, ne predstavlja stvarni odraz stanja. Naime, suficit je obra~unat na osnovu isplata, a ne uklju~uje preuzete obaveze koje nijesu realizovane. Njihovim uklju~ivanjem nesumnjivo da bi bio iskazan zna~ajan iznos deficita.

I pored deficita na teku}em ra~unu platnog bilansa prisutna su zna~ajna pobolj{anja u platnom bilansu. Deficit teku}eg ra~una je u 2003. godini iznosio 102 miliona eura i u odnosu na 2002. godinu (175 miliona eura) niì je za 58,3%.

Politi~ka kriza u Srbiji, zapo~eta 2003. godine, negativno je uticala na Crnu Goru, ali njene negativne posljedice }e se u mnogo ve}oj mjeri pokazati tokom 2004. godine, prije svega kao porast «country risk-a»3, jer je Crna Gora dio dràvne zajednice SiCG.

Pogor{ano me|unarodno politi~ko okruènje i prijetnje teroristi~kim napadima }e uticati na sniènje posjeta nekim tradicionalnim turisti~kim destinacijama, {to predstavlja {ansu za Crnu Goru za ponovni povratak na me|unarodno turisti~ko trì{te.

Scenario budu}eg razvoja Crne Gore mora se bazirati na visokoj stopi investicija, prije svega «green field»4 investicija. Imaju}i u vidu ograni~ene doma}e resurse za investiranje, strate{ki cilj mora biti privla~enje stranih investitora i stvaranje optimalnih uslova za njihovo poslovanje u Crnoj Gori. Zato zabrinjava ~injenica da su u 2003. godini opale strane investicije.5 U cilju privla~enja SDI neophodno je sprovesti op{tu deregulaciju poslovanja. Naro~ito veliki potencijal za «green field» investicije ima turizam. Potrebno je razmotriti mogu}nost za diferencijaciju poreskog tretmana ove grane.

Crna Gora kao mala zemlja mora nastaviti da vodi politiku visoko otvorene ekonomije. To zna~i da se veliki dio dru{tvenog proizvoda mora razmjenjivati sa inostranstvom, jer se sve potrebe ne mogu podmiriti iz doma}e proizvodnje. Bilo kakva autarki~na politika bi bila lo{e rje{enje po Crnu Goru, ali to svakako ne zna~i da ne treba obezbijediti za{titu za neke strate{ke proizvode. Crna Gora se mora specijalizovati u proizvodnji onih proizvoda i pruànju usluga kojima moè ostvariti komparativne prednosti na svjetskom trì{tu. Nesumnjivo, to su: turisti~ke usluge, prate}e djelanosti koje podràvaju turizam, proizvodnja zdrave hrane, proizvodnja alkoholnih i bezalkoholnih pi}a i dr. Korisno bi bilo dono{enje strategije privrednog razvoja koja bi identifikovala sektore od strate{kog zna~aja i omogu}ila alokaciju oskudnih resursa u tim sektorima.

Istovremeno, neophodno je nastaviti vo|enje politike priblià-vanja Crne Gore me|unarodnim integracijama u ~ije ~lanstvo jo{ uvijek nije primljena, a prije svega ka Evropskoj uniji i Svjetskoj trgovinskoj organizaciji. Stoga i u 2004. godini jedan od najva`nijih zadataka kreatora ekonomske politike ostaje harmonizacija nacionalnih propisa sa regulativom ove dvije me|unarodne institucije.

U izvje{taju su obra|ena osnovna kretanja u monetarnoj, fiskalnoj i eksternoj sferi u Crnoj Gori u 2003. godini, na bazi raspoloìvih podataka i procjena, kao i pregled najva`nijih dogadjaja u 2003. godini.

Prezentirani izvje{taj predstavlja rezultat rada cjelokupnog Sektora za istraìvanja i statistiku i iskoristio bih ovu priliku da im se zahvalim na savjesnom i istrajnom radu.

dr Nikola Fabris

Glavni ekonomista

3 Rizik zemlje.4 Nove investicije.5 Treba istaći da je od ukupnog priliva stranih investicija u 2002. godini 75% otpalo na prodaju Jugopetrola.

14

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA REALNI SEKTOR

15

14


15

REALNI SEKTOR

16


17

16


17

Na osnovu ostvarenih kretanja proizvodnje i usluga i ukupnih makroekonomskih parametara, Republi~ki sekretarijat za razvoj ocijenio je da je u 2003. godini ostvaren BDP u iznosu od oko 1 375 miliona eura, {to predstavlja realni rast od 2,53%. Rast je zabiljeèn u oblasti turizma, poljoprivrede i industrije, dok je pad registrovan u gra|evinarstvu, saobra}aju i trgovini.

Inflacija (mjerena indeksom cijena na malo) je u 2003. godini iznosila 6,7%, i nià je od projektovane za 1,3 indeksna poena.

Prema zvani~nim podacima stopa nezaposlenosti je u 2003. godini iznosila 27,3%. Medjutim, stvarna stopa nezaposlenosti je znatno nià imaju}i u vidu veliki broj pojedinaca koji je zaposlen u sivoj ekonomiji.

Ukupna sredstva banaka raspoloìva za pla}anje kretala su se, tokom 2003. godine, u intervalu od 72 do 113,5 miliona eura, i prosje~no su iznosila 88,7 miliona eura. Na kraju decembra 2003. godine, raspoloìva sredstva za pla}anje iznosila su 79,6 miliona eura. Ukupne obaveze banaka za pla}anja bile su, tokom 2003. godine, zna~ajno ispod raspoloìvih sredstava banaka za pla}anje, i prosje~no su iznosile 15 miliona eura.

Prosje~an broj nezaposlenih tokom 2003. godine iznosio je 71.678, i bio je manji za 11,1% u pore|enju sa 2002. godinom (prema podacima Zavoda za zapo{ljavanje), dok je prema podacima Monstata u prosjeku bilo zaposleno 111.856 lica, ili 1,7% manje nego u 2002. godini.6

Potrebno je napomenuti da za odredjene privredne grane ne postoje nikakvi ili postoje lo{i podaci o realizovanoj vrijednosti proizvodnje, {to umanjuje nivo poznavanja postignu}a i problema u crnogorskoj ekonomiji (npr. u poljoprivredi i trgovini). Zato je potrebno {to prije rije{iti problem nedostatka ovih podataka dono{enjem institucionalnih rje{enja u domenu statistike, kao i stvaranjem elektronske mreè za proizvodnju, distribuciju i kori{}enje podataka na nivou Republike.

Likvidnost

Likvidnost banaka, tokom 2003. godine, bila je na visokom nivou, sude}i po nivou raspoloìvih likvidnih sredstava u zemlji i inostranstvu, koja su stalno bila znatno iznad obaveza za pla}anje.7 Ovo najbolje potvr|uje graf. 1.1.

Graf. 1.1. Kretanje ukupnih raspoloìvih sredstava i obaveza banaka, stanje na kraju mjeseca, u 000 000 EUR

6 Podatak Monstata o broju zaposlenih je vrlo diskutabilan imajući u vidu metodologiju obračuna broja zaposlenih. Naime, broj zaposlenih se odredjuje na bazi uzorka i u obračun nisu uključena mala preduzeća koja zapo{ljavaju do 10 radnika.

7 Izvor: Izvje{taji o dnevnoj likvidnosti banaka

18


19

Iz kretanja raspoloìvih sredstava i obaveza banaka za pla}anja u zemlji i inostranstvu, tokom cijele 2003. godine evidentiran je suficit, u prosje~nom iznosu od 73,9 miliona eura. U prilog visokoj likvidnosti bankarskog sektora govori i podatak da je izdvojena obavezna rezerva kori{}ena za likvidnost tokom 2003. godine ukupno 10 dana.

Iznos likvidne aktive u odnosu na kratkoro~nu pasivu banaka8 bio je, tokom 2003. godine, zna~ajno iznad propisanog minimuma od 10%.

Prema podacima CBCG – Platnog prometa o neizvr{enim obavezama pravnih lica i radnji za period januar – decembar 2003. godine, sa stanjem na dan 31.12.2003. godine, od 26.326 pravnih lica 3.444 ili 13% (sa 49.275 radnika) je imalo neizmirene obaveze u ukupnom iznosu od 46,5 miliona eura. Ako posmatramo stanje krajem mjeseca, najve}i broj pravnih lica sa blokiranim ra~unima bio je krajem decembra (3.444) sa 49.275 radnika, dok je najve}i iznos neizvr{enih obaveza bio u martu (62.032 miliona eura). Velika koncentracija neizmirenih obaveza odnosi se na 13 velikih preduze}a (dru{tvene i mje{ovite svojine).

Graf. 1.2. Ukupna likvidna aktiva i kratkoro~na pasiva banaka, 2003. godine, u 000 000 EUR

Tabela 1.1. Stanje evidentiranih neizvr{enih obaveza

Broj pravnih lica sa blokiranim ra~unom Broj radnikaUkupno neizvr{enih obaveza

u 000 eura index ( lan~ani )

31.01. 2.810 36.734 32.852

28.02. 2.558 32.020 32.055 97.6

31.03. 2.790 36.606 62.032 193.5

30.04. 2.507 30.677 42.126 67.9

31.05. 2.696 34.778 47.410 112.5

30.06. 2.776 32.130 57.593 121.5

31.07. 2.719 34.276 54.732 95

31.08. 2.742 28.881 43.872 80.2

30.09. 2.782 26.496 45.428 103.5

31.10. 3.017 46.153 48.935 106

30.11. 2.998 38.335 46.218 94.4

31.12. 3.444 49.275 46.468 100.5

Izvor: CBCG – Platni promet

8 Izvor: Dekadni izvje{taji o likvidnosti banaka

18


19

Posmatrano po djelatnostima, tokom 2003. godine najvi{e pravnih lica sa neizmirenim obavezama bilo je u trgovini (u prosjeku oko 1 437), industriji i rudarstvu (343) i u oblasti saobra}aja i veza (149). Od ukupnog broja posmatranih preduze}a iz oblasti privrede, 7,4% pravnih lica je u dràvnoj, dru{tvenoj i mje{ovitoj svojini (preduze}a sa ostatkom dru{tvenog kapitala), a ona zapo{ljavaju oko 78% zaposlenih u posmatranim preduze}ima i ostvaruju 55% neizmirenih obaveza. Ovo ukazuje na postojanje velikog broja neefikasnih preduze}a koja su tek zapo~ela ili jo{ uvijek ~ekaju vlasni~ko prestrukturiranje, a istovremeno, usljed neizmirivanja svojih obaveza, prouzrokuju likvidnosne probleme i ostatku privrede.

Djelatnosti

Industrijska proizvodnja

Nivo industrijske proizvodnje u 2003. godini bio je ve}i za 2,4% u pore|enju sa prethodnom godinom. Na rast industrijske proizvodnje uticala je i povoljna hidrometeorolo{ka situacija. Proizvodnja elektri~ne energije, gasa i vode je porasla za 17,5%, a oblast va|enja ruda i kamena biljeì ve}u proizvodnju od 1,4% usljed ve}e proizvodnje va|enja ostalih ruda i kamena za 172%, dok je proizvodnja u ostalim granama ovog sektora bila ispod nivoa ostvarenog u 2002. godini. Tako je va|enje kamenog uglja, lignita i treseta zaostajalo za 14,6% u odnosu na ostvarenu proizvodnju u 2002. godini, a va|enje ruda metala (crvenog boksita) za 11,7%. Ve}a proizvodnja ostalih ruda i

kamena poti~e od uspje{ne berbe soli. Naime, za razliku od 2002. godine, kada je zbog ki{e propala berba soli, u 2003. godini, usljed povoljnih klimatskih uslova, proizvedeno je 32.500 tona soli.

U prera|iva~koj industriji, u kojoj se ostvaruje 71,2% ukupne industrijske proizvodnje, zabiljeèna je manja proizvodnja za 2,1%, u odnosu na prethodnu godinu. Dvanaest grana ovog sektora imalo je manju proizvodnju tokom posmatrane godine, a njihovo u~e{}e u ukupnoj industrijskoj proizvodnji je 11,4%. Pad proizvodnje se kretao od 14,2% (proizvodnja saobra}ajnih sredstava), do 87,5% (u proizvodnji koksa i derivata nafte, koje u posmatranoj godini gotovo da nije ni bilo). Od zna~ajnijih grana industrijske proizvodnje zaostajanje je ostvareno u preradi drveta i proizvoda od drveta (19,6%), proizvodnji hemijskih proizvoda i vlakana (21,5%), tekstila i tekstilnih proizvoda (24,8%) i proizvodnji duvanskih proizvoda (27%). U glavnoj izvozno orjentisanoj djelatnosti, proizvodnji osnovnih metala (koja uklju~uje proizvodnju aluminijuma i ~elika) sa u~e{}em od 43,5% u ukupnoj proizvodnji, ostvarena je ve}a proizvodnja za 2,1%. Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala, ~ije je u~e{}e u ukupnoj proizvodnji 7,4%, bila je ve}a za 0,3%, dok je proizvodnja prehrambenih proizvoda i pi}a, ~ije je u~e{}e 6,4% u ukupnoj proizvodnji, zabiljeìla ve}i rast od 9,5%.

Posmatrano po mjesecima, proizvodnja je rasla u svega ~etiri mjeseca, po prosje~noj mjese~noj stopi od 16,6%. Najve}i rast zabiljeèn je u decembru (17,7%), a najmanji u oktobru (8,4%). U osam mjeseci 2003. godine ostvaren je mjese~ni pad proizvodnje, a kretao se od 0,3% u martu, do 26,8% u aprilu.

Graf. 1.3. Industrijska proizvodnja, indeks (Ø 2002 = 100)

Izvor: Monstat

20


21

I pored ostvarene pozitivne stope rasta industrijske proizvodnje, do zna~ajnijih promjena u ovoj oblasti tokom 2003. godine nije do{lo. Stoga kao najva`niji zadaci za sljede}u godinu ostaju: nastavak restrukturiranja velikih sistema, zavr{etak procesa privatizacije, podizanje kvaliteta proizvoda. U tom kontekstu vrlo je zna~ajno i osvajanje medjunarodnih standarda kvaliteta.

Turizam

Tokom 2003. godine Crnu Goru je posjetilo 599.430 turista, ili 10,7% vi{e u odnosu na prethodnu godinu. Doma}ih turista je bilo vi{e za 12,8%, dok je broj stranih porastao za 4,1%. Najposje}enija su bila

primorska mjesta (90% ukupnog broja dolazaka), u kojima je broj posjeta porastao za 13,7%. Dolasci turista su naro~ito intenzivirani u ljetnjim mjesecima, pri ~emu je znatno ve}i rast zabiljeèn kod dolazaka doma}ih, koji su u periodu jun - septembar 2003. godine porasli za 21,6% u odnosu na isti period prethodne godine, dok su dolasci stranih turista u istom periodu porasli za 3,5%. U strukturi ukupnih dolazaka 76% se odnosilo na doma}e, a 24% na turiste iz inostranstva. (Prilog A, Tabela 7).

Ekonomskom politikom za 2003. godinu predvi|eno je bilo ostvarivanje 4,8 miliona no}enja (3,6 miliona doma}ih turista i 1,2 miliona inoturista). U periodu januar – decembar 2003. godine ostvareno je

Graf. 1.4. Dolasci doma}ih turista

Graf. 1.5. Dolasci stranih turista

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

20


21

oko 4 miliona no}enja, {to je 7,8% vi{e nego u prethodnoj godini, pri ~emu je broj no}enja doma}ih turista porastao za 10,2%, a stranih za svega 0,4%. U strukturi stranih turista najve}e u~e{}e su imali turisti iz Bosne i Hercegovine (19%), zatim iz Njema~ke (15%), ê{ke Republike (14%), Rusije (10%) i turisti iz Slova~ke (8%).

U posmatranoj godini uloèni su zna~ajni napori i sredstva u cilju {to boljeg propagiranja turisti~ke ponude. Crna Gora je predstavljena na sajmovima i berzama {irom Evrope. Intenzivnija propaganda crnogorskog turizma sprovedena je u Srbiji pod sloganom »Ljeto me|u prijateljima«. Ove aktivnosti su dale pozitivne rezultate, ali ne u onoj mjeri u kojoj se o~ekivalo (imaju}i u vidu da su realizovana no}enja bila manja od plana za 16%). Tokom godine izvr{ena je kategorizacija 117 hotela, od kojih su 3 dobila 5 zvjezdica, a 15 hotela je dobilo 4 zvjezdice.

Ukupni prihodi od turizma su u periodu januar – decembar 2003. godine procijenjeni na oko 151 milion eura, ili oko 5% vi{e u odnosu na isti period 2002. godine, prvenstveno zbog pove}anja broja inostranih turista.

Da Crna Gora u turizmu ostvaruje rezultate znatno ispod svojih kapaciteta ukazuje i podatak da ostvareni broj posjeta turista u 2003. godini ~ini svega 47% dolazaka turista iz 1987. godine, koja se smatra najuspje{nijom turisti~kom godinom u Crnoj Gori.

Me|utim, da bi se Crna Gora vratila na svjetsko turisti~ko trì{te, gdje je bila krajem 80-ih potrebno je preduzeti ~itav niz mjera. Prvo je neophodno unaprijediti saobra}ajnu infrastrukturu. Stoga ohrabruju}e djeluje teku}a opravka i modernizacija puteva, kao i ~injenica da su objezbije|ena kreditna sredstva za modernizaciju tivatskog i podgori~kog aerodroma. Sljede}i problem koji je potrebno razrije{iti jeste pobolj{anje kvaliteta komunalne infrastrukture- vodosnabdijevanje, otpad, elektri~na energija. Neophodne koli~ine elektri~ne energije potrebno je na vrijeme obezbijediti s obzirom da je potro{nja u toku ljeta stalno rastu}a zbog pove}ane upotrebe klima uredjaja.9 Pitanje vodosnabdijevanja je neophodno dugoro~no rije{iti privo|enjem eksploataciji novih izvora. Takodje, neophodna je modernizacija postoje}ih turisti~kih kapaciteta imaju}i u vidu da je prethodnih godina vrlo malo ulagano u njihovo renoviranje i modernizaciju. Kao vrlo

pozitivna mjera moè se ocijeniti najava Ministarstva turizma da }e u 2004. godini kreditirati razvoj malog i srednjeg biznisa u turizmu, u vidu ~etiri kreditne linije (izgradnja mini hotela, vanpansionska ponuda, podizanje nivoa kvaliteta postoje}ih kapaciteta i seoski turizam), u iznosu od 4 miliona eura. Tokom 2003, u oblasti turizma i usluga odobreno je 12 miliona eura kredita od strane poslovnih banaka, ili 60% vi{e nego u 2002. godini, a u~e{}e ovih kredita u ukupno odobrenim kreditama svim djelatnostima iznosi 6,1%.

Potrebno je i donijeti odluku koji }e hoteli ostati u dràvnom vlasni{tvu, a ostale hotele privatizovati. Prilikom privatizacije hotela osnovni motiv ne treba da bude prodajna cijena, ve} renomiranost ponudja~a, jer se na taj na~in mogu ostvariti dugoro~ni pozitivni efekti.

U turisti~koj ponudi, neophodno je pove}ati i broj hotela visoke kategorije imaju}i u vidu njihovo malo u~e{}e u ukupnoj turisti~koj ponudi. Crna Gora ima veliki potencijal za nove (»green field«) investicije. U tom kontekstu potrebno je privu}i najpoznatije hotelske lance, koji bi pored gradnje hotela bili motivisani i za dovo|enje stranih turista10. Me|utim, gradnja novih hotela je na velikom broju potencijalnih lokacija povezana sa rje{avanjem pitanja vlasni{tva nad zemlji{tem.

Imaju}i u vidu pove}anu me|unarodnu politi~ku nestabilnost i stalnu prijetnju teroristi~kim napadima, nesumnjivo je da }e u 2004. godini neke tradicionalne atraktivne lokacije zabiljeìti pad broja turista. Turisti }e traìti bezbjedne lokacije {to je prilika za Crnu Goru i ~itav region.

Gra|evinarstvo

Gra|evinska aktivnost tokom 2003. godine znatno je zaostajala za ina~e nepovoljnim rezultatima ostvarenim u 2002. godini. Naime, vrijednost izvr{enih gra|evinskih radova u periodu januar – decembar 2003. godine bila je manja za 13% u pore|enju sa istim periodom prethodne, dok je fizi~ki obim radova sagledan kroz efektivne ~asove rada bio manji za 9%. Pore|enjem pojedinih mjeseci 2003. godine sa istim prethodne godine, uo~ava se da je gra|evinska aktivnost u 2003. godini nadma{ila proizvodnju iz prethodne godine u svega tri mjeseca.Tabela 1.2. ilustruje kretanje proizvodnje u gradjevinarstvu u prethodnoj godini.

9 U svijetu već odavno ljeti postoji znatno veći nivo potro{nje električne energije u odnosu na zimske mjesece.10 Odličan primjer može biti Egipat koji je preko davanja koncesija za gradnju velikim multinacionalnim hotelskim lancima napravio “bum” na svjetskom

turističkom trži{tu posljednjih godina.

22


23

Zaostajanje u ovoj oblasti jednim dijelom se moè objasniti i smanjenjem strane pomo}i u ovoj godini, pa samim tim i manjim brojem objekata komunalne i saobra}ajne infrastrukture koje finansiraju me|unarodne organizacije, kao i smanjenom tra`njom u stambenoj oblasti zbog nepovoljnih uslova i jo{ uvijek neatraktivnih stambenih kredita koje odobravaju banke.

[umarstvo

U oblasti {umarstva, u periodu januar - decembar 2003. godine, proizvedeno je 230.000 m3 {umskih sortimenata, {to je za svega 0,6% vi{e nego u istom periodu pro{le godine, u kojoj su ina~e ostvareni lo{i rezultati (zaostajanje u 2002. u odnosu na 2001. godinu iznosilo je 10%). Osnovni razlozi zaostajanja u ovoj oblasti bili su lo{i vremenski uslovi u prvom kvartalu godine, kada je proizvodnja bila veoma niska zbog velikih snije`nih padavina. Nakon toga, proizvodnja je po mjesecima nadma{ivala prosje~nu pro{logodi{nju proizvodnju u rasponu od 21% do 78%, {to je bilo dovoljno da nadoknadi zaostajanje iz prvog kvartala. Tokom posmatrane godine prodato je 229.000 m3 {umskih sortimenata, ili 6% manje nego u istom periodu pro{le godine. Tabela 1.3. ilustruje kretanje proizvodnje u oblasti {umarstva.

Lo{i rezultati u oblasti {umarstva, posledica su (pored nepovoljnih vremenskih uslova) i dugotrajnih problema neplanske i nelegalne sje~e {uma, lo{eg upravljanja {umama, kao i kori{}enja zastarjele tehnologije u preduze}ima koja se bave preradom drveta. Problem se produbljuje i lo{om naplatom koncesionih naknada. Ovo sve ukazuje na neophodnost preduzimanja aktivnosti za unapre|enje upravljanja {umama, kako bi Crna Gora dobila sertifikat o odrìvom {umarstvu koji je potreban za izlazak na me|unarodno trì{te. Istina, po~etni koraci su ura|eni, pa je zapo~eta realizacija Programa „Razvoj crnogorskog {umarstva“ koji finansira Vlada Luksemburga u iznosu 3,1 milion eura. Neophodno je {to prije izvr{iti prestrukturiranje u preduze}ima koja se bave preradom drveta, kao i njihovu integraciju.

Saobra}aj

U oblasti saobra}aja u 2003. godini, prema podacima Monstata, nastavljen je negativan trend iz prethodne godine. Medjutim, ukoliko pogledamo strukturu prevoza, ljudi i roba, prema saobra}ajnim granama moè se konstatovati da situacija nije kriti~na. Najve}i pad zabiljeèn je u oblasti gradskog prevoza putnika, a rast prometa ostvaren je u pomorskom i u vazdu{nom putni~kom saobra}aju.

Tabela 1.2. Kretanje proizvodnje u gra|evinarstvu

Index Vrijednost izvr{enih radova u hilj. EUR Index Izvr{eni efektivni

~asovi u 000

2002. ø Jan-Dec. 100 4.611 100 4532003. ø Jan-Dec. 87 4.021 91 4142003. Januar 50.2 2.315 70.33 319

Februar 50.24 2.317 72.53 329 Mart 120.2 5.541 80.03 363 April 71.21 3.284 79.81 362 Maj 62.19 2.868 95.24 432 Jun 75.96 3.503 97.67 443 Jul 115.7 5.338 100.1 454 Avgust 151.7 6.997 106.5 483 Septembar 84.63 3.903 105.8 480 Oktobar 75.4 3.477 95.02 431 Novembar 72.69 3.352 98.33 446 Decembar 116 5.361 94.6 529

Izvor: Monstat

22


23

Lo{a putna infrastuktura i ~esti prekidi saobra}aja na pojedinim dionicama, uticali su na zaostajanje u drumskom saobra}aju, pa je prevezeno 18,2% manje putnika i 8,1% manje robe u 2003. godini u odnosu na prethodnu godinu. Krajem 2003. otpo~eti su radovi, koji se investiraju kreditom Evropske investicione banke na programu „Brza rehabilitacija puteva u Crnoj Gori“, na dionici magistralnog puta Podgorica – Kola{in. Zaostajanje je tako|e zabiljeèno i u eljezni~kom saobra}aju, i to za 2% u prevozu putnika, i 16,5% u prevozu roba. Najve}e zaostajanje u odnosu na prethodnu godinu zabiljeèno je u gradskom saobra}aju, ~ak 43,3%.

Pozitivni rezultati ostvareni su u vazdu{nom saobra}aju (prevoz putnika), gdje je prevezeno 602.942 putnika, ili 2,1% vi{e nego u 2002. godini, dok je prevoz robe bio manji za 14,1%. Prevoz putnika u vazdu{nom saobra}aju pove}an je prije svega zbog bolje turisti~ke sezone, jer je u periodu maj – septembar 2003. godine prevoz putnika bio ve}i za 5%, u odnosu na isti period prethodne godine. U pomorskom saobra}aju je prevezeno 378 miliona tona robe (u tonskim miljama), {to je za 4,1% vi{e u odnosu na uporedni period. Ukupan promet u lukama u posmatranoj godini iznosio je 1,9 miliona tona, i pove}an je

u odnosu na 2002. za 41%. Od ukupnog lu~kog pretovara na izvoz se odnosilo 51% i njegovo pove}anje je iznosilo 99,4%, dok je uvoz ~inio 47,7% ukupnog pretovara, sa pove}anjem od 6,6%.

Cijene

Osnovu za pra}enje i analiziranje kretanja cijena u Crnoj Gori predstavljaju podaci koje izra~unava Monstat. Kretanje cijena u Crnoj Gori prati se preko tri pokazatelja: indeksa cijena na malo, indeksa tro{kova ìvota i indeksa cijena proizvo|a~a industrijskih proizvoda. Kao pokazatelj inflacije koriste se cijene na malo.

U 2003. godini u Crnoj Gori ostvarena je stopa inflacije od 6,7%, mjerena rastom cijena na malo11 (odnosno 6,2% mjerena indeksom tro{kova ìvota) i u odnosu na projektovanu bila je nià za 1,3%. I pored ~injenice da je ostvarena stopa inflacije iznad zabiljeène u Evropskoj monetarnoj uniji (2%), ipak se moè ocijeniti prihvatljivom. Treba imati u vidu i ~injenicu da je prisutan kontinuirani trend opadanja stope inflacije (9,4% u 2002, 28% u 2001. godini) i da je za 2004.

Tabela 1.3. Kretanje proizvodnje u {umarstvu

Index Proizvedeni sortimenti m3 Index Prodaja sortimenata

m3

2002. ø Jan-Dec. 100 19.087 100 19.6492003. ø Jan-Dec. 100.6 19.217 97.4 19.1352003. Januar 5.69 1.086 6 1.262

Februar 5.52 1.053 8 1.652Mart 9.9 1.889 13 2.483April 64.6 12.329 52 10.239Maj 121 23.135 59 11.688Jun 145 27.743 118 23.202Jul 133 25.344 152 29.870Avgust 178 33.945 148 29.055Septembar 170 32.519 149 29.208Oktobar 137 26.189 182 35.771Novembar 130 24.860 169 33.210Decembar 107 20.512 112 21.982

Izvor: Monstat

11 U pitanju je metodologija tzv. “end year inflation”, to jest decembar na decembar.

24


25

projektovana jo{ nià stopa inflacije od 4,5%. Sa izuzetkom prethodne godine, jednocifrena stopa inflacije u Crnoj Gori je posljednji put zabiljeèna davne 1976. godine.

Prosje~na stopa inflacije ostvarena u privredama u tranziciji u 2003. godini iznosila je 8,3% i iznad je ostvarene u Crnoj Gori za 1,6.

U procesu harmonizovanja carinskih stopa sa Srbijom, do{lo je do pove}anja carinskih stopa, {to je direktno uticalo na rast cijena odre|enih kategorija proizvoda. Prosje~na ponderisana carinska stopa pove}ana je sa 2,7% na pribli`no 6%. Imaju}i u vidu da se oko 50% crnogorskog uvoza odnosi na repromaterijale i nedovr{ene proizvode, to zna~i da se ovo pove}anje tro{kova «ugra|uje» u daleko ve}i broj proizvoda, nego {to su samo proizvodi za koje su pove}ane carine.

Uvo|enje poreza na dodatu vrijednost tako|e je uticalo na rast cijena. Odre|en broj proizvoda koje su trgovci ranije prodavali po niòj cijeni, jer nijesu ura~unavali porez na promet, sada je poskupio, jer metodologija obra~una PDV-a oteàva poresku evaziju. O ovome svjedo~i i ~injenica da je najvi{i mjese~ni rast cijena u prethodnoj godini ostvaren u aprilu (3,2%), dakle mjesecu u kojem je uveden PDV. Tako|e, gotovo nijedna privreda u tranziciji nije ostvarila jednocifrenu stopu inflacije u godini uvodjenja PDV-a.

U kontekstu nerazvijene privrede nu`no je voditi politiku postepenog otklanjanja cjenovnih dispariteta, koja ima dejstvo odloène inflacije. Rast cijene struje (24%), komunalnih usluga (13%), PTT usluga (5,4%), hljeba (15,4%) i dr., direktno je uticao na pove}anje inflacije. Pove}anje cijena ovih proizvoda bilo je mogu}e realizovati i u nekoj od prethodnih godina tako da bi u ovoj godini stopa inflacije bila znatno nià. Me|utim, imaju}i u vidu dostignuti nivo ivotnog standarda, takva politika bi bila neodgovorna i socijalno neprihvatljiva.

Ukoliko posmatramo pove}anje cijena prema strukturi proizvoda, moè se konstatovati da su cijene poljoprivrednih proizvoda opale za 2,9%, industrijskih proizvoda porasle za 5,7%, cijene pi}a biljeè rast od 0,4%, a osnovni uzrok porasta cijena je rast cijena usluga od 14,3%. U kategoriji usluga dominantno je pove}anje cijena obaveznog osiguranja vozila 65,3% i prevoza putnika 8,5%. Rastom cijena samo ove dvije kategorije obja{njava se 74,6% ukupnog pove}anja cijena usluga. Imaju}i u vidu da ove dvije kategorije usluga dominantno spadaju u kategoriju nerazmjenljivih, jasno je da i u narednom periodu prijeti opasnost da cijene nerazmjenljivih proizvoda i usluga uti~u na makroekonomsku stabilnost. Takodje, ukoliko posmatramo poslednje tri godine moèmo konstatovati da cijene usluga imaju natprosje~an rast u odnosu na cijene ostalih proizvoda. U cilju suzbijanja rasta cijena u sektoru nerazmjenljivih usluga, a i ostalih, potrebno je donijeti novu antimonopolsku regulativu i obezbijediti njenu dosljednu primjenu.

Box 1.1. Metodologija obra~una inflacije

Cijene na malo predstavljaju cijene po kojima trgovina na malo, individualni proizvo|a~i i vr{ioci usluga prodaju proizvode i usluge krajnjim potro{a~ima. Cijene na malo u na{oj Republici prate se u ~etiri izabrana grada: Podgorici, Nik{i}u, Kotoru i Pljevljima. Lista sadrì 382 reprezenta od ~ega 320 proizvoda i 62 usluge. Po~etkom svake godine vr{i se korektura pondera, ali samo na bazi rasta cijena tokom protekle godine, a ne na osnovu promjene potreba i ukusa potro{a~a, pa su te promjene neznatne.

Treba imati u vidu da brojni metodolo{ki problemi pri obra~unu stope inflacije ne daju pravu sliku o kretanju stope inflacije. U obra~un inflacije nijesu uklju~eni neki proizvodi i usluge, poput tro{kova turisti~kih putovanja, tro{kova mobilnih telefona, interneta, kompjutera i dr., koji predstavljaju sastavni dio potro{a~ke korpe. Dalje, u obra~un inflacije su uklju~eni samo doma}i proizvodi, {to je za jednu visoko otvorenu privredu poput Crne Gore nezamislivo. Korekcija pondera u~e{}a pojedinih proizvoda u potro{a~koj korpi je poslednji put uradjena prije sedam godina, a godi{nje korekcije pondera samo na bazi promjena cijena ne daju pravu sliku. Tako|e, otvara se i pitanje adekvatnog izbora uzorka u kome se «snima» inflacija, imaju}i u vidu da su u uzorak uklju~ena samo ~etiri grada.

24


25

Prva ~etiri mjeseca karakteri{e znatno ve}i rast cijena, pa je u tom periodu prosje~na stopa rasta cijena na malo iznosila 1,28%. U aprilu je, u odnosu na decembar 2001. godine, indeks cijena na malo iznosio 5,2%. Nakon aprila, kretanje nivoa cijena prili~no se stabilizovalo, pa je od maja do decembra inflacija iznosila 1,3%, odnosno prosje~na stopa rasta cijena na malo u tom periodu bila je 0,16%. Najve}i mjese~ni rast ostvaren je u aprilu (3,2%), a posljedica je uvo|enja poreza na dodatu vrijednost (PDV) i pove}anja administrativno kontrolisane cijene elektri~ne energije za 23,7%. Turisti~ka sezona nije u zna~ajnoj mjeri uticala na rast cijena, jer su u junu i julu cijene rasle po stopi od 0,3%, a u avgustu je stopa rasta iznosila svega 0,1%. Krajem godine, do{lo je do potpunog stabilizovanja cijena, pa je u novembru i decembru njihov nivo bio na nivou iz oktobra. Tako|e, tokom cijele godine prisutna je tendencija stalnog rasta kredita odobrenih fizi~kim licima, {to u stvari zna~i porast plate`no sposobne tra`nje koja vr{i pritisak na robne fondove i moè dovesti do inflacije.

Tokom 2003. godine cijene usluga rasle su znatno brè nego cijene roba. Najve}e u~e{}e u rastu cijena usluga (50%) imala je cijena obaveznog osiguranja vozila, koja je tokom 2003. pove}ana ~ak tri puta (u januaru za 22,7%, u februaru za 14,7% i u aprilu za 17,34%), pa je na kraju 2003. ova usluga bila skuplja za 65,13% u odnosu na kraj 2002. godine. Tako|e je cijena prevoza putnika, sa rastom od 8,5% tokom posmatrane godine, u~estvovala sa 24,6% u ukupnom pove}anju cijena usluga. Slijedi pove}anje cijena komunalnih usluga za 13% i u~e{}em od 12,4%, i poskupljenje PTT usluga za 5,4%, {to ~ini 5,6% ukupnog rasta cijena usluga. U okviru kategorije roba, jedino su cijene poljoprivrednih proizvoda bile niè krajem 2003. godine u

pore|enju sa krajem 2002. godine za 2,9%, i to kao rezultat niìh cijena vo}a za 8,2%, dok su cijene povr}a bile vi{e za 19,7%. Cijene industrijskih prehrambenih proizvoda bile su vi{e za 4,2%, pri ~emu je cijena hljeba bila ve}a za 15,4%, sa u~e{}em u ukupnoj inflaciji od 14,6%, dok su cijene svjeèg i prera|enog mlijeka, sa porastom od 8,2%, u~estvovale u ukupnoj inflaciji sa 4,5%. Cijene industrijskih neprehrambenih proizvoda biljeè rast od 8%, a koji poti~e uglavnom od pove}anja cijena elektri~ne energije za 23,7%. U~e{}e pove}anja cijene elektri~ne energije u ukupnom rastu cijena tokom 2003. godine iznosi 23,9%.

Oscilacije cijena nafte i naftnih derivata odrazile su se i na njihovo kretanje u Crnoj Gori. Naime, Uredbom o na~inu obrazovanja maksimalnih maloprodajnih cijena naftnih derivata, koju je Vlada RCG usvojila krajem septembra 2002. godine, utvr|eno je da se od januara ove cijene odre|uju po automatizmu, tj. na osnovu kretanja cijena na svjetskim berzama. Dakle, cijene goriva u Crnoj Gori ne odre|uje Vlada, ve} samo daje saglasnost za ta~nost kalkulacije koju svakog drugog ponedjeljka dostavljaju „Jugopetrol“ i ostali dobavlja~i. Maksimalna maloprodajna cijena moè se ponovo obra~unati i kao takva primjenjivati ukoliko do|e do promjene cijene bilo kog elementa na osnovu kog se utvr|uje maloprodajna cijena naftnih derivata (cijene naftnih derivata objavljene u „Platt's European Marketscan“, devizni kurs euro/dolar, takse, porezi, marà i sl.) za +/- 5%. Tako je najve}i mjese~ni rast cijena nafte i naftnih derivata ostvaren u martu (7,07%), a najve}i pad registrovan je u maju (6,02%).

Podaci Monstata ukazuju da su cijene glavnih kategorija koje ~ine indeks cijena na malo sporije rasle u 2003, nego u 2002. godini.

Graf. 1.6. Kretanje cijena na malo (lan~ani indeks)

Izvor: Monstat

26


27

Graf. 1.8. Kretanje cijena na malo u 2003. godini (decembar 2002. =100)

Izvor: Monstat

Tabela 1.4. Indeks cijena na malo u Crnoj Gori

XII 2001.XII 2000.

XII 2002.XII 2001.

XII 2003.XII 2002.

UKUPNO INDEKS 128.0 109.4 106.7

ROBE 125.6 108.7 105.1

- Poljoprivredni proizvodi 104.9 119.6 97.1

- Industrijski proizvodi 127.0 108.0 105.7

- Pi}e 107.0 110.5 100.4

USLUGE 139.5 112.7 114.3

Izvor: Monstat

Graf. 1.7. Kretanje cijena nafte i naftnih derivata u 2003. godini (lan~ani indeks)

Izvor: Monstat

26


27

Tro{kovi ìvota krajem 2003. bili su vi{i za 6,2% u odnosu na kraj 2002. godine. Znatno iznad ovog prosjeka rasli su izdaci za ogrijev i osvjetljenje (20,2%),a kulturu i razonodu (15,5%), stan (14,6%), usluge (8,4%) i izdaci za odje}u i obu}u (7,3%). Izdaci za ishranu bili su vi{i za 4,7%, dok su jedino za duvan i pi}e bili niì za 0,1% u 2003. godini, u odnosu na kraj 2002.

Indeks tro{kova ìvota ~esto se izjedna~ava sa indeksom cijena na malo. Me|utim, treba imati u vidu da se ova dva pokazatelja zna~ajno razlikuju, kako u obimu i sastavu liste artikala i usluga ~ije se cijene koriste za izra~unavanje ovih pokazatelja, tako i u „teìni“ u~e{}a pojedinih artikala i usluga (pondera) u jednoj i drugoj listi. Grupisanje artikala i usluga u ova dva indeksa tako|e je razli~ito pa naj~e{}e ne omogu}ava direktna pore|enja grupa sa sli~nim nazivima (npr. grupa usluge kod indeksa cijena na malo obuhvata i stanarinu, dok je kod indeksa tro{kova ivota stanarina prikazana kao posebna grupa „stan“). Indeks tro{kova ivota predstavlja poseban vid indeksa cijena na malo roba i usluga li~ne potro{nje. Lista tro{kova ivota sadrì 303 proizvoda i 62 usluge (ukupno 365). Pri izra~unavanju indeksa cijena na malo (na osnovu koga se prate cijene po kojima se prodaju najve}e koli~ine izabranih proizvoda tzv. naj~e{}e cijene) kao ponder se koristi vrijednost prodatih koli~ina. Dakle, ponderi se utvr|uju na osnovu u~e{}a pojedinih artikala i grupa u ukupnom prometu trgovine na malo. Pri ra~unanju indeksa tro{kova ìvota, kao ponder sluì struktura vrijednosti iz li~ne potro{nje nabavljenih artikala i usluga anketiranih radni~kih doma}instava. Ova struktura se obezbje|uje posebnim anketama.

Pod cijenama proizvo|a~a industrijskih proizvoda podrazumijevaju se cijene po kojoj proizvo|a~i prodaju svoje proizvode u najve}im koli~inama na doma}em trì{tu, ili je to cijena po kojoj proizvo|a~ vr{i obra~un sa drugim proizvo|a~ima ili prometnom sferom u slu~aju zajedni~kog poslovanja. Cijene proizvo|a~a industrijskih proizvoda su tokom 2003. godine oscilirale i rasle su znatno brè nego u 2002. godini (graf. 1.7.). Posmatraju}i mjese~ne promjene, samo je u januaru zabiljeèno smanjenje ovih cijena za 0,1%, u februaru, maju i avgustu one se nijesu mijenjale, dok je u ostalih sedam mjeseci registrovan njihov rast. Najve}i mjese~ni rast registrovan je u aprilu (3,8%), a posljedica je rasta cijene elektri~ne energije za 24%. Cijene sredstava za rad su tokom 2003. godine porasle za 33,1%, cijene robe za li~nu potro{nju za 13,2%, dok su cijene materijala za reprodukciju bile ve}e za 4,7%. Posmatrano po sektorima, najve}i rast cijena ostvaren je u proizvodnji elektri~ne energije, gasa i vode (24%). U sektoru prera|iva~ke industrije ukupan rast cijena iznosio je 6,1%, pri ~emu se samo cijene duvanskih proizvoda i odjevnih predmeta i krzna nijesu mijenjale u pore|enju sa krajem 2002. godine. Cijene u ostalim granama prera|iva~ke industrije su pove}ane u rasponu od 0,5% (hemikalije i hemijski proizvodi) do 23% (prehrambeni proizvodi i pi}a). Cijene osnovnih metala su tokom posmatrane godine porasle za 0,9%. Cijene u sektoru va|enja rude i kamena su smanjene za 1,7%, kao rezultat manjih cijena ostalih ruda i kamena za 12,1%, dok se u ostalim granama ovog sektora cijene nijesu mijenjale.

Graf. 1.9. Kretanje cijena proizvo|a~a industrijskih proizvoda (lan~ani indeks)

Izvor: Monstat

28


29

Nesumnjivo je da ostvarena stopa inflacije ne predstavlja i ne smije predstavljati krajnji cilj. Stopa inflacije vi{a od stope inflacije u EMU stvara brojne probleme crnogorskoj privredi. Prvo, ona uti~e na izuzetno visoke kamatne stope koje direktno uti~u na niì nivo investicija i time dovodi do usporenog privrednog razvoja. Istovremeno poskupljuje cijene doma}ih proizvoda ~ime smanjuje njihovu konkurentnost na svjetskom trì{tu i pove}ava spoljnotrgovinski deficit. Neravnomjeran rast cijena pojedinih proizvoda i usluga dovodi do cjenovnih distorzija (naru{avanja

cjenovnih pariteta) i stvara impulse za budu}u inflaciju (rast cijena proizvoda koje su rasle manje od prosjeka). Tako|e, rast cijena uti~e na opadanje ìvotnog standarda i posljedi~no na zahtjeve radnika za pove}anjem plata (penzija), {to ponovo pokre}e spiralu tro{kovne inflacije sa jedne strane, i ostavlja manje raspoloìvih sredstava za {tednju sa druge strane. U uslovima kada cijene nijesu stabilne oteàva se dugoro~no planiranje i dono{enje investicionih odluka.

Box 1. 2. Kretanje inflacije u regionu

I pored toga {to se u posljednje dvije godine inflacija u Crnoj Gori prili~no stabilizovala, ovakav rast cijena je jo{ uvijek znatno iznad prosjeka u Evropskoj uniji i u okruènju. U Evropskoj uniji inflacija je u 2003. godini iznosila 2%. Od biv{ih jugoslovenskih republika, jedino je u Srbiji inflacija bila ve}a nego u Crnoj Gori, i iznosila je 7,8%. Na grafikonu je prikazano kretanje inflacije u: EMU, PUT i susjednim zemljama.

Ipak, moè se zaklju~iti da je postepeno opadanje stope inflacije cijena koja se mora platiti kao dio sveukupnih reformskih procesa. Dugoro~ni cilj mora biti da se u narednih nekoliko godina, dostigne nivo inflacije koji postoji u Evropskoj monetarnoj uniji.

Zaposlenost

Trì{te radne snage tokom 2003. godine bilo je pod uticajem aktivnosti vezanih za izmjene zakonske i podzakonske regulative kojima je regulisana ova oblast12, aktivnosti vezanih za realizaciju programa Vlade za stimulisanje zapo{ljavanja u Republici („Legalizacija postoje}ih i otvaranje novih radnih mjesta“), kao i aktivnijeg angaòvanja inspekcijskih slu`bi.

12 Zakon o radu (Sl.list RCG, br. 43/2003), Zakon o {trajku (Sl.list RCG, br. 43/2003), Uredba o poreskim olak{icama za novozaposlene radnike (Sl.list RCG, br. 25/2003), Uredbe o radnom angažovanju nerezidentnih lica (Sl.list RCG, br. 28/2003)

28


29

Prema podacima Republi~kog zavoda za zapo{ljavanje, prosje~an broj nezaposlenih tokom 2003. godine iznosio je 71.678, i bio je manji za 11,1% u pore|enju sa 2002. godinom. Kao {to pokazuje grafikon 1.8, tokom cijele 2003. godine broj nezaposlenih lica bio je manji nego u prethodnoj godini, pri ~emu je smanjenje nezaposlenih bilo najizraènije u periodu april - septembar. Pored uticaja turisti~ke sezone, smanjenje broja nezaposlenih rezultat je i realizacije programa „Legalizacija postoje}ih i otvaranje novih radnih mjesta“, koje je podràno dono{enjem Uredbe o poreskim olak{icama za novozaposlene radnike, kao i aktivnijeg angaòvanja inspekcijskih slu`bi. Uredba o poreskim olak{icama za novozaposlene radnike donesena je sa osnovnim ciljem da se smanje tro{kovi radne snage i da se legalizuje „rad na crno“. Ovom uredbom se utvr|uje da poslodavci na zarade novozaposlenih ne pla}aju doprinose za obavezno socijalno osiguranje i naknade za kori{}enje komunalnih dobara od op{teg interesa. Iz zarade zaposlenog pla}aju se: doprinos za PIO po stopi od 12%, za zdravstveno osiguranje po stopi od 7,5% i doprinos za osiguranje od nezaposlenosti po stopi od 0,5%, {to predstavlja ukupno 20% od bruto zarade zaposlenog.

Poslodavci su oslobo|eni pla}anja poreza na novozaposlene radnike.

Npr. ako je neto zarada novozaposlenog radnika 100 eura, obra~unska osnovica za pla}anje doprinosa iznosi 142,27 eura. Poslodavac je duàn da uplati fondovima 28,45 eura, dok je oslobo|en pla}anja poreza u iznosu od 13,81 eura. Za ostale zaposlene (koji nijesu novozaposleni) na navedenu platu pla}alo bi se na ime fiskalnih obaveza 74,71 eura.

Posredstvom Zavoda za zapo{ljavanje u 2003. godini sezonski je bilo angaòvano 4.483 lica. Tako|e, u posmatranoj godini su odobrene dvije tran{e kredita za samozapo{ljavanje u iznosu od oko 5,6 miliona eura, ~ime je otvoreno oko 1.800 novih radnih mjesta. Me|utim, kretanje broja zaposlenih i nezaposlenih tokom 2003. godine u znatnoj mjeri je posljedica sveop{te privredne situacije u Crnoj Gori i otvaranja ste~ajnih postupaka i likvidacije vi{e preduze}a. Tako je u posmatranoj godini broj lica kojima je prestao radni odnos zbog ste~aja i likvidacije preduze}a iznosio 1 113 (izvor: Zavod za zapo{ljavanje RCG).

Tabela 1.5. Obra~un poreza i doprinosa

Novozaposleni (u eurima)

Postoje}i zaposleni (u eurima)

Neto zarada 100 100

Obra~unska osnovica 142,27 142,27

Doprinosi 28,45 28,45+28,45=56,9

Porezi - 13,81

Naknada za kori{}enje komunalnih dobara od op{teg interesa - 4

Graf. 1.10. Broj nezaposlenih u Crnoj Gori

Izvor: Zavod za zapo{ljavanje Crne Gore

Izvor: CBCG

30


31

Podaci Monstata ukazuju da je u 2003. godini u prosjeku bilo zaposleno 111.856 lica, ili 1,7% manje nego u 2002. godini. Najvi{e zaposlenih je bilo u julu (112.905), a najmanje u decembru (109.639).

Kako se sredinom 2002. godine pre{lo na novi sistem obra~unavanja i oporezivanja zarada, i kako je promijenjen koncept bruto i neto zarada, podaci iz 2003. godine se ne mogu upore|ivati sa prethodnim godinama. Prosje~na bruto zarada u 2003. godini u Crnoj Gori iznosila je 271,03 eura, dok je zarada bez poreza i doprinosa iznosila 173,89 eura. U bliskoj budu}nosti bi svakako trebalo razmotriti sniènje poreza i doprinosa koji se pla}aju na zarade. U prilog ovoj hipotezi govori

nekoliko argumenata: {iroko rasprostranjena nezaposlenost, siva ekonomija na trì{tu rada, pozitivni rezultati Uredbe o poreskim olak{icama za nezaposlene radnike, kao i ~injenica da su porezi i doprinosi na zarade u Crnoj Gori izuzetno visoki. Iako bi smanjenje poreza i doprinosa na zarade moglo da stvori budètske probleme i probleme oko finansiranja fondova, smatramo da rje{enje treba traìti u racionalizaciji op{te budètske potro{nje, a da prioritet treba dati podsticanju privredne aktivnosti. Takodje, ne treba zanemariti ni ~injenicu da bi sniènje poreskog optere}enja podstaklo i novu zaposlenost i prijavljivanje neregistrovanih radnika (uz poja~an rad inspekcijskih slu`bi), {to bi pozitivno uticalo na budètske prihode.

Graf. 1.11. Kretanje zaposlenih u Crnoj Gori

Izvor: Monstat

30


31

Box 1.3. U~e{}e poreza i doprinosa u bruto zaradama

Porezi i doprinosi na zarade u Crnoj Gori ra~unaju se po progresivnim poreskim stopama i to: ako je iznos godi{njih bruto li~nih primanja do 728 eura (61 mjese~no), poreska stopa je 0%. Izme|u 728 i 2.426 eura godi{njeg oporezivog prihoda (od 61 - 202 eura mjese~no) porez je 0 eura plus 17% na prihod iznad 728 eura. Izme|u 2.426 i 4.246 eura (354 mjese~no) oporezivog prihoda porez je 289 eura plus 21% na prihod iznad 2.426 eura. Preko 4.246 eura oporezivog prihoda, porez je 671 eura plus 25% na prihod iznad 4.246 eura. Svake godine iznos oporezivog dohotka se uskla|uje sa stopom rasta cijena na malo. U tabeli je dat obra~un poreza i doprinosa za razli~ite iznose bruto li~nih primanja u Crnoj Gori u 2003. godini. U~e{}e poreza i doprinosa u ukupnim tro{kovima radne snage kre}e se od 35 do preko 50%. Tako u~e{}e ovih tro{kova u bruto plati od 600 eura iznosi 50,95%.

I Bruto plata ( na mjesecnom nivou, u eurima ) 61.00 200.00 350.00 600.00

II Porezi i doprinosi koje pla}a zaposleni 12.20 63.63 125.14 237.40

III Ukupni doprinosi 12.20 40.00 70.00 120.00

PIO (12% * I) 7.32 24.00 42.00 72.00

Zdravstveno osiguranje (7,50% * I) 4.58 15.00 26.25 45.00

Osiguranje od nezaposlenosti (0,50% * I) 0.31 1.00 1.75 3.00

IV Porez na dohodak (0 do 61 eura, 17% od 61 do 202, 21% od 202 do 354 i 255 preko 354eur) 0.00 23.63 55.14 117.40

V Neto plata 48.80 136.37 224.86 362.60

VI Porezi i doprinosi koje pla}a poslodavac 14.15 46.40 81.20 139.20

PIO (12% * I) 7.32 24.00 42.00 72.00

Zdravstveno osiguranje (7,50% * I) 4.58 15.00 26.25 45.00

Osiguranje od nezaposlenosti (0,50% * I) 0.31 1.00 1.75 3.00

Kori{}enje komunalnih dobara od op{teg interesa (3,00% * I) 1.83 6.00 10.50 18.00

Savez samostalnih sindikata RCG (0,20% * I) 0.12 0.40 0.70 1.20

VII Ukupni tro{kovi (II+V+VI) 75.15 246.40 431.20 739.20

U~e{}e poreza i doprinosa u ukupnim tro{kovima 35,06% 44,66% 47,85% 50,95%

Izvor: CBCG

Sljede}i grafikon pokazuje u}e{}e poreza i doprinosa u ukupnim tro{kovima radne snage u EU, zemljama u okruènju i u Crnoj Gori za bruto platu od 600 eura i vi{e.

Nedvosmislena preporuka je da treba prihvatiti predlog Ministarstva finansija i sniziti poreze i doprinose na zarade.

32

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA MONETARNA KRETANJA

33

32


33

MONETARNA KRETANJA

34


35

34


35

Odabrani monetarni pokazatelji na kraju 2003, u odnosu na kraj 2002. godine, ostvarili su sljede}a kretanja:

Ostvarena kretanja pokazuju da su ciljevi u ovoj oblasti, odre|eni Ekonomskom politikom za 2003. godinu, kao i Politikom Centralne banke Crne Gore za 2003. godinu, realizovani prema planu, {to je prije svega rezultat kontrolnih aktivnosti preduzetih od strane Centralne banke, usmjerenih u pravcu pove}anja efikasnosti bankarskog sistema, podsticanja {tednje, ja~anja finansijskog trì{ta, reforme platnog sistema. Tako je, u 2003. godini, doneseno vi{e zakona i odgovaraju}ih podzakonskih akata u cilju stvaranja institucionalnog okvira za efikasno funkcionisanje finansijskog sistema, me|u kojima su: Odluka o kreditnim unijama, Odluka o mikrokreditnim finansijskim institucijama, Zakon o za{titi depozita, Zakon o regulisanju obaveza i potraìvanja po osnovu ino duga i devizne {tednje gra|ana, Zakon o sprje~avanju pranja novca, Odluka o jedinstvenom na~inu obra~una i iskazivanja efektivne kamatne stope na kredite i depozite, Odluka o kontnom planu za banke i finansijske institucije, kao i Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore. Uspje{no je okon~an proces privatizacije Montenegrobanke, a sprovo|ene su neophodne aktivnosti u vezi sa privatizacijom preostalog dijela dràvnog kapitala u bankama.

U decembru 2003. godine, isknjiène su preostale obaveze po osnovu stare devizne {tednje iz bilansa ~etiri banke, koje je dràva preuzela kao javni dug. Pored toga, zaokruèna je prva faza reforme platnog prometa, to jest poslovi platnog prometa prenijeti su u banke.

Tabela 2.1. Godi{nja promjena monetarnih pokazatelja, u %

Tabela 2.2. Monetarni pokazatelji kao dio BDP, u %

Godi{nja promjena

M1 - 6Bilansna suma banaka + 3Ukupni krediti + 61Krediti privredi + 63Krediti stanovni{tvu + 116Krediti ostalim korisnicima + 3,7Ukupni depoziti + 4Depoziti stanovni{tva + 99Depoziti privrede + 26Depoziti ostalih komitenata - 29Izdvojena obavezna rezerva - 24

Odnosno sljede}e u~e{}e u BDP-u:

M1 Bilansna suma banaka Krediti Depoziti

2003. 27,4 25,5 14,6 15,32002. 32,9 27,8 10,2 16,8

Nov~ana masa

Nov~ana masa M2, u decembru 2003. godine, u odnosu na decembar 2002, smanjena je za 4 miliona eura ili 0,8%, {to je rezultat sniènja agregata M1 za 6%, sniènja depozita po vi|enju u drugim valutama za 49%, rasta oro~enih depozita u eurima za 70%, kao i neznatnog rasta oro~enih depozita u drugim valutama.

Nov~ana masa M1 iznosila je, na kraju decembra 2003. godine, 377 miliona eura, i u odnosu na decembar 2002. opala je za 6%, {to je posljedica sniènja procjene gotovog novca u opticaju13 za 19%, dok su depoziti uklju~eni u M1 zabiljeìli rast od 38%.

13 Procjena gotovine u opticaju (Mo), koja je tokom 2002. godine iznosila 310 miliona eura, početkom 2003. godine smanjena je za 60 miliona eura i iznosila je 250 miliona eura. U toku je rad na metodologiji koja bi preciznije procijenila ukupan iznos gotovine.

36


37

Graf. 2.1. Kretanje nov~ane mase M2, januar - decembar 2003, u 000 000 EUR

Tabela 2.3. Kretanje nov~ane mase M2, stanje na kraju mjeseca, u 000 000 EUR

Opis2002. 2003.

XII14 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1. Gotovina - procjena 310 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250

2. Depozitni novac uklju~en u M1 EUR 92 85 78 78 71 77 107 133 153 147 134 126 127

2.1. Depozitni novac kod banaka u EUR 50 49 47 44 41 51 58 72 89 85 77 75 78

2.2. Depozitni novac u Platnom prometu 42 36 31 34 30 26 49 61 64 62 57 51 49

3. M1 (1+2) 402 335 328 328 321 327 357 383 403 397 384 376 377

4. Oro~eni depoziti u EUR 54 53 55 63 73 74 72 76 77 83 79 88 92

5. Depoziti po vi|enju - u drugim valutama 37 32 28 31 26 22 25 24 24 24 21 21 19

6. Oro~eni depoziti u drugim valutama 3 3 3 4 3 3 3 3 3 3 3 4 4

7. M2 u i koncept (3+4) 456 388 383 391 394 401 429 459 480 480 463 464 469

8. M2 {iri koncept (5+6+7) 496 423 414 426 423 426 457 486 507 507 487 489 492

Tabela 2.4. U~e{}e monetarnog agregata M1 u BDP, u %

Crna Gora Ma|arska Bugarska Hrvatska Slovenija Slova~ka

M1/BDP 27,4 80,0 67,8 62,0 54,2 87,7

Izvor: www.imf.org

14 Podaci za XII 2002. godine razlikuju se od podataka za isti mjesec objavljenih u Izvje{taju o radu CBCG u 2002. godini, jer tokom 2003. usavr{avana je metodologija za obračun novčane mase i izvr{ene su korekcije knjiženja na pojedinim računima bilansa banaka, nakon obavljene kontrole od strane CBCG.

36


37

Depozitni novac uklju~en u M1, tokom 2003. godine, oscilirao je i nakon zna~ajnog rasta u periodu april–avgust (pod uticajem turisti~ke sezone) zabiljeìo je sniènje u septembru, oktobru i novembru. Na kraju decembra, depozitni novac uklju~en u nov~anu masu, u odnosu na decembar 2002. godine, porastao je za 38%.

U strukturi depozitnog novca uklju~enog u M1, tokom 2003. godine, depozitni novac kod banaka konstantno je imao u~e{}e iznad 54%. Tako je u strukturi depozitnog novca uklju~enog u M1, u decembru 2003. godine, depozitni novac kod banaka u~estvovao sa 61%, dok se 39% odnosilo na depozitni novac kod CBCG - Platni promet. (Prilog B, Tabela 8)

Na kraju decembra 2003. godine, depozitni novac u~estvovao je u strukturi nov~ane mase M1 sa 34%, dok se 66% odnosilo na procijenjeni gotov novac u opticaju.

Centralna banka Crne Gore, tokom 2004. godine, razvi}e makroekono-mski model koji }e obuhvatiti i model za usavr{avanje procjene gotovog novca u opticaju i obra~una nov~ane mase. Pored toga, modelom }e se testirati mogu}nost kori{}enja drugih instrumenata monetarne politike u uslovima kori{}enja eura kao doma}e valute.

Tabela 2.5. U~e{}e gotovog novca u monetarnom agregatu M1, u %

Crna Gora Srbija Hrvatska BiH Makedonija Slovenija

GN/M1 66,3 40,6 31,2 50,2 52,9 19,6

Izvor: www.imf.org

Agregatni bilans banaka

Bilansna suma banaka u Republici na dan 31. decembar 2003. godine iznosila je 350 miliona eura, i u pore|enju sa decembrom 2002. povi{ena je za 3%. Me|utim, na kraju 2002. godine bilansna suma banaka uklju~ivala je obaveze po osnovu stare devizne {tednje gra|ana, koje su isknjiène iz bilansa ~etiri banke na kraju 2003. godine. Ukoliko se, radi bolje uporedivosti, ova pozicija izuzme iz bilansne sume banaka na kraju 2002. godine, konstatuje se godi{nja stopa rasta od 12,4%.

U odnosu na kraj 2002. godine, bilansna suma banaka na kraju 2003. uklju~ivala je bilansnu sumu Komercijalne banke Budva, koja je licencu za rad dobila krajem januara 2003. godine, dok nije uklju~ivala bilansnu sumu Ekos banke, koja je u postupku likvidacije.

U ukupnoj bilansnoj sumi banaka, bilansna suma tri najve}e banke prema nivou kapitala u~estvovala je sa 42,75%, dok je u~e{}e tri najve}e banke prema bilansnoj sumi iznosilo 59%.

Najve}i rast bilansne sume zabiljeìle su Crnogorska komercijalna banka za 50%, Nik{i}ka banka za 50,4% (odnosno za 58% ukoliko se izuzme

stara devizna {tednja iz podataka za XII 2002. godine) i Monte-negrobanka za 48,8%. Nominalno smanjenje bilansne sume za 43,7% biljeì Pljevaljska banka. Me|utim, ukoliko se izuzme stara devizna {tednja iz podataka za XII 2002. godine evidentan je rast bilansne sume za 5,3%. Primjenom iste metode, bilansna suma Podgori~ke banke snièna je za 7,3% (nominalno za 24,2%) i Atlasmont banke za 9,3% (nominalno 26,3%). Pored toga, smanjenje bilansne sume zabiljeìla je Hipotekarna banka za 23,8%, dok su Euromarket banka i Opportunity bank zabiljeìle rast bilansne sume za 33,1%, odnosno 50,4% respektivno.

Ukupan potencijal banaka iznosio je, na kraju 2003. godine, 25,5% BDP-a ostvarenog u 2003. godini (1 375 miliona eura), dok je taj procenat na kraju 2002. iznosio 27,8% (ostvareni BDP u 2002. godini iznosio je 1.221 miliona eura). I pored rasta potencijala banaka u decembru 2003. godine, u odnosu na decembar 2002, za 3%, istovremeno je u~e{}e potencijala banaka u BDP smanjeno zbog nominalnog rasta BDP-a za 12,6%.

38


39

Struktura aktive banaka na kraju 2003. zna~ajno je promijenjena, u odnosu na kraj 2002. godine, u korist prihodonosne aktive. Naime, u posmatranom periodu ostvaren je rast u~e{}a kredita u ukupnoj aktivi sa 36,6% na 57,3%, i hartija od vrijednosti sa 1,6% na 4,5%. U~e{}e nov~anih sredstava u ukupnoj aktivi opalo je sa 41% na 27%, kao i u~e{}e ostale aktive sa 24,7% na 13,3%.

U aktivi banaka, nov~ana sredstva iznosila su na kraju decembra 2003. godine 96 miliona eura, {to u odnosu na stanje sa kraja 2002. predstavlja pad od 31%. U strukturi nov~anih sredstava dominirali su depoziti kod Centralne banke (23,9%), korespondentni ra~uni (21%) i sredstva kod ino-banaka (19,8%). U odnosu na kraj 2002. godine snièni su depoziti kod Centralne banke za 32,5% zbog izmijenjenih uslova obra~una i izdvajanja obavezne rezerve, stanje na kore-spondentnim ra~unima je snièno za 69%, dok su sredstva kod ino-banaka porasla za 66%. Najve}a promjena u okviru nov~anih sredstava zabiljeèna je na ra~unu gotovine u automatima ~ije je stanje pove}ano za ~ak 601%, kao rezultat sve ve}eg zahtjeva komitenata za brzim izvr{enjem odre|enih finansijskih transakcija.

Ukupan iznos odobrenih kredita dostigao je, na kraju decembra 2003. godine, nivo od 201 milion eura, {to je najve}i iznos ostvaren u toj godini, i iznad je nivoa sa kraja 2002. za 60,9%. Neznatno niù stopu

rasta (60,5%) ostvarili su neto krediti zbog rasta rezervisanja za kreditne gubitke za 75%. U~e{}e rezervisanja za kreditne gubitke u ukupnim kreditima, na kraju 2003. godine, neznatno je promijenjeno u odnosu na kraj 2002. godine, sa 3,02% na 3,27%.

Na kraju 2003. godine, devet banaka zabiljeìlo je rast odobrenih kredita u odnosu na kraj 2002. godine, dok je samo Hipotekarna banka odobrila za 9% manje kredita. Najve}i rast odobrenih kredita karakterisao je Montenegrobanku, {to je posljedica vra}anja povjerenja gra|ana u ovu banku nakon privatizacije od strane stranog inve-stitora.

Struktura odobrenih kredita po namjeni, na kraju 2003. godine, promijenjena je u odnosu na kraj 2002. u korist rasta kredita odobrenih nefinansijskim institucijama i ostalim komitentima sa 82,9% na 88,94%, dok su krediti Vladi, op{tinama i agencijama opali sa 16,47% na 10,25%. Istovremeno u~e{}e kredita odobrenih bankama i finansijskim institucijama u ukupnim kreditima neznatno je pove}ano sa 0,63% na 0,81%. Nominalni rast odobrenih kredita zabiljeèn je kod svih korisnika, tako da su krediti bankama i finansijskim institucijama porasli za 106,2%, krediti nefinansijskim institucijama i ostalim korisnicima za 72,65%, dok su krediti Vladi, op{tinama i agencijama porasli za svega 0,19%.

Tabela 2.6. Pregled bilansne sume banaka, u 000 EUR

2002. 2003.

31.XII % 31.III % 30.VI % 30.IX % 31.XII %

Crnogors. kom. banka 62.285 18% 60.265 18% 64.141 20% 83.113 23% 93.430 27%

Hipotekarna banka 79.005 23% 74.855 23% 71.698 22% 70.962 19% 60.233 17%

Podgori~ka banka 70.246 21% 64.510 20% 59.567 18% 67.251 18% 53.263 15%

Montenegrobanka 24.212 7% 21.904 7% 20.166 6% 23.623 6% 36.043 10%

Atlasmont banka 35.815 11% 34.799 11% 32.798 10% 36.583 10% 26.410 8%

Euromarket banka 21.795 6% 24.397 7% 25.199 8% 29.253 8% 29.015 8%

Opportunity bank 11.352 3% 12.911 4% 13.568 4% 15.735 4% 17.078 5%

Nik{i}ka banka 10.915 3% 10.759 3% 12.875 4% 14.693 4% 13.681 4%

Pljevaljska banka 16.390 5% 16.514 5% 17.152 5% 17.103 5% 9.241 3%

Komerc. banka Budva 0 0% 7.142 2% 9.531 3% 11.037 3% 11.364 3%

Ekos banka 8.452 2%

Ukupno 340.467 100% 328.056 100% 326.695 100% 369.353 100% 349.758 100%

38


39

U strukturi kredita odobrenih nefinansijskim insitucijama i ostalim komitentima, koji su zabiljeìli najve}e u~e{}e u odobrenim kreditima, dominirali su krediti privatnim preduze}ima koji su iznosili 114,1 milion eura ili 64%, zatim krediti licima u iznosu od 49,3 miliona eura ili 27,6%. Krediti odobreni organizacijama u dràvnom vlasni{tvu iznosili su 12,4 miliona eura i u~estvovali su u kreditima odobrenim nefinansijskim institucijama i ostalim komitentima sa 7%, dok se preostalih 1,4% odnosilo na ostale korisnike kredita.

Iako su u ro~noj strukturi odobrenih kredita, na kraju 2003. godine, dominirali kratkoro~ni krediti, u odnosu na kraj 2002. ro~na struktura je promijenjena u korist dugoro~nih kredita.

Tabela 2.7. Ukupni krediti, 2002 – 2003. godine, u 000 EUR

2002. 2003.

XII I III VI IX XII

Krediti 124.663 134.900 144.055 168.480 168.306 200.625

1. Bankama i finansijskim inst. 788 1.098 535 1.167 930 1.625

2. Nefinansijskim instit. i ostalim komit. 103.344 114.197 125.763 150.972 156.908 178.430

2.1. Lokalna preduze}a u priv. vl. 70.305 78.323 84.018 100.206 103.699 114.148

2.2 Organizacije u dr`. vlasni{tvu 8.448 10.027 13.683 17.954 14.353 12.413

2.3. Fizi~ka lica 22.032 23.171 25.895 30.503 36.362 49.305

2.4. Ostalo 2.559 2.676 2.167 2.309 2.494 2.564

3. Vladi, op{tinama i agencijama 20.531 19.605 17.757 16.341 10.468 20.570

Box 2.1. Doma}e finansiranje Vlade RCG

Doma}e finansiranje Vlade vr{i se kori{}enjem bankarskih kredita i emisijom dràvnih zapisa. Prema podacima Ministarstva finansija, banke su Vladi ukupno odobrile 26,4 miliona eura kredita u 2003. godini (glavnica), pri ~emu je u istom periodu otpla}eno 38,5 miliona eura, {to je uklju~ivalo i otplatu kredita iz prethodnog perioda, kao i neka neplanirana pla}anja. Tokom 2003. godine, tri banke nijesu na ovaj na~in finansirale Vladu RCG.

Pored toga, banke su bile zna~ajni kupci dràvnih zapisa. Po ovom osnovu Vlada se zaduìla kod banaka, u 2003. godini, 102,2 miliona eura (glavnica+kamata). Od glavnice, koja je iznosila 100,9 miliona eura, Vlada je u 2003. otplatila 90,4 miliona eura. Tokom 2003. godine, jedna banka nije na ovaj na~in finansirala Vladu. Zainteresovanost banaka za ovaj na~in finansiranja Vlade, pored odgovaraju}e kamatne stope, rezultat je uslova iz Odluke o obaveznoj rezervi banaka.

Tabela 2.8. Ro~na struktura odobrenih kredita

XII 2002. XII 2003.

Kratkoro~ni krediti 82% 73%

Dugoro~ni krediti 17% 25%

Dospjela potra ivanja 1% 2%

Kratkoro~ni krediti, na kraju 2003. godine, porasli su, u odnosu na kraj 2002, za 40,4%, dok su dugoro~ni krediti u istom periodu zabiljeìli rast od 125%.

40


41

Krediti privredi, u decembru 2003. godine u odnosu na decembar 2002, bili su vi{i za 61%. Ro~na struktura ovih kredita, u decembru 2003, pokazuje dominantno u~e{}e kratkoro~nih kredita koje je iznosilo 75%.

Krediti odobreni stanovni{tvu zabiljeìli su rast tokom 2003. godine, tako da su na kraju godine gra|ani dugovali bankama 49,3 miliona eura, {to je vi{e u odnosu na kraj 2002. za 124%. Polaze}i od slabe kreditne sposobnosti gra|ana, ~ija je prosje~na plata, prema podacima

MONSTAT-a, u decembru 2003. godine iznosila 206 eura neto15, u ve}ini slu~ajeva neredovna, uz ~esta prekora~enja na teku}em ra~unu, banke uglavnom odobravaju kratkoro~ne kredite (potro{a~ke i gotovinske), koji su na kraju 2003. godine ~inili 66% kredita odobrenih stanovni{tvu. Stanovni{tvu su, polaze}i od navedenih karakteristika, neophodni krediti, o ~emu govori i podatak da je potro{a~ka korpa u decembru 2003. iznosila 258,7 eura16. Pored toga, prema podacima iz Strategije za redukciju siroma{tva, preko 9% (oko 12% uklju~uju}i Rome i izbjeglice) stanovni{tva je na ivici siroma{tva.

Box 2.2. Kreditiranje stanovni{tva

Pored banaka, na podru~ju Republike posluju i dvije mikro-kreditne finansijske institucije (Alter modus i Agroinvest), koje kreditiraju stanovni{tvo za posebne namjene (uglavnom za poljoprivrednu proizvodnju). Na kraju 2003. godine, stanovni{tvo se kod njih zaduìlo 10,4 miliona eura, pri ~emu je Alter modus odobrio 2,7 miliona eura, a Agroinvest 7,7 miliona eura kredita. Radi se prete`no o kratkoro~nim kreditima, koji su ~inili 80% ukupnih kredita odobrenih od strane Agroinvesta, odnosno 97% kredita odobrenih od strane Alter modusa. Uzimaju}i u obzir kredite koje su banke odobrile stanovni{tvu i one od strane mikro-kreditnih finansijskih institucija, ukupno zaduènje stanovni{tva iznosilo je na kraju 2003. godine oko 60 miliona eura. Kamatne stope po kojima je Alter modus odobravao kredite stanovni{tvu iznosile su u decembru 2003. godine 32% na kratkoro~ne kredite, odnosno 27% na dugoro~ne kredite, dok je Agroinvest odobravao kredite po jedinstvenoj kamatnoj stopi od 18% na godi{njem nivou.

Zna~ajno pove}anje u~e{}a u ukupnoj aktivi zabiljeìli su plasmani u hartije od vrijednosti koji su na, kraju 2003, iznosili 16 miliona eura, i u odnosu na decembar 2002. godine porasli su za 187%. Rast hartija od vrijednosti, u kojima su preteàn dio ~inili dràvni zapisi, zapo~et je u aprilu 2003. godine, stupanjem na snagu Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG. Ovom Odlukom bankama je omogu}eno da 25% obavezne rezerve drè u dràvnim zapisima. Tu mogu}nost, tokom 2003. godine, koristilo je devet banaka, i u strukturi ukupnih kupljenih dràvnih zapisa u~estvovale su sa preko 70%, dok se preostali dio odnosio na preduze}a. Sklonost banaka ka investiranju u dràvne zapise razumljivo je imaju}i u vidu ~injenicu da je kamatna stopa koja se obra~unava na dràvne zapise17 zna~ajno ve}a od kamatne stope koju Centralna banka pla}a na sredstva izdvojena na ra~unu rezervi (1% na godi{njem nivou).

Ostala aktiva iznosila je, u decembru 2003. godine, 46,5 miliona eura i snièna je u odnosu na decembar 2002. za 45%. Smanjenje ostale aktive rezultat je izmje{tanja potraìvanja po staroj deviznoj {tednji gra|ana iz bilansa ~etiri banke (u iznosu od 29,8 miliona eura) i evidentiranja u poseban bilans koji je formirala Centralna banka, u skladu sa Zakonom o regulisanju obaveza i potraìvanja po osnovu inoduga i devizne {tednje gra|ana.

Rezervisanja za potencijalne gubitke na stavke aktive iznosila su 9,4 miliona eura na kraju decembra 2003, u kojima su rezervisanja za kreditne gubitke u~estvovala sa 69,8%.

15 Prosječna plata za 2003. godinu iznosila je 174 eura neto.16 Izvor: MONSTAT17 Kamatna stopa na državne zapise sa rokom dospijeća od 28 dana kretala se u 2003. godini od 7,99% do 11%, a na državne zapise sa rokom dospijeća od

56 dana od 8,13% do 11,51%.

40


41

U strukturi pasive banaka na kraju 2003. godine, kao i u prethodnoj, dominirali su depoziti (61% na kraju 2003, odnosno 60,4% na kraju 2002. godine). U strukturi pasive zna~ajno je smanjeno u~e{}e ostale pasive sa 13,2% na 6,1%, dok je u~e{}e dugoro~nih pozajmica banaka poraslo sa 3,5% na 7%, kao i u~e{}e ukupnog kapitala banaka sa 22,9% na 25,8%.

U pasivi banaka, ukupni depoziti iznosili su, na kraju decembra 2003, 211 miliona eura, i u odnosu na kraj 2002. godine porasli su za 3%.

Ro~na struktura ukupnih depozita, na kraju 2003, izmijenjena je u odnosu na kraj 2002. godine, a karakterisao je rast u~e{}a oro~enih depozita sa 27,9% na 55,8%, i smanjenje u~e{}a depozita po vi|enju sa 72,1% na 44,2%. Istovremeno, depoziti po vi|enju zabiljeìli su nominalno smanjenje za 21%, a oro~eni depoziti rast od 63%.

Sektorski raspored depozita, na kraju decembra 2003. godine, pokazuje da se najve}i dio odnosio na depozite lokalnih preduze}a u privatnom vlasni{tvu (39%) koji su u odnosu na kraj 2002. godine porasli za 24,8%, zatim fizi~kih lica (21%) koji su u posmatranom periodu zabiljeìli najve}i rast od 102,9%. Depoziti dràvnih institucija i agencija, i pored zna~ajnog u~e{}a u ukupnim depozitima (21%), na kraju 2003, u odnosu na kraj 2002. godine, bili su niì za 25,8%, dok su u istom periodu depoziti organizacija u javnom vlasni{tvu niì za 44,8%, a depoziti lokalnih preduze}a u dràvnom vlasni{tvu porasli za 27,6%. Ostali depoziti, koji su u strukturi ukupnih depozita u~estvovali sa 8%, snièni su u odnosu na kraj 2002. godine za 36,25%.

Box 2.3. Depoziti dràve u bankama

Prema Uputstvu o radu Trezora, dràvni novac treba da se drì na Glavnom dràvnom ra~unu trezora koji }e predstavljati konsolidovani ra~un trezora, preko kojeg }e se vr{iti uplate i isplate dràvnog novca svim potro{a~kim organizacijama. Glavni dràvni ra~un trezora treba da se vodi kod Centralne banke Crne Gore, s tim da, ukoliko se ocijeni da Centralna banka ne moè organizovati obavljanje odre|enih poslova, postoji mogu}nost da Vlada zaklju~i ugovor sa bankom rezidentom Crne Gore, koja bi se odabrala na osnovu Zakona o javnim nabavkama, uz saglasnost Savjeta CBCG.

Dràva (Vlada RCG, op{tine, dràvni fondovi i ostale institucije vladinog sektora) je u bankama koje posluju u Republici na kraju 2003. godine imala 45 miliona eura u vidu depozita, od ~ega se na depozite po vi|enju odnosilo 43%, a na oro~ene 57% dràvnih depozita. Dràvni depoziti ~inili su 21% ukupnih depozita bankarskog sistema, i uticali su na formiranje kreditnog potencijala banaka, koji se najve}im dijelom pretvarao u kredite privredi i stanovni{tvu. Kamatne stope koje je banka primjenjivala na vladine depozite nijesu bile povoljnije od kamatnih stopa obra~unavatih na depozite ostalih sektora, i kretale su se tokom 2003. godine od 0,17% do 4%, na godi{njem nivou.

Povla~enje dràvnih depozita iz bilansa poslovnih banaka ne bi trebalo da uti~e na smanjenje obima kredita namijenjenih stanovni{tvu i privredi ukoliko je banka likvidna. Kako bi se smanjio negativan uticaj povla~enja dràvnih depozita iz banaka na likvidnost bankarskog sistema, potrebno je razmotriti mogu}nost postepenog sniàvanja stope obavezne rezerve i organizovanja ove aktivnosti u vi{e etapa. Smanjenje stope obavezne rezerve trebalo bi prevashodno da amortizuje smanjenje depozita kod banaka do kojeg bi do{lo usljed transfera dràvnih depozita u CBCG.

42


43

I pored ostvarenog u~e{}a od 8% u ukupnoj pasivi banaka, dugoro~ne pozajmice na kraju 2003. godine zabiljeìle su pozitivnu godi{nju stopu rasta od ~ak 121%. Dugoro~ne pozajmice, na kraju 2003. godine,

koristile su sve banke koje posluju u Republici, pri ~emu je bilo najve}e u~e{}e dugoro~nih kreditnih linija koje su banke koristile od KFW za kreditiranje malih i srednjih preduze}a.

Tabela 2.9. Sektorska struktura depozita, u 000 EUR

31.12.2002. 31.12.2003.

Po vi|enju Oro~eni Ukupno % Po

vi|enju Oro~eni Ukupno %

Lokalna pred. u priv. vl. 41.972 23.370 65.342 32% 52.640 28.916 81.556 39%

Fizi~ka lica 11.469 10.743 22.212 11% 22.206 22.864 45.070 21%

Dràvne institucije i agencije 50.131 10.596 60.727 30% 19.402 25.685 45.087 21%

Vlada RCG 32.092 7.077 39.169 19% 5.738 8.223 13.961 7%

Op{tine 339 44 383 0% 1.324 10 1.334 1%

Agencije 3.730 2.229 5.959 3% 2.872 17.194 20.066 10%

Ostalo 13.970 1.246 15.216 7% 9.468 258 9.726 5%

Ostalo 21.864 5.229 27.093 13% 11.547 5.725 17.272 8%

Organizacije u javnom vl. 19.063 3.680 22.743 11% 7.367 5.195 12.562 6%

Lokalna pred. u dr`. vl. 3.746 3.667 7.413 4% 4.670 4.791 9.461 4%

UKUPNO DEPOZITI 148.245 57.285 205.530 100% 117.832 93.176 211.008 100%

Box 2.4. Kreditna aktivnost banaka

Tokom 2003. godine, krediti banaka su, uz blage oscilacije, imali uzlazni trend, pri ~emu su najve}i korisnici kredita bili privatna preduze}a i stanovni{tvo.

Depoziti banaka, na kraju 2003. godine, bili su ve}i za 3% u odnosu na kraj 2002, dok su istovremeno banke odobrile za 61% vi{e kredita.

Nivo ukupnih depozita konstantno je bio iznad nivoa odobrenih kredita. Struktura depozita je tokom 2003. godine pobolj{ana u korist oro~enih depozita, koji su, na kraju 2003. godine, ostvarili godi{nju stopu rasta od 67%. Me|utim, ro~na struktura oro~enih depozita pokazuje dominantno u~e{}e depozita sa ro~no{}u do godine dana (depoziti po vi|enju i depoziti sa rokom dospije}a od 3 mjeseca i godinu dana), pa su banke uglavnom odobravale kratkoro~ne kredite. Rast kredita tokom 2003. godine finansiran je i kori{}enjem pozajmica od doma}eg sektora i od finansijskih institucija iz inostranstva – kreditne linije za finansiranje malih i srednjih preduze}a. Pozajmice koje su banke koristile od finansijskih institucija iz inostranstva iznosile su na kraju decembra 2003. godine 36,24 miliona eura, pri ~emu se oko 58% odnosilo na dugoro~ne pozajmice, i to uglavnom dugoro~ne kreditne linije od KFW za kreditiranje malih i srednjih preduze}a koju su koristile dvije banke.

Moè se konstatovati da je i u prethodnom periodu, imaju}i u vidu nizak nivo ivotnog standarda i stanje u realnom sektoru, postojala visoka tra`nja za kreditima. Rast kreditne ekspanzije dominantno je posledica odluke bankarskog sektora da pove}a broj i ukupnu vrijednost kredita, a {to je prevashodno rezultat pobolj{anog makroekonomskog okruènja, pozitivnih tendencija u razvoju bankarskog sistema, pove}ane konkurencije na finansijskom trì{tu, sniènja stope obavezne rezerve, pove}anja raspoloìvosti stranih kreditnih sredstva i dr.

42


43

Ostale obaveze iznosile su na kraju 2003. godine 23 miliona eura i smanjene su za 49% u odnosu na kraj 2002, zbog isknjiàvanja obaveza za blokiranu deviznu {tednju gra|ana iz bilansa ~etiri banke.

Na kraju 2003. ukupni kapital banaka iznosio je 89 miliona eura (26% ukupne pasive), i porastao je u odnosu na kraj 2002. godine za 14%. U navedenom periodu sedam banaka zabiljeìlo je porast ukupnog kapitala, dok ostale banke nijesu zabiljeìle promjenu. Na rast ukupnog kapitala, i pored prestanka rada Ekos banke u likvidaciji, uticao je po~etak rada Komercijalne banke Budva i nove emisije akcija kod ve}ine banaka.

U strukturi kapitala najve}i udio je imao dioni~arski kapital (78%), koji je u odnosu na kraj 2002. porastao za 17%, pri ~emu su {est

banaka imale emitovani kapital ve}i od 5 miliona eura, dok ~etiri jo{ uvijek nijesu ispunile ovaj uslov (rok je 2004. godina).

Vlasni~ka struktura kapitala banaka radikalno je promijenjena u periodu od 2001. do 2004. godine. Od dominantnog u~e{}a dràvnog kapitala u strukturi akcijskog kapitala banaka do 2001. godine, kroz dokapitalizaciju i ga{enje nesolidnih banaka njegovo u~e{}e palo je na 43% na kraju 2001, da bi na kraju 2002. godine iznosilo 31%. Nakon privatizacije Montenegrobanke i osniva~a Pljevaljske banke ovo u~e{}e opalo je na 23% u 2003. godini. U 2004. planira se nastavak privatizacije Podgori~ke banke (dràvno u~e{}e u ovoj banci je 62,4%), a potrebno je privatizovati i Nik{i}ku banku.

Na kraju 2003. godine banke su ostvarile ukupan pozitivan poslovni rezultat, pri ~emu je samo jedna banka zavr{ila poslovanje u 2003. godini sa negativnim rezultatom. (Prilog B, Tabela 9)

Tabela 2.10. Vlasni~ka struktura kapitala banaka

Izvor: CBCG - Sektor za poslove kontrole banaka

Godina Dràvni kapital Privatni kapital Strani kapital

2001. 43% 41% 16%

2002. 31% 44% 25%

2003. 23% 44% 33%

Monetarni ra~uni

Monetarne ra~une u decembru 2003, u odnosu na kraj 2002. godine, karakterisalo je smanjenje neto strane aktive (neto aktiva u inostranstvu), pove}anje neto doma}e aktive (neto aktiva u zemlji) i pove}anje depozita.

Neto strana aktiva (neto aktiva u inostranstvu) iznosila je, na kraju 2003. godine, 42 miliona eura i snièna je u odnosu na kraj 2002. za 49,4%.

Potraìvanja od nerezidenata na kraju decembra iznosila su 65,7 miliona eura i u odnosu na kraj 2002. godine smanjena su za 32%. Kretanje potraìvanja od nerezidenata opredjeljuje kretanje depozita u stranim bankama koji su na kraju decembra iznosili 48 miliona eura sa dominantnim u~e{}em (73%) u ukupnim potraìvanjima od nerezi-denata. U odnosu na decembar 2002. godine, depoziti u stranim bankama opali su za 44%.

Obaveze prema nerezidentima na kraju 2003. godine iznosile su 23 miliona eura, {to je u odnosu na kraj 2002. vi{e za 72%. U strukturi obaveza prema nerezidentima krediti od nerezidenata (inostranih banaka) u~estvovali su sa 58%, dok se preostalih 42% odnosilo na obaveze prema nerezidentima po osnovu depozita.

U decembru 2003. godine neto doma}a aktiva (neto aktiva u zemlji) porasla je za 105% u pore|enju sa krajem 2002. U odnosu na kraj 2002. godine, neto doma}u aktivu na kraju 2003. karakterisalo je: smanjenje potraìvanja banaka od Centralne banke za 37%, smanjenje neto potraìvanja od Vlade za 74% i porast potraìvanja od ostalih sektora za 50%.

Obaveze uklju~ene u nov~anu masu u decembru 2003. godine u iznosu od 156 miliona eura bile su vi{e u odnosu na kraj 2002. za 12%, pri ~emu su transferabilni depoziti snièni za 1,4%, a ostali depoziti porasli za 41%. (Prilog B, Tabela 10)

44


45

Tabela 2.11. Monetarni ra~uni, u 000 eura

Stavka2002. 2003.XII I III VI IX XII

Neto strana aktiva 83.491 73.394 46.085 33.606 59.590 42.207

Potra ivanja od nerezidenata 97.189 86.403 61.031 49.744 80.885 65.751

Obaveze prema nerezidentima 13.698 13.009 14.946 16.138 21.295 23.544

Neto doma}a aktiva 55.550 46.529 85.601 92.768 103.857 113.863

Potra ivanja od Centralne banke 46.337 43.507 51.328 36.343 45.804 29.004

Neto potra ivanja od Vlade - 46.869 - 54.155 - 41.137 - 29.192 - 32.247 - 12.343

Potra ivanja od ostalih sektora 124.319 123.488 142.142 160.363 166.180 186.898

Obaveze prema Centralnoj banci 3 - - - - -

Ostale stavke (neto) - 68.234 - 66.311 - 66.732 - 74.746 - 75.880 - 89.696

Obaveze uklju~ene u nov~anu masu 139.041 119.923 131.686 126.374 163.447 156.070

Transferabilni depoziti 93.881 75.603 79.354 77.682 103.352 92.543

Ostali depoziti 45.160 44.320 52.332 48.692 60.095 63.527

Graf. 2.2. Kretanje neto strane aktive i neto doma}e aktive, XII 2002 – XII 2003, u 000 000 EUR

Graf. 2.3. Kretanje depozita banaka u stranim bankama, XII 2002 – XII 2003, u 000 000 EUR

44


45

Depoziti fizi~kih lica

Ukupni depoziti stanovni{tva, tokom 2003. godine, imali su uzlazni trend, pri ~emu je njihov pad zabiljeèn samo u maju.

Depoziti stanovni{tva na kraju decembra 2003. dostigli su nivo od 45 miliona eura, odnosno nivo za 104% vi{i u odnosu na kraj prethodne godine. Ovo pokazuje da je u velikoj mjeri povra}eno povjerenje gra|ana u bankarski sistem.

Ro~na struktura depozita stanovni{tva na kraju 2003. godine bila je ujedna~ena, odnosno, i depoziti po vi|enju i oro~eni imali su jednako u~e{}e u ukupnim depozitima stanovni{tva. U odnosu na kraj 2002. godine pove}ano je u~e{}e oro~enih depozita sa 48,7% na 50%.

Posmatrano po valutama, u depozitima stanovni{tva tokom 2003. dominirali su depoziti u eurima (preko 70%), {to ukazuje na povjerenje koje stanovni{tvo ima u euro kao »doma}u« valutu.

Na kraju decembra 2003. godine ukupni depoziti po vi|enju stanovni{tva iznosili su 22,5 miliona eura i u odnosu na kraj 2002. godine pove}ani su za 98%.

U strukturi depozita po vi|enju stanovni{tva, na kraju 2003. godine, transakcioni depoziti (ìro i teku}i ra~un) u iznosu od 13,8 miliona eura u~estvovali su sa 61%, i porasli su u odnosu na kraj 2002. za 157%. Ostali depoziti po vi|enju stanovni{tva iznosili su 8,8 miliona eura ili 39% depozita po vi|enju stanovni{tva, i bili su iznad nivoa sa kraja 2002. godine za 46%.

Na kraju decembra 2003. godine, oro~eni depoziti stanovni{tva iznosili su 22,5 miliona eura i porasli su za 110% u odnosu na kraj 2002. U oro~enim depozitima stanovni{tva, tokom 2003. godine, dominirali su depoziti oro~eni do jedne godine, sa u~e{}em od preko 90%.

2002. 2003.

31.12. 31.03. 30.06. 30.09. 31.12.

DEPOZITI PO VI\ENJU 11.370 9.887 12.133 16.967 22.559

Transakcioni depoziti stanovni{tva 5.347 3.873 6.595 8.385 13.766

Ostali depoziti po vi|enju 6.023 6.014 5.538 8.582 8.793

U doma}oj valuti - EUR 5.154 4.303 4.168 7.330 7.188

U drugoj valuti 869 1.711 1.370 1.252 1.605

OROÊNI DEPOZITI 10.777 15.612 15.188 18.066 22.599

Depoziti oro~eni do 1 godine 9.650 14.446 13.848 16.512 20.258


U drugoj valuti 2.827 3.702 3.224 2.949 3.213

Depoziti oro~eni preko 1 godine 1.127 1.166 1.340 1.554 2.341


U drugim valutama 37 24 48 115 81

UKUPNI DEPOZITI STANOVNI[TVA 22.147 25.499 27.321 35.033 45.158

Tabela 2.12. Depoziti stanovni{tva, u 000 EUR

46


47

Obavezna rezerva

U prvom kvartalu 2003. godine uslovi obra~unavanja, izdvajanja i kori{}enja obavezne rezerve bili su isti kao i krajem 2002. godine. Naime, od novembra 2002. pa do aprila 2003. godine primjenjivana je stopa obavezne rezerve od 50% na utvr|enu osnovicu koja nije mijenjana od po~etka aktiviranja ovog instrumenta u januaru 2002. godine, a ~inilo je prosje~no dvonedjeljno stanje depozita po vi|enju u eurima i ostali depoziti po vi|enju u drugim valutama. Pri tome, banke su mogle do 10% svoje obavezne rezerve dràti u obliku dràvnih zapisa Republike Crne Gore, a najvi{e 50% izdvojene obavezne rezerve koristiti za odràvanje dnevne likvidnosti. Centralna banka Crne Gore je na 40% deponovanih sredstava na ra~unu rezervi obra~unavala i pla}ala kamatu bankama od 1% na godi{njem nivou.

Krajem marta 2003. godine Centralna banka Crne Gore donijela je novu Odluku o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore, koja se primjenjuje od aprila 2003. Odlukom su izvr{ene zna~ajne izmjene ovog instrumenta {irenjem osnovice i smanjenjem stope za obra~un obavezne rezerve. Osnovicu za obra~un ~ini prosje~no dvonedjeljno stanje depozita po vi|enju18 i oro~enih depozita do 30 dana, a stopa obavezne rezerve snièna je na 23%. Pri tome, banke mogu do 25% obavezne rezerve dràti u obliku dràvnih zapisa Republike Crne Gore. Shodno Odluci, na 25% izdvojenih sredstava na ra~unu rezervi Centralna banka obra~unava i pla}a kamatu bankama po stopi od 1% na godi{njem nivou.

Uslovi kori{}enja obavezne rezerve za likvidnost u 2003. bili su isti kao i u 2002. godini, jer se Odluka o bliìm uslovima i na~inu kori{}enja sredstava koje Centralna banka Crne Gore odobrava bankama u cilju odràvanja likvidnosti nije mijenjala. Naime, banke mogu 50% izdvojene obavezne rezerve da koriste za dnevnu likvidnost beskamatno ukoliko sredstva vrate do kraja istog radnog dana na ra~un rezervi. U suprotnom, Centralna banka obra~unava kamatu po stopi od 12% na godi{njem nivou.

Posmatraju}i kretanje depozita koji ~ine osnovicu za obra~un obavezne rezerve, primje}uje se da su u periodu januar–decembar 2003. godine oscilirali u rasponu od 65 miliona eura do 138 miliona eura, odnosno prosje~na osnovica iznosila je 108 miliona eura. Od po~etka aprila do kraja decembra depoziti koji ulaze u sastav osnovice za obra~un obavezne rezerve zna~ajno su porasli i iznosili su u prosjeku 118 miliona eura, a njihov znatno vi{i nivo u odnosu na prvi kvartal 2003. godine rezultat je pomenutog {irenja osnovice kao i rasta depozita, posebno u tre}em kvartalu 2003. godine.

Primjenom vaè}e stope od 23%, banke su na dan 31. decembra 2003. godine izdvojile ukupno 27,1 milion eura. Struktura izdvojenih sredstava pokazuje da je na ra~un 201 izdvojeno 50%, na ra~un Centralne banke u inostranstvu 26%, a u dràvnim zapisima 24%.

Graf. 2.4. Ro~na struktura depozita stanovni{tva, u 000 000 EUR

18 Osim računa 2203 – Lokalne banke u državnom vlasni{tvu i računa 2204 – Lokalne banke u privatnom vlasni{tvu

46


47

Mogu}nost da 10% (u prvom kvartalu 2003. godine), odnosno 25% (po~ev od aprila 2003. godine) obavezne rezerve drè u obliku dràvnih zapisa koristilo je tokom 2003. godine devet banaka.

Izdvojena obavezna rezerva tokom 2003. godine kori{}ena je vrlo malo i povremeno, jer banke su uglavnom imale zadovoljavaju}u likvidnost, pa je obavezna rezerva kori{}ena za likvidnost okupno 10 dana. (Prilog B, Tabela 11)

Iz uporednog prikaza stope obavezne rezerve u Crnoj Gori i biv{im jugoslovenskim republikama (Box 2.5) uo~ava se da je stopa obavezne rezerve u Crnoj Gori najvi{a. Tako|e, posmatraju}i podatke o u~e{}u odobrenih kredita u BDP (14,6%) vidi se da je Crna Gora, i pored rapidnog rasta u 2003. godini, imala relativno nizak nivo ovog pokazatelja. Stoga bi trebalo razmotriti mogu}nost daljeg smanjenja stope obavezne rezerve ~ime bi se snizili tro{kovi bankarskog sektora, {to bi pozitivno uticalo na smanjenje nivoa kamatne stope, kao i pove}anje dostupnosti kredita.

48


49

Crna

Gor

aSr

bija

Hrva

tska

BiH

Slov

enija

Mak

edon

ija

Stop

a ob

avez

ne

reze

rve

23%

18%

(50%

na

devi

zne

depo

zite

)19

%5%

2% i

4,5%

8% i

3,5%

Osno

vica

za

obra

~un

obav

ezne

re

zerv

e

Prosje

~no

dvon

edjel

jno

stanje

: - d

epoz

ita po

vi|

enju

(osim

de

pozit

a po

vi|en

ju lok

alnih

bana

ka u

dràv

nom

i pri

vatno

m vla

sni{t

vu);

- oro~

enih

depo

zita

do 30

dana

; * B

anke

mog

u da

drè 2

5%

obav

ezne

reze

rve

u obli

ku dr

àvn

ih za

pisa R

CG

Prosje

~no d

nevn

o stan

je:

- dina

rskih

depo

zita,

dinars

kih sr

edsta

va pr

ibavlj

enih

emisi

jom H

OV i k

ori{}e

nih di

narsk

ih kre

dita;

- dev

iznih

depo

zita,

i drug

ih de

viznih

obav

eza,

osim

ob

avez

a prem

a gra|

anim

a po o

snov

u star

e dev

izne

{tedn

je, ob

avez

a po o

snov

u dev

izne {

tednje

po

loèn

e kod

bana

ka po

slije 3

0. jun

a 200

1. i

obav

eza p

o dev

iznim

kred

itima k

ori{}e

nim ko

d str

anih

pravn

ih lica

; - d

ijelov

a dep

ozita

prim

ljenih

po po

slovim

a koje

ba

nka o

bavlj

a u im

e i za

ra~u

n tre}

ih lica

, a ko

ji pre

laze i

znos

e plas

mana

koje

je ba

nka d

ala iz

tih

depo

zita.

Prosje

~no d

nevn

o stan

je:

- prim

ljenih

depo

zita i

kred

ita u

kuna

ma

(sa i b

ez va

lutne

klau

zule)

;- o

bave

za po

osno

vu fin

ansij

skog n

ajma

u kun

ama;

- izd

atih h

artija

od vr

ijedn

osti (

osim

vla

sni~k

ih HO

V ban

ke),

hibrid

nih i

podre

|enih

instr

umen

ata u

kuna

ma

( s va

lutno

m i b

ez va

lutne

klau

zule)

; - o

stalih

finan

sijsk

ih ob

avez

a u ku

nama

;- r

edov

nih i p

oseb

nih de

viznih

ra~u

na,

- dev

iznih

ra~un

a i {t

ednih

ulog

a po

vi|en

ju,- p

rimlje

nih de

viznih

depo

zita i

kred

ita,

- oba

veza

po iz

datim

harti

jama o

d vri

jedno

sti u

stran

oj va

luti (

osim

vla

sni~k

ih HO

V ban

ke),

hibrid

nih i

podre

|enih

instr

umen

ata u

deviz

ama i

os

talih

finan

sijsk

ih ob

avez

a u

deviz

ama.

- Dep

oziti

u KM;

- dep

oziti

u osta

lim

valut

ama

izra`

eni u

KM

Na de

pozit

e u

tolari

ma:

- do 9

0 dan

a - 4

,5%;

- od 1

do 2

godin

e - 2

%,

- prek

o 2 go

d.stop

a - 0

%.

Ne de

vizne

de

pozit

e:

- do d

vije g

odine

- 2

%,

- prek

o 2 go

dine

- 0%

.

Prosje

~no d

nevn

o stan

je:

- dep

ozita

po vi

|enju

;- u

loga p

o vi|e

nju;

- dep

ozita

oro~

enih

do tr

i mj

eseca

(stop

a od 8

%);

- oro~

enih

depo

zita p

reko t

ri mj

eseca

(stop

a od 3

,5%),

pri ~

emu d

epoz

iti Vla

de ne

ula

ze u o

snov

icu za

ob

ra~un

.

Kam

atna

stop

a po

koj

oj

Cent

raln

a ba

nka

obra

~una

va

kam

atu

bank

ama

na

izdv

ojen

a sr

edst

va

obav

ezne

re

zeve

1% p.

a.

- 35%

esko

ntne s

tope (

eskon

tna st

opa j

e u de

cembru

20

03 iz

nosil

a 9%

) na i

znos

ostva

renog

pros

je~no

g dn

evno

g stan

ja izd

vojen

e dina

rske o

bave

zne r

ezerv

e u o

bra~u

nsko

m pe

riodu

koji n

e prel

azi iz

nos

obra~

unate

obav

ezne

reze

rve;

- 20%

vaè

}e ref

erentn

e kam

atne s

tope n

a USD

, EUR

i C

HF na

izno

s ostv

areno

g pros

je~no

g dne

vnog

sta

nja iz

dvoje

ne de

vizne

obav

ezne

reze

ve ko

ji ne

prelaz

i izno

s obra

~una

te ob

avez

ne re

zerve

;- 0

% na

deviz

nu ob

avez

nu re

zervu

koja

se izd

vaja

u os

talim

valut

ama.

- 1,25

% na

izdv

ojena

sred

stva k

unsko

g dij

ela ob

avez

ne re

zerve

,- k

amatn

a stop

a ostv

arena

na

inostr

anom

trì{

tu na

sred

stva

deviz

nog d

ijela

obav

ezne

reze

rve

(u US

D 75

% U

.S.Fe

deral

Fund

s Targ

et Ra

te, u

EUR 7

5% EC

B Mini

mum

Bid

Refin

ance

Rate)

.

Stopa

koja

se utv

r|uje

na

osno

vu pr

osjek

a ka

matni

h stop

a ko

je je

u isto

m pe

riodu

ostva

rila

CBBIH

na

»ove

rnigh

t« de

pozit

e

6,3%

p.a.,

odno

sno 7

2%

eskon

tne st

ope (

teku}

a esk

ontna

stop

a je 8

,9%

p.a.)

Zate

zna

kam

atna

stop

a12

% p.

a.

eskon

tna st

opa u

ve}a

na za

300%

na:

- izn

os ra

zlike

izme

|u ob

ra~un

atog i

znos

a i

ostva

renog

pros

je~no

g dne

vnog

stan

ja izd

vojen

e din

arske

, odn

osno

deviz

ne ob

avez

ne re

zerve

u ob

ra~un

skom

perio

du;

- izn

os ra

zlike

izme

|u pr

opisa

nog i

obra~

unato

ga

iznos

a dina

rske,

odno

sno d

evizn

e oba

vezn

e rez

erve

u obra

~uns

kom

perio

du.

n.a

n.an.a

n.a

Box 2

.5. O

bave

zna

reze

rva

– up

ored

ni p

regl

ed

48


49

Tokom 2003. godine, kamatne stope banaka, kako aktivne, tako i pasivne, biljeìle su blagi pad u odnosu na 2002. godinu, kako kod banaka pojedina~no posmatranih, tako i na agregatnom nivou, ali jo{ uvijek su visoke u odnosu na inostrane reperne kamatne stope.

Mjese~ne aktivne kamatne stope na kratkoro~ne kredite u 2003. godini kretale su se u rasponu od 0,25 do 3,15%, a na dugoro~ne kredite u rasponu od 0,17 do 2,65%. Kamatne stope na hartije od vrijednosti sa rokom dospije}a do godinu dana bile su u rasponu od 0,58 do 0,89%, a kamatne stope na hartije od vrijednosti sa rokom dospije}a preko godinu dana kretale su se u rasponu od 0,66 do 0,89%.

Mjese~ne pasivne kamatne stope na depozite po vi|enju kretale su se u rasponu od 0,04 do 0,33%, a na depozite sa dogovorenim rokom u eurima u rasponu od 0,16 do 0,97%, dok su kamate na depozite sa dogovorenim rokom u drugim valutama bile u rasponu od 0,08 do 0,66%.

U okviru aktivnih kamatnih stopa, posmatrano na godi{njem nivou kamatne stope na kratkoro~ne kredite u 2003. godini su se kretale u rasponu od 3,04 do 38,39%, na dugoro~ne kredite u rasponu od 2,07 do 32,29%. Kamatne stope na hartije od vrijednosti sa rokom dospije}a do godinu dana bile su u rasponu od 7,06 do 10,83%, a kamatne stope na hartije od vrijednosti sa rokom dospije}a preko godinu dana su iznosile od 8,03 do 10,83%.

Pasivne kamatne stope, posmatrano na godi{njem nivou na depozite po vi|enju kretale su se u rasponu od 0,49 do 4,02%, na depozite sa dogovorenim rokom u eurima u rasponu od 1,95 do 11,81%. Kamate na depozite sa dogovorenim rokom u drugim valutama kretale su se u rasponu 0,97 do 8,03%.

Razlozi za pad kamatnih stopa su sljede}i:

• Pobolj{anje skoro svih makroekonomskih pokazatelja, a prije svega smanjenje stope inflacije (na kraju godine iznosila je 6,7%), uticalo je na ve}u stabilnost poslovnog ambijenta i ve}u sigurnost finansiranja;

• Uvo|enje efektivne kamatne stope na kredite i depozite pospje{ilo je ve}u konkurentnost me|u bakama i dovelo do pada kamatnih stopa;

• Rast kreditne aktivnosti banaka (porast ponude kreditnih sredstava) u odnosu na 2002. godinu za oko 61%;

• Uspje{no restrukturiranje i privatizacija u bankarskom sektoru;

• Ve}e u~e{}e inostranih kreditnih linija (dugoro~nih i kratkoro~nih);

• Rast depozita fizi~kih lica, preduze}a u privatnom vlasni{tvu i organa i organizacija RCG.

Rizik kamatne stope je neizvjesnost u pogledu dejstva kamatnih stopa na dobit i ekonomsku vrijednost aktive, pasive i vanbilansnih instrumenata banke. Da bi se za{titile od kamatnog rizika banke vr{e kategorizaciju kamatno osjetljive aktive, pasive i vanbilansnih instrumenata prema roku dospije}a. Kamatna osjetljivost se odre|uje za svaku ro~nu grupu, a cilj je upravljanje portfoliom kako bi kamatna osjetljivost bila na dozvoljenom nivou u odnosu na kapital, kao sredstvo za krajnje pokri}e ovog rizika. Ovaj rizik se kalkuli{e u kamatnu stopu i doprinosi njenom visokom nivou.

Kao osnovni uzroci visokog rizika na crnogorskom trì{tu mogu se navesti:

• Neadekvatno funkcionisanje institucija koje garantuju naplativost potraìvanja;

• Nefunkcionisanje Agencije za za{titu depozita;• Lo{a zakonska rje{enja u pogledu osiguranja naplate

potraìvanja (velike hipoteke, fiducije i dr.);• Lo{ bonitet zajmoprimaca (banke su svjesne te{ko}a u naplati

potraìvanja od strane privrednih subjekata kojima odobravaju kredite, {to dodatno pove}ava rizik otplate kredita).

Osim rizika, na visinu kamatnih stopa uti~u i sljede}i faktori:

• Stopa inflacije, koja je u 2003 iznosila 6,7%, jo{ nije na nivou zemalja EU;

• Visoki operativni tro{kovi banaka;• Visoke akcionarske premije.

Nasuprot aktivnim kamatnim stopama, u koje banke kalkuli{u sve pomenute tro{kove i rizike, kod utvr|ivanja pasivnih kamatnih stopa to ne ~ine, pa je raspon aktivnih i pasivnih stopa, odnosno kamatna marà, velika.

Kamatne stope crnogorskih banaka i osjetljivost na rizik kamatnih stopa

50

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA FINANSIJSKA TR@I[TA

51

Ve}inu kredita koje banke odobravaju ~ine kratkoro~ni (73%), kojima se finansira samo teku}a likvidnost privrede i potro{nja drugih transaktora, dok se preostali dio kreditne aktivnosti banaka odnosi na odobravanje dugoro~nih kredita, koji jedino mogu doprinijeti crnogorskom privrednom rastu, a time indirektno pospje{iti ve}i pad kamatnih stopa.

Jedan od ciljeva za 2004. godinu je nastavak pregovora sa NBS radi uspostavljanja direktnog platnog prometa sa Srbijom, ~ime bi se snizili transakcioni tro{kovi. Takodje, vaàn cilj je i implementacija RTGS sistema platnog prometa.

U cilju sniènja rizika i visine kamatne stope trebalo bi razmotriti i osnivanje odredjenih institucija, koje su u drugim privredama u tranziciji i razvijenim trì{nim privredama imale pozitivan uticaj. Garancijski fond je institucija koja zajedno sa bankarskim sektorom dijeli rizik odobrenih kredita za mala i srednja preduze}a. Naj~e{}e garancijski fond preuzima obavezu da }e u slu~aju ne vra}anja kredita od MSP pokriti do 50% vrijednosti odobrenog kredita. Na ovaj na~in se smanjuje visina kamatne stope, pove}ava dostupnost kredita za MSP i podsti~e razvoj ovog sektora, kao i rast zaposlenosti. Pozitivna iskustva imale su i dràvne korporacije za garantovanje stambenih kredita. Me|utim, osnivanje ovih institucija uslovljeno je obezbjedjivanjem raspoloìvih budètskih sredstava iz kojih se finansira njihovo poslovanje, odnosno donacija kao alternativnog izvora finansiranja.

50


51

FINANSIJSKA TR@I[TA

52


53

52


53

Trì{te novca

Centralna banka Crne Gore obavlja emisiju dràvnih zapisa za ra~un Vlade Republike Crne Gore kao njen nezavisni zastupnik. Izabrani model prodaje dràvnih zapisa je aukcija, jer se smatra najtransparentnijim modelom koji podsti~e konkurenciju na trì{tu kapitala. Dràvni zapisi se emituju u dematerijalizovanoj formi, u apoenima od 500 eura. Registrovanje dràvnih zapisa obavlja Centralna depozitarna agencija. Vlada je obavezna da isplati obaveze po emitovanim zapisima o roku dospije}a.

Kupci dràvnih zapisa mogu biti fizi~ka i pravna lica. Do sada su skoro sve banke i nekoliko preduze}a na{le interes da svoja sredstva plasiraju u dràvne zapise. Cijena dràvnih zapisa se na poslednjih nekoliko aukcija kretala oko 10,00% na godi{njem nivou, {to je znatno niì prinos nego {to npr. banke imaju na kratkoro~ne kredite, gdje se kamate kre}u od 12,00% do 38,00%, ali rizik investiranja u dràvne zapise gotovo da ne postoji. Banke otkupljuju i preko 75% od pojedina~nih

emisija, {to je rezultat mogu}nosti, date bankama novom Odlukom o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG od 1. aprila 2003 godine, da drè 25% od izdvojene obavezne rezerve u dràvnim zapisama.

U 2003 godini odràno je 13 emisija 28- dnevnih dràvnih zapisa i isto toliko 56-dnevnih dràvnih zapisa. Na njima je prodato ukupno 138,2 miliona, od ~ega 100,7 miliona eura 28-dnevnih dràvnih zapisa ili oko (75%) i 37,5 miliona eura 56-dnevnih dràvnih zapisa, ili (25%) eura. U 2002. godini prodato je ukupno 58,70 miliona eura dràvnih zapisa, a od toga 42,37 miliona eura 28-dnevnih i 16,33 miliona eura 56-dnevnih dràvnih zapisa. Evidentan je rast zaduìvanja dràve putem prodaje zapisa u 2003. godini, u odnosu na 2002, {to je dobrim dijelom posledica duplo manjih izvora prihoda dràve po osnovu donacija iz inostranstva. Prodaja 28-dnevnih zapisa imala je rastu}i trend, dok je prodaja 56-dnevnih zapisa biljeìla naizmjeni~no rast i pad.

Graf. 3.1. Prodati zapisi, u 000 000 EUR

Graf. 3.2. Prodaja 28-dnevnih dràvnih zapisa, u 000 000 EUR

54


55

Iz grafikona se vidi da je i u 2003, kao i u 2002. godini, mnogo ve}e u~e{}e u prodaji zapisa emitovanih na 28 nego na 56 dana, skoro trostruko.

Tabele 3.1. i 3.2. prikazuju emisiju dràvnih zapisa po mjesecima.

Prosje~na ponderisana kamatna stopa, u 2003. godini, na 28-dnevne dràvne zapise iznosila je 10,14%, dok je prosje~na ponderisana kamatna stopa na 56-dnevne dràvne zapise iznosila 10,28%.

Kamatne stope su bile na ve}em nivou nego u 2002. godini, kada su iznosile 7,4% na 28-dnevne i 6,9% na 56-dnevne zapise. Kretanje prosje~nih ponderisanih kamatnih stopa po aukcijama prikazano je na grafikonima 3.4. i 3.5.

Ukupan dug budèta po osnovu dràvnih zapisa na dan 31.12.2003. godine iznosio je 19,73 miliona eura, od ~ega je dug bankama 16,11 miliona eura, a ostatak je dug preduze}ima.

Graf. 3.3. Prodaja 56-dnevnih dràvnih zapisa, u 000 000 EUR

Tabela 3.1. Emisija 28-dnevnih dràvnih zapisa

Mjesec Broj aukcije EMITOVANO PRODATO Prosje~na stopa

Januar XIX 7.000.000,00 5.912.000,00 7,99%

Februar XX 6.500.000,00 5.762.000,00 8,49%

Mart XXI 7.000.000,00 6.065.000,00 8,94%

April XXII 7.500.000,00 7.028.000,00 10,17%

Maj XXIII 8.000.000,00 6.949.500,00 10,45%

Jun XXIV 7.500.000,00 6.674.000,00 10,75%

Jul XXV 7.000.000,00 6.682.000,00 10,71%

Avgust XXVI 7.000.000,00 7.000.000,00 10,83%

Septembar XXVII 8.000.000,00 8.000.000,00 10,76%

Oktobar XXVIII 8.500.000,00 8.500.000,00 10,57%

Oktobar XXIX 9.500.000,00 9.500.000,00 11,00%

Novembar XXX 12.000.000,00 10.629.000,00 10,01%

Decembar XXXI 13.000.000,00 12.008.000,00 10,08%

Ukupno : 100.709.500,00

54


55

Tabela 3.2. Emisija 56-dnevnih dràvnih zapisa

Mjesec Broj aukcije EMITOVANO PRODATO Prosje~na stopa

Januar XII 3.000.000,00 1.670.000,00 8,13%

Februar XIII 3.000.000,00 2.250.000,00 8,38%

Mart XIV 4.500.000,00 1.320.000,00 9,13%

April XV 4.000.000,00 2.866.000,00 10,05%

April XVI 3.000.000,00 2.100.000,00 10,06%

Maj XVII 3.000.000,00 2.876.000,00 10,76%

Jun XVIII 2.500.000,00 2.143.500,00 11,51%

Jul XIX 4.500.000,00 3.826.000,00 11,24%

Avgust XX 3.000.000,00 3.000.000,00 11,12%

Septembar XXI 4.500.000,00 4.500.000,00 10,63%

Oktobar XXII 4.000.000,00 3.235.500,00 10,45%

Novembar XXIII 5.500.000,00 4.982.000,00 10,03%

Decembar XXIV 4.000.000,00 2.743.500,00 10,13%

Ukupno : 37.512.500,00

Graf. 3.4. Kamatne stope na 28-dnevne dràvne zapise

Graf. 3.5. Kamatne stope na 56-dnevne dràvne zapise

56


57

Trì{te kapitala

Jedan od najzna~ajnijih doga|aja u 2003. godini, vezano za finansijska trì{ta, bilo je informaciono povezivanje sedam berzi Jugoisto~ne Evrope u jedinstven informacioni sistem preko internet portala www.sem-on.net. Time je omogu}eno kupcima berzanskog materijala i potencijalnim investitorima da na jednostavan na~in dobiju informacije o preduze}ima u koja èle da investiraju, berzama ~lanicama i na~inu njihovog rada, vrstama hartija od vrijednosti kojima se na njima trguje, kontroli i regulativi, transakcionim tro{kovima, itd. Na samom po~etku saradnja je ostvarena na informacionoj osnovi, ali bi vremenom trebala

da preraste u takozvani “cross-trading” (ukr{tenu trgovinu), {to }e u budu}nosti zna~ajno doprinijeti razvoju trì{ta kapitala i ukupne crnogorske ekonomije. O~ekuje se trgovina kapitalom od 16 milijardi eura, ~ime se stvara jedno zna~ajno regionalno trì{te kapitala. U~e{}e na regionalnom trì{tu kapitala treba da doprinese ve}oj konkurentnosti na doma}em trì{tu, striktnije po{tovanje zakonske regulative i propisa od strane svih u~esnika, ve}u raznolikost trì{nog materijala, bolju organizacionu i kadrovsku osnovu.

Box 3.1. U~esnici na crnogorskom finansijskom trì{tu

Komisija za hartije od vrijednosti kao regulatorni organ crnogorskog trì{ta kapitala, koja funkcioni{e od novembra 2000. godine, ima osnovni zadatak da kroz po{tovanje IOSCO principa brine o sprovo|enju Zakona o hartijama od vrijednosti radi za{tite investitora i obezbje|ivanja »fair play« pozadine na trì{tu hartija od vrijednosti.

Centralna depozitarna agencija vodi crnogorski Centralni registar i Depozitar za sve hartije od vrijednosti i obezbje|uje efikasan i efektivan kliring i saldiranje registrovanih usluga da bi se doprinijelo konkurentnosti crnogorskog trì{ta kapitala. Hartije od vrijednosti su po crnogorskom Zakonu o hartijama od vrijednosti dematerijalizovane, {to olak{ava trgovinu kao i postojanje jednog Centralnog registra i Centralnog depozitara za kliring hartija od vrijednosti. Sve hartije od vrijednosti se ~uvaju i sve transakcije se ostvaruju po “book-entry” sistemu.

Privatizacioni fondovi su osnovani tokom procesa MVP radi akumuliranja vau~era gra|ana i kupovine akcija kompanija iz MVP da bi postali glavni institucionalni vlasnici u privatizovanim kompanijama. Zadatak im je bio da ubrzaju proces privatizacije. Ostvaren je odnos 1 vau~er poen vrijedi 1 investicionu jedinicu. Investiciona jedinica je u nematerijalizovanoj formi i ima karakter hartije od vrijednosti. U Crnoj Gori postoji {est privatizacionih fondova koji su zatvorenog tipa i njima upravlja menad`ment kompanija. Akcije koje su kupovali fondovi ulaù se u razna preduze}a radi disperzije rizika.

Prema Zakonu o hartijama od vrijednosti, trgovanje sa hartijama od vrijednosti moè se vr{iti samo na berzama kao organizovanim trì{tima.

U Crnoj Gori funkcioni{u dvije berze: Montenegroberza osnovana 1994. i NEX Montenegro berza osnovana 2001. NEX Montenegro berza radi na elektronskom sistemu BTS koji obezbje|uje potpuni nadzor teku}ih i ranijih doga|aja na trì{tu. Transakcije na berzama se odvijaju kao promptne i terminske. Kod promptnih transakcija obaveze po transakcijama se ispunjavaju dva poslovna dana nakon nastanka transakcije, dok kod terminskih obaveze se pla}aju na dan transakcije. Vanberzansko trì{te u Crnoj Gori ne postoji.

Ovla{}eni u~esnici na trì{tu hartija od vrijednosti su brokeri i dileri. U Crnoj Gori postoji jedna dilerska i pet ovla{}enih brokerskih ku}a.

Postoje i dvije samoregulatorne organizacije trì{ta kapitala koje, tako|e, doprinose op{toj sistemskoj stabilnosti ovog trì{ta. To su: »Udruènje brokera, dilera i investicionih menadèra” i “Poslovno udruènje ovla{}enih u~esnika na trì{tu hartija od vrijednosti”.

56


57

Promet na berzama

Na crnogorskom trì{tu kapitala sve je vi{e u~esnika i sve ve}a raznolikost trì{nog materijala, (investicionih jedinica privatizacionih fondova, akcija koje su u vlasni{tvu dràvnih fondova, obveznica stare devizne {tednje), {to govori o relativno brzom razvoju ovog trì{ta. Struktura prometa na berzama se tako|e promijenila. Dok je ranije najve}i dio prometa ~inio ìralni novac i kratkoro~ne hartije od vrijednosti, a veoma mali dio akcije preduze}a, danas promet najve}im dijelom ~ine akcije preduze}a, banaka i osiguravaju}ih dru{tava. Zbog niske trì{ne cijene akcija mnoga fizi~ka i pravna lica su zainteresovana za njihovu kupovinu, jer je to danas jeftina investicija sa potencijalno velikim dobicima u budu}nosti.

Velika prednost za investitore je i kotiranje akcija preduze}a na »A« i »B« listama crnogorskih berzi jer im daje potrebne informacije o njihovom bonitetu.

U 2003. godini ostvaren je ukupan promet na crnogorskim berzama od oko 43,54 miliona eura, od ~ega 26,43 miliona eura prometa na Montenegroberzi, a 17,11 miliona eura prometa na Nex Montenegro

berzi. U 2003. ostvaren je trostruko ve}i promet nego u 2002. godini, kada je promet na obje berze iznosio oko 14,86 miliona eura, od ~ega je 8,71 miliona eura prometa ostvareno na Montenegroberzi, a 6,15 miliona eura prometa na Nex Montenegro. Prosje~ni mjese~ni promet na obje berze u prethodnoj godini iznosio je 3,62 miliona eura, a u 2002. godini 1,24 miliona eura.

Realizacija po mjesecima prikazana je na graf. 3.6.

Osjetno ve}i promet na Montenegroberzi u julu rezultat je privatizacije Montenegrobanke kroz prodaju njenih akcija Novoj Ljubljanskoj banci.

Uporedni promet na crnogorskim berzama za 2002. i 2003. godinu dat je na graf. 3.7.

Odnos broja ostvarenih transakcija i ostvarenog prometa na obje berze po mjesecima prikazan je na graf. 3.8.

Graf. 3.6. Promet na berzama, u 000 000 EUR

58


59

Na obje berze u 2003. godini trgovalo se akcijama sa zvani~ne “A” liste za kotaciju, akcijama preduze}a iz MVP na slobodnom trì{tu, akcijama iz portfelja dràvnih fondova, investicionim jedinicama privatizacionih fondova i obveznicama stare devizne {tednje.

Promet obveznicama stare devizne {tednje na obje berze u 2003. godini iznosio je oko 2,57 miliona eura ili 5,9% ukupnog prometa na berzama.

Od toga je promet obveznicama na Montenegroberzi iznosio oko 1,11 miliona eura, a na Nex Montenegro oko 1,46 miliona eura. Zbog dugog vra}anja stare devizne {tednje preko banaka od strane dràve, mnogi imaoci {tednje su se odlu~ili da do novca do|u prodajom obveznica stare devizne {tednje na berzama. To je uticalo na zna~ajan rast prometa ovih hartija od vrijednosti, koje su se prodavale u prosjeku oko 0,75 eura ili 75% od njihove nominalne vrijednosti.

Graf. 3.7. Uporedni promet na berzama, u 000 000 EUR

Graf. 3.8. Ostvarene transakcije i promet u 000 000 EUR

58


59

U 2003. godini na obje berze promet investicionih jedinica privatiza-cionih fondova iznosio je oko 831 hiljadu eura ili 1,9% od ukupno ostvarenog prometa, {to je veoma mali procenat i govori o izvjesnom zastoju razvoja trì{ta kapitala. Tome su u jednom momentu doprinijele i izvjesne malverzacije u vezi sa me|usobnom trgovinom menad`ment kompanija koje su trgovale akcijama privatizacionih fondova “preska~u}i naloge”, odnosno trguju}i po ve}im cijenama od najniè ponu|enih, naduvavaju}i tako osnovicu za obra~un provizije za upravljanje fondovima. Ove nepravilnosti su ubrzo otklonjene novim zakonskim propisima.

Montenegroberza

Ostvareni promet na Montenegroberzi u 2003. godini iznosio je preko 26,4 miliona eura, {to je tri puta vi{e nego u 2002. godini. Najve}i promet ostvaren je u julu i iznosio je 11,24 miliona eura, a najmanji u

maju oko 204.000 eura. Prosje~an mjese~ni promet je iznosio oko 2,2 miliona eura. Od ukupno ostvarenog prometa, primarni promet je iznosio oko 8,8 miliona eura, ili oko 33%, a sekundarni 17,6 miliona eura.

Najve}e u~e{}e u primarnoj prodaji ostaril su: Hipotekarna banka a.d. Podgorica, Lov}en osiguranje a.d. Podgorica i Crnogorska komercijalna banka a.d. Podgorica.

U sekundarnoj prodaji najvi{e se trgovalo akcijama Montenegrobanke a.d. Podgorica, obveznicama stare devizne {tednje, PKB Herceg Novi-a.d. i Ekoflora a.d. Podgorica.

Ove godine je na Montenegroberzi uveden index MOSTE koji je formiran na osnovu kretanja cijena akcija 35 najlikvidnijih kompanija sa listinga Montenegroberze. Na dan uvo|enja index je iznosio 100 poena i od tada je u stalnom blagom porastu. Broj akcija preduze}a koja se kotiraju na A i B listingu berze u toku godine se stalno pove}ava.

Graf. 3.9. Primarni i sekundarni promet na Montenegroberzi

Graf. 3.10. Kretanje indexa MOSTE u 2003. godini

60


61

NEX Montenegro berza

Ukupan promet ostvaren na NEX Montenegro berzi u 2003. godini iznosio je 17,11 miliona eura, {to je skoro trostruko vi{e u odnosu na prethodnu godinu. Najve}i promet ostvaren je u septembru, oko 3,8 miliona eura, a najmanji u februaru i iznosio je oko 175.000 eura. Prosje~ni mjese~ni promet je iznosio oko 1,43 miliona eura. Od ukupno ostvarenog prometa na primarnu prodaju se odnosilo oko 1,99 miliona eura, a na sekundarnu 15,12 miliona eura.

U primarnoj prodaji najve}e u~e{}e ostvarili su: Crnogorska komercijalna banka a.d. Podgorica, Euromarket banka a.d. Podgorica, Zepter osiguranje a.d. Podgorica.

U sekundarnoj prodaji najve}e u~e{}e ostvarili su: HTP Budvanska rivijera a.d. Budva, Solana „Bajo Pivljanin” a.d. Ulcinj, Mje{ovito a.d. Herceg Novi.

Indeksi na Nex berzi u 2003. godini oscilirali su kao {to pokazuju grafikoni 3.12. i 3.13.

Graf. 3.11. Primarni i sekundarni promet na NEX Montenegro berzi

Graf. 3.12. Kretanje indexa NEX 2019 u 2003. godini

19 Index NEX 20 uključuje preduzeća sa najvi{ im udjelom trži{ne kapitalizacije, najvi{ im ostvarenim prihodom i najvećim brojem transakcija.

60


61

Graf. 3.13. Kretanje indexa NEX PIF 20 u 2003. godini

20 Index NEX PIF uključuje {est privatizacionih fondova.

62

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA FISKALNI SEKTOR

63

Box 3.2. Promet na berzama u regionu u 2003. godini

Na Beogradskoj berzi je u 2003. godini ostvaren ukupan promet od 1 330 miliona eura. Najve}e u~e{}e u prometu ostvareno je akcijama (oko 33%), obveznicama preduze}a (oko 25%), obveznicama Republike Srbije (oko 11%), blagajni~kim zapisima Narodne banke Srbije (oko 15%) i komercijalnim zapisima preduze}a (oko 14%), kao i ìralnim novcem (oko 2,00%).

Ljubljanska berza je u 2003. godini ostvarila promet od 1 440 miliona eura. Od ukupne trgovine 68,87% ~ini trgovina na zvani~nom trì{tu, a 31,13% na slobodnom. Na zvani~nom trì{tu oko 70% prometa predstavljala je trgovina obveznicama, a oko 30% akcijama, dok se na slobodnom trì{tu trgovalo akcijama i obveznicama (oko 51%) kao i akcijama investicionih fondova (49%).

Makedonska berza je u 2003. godini ostvarila promet od 38 miliona eura. Najve}e u~e{}e u prometu ostvareno je akcijama (oko 55%), obveznicama (oko 34%) i ostalim hartijama od vrijednosti (11%).

Crnogorske berze su u 2003. ostvarile promet od 43 miliona eura. Od ukupnog prometa najvi{e se odnosilo na trgovinu akcijama sa zvani~nih lista za kotaciju, akcijama preduze}a iz MVP na slobodnom trì{tu, akcijama iz portfelja dràvnih fondova, investicionim jedinicama privatizacionih fondova i obveznicama stare devizne {tednje

62


63

FISKALNI SEKTOR

64


65

64


65

Prikaz budèta*

Budètska potro{nja u 2003. godini sprovedena je u skladu sa ciljevima ekonomske politike za prethodnu godinu, uz naglasak na finansiranje budètskih rashoda iz realnih izvora. Budèt za 2003. godinu planiran je na nivou od 451 milion eura (poslije rebalansa od 20 miliona eura), {to predstavlja porast od 34,3% u odnosu na budèt iz 2002. godine.

Ukupni budètski primici u 2003. godini su iznosili 412,8** miliona eura ili 95,7% planiranih sredstava, i bili su ve}i u odnosu na prethodnu godinu za 22,8%.

Struktura budètskih primitaka pokazuje da se 350,2 miliona eura ili 84,5% odnosilo na prihode budèta iz redovnog poslovanja koji su porasli za 32,5% u odnosu na 2002. godinu, ali su ostvareni u iznosu od 8,9% nièm od plana. Donacije iz inostranstva su, u posmatranom periodu, bile manje od plana za 45,7% pa su iznosile 12,6 miliona eura ili 3% ukupnih primitaka, {to je niè za 53,2% u odnosu na pro{lu godinu. Pozajmice i krediti iznosili su 12,2% ukupnih primitaka ili 49,9 miliona eura {to je porast od 108,1% u odnosu na projektovani iznos. Primitaka od otplate kredita u ovom periodu nije bilo, kao {to je i planirano.

Redovni prihodi budèta najve}im dijelom su se formirali iz prihoda od poreza, koji su u periodu januar-decembar 2003. godine iznosili 312,9 miliona eura ili 89,3% redovnih prihoda, {to je za 5,6% niè od planiranog iznosa. Prihodi od poreza su u posljednjih devet mjeseci 2003. godine znatno pove}ani prihodima od poreza na dodatu vrijednost koji su popunili budèt sa 117,4 miliona eura (predstavljaju 38% ukupnih prihoda od poreza, uz napomenu da se porez na dodatu vrijednost primjenjuje tek od 1. aprila 2003.). Prihodi od poreza su u odnosu na isti period prethodne godine pove}ani za 52,3%.

U okviru ukupnih prihoda od poreza, u odnosu na plan, smanjen je prihod od poreza na dohodak gra|ana za 16,1%, od poreza na dobit preduze}a za 15,2% a prihod od poreza na me|unarodnu trgovinu i transakcije za 29,1%. Ovi prihodi od poreza, koji nisu ostvarili planirani

iznos, predstavljaju 36,5% ukupnih prihoda prikupljenih po osnovu poreza. U neispunjenju planiranih, prednja~e prihodi od tranzita koji su podbacili za 92% ili 20,2 miliona eura. Vi{e nego {to je planirano ostvareno je u okviru prihoda od poreza na imovinu i promet nepokretnosti i prava za 19,4%, kao i kod prihoda od poreza na promet za 5,9%. Prihodi od poreza koji su prekora~ili planirane okvire ostvarili su u~e{}e od 63,5% ukupnih prihoda od poreza ili 56,8% redovnih prihoda. U okviru poreza na promet najzna~ajniji efekat je ostvaren po osnovu poreza na dodatu vrijednost. Ubiranje prihoda po osnovu ovog poreza je za 51,9% prema{ilo plan (planirano 77,3 miliona eura a ostvareno 117,4 miliona eura).

Prihodi od taksi ostvareni su u visini od 4,5 miliona eura, {to je za 10,5% niè od plana, a 12,4% porast u odnosu na pro{lu godinu. Oko 9% ovih prihoda se formira po osnovu boravi{nih taksi koje su iznosile svega 405 hiljada eura i bile su niè za 7,8% od planiranih, dok su u odnosu na isti period prethodne godine porasle za 30,3%. Boravi{ne takse bi trebalo da ~ine prete`ni dio prihoda od taksi, imaju}i u vidu zna~aj turizma u ekonomiji Crne Gore.

Veliko smanjenje prihoda evidentno je kod ostalih republi~kih prihoda, koji su u 2002. godini dostigli nivo od 29,5 miliona eura ili 31,8% niè od plana. Najve}i razlog ovolikog podba~aja je neispunjenje plana po osnovu prihoda od prodate imovine koji su bili niì za 45,8% ili 10,7 miliona eura.

»Punjenje« budèta je bilo neravnomjerno po pojedinim mjesecima. Po pravilu su prihodi bili manji u prvom a ve}i u drugom dijelu godine. Najve}i je priliv bio u avgustu (51,4 miliona eura) {to je i normalno zbog uticaja turisti~ke sezone.

Ukupni izdaci budèta u periodu januar–decembar 2003. iznosili su 424,5 miliona eura (od primitaka su niì za 2,9%), ili 98,4% planiranih izdataka za 2003. godinu. U odnosu na prethodnu godinu bili su vi{i za 41,3% .

* Obrađeni podaci nisu konačni zbog revizije budžeta koja je u toku** U ovaj iznos, kao i u daljoj analizi nije uključen iznos od 20 miliona eura, za koliko je izvr{en rebalans budžeta.

66


67

Struktura ukupnih izdataka pokazuje dominantno u~e{}e redovnih rashoda budèta od 82,8%, u iznosu od 351,5 miliona eura i zaostajanje od 16,8% prema planiranim veli~inama. U posmatranom periodu, budèt su zna~ajno opteretile otplate dugova koje su dostigle nivo od 53,2 miliona eura ili 12,5% ukupnih izdataka, i znatno su iznad planiranih sredstava po ovom osnovu (planom za 2003. predvi|eno je svega 300 hiljada eura). Date pozajmice i krediti iznosili su 11,4 miliona eura i bili su niì od planiranog za 42,7%, a 26% vi{i nego u prethodnoj godini, i pri tome predstavljaju 2,7% ukupnih izdataka. Ostalih 8,3 miliona eura ili 2% ukupnih izdataka odnosi se na rezerve (stalne i

teku}e) koje su 14,4% manje od projektovanog iznosa, dok su u odnosu na 2002. godinu porasle za 34,4%.

Rashodi po osnovu bruto zarada u posmatranom periodu iznosili su 119,7 miliona eura ili 10,4 manje od planiranih, od ~ega se na neto zarade odnosilo 58,8% bruto zarada, doprinose 25%, a na poreze na zarade zaposlenih 13,9%. Iz ovoga se moè zaklju~iti da su na rashodnoj strani budèta neto zarade zaposlenih prioritetne. Ina~e, bruto zarade predstavljaju 34,1% redovnih budètskih rashoda, a 28,2% ukupnih. Kretanjem bruto zarada u predvi|enim okvirima dat je snaàn impuls budètskoj disciplini na rashodnoj strani.

Graf. 4.1. Struktura primitaka Budèta u periodu januar-decembar 2003. godine

Graf. 4.2. Struktura izdataka Budèta u periodu januar-decembar 2003. godine

66


67

Tro{enje sredstava budèta je bilo neravnomjerno po pojedinim mjesecima kao i kod priliva sredstava. Najve}i iznos sredstava je potro{en u septembru (51,3 miliona eura) zbog otplate dugova koji su dostigli nivo od 15,8 miliona eura.

Posmatraju}i suficit/deficit kao razliku izmedju ukupnih primitaka umanjenih za uzete pozajmice i kredite i ukupnih izdataka umanjenih za date pozajmice i kredite i otplatu glavnice, u periodu 01.01–31.12.2003. Budèt Republike je ostvario ukupan suficit od 2,9 miliona eura. (Prilog C, Tabela 13) Iskazani suficit je u stvari rezultat evidentiranih budètskih izdataka na osnovu isplata, a ne na osnovu preuzetih obaveza koje su vrlo visoke i ~ije bi izmirivanje zahtijevalo zna~ajna sredstva, te iskazivanje budètskog deficita.

Tokom godine suficit/deficit (ra~unat po prethodno opisanoj metodi) se kretao razli~ito po mjesecima. Ipak, broj mjeseci u kojim je ostvaren suficit je jednak broju mjeseci u kojem je ostvaren deficit.

U decembru Skup{tina je usvojila Budèt za narednu godinu iako je prema Zakonu o budètu (~lan 24) to trebalo biti ura|eno u novembru. Budèt za 2004. godinu je na istom nivou kao i pro{logodi{nji poslije rebalansa (451 milion eura), ali sa ne{to druga~ijom strukturom i u primicima i izdacima. Na prihodnoj strani struktura je pomjerena u korist izvornih prihoda, a smanjeni su planirani prihodi od donacija i privatizacionih prihoda (planirane donacije iznose 6 miliona eura, a prihodi od prodaje imovine isto toliko). Na strani izdataka, prioritetni su redovni rashodi pa su planirani niì izdaci za date pozajmice i kredite kao i za otplatu dugova.

Budèt za 2004. godinu je uskla|en sa Agendom ekonomskih reformi, reformom dràvne uprave, reformom obrazovanja, akcionim planom za suzbijanje narkomanije kod djece i omladine, a tu je i podr{ka prestrukturiranju preduze}a i preduzetni{tvu.

Krajem jula 2003. godine, Vlada je usvojila rebalans budèta za ovu godinu koji je bio za 20 miliona eura ve}i nego {to je prvobitno predvi|eno, i iznosio je 451 milion eura (Budèt je uve}an jer su uklju~ena sredstva od prodaje »Jugopetrola« a.d Kotor). U prihodima Budèta je dodata stavka depoziti iz prethodne godine u iznosu od 20 miliona eura, dok je na strani izdataka Budèta do{lo do pove}anja pozajmica i kredita za 11,6 miliona eura, zatim besteretnih davanja i

socijalnih benificija za 6,2 miliona eura, kapitalnih izdataka za 1,2 miliona eura, rashoda za materijal i usluge za 0,5 miliona eura i rezervi u iznosu od 0,5 miliona eura.*

Na osnovu podataka Ministarstva finansija, iznos od 20 miliona eura, za koliko je izvr{en rebalans, namijenjen je za: prestrukturiranje preduze}a 8 miliona eura, preduzetni{tvo 6 miliona eura, racionalizaciju tehnolo{kih vi{kova u dràvnoj upravi 4 miliona eura i za ekolo{ke projekte 1,2 miliona eura.

Ukupne neizmirene obaveze, prema podacima iz zavr{nog ra~una budèta za 2002. godinu, na dan 31.12. 2002. su iznosile 100,6 miliona eura. Medjutim, treba ista}i da su podaci o neizmirenim kumulativnim obavezama budèta zna~ajno materijalno neusagla{eni sa relevantnim podacima kod pojedinih korisnika budètskih sredstava.

Od velikog zna~aja je da sredstva alocirana za restrukturiranje preduze}a i rje{avanje vi{kova zaposlenih budu adekvatno upotrijebljena, jer bi se u narednom budètu smanjili izdaci za ove stavke.

Imaju}i u vidu relativno visoku budètsku potro{nju i ~injenicu da {to vi{e sredstava preraspodjeljuje dràva to smanjuje efikasnost privatnog sektora, neophodno je sprovesti op{te mjere racionalizacije. Ipak, treba biti svjestan ~injenice da je dràvna potro{nja u jednom svom zna~ajnom dijelu u velikoj mjeri rigidna, prije svega po pitanju otplate spoljnjeg duga, stare devizne {tednje, socijalnih izdataka i dr. Ipak, u cilju smanjenja ukupnih rashoda i ukupnog poreskog optere}enja potrebno je voditi restriktivnu politiku koliko je god to mogu}e, jer sniènje poreskog optere}enja bez smanjenja rashoda moè stvoriti budètske probleme. Smanjenje broja zaposlenih u dràvnoj administraciji, kao i pove}anje efikasnosti dràvne administracije moraju predstavljati prioritete. U cilju privla~enja investicija i otvaranja novih radnih mjesta nu`no je smanjenje poreskog optere}enja. U tom kontekstu naro~ito destimulativno djeluju progresivne poreske stope, koje destimuli{u rad i preduzetni{tvo. Od velikog zna~aja je i sniènje stopa poreza na dobit, kao i osloba|anje od oporezivanja reinvestiranog profita. U cilju stvaranja atraktivnog ambijenta za strane investitore treba razmotriti i mogu}nost oslobadjanja od poreza na dobit, za odre|en vremenski period (5 do 10 godina), velikih investitora (npr. za investicije preko 10 miliona eura).

* Izvor: Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o budžetu Republike Crne Gore za 2003. godinu

68


69

Isto tako, dràva svoj problem likividnosti ne treba da rje{ava preko zadràvanja povra}aja PDV-a u rokovima duìm od zakonskih, jer na taj na~in stvara problem likvidnosti privredi. Svakako ohrabruju}e djeluje najava Direkcije za javne prihode da }e zahvaljuju}i novom informacionom sistemu nastojati da povratak PDV-a vr{i u kra}im rokovima (35 do 40 dana) od zakonski propisanih (60 do 90 dana).

Imaju}i u vidu veliko u~e{}e sive ekonomije u dru{tvenom proizvodu, to jest ~injenicu da veliki broj dohodaka ne podlijeè oporezivanju, nu`no je u narednom periodu pove}ati efikasnost rada inspekcijskih i carinskih slu`bi.

Treba razmotriti mogu}nost i uklju~ivanja privatnog sektora u obavljanje pojedinih javnih funkcija ukoliko bi to vodilo sniènju tro{kova.

Prikaz budètskih fondova

Republi~ki fond penzijskog i invalidskog osiguranja je ostvario u 2003. godini prihode od 160,8 miliona eura, od ~ega prihodi od doprinosa predstavljaju 85,3 miliona eura ili 53%. Prihode Fonda ~ine i transferi iz budèta koji su u periodu januar-decembar u~estvovali sa 36,8% u ukupnim prihodima. U aprilu je, za period od po~etka godine, izvr{eno ispravljanje ove pozicije i njeno uklju~ivanje u prihode od doprinosa. Naime, budètom RCG za 2003. godinu planirana su besteretna davanja prema Fondu PIO u ukupnom iznosu od 43,8 miliona eura ili 3,65 miliona eura mjese~no, na osnovu ~ega je preneseno, u prva ~etiri mjeseca, 17,7 miliona eura. Me|utim, Fond PIO je u aprilu, za period od po~etka godine, ova sredstva evidentirao kao primitke od doprinosa, a na osnovu uputstva budèta prema kojem se izvr{ene uplate odnose na izmirenje doprinosa za zaposlene u budètu iz ranijeg perioda, odnosno za lica koja su stekla pravo za odlazak u penziju.

Box 4.1. Poreski tretman i strane direktne investicije

Poreski tretman je jedan od va`nih razloga koji opredjeljuju}e uti~e na strane investitore pri izboru zemlje doma}ina. U tom pogledu veoma je zna~ajna visina poreza na dobit. Sve zemlje u okruènju imaju proporcionalne stope poreza na dobit, jedino Crna Gora ima progresivne. Sljede}i grafikon prikazuje kretanje stopa poreza na dobit.

Sljede}i vaàn argument je osloba|anje od poreza na dobit za odre|eni vremenski period. Gotovo sve zemlje u okruènju pod odre|enim uslovima pruàju ovu mogu}nost. U Crnoj Gori ova mogu}nost postoji samo u slu~aju ulaganja u nedovoljno razvijene dijelove Republike. Tako|e, zna~ajnu ulogu igraju i porezi i doprinosi na zarade, koji su tako|e vi{i u Crnoj Gori u odnosu na okruènje, me|utim ohrabruju}e djeluje najava njihovog smanjenja.

68


69

Prihodi od posebnih poreza ~inili su 1,2% ukupnih prihoda, prihodi od provizija CBCG-Platni promet 2,6%, dok je u~e{}e ostalih prihoda bilo 1,1% za period januar – decembar. U aprilu je izvr{eno ispravljanje i ove stavke. U prethodnoj godini Fond je izvr{io povla~enje depozita iz poslovnih banaka u ukupnom iznosu od 7,4 miliona eura.

U periodu januar-decembar 2003. godine, rashodi Fonda PIO su iznosili 161,4 miliona eura, u ~emu su najzna~ajniji udio imale penzije u iznosu od 122,7 miliona eura ili 76%.

Iz ovakvih kretanja, u prethodnoj godini, ostvaren je deficit od 0,6 miliona eura.

Ukoliko u analizu uklju~imo i neizmirene obaveze, koje su u 2003. godini iznosile 44,9 miliona eura, onda je Fond PIO realizovao deficit u iznosu od 45,5 miliona eura. U neizmirene obaveze je uklju~en i iznos od 17,4 miliona eura koji se odnosi na jednu i po mjese~nu penziju.

Republi~ki fond zdravstva, u periodu januar–decembar 2003. godine, ostvario je prihod od 91,2 miliona eura, u okviru kojih su prihodi od doprinosa privrede u~estvovali sa 41,6%, vanprivrede sa 26,6%, dok su sredstva PIO ostvarila u~e{}e od 26,2%. Rashodi ovog Fonda, u 2003. godini, iznosili su 94,4 miliona eura, u kojima su najve}e u~e{}e imali izdaci za redovnu djelatnost i ljekove od 94,1%. Deficit Fonda za zdravstvo u postmatranom periodu iznosio je 3,2 miliona eura.

Zavod za zapo{ljavanje Republike Crne Gore, u periodu januar-decembar, ostvario je prihode u iznosu od 15 miliona eura dok su rashodi iznosili 14,6 miliona eura, pa je realizovan suficit u iznosu od 0,4 miliona eura. Pri tom treba imati u vidu da su neizmirene obaveze iznosile 3,2 miliona eura, dok su potraìvanja Zavoda od Budèta iznosila 2,6 miliona eura. Ako bi ukalkulisali ove obaveze i potraìvanja Zavod bi ostvario deficit u iznosu od 0,2 miliona eura.

Fond za razvoj Republike Crne Gore je u prvih dvanaest mjeseci ove godine realizovao prihode u iznosu od 530 hiljada eura, dok su rashodi iznosili 440 hiljada eura pa je realizovan suficit od 90 hiljada eura.

(Prilog C, Tabela 13a)

70

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA JAVNI DUG

71

70


71

JAVNI DUG

72


73

72


73

Najve}i dio javnog duga Crne Gore nastao je u periodu osamdesetih i polovinom devedesetih godina pro{log vijeka. Njegove najzna~ajnije stavke odnose se na spoljni dug koji prema preliminarnim podacima

U strukturi javnog duga najve}e u~e{}e ima dug prema Svjetskoj banci u iznosu od 269,9 miliona eura. Neservisiranje dugova je uzrokovalo nagomilavanje obaveza, kamata i zateznih kamata, {to je rezultiralo mnogo ve}im iznosima kamate od glavnice duga. U 2001. godini izvr{eno je reprogramiranje ovog duga (u politici Svjetske banke ne postoji kategorija otpisa duga) u novi kredit sa rokom dospije}a od 22 godine, uz grace period od tri godine i povoljnu kamatnu stopu - LIBOR i fiksni spred. Iskori{}ena je mogu}nost fiksiranja kamata na veoma niskom nivou dok je LIBOR bio nizak pod uticajem doga|aja od 11. septembra 2001.

Box 5.1. Indikatori zaduènosti

Zemlje ~ije je u~e{}e spoljnog duga u bruto doma}em proizvodu vi{e od 50% svrstavaju se u kategoriju visoko zaduènih zemalja, od 30% do 50% su umjereno zaduène i ispod 30% nisko zaduène zemlje. Prema ovom indikatoru Crna Gora se nalazi na granici izme|u umjereno i nisko zaduènih zemalja, ali je situacija znatno povoljnija nego u ve}ini zemalja u okruènju.

U~e{}e spoljnog duga u BDP-u dràva koje su u tranziciji

Izvor: Transition report 2003.

iznosi 438,8 miliona eura i dug po osnovu stare devizne {tednje u iznosu od 117 miliona eura.

STRANI JAVNI DUG

Ukupni ino-dug Republike Crne Gore, 31.12.2003. godine, iznosio je 438,8 miliona eura21 i predstavlja oko 32% ostvarenog BDP-a u 2003. godini. U ovaj iznos nije uklju~en dug prema Me|unarodnoj finansijskoj korporaciji, jer jo{ nije precizno utvr|en (ali njegov iznos ne bi trebao da bude vi{i od 10 miliona eura), kao ni kreditne obaveze prema Japanu i Italiji (bilateralni pregovori sa ovim zemljama jo{ uvijek nijesu zavr{eni) i obaveze po zateznoj i moratorijum kamati prema Francuskoj (nije usagla{ena) iz obaveza prema Pariskom klubu. Prema preliminarnim podacima spoljni dug prema Londonskom klubu je otkupljen preko NBJ. Ovi podaci treba da budu potvr|eni od strane Komisije22 za podjelu imovine izme|u Srbije i Crne Gore.

21 Prema preliminarnim podacima.22 Komisija za utvr|ivanje Predloga obima imovine koja je neophodna za funkcionisanje institucija dràvne zajednice i vojske SiCG i obima i strukture i

na~ina raspodjele preostale imovine SRJ.

74


75

Zemlje koje imaju u~e{}e spoljnog duga u izvozu roba i usluga vi{e od 275% svrstavaju se u visoko zaduène zemlje. Kod umjereno zaduènih zemalja ovaj indikator se kre}e u rasponu od 165% do 275%, a kod nisko zaduènih zemalja je ispod 165%. Prema ovom indikatoru, Crna Gora spada u kategoriju nisko zaduènih zemalja.


Stepen zaduènosti zemlje dobija se stavljanjem u odnos spoljnog duga koji je otpla}en u teku}oj godini i izvoza roba i usluga. Kod visoko zaduènih zemalja ovaj indikator ima vrijednost ve}u od 30%, kod umjereno zaduènih od 10% do 20%, a kod nisko zaduènih zemalja ispod 10%. U Crnoj Gori u 2003. godini ovaj indikator je iznosio 2,20%. Zbog povoljnog reprograma ovaj indikator je bio u 2003. godini niì nego {to }e biti u narednim godinama. Medjutim, ni u najnepovoljnijim godinama, to jest godinama kada najvi{i iznos spoljnog duga dolazi na otplatu, vrijednost ovog indikatora ne bi trebalo da bude ve}a od 6%.


Dug prema Pariskom klubu (bez kreditnih obaveza prema Japanu i Italiji, sa kojima jo{ nijesu zavr{eni pregovori o reprogramiranju duga, i obaveza po zateznoj i moratorijum kamati prema Francuskoj) iznosi 131,9 miliona eura na dan 31.12.2003. godine, i prikazan je u umanjenom iznosu duga za 51%, koliko iznosi otpis u prvoj fazi.

Po isteku trogodi{njeg aran`mana sa MMF-om, u maju 2005. godine, dug prema Pariskom klubu bi}e umanjen za preostalih 15% (od dogovorenog otpisa duga od 66%) ukoliko MMF potvrdi da je program uspje{no sproveden.

74


75

Tabela 5.1. Stanje duga RCG po osnovu glavnice prema do sada usagla{enim podacima na dan 31.12.2003. godine

1. Pariski klub povjerilaca* 131.9**

* Bez kreditnih obaveza prema Japanu i Italiji (bilateralni pregovori sa ovim zemljama jo{ nijesu zavr{eni) i obaveza po zateznoj i moratorijum kamati prema Francuskoj (nije usagla{ena). Dug prema povjeriocima Pariskog kluba po preliminarnim zaklju~cima, nakon otpisa od 51%, iznosi 131,9 miliona eura (kurs na dan 31.12.2003). Ovo bi trebalo da bude potvr|eno od strane komisije za podjelu imovine Srbije i Crne Gore. ** 134.7 miliona eura (kurs na dan 31.08.2003) ; 131.9 miliona eura (kurs na dan 31.12.2003)

2. Londonski klub povjerilaca je otkupljen preko NBJ

Pregovori sa Londonskim klubom na nivou usagla{avanja duga dràvne zajednice SiCG, su u toku, dok je na potkomisiji za podjelu finansijske imovine NBJ kao i dugova biv{e federacije, usagla{en paket rje{enja sa Republikom Srbijom po kojem Crna Gora nema dug prema Londonskom klubu.

3. Svjetska banka i njene afilijacije

Refinansirani krediti Nova zaduènja***

IBRD 270 IDA (strukturno prilagodjavanje) 8.2

4. Evropska investiciona banka (EIB) 14

Sanacija lukobrana 6 Sanacija saobra}aja 4 Rekonstrukcija èljeznice 4

5. Evropska unija (EU)

Regulisanje starog duga za EIB 1.2 Mikrofinansiranje 4

6. CEB (biv{i Eurofond) 4.4 7. Eurofima - Dug nije registrovan u CBCG 8. KfW 5,1UKUPNO 407.5 31.3

*** Nova zaduènja su nastala u periodu 2001-2003. godine po osnovu direktnih obaveza i garancija Republike Crne Gore.

Novi krediti, koji obuhvataju obaveze prema Svjetskoj banci - IDA kredit za strukturno prilago|avanje, zatim EIB kredit, kao i kredit EU iznosili su 25,6 miliona eura. Navedeni kreditori zbog trenutnog stanja tranzicije Crne Gore daju relativno povoljne uslove (na primjer krediti

Svjetske banke se odobravaju pod IDA uslovima, {to zna~i na rok od 15 - 20 godina i bez kamate). Me|utim, potencijalnu opasnost moè predstavljati budu}a apresijacija dolara ukoliko pojedini krediti budu odobreni u toj valuti.

u 000 000 EUR

76

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA PLATNOBILANSNA KRETANJA

77

Tabela 5.2. Plan otplate godi{njeg anuiteta( glavnica+kamata) u milionima eura

Godina 2004. 2005. 2006.

BDP 1484 1598 1718

Godi{nji anuitet po osnovu ino duga i stare devizne {tednje (glavnica+kamata) 30.4423 27.74 33.61

u % od BDP 2,05 1,74 1,96

Izvor: Centralna banka Crne Gore

DOMA]I JAVNI DUG

Precizan iznos doma}eg javnog duga nije poznat. Njegovu najzna~ajniju stavku predstavlja dug po osnovu stare devizne {tednje koji je 31. 12 2003. godine iznosio 117 miliona eura. Ovom iznosu duga trebalo bi dodati obaveze dràve po osnovu emitovanih dràvnih zapisa ~iji je iznos promjenljiv tokom godine, imaju}i u vidu njihov kratkoro~ni

karakter. Doma}em javnom dugu trebalo bi dodati i neizmirene obaveze dràve iz prethodnih godina, ~iji ukupan iznos nije poznat.

Tabela 5.2. prikazuje plan otplate spoljnog duga i obaveza za staru deviznu {tednju u naredne tri godine.

23 Pet miliona eura spoljnog duga sa rokom dospjeća sredinom decembra 2003. godine su plaćena u januaru 2004. godine, {to može izazvati zabunu imajući u vidu da je Vlada budžetom za ovu godinu predvidjela 25 miliona evra za otplatu spoljnog i unutra{njeg duga.

76


77

PLATNOBILANSNA KRETANJA

78


79

78


79

U domenu medjunarodnih ekonomskih odnosa prisutne su pozitivne tendencije, koje se prije svega ogledaju u smanjenju deficita teku}eg ra~una. Medjutim, ostaje otvoreno pitanje koliko su pozitivne tendencije rezultat pobolj{anih performansi crnogorske privrede, a koliko boljeg obuhvata spoljnotrgovinskih tokova i smanjenih mogu}nosti za sivu ekonomiju. Crna Gora je visoko otvorena privreda o ~emu svjedo~i i ~injenica da je u~e{}e spoljnotrgovinske razmjene u bruto doma}em proizvodu 75%, a ukoliko bismo dodali i uslu`ni sektor onda ovo u~e{}e iznosi gotovo 110%. Kao mala privreda Crna Gora nema drugu opciju, osim visokog stepena otvorenosti, ali to ne zna~i da ne treba razmatrati i za{titu nekih strate{kih proizvoda.

Vlada Crne Gore je u avgustu ukinula kontigente, kao kvantitativna ograni~enja uvozu i izvozu. Ukidanje ovih ograni~enja predstavlja korak naprijed ka liberalizaciji trgovine, otvaranju privrede i uskladjivanju sa medjunarodnim standardima.24 Veliki izazov u 2004. godini pre-dstavlja}e usagla{avanje preostalih carinskih stopa sa srpskim carinskim sistemom.

Pokrivenost uvoza izvozom i dalje je niska i u 2003. godini iznosila je 43%, koliko je iznosila i prethodne godine. Suficit je ostvaren u uslu`nom sektoru i u faktorskom podbilansu platnog bilansa.

Osnovni problemi su skoncentrisani u spoljnotrgovinskom dijelu platnog bilansa. U tom kontekstu potrebno je preduzeti niz mjera kako bi se pove}ala konkurentnost doma}ih proizvodja~a. Kao najva`nije mjere koje bi trebalo preduzeti mogle bi se navesti sljede}e:

I Kratkoro~ne mjere

1. Deregulacija spoljnotrgovinskih procedura - Potrebno je skra}ivanje vremenskih rokova obavljanja pojedinih spoljnotrgovi-nskih procedura, sniàvanje njihovih tro{kova, izbjegavanje dvostrukog carinjenja proizvoda, skra}ivanje rokova povra}aja PDV-a i dr.

2. Prihvatanje medjunarodnih standarda - U velikom broju djelatnosti (gradjevinarstvo, prehrambeni proizvodi, oprema i dr.) nastup na svjetskom trì{tu nije mogu} bez ispunjavanja medju-narodnih standarda. U ovoj oblasti potrebna je aktivna uloga dràve. Ona se moè ogledati u publikovanju i prevodjenju medjunarodnih standarda (prije svega ISO standarda i direktiva EU), organizovanju seminara o uvodjenju pomenutih standarda, kao i u formi direktne pomo}i «na terenu» konkretnim preduze}ima.

3. Finansiranje izvoza - Jedna od najve}ih prepreka pove}anju izvoza jeste nedostatak kredita za pripremu izvozne proizvodnje, odnosno visoke kamatne stope. Nedovoljno razvijeno finansijsko trì{te i kamatne stope vi{e nego u zemljama trì{ne privrede, stavljaju doma}e izvoznike (i ostala preduze}a) u nepovoljan poloàj i pove}avaju tro{kove njihovog poslovanja. Stoga je neophodno da se formira kreditni potencijal u poslovnom bankarstvu koji bi bio usmjeren na finansiranje izvoznih poslova pod povoljnijim uslovima od teku}ih. Dugoro~no posmatrano treba teìti osnivanju Agencije za kreditiranje i osiguranje spoljnotrgovinskih transakcija. 25

4. Za{tita doma}eg trì{ta - U cilju za{tite doma}eg trì{ta i doma}ih proizvodja~a potrebno je preduzeti sve one mjere koje preduzimaju razvijene trì{ne privrede poput: antidampin{kih procedura, sprije~avanje uvoza neatestiranih proizvoda i proizvoda koji ne zadovoljavaju standarde kvaliteta, sniàvanje nivoa ilegalnog uvoza i dr.

5. Dozvoljene subvencije - Takodje, treba razmotriti mogu}nosti za pruànje dozvoljenih subvencija u skladu sa pravilima STO i koje pruàju druge razvijene trì{ne privrede. U pitanju su indirektne mjere kao {to su: finansijska pomo} za nau~no-istraìva~ki rad, zajedni~ki nastup na sajmovima, pomo} u pokri}u ekolo{kih tro{kova, subvencionisanje poljoprivredne proizvodnje (do nivoa koji je postojao u periodu (1986-1988), subvencije izvoznim preduze}ima u nedovoljno razvijenim regionima i dr.

24 Režim dozvola je i dalje ostao za odredjene kategorije proizvoda (oružje, municija, droge, otrovi i sl.), ali u pitanju su proizvodi koji su i u većini drugih zemalja na režimu dozvola.

25 Osnovne pote{koće vezane za osnivanje ove institucije odnose se na te{koću obezbijedjenja potrebnih sredstava za njeno funkcionisanje.

80


81

II Dugoro~ne mjere

1. Prijem u EU i druge medjunarodne ekonomske integracije - Jedan od najva`nijih dugoro~nih ciljeva ekonomske politike je sticanje punopravnog ~lanstva u EU. Ne treba o~ekivati da }e se to desiti tako brzo, ali treba dugoro~no raditi na ispunjavanju uslova za prijem u EU. To se prije svega odnosi na: ispunjavanje Kopenhagen{kih kriterijuma, ispunjavanje obaveza iz medjunarodnih sporazuma26 regionalna saradnja sa susjedima, harmonizacija pravnih propisa i prihvatanje acquis commonautaire.

2. Paralelno sa naporima za sticanje statusa pridruène, a u dugom roku i redovne ~lanice EU, treba stvarati uslove za u~lanjivanje u OECD, kao {to su to ve} uradile ê{ka, Ma|arska, Poljska i dr. PUT. ^lanstvo u OECD-u je zna~ajno, jer obavezuje ~lanice na odredjena prestrukturiranja (u privredi, pravnoj regulativi i dr.), uz obezbje|enje raznih oblika podr{ke, {to bi intenziviralo proces konvergencije ekonomskih performansi i pravnih propisa Crne Gore sa performansama zemalja ~lanica EU.

3. Prijem u Svjetsku trgovinsku organizaciju - U cilju nedi-skriminatornog nastupa na svjetskom trì{tu, nuàn je prijem u STO. Pravila STO daju niz prava, ali i obaveza svojim ~lanicama. Nu`no je insistirati da Dràvna zajednica bude primljena kao zemlja u razvoju, jer }e joj to omogu}iti duè prelazne rokove za primjenu odredjenih sporazuma, tehni~ku pomo} i druge povlastice.

4. Podizanje nivoa kvaliteta proizvoda i unapredjenje ostalih necjenovnih faktora kvaliteta - Preduze}a moraju uloìti zna~ajne napore u pove}anje kvaliteta svojih proizvoda i sniènje tro{kova, kako bi pove}ala konkurentnost na svjetskom trì{tu.

U nastavku teksta slijedi detaljniji opis platnobilansnih tokova.

Prema preliminarnim podacima27, u 2003. godini, Crna Gora je ostvarila deficit u teku}im transakcijama sa ostatkom svijeta u iznosu od 114 miliona USD, odnosno 7,3% od BDP-a, ili 26% manje nego 2002. Deficit na ra~unu teku}ih transakcija rezultat je deficita trgovinskog ra~una koji je pokriven sa 73% suficitima ostvarenim na ra~unima usluga, dohotka i teku}ih transfera.

Tabela 6.1. Teku}i ra~un bilans pla}anja Crne Gore, (u 000 USD)

2002. 2003. Index % BDP**

A. TEKUÎ RAÛN (1+2+3+4) -154.515 -114.033 73.80 -7,3%

1. ROBE -401.590 -408.556 101.73 -26,2%

1.1. Izvoz 305.065 304.884 99.94 19,6%

1.2. Uvoz 706.655 713.440 100.96 45,8%

2. USLUGE 93.815 126.584 134.93 8,1%

2.1. Prihodi 162.372 217.135 133.73 13,9%

2.2. Rashodi 68.557 90.551 132.08 5,8%

3. DOHOCI 70.942 112.825 159.04 7,2%

3.1. Prihodi 95.225 141.738 148.85 9,1%

3.2. Rashodi 24.283 28.913 119.07 1,9%

4. TEKU]I TRANSFERI 82.318 55.114 66.95 3,5%

4.1. Transferi u Crnu Goru 91.973 65.511 71.23 4,2%

4.2. Transferi iz Crne Gore 9.655 10.397 107.69 0,7%

BDP* 1.558.095

Izvor: Centralna banka Crne Gore* BDP za dvanaest mjeseci 2003. u USD** Odnosi se na 2003. godinu

26 Ispunjenje većine medjunarodnih sporazuma u velikoj mjeri zavisi od Srbije i prije svega se odnose na po{tovanje Dejtonskog sporazuma, saradnje sa Ha{kim tribunalom, rezolucije Savjeta bezbjednosti UN br. 1244 i dr.

27 Podaci od Monstata o ukupnim robnim tokovima trenutno nisu raspoloživi. Kada budu raspoloživi uradiće se korekcija datih podataka.

80


81

Na kapitalno-finansijskom ra~unu platnog bilansa neto strane direktne investicije u 2003. godini iznosile su 45 miliona dolara, {to ~ini 53% ukupno ostvarenih neto direktnih investicija u 2002. godini. Zajmovi su, u 2003. godini, iznosili 56 miliona dolara ili 32 miliona dolara vi{e nego u uporednom periodu 2002. godine. U istom periodu, otpla}eno je zajmova u iznosu od 14 miliona dolara. Neto strana aktiva komercijalnih banaka u decembru 2003. godine smanjena je za 40 miliona USD u odnosu na decembar 2002. godine, dok su sredstva Centralne banke Crne Gore, deponovana kod inobanaka u decembru 2003, u pore|enju sa decembrom 2002. bila ve}a za 7 miliona USD.

Tokom 2003. godine nastavljena je apresijacija eura u odnosu na dolar. Od 2001. dolar je u odnosu na euro depresirao za 33 odsto. Prosje~ni

kurs u 2003. godini iznosio je 1,2146 dolara/euro, dok je u istom periodu 2002. godine taj prosjek iznosio 0,9466 dolara/euro. Apresijacija eura u odnosu na dolar lo{e se odrazila na poslovanje nekih crnogorskih kompanija (KAP, Luka Bar, Brodogradili{te Bijela, Boksiti) koje prihode ostvaruju u dolarima, dok su im rashodi uglavnom u eurima. Evropske dràve se od valutnog rizika izazvanog sna`nim globalnim rastom {tite tehnikama hedìnga, odnosno tako kompenziraju nastale gubitke. Osim toga, mnoga evropska preduze}a su po~ela premje{tati proizvodnju van granica mati~ne zemlje i na taj na~in, osim {to se ne izlaù valutnom riziku, ostvaruju dodatni profit zbog slabljenja dolara. Prema predvi|anjima svjetskih analiti~ara dolar je, uprkos dvogodi{njem padu, jo{ uvijek previ{e jak pa se o~ekuje nastavak njegove depresijacije i tokom 2004. godine.

Graf. 6.1. Me|uvalutni odnos eura i dolara tokom 2002-2003. godine

TEKU]I RAÛN PLATNOG BILANSA

Kretanja na teku}em ra~unu, tokom 2003. godine, rezultirala su deficitom u iznosu od 114 miliona dolara {to predstavlja 7,3% bruto doma}eg proizvoda ostvarenog u 2003. godini. Ostvarena pozitivna salda na podra~unima usluga, faktorskih dohodaka i teku}ih transfera pokrila su 73% robnog deficita u 2003, {to je vi{e za 11 indeksnih poena u odnosu na 2002. godinu.

Posmatrano u eurima, Crna Gora je u 2003. godini ostvarila deficit na teku}em ra~unu u iznosu 102 miliona eura, dok je u 2002. ostvaren deficit od 175 miliona eura. Ostvareni deficit na teku}em ra~unu predstavlja 7% ukupnih teku}ih transakcija sa inostranstvom, dok je 2002. predstavljao 10,4% ukupnih transakcija. Do gotovo istog podatka dolazimo ako ova kretanja izrazimo u dolarima (11% u 2002. i 7% u 2003) {to pokazuje da se odnos deficita teku}eg ra~una u ukupnim teku}im transakcijama smanjio za oko 4%.

82


83

Box 6.1. Deficit teku}eg ra~una platnog bilansa u privredama u tranziciji

Iako moè djelovati zabrinjavaju}e ~injenica da je ve} duì niz godina prisutan deficit teku}eg ra~una platnog bilansa, on je na sli~nom nivou kao u ve}ini drugih privreda u tranziciji. Na sljede}em grafikonu prikazan je deficit (suficit) teku}eg ra~una platnog bilansa u procentima od bruto doma}eg proizvoda u privredama u tranziciji.

Teku}i ra~un platnog bilansa u % BDP tokom 2003.

Nesumnjivo je da je deficit teku}eg ra~una platnog bilansa pratilac tranzicionih procesa i da ovaj problem nijesu rije{ile ni mnogo razvijenije privrede od Crne Gore. On se javlja kao posljedica ste~aja i likvidacije »socijalisti~kih giganata«, u periodu dok novonastali privatni sektor ne oja~a dovoljno da bude konkurentan na svjetskom trì{tu i dok se ne privu~e dovoljan nivo stranih investicija.

Tabela 6.2. Teku}i ra~un bilans pla}anja Crne Gore, u dolarima i eurima

u hilj. USD u hilj. EUR

2002. 2003. Index 2002. 2003. Index

A. TEKU]I RAÛN (1+2+3+4) -154.515 -114.033 73.80 -174.994 -101.986 58.28

1. ROBE -401.590 -408.556 101.73 -433.235 -359.330 82.94

1.1. Izvoz 305.065 304.884 99.94 309.648 270.574 87.38

1.2. Uvoz 706.655 713.440 100.96 742.883 629.904 84.79

2. USLUGE 93.815 126.584 134.93 99.715 111.733 112.05

2.1. Prihodi 162.372 217.135 133.73 171.320 191.395 111.72

2.2. Rashodi 68.557 90.551 132.08 71.605 79.662 111.25

3. DOHOCI 70.942 112.825 159.04 76.058 99.510 130.83

3.1. Prihodi 95.225 141.738 148.85 101.229 125.337 123.82

3.2. Rashodi 24.283 28.913 119.07 25.171 25.827 102.61

4. TEKU]I TRANSFERI 82.318 55.114 66.95 82.468 46.101 55.90

4.1. Transferi u Crnu Goru 91.973 65.511 71.23 92.632 55.225 59.62

4.2. Transferi iz Crne Gore 9.655 10.397 107.69 10.164 9.124 89.77

Izvor: CBCG; *Preliminarni podaci

82


83

Robna razmjena

Prema preliminarnim podacima, spoljnotrgovinski promet Crne Gore u 2003. godini iznosio je 1.018 miliona USD dok je u 2002. iznosio 1.012 miliona USD. Vi{e od polovine robne razmjene Crna Gora je ostvarila sa razvijenim zemljama oko 55%, dok se ve}i dio preostalog iznosa (38%) odnosilo na zemlje u tranziciji, a svega oko 3% se odnosilo na zemlje u razvoju. U 2003. robni deficit je ~inio 40,1% ukupne robne razmjene sa inostranstvom, dok je 2002. u~estvovao sa 39,7% u ukupnoj spoljnotrgovinskoj razmjeni.

U cilju olak{anja trgovine i harmonizacije ekonomskih sistema, Crna Gora je tokom 2003. godine potpisala ve}i broj sporazuma o slobodnoj trgovini sa zemljama Jugoisto~ne Evrope.

Tokom 2003. godine robni izvoz je iznosio 305 miliona dolara koliko je iznosio i u 2002. godini. Na osnovu do sada obra|enih carinskih deklaracija, u 2003. godini izvezeno je 122 miliona dolara aluminijuma ili za 36 miliona dolara manje nego u 2002. godini. U posljednja tri mjeseca 2003. godine evidentiran je izvoz aluminijuma od svega 6 miliona dolara ( dok je u istom periodu 2002. izvezeno 60 mil. USD)

Graf. 6.2. Struktura teku}eg bilansa - neto tokovi u 2003. godini (000 000 USD)

Tabela 6.3. Potpisani sporazumi o slobodnoj trgovini

Izvor: Ministarstvo za ekon.odnose sa inostr. i evrop. integracije

Zemlja Datum potpisivanja sporazuma

Albanija 13.11.2003. Rim – Ministar.konferen.

Bugarska 13.11.2003. Rim – Ministar.konferen.

Moldavija 13.11.2003. Rim – Ministar.konferen.

Rumunija 23.12.2003. Bukure{t

Hrvatska 14.01.2004. Zagreb

Bosna i Hercegovina Primjenjuje se od septembra 2003.

Makedonija Revizija sporazuma u toku

84


85

Podaci Kombinata aluminijuma Podgorica, pokazuju da je tokom 2003. izvezeno 155 mil. USD. Najvjerovatniji razlog nejednakosti podataka je ka{njenje carinskih deklaracija koje se ti~u izvoza aluminijuma u ovom periodu.28 Aluminijum je u 2003. u~estvovao sa 40% u ukupnom robnom izvozu Crne Gore.

Posmatrano po regionima, najve}i izvozni partneri Crne Gore su razvijene zemlje, a zatim zemlje u tranziciji od kojih se najvi{e izvozilo u Srbiju i Kosovo.

Graf. 6.3. Izvoz robe u periodu januar-decembar 2002/2003. godine

Tabela 6.4. Struktura izvoza po zemljama (u 000 USD)

Izvor:Podaci na osnovu carinskih deklaracija i statistika platnog prometa sa inostranstvom CBCG

IZVOZ I - XII 2002.%

I - XII 2003.% Index

UKUPNO 305.065 304.884

Razvijene zemlje [vajcarska 149.164 48,90 113.912 37,36 76.37 Italija 14.377 4,71 22.658 7,43 157.60 Gr~ka 849 0,28 5.852 1,92 689.28 Djevi~anska Ostrva 1.397 0,46 5.193 1,70 371.73 Njema~ka 842 0,28 2.088 0,68 247.98

Zemlje u tranziciji Srbija i Kosovo 96.349 31,58 105.432 34,58 109.43 Bosna i Hercegovina 7.804 2,56 19.591 6,43 251.04 Hrvatska 1.157 0,38 6.206 2,04 536.39 Madjarska 5.059 1,66 2.752 0,90 54.40 Slovenija 886 0,29 2.429 0,80 274.15 Albanija 2.083 0,68 2.516 0,83 120.79

Zemlje u razvoju Kipar 6.223 2,04 6.858 2,25 110.20 Malta 2.565 0,84 1.506 0,49 58.71 Ostale 16.310 5,35 7.891 2,59 48.38

28 Očekujemo da će uočene nepravilnosti kod registracije transakcija sa aluminijumom i kod nekih drugih roba biti korigovane izvornim podacima Monstata.

84


85

Uvoz roba, u 2003. godini, iznosio je 713 miliona dolara i bio je ve}i za 7 miliona dolara ili 1% nego u istom periodu 2002. Decembarski robni uvoz iznosio je 65 miliona USD, {to je za 6 miliona dolara vi{e od ovogodi{njeg mjese~nog prosjeka, ali i za cijelih 13 miliona manje nego u decembru 2002. Prosje~ni mjese~ni uvoz tokom 2003. godine iznosio je 59,4 miliona USD dok je u 2002. godini iznosio 58,8 miliona dolara.

Osnovne karakteristike uvoza Crne Gore, u 2003. godini su: smanjenje uvoza nafte za 44% i pove}anje uvoza ostalih roba, kao i roba iz Srbije i sa Kosova, za 45%, te pove}anje uvoza struje za 14,6%. U ukupnoj strukturi robnog uvoza sa 75% u~estvuju robe namijenjene {irokoj potro{nji, 20% su robe namijenjene reprodukciji, dok je uvoz opreme ~inio 5% ukupnog trgovinskog uvoza u 2003. godini.

Tokom 2003. godine, u pore|enju sa 2002. godinom, nastavljen je trend smanjenja uvoza nafte i naftnih derivata za 44%. Osnovni razlozi smanjenja uvoza nafte tokom 2003. godine (i pored porasta industrijske proizvodnje za 2,4%) su:

• Smanjen interes za reeksportom - tokom 2002. od ukupno registrovanog uvoza nafte od 100 mil. USD izvezeno je 40 mil, dok je u 2003. od ukupno uvezenih 57 mil. USD izvezeno 14 mil. dolara. Tako, realno gledano tokom 2003. godine u Crnoj Gori je »ostalo« 28% nafte manje nego 2002.

• Dio nafte uvezene tokom 2002. godine kori{}en je i tokom 2003.

• Bitan razlog je i efikasnija kontrola na grani~nim prelazima, {to je uz uvo|enje PDV-a uticalo na smanjenje u~e{}a sive ekonomije u ovoj oblasti, a time i u boljem evidentiranju ovih tokova.

• Kretanje kursa dolara, tako|e je uticalo na op{tu sliku o kretanju uvoza nafte. Naime nafta i naftni derivati pla}aju se u dolarima. Prosje~na cijena dolara, izraèna u eurima, u 2003. vi{a je za oko 28% u odnosu na prosjek u 2002. godini, dok je prosje~na cijena sirove nafte u 2003. vi{a za 15% u odnosu na istu u 2002. godini.

Tabela 6.5. Izvoz po robnim sektorima SMTK*u 2003. u 000 USD

0. Hrana i ive ivotinje 3.993

1. Pi}a i duvan 13.183

2. Sirove materije (osim goriva) 10.222

3. Mineralna goriva i maziva 7.233

4. @ivotinjska i biljna ulja i masti 1.000

5. Hemijski proizvodi 1.402

6. Proizvodi svrstani po materijalu 134.945

7. Ma{ine i transportni ure|aji 24.090

8. Razni gotovi proizvodi 3.384

UKUPNO 199.452

Graf. 6.4. Uvoz robe u periodu januar-decembar 2002/2003. godine

Izvor:Podaci na osnovu carinskih deklaracija*SMTK - Standardna me|unarodna trgovinska klasifikacijaPodaci ne obuhvataju transakcije sa Srbijom i Kosovom

86


87

Izvor podataka o uvozu nafte su do sada obra|ene carinske deklaracije. Uvoz elektri~ne energije u 2003. godini ostvaren je na nivou od 52 miliona dolara, {to je oko 15% vi{e nego u 2002. godini. Tokom 2003. nedostajalo je 1,38 miliona MWh dok se o~ekuje da }e tokom 2004. nedostajati oko 1,482 miliona MWh.

U 2003. godini po osnovu uvoza roba iz Srbije i sa Kosova pla}eno je 246 miliona dolara, {to je vi{e za 76 miliona dolara ili 45% nego u 2002. godini. Na pove}anje registrovanog uvoza iz Srbije je, osim realnog pove}anja robnog uvoza zbog porasta uvoznih carinskih stopa prema ostalim zemljama, vjerovatno uticala i ve}a disciplina na finansijskom i robnom trì{tu, a sa tim i bolja evidencija robnih tokova. Od velikog uticaja je i kretanje kursa dolara u odnosu na euro. Tako, ako izrazimo navedena kretanja u eurima, dobijamo da je pla}eni uvoz robe iz Srbije i sa Kosova u ovoj godini iznosio 216 miliona eura, {to predstavlja pove}anje od 22%, u odnosu na uporedni period 2002. godine. To daje realniju sliku kretanja robnog uvoza sa ovih destinacija, jer se ve}inom uvezena roba pla}a u eurima.

Pove}ani uvoz roba, tokom 2003, (izuzev nafte) rezultat je i porasta bankarskih kredita stanovni{tvu (za 74 miliona eura ili 112%) i privatnim privrednim subjektima (za 25 miliona eura ili 63 %) posmatrano u odnosu na decembar 2002.

U strukturi robnog uvoza iz Srbije i sa Kosova najve}e u~e{}e imaju: roba {iroke potro{nje sa 74% ili 181 milion dolara, zatim slijedi roba namijenjena za reprodukciju sa 22% ili 55 miliona dolara, te oprema sa 4%.

Analiza uvoza po regionima pokazuje da se, tokom 2003, najvi{e uvozilo iz zemalja u tranziciji ( 48% od ukupnog robnog uvoza). Zatim slijedi uvoz iz razvijenih zemalja sa 42%, me|u kojima je pored Gr~ke i Italije i Velika Britanija, iz koje se uvozi najve}i dio potrebne elektri~ne energije.

Tabela 6.6. Uvoz po robnim sektorima SMTK*u 2003. u 000 USD

Izvor:Podaci na osnovu carinskih deklaracija*SMTK-Standardna me|unarodna trgovinska klasifikacijaPodaci ne obuhvataju transakcije sa Srbijom i Kosovom

Tabela 6.7. Uvoz robe iz Srbije i sa Kosova

0. Hrana i ive ivotinje 80.383

1. Pi}a i duvan 7.884

2. Sirove materije (osim goriva) 4.108

3. Mineralna goriva i maziva 110.079

4. @ivotinjska i biljna ulja i masti 1.254

5. Hemijski proizvodi 38.643

6. Proizvodi svrstani po materijalu 62.699

7. Ma{ine i transportni ure|aji 122.187

8. Razni gotovi proizvodi 40.466

UKUPNO 467.703

Izvor: Statistika platnog prometa sa inostranstvom CBCG

Vrsta robe I-XII 2002. I-XII 2003. U~e{}e Index

Reprodukcija 27.212 55.093 22,4% 202.5

[iroka potro{nja 137.465 180.792 73,6% 131.5

Oprema 4.902 9.848 4,0% 200.9

Ostalo 59 4 0,0% 6.8

Ukupno 169.638 245.737

86


87

Usluge

Pored robne razmjene, sastavni dio teku}eg ra~una predstavljaju transakcije sa inostranstvom po osnovu usluga. Usluge su klasifikovane u ~etiri osnovne kategorije: transportne usluge, turizam, finansijske usluge, te prihodi i rashodi od ostalih usluga.

Prihodi od usluga, u 2003. godini, iznosili su 217 miliona dolara i pove}ani su za 55 miliona dolara ili 34% u odnosu na isti period prethodne godine. Rashodi od usluga, istovremeno su iznosili 91 milion dolara i pove}ani su za 22 miliona dolara ili 32%.

Tabela 6.8. Struktura uvoza po zemljama (u 000 USD)

UVOZ I - XII 2002.%

I - XII 2003.% Index

UKUPNO 706.655 713.440

Razvijene zemlje

Italija 62.042 8,78 58.689 8,23 94.60

Gr~ka 39.641 5,61 60.237 8,44 151.96

Njema~ka 33.432 4,73 34.360 4,82 102.78

Austrija 24.505 3,47 28.037 3,93 114.41

[vajcarska 10.411 1,47 12.103 1,70 116.25

SAD 29.091 4,12 7.397 1,04 25.43

Francuska 4.266 0,60 7.606 1,07 178.29

[vedska 6.346 0,90 4.266 0,60 67.22

Djevi~anska Ostrva (Britanska) 7.018 0,99 3.247 0,46 46.27

VelikaBritanija 58.455 8,27 47.005 6,59 80.41

Holandija 9.834 1,39 3.996 0,56 40.63

[panija 4.991 0,71 3.747 0,53 75.08

Zemlje u tranziciji

Srbija i Kosovo 169.637 24,01 245.737 34,44 144.86

Slovenija 54.270 7,68 52.110 7,30 96.02

Hrvatska 53.037 7,51 46.982 6,59 88.58

Bosna i Hercegovina 23.435 3,32 22.103 3,10 94.32

Ma|arska 10.662 1,51 9.273 1,30 86.97

BJR Makedonija 9.163 1,30 7.729 1,08 84.35

ê{ka 4.443 0,63 5.680 0,80 127.84

Bugarska 4.460 0,63 6.257 0,88 140.29

Rumunija 1.106 0,16 4.053 0,57 366.46

Albanija 4.699 0,66 2.835 0,40 60.33

Zemlje u razvoju

Kipar 26.526 3,75 14.267 2,00 53.78

Ostale 55.185 7,81 25.724 3,61 46.61

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracija i statistika platnog prometa sa inostranstvom CBCG

88


89

Saldo usluga u 2003. godini je pozitivan, iznosio je 127 miliona dolara, i ve}i je od suficita koji je ostvaren u istom periodu 2002. godine za 33 miliona dolara ili 35%.

Transportni prihodi su u 2003. godini iznosili 40 miliona dolara i bili su ve}i za 9,5 miliona dolara ili 31%. Najve}e u~e{}e, u strukturi transportnih prihoda, imaju prihodi od pomorskog saobra}aja sa 72% od ukupnih prihoda od transporta, zatim slijede prihodi od vazdu{nog saobra}aja sa 24%. Rashodi su iznosili 29 miliona dolara i bili su ve}i za 8,6 miliona dolara ili 42%, nego u uporednom periodu 2002. godine. Suficit transportnih usluga u periodu januar – decembar 2003. godine iznosio je 10,2 miliona dolara i vi{i je za 8,5 % nego u 2002. godini.

U 2003. godini procijenjeni prihodi od turizma iznosili su 154 miliona dolara, {to je za 37 miliona dolara ili 31% vi{e nego u istom periodu 2002. godine. Od toga, procijenjeni prihodi od turista iz Srbije u 2003. godini iznosili su 84 miliona dolara, dok je od turista iz ostatka svijeta prihodovano 70 miliona dolara. Suficit ostvaren u ovoj oblasti tokom posmatranog perioda 2003. godine iznosio je 143 miliona dolara ili 30% vi{e nego u 2002. godini. Realniju sliku kretanja u turizmu dobi}emo ako prihode i rashode izrazimo u eurima, po{to se gotovo sva pla}anja i naplate, u oblasti turizma, vr{e u eurima. Na taj na~in isklju~ujemo uticaj kursa euro-dolar. Prihodi ostvareni u ovoj oblasti, tokom 2003. iznosili su 136 miliona eura, odnosno 12 mil. eura ili 9,7 % vi{e nego u 2002. Rashodi su, u 2003., iznosili 10 mil. eura ili 27 % vi{e nego prethodne godine, tako da je, u 2003. ostvaren suficit na nivou od 126 mil. eura ili 8,6 % vi{e nego u 2002. godini kada je isti iznosio 116 mil. eura.

Saldo ostalih usluga (ptt, {pediterske usluge, licence, autorski honorari) u 2003. godini bio je negativan u iznosu od 22 miliona dolara, a u odnosu na prethodnu godinu ve}i je za 3 miliona dolara ili 12 %.

Saldo roba i usluga, za dvanaest mjeseci 2003. godine, bio je negativan i iznosio je 282 miliona dolara {to je manje nego u istom periodu pro{le godine za 25,8 miliona dolara ili 9%.

Dohodak29

Tre}i podbilans bilansa teku}ih transakcija ~ine prihodi i rashodi ostvareni po osnovu vlasni{tva nad faktorima proizvodnje. Time su obuhva}ene kompenzacije zaposlenima (plate, nadnice, penzije, invalidnine, doznake), te prihodi i rashodi od kamata, investicija i dividende.

Prihodi po ovom osnovu, u 2003. godini, ostvareni su u iznosu od 142 miliona dolara, {to je porast za 46 miliona dolara ili 49% u odnosu na isti period 2002. godine. Do porasta prihoda do{lo je prvenstveno usljed rasta priliva po osnovu kompenzacija radnicima iz inostranstva za 54 miliona dolara ili 122%. Prihodi u korist fizi~kih lica, primljeni iz Srbije, iznosili su 44 miliona dolara ili 13% niè nego u 2002. godini. Osnovni razlog ovakvog pove}anja, vjerovatno, treba traìti u normalizaciji bankarskih tokova sa inostranstvom, te novo potpisanim me|unarodnim ugovorima izme|u penzionih fondova o srazmjernoj isplati penzija (sa Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom itd.) tako da plate, penzije i rente na{ih radnika u inostranstvu sada direktno stiù na njihove bankarske ra~une u zemlji. Ra~una se da na stranim brodovima radi oko 5000 na{ih pomoraca, {to godi{nje Crnoj Gori donosi izme|u 40 i 50 miliona dolara (samo preko Komercijalne banke A.D. Budva, tokom 2003. oko 4000 pomoraca ku}i je poslalo oko 33 miliona eura). Ranije su korisnici ovih prava li~no ili preko ovla{}enog lica podizali primanja u inostranstvu koja su, pretpostavljamo, zatim van bankarskih tokova ‘’ulazila’’ u zemlju. Zna~i, razlog ovako visokog pove}anja prihoda jeste ne samo njihovo realno pove}anje ve} i bolja statisti~ka obuhvatnost prihoda, {to je obezbije|eno kanalisanjem ovih priliva iz sivih gotovinskih tokova kroz bankarski sistem u RCG30, tokom 2003. godine.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu 2003. godine iznosili su 29 miliona dolara {to je vi{e za 4,6 miliona dolara ili 19%, nego u istom periodu 2002. godine. Rashodi po osnovu kompenzacija radnicima porasli su u 2003. godini za 0,8 miliona dolara u odnosu na prethodnu godinu. U posmatranom periodu 2003. godine odliv po osnovu pla}enih kamata bio je na nivou od 13,7 miliona dolara.

Saldo dohotka u 2003. godini bio je pozitivan i iznosio je 113 miliona dolara, {to je za 42 miliona dolara ili 60% vi{e od suficita ostvarenog u 2002.

29 Izvr{ena je korekcija podataka na godi{njem nivou zbog drugačije evidencije ovih tokova i usklađivanja sa metodologijom MMF-a.30 Značajan dio ovih priliva ranije je u RCG stizao preko filijala srbijanskih banaka u Crnoj Gori. Na taj način, ova sredstva bila su registrovana u crnogorskim

filijalama samo kao interni novčani tok između centrale i filijale. Ukidanjem filijala i njihovim registrovanjem kao banaka sa licencom CBCG omogućeno je da se navedeni i drugi prilivi iz inostranstva registruju kvalitetnije i preciznije.

88


89

Teku}i transferi

Teku}i transferi su ~etvrti podbilans teku}eg bilansa, a njihova osnovna stavka su pomo} i pokloni. U ovom periodu zabiljeèn je priliv pomo}i u iznosu od 65,5 miliona dolara, {to je za 26,4 miliona dolara manje nego u istom periodu 2002. godine. U okviru teku}ih transfera obuhva}ena je, na godi{njem nivou, i pomo} koja je stigla preko nevladinih i humanitarnih organizacija.

Odliv po osnovu teku}ih transfera iznosio je 10,4 miliona dolara u 2003. godini. U strukturi odliva po ovom osnovu najvi{e u~estvuju pla}anja stranim stru~njacima, umjetnicima, {kolama, lektorima sa oko 50%, a zatim slijede pla}anja tro{kova na{ih politi~kih predstavni{tava u inostranstvu, sa oko 21% od ukupnog odliva po ovom osnovu.

Saldo teku}ih transfera u 2003. godini bio je pozitivan i iznosio je 55 miliona dolara {to je manje za 27 miliona dolara nego u 2002. godini.

Tabela 6.9. Strane direktne investicije u Crnoj Gori u 2003. ( u USD)

U okviru kapitalno-finansijskog bilansa ostvareno je pove}anje ostalih investicija kao i smanjenje stranih direktnih investicija.

Strane direktne investicije veoma su bitan faktor za razvoj privrede jedne zemlje. Dovode do brèg pove}anja efikasnosti doma}ih preduze}a, preno{enja novih znanja, smanjenja tehnolo{ke zaostalosti, otvaranja novih radnih mjesta, ja~anja konkurencije, {to pove}ava pritisak na efikasnost ostatka sektora, kao i pokri}e platnobilansnog deficita. U 2003. godini do{lo je do opadanja stranih direktnih ulaganja u zemlje srednje i isto~ne Evrope. U Crnoj Gori, tokom 2003. godine, SDI su iznosile 50,5 miliona USD i predstavljaju sniènje priliva SDI za 32% u odnosu na 2002. godinu, kada je oko 75% ukupnih stranih direktnih investicija ~inio priliv po osnovu prodaje Jugopetrola.

RAÛN KAPITALNIH I FINANSIJSKIH TRANSAKCIJA

Ve}i dio direktnih investicija u Crnoj Gori odnosi se na takozvane «take-over» investicije, odnosno kupovinu postoje}ih objekata i preduze}a. Privatizacija je osnovni metod ulaska SDI u po~etnim fazama tranzicije, dok je u privredama koje su ove procese privele kraju znatno ve}e prisustvo «green field» investicija, {to je i siguran pokazatelj da je zemlja uspje{no sprovela ekonomske reforme. Od ukupnih investicija u 2003. godini samo 3% se odnosilo na «green field investicije». Posmatrano po oblastima, tokom 2003, najvi{e se ulagalo u oblast uslu`nih djelatnosti oko 55% ukupnih SDI (HTP Budvanska rivijera, Montenegro Star-Kotor, hangari u luci Bar, Hellenic Petroleum, Vijesti, Ski Centar Bjelasica itd), zatim u finasijske organizacije - 28% (Montenegrobanka, Euromarket banka, CKB) dok je najmanje ulagano u proizvodne djelatnosti - 5%. Tokom 2003. godine po~elo se sa evidentiranjem prodaje nekretnina. Sljede}a tabela pokazuje strukturu SDI u 2003. godini, a tabela br. 15 u Prilogu D pokazuje strukturu SDI prema zemljama porijekla.

Ukupno Novi objekti Postoje}i

1=2+3 2 3

SDI u proizvodne djelatnosti 2.456.010,49 1.328.107,05 1.127.903,44

SDI u uslu`ne djelatnosti 28.013.173,98 259.886,45 27.753.287,53

SDI u finansijske organizacije 13.967.006,03 - 13.967.006,03

Prodaja nekretnina 6.075.082,82 - 6.075.082,82

UKUPNO 50.511.273,32 1.587.993,50 48.923.279,82

Izvor: Statistika platnog prometa sa inostranstvom CBCG

90


91

O~ito je da Crna Gora jo{ uvijek ne predstavlja dovoljno privla~no mjesto za SDI i stvaranje ambijenta sigurnosti i atraktivnosti za ulaganja, {to je jedan od osnovnih ciljeva koji su predvi|eni Ekonomskom politikom Crne Gore za 2004. godinu. U tom kontekstu najvi{e napora treba uloìti na privla~enje «green field» investicija, a za ove investicije veliki potencijal ima sektor turizma.

Kod ostalih investicija do{lo je do porasta zajmova za 32 miliona dolara tako da su u 2003. godini iznosili 56 miliona dolara. U posmatranom periodu 2003. godine otpla}eno je zajmova u vrijednosti od 14 miliona dolara, ili 7 miliona dolara vi{e nego u istom periodu 2002.

Neto strana aktiva banaka, krajem decembra, iznosila je 47,2 miliona dolara i bila je manja za 40 miliona dolara nego u decembru 2002.

godine, dok su istovremeno rezerve CBCG na inora~unima, u decembru 2003. godine bile ve}e za 7,4 miliona dolara nego u istom mjesecu 2002.

Pozicija neto gre{ki i oma{ki predstavlja rezidualnu poziciju u bilansu pla}anja, koja se pojavljuje kao kompenziraju}a razlika salda teku}eg ra~una i kapitalno-finansijskog ra~una. Obuhvatom svih stavki priliva i odliva trebala bi se dobiti nula kao neto krajnji rezultat. Me|utim, u praksi, kada se izra~una krajnji rezultat svih une{enih stavki, bilans koji se dobija kao rezultat neminovno pokazuje neto potraìvanje ili dugovanje. Takav bilans je rezultat gre{aka i propusta u kompilaciji izvje{taja. U 2003. godini, u odnosu na 2002, pozicija neto gre{ke i oma{ke, je zna~ajno snièna upravo iz razloga efikasnije evidencije. Tokom dvanaest mjeseci 2003. godine neto gre{ke i oma{ke su iznosile 5,8 miliona dolara.

Graf. 6.5. Struktura direktnih investicija u periodu januar - decembar 2003.

Tabela 6.10. Bilans pla}anja, (u 000 USD)

Izvor: CBCG

I-XII 2002. I-XII 2003. Index I-XII 2003/I-XII 2002. Razlika

Teku}e transakcije -154.515 -114.033 73.8 40.482

Kapitalne i finansijske transakcije 67.933 119.852 176.4 51.918

Neto gre{ke i oma{ke -86.582 5.819

90


91

Box 6.2. METODOLO[KE NAPOMENE O PLATNOM BILANSU

Bilans pla}anja sastavlja se u skladu sa metodologijom koju je preporu~io Me|unarodni monetarni fond (Balance of payments Manual 1993). Izvori podataka su: podaci Republi~ke uprave carina Crne Gore, MONSTAT-a, Elektroprivrede Crne Gore, Ministarstva finansija, poslovnih banaka i CBCG. Bilans pla}anja se iskazuje u ameri~kim dolarima i eurima. Pri sastavljanju bilansa pla}anja u obje izvje{tajne valute koriste se identi~ni izvori podataka, te isti na~in obuhva}anja transakcija. Prera~unavanje vrijednosti transakcija iz originalnih valuta u izvje{tajne valute obavlja se: primjenom srednjih kurseva CBCG na dan transakcije, primjenom mjese~nih i godi{njih srednjih prosje~nih kurseva CBCG, primjenom srednjeg dnevnog kursa na kraju perioda kod procjene transakcija ~ija se razlika stanja prati.

Na ta~nost podataka kori{}enih za kompilaciju platnog bilansa uti~e i dalje prisutni zna~ajni udio sive ekonomije, odnosno odvijanje zna~ajnog broja transakcija u gotovinskim pla}anjima, koje u postoje}im uslovima nije mogu}e registrovati. O~ekuje se da }e se, dono{enjem novog Zakona o teku}im i kapitalnim transakcijama sa inostranstvom, odnosno usvajanjem podzakonskih akata koja bi trebala kvalitetnije obuhvatiti oblast registrovanja nov~anih tokova, kako po ra~unima tako i gotovinskih, pove}ati kvalitet i obuhvatnost potrebnih podataka, a samim tim }e se smanjiti stavka neto gre{ki i oma{ki.

Robni izvoz i uvoz prati se na osnovu podataka Republi~ke uprave carina Crne Gore, izuzev robnog toka sa Srbijom i Kosovom koji se prati na osnovu izvje{taja poslovnih banaka. Izvor podataka o robnoj razmjeni Crne Gore sa inostranstvom (izuzev sa Srbijom i Kosovom), do 1. aprila 2003. godine predstavljali su podaci Savezne uprave carina (preko Saveznog zavoda za statistiku i NBJ) koji su dalje obra|ivani u CBCG. Od aprila 2003. godine koriste se direktno podaci Republi~ke uprave carina Crne Gore. Kod evidencije transportnih usluga koriste se podaci banaka o ostvarenom platnom prometu sa inostranstvom.

Do prihoda od turizma se dolazi na osnovu broja no}enja (podatak MONSTAT-a) i procijenjene prosje~ne dnevne potro{nje. Podaci o rashodima za turizam dobijaju se na osnovu ostvarenog platnog prometa sa inostranstvom. U ovoj oblasti neophodno je pre}i na anketni sistem prikupljanja podataka (u drugim zemljama sa razvijenim turizmom, npr. Hrvatska, to rade specijalizovane agencije za pra}enje turizma, ili posebna jedinica u okviru Ministarstva turizma). Smatramo da ovaj na~in koji se do sada primjenjivao, nije dovoljno kvalitetan i kao takav uti~e na ta~nost podataka u platnom bilansu.

Finansijske usluge (usluge osiguranja i reosiguranja, zastupni~ka i posredni~ka provizija i provizija i tro{kovi u bankarskom poslovanju) se prate na osnovu statistike platnog prometa sa inostranstvom.

Ostale usluge obuhvataju: investicione radove u inostranstvu, PTT i komunikacijske usluge, {pediterske usluge, tro{kove finansiranja predstavni{tava, kompjuterske i informacione usluge, autorska prava i honorare od izdavanja dozvola i ostale poslovne usluge. Podaci o njima se dobijaju iz statistike platnog prometa sa inostranstvom, a na osnovu izvje{taja banaka.

Ra~un dohotka uklju~uje podatke iz statistike platnog prometa sa inostranstvom o kompenzacijama zaposlenima, pla}anjima i naplatama po osnovu kamata, pla}enim i napla}enim dividendama. Izvor podataka su izvje{taji banaka. Ovim ra~unom su obuhva}ene i penzije koje su, metodolo{ki posmatrano, transferi ali zbog nemogu}nosti banaka da posebno evidentiraju ovaj osnov, vodimo ih zajedno sa ostalim primanjima. Na godi{njem nivou je ura|ena korekcija kako prihoda tako i rashoda ovog ra~una. Naime, uo~eno je da je na osnovu Uputstva o na~inu obavljanja platnog prometa sa inostranstvom osnov 897-podignuta efektiva i izdati nostro ~ekovi sa deviznih ra~una doma}ih lica, biljeèno smanjenje na ovom ra~unu kao odliv deviznih sredstava iz zemlje, {to je fakti~ki i bilo do uvo|enja eura, jer su se devizama mogla vr{iti pla}anja jedino u inostranstvu. Me|utim sa uvo|enjem eura ustanovljeno je da se, gotovo, sav taj novac tro{i u zemlji. Tako|e, osnov 797-poloèna efektiva i ~ekovi na devizne ra~une doma}ih fizi~kih lica, u sada{njoj situaciji predstavlja polaganje sredstava, kojima rezidentni raspolaù, na sopstvene devizne ra~une-{to nije predmet platnobilansne statistike.

92

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA ME\UNARODNA EKONOMSKA KRETANJA U 2003. GODINI

93

Teku}i transferi obuhvataju podatke statistike platnog prometa sa inostranstvom, podatke Ministarstva finansija i procjene neregistrovanih transfera.

Direktne i portfolio investicije prate se na osnovu podataka statistike platnog prometa sa inostranstvom i sprovedenih anketa. Ostala ulaganja obuhvataju priliv i odliv po osnovu kredita i osnov njihove evidencije jeste statistika platnog prometa i statistika kreditnih odnosa sa inostranstvom CBCG.

92


93

ME\UNARODNA EKONOMSKA KRETANJA U 2003. GODINI

94


95

94


95

Globalni svjetski rast GDP-a ostvario je vrhunac 2000. godine, kada je stopa rasta svjetske privrede bila 4,0%. Od 2001. do druge polovine 2003. godine dolazi do usporenog razvoja svjetske privrede. Kraj 2002. godine i prva polovina 2003. su nosile negativne tendencije u razvoju svjetske privrede, prije svega zbog pove}ane politi~ke napetosti zbog rata u Iraku, prijetnji novim teroristi~kim napadima i rasta cijene nafte, {to je sve vodilo smanjenju povjerenja potro{a~a i privrede. Nakon okon~anja rata u Iraku do{lo je do ja~anja ekspanzivnih tokova. Iako su cijene sirove nafte opale, na me|unarodnom planu se zadràla neizvjesnost i nesigurnost. Registrovan je porast dobiti preduze}a i primije}ena je njihova finansijska konsolidacija. Za razliku od razdoblja restriktivne politike novca, u drugom polugo|u 2003. godine, na ukupan privredni rast sna`no je djelovala veoma ekspanzivna monetarna politika. Na oporavak industrijski razvijenih zemalja zna~ajan uticaj je imala i ekonomska dinamika azijskih zemalja u razvoju. Posebno je bio pove}an ina~e veliki kineski uvoz.

Makroekonomski podsticaji su bili u razli~itoj mjeri rasprostranjeni - najvi{i su bili u SAD, Kanadi i zemljama u Aziji, a vrlo skromni su bili u Eurozoni (zbog obaveze odrànja fiskalnog deficita u granicama do 3% dru{tvenog proizvoda) i Japanu. Kamatne stope su smanjene i u Evropi i u Americi, kao i u ve}ini razvijenih zemalja.

Me|utim, jasan oporavak proizvodnje u industrijskim zemljama do sada nije doveo do pobolj{anja na nacionalnim trì{tima radne snage. U SAD

i Japanu broj lica bez posla je blago opao, dok je u euro zoni nezaposlenost i dalje vrlo visoka. U industrijskim zemljama stopa inflacije je ostala relativno niska. Za razliku od prvih mjeseci pethodne godine kada se u SAD i EMU ispoljavala bojazan da bi - sli~no kao u Japanu - moglo da do|e do deflacije, u 2003. centralne banke su ponovo usmjerene na pra}enje inflatornih o~ekivanja. Generalno posmatrano inflacija ima opadaju}u tendenciju, kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju, {to najbolje ilustruje slede}i grafikon.

Izvor: MMF, Economic Outllook

Tabela 7.1. ilustruje kretanje inflacije i nezaposlenosti u izabranim zemljama i regionima.

Tabela 7.1. Kretanje inflacije i stope nezaposlenosti (procentualna promjena)

Inflacija Stopa nezaposlenosti

2001. 2002. 2003.* 2004.**² 2001. 2002. 2003.* 2004.**

Razvijene zemlje 2,2 1,5 1,8 1,3 5,9 6,4 6,7 6,6

SAD 2,8 1,6 2,1 1,3 4,8 5,8 6,0 5,7

Japan -0,7 -0,9 -0,3 -0,6 5,0 5,4 5,5 5,4

EU 2,3 2,0 1,9 1,7 7,4 7,2 7,6 7,6

Evropska monetarna Unija 2,4 2,3 2,0 1,6 8,0 8,4 9,1 9,2

Novoindustrijalizovane azijske zemlje 1,7 1,2 1,4 1,9 4,1 4,1 4,4 4,2

* Procjena; ** Prognoza.Izvor: MMF database

96


97

Konjunkturna kretanja

U drugoj polovini 2003. godine do{lo je do oìvljavanja svjetske privrede na koju su prije svega uticale: smanjene geopoliti~ke napetosti, opadanje cijene nafte, porast globalne produktivnosti i zna~ajni ekonomski stimulansi u pojedinim zemljama. Nosioci ekonomskog rasta u grupi razvijenih zemalja su prije svega bili SAD i Japan. Ne{to sporiji rast je ostvaren u Euro zoni, koji je bio diktiran rastom u drugim dijelovima svijeta. Privrede u tranziciji su ostvarile zna~ajan rast koji je bio podràn nastavkom ekonomskih reformi, pove}anim pristupom eksternim izvorima finansiranja, smanjenjem cijena nafte i rastom cijena roba {iroke potro{nje. Tabela 7.2. ilustruje kretanje bruto doma}eg proizvoda u izabranim zemljama i regionima.

U drugoj polovini 2003. godine do{lo je do oporavka privrednog rasta u SAD. Monetarni i fiskalni podsticaji u kombinaciji sa slabim dolarom su podràli ekonomski rast. Ameri~ka privreda je u ~etvrtom kvartalu ostvarila rast od preko 8%, koji je u velikoj mjeri “ispeglao” negativne tendencije iz prve polovine godine. Dolar je u odnosu na euro depresirao tokom cijele 2003. godine, a odliv kapitala iz SAD je iznosio 110 milijardi dolara, {to je najve}i iznos od 1990. godine. Deficit teku}eg ra~una platnog bilansa je nastavio rast i dostigao je nivo od 5% BDP-a, a javni dug je dostigao nivo od 62,5% dru{tvenog proizvoda.

Privredni rast u EU je bio znatno sporiji u odnosu na SAD, Japan i Ju`nu Aziju. Uzroke izmedju ostalog treba traìti i u apresijaciji eura u odnosu na dolar, {to je destimulisalo izvoz. Ipak, ostvaren je suficit teku}eg ra~una platnog bilansa u iznosu od 0,5% BDP-a. Poseban problem predstavlja {iroko rasprostranjena nezaposlenost koja je u 2003. godini dostigla nivo od 9,1%. Sljede}i grafikon jasno ilustruje da je nezaposlenost mnogo ve}i problem u EU nego u drugim dijelovima svijeta.

Tabela 7.2. Bruto doma}i proizvod 2001- 2004. (procentualna promjena)

Izvor: World Economic outlook, MMF CPB Report 2003/4, Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis EBRD, Transition Report 2003

2001. 2002. 2003.* 2004.**

Svjetska privreda 2,4 3,0 3,2 4,1

Razvijene zemlje 1,0 1,85 1,8 2,9

SAD 0,3 2,4 2,6 3,9

Japan 0,4 0,2 2,0 1,4

Euro zona 1,5 0,9 0,5 1,9

Evropska unija 1.5 1.1 0.75 2.0

Zemlje u razvoju 4,1 4,6 5,0 5,6

Novoindustrijalizovane Azijske zemlje 0,8 4,8 2,3 4,2

Kina 7,5 8,0 7,5 7,5

Privrede u tranziciji 5,1 4,2 4,9 4,7

Svjetska trgovina (procentualna promjena) 0,1 3,2 2,9 5,5

Potro{a~ke cijene (procentualna promjena) 2,2 1,5 1,8 1,3

* Procjena; ** Projekcija

Izvor: MMF, Economic Outllok

96


97

U poku{aju podsticanja ekonomskog rasta Evropska centralna banka je nekoliko puta smanjivala kamatne stope. Budètski deficit na nivou Euro zone je ostao u okviru planiranih 3% BDP-a, ali neke zemlje poput Njema~ke (3,9%) i Francuske (4,0%) su probile ovu barijeru. Procjena je da je u Njema~koj i Francuskoj stopa rasta bruto doma}eg proizvoda bila nulta, ali se u ove dvije zemlje o~ekuje rast izmedju 1,5% i 2% u sljede}oj godini. Procijenjeni rast BDP-a u Velikoj Britaniji iznosio je 2%, a u sljede}oj godini se o~ekuje neznatno vi{i rast od 2,5%. Medjutim, perspektive za sljede}u godinu su ne{to bolje jer je pove}ano poslovno povjerenje, ekonomije su se prilagodile zajedni~koj valuti i nesumnjivo }e ostvariti korist od niske stope inflacije, kao i pro{irenja ~lanstva u 2004. godini.

U 2003. godini Japan je po~eo da pokazuje znake izlaska iz krize koja je bila vidljiva prethodnih godina, prije svega kao posljedica problema u korporativnom sektoru, gomilanja neperformansne aktive u bankarskom sektoru, starenja stanovni{tva i deflacije. Neperformansna aktiva koja je predstavljala 8,1% ukupne aktive, opala je na 7,2% krajem godine uz o~ekivanje daljeg sniènja na ispod 6% u prvoj polovini 2004. godine. Istovremeno je do{lo do pobolj{anja situacije u korporativnom sektoru preko rasta stope investicije i porasta broja merdèra i akvizicija. Ipak osnovni faktor koji je ubrzao oporavak japanske privrede bio je rast izvoza (suficit teku}eg ra~una platnog bilansa je u 2003. godini iznosio 2,9% BDP-a).

Kina je i u 2003. godini ostvarila brz ekonomski rast i pored izuzetno negativnih okolnosti vezanih za epidemiju SARS-a. Za sljede}u godinu stru~njaci MMF-a procjenjuju nastavak brzog rasta, ali srednjoro~no gledano Kina }e se suo~iti sa velikim izazovima poput - socijalnih i demografskih promjena, neravnomjerne razvijenosti regiona, pove}anja neperformansne aktive u kineskim bankama i pitanjem budu}nosti dràvnih preduze}a.

Impresivan ekonomski rast ostvarila je i Indija od 5,6%, a u narednoj godini se o~ekuje rast od 6% i pored velike su{e koja je zahvatila ovu zemlju u 2002. i 2003. godini. Posljednjih godina Indija, poslije Kine, ima najbrì ekonomski rast u Aziji. Prema op{tim procjenama mogu}e je o~ekivati da Indija u srednjoro~nom periodu postane nosilac ekonomskog razvoja Azije.

U Ju`noj Aziji situacija se nije zna~ajnije promijenila u odnosu na prethodnu godinu, naro~ito kada su u pitanju Indonezija i Filipini. Tajland je nastavio brz rast i procijenjena stopa rasta je 6%, a pozitivni trendovi se o~ekuju i u sljede}oj godini. Najnepovoljnija situacija je zabiljeèna u Singapuru, koji je ostvario nultu stopu rasta dru{tvenog proizvoda,

prije svega, kao posljedicu SARS-a i usporenog rasta IT sektora. Medjutim, perspektive za sljede}u godinu su mnogo povoljnije i mogu}e je o~ekivati rast od 5% do 6% prema procjenama MMF-a. Visok privredni rast treba o~ekivati i u Indoneziji i Maleziji od 4%, odnosno 5%.

[to se ti~e ju`ne hemisfere situacija je razli~ita od zemlje do zemlje. Zadovoljavaju}i rast biljeè prije svega île i Meksiko, a sa oporavkom Amerike o~ekuje se da }e, uz kori{}enje svih pogodnosti sporazuma NAFTA, Meksiko ostvariti jo{ brì rast (4%) u 2004. godini. Kriza u Argentini je nastavljena i u 2003. godini i pored napora novoizabranog predsjednika Nestora Kirchnera da prona|e balans izmedju reforme i socijalnih zahtjeva i uprkos pozitivnom rastu. MMF sa povoljnim kreditima nastoji da podstakne privredni razvoj u Argentini. Zahtjev ove zemlje da joj se otpi{e 75% spoljnih dugova je nai{ao na vrlo razli~ite reakcije. Istovremeno se biljeleì tendencija porasta kooperacije Argentine, Brazila, îlea i Urugvaja u cilju pospje{ivanja rasta me|usobne trgovine.

Privrede u tranziciji

Tokom 2003. godine privrede u tranziciji se svrstavaju u regione sa najbrìm rastom u svijetu. Evropske privrede u tranziciji su u 2003. godini ostvarile rast BDP-a od 4,7%. Najbrì rast su ostvarile zemlje ~lanice Zajednice nezavisnih dràva od 6,2%, a u jugoisto~noj Evropi ostvarena je stopa rasta od 3,9%.

Stope inflacije su imale opadaju}u tendenciju i prosjek za ~itav region iznosi 8,3%. Prosje~nu stopu su pove}ale relativno visoke stope u nekim privredama u tranziciji poput: Bjelorusije, Tadìkistana i Uzbekistana. Ve}ina kanditata za prijem u EU je imala inflaciju ispod 3%.

Ovi povoljni tokovi su uticali na visoko povjerenje investitora tako da su neto strane direktne investicije u 2003. godini iznosile oko 27 milijardi USD.33 U prilog ovoj hipotezi ide i kretanje MSCI (Morgan Stanley Capital International) berzanskog indeksa za isto~nu Evropu, koji je poslije rasta od 14% u 2002. godini porastao za 40% u 2003. godini.

Me|utim, velika dilema je da li su ovi povoljni tokovi odrìvi u duèm vremenskom periodu imaju}i u vidu da su se pozitivne tendencije u 2003. godini u velikoj mjeri naslanjale na niske cijene nafte (koje }e u duèm vremenskom periodu biti neodrìve), visokom spoljno-trgovinskom deficitu i fiskalnoj ekspanziji. Fiskalna ekspanzija je uticala

98


99

na visoke budètske deficite u ve}ini privreda u tranziciji (ê{ka 8,3% BDP, Poljska 6,9%, Ma|arska 5,5%, Slova~ka 5%, Hrvatska 4,6%). Istovremeno u budu}nosti je mogu}e o~ekivati smanjenje prihoda po osnovu privatizacije, imaju}i u vidu da je u ve}ini privreda u tranziciji

privatizacija pri kraju, kao i smanjenje donatorske pomo}i (prije svega usmjerene zapadnom Balkanu).

Tabela 7.3. pokazuje najva`nije makroekonomske indikatore odabranih privreda u tranziciji.

Tabela 7.3. Makroekonomski indikatori odabranih privreda u tranziciji

Izvor podataka: Transition Report 2003, EBRD

Zemlja Stopa rasta BDP u 2003.g. u %

Nivo BDP 1989=100 u %

Teku}i ra~un p.b. u % od BDP

Inflacija u %

SDI u milionima USD

ê{ka 3,0 105 -4,3 0,2 5000

Estonija 4,5 93 -12,8 1,4 200

Ma|arska 3,0 112 -7,1 4,7 1341

Poljska 3,0 130 -2,9 0,5 4000

Slova~ka 3,8 109 -6,3 8,5 1500

Slovenija 2,3 118 0,9 6,1 1500

Albanija 6,0 121 -8,0 3,5 150

Bosna 3,5 54 -15,0 n.a 320

Bugarska 4,5 80 -4,9 2,0 900

Hrvatska 4,2 87 -6,0 2,4 673

Makedonija 3,0 76 -7,4 1,5 100

Rumunija 4,2 87 -4,7 14,5 1350

SiCG 2,0 50 -11,7 8,5 850

Jugoisto~na Evropa - ukupno 3,9 82 -8,6 n.a 4343

PUT - ukupno 4,7 80 -5,3 8,3 26700

Kurs EUR/USD je tokom protekle 2003. godine imao trend rasta. US dolar je za preko 20% pao u odnosu na euro, sa svoje vrijednosti sa po~etka godine od USD 1,0473 na nivo od USD 1,2586, koliko je iznosio na kraju 2003. godine. Odstupanja od ovog trenda bila su mala i to uglavnom zbog povremenog objavljivanja ne{to slabijih ekonomskih pokazatelja ekonomija euro zone. Graf. 7.1. pokazuje kretanje kursa EUR/USD tokom prethodne godine.

Kretanje kurseva i kamatnih stopa u 2003. godini

Glavni razlozi za ovakav pad vrijednosti US dolara bili su:

• Aktuelni geo-politi~ki rizici koji su podrazumijevali direktno angaòvanje ameri~kih trupa u kriznim regionima (Irak, Avga-nistan);

• US platno bilansni i budètski deficit koji su neprekidno rasli tokom 2003. godine;

• Drànje Federal Funds Rate na rekordno niskom nivou od 1%;

• Slabi ekonomski pokazatelji o zaposlenosti i proizvodnji u US.

98


99

Centralne banke azijskih zemalja su kupovale dolare u velikim iznosima, kako bi sprije~ile apresijaciju svoje valute. Na taj na~in su one finansirale dio teku}eg deficita SAD. Bez japanskih i kineskih kupovina dolara, on bi jo{ vi{e depresirao. Azijske zemlje (Japan, Kina, Tajvan, Ju`na Koreja i Singapur) su u posljednje dvije godine pove}ale svoje devizne rezerve za 700 milijardi dolara. Ukoliko bi prestale sa akcijama u korist dolara, njegov kurs bi mogao naglo opasti, {to bi smanjilo prodaju ovih zemalja na trì{tu SAD i zahtijevalo bi brojna prilago|avanja na svim kontinentima.

Reperne kamatne stope centralnih banaka u svijetu su u 2003 godini bile na istorijski niskom nivo. Ameri~ka uprava federalnih rezervi niske

kamatne stope opravdava niskom stopom inflacije (u 2003. godini - 1,9%), visokom produktivno{}u rada i relativno visokom stopom nezaposlenosti. Pred nastupaju}u izbornu godinu ni za sam FED nije preporu~ljivo da pove}ava kamatne stope.

Razlozi politike niskih kamatnih stopa u Evropi su prije svega bili u tome {to se niskim kamatnim stopama èlio pospije{iti privredni rast. U Japanu su referentne kamatne stope u 2003 godini bile prakti~no na nuli. Jedino je Bank of England u ovoj godini radi sprije~avanja inflacije podigla osnovnu kamatnu stopu za 0,25 bazi~nih poena, podiù}i je sa 3,5% na 3,75%.

Graf 7.1. Kretanje kursa eur/usd u 2003. godini

Graf. 7.2. LIBOR 6-mjese~ni 2003.

100


101

LIBOR (London Interbank Offered Rate) je naj~e{}e kori{}en reper za kratkoro~ne trì{ne kamatne stope.31 Libor se utvr|uje na period od jednog dana, 1, 3, 6 mjeseci i godinu dana. Najva`niji je 6-mjese~ni libor koji je na po~etku godine iznosio 2,79238 i biljeìo je gotovo neprekidni pad, pa je na kraju godine iznosio 2,16350 (za depozite u eurima).

Kao {to se moè vidjeti na graf. 7.2. posljednja odluka ameri~kog FOMC-a32 o smanjenju me|ubankarske kratkoro~ne kamatne stope (’’federal funds rate’’) desila se upravo 25. juna 2003. godine, kada je ona smanjena za 25 bazi~na poena na 1%. Promjene u ovoj stopi izazivaju efekte na ostale varijable-kratkoro~ne kamatne stope, zaposlenost, obim proizvodnje i cijene usluga i proizvoda. Vezano za

ovu odluku FOMC-a i Federal Reserve Board je donio odluku o redukciji od 25 bazi~na poena diskontne stope na 2%.

Savjet Evropske centralne banke je u protekloj godini dva puta uticao na smanjenje svojih klju~nih kamatnih stopa. Na zasijedanju odrànom 6. juna 2003. godine, smanjena je po drugi put glavna kamatna stopa Evropske centralne banke - stopa refinansiranja (main refinancing operations) koja predstavlja reper za formiranje trì{nih kamatnih stopa za 50 bazi~nih poena (sa 2,50% na 2,00%). Za isti broj poena su smanjene i kamatne stope na no}ne kredite-aktivna (marginal lending facility), i na depozite preko no}i - pasivna stopa (deposit facility), koje }e odobravati nacionalne centralne banke.

Graf. 7.3. Pregled kamatnih stopa u SAD-u od 1991. do 2003.

31 To je kamatna stopa po kojoj banke pozajmljuju sredstva od drugih banaka na međubankarskom trži{tu Londona. Obračunava ga i objavljuje Britanska bankarska asocijacija svakog dana u 11 sati.

32 Federal Open Market Comitee.

Izvor: Federal Reserve/HSH.com

100


101

Prognoze za naredni period

Me|unarodni monetarni fond prognozira ubrzanje privrednog rasta u 2004. godini, ali opasnost po globalni ekonomski rast u narednoj godini moè predstavljati smanjenje trgovine nekretninama, smanjenje potro{nje najve}ih korporacija, smanjena potro{a~ka tra`nja, slabosti trì{ta rada (rast nezaposlenosti), kao i visok pritisak budètskog i spoljnotrgovinskog deficta SAD, osnovnog nosioca ekonomskog rasta u 2003. godini. Direktori Me|unarodnog monetarnog fonda su izrazili posebnu zabrinutost zbog ~injenice da je u svjetskim razmjerama ekonomski rast dominantno zavisan od SAD, i opasnosti koje moè nositi visok deficit teku}eg ra~una platnog bilansa SAD u slu~aju pojave protekcionisti~kih tendencija.

Vode}i ekonomski indikatori ukazuju na nastavak sna`ne ekonomske ekspanzije. Pri tom se o~ekuje pove}anje stepena iskori{}enosti proizvodnih kapaciteta, a o~ekuje se da stopa inflacije i dalje ostane niska. Procjenjuje se da }e, poslije izuzetno visokog i dinami~nog rasta, u SAD do}i do usporavanja tra`nje, ali da }e konjunktura i dalje biti usmjerena na vi{e.

O~ekuje se da tokom 2004. godine Evropska centralna banka ne}e mijenjati kamatne stope. Isto tako se o~ekuje da Japanska centralna banka ne}e smjeti da promijeni svoju politiku koja je usmjerena na pobolj{anje likvidnosti preduze}a i na okon~anje stanja deflacije. Predvi|a se da }e tokom godine Ameri~ka centralna banka, suo~ena s daljim malim porastom cijena i jo{ uvijek visokom stopom nezapo-slenosti, zadràti nizak nivo kamatnih stopa. Opasnost za ekonomski rast moè predstavljati i kontinuirani rast cijena nekretnina, koji bi mogao pokrenuti rast kamatnih stopa.

Pad kursa dolara prema ostalim valutama vodio je smanjenju prihoda zemalja proizvo|a~a nafte u 2003. godini. To je jedan od glavnih razloga zbog ~ega su zemlje OPEC-a najavile smanjenje proizvodnje nafte u 2004. godini. Uz o~ekivano pove}anje tra`nje, za o~ekivati je da cijena nafte bude na nivou od 27 do 30 $/barel u 2004. godini uz povremeno probijanje nivoa od 30$. Ovakva politika odgovara i Rusiji, koja kontinuirano pove}ava proizvodnju sirove nafte i uskoro }e postati njen najve}i proizvodja~.

Graf. 7.4. Kamatne stope FED-a i ECB u 2003. godini- pore|enje kretanja

102

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA NAJZNAÂJNIJI DOGA\AJI

103

Direktori Me|unarodnog monetarnog fonda su krajem 2003. godine preporu~ili da ekonomske politike, u sljede}oj godini, podràvaju ekonomski rast (blago ekspanzivne uz davanje primata fiskalnoj politici)

Izvor: World Economic Outlook, IMF, 2003.

uz dozvoljavanje vrlo umjerene stope inflacije. Sljede}i grafikon prikazuje procjene MMF-a o kretanju stopa rasta bruto doma}eg proizvoda u sljede}oj godini.

102


103

NAJZNAÂJNIJI DOGA\AJI

104


105

104


105

Januar 2003.

U januaru 2003. godine, na zasijedanju Skup{tine Crne Gore, izabrana je nova Vlada i premijer Milo \ukanovi}.

Usluge unutra{njeg platnog prometa, koje je klijentima pruàla nadle`na slu`ba Centralne banke, tokom januara mjeseca preuzela je filijala Atlas Mont banke u Herceg Novom i filijale Podgori~ke i Hipotekarne banke u Baru.

Od deset filijala sa sjedi{tem van Crne Gore, koje su do kraja 2002. godine poslovale u Republici, zahtjeve za prilago|avanje organizacije i poslovanja dostavile su beogradska Komercijalna banka za filijalu u Budvi i novosadska Vojvo|anska banka za filijalu u Podgorici. Savjet Centralne banke Crne Gore dao je dozvolu za rad Komercijalnoj banci Budva, afilijaciji istoimene beogradske banke. Zbog gubitka dotada{njeg statusa, prestale su da rade filijale Atlas, Sto~ar, Raj i Agrobanke u Podgorici, Centrobanke u Baru, Pe{ter banke u Roàjama i Bijelom Polju i Kapital banke u Nik{i}u.

Na svjetskim berzama zabiljeèn je pad kursa ameri~kog dolara prema najva`nijim svjetskim valutama, {to nepovoljno uti~e na izvozno orijentisana crnogorska preduze}a kao {to su »KAP« Podgorica i »Brodogradili{te« Bijela.

Februar 2003.

U februaru, Vlada je ukinula Ministarstvo vjera i Republi~ki sekretarijat za informacije i umjesto njih formirala novo radno tijelo, odnosno Biro za odnose sa javno{}u.

Evropska unija i Svjetska banka izdvojile su 682 miliona EUR za projekte u Srbiji i Crnoj Gori.

Srbija i Crna Gora usaglasile su na ekspertskom nivou carinske stope za uvoz gotovih tekstilnih proizvoda.

Mart 2003.

Crnogorska Vlada usvojila je Agendu ekonomskih reformi za naredne ~etiri godine. Ovim dokumentom precizirani su zadaci i odgovornosti za sveobuhvatnu tranziciju crnogorske privrede.

U martu je Vlada Crne Gore donijela Uredbu o sprovo|enju Carinskog zakona, koji je uskla|en sa standardima Svjetske trgovinske i carinske organizacije, a koji }e doprinjeti efikasnijoj kontroli me|unarodnog pro-meta.

Skup{tina Crne Gore usvojila je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dodatu vrijednost, ~ija primjena po~inje 1. aprila.

Centralna banka Crne Gore oduzela je dozvolu za rad podgori~koj Ekos banci i otvorila postupak njene likvidacije zbog nepravilnosti u poslovanju i kontinuiranog kr{enja propisa.

April 2003.

Stupio je na snagu Zakon o porezu na dodatu vrijednost, koji je imao jednokratni uticaj na inflaciju, dok su pozitivni efekti bili ve}i u oblasti suzbijanja sive ekonomije i finansiranja budèta iz izvornih prihoda.

Stupio je na snagu novi Carinski zakon.

Crnogorska Vlada usvojila je Predlog zakona o energetici, kao i godi{nji energetski bilans.

Ministri finansija Srbije i Crne Gore potpisali su u Va{ingtonu ugovor po kojem }e fiskalni agent dràvne zajednice u Svjetskoj banci biti Centralna banka Crne Gore, a u Me|unarodnom monetarnom fondu Narodna banka Srbije. U ugovoru se navodi da je euro zvani~no sredstvo pla}anja u Crnoj Gori, a doma}a valuta za transakcije sa MMF-om dinar.

Od 1. aprila 2003. godine, na osnovu Odluke Vlade Crne Gore, elektri~na energija je skuplja 23,7 %, {to je uticalo na inflatorna kretanja u Republici.

106


107

Maj 2003.

U maju su predstavnici Vlade Crne Gore i Nove ljubljanske banke potpisali ugovor o prodaji 91,51 % akcija Montenegrobanke, {to predstavlja zna~ajnu institucionalnu promjenu na finansijskom trì{tu Crne Gore.

Savjet Centralne banke Crne Gore izdao je prve licence za obavljanje platnog prometa za {est komercijalnih banaka. Licence su dodijeljene Atlasmont, Crnogorskoj komercijalnoj, Hipotekarnoj, Euromarket, Podgori~koj i Montenegrobanci, koje }e taj posao obavljati u Baru, Ulcinju, Herceg Novom i na Cetinju. Savjet nije izdao dozvolu za dalji rad afilijaciji Vojvo|anske banke u Podgorici zbog nedostavljanja validne dokumentacije.

U maju mjesecu delegacije Vlada Srbije i Crne Gore usaglasile su jedinstvene stope u oblasti energetike, kao i prelevmane i kvote za poljoprivredne proizvode. Usagla{ene su carinske stope u oblasti proizvodnje metala i za najve}i dio hemijske i grafi~ke industrije, proizvoda od keramike, kamena, gipsa i cementa.

Jun 2003.

Savjet ministara Srbije i Crne Gore ustanovio je Kancelariju Uprave carina Srbije i Uprave carina Crne Gore, koju }e sa~injavati po tri predstavnika dràva ~lanica.

Ulaganje slovena~ke kompanije HIT iz Nove Gorice u budvanski hotel Maestral progla{eno je investicijom godine u jugoisto~noj Evropi.

Predsjednik dràvne zajednice Srbija i Crna Gora Svetozar Marovi} formirao je Ekonomski savjet, koji }e mu pomagati u ekonomskim i privrednim aktivnostima. Za ~lanove Savjeta imenovani su ugledni privrednici i bankari iz Srbije i Crne Gore.

Probijen je tunel Sozina, investicija od strate{kog zna~aja za Crnu Goru. Tunel su istovremeno probili sa sjeverne strane radnici ljubljanske kompanije »Slovenija ceste«, a sa ju`ne nik{i}ki »Rudnici boksita«.

Jul 2003.

Skup{tina Crne Gore, u julu 2003. godine, usvojila je Zakon o zavr{nom ra~unu Budèta za 2002. godinu, izmjene i dopune budèta za 2003. godinu, kao i Zakon o radu i Zakon o {trajku, ~ije je predloge pripremila Vlada Crne Gore.

Vlada Crne Gore formirala je kompaniju »Montenegrobonus«, koja }e raspolagati tankovima naftnih derivata u Baru, Lipcima i Bijelom Polju.

Crnogorska Vlada, {est primorskih op{tina i op{tina Cetinje formirali su Osniva~ki odbor za konstituisanje novog me|uop{tinskog vodovodnog i kanalizacionog preduze}a. Osnivanje preduze}a trebalo bi da rije{i problem vodosnabdijevanja, odvo|enja i pre~i{}avanja otpadnih voda na crnogorskom primorju i Cetinju i predstavlja veoma zna~ajan infrastrukturni projekat u funkciji razvoja turizma u Crnoj Gori.

Avgust 2003.

U avgustu 2003. godine Skup{tina Srbije i Crne Gore, usvojila je Akcioni plan harmonizacije ekonomskih sistema dràva ~lanica.

Crna Gora je, u skladu sa ovim planom, po~ela primjenu ve}ih carinskih stopa za 93% proizvoda.

Stupila je na snagu odluka Centralne banke Crne Gore, koja predvi|a da crnogorske banke od 1. oktobra 2003. godine prikazuju efektivne kamatne stope na kredite obra~unate prema jedinstvenom metodu, {to }e omogu}iti ta~nije iskazivanje i uporedivost uslova kreditiranja razli~itih banaka.

Septembar 2003.

U septembru Skup{tina Crne Gore je usvojila Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, Zakon o administrativnim taksama, Zakon o maslinarstvu, Zakon o morskom ribarstvu, Zakon o sprije~avanju pranja novca, Zakon o regulisanju obaveza i potraìvanja po osnovu ino duga i devizne {tednje gra|ana, Zakon o porezu na promet upotrebljavanih motornih vozila, plovnih objekata, vazduhoplova i letjelica i Zakon o elektronskom potpisu.

Evropska komisija je zapo~ela sa izradom Studije izvodljivosti za pristupanje pregovorima o stabilizaciji i pridruìvanju Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji, koja predstavlja prvi korak ka pridruìvanju Evropskoj uniji.

106


107

Oktobar 2003.

Po~ela primjena efektivnih kamatnih stopa na kredite, koja }e omogu}iti ta~nije iskazivanje i uporedivost uslova kreditiranja razli~itih banaka u Crnoj Gori.

Crnogorska Vlada predstavila je projekat pod nazivom »Made in Montenegro«, koji promovi{e doma}e proizvode, ~ine}i ih prepo-znatljivim na trì{tima van Crne Gore.

Potpisan je ugovor o prodaji Ski centra Bjelasica u ste~aju britanskoj kompaniji Bepler i Dèjkobson.

Kompanija Hotel Apartmans Brunsweek kupila je hotel »Montenegro« u Be~i}ima Hotelsko turisti~kog preduze}a Budvanska rivijera.

Novembar 2003.

Crnogorska Vlada usvojila je Strategiju razvoja i smanjenja siroma{tva. Na osnovu studije, 12,2% ukupno procijenjenog broja stanovnika Crne Gore ìvi ispod apsolutne linije siroma{tva od 116 EUR mjese~no.

Evropski parlament usvojio je Rezoluciju o novoj i dodatnoj makro-finansijskoj pomo}i Srbiji i Crnoj Gori ukupne vrijednosti od 70 miliona EUR, od ~ega }e 45 miliona EUR biti bespovratno.

Na donatorskoj konferenciji za Srbiju i Crnu Goru u Briselu, dràvnoj zajednici obe}ana je budu}a podr{ka koja }e naredne godine iznositi preko 1,1 milijardu EUR. Tako|e, u tehni~kim razgovorima o saradnji, Evropska unija i Srbija i Crna Gora postigli su dogovor o ukidanju carina i kvota na izvoz tekstila iz SiCG u zemlje EU.

Predstavnici Srbije i Crne Gore potpisali su u Rimu na Ministarskoj konferenciji sporazume o slobodnoj trgovini sa Albanijom, Bugarskom i Moldavijom.

Decembar 2003.

U decembru 2003.godine poslanici crnogorske Skup{tine usvojili su Zakon o bora~koj i invalidskoj za{titi i Zakon o evidencijama u oblasti rada i zapo{ljavanja. Usvojen je i Zakon o Budètu za narednu godinu. Budèt za 2004. godinu projektovan je na nivou od 2003. godine. Budètom je predvi|eno smanjenje sredstava za sve budètske korisnike zbog aktivnosti Vlade na realizaciji reformskih ekonomskih programa, isplata po osnovu stare devizne {tednje, zbrinjavanja tehnolo{kih vi{kova i ulaganja u infrastrukturu.

Usvojeni su: Zakon o porezu na promet nepokretnosti i Zakon o interventnim nabavkama.

Predstavnici Vlade Crne Gore, Saveza samostalnih sindikata i Privredne komore potpisali su u Podgorici Op{ti kolektivni ugovor, kojim su definisana minimalna prava, obaveze i odgovornosti radnika i poslodavaca.

Stupila je na snagu odluka Savjeta Centralne banke Crne Gore o prestanku rada 20 organizacionih jedinica platnog prometa u crnogorskim op{tinama, prema kojoj }e poslove platnog prometa od 05. januara 2004. godine preuzeti komercijalne banke.

Predstavnici Svjetske banke i dràvne zajednice Srbija i Crna Gora potpisali su u Podgorici sporazum o 450 hiljada USD pomo}i za finansiranje projekta reforme crnogorskog zdravstvenog sistema. Podr{ku u vidu bespovratne pomo}i odobrila je japanska Vlada.

Pad dolara u odnosu na euro bio je evidentan tokom ~itave 2003. godine, a u decembru je taj odnos bio 1 EUR = 1,2511 USD, {to predstavlja pad vrijednosti dolara od 19%. Ovakva kretanja su nepovoljno uticala na izvozno orijentisana crnogorska preduze}a.

108

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. GODINA PRILOZI

109

108


109

PRILOZI

110


111

110


111

2002. 2003. (lan~ani indeks)

OPIS XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 103.3 91.9 113.3 99.7 73.2 96.9 126.9 98.7 98.7 96.7 108.4 99 117.7

Tro{kovi ìvota (index) 100.5 100.5 100.1 100.2 103.1 100.2 101.3 99.2 100.2 100.5 100.2 100.1 100.3

Cijene na malo (index) 100.1 100.8 100.5 100.6 103.2 100.2 100.3 100.3 100.1 100.3 100.1 100 100

Izvor: Monstat

ø 2002 = 100 INDEX NIVOA

2002. 2003. XII 2003. XII 2003. I - XII 2003.

XI XII I - XII XI XII I - XII XI 2003. XII 2002. I - XII 2002.

Industrija ukupno 116.4 120.3 100.0 103.8 122.2 102.4 117.7 101.6 102.4

Va|enje ruda i kamena 128.4 69.5 100.0 93.1 78.9 101.4 84.7 113.8 101.4

Va|enje energ.sirovina 123.2 117.7 100.0 86.6 100.5 85.4 116.1 85.4 85.4

Va|enje kamenog uglja, lignita i treseta 123.2 117.7 100.0 86.6 100.5 85.4 116.1 85.4 85.4

Va|enje ostalih sirovina i mat. 132.9 28.4 100.0 98.7 60.5 115.0 81.0 213.0 115.0

Va|enje ruda metala 137.4 19.6 100.0 102.0 57 88.3 55.9 290.8 88.3

Va|enje ostalih ruda i kamena 106.5 79.7 100.0 78.8 81.1 271.8 102.9 101.8 271.8

Prera|iva~ka industrija 103.4 105.1 100.0 99.7 107.4 97.9 106.9 102.2 97.9

Prehrambeni proizvodi, pi}a i duvan 110.1 102.6 100.0 76.8 115.7 101.4 150.7 112.8 101.4

Proizvodnja prehr. proiz. i pi}a 105.2 116.1 100.0 90.6 120.8 109.5 133.3 104.0 109.5

Proizvodnja duvanskih proizvoda 127.3 55.6 100.0 28.3 98 73.0 346.3 176.3 73.0

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 93.6 85.7 100.0 119.9 60.4 75.2 50.4 69.0 75.2

Proizvodnja tekstilnih tkanina 97.7 97.5 100.0 119.7 112.6 80.7 94.1 115.5 80.7

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 92.4 84.8 100.0 119.9 46.4 73.8 38.7 54.7 73.8

Proizvodnja koè i predmeta od koè 101.8 139.2 100.0 57.1 59.9 60.4 104.9 43.0 60.4

Prerada drveta i proizvodi od drveta 96.7 89.7 100.0 100.5 99.9 80.4 99.4 111.4 80.4

Proizvodnja papira, izdavanje i {tampanje 53.4 123.3 100.0 47.9 54.3 59.2 113.4 44.0 59.2

Proiz. celuloze, papira i prerada papira 21.2 144.7 100.0 20.3 29.8 26.5 146.8 20.6 26.5

Izdavanje, {tampanje i reprodukcija 95.4 95.5 100.0 83.8 86.2 101.8 102.9 90.3 101.8

Proizvodnja koksa, derivata nafte 104.3 3 100.0 4.5 12.5 150 12.5

Proizv. hemijskih proizvoda i vlakana 75.5 142.1 100.0 84.4 80.6 78.5 95.5 56.7 78.5

Proizvodnja proizv. od gume i plast. masa 126.3 45.7 100.0 32.6 34.4 51.0 105.5 75.3 51.0

Proiz. proizv. od ost. nemetalnih minerala 98.3 100.3 100.0 119.3 97.1 100.3 81.4 96.8 100.3

Proizv. osnovnih metala i met. proizvoda 107.8 108 100.0 104.1 115.1 102.2 109.3 106.6 102.2

Proizvodnja osnovnih metala 108 109.1 100.0 105.4 114.1 102.1 108.3 104.6 102.1

Proizvodnja metalnih proizvoda osim ma{ina 103 79.2 100.0 70.8 140.3 104.7 136.7 177.1 104.7

Proizvodnja ma{ina i ure|aja, ostala 82.7 29.4 100.0 114.0 91.2 77.1 80.0 310.2 77.1

Proizvodnja saobra}ajnih sredstava 58.9 71.2 100.0 49.6 80.5 95.8 162.3 113.1 95.8

Prera|iva~ka industrija, ostala 96.1 75.7 100.0 30.8 75.9 33.1 246.4 100.3 33.1

Proizvodnja elektri~ne energije, gasa i vode 154.9 187.1 100.0 120.8 188.1 117.5 155.7 100.5 117.5

Izvor: Monstat

Tabela 1. Pregled makroekonomskih kretanja

Tabela 2. Industrijska proizvodnja

Prilog A. Realna kretanja

112


113

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lan~ani index 84.0 113.3 99.7 73.2 96.9 126.9 98.7 98.7 96.7 108.4 99.0 117.7

ø 2002 = 100 114.5 114.2 83.6 81.0 99.5 101.0 100.2 96.9 104.9 103.8 122.2

U odnosu na isti mjesec preth. god. 129 127.9 114.3 88.7 100.4 107.5 101.5 106.9 98.9 88.9 89.2 101.6

Period teku}e prema istom preth. god. 128.5 123.1 114.1 111.6 110.9 108.5 108.4 106.0 103.7 102 102.4


Lan~ani index 100.8 100.5 100.6 103.2 100.2 100.3 100.3 100.1 100.3 100.1 100.0 100.0

ø 2002 = 100 103.6 104.2 104.9 108.2 108.5 108.9 109.2 109.3 109.7 109.8 109.8 109.8

U odnosu na isti mjesec preth. god. 108.4 108.0 108.0 109.7 108.5 108.0 108.3 108.0 107.4 107.1 106.8 106.7

Period teku}e prema istom preth. god. 108.2 108.1 108.5 108.5 108.5 108.4 108.3 108.2 108.1 108.0 107.8

Decembar 2002 = 100 100.8 101.3 102 105.2 105.5 105.9 106.2 106.3 106.6 106.7 106.7 106.7


Lan~ani index 100.5 100.1 100.2 103.1 100.2 101.3 99.2 100.2 100.5 100.2 100.1 100.3

ø 2002= 100 103.3 103.7 106.9 107.2 105.5 107.7 107.9 108.4 108.7 108.8 109.2

U odnosu na isti mjesec preth. god. 108.4 107.2 106.5 107.7 106.1 106.6 106.9 106.7 106.3 106.3 106.4 106.2


Decembar 2002 = 100 100.5 100.6 100.8 104 104.2 105.5 104.7 104.9 105.5 105.7 105.9 106.2


Lan~ani index 99.9 100.0 101.8 103.8 100.0 100.3 100.2 100.0 100.4 100.1 100.2 100.6

ø 2002= 100 99.2 99.2 101 104.9 104.8 108.9 106.0 106.0 106.4 106.6 106.7 107.4

U odnosu na isti mjesec preth. god. 99.3 98.5 99.3 103.8 102.9 108.0 107.2 107.9 106.7 107 107.3 108.2


Decembar 2002 = 100 99.9 99.9 101.7 105.6 105.6 105.9 106.8 106.8 107.2 107.3 107.5 108.2

Izvor: MONSTAT

Tabela 4. Cijene na malo

Tabela 6. Cijene proizvo|a~a industrijskih proizvoda

Tabela 5. Tro{kovi ivota

Tabela 3.Industrijska proizvodnja

112


113

2002. 2003. Index Struktura

XII I - XII XII I - XIIXII 2003. XII 2002.

I-XII 2003. I-XII 2002.

XII I - XII

Dolasci

Ukupno 7.984 541.699 6.377 599.430 79.9 110.7 100.0 100.0

Doma}i 6.106 405.539 4.957 457.643 81.2 112.8 77.7 76.3

Strani 1.878 136.160 1.420 141.787 75.6 104.1 22.3 23.7

No}enja

Ukupno 24.636 3.689.505 22.044 3.976.266 89.5 107.8 100.0 100.0

Doma}i 19.640 2.777.595 18.593 3.060.528 94.7 110.2 84.3 77.0

Strani 4.996 911.910 3.451 915.738 69.1 100.4 15.7 23.0

Izvor: MONSTAT

Turisti Broj no}enja Cijena po no}i Dnevna potro{nja Prihodi (EUR)

Doma}i 525.276 15.130.094

Sjedi{te Republike 7.399 60,00 25,00 628.915

Primorska mjesta 437.056 20,00 9,00 12.674.624

Planinska mjesta 40.379 15,60 7,00 912.565

Ostala turisti~ka mjesta 40.254 15,60 7,00 909.740

Ostala mjesta 188 15,60 7,00 4.249

Srbija 2.535.252 74.293.081

Sjedi{te Republike 17.031 60,00 25,00 1.447.635

Primorska mjesta 2.489.633 20,00 9,00 72.199.357



Ostala mjesta 93 15,60 7,00 2.102

Strani 915.738 61.753.086

Sjedi{te Republike 17.250 85,00 85,00 2.932.500

Primorska mjesta 883.954 36,00 30,00 58.340.964



Ostala mjesta - 18,00 15,00 -

Prihodi od doma}ih turista 15.130.093,60

Prihodi od stranih i turista iz Srbije 136.046.167

UKUPNI direktni prihodi od turizma 151.176.260

Tabela 7.a)Prihodi od turizma u periodu januar - decembar 2003.

Tabela 7. Turizam

Izvor: Monstat i Centralna banka Crne Gore

114


115

Prilog B. Monetarna kretanja

Cen

tralna

ba

nka

Ban

keOstale

fin.

orga

n.Dràv

aBud

èt

Fon

dovi

Zdrav

stvo

PIO

Zap

o{lja

vanje

Fon

d za

razv

ojOstalo

Priv

atna

pred

.

Dràv

na

i javn

a pred

.Op{

tine

Nev

ladine

org.

Ostalo

Uku

pno

1

23

4 (5+6

+11)

56

(7+8

+9+1

0)7

89

1011

1213

1415

1617

2003

.

01.12.

2.39

315

.701

1.55

48.06

94.43

73.32

81.88

275

631

038

030

419

.854

1.46

01.14

11.48

425

.494

77.150

02.12.

2.35

314

.155

1.63

66.18

62.61

43.26

81.87

970

037

231

730

420

.154

1.91

21.14

91.46

227

.101

76.108

03.12.

2.35

713

.803

1.61

36.05

52.34

43.40

71.81

683

440

435

330

420

.263

1.91

21.17

41.44

826

.220

74.845

04.12.

2.36

213

.265

1.63

86.08

82.16

03.62

41.95

31.00

931

235

030

419

.989

1.88

81.27

81.46

226

.094

74.064

05.12.

3.37

212

.917

1.56

37.46

02.50

94.64

72.53

81.40

535

035

430

419

.482

1.76

91.24

91.45

025

.073

74.335

06.12.

3.37

412

.365

1.58

97.93

92.88

54.75

02.61

81.42

035

835

430

419

.446

1.69

61.31

61.44

925

.397

74.571

08.12.

2.42

813

.096

1.54

56.34

42.90

03.14

076

31.57

738

841

230

419

.622

1.55

61.33

51.46

325

.938

73.327

09.12.

2.42

113

.753

1.58

46.27

82.67

33.30

169

21.81

137

142

730

419

.626

1.56

61.19

01.49

126

.967

74.876

10.12.

2.29

312

.669

1.60

67.46

33.56

23.59

772

22.12

732

042

830

419

.207

1.46

11.19

01.51

425

.940

73.343

11.12.

944

12.388

1.53

57.78

63.82

13.66

172

22.33

327

533

130

419

.063

1.52

61.13

31.49

526

.271

72.141

12.12.

926

11.415

1.45

19.95

13.73

85.90

995

74.33

327

134

830

419

.400

1.74

91.10

91.51

424

.999

72.514

13.12.

932

11.182

1.47

910

.560

4.25

95.99

798

94.38

627

434

830

419

.343

1.66

41.12

41.51

325

.631

73.428

15.12.

1.37

713

.019

1.39

36.74

93.88

12.56

41.02

393

327

033

830

419

.289

1.47

21.34

71.48

825

.432

71.566

16.12.

1.39

311

.977

1.39

55.91

82.39

23.22

21.26

51.14

647

333

830

419

.465

1.60

11.54

61.53

926

.289

71.123

17.12.

1.34

212

.711

1.39

76.42

62.75

13.37

11.39

31.46

525

425

930

419

.239

1.64

01.49

11.56

323

.685

69.494

18.12.

918

12.822

1.41

46.77

82.92

13.55

31.38

71.65

724

726

230

419

.505

1.50

71.36

11.57

924

.074

69.958

19.12.

933

13.124

1.11

56.09

12.34

93.43

81.08

81.93

020

321

730

420

.250

1.70

81.42

31.56

923

.366

69.579

20.12.

934

14.268

1.38

36.71

92.58

43.83

11.41

81.98

720

921

730

420

.585

1.72

61.64

01.56

524

.098

72.918

22.12.

1.17

616

.041

1.41

76.54

92.63

63.60

91.08

32.11

319

721

630

421

.680

1.89

91.78

114

.558

26.654

91.755

23.12.

1.18

715

.032

1.39

67.87

03.80

73.75

297

32.32

723

621

631

119

.850

1.86

51.93

31.57

224

.929

75.634

24.12.

1.18

716

.113

1.26

66.96

02.65

33.99

685

72.64

228

121

631

120

.155

1.83

71.94

81.64

327

.201

78.310

25.12.

1.22

615

.190

1.28

18.85

43.74

14.80

11.03

53.34

229

712

731

220

.131

1.74

51.70

81.69

826

.945

78.778

26.12.

1.24

213

.924

1.60

212

.158

5.93

65.91

01.39

93.99

434

117

631

220

.236

1.79

71.65

81.67

223

.773

78.062

27.12.

1.24

613

.424

1.63

412

.723

6.35

66.05

51.45

24.08

034

717

631

220

.008

1.75

51.40

41.64

924

.272

78.115

29.12.

1.54

714

.370

1.30

314

.772

5.12

79.33

22.72

16.22

620

118

431

319

.033

2.12

41.37

81.56

228

.609

84.698

30.12.

1.67

014

.815

1.09

64.39

72.05

72.02

273

096

815

916

531

818

.983

2.28

71.97

61.51

721

.184

67.925

31.12.

1.71

814

.323

1.19

22.92

974

11.87

072

684

921

382

318

20.627

1.77

61.32

71.56

322

.370

67.825

Tabe

la 8

.Kr

etan

je d

epoz

itnog

nov

ca k

od C

BCG

-Pla

tni p

rom

et, u

000

EU

R

Izvo

r: C

entr

alna

ban

ka C

rne

Gore

114


115

2002

.20

03.

31.03.

30.06.

30.09.

31.12.

31.01.*

28.02.*

31.03.**

30.04.

31.05.

30.06.

31.07.

31.08.

30.09.

31.10.

30.11.

31.12.

Index

Index

Struktura

u %

,

12

34

56

78

910

1112

1314

1516

16:15

16:4

31.12.

AKTIV

A

1. N

ov~a

na s

reds

tva

i de

p. k

od

dep. ins

tituc

ija13

8.96

610

8.56

713

9.69

814

0.15

713

2.02

011

0.94

311

3.55

982

.281

77.927

88.061

111.82

212

8.20

912

7.99

210

3.54

410

2.39

696

.024

9469

27

2. K

rediti

82.990

94.078

99.162

124.66

313

4.90

014

7.15

214

4.05

515

5.11

916

4.73

716

8.48

016

8.29

516

5.24

516

7.93

017

8.90

918

5.86

520

0.62

510

816

157

2.1. R

ezerve

za

kred

itne

gubitke

-10.10

8-9.004

-7.249

-3.765

-3.973

-4.157

-4.499

-4.400

-4.625

-5.512

-5.625

-5.885

-6.841

-6.263

-6.275

-6.570

105

175

-2

2.2. N

eto

kred

iti72

.882

85.074

91.913

120.89

813

0.92

714

2.99

513

9.55

615

0.71

916

0.11

216

2.96

816

2.67

015

9.36

016

1.08

917

2.64

617

9.59

019

4.05

510

816

155

3. H

artije

od v

rijed

nosti

2.02

43.39

74.91

65.58

15.79

65.64

55.66

18.25

98.14

38.04

29.03

610

.172

11.841

14.124

15.328

16.034

105

287

5

4. O

stala

aktiv

a88

.793

80.312

90.833

84.137

86.091

86.081

79.472

80.939

80.466

71.939

73.603

73.250

72.834

73.233

73.739

46.485

6355

13

5. R

ezervisa

nja

-4-68

-4.131

-10.30

6-10.30

5-10.29

6-10.19

2-10.46

2-10.38

3-4.315

-4.316

-4.364

-5.167

-5.878

-5.866

-2.840

4828

-1

6. U

KUPNO A

KTIV

A30

2.66

128

6.28

632

3.22

934

0.46

734

4.52

933

5.36

832

8.05

631

1.73

631

6.26

532

6.69

535

2.81

536

6.62

736

8.58

935

7.66

936

5.18

734

9.75

896

103

100

PASIV

A

1. D

epoziti

171.28

915

1.50

818

2.69

820

5.53

020

5.73

919

5.99

519

2.17

117

3.88

517

5.72

318

6.53

120

8.84

922

2.15

222

3.82

920

9.92

721

6.24

521

1.00

898

103

60

1

.1. Dep

oziti p

o vi|e

nju

127.79

396

.968

118.47

514

8.24

514

9.51

113

7.84

312

5.26

198

.106

98.677

111.64

512

9.58

914

2.09

713

7.75

712

7.68

012

4.30

211

7.83

295

7934

1

.2. Oro~e

ni d

epoz

iti43

.496

54.540

64.223

57.285

56.228

58.152

66.910

75.779

77.046

74.886

79.260

80.055

86.072

82.247

91.943

93.176

101

163

27

2. D

ugoro~

ne p

ozajmice

8.63

98.49

914

.224

12.040

14.861

14.820

13.848

14.269

15.203

13.615

13.662

13.779

13.860

13.814

20.032

26.560

133

221

8

3. O

stale

obav

eze

49.744

47.321

44.804

44.951

45.521

45.479

43.886

45.733

46.391

46.946

49.051

48.766

49.563

52.035

47.038

22.997

4951

7

4. U

kupa

n ka

pital

72.989

78.958

81.503

77.946

78.408

79.074

78.151

77.849

78.948

79.603

81.253

81.930

81.337

81.893

81.872

89.193

109

114

26

4.1. K

apita

l i reze

rve

56.688

59.694

62.528

65.829

77.560

77.973

78.545

77.057

77.050

78.291

78.761

78.757

78.755

78.751

78.292

83.901

107

127

24

4.2. D

obita

k / Gub

itak

(+,-)

iz tek

u}e

godine

16.301

19.264

18.975

12.117

848

1.10

1-394

792

1.89

81.31

22.49

23.17

32.58

23.14

23.58

05.29

214

844

2

5. U

KUPNO P

ASIV

A30

2.66

128

6.28

632

3.22

934

0.46

734

4.52

933

5.36

832

8.05

631

1.73

631

6.26

532

6.69

535

2.81

536

6.62

736

8.58

935

7.66

936

5.18

734

9.75

896

103

100

Tabe

la 9

.Bi

lans

stan

ja li

cenc

irani

h ba

naka

, u 0

00 E

UR

Izvo

r: K

njig

ovod

stvo

ban

aka

* Uk

lju~e

na K

omer

cijal

na b

anka

AD

Budv

a, k

oja

je li

cenc

u do

bila

kra

jem

janu

ara

2003

. god

ine

** B

ez E

kos b

anke

AD

Podg

orica

koj

oj je

kra

jem

mar

ta o

.g. o

duze

ta d

ozvo

la z

a ra

d

116


117

R.br.

Stavk

a20

02.

2003

.

Dec

ember

J

anuar

y F

ebru

ary

M

arch

A

pril

May

J

une

July

August

Sep

tember

October

Nove

mber

Dec

ember

1.Neto s

tran

a ak

tiva

8

3.49

1

73.39

4

48.73

6

46.08

5

34.48

5

32.14

2

33.60

6

48.51

0 6

0.13

0

59.59

0

42.59

5

50.41

7

42.20

7

1.1.

Potra`

ivan

ja o

d n

erez

iden

ata

9

7.18

9

86.40

3

60.99

4

61.03

1

49.06

5

47.25

9

49.74

4

67.81

2 8

0.49

2

80.88

5

67.09

1

70.27

4

65.75

1

Euro

gotovina

u trezo

rima

1

0.79

1

18.59

7

12.08

7

12.26

8

11.27

1

10.30

4

15.09

4

15.73

5 3

0.65

3

23.93

5

18.18

4

18.75

3

16.97

1

Ostala

gotovina

u trezo

rima

40

2

370

525

271

429

322

486

495

6

09

4

47

3

89

5

79

8

41

Dep

oziti u

stran

im b

anka

ma

8

5.95

8

67.39

9

48.34

5

48.45

6

37.33

0

36.58

2

34.13

0

51.57

1 4

9.21

0

56.49

2

48.50

7

50.93

8

47.93

5

Hartije

od v

rijed

nosti os

im a

kcija

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Zajmov

i

38

37

37

36

35

51

34

11

20

11

11

4

4

Finan

sijski d

erivati

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Ostalo

1.2.

Obav

eze

pre

ma

ner

eziden

tima

1

3.69

8

13.00

9

12.25

8

14.94

6

14.58

0

15.11

7

16.13

8

19.30

2 2

0.36

2

21.29

5

24.49

6

19.85

7

23.54

4

Dep

oziti

1

0.39

7

9

.467

8

.716

9

.157

8

.780

9

.016

9

.186

9

.564

1

0.62

4

9

.307

9

.509

9

.183

9

.796

Hartije

od v

rijed

nosti os

im a

kcija

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Zajmov

i

3.30

1

3

.542

3

.542

5

.789

5

.800

6

.101

6

.952

9

.738

9.738

11.98

8

14.98

7

10.67

4

13.74

8

Finan

sijski d

erivati

Ostalo

Neto d

oma}

a ak

tiva

5

5.55

0

46.52

9

79.91

9

85.60

1

80.00

6

85.75

6

92.76

8

90.66

5 9

8.79

6

103.85

7

111.66

6

108.58

5

113.86

3

2.Potra`

ivan

ja o

d C

entralne

ban

ke

46.33

7

43.50

7

50.48

4

51.32

8

30.31

1

28.34

1

36.34

3

42.46

3 4

6.15

3

45.80

4

36.10

5

31.80

1

29.00

4

Oba

vezn

a reze

rva

2

5.65

8

22.51

8

26.55

1

21.84

8

13.95

0

12.11

3

13.64

6

16.52

5 1

8.69

0

16.98

5

16.92

6

16.07

7

14.17

7

ìro ra~

un

20.67

9

20.98

9

23.93

3

29.48

0

16.36

1

16.22

8

22.69

7

25.93

8 2

7.46

3

28.81

9

19.17

9

15.72

4

14.82

7

3.Neto p

otra`

ivan

ja o

d V

lade

- 4

6.86

9 - 5

4.15

5 - 4

3.70

2 - 4

1.13

7 - 2

7.80

8 - 2

7.78

4 - 2

9.19

2 - 3

7.56

6 - 3

2.95

8 - 3

2.24

7 - 2

5.72

8 - 2

8.05

8 - 1

2.34

3

3.1.

Potra`

ivan

ja o

d V

lade

2

5.14

7

24.44

5

25.78

6

22.57

2

25.46

4

23.82

0

23.47

0

24.01

0 2

2.40

1

21.30

9

23.77

0

23.06

1

35.70

3

Hartije

od v

rijed

nosti os

im a

kcija

5.45

8

5

.597

5

.446

5

.578

8

.183

8

.069

7

.982

8

.994

1

0.15

6

11.83

3

14.12

8

15.33

1

16.04

3

Zajmov

i

19.68

9

18.84

8

20.34

0

16.99

4

17.28

1

15.75

1

15.48

8

15.01

6 1

2.24

5

9

.476

9

.642

7

.730

19.66

0

Bud

èt

1

6.37

3

16.49

6

17.60

3

13.70

0

12.86

4

12.40

5

12.50

6

12.20

7

9.809

7

.460

5

.512

5

.522

16.49

5

Fon

dovi

2.40

0

2

.300

1

.400

1

.933

3

.086

1

.939

1

.176

1

.182

1.035

880

3

.131

1

.219

3

.024

Ostalo

91

6

52

1.337

1

.361

1

.331

1

.407

1

.806

1

.627

1.401

1

.136

999

989

141

Akc

ije i d

rugi e

kviti

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

3.2.

Obav

eze

pre

ma

Vladi

7

2.01

6

78.60

0

69.48

8

63.70

9

53.27

2

51.60

4

52.66

2

61.57

6 5

5.35

9

53.55

6

49.49

8

51.11

9

48.04

6

Dep

oziti

6

9.06

6

75.10

2

65.57

1

59.55

9

49.25

8

47.49

3

48.49

0

57.22

6 5

1.05

4

49.20

3

45.15

2

46.57

4

43.75

3

Trans

ferabilni de

poziti

5

7.89

9

65.55

0

54.06

5

46.73

0

28.67

8

23.58

8

24.95

8

30.34

6 2

5.57

3

25.74

4

27.58

7

25.05

8

18.07

8

Bud

èt - Rn

2202

-

-

1

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Bud

èt - Rn2

241

4

0.22

1

40.78

3

20.64

1

10.49

5

5

.805

5

.408

4

.457

9

.916

8.839

8

.785

7

.368

7

.564

5

.738

Fon

dovi

3.77

1

11.03

5

21.95

4

22.46

6

11.49

4

7

.834

10.08

0

9

.362

4.820

4

.551

8

.887

6

.809

2

.872

Ostalo

1

3.90

7

13.73

2

11.46

9

13.76

9

11.37

9

10.34

6

10.42

1

11.06

8 1

1.91

4

12.40

8

11.33

2

10.68

5

9

.468

Ostali de

poziti

1

1.16

7

9

.552

11.50

6

12.82

9

20.58

0

23.90

5

23.53

2

26.88

0 2

5.48

1

23.45

9

17.56

5

21.51

6

25.67

5

Bud

èt

7.21

0

7

.073

7

.172

8

.299

8

.203

8

.200

8

.201

10.40

6

8.399

7

.400

6

.279

6

.037

8

.223

Fon

dovi

2.71

1

1

.972

3

.203

4

.015

11.91

2

15.28

2

15.15

4

16.23

6 1

6.82

7

15.89

7

11.02

4

15.21

6

17.19

4

Ostalo

1.24

6

507

1

.131

515

465

423

177

238

2

55

1

62

2

62

2

63

2

58

Zajmov

i

2.95

0

3

.498

3

.917

4

.150

4

.014

4

.111

4

.172

4

.350

4.305

4

.353

4

.346

4

.545

4

.293

4.Potra`

ivan

ja o

d o

stalih s

ekto

ra

124.31

9

123.48

8

142.81

1

142.14

2

145.56

2

156.46

0

160.36

3

160.55

6 16

0.68

4

166.18

0

176.63

5

185.48

1

186.89

8

Druge

finan

sijske

ins

tituc

ije

753

8

13

8

13

3

08

2

18

2

28

3

17

1

92

1

02

5

15

1

39

1

37

1

70

Op{

tine

3.14

4

2

.970

2

.693

2

.487

2

.297

2

.681

2

.725

2

.751

2.524

2

.844

2

.415

2

.119

2

.683

Javn

e ne

finan

sijske

korpo

racije

1

0.68

4

11.99

4

17.39

8

15.95

1

16.20

0

20.30

2

19.91

3

15.72

1 1

4.25

7

16.31

3

16.98

1

15.28

8

13.87

3

Ostale

nefin

ansijske

korpo

racije

7

8.64

2

78.48

8

87.88

1

89.61

3

91.48

0

96.53

4

100.44

0

104.13

4 10

5.10

1

103.49

9

108.09

9

114.76

2

114.17

9

Ostali rezide

ntni s

ektori

3

1.09

6

29.22

3

34.02

6

33.78

3

35.36

7

36.71

5

36.96

8

37.75

8 3

8.70

0

43.00

9

49.00

1

53.17

5

55.99

3

5.Obav

eze

pre

ma

Cen

tralnoj ban

ci

3

-

-

-

1

-

-

-

-

-

1

-

-

Zajmov

i

3

-

-

-

1

-

-

-

-

-

1

-

-

Ostale

stav

ke (neto)

- 6

8.23

4 -

66.311

-

69.674

-

66.732

-

68.058

-

71.261

-

74.746

-

74.788

-

75.083

-

75.880

-

75.345

-

80.639

-

89.696

Obav

eze

uklju~e

ne

u n

ov~

anu m

asu

13

9.04

1

119.92

3

128.65

5

131.68

6

114.49

1

117.89

8

126.37

4

139.17

5 15

8.92

6

163.44

7

154.26

1

159.00

2

156.07

0

6.Dep

oziti u

klju~e

ni u n

ov~

anu m

asu

13

9.04

1

119.92

3

128.65

5

131.68

6

114.49

1

117.89

8

126.37

4

139.17

5 15

8.92

6

163.44

7

154.26

1

159.00

2

156.07

0

6.1.

Tra

nsfer

abiln

i dep

oziti

9

3.88

1

75.60

3

83.61

7

79.35

4

61.73

3

67.18

8

77.68

2

89.16

0 10

6.42

7

103.35

2

91.42

0

90.28

6

92.54

3

Druge

finan

sijske

ins

tituc

ije

1.26

2

622

756

763

710

810

1

.317

1

.408

1.317

1

.323

1

.857

1

.108

1

.359

Op{

tine

49

5

401

336

1

.063

1

.027

1

.342

1

.680

989

1.776

2

.177

1

.345

1

.950

1

.324

Javn

e ne

finan

sijske

korpo

racije

2

3.13

8

25.17

1

21.55

3

12.56

4

8

.915

13.14

3

16.65

6

17.82

9 2

3.23

4

22.87

4

18.98

5

15.81

1

12.03

7

Ostale

nefin

ansijske

korpo

racije

4

4.55

9

34.29

0

37.88

9

42.02

6

34.34

9

37.85

9

43.98

0

52.68

6 6

0.34

1

57.86

1

46.81

5

48.11

5

52.64

0

Ostali rezide

ntni s

ektori

2

4.42

7

15.11

9

23.08

3

22.93

8

16.73

2

14.03

4

14.04

9

16.24

8 1

9.75

9

19.11

7

22.41

8

23.30

2

25.18

3

6.2.

Ostali dep

oziti

4

5.16

0

44.32

0

45.03

8

52.33

2

52.75

8

50.71

0

48.69

2

50.01

5 5

2.49

9

60.09

5

62.84

1

68.71

6

63.52

7

Vertic

al c

heck

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Tabela 10.Monetarni ra~uni, u 000 EUR

116


117

Dec

embar

Januar

Feb

ruar

Mar

tApril

Maj

Jun

Jul

Avg

ust

Sep

tembar

Oktobar

Nove

mbar

Dec

embar

2002

.20

03.

LIC

ENCIR

ANE B

ANKE

1.Hipotek

arna

ban

ka10

.640

10.363

9.51

29.97

58.76

310

.727

9.69

29.23

98.35

67.02

66.57

26.56

26.37

56.18

86.16

16.18

36.35

56.54

47.41

86.86

96.83

26.39

66.60

17.16

66.46

36.66

75.46

95.20

74.83

1

2.Pod

gori~

ka b

anka

8.55

78.47

48.11

07.69

17.63

711

.072

8.49

18.30

18.40

27.21

15.96

95.45

84.39

14.53

64.61

54.56

84.56

66.01

95.79

65.87

06.06

95.91

95.88

65.91

35.92

65.44

24.71

54.91

55.02

4

3.Crnog

. ko

m. ba

nka

7.28

06.49

16.33

96.74

66.98

910

.839

10.690

8.87

18.10

85.84

85.75

95.24

35.54

45.01

34.57

84.93

25.81

06.77

56.90

47.74

09.34

18.70

18.56

39.09

28.44

48.10

88.62

48.63

68.54

5

4.Eurom

arke

t ba

nka

2.06

22.06

52.40

52.55

62.29

42.25

52.17

12.37

32.85

52.28

82.04

02.16

52.16

92.31

52.04

22.18

52.24

12.68

32.83

63.24

92.97

63.08

13.24

82.89

92.49

43.12

42.99

52.98

72.73

3

5.Eko

s ba

nka

229

156

161

152

140

161

172

161

141

6.Nik{i}k

a ba

nka

787

812

825

919

691

839

698

721

727

442

385

413

418

411

442

414

450

486

577

445

577

513

537

473

450

446

498

607

681

7.Plje

valjs

ka b

anka

403

373

346

398

343

370

346

368

355

218

200

238

263

265

203

179

210

204

227

246

279

250

287

263

278

251

208

225

194

8.Atla

smon

t ba

nka

1.80

41.96

71.86

61.84

72.11

65.47

34.13

42.16

61.99

22.28

51.83

21.39

91.30

21.65

31.73

31.77

01.78

92.04

72.24

22.24

42.26

82.02

52.20

81.89

22.00

41.81

61.77

41.73

51.88

1

9.Mon

tene

grob

anka

2.71

62.44

32.28

32.30

22.02

32.01

81.73

71.53

71.70

71.18

51.21

51.18

11.24

51.28

81.39

81.62

31.58

31.41

91.51

11.61

71.65

41.78

71.74

41.51

21.54

81.37

41.54

51.40

51.54

7

10.

Opp

ortunity b

ank

266

299

295

226

243

237

211

248

263

186

160

175

156

159

160

205

186

220

233

237

268

263

309

318

320

328

352

374

369

11.

Kom

erc. b

anka

- B

udva

839

881

826

810

852

940

1.00

579

870

577

282

893

41.00

91.04

41.12

51.32

81.46

61.47

91.45

41.47

11.39

01.36

51.36

01.42

81.36

21.29

61.27

8

12.

UKUPNO (1-11

)34

.744

33.443

32.981

33.693

32.065

44.801

39.194

34.925

33.911

27.487

24.837

23.606

22.691

22.762

22.341

23.103

24.315

27.725

29.210

29.996

31.718

30.406

30.773

30.893

29.287

28.984

27.542

27.387

27.083

OSTALE B

ANKE I F

ILIJALE

13.

Atla

s ba

nka

fil.P

od.

2520

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

0

14.

Beran

ska

bank

a30

531

130

10

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

0

15.

Vojvo

|ans

ka b

anka

850

837

814

832

757

741

703

508

499

353

304

269

00

00

00

00

00

00

00

00

0

16.

Kom

erc. b

anka

- B

udva

989

881

17.

Cen

trob

anka

fil.Bar

2220

180

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

0

18.

Agrob

anka

4946

3323

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

0

19.

Kap

ital ba

nka

Nik{i}

11

11

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

00

0

20.

UKUPNO (13

-19)

2.24

12.11

61.16

785

675

774

170

350

849

935

330

426

90

00

00

00

00

00

00

00

00

21.

UKUPNO (12

+20)

36.985

35.559

34.148

34.549

32.822

45.542

39.897

35.433

34.410

27.840

25.141

23.875

22.691

22.762

22.341

23.103

24.315

27.725

29.210

29.996

31.718

30.406

30.773

30.893

29.287

28.984

27.542

27.387

27.083

Tabe

la 1

1.Pr

egle

d ob

ra~u

nate

i iz

dvoj

ene

obav

ezne

reze

rve,

u 0

00 E

UR

Izvo

r: C

entr

alna

ban

ka C

rne

Gore

118


119

KAMATNE S

TOPE N

A D

EPOZITE

Dep

oziti p

o v

i|en

juDep

oziti s

a dogovo

renim

roko

m u

eurima

Dep

oziti s

a dogovo

renim

roko

m u

dru

gim

valutama

2003

.Vlada

, orga

ni i o

rgan

izac

ije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni i

orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lica

Ostali

depo

nenti

Janu

ar0,07

-0,33

0,08

-0,33

0,16

-0,33

0,08

-0,33

0,01

-0,25

0,08

-0,33

0,16

-0,85

0,16

-0,66

0,04

-0,66

0,04

-0,66

0,04

-0,97

0,16

-1,42

0,98

0,98

0,08

-0,98

Feb

ruar

0,07

-0,30

0,01

-0,31

0,08

-0,30

0,08

-0,30

0,01

-0,23

0,08

-0,30

0,15

-0,82

0,15

-0,71

0,04

-0,63

0,04

-0,63

0,04

-0,94

0,15

-1,01

0,95

0,95

0,08

-0,95

Mart

0,07

-0,33

0,08

-0,33

0,16

-0,33

0,08

-0,33

0,01

-0,25

0,08

-0,33

0,16

-0,81

0,16

-0,73

0,16

-0,66

0,16

-0,66

0,12

-0,68

0,16

-1,04

0,08

-0,73

April

0,07

-0,32

0,08

-0,32

0,17

-0,32

0,09

-0,32

0,04

-0,17

0,09

-0,32

0,17

-0,82

0,16

-0,71

0,16

-0,63

0,16

-0,63

0,16

-0,94

0,17

-1,01

0,08

-0,71

Maj

0,17

-0,33

0,08

-0,33

0,16

-0,33

0,08

-0,33

0,01

-0,13

0,08

-0,36

0,16

-0,85

0,16

-0,73

0,16

-0,66

0,16

-0,73

0,12

-0,97

0,16

-1,04

0,08

-0,73

Jun

0,07

-0,33

0,08

-0,34

0,17

-0,32

0,09

-0,32

0,04

-0,16

0,09

-0,32

0,16

-0,86

0,16

-0,71

0,16

-0,63

0,16

-0,63

0,16

-0,94

0,17

-1,01

0,08

-0,71

Jul

0,07

-0,33

0,08

-0,33

0,16

-0,33

0,08

-0,33

0,00

-0,18

0,08

-0,33

0,16

-0,89

0,16

-0,73

0,17

-0,66

0,16

-0,66

0,01

-0,97

0,16

-1,04

0,01

-0,54

Avg

ust

0,07

-0,32

0,08

-0,32

0,24

-0,32

0,04

-0,32

0,04

-0,17

0,16

-0,32

0,16

-0,82

0,16

-0,71

0,16

-0,63

0,06

-0,63

0,16

-0,94

0,40

-1,01

0,24

-0,63

0,24

-0,63

0,32

-0,48

0,08

-0,86

0,32

-0,71

Sep

temba

r0,01

-0,32

0,01

-0,32

0,02

-0,32

0,04

-0,32

0,04

-0,17

0,01

-0,32

0,16

-0,82

0,16

-0,71

0,16

-0,63

0,17

-0,63

0,16

-0,94

0,17

-1,01

0,04

-0,52

Oktob

ar0,08

-0,33

0,07

-0,33

0,08

-0,33

0,08

-0,33

0,04

-0,17

0,08

-0,33

0,17

-0,85

0,17

-0,97

0,13

-0,66

0,17

-0,66

0,13

-0,97

0,17

-0,58

0,08

-3,75

0,04

-0,50

Nov

emba

r0,08

-0,32

0,07

-0,32

0,08

-0,32

0,08

-0,32

0,04

-0,24

0,32

0,16

-0,82

0,16

-0,21

0,12

-0,63

0,16

-0,63

0,12

-0,94

0,16

-0,56

0,08

-0,30

0,04

-0,63

Dec

emba

r0,08

-0,33

0,07

-0,33

0,08

-0,33

0,08

-0,33

0,04

-0,25

0,08

-0,33

0,17

-0,85

0,17

-0,73

0,13

-0,66

0,17

-0,73

0,13

-0,66

0,17

-1,04

0,08

-0,31

0,04

-0,66

KAMATNE S

TOPE N

A K

REDITE

Kra

tkoro

~ni kr

editi

Dugoro

~ni kr

editi

Har

tije o

d v

rijednosti ko

je s

e drè

do d

osp

ije}a

2003

.Vlada

, orga

ni i

orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni i

orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lica

Ostali

depo

nenti

Janu

ar0,58

-1,87

0,58

-3,15

0,90

-1,87

0,90

-2,25

0,93

-2,65

0,58

-1,87

0,42

0,42

-1,91

0,54

-1,42

0,81

-1,19

0,42

-2,52

0,50

-1,42

0,58

-0,73

0,47

-0,58

0,66

Feb

ruar

0,62

-1,81

0,62

-3,04

0,32

-3,04

0,94

-2,18

0,94

-2,18

0,62

-1,81

0,71

0,16

-2,05

0,58

-2,05

0,79

-1,26

0,32

-2,56

0,48

-1,37

0,56

-0,71

0,50

-0,62

0,63

Mart

0,58

-1,87

0,58

-3,15

0,90

-3,15

0,90

-2,65

0,95

-2,65

0,58

-1,81

0,42

-0,66

0,17

-2,12

0,54

-2,12

0,81

-1,19

0,33

-2,65

0,58

-1,19

0,56

-0,71

0,47

-0,58

0,63

April

0,58

-1,81

0,58

-3,04

0,87

-3,04

0,94

-2,56

0,94

-2,56

0,58

-1,81

0,40

-0,63

0,16

-2,05

0,53

-2,05

0,79

-2,43

0,32

-2,56

0,58

-1,16

0,56

-0,93

0,45

-0,56

0,63

Maj

0,58

-1,87

0,58

-3,15

0,90

-3,15

0,90

-2,25

0,98

-2,65

0,58

-1,87

0,42

-0,97

0,17

-2,12

0,54

-2,12

0,81

-1,19

0,33

-2,65

0,58

-1,42

0,58

-0,73

0,47

-0,58

0,63

Jun

0,58

-1,81

0,58

-3,04

0,87

-3,04

0,87

-2,18

0,94

-2,56

0,58

-3,04

0,40

-0,63

0,16

-2,05

0,40

-2,05

0,79

-1,16

0,32

-2,56

0,16

-1,37

0,56

-0,94

0,45

-0,56

0,63

Jul

0,58

-1,87

0,58

-3,15

0,90

-3,15

0,90

-1,87

0,97

-2,65

0,58

-1,87

0,42

-0,66

0,17

-2,12

0,54

-2,12

0,81

-1,19

0,33

-2,65

0,58

-1,42

0,58

-0,97

0,47

-0,58

0,63

Avg

ust

0,42

-1,87

0,42

-3,15

0,58

-3,15

0,97

-2,04

0,66

-2,65

0,66

-1,87

0,42

-0,81

0,42

-2,12

0,50

-2,12

0,81

-1,19

0,33

-2,65

0,81

-1,42

0,58

-0,97

1,42

0,63

1,42

Sep

temba

r0,08

-1,81

0,56

-3,04

0,08

-3,04

0,18

-1,81

0,94

-2,56

0,64

-1,78

0,40

-0,63

0,16

-2,05

0,40

-2,05

0,79

-1,16

0,32

-2,56

0,79

-1,37

0,63

-0,94

0,63

1,37

Okrob

ar0,66

-2,05

0,50

-2,05

0,50

-2,25

0,81

-1,84

0,25

-2,65

0,66

-1,84

0,42

-0,97

0,17

-1,49

0,42

-0,97

0,66

-1,19

0,33

-2,52

0,66

-1,42

0,66

-1,01

0,63

Nov

emba

r0,64

-1,98

0,48

-2,18

0,48

-1,98

0,79

-1,78

0,24

-2,56

0,63

-1,78

0,40

-0,94

0,16

-1,44

0,40

-1,16

0,63

-1,16

0,32

-2,43

0,63

-1,37

0,63

-0,97

0,63

Dec

emba

r0,66

-1,87

0,61

-3,15

0,81

-3,15

1,81

-1,84

0,25

-2,65

0,61

-1,84

0,42

-0,97

0,17

-2,12

0,42

-2,12

0,66

-1,19

0,33

-2,65

0,66

-1,42

0,58

-0,89

0,63

Tabe

la 1

2.Ka

mat

ne st

ope

na k

redi

te i

depo

zite

u %

na

mje

se~n

om n

ivou

118


119

KAMATNE S

TOPE N

A D

EPOZITE

Dep

oziti p

o v

i|en

juDep

oziti s

a dogovo

renim

roko

m u

eurima

Dep

oziti s

a dogovo

renim

roko

m u

dru

gim

valutama

2003

.Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lica

Ostali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetnici

Finan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Janu

ar0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,88

-4,00

1,00

-4,00

0,12

-3,00

1,00

-4,00

1,86

-10,50

1,86

-8,00

0,50

-8,00

0,50

-8,00

0,50

-12,00

1,86

-18,00

12,17

12,17

1,00

-12,17

Feb

ruar

0,80

-4,00

0,08

-4,17

1,00

-4,00

1,00

-4,00

0,12

-3,00

1,00

-4,00

1,86

-10,50

1,86

-9,00

0,50

-8,00

0,50

-8,00

0,50

-12,00

1,86

-13,00

12,17

12,17

1,00

-12,17

Mart

0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,88

-4,00

1,00

-4,00

0,12

-2,94

1,00

-4,00

1,86

-10,01

1,86

-9,00

1,86

-8,00

1,86

-8,00

1,41

-8,36

1,86

-13,00

1,00

-9,00

April

0,80

-4,00

1,00

-4,00

2,09

-4,00

1,04

-4,00

0,50

-2,15

1,04

-4,00

2,09

-10,50

2,00

-9,00

2,00

-8,00

2,00

-8,00

2,00

-12,00

2,09

-13,00

1,00

-9,00

Maj

2,00

-4,00

1,00

-4,00

1,88

-4,00

1,00

-4,00

0,12

-2,15

1,00

-4,00

1,86

-10,50

1,86

-9,00

2,00

-8,00

1,86

-8,00

1,41

-12,00

1,86

-13,00

1,00

-9,00

Jun

0,80

-4,00

1,00

-4,17

2,09

-4,00

1,04

-4,00

0,50

-2,00

1,04

-4,00

2,00

-11,00

2,00

-9,00

2,00

-8,00

2,00

-8,00

2,00

-12,00

2,09

-13,00

1,00

-9,00

Jul

0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,88

-4,00

1,00

-4,00

0,04

-2,15

1,00

-4,00

1,86

-11,00

1,86

-9,00

2,00

-8,00

1,86

-8,00

0,13

-12,00

1,86

-13,00

0,08

-6,50

Avg

ust

0,80

-4,00

1,00

-4,00

3,00

-4,00

0,50

-4,00

0,5-2,15

2,00

-4,00

2,00

-10,50

2,00

-9,00

2,00

-8,00

0,75

-8,00

2,00

-12,00

5,00

-13,00

3,00

-8,00

3,00

-8,00

4,00

-6,00

1,00

-11,00

4,00

-9,00

Sep

temba

r0,17

-4,00

0,17

-4,00

0,25

-4,00

0,50

-4,00

0,50

-2,15

0,17

-4,00

2,00

-10,50

2,00

-9,00

2,00

-8,00

2,13

-8,00

2,00

-12,00

2,13

-13,00

0,50

-6,50

Oktob

ar1,00

-4,00

0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,00

-4,00

0,50

-2,00

1,00

-4,00

2,00

-10,50

2,00

-12,00

1,50

-8,00

2,00

-8,00

1,50

-12,00

2,00

-7,00

1,00

-3,75

0,50

-8,00

Nov

emba

r1,00

-4,00

0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,00

-4,00

0,50

-3,00

4,00

2,00

-10,50

2,00

-9,00

1,50

-8,00

2,00

-8,00

1,50

-12,00

2,00

-7,00

1,00

-3,75

0,50

-8,00

Dec

emba

r1,00

-4,00

0,80

-4,00

1,00

-4,00

1,00

-4,00

0,50

-3,00

1,00

-4,00

2,00

-10,50

2,00

-9,00

1,50

-8,00

2,00

-9,00

1,50

-8,00

2,00

-13,00

1,00

-3,75

0,50

-8,00

KAMATNE S

TOPE N

A K

REDITE

Kra

tkoro

~ni kr

editi

Dugoro

~ni kr

editi

Har

tije o

d v

rijednosti ko

je s

e drè

do d

osp

ije}a

2003

.Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lica

Ostali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetnici

Finan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Vlada

, orga

ni

i orga

niza

cije

RCG i o

p{tin

e

Priv

redn

a dru{

tva

Predu

zetniciFinan

sijske

ins

tituc

ijeFizi~ka

lic

aOstali

depo

nenti

Janu

ar7,07

-24,36

7,00

-44,00

11,07-24

,36

11,07-30

,00

11,58-36

,00

7,07

-24,36

5,00

5,00

-25,00

6,60

-18,00

10,00-15

,00

5,00

-34,00

6,00

-18,00

7,00

-9,00

5,65

-7,07

8,00

Feb

ruar

7,82

-24,36

7,82

-44,00

4,00

-44,00

12,00-30

,00

12,00-36

,00

7,82

-24,36

9,00

2,00

-28,00

7,30

-28,00

10,00-16

,50

4,00

-36,00

6,00

-18,00

7,00

-9,00

6,26

-7,82

8,00

Mart

7,07

-24,36

7,00

-44,00

11,07-44

,00

11,07-36

,00

11,78-36

,00

7,07

-23,57

5,00

-8,00

2,00

-28,00

6,60

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

7,07

-15,00

7,00

-9,00

5,65

-7,07

8,00

April

7,33

-24,36

7,33

-44,00

11,07-44

,00

11,07-34

,00

12,00-36

,00

7,33

-24,36

5,00

-8,00

2,00

-28,00

6,60

-28,00

10,00-34

,00

4,00

-36,00

7,33

-15,00

7,00

-11,90

5,65

-7,07

8,00

Maj

7,07

-24,36

7,00

-44,00

11,07-44

,00

11,07-30

,00

12,17-36

,00

7,07

-24,36

5,00

-11,99

2,00

-28,00

6,60

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

7,07

-18,00

7,00

-9,00

5,65

-7,07

8,00

Jun

7,33

-24,36

7,33

-44,00

11,07-44

,00

11,07-30

,00

12,00-36

,00

7,33

-24,36

5,00

-8,00

2,00

-28,00

5,00

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

2,00

-18,00

7,00

-12,00

5,65

-7,07

8,00

Jul

7,07

-24,36

7,00

-44,00

11,07-44

,00

11,07-24

,36

12,00-36

,00

7,07

-24,36

5,00

-8,00

2,00

-28,00

6,60

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

7,07

-18,00

7,00

-11,99

5,65

-7,07

8,00

Avg

ust

5,00

-24,36

5,00

-44,00

7,00

-44,00

12,00-26

,80

8,00

-36,00

8,00

-24,36

5,00

-10,00

5,00

-28,00

6,00

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

9,00

-18,00

7,00

-11,99

18,00

8,00

18,00

Sep

temba

r1,00

-24,36

7,06

-44,00

1,00

-44,00

2,20

-24,36

12,00-36

,00

8,12

-24,00

5,00

-8,00

2,00

-28,00

5,00

-28,00

10,00-15

,00

4,00

-36,00

10,00-18

,00

8,00

-11,99

8,00

18,00

Oktob

ar8,00

-27,00

6,00

-27,00

6,00

-30,00

10,00-24

,00

3,00

-36,00

8,00

-24,00

5,00

-12,00

2,00

-19,00

5,00

-12,00

8,00

-15,00

4,00

-34,00

8,00

-18,00

8,00

-12,50

8,00

Nov

emba

r8,06

-27,00

6,00

-30,00

6,00

-27,00

10,00-24

,00

3,00

-36,00

8,00

-24,00

5,00

-12,00

2,00

-19,00

5,00

-15,00

8,00

-15,00

4,00

-34,00

8,00

-18,00

8,00

-12,50

8,00

Dec

emba

r8,00

-24,36

7,41

-44,00

10,00-44

,00

10,00-24

,00

3,00

-36,00

7,41

-24,00

5,00

-12,00

2,00

-28,00

5,00

-28,00

8,00

-15,00

4,00

-36,00

8,00

-18,00

7,00

-11,00

8,00

Tabe

la 1

2.a)

Kam

atne

stop

e na

dep

ozite

i kr

edite

u %

na

godi

{nje

m n

ivou

120


121

Kumulativn

o

P R

I M

I C

IPlan. za

20

03. g.

Januar

Feb

ruar

Mar

t April

Maj

Jun

Jul

Avg

ust

Sep

tembar

Oktobar

Nove

mbar

Dec

embar

01.01

- 30

.12.20

03. g.

O P

I S

Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s Izno

s % izv

r{en

ja

Sreds

tva

pren

ijeta iz

pretho

dne

godine

13

6.01

5,15

136.01

5,15

Porez

i33

1.36

4.76

6,00

12.257

.591

,78

16.055

.396

,14

20.418

.077

,23

27.589

.108

,68

30.360

.835

,37

28.296

.647

,98

30.300

.772

,36

33.505

.715

,28

29.830

.871

,09

28.942

.683

,07

25.093

.643

,02

30.267

.017

,81

312.91

8.35

9,81

94,43

Porez

na

doho

dak

gra|

ana

76.200

.000

,00

3.23

5.89

1,94

4.09

2.04

7,65

5.67

4.17

2,65

6.83

7.52

9,52

4.98

8.67

0,90

4.83

3.22

2,84

5.31

3.90

3,77

5.55

2.20

7,37

5.26

0.22

0,94

5.55

4.72

1,57

4.71

5.08

9,37

7.90

3.44

9,77

63.961

.128

,29

83,94

Porez

na

dobit pred

uze}

a15

.800

.000

,00

464.27

1,96

459.13

4,05

697.92

8,08

2.57

6.76

9,28

1.76

5.15

2,80

1.58

1.74

8,89

1.38

6.41

6,02

810.29

4,85

743.64

3,02

946.68

5,46

677.14

4,79

1.28

4.54

0,89

13.393

.730

,09

84,77

Porez

na

imov

inu

i po

rez

na p

romet

nepo

kretno

sti i prav

a 2.76

4.76

6,00

294.42

0,55

298.75

8,89

615.54

6,80

421.02

9,89

187.85

3,20

182.16

3,16

253.39

3.,5

222.57

3,08

219.76

8,33

218.03

3,62

185.81

1,47

200.56

4,58

3.29

9.91

6,62

119,36

Porez

na

prom

et18

4.60

0.00

0,00

5.98

6.25

5,05

6.51

6.56

1,62

7.76

5.61

5,58

14.792

.209

,31

21.199

.939

,31

19.385

.503

,74

21.044

.916

,81

24.005

.682

,91

20.686

.000

,68

19.288

.615

,48

16.908

.170

,27

17.839

.343

.30

195.41

8.81

4,06

105,86

Porez

na

me|

unarod

nu trgov

inu

i tran

sakc

ije52

.000

.000

,00

2.27

6.75

2,28

4.68

8.89

3,93

5.66

4.81

4,12

2.96

1.57

0,68

2.21

9.21

9,16

2.31

4.00

9,35

2.30

2.14

2,71

2.91

4.95

7,41

2.92

1.23

8,12

2.93

4.62

6,94

2.60

7.42

7,12

3.03

9.11

9,27

36.844

.771

,09

70,86

Tak

se5.05

0.90

3,00

237.17

5,26

253.15

0,44

325.03

5,71

318.78

2,62

317.93

3,38

320.46

1,85

482.22

6,00

379.11

1,21

366.38

7,11

477.21

0,61

488.79

5,94

554.54

0,64

4.52

0.81

0,77

89,51

Ostali repu

bli~ki p

rihod

i47

.836

.518

,03

761.82

6,85

902.12

0,46

1.95

7.15

1,13

1.23

8.33

2,18

1.04

0.61

5,90

1.82

4.45

0,44

2.01

5.62

5,00

10.223

.491

,23

2.33

7.93

2,96

2.18

5.80

1,41

4.43

7.13

0,45

3.71

9.69

7,56

32.644

.175

,57

68,24

Red

ovni p

rihod

i38

4.25

2.18

7,03

13.392

.609

,04

17.210

.667

,04

22.700

.264

,07

29.146

.223

,48

31.719

.384

,65

30.441

.560

,27

32.798

.623

,36

44.108

.317

,72

32.535

.191

,16

31.605

.695

,09

30.019

.569

,41

34.541

.256

,01

350.21

9.36

1,30

91,14

Bes

povratne

pom

o}i

23.200

.000

,00

0,00

0,00

0,00

2.50

1.88

7,35

3.04

8.03

3,08

0,00

3.09

5.48

0,93

3.50

0.00

0,00

438.37

1,21

0,00

0,00

0,00

12.583

.772

,57

54,24

Poz

ajmice

i kred

iti24

.000

.000

,00

949.00

0,00

2.60

0.00

0,00

13.591

.989

,27

3.02

7.00

0,00

0,00

1.12

6.00

0,00

1.98

7.00

0,00

3.81

5.00

0,00

4.51

1.43

3,00

1.53

9.00

0,00

2.04

5.00

0,00

14.762

.419

,79

49.953

.842

,06

208,14

Prim

ici od

otplate k

redita

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

UKUPNO P

RIM

ICI (4+5

+6+7

)43

1.45

2.18

7,03

14.341

.609

,04

19.810

.667

,04

36.292

.253

,34

34.675

.110

,83

34.767

.417

,73

31.567

.560

,27

37.881

.104

,29

51.423

.317

,72

37.484

.995

,37

33.144

.695

,09

32.064

.569

,41

49.303

.675

,80

412.75

6.97

5,93

95,67

I Z D

A C

I0,00

Uku

pni teku

}i izd

aci

391.30

9.57

9,14

8.84

1.43

4,77

17.592

.783

,56

27.589

.982

,69

29.411

.113

,00

24.794

.447

,21

32.510

.545

,23

31.566

.173

,60

36.347

.034

,83

32.046

.959

,46

27.828

.915

,19

28.896

.337

,17

40.964

.787

,64

338.39

0.51

4,35

86,48

Bruto z

arad

e za

poslen

ih13

6.99

7.94

7,20

45.029

,69

7.05

6.89

0,06

9.25

0.01

6,35

14.197

.540

,85

8.25

7.85

1,68

9.20

9.79

7,80

15.749

.930

,47

8.36

8.31

0,32

9.58

0.08

5,77

10.228

.466

,87

10.156

.272

,59

17.648

.739

,18

119.74

8.93

1,63

87,41

Ostala

prim

. i na

knad

e za

pos.

14.969

.914

,65

23.210

,44

38.767

,30

674.70

8,48

1.29

6.71

9,09

1.30

1.44

3,51

667.14

2,36

61.346

,40

5.61

8.18

2,34

121.48

2,43

62.708

,46

1.33

7.98

5,92

244.74

9,92

11.448

.446

,65

76,48

Ras

hodi z

a materija

l i us

luge

43.806

.261

,97

1.10

0.03

9,58

2.11

1.06

1,76

3.04

8.34

7,78

3.35

2.06

5,73

3.58

1.08

4,73

2.59

2.32

4,28

3.31

5.34

9,03

2.54

2.16

8,39

3.66

3.34

5,51

3.55

8.51

5,70

3.91

8.23

0,11

5.30

2.08

8,75

38.084

.621

,35

86,94

Kam

ate

25.500

.000

,00

188.64

7,95

337.94

4,27

2.89

7.77

9,31

257.45

6,00

263.84

6,92

5.59

3.20

1,21

365.48

1,57

478.77

9,34

2.64

3.35

9,53

584.67

2,64

319.39

9,55

201.41

1,48

14.131

.979

,77

55,42

Ren

ta2.24

9.60

0,00

161.52

5,01

139.22

0,56

104.47

1,10

121.95

6,13

230.00

6,90

70.766

,20

198.55

2,92

111.54

3,73

202.50

0,24

128.70

5,14

204.59

4,90

216.48

8,51

1.89

0.33

1,34

84,03

Sub

venc

ije16

.766

.500

,00

682.48

3,01

964.79

3,74

1.34

1.66

8,74

2.50

7.25

5,45

1.94

7.39

0,86

767.13

7,75

1.17

3.97

3,76

947.66

7,39

840.62

7,86

1.07

6.21

8,55

933.35

3,38

1.44

8.27

6,99

14.630

.847

,48

87,26

Bes

teret.

dava

nja

i so

c.be

nefic

.14

9.45

6.35

5,32

6.60

5.49

9,09

6.91

8.00

7,69

10.117

.907

,72

7.55

5.42

9,68

9.04

6.61

9,69

13.554

.124

,10

10.550

.141

,61

18.186

.298

,87

14.884

.630

,72

12.073

.350

,87

11.916

.478

,87

15.772

.652

,14

137.18

1.14

1,05

91,79

Ostali izda

ci1.56

3.00

0,00

35.000

,00

26.098

,18

155.08

3,21

122.69

0,07

166.20

2,92

56.051

,53

151.39

7,84

94.084

,45

110.92

7,40

116.27

6,96

110.02

1,85

130.38

0,67

1.27

4.21

5,08

81,52

Kap

italni izda

ci21

.980

.000

,00

171.73

8,09

407.42

6,89

583.51

7,29

844.08

2,67

959.15

3,00

752.38

5,56

1.83

4.29

3,97

940.64

7,41

1.54

2.51

8,98

2.04

4.46

3,33

1.14

9.93

0,90

1.91

7.40

0,04

13.147

.558

,13

59,82

Date

poza

jmice

i kred

iti8.40

0.18

2,03

397.50

0,00

301.54

2,57

836.16

8,36

370.00

0,00

662.44

5,00

740.23

6,27

851.50

0,00

1.10

2.66

0,00

1.50

4.03

0,28

3.04

8.82

1,86

720.08

8,93

838.62

8,03

11.373

.621

,30

135,40

Otplata d

ugov

a30

0.00

0,00

1.68

9.30

7,37

3.12

5.61

5,04

5.03

5.02

8,13

3.47

3.22

7,33

2.77

3.28

2,49

1.72

2.05

3,45

3.27

0.51

9,95

6.08

3.52

4,94

15.760

.553

,17

1.97

1.33

4,92

3.35

2.89

1,82

4.97

5.71

2,24

53.233

.050

,85

17.744

,35

Stalna

reze

rva

Bud

èta R

epub

.3.00

0.00

0,00

750.00

0,00

50.000

,00

400.00

0,00

605.85

4,73

501.88

2,15

134.31

4,30

91.996

,60

84.252

,51

71.000

,00

91.332

,00

76.419

,12

110.57

0,00

2.96

7.62

1,41

98,92

Tek

u}a

bud`

etsk

a reze

rva

6.46

2.42

5,85

74.701

,69

741.52

1,56

867.70

3,80

518.64

0,88

705.59

6,57

356.63

8,35

372.59

0,71

287.12

0,32

413.26

5,59

405.58

4,69

317.24

4,40

359.76

2,83

5.42

0.37

1,39

83,88

UKUPNO IZDACI

431.45

2.18

7,02

11.924

.681

,92

22.218

.889

,62

35.312

.400

,27

35.222

.918

,61

30.396

.806

,42

36.216

.173

,16

37.987

.074

,83

44.845

.240

,01

51.338

.327

,48

35.390

.451

,99

34.512

.912

,34

49.166

.860

,78

424.53

2.73

7,43

98,40

Suficit / (d

eficit)*

3.55

4.73

4,49

-1.581

.064

,97

-6.740

.939

,71

268.41

9,55

7.80

6.33

8,80

-3.312

.323

,17

2.02

9.04

9,41

9.94

9.26

2,65

-1.100

.181

,66

1.23

5.39

9,88

-420

.362

,18

-8.811

.264

,50

2.87

7.06

8,59

Tabe

la 1

3.O

stva

renj

e bu

dèt

skih

prih

oda

i izv

r{en

je b

udè

tski

h ra

shod

a u

2003

. god

ini (

EUR)

Izvo

r: M

inist

arst

vo fi

nans

ija R

CG i

Bud`

etsk

i fon

dovi

RCG

*Suf

icit/

Defic

it ka

o ra

zlik

a iz

me|

u uk

upni

h pr

imita

ka u

man

jeni

h za

uze

te p

ozaj

mice

i kr

edite

i uk

upni

h iz

data

ka u

man

jeni

h za

dat

e po

zajm

ice i

kred

ite i

otpl

atu

glav

nice

120


121

OPIS

/ m

jese

c01

.01-31

.12.

2002

. g.

III

IIIIV

VVI

VII

VIII

IXX

XI

XII

Kum

ulativno

PRIH

ODI

Rep

ubli~

ki fon

d PIO

152.6

9.8

14.0

13.0

13.0

13.7

14.2

14.0

13.6

13.2

13.9

12.8

15.8

161.0

Rep

ubli~

ki fon

d za

zdrav

stvo

82

.14.7

7.1

7.3

6.8

7.6

7.9

8.5

6.6

8.1

7.1

7.0

10.1

88.8

Zav

od z

a za

po{ljava

nje

14.9

0.5

0.6

0.7

0.6

0.6

0.8

1.0

0.84

0.83

1.7

1.8

1.3

11.3

Fon

d za

raz

voj RCG

1.08

0.01

40.02

30.02

60.06

90.03

10.04

30.05

0.04

0.07

0.03

0.06

0.07

40.53

RASHODI

Rep

ubli~

ki

fond

PIO

152.3

5.9

13.2

13.3

19.0

13.4

8.2

13.2

19.9

13.3

13.9

10.8

16.6

160.7

Rep

ubli~

ki fon

d za

zdrav

stvo

94.0

5.4

7.6

8.1

8.3

7.8

8.6

6.5

6.5

7.5

8.0

8.2

11.8

94.3

Zav

od z

a za

po{ljava

nje

11.7

0.5

1.0

1.1

0.8

1.2

1.7

1.8

0.7

0.7

1.8

1.6

1.6

12.9

Fon

d za

raz

voj RCG

0.53

0.03

60.03

40.04

60.03

50.02

80.02

90.03

80.01

70.03

90.03

80.03

00.07

30.44

4

SUFIC

IT / D

EFIC

IT

Rep

ubli~

ki fon

d PIO

0.28

3.9

0.8

-0.3

-6.0

0.2

6.0

0.8

-6.3

-0.1

0.0

2.0

-0.8

0.20

Rep

ubli~

ki fon

d za

zdrav

stvo

-11.86

-0.7

-0.5

-0.8

-1.5

-0.2

-0.7

2.0

0.1

0.6

-0.9

-1.2

-1.7

-5.50

Zav

od z

a za

po{ljava

nje

3.20

0.0

-0.4

-0.4

-0.2

-0.6

-0.9

-0.6

0.04

0.03

-0.1

0.2

-0.3

-3.13

Fon

d za

raz

voj RCG

0.55

-0.022

-0.012

-0.021

0.03

40.00

30.01

40.01

30.01

80.03

0.0

0.0

0.00

10.08

4

Tabe

la 1

3.a)

Preg

led

prih

oda

i ras

hoda

fond

ova

Repu

blik

e Cr

ne G

ore,

u 0

00 0

00 E

UR

Izvo

r: B

udè

tski

fond

ovi R

epub

like

Crne

Gor

e

122


Januar-Decembar IndexRazlika

2002. 2003.1 2 3

Ukupni izvoz roba 305.065 304.884 99.9 -181Izvoz ocarinjene robe (bez aluminijuma i bez izvoza u Srbiju i Kosovo) 51.075 77.780 152.3 26,705Izvoz aluminijuma 157.641 121.672 77.2 -35,969Izvoz u Srbiju i Kosovo 96.349 105.432 109.4 9,083Ukupni uvoz roba 706.655 713.440 101.0 6,785Uvoz ocarinjenih proizvoda (bez nafte i naftnih derivata i elektri~ne energije i uvoza iz Srbije i Kosova) 390.600 358.097 91.7 -32,503Uvoz nafte i naftnih derivata 100.259 56.686 56.5 -43,573Uvoz elektri~ne energije 46.159 52.920 114.6 6,761Uvoz iz Srbije i Kosova 169.637 245.737 144.9 76,100SALDO ROBNE RAZMJENE -401.590 -408.556 101.7 -6,966USLUGEUkupni prihodi od transporta 30.297 39.753 131.2 9,456Transport, zvani~ni podaci o prihodima 27.501 33.610 122.2 6,109Transportni prihod od Srbije 2.796 6.143 219.7 3,347Ukupni rashodi od transporta 20.830 29.485 141.6 8,655Transport, zvani~ni podaci o rashodima 16.822 22.511 133.8 5,689Transportni rashodi-Srbija 4.008 6.974 174.0 2,966Saldo transportnih usluga 9.467 10.268 108.5 801Ukupni prihodi od turizma 117.474 154.161 131.2 36,687Prihodi od stranih turista (procjena) 58.299 69.976 120.0 11,677Turisti iz Srbije (procjena) 59.175 84.185 142.3 25,010Ukupni rashodi turizma 7.573 11.496 151.8 3,923Poslovna putovanja u inostranstvo, zvani~ni podaci 6.046 9.156 151.4 3,110Crnogorski turisti u Srbiji 1.527 2.340 153.2 813Saldo turizma 109.901 142.665 129.8 32,764Prihodi od pruànja finansijskih usluga 2.540 3.219 126.7 679Naknade od usluga 2.139 1.770 82.7 -369Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom 401 1.449 361.3 1,048Rashodi za pruànje finansijskih usluga 3.151 7.623 241.9 4,472Rashodi po naknadama za pruène usluge 2.661 6.216 233.6 3,555Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom 490 1.407 287.1 917Saldo finansijskih usluga -611 -4.404 -3,793Prihodi od ostalih usluga 12.061 20.002 165.8 7,941Rashodi od ostalih usluga 37.003 41.947 113.4 4,944Saldo ostalih usluga -24.942 -21.945 88.0 2,997Prihodi od usluga-ukupno 162.372 217.135 133.7 54,763Rashodi od usluga-ukupno 68.557 90.551 132.1 21,994SALDO USLUGA 93.815 126.584 134.9 32,769SALDO ROBA I USLUGA -307.775 -281.972 91.6 25,803PRIHODI I RASHODIUkupni prihodi 95.225 141.738 148.8 46,513Kompenzacije radnicima 43.820 97.479 222.5 53,659Prihodi pojedinaca iz Srbije 50.329 43.616 86.7 -6,713Prihodi od kamata 927 639 68.9 -288Primljene dividende 149 4 -145Ukupni rashodi 24.283 28.913 119.1 4,630Kompenzacije radnicima 2.983 3.815 127.9 832Tro{kovi za pojedince u Srbiji 296 1.210 408.8 914Tro{kovi kamata 13.056 13.775 105.5 719Pla}ene dividende 7.948 10.113 127.2 2,165Bilans prihoda i rashoda 70.942 112.825 159.0 41,883TEKU]I TRANSFERIPrihodi 91.973 65.511 71.2 -26,462Transferi u RCG iz inostranstva 5.189 3.657 70.5 -1,532Strana pomo} 39.784 27.663 69.5 -12,121Strana pomo}, preko nevladinih i humanitarnih organizacija, finansijska i materijalna 47.000 34.191 72.7 -12,809Rashodi 9.655 10.397 107.7 742Transferi iz RCG u inostranstvo 9.655 10.397 107.7 742Saldo teku}ih transfera 82.318 55.114 67.0 -27,204Ukupni prihodi u teku}em ra~unu 654.635 729.268 111.4 74,633Ukupni rashodi u teku}em ra~unu 809.150 843.301 104.2 34,151SALDO TEKU]EG RAÛNA -154.515 -114.033 73.8 40,482KAPITALNI I FINANSIJSKI RAÛN 67.933 119.852 176.4 51,918Ra~un kapitalaFinansijski ra~un 67.933 119.852 51,918Direktne investicije-neto 84.329 44.913 53.3 -39,416Akcijski kapital 73.861 44.913 60.8 -28,948Reinvestirane zarade i nedistribuirani profiti sektora 10.468 n.a.Portfolio investicije-neto -201 1.133 1,334Ostale investicije 16.424 41.321 251.6 24,897Zajmovi 23.533 55.768 237.0 32,235Otplata zajmova 7.109 14.447 203.2 7,338Promjene neto strane aktive komercijalnih banaka -22.830 39.890Promjena rezervi CBCG (sredstva deponovana kod inobanaka) -9.789 -7.405Neto gre{ke i oma{ke -86.582 5.819

Tabela 14.Bilans pla}anja Crne Gore, u 000 USD Prilog D

122


Documents

GODI[NJI IZVJE[TAJ GLAVNOG EKONOMISTE 2003. · PDF fileUkupni krediti (u mil. eura) 125 201 60,8 Krediti privredi 79 129 63,29 Krediti dr`avi 21 20 -4,76 Centralna vlada 16 16 0,00