GIO N IN TMN

TI PHM HC

Ti liu tham kho

Gio trnh ti phm hc, Trng i hc lut H Ni, NXBCAND,nm 2006. Gio trnh ti phm hc, Trng HQGHN,NXBHQGHN, 1999 Ti phm hc, lut hnh s v t tng hnh s Vit Nam, Vin nghin cu nh nc v php lut, NXBCTRQGHN, 1995 Ti phm Vit Nam, thc trng, nguyn nhn v gii php, NXBCAND, 1994. Ti phm hc Vit Nam. Mt s vn l lun v thc tin, Vin nghin cu nh nc v php lut, NXBCAND, 2000. Ti phm v ti phm hc Nht Bn hin i, CanUeDa, NXBCAND, 1994. Ti phm v cu thnh ti phm.Nguyn Ngc Ho. NXBCAND,2008. Ti phm hc hin i v phng nga ti phm. Nguyn Xun Ym, NXBCAND, 2001.

CHNG I

KHI NIM, I TNG V PHNG PHP NGHIN CU CA TI PHM HC

CC VN CHNHKHI NIM V I TNG NGHIN CU CA TI PHM HC II. PHNG PHP LUN V PHNG PHP NGHIN CU CA TI PHM HC III. CHC NNG, NHIM V CA TI PHM HC IV. MI QUAN H CA TI PHM HC VI CC MN KHOA HC KHC I.

I. KHI NIM V I TNG NGHIN CU CA TI PHM HC

1. KHI NIM TI PHM HC 2. I TNG NGHIN CU CA TPH

1. KHI NIM TI PHM HCTi phm hc l g?

1. KHI NIM TI PHM HCTi phm hc xut php t hai

thut ng: Thut ng ting latin Crimen Crimen = Ti phm Thut ng ting Hy lp Logos Logos = hc thuyt

Crimen logos = Hc thuyt v ti phm

Ti phm hc Ting Anh: Criminology Ting Php: Criminologie Ting c: Kriminologie Ting Nga: K

Bernd-Dieter Meier:

Ti phm hc l mt ngnh khoa hc thc nghim (eine empirische Wissenschaft)(an empirical science) nghin cu ti phm nh mt hin tng x hi, cc nguyn nhn ca cc hnh vi phm ti, cc hu qu gy ra cho cc nn nhn v x hi cng nh cc bin php v cch thc m cc c quan nh nc p dng i vi cc hnh vi phm ti.(Meier, Bernd-Dieter: Kriminologie, 3. Auflage, Mnchen 2007) tr. 2

Gppinger:

Ti phm hc l mt ngnh khoa hc thc nghim c lp (eine selbstndige Erfahrungswissenschaft) nghin cu cc s vic (Umstnde) din ra trong cc lnh vc ca i sng cng ng c lin quan n ti phm, hu qu ca hnh vi phm ti v vic ngn nga cc hnh vi phm ti cng nh qu trnh u tranh chng li nhng hnh vi phm tiGppinger, Hans: Kriminologie, 6. Auflage, Mnchen 2008, tr. 1 v 2

Kaiser:

Ti phm hc l ton b nhng hiu bit khoa hc v cc hnh vi phm ti v ngi thc hin hnh vi phm ti cng nh v s kim sot cc x s ca ngi phm tiKeiser, Gnther: Kriminoligie, 10. Auflage, Heidelberg 1997, tr. 1

GS. TS. Nguyn Vn Ym nh ngha:

Ti phm hc l ngnh khoa hc nghin cu ti phm, tnh hnh ti phm, cc nguyn nhn v iu kin lm pht sinh ti phm, nghin cu c nhn k phm ti v nhng bin php phng nga, u tranh chng ti phm nhm ngn chn, tin ti loi tr ti phm ra khi i sng x hiNguyn Vn Ym: Ti phm hc hin i v phng nga ti phm, NXB CAND, HN 2001, tr.12

GS. TS. Ngc Quang nh ngha: Ti phm hc l ngnh khoa hc nghin cu nhng vn lin quan n tnh trng phm ti v ti phm, s bin ng ca tng loi ti phm trong tng ngnh, tng lnh vc, tng a phng hay trong phm vi ton quc tng giai on nht nh; nghin cu v nhn thn ngi phm ti, nguyn nhn, iu kin phm ti v nhng bin php phng nga ti phm nhm tng bc ngn chn, hn ch ti phm trong cuc sng x hi Ngc Quang: GT Ti phm hc, khoa Lut, HQGHN, 1995, tr 9.

Gio Trnh Ti phm hc

Ti phm hc l ngnh khoa hc nghin cu tnh hnh ti phm, cc nguyn nhn ca ti phm, nhn thn ngi phm ti v phng hng cng nh cc bin php phng nga ti phm trong x hi

V TR CA TI PHM HC TRONG H THNG KHOA HC

Quan im th nht cho rng ti phm hc l ngnh khoa hc php l thm ch l b phn ca khoa hc php l hnh s. Quan im th hai cho rng ti phm hc thuc v x hi hc php l hoc tm l php l.

Quan im th ba cho rng ti phm hc l ngnh khoa hc php l - x hi c lp. Quan im th t cho rng ti phm hc l mt ngnh khoa hc ng dng (Erfahrungwissenschaft) hay cn gi l mt ngnh khoa hc thc nghim (an empirical science) (eine empirische Wissenschaft)

V tr Ti phm hc (Quan im ca c)Cc khoa hc v ti phm (Kriminalwissenschaften)

Cc khoa hc v ti phm mang tnh php l (Juristische Kriminalwissenschaften)

Cc khoa hc v ti phm khng mang tnh php l (Nichtjuristische Kriminalwissenschaften) Ti phm hc (Krim inolo gie) iu tra ti phm (Krim inalis tik)

Khoa hc lut hnh s (Straf recht swise nsch aft)

Khoa hc lut t tng hnh s (Strafp rozer echtsw isensc haft)

2. I TNG NGHIN CU CA TPH

i tng nghin cu chnh ca TPH Tnh hnh ti phm; Nguyn nhn ca ti phm; Nhn thn ngi phm ti; Phng nga ti phm.

2.1. Tnh hnh ti phm i tng nghin cu trc tin ca ti phm hc l tnh hnh ti phm hin tng x hi mang tnh tiu cc. Ti phm hc nghin cu lm sng t bn cht ca hin tng ti phm; cc c im v s lng v cht lng, ca tnh hnh ti phm ni chung cng nh ca tnh hnh ti phm trong tng a phng, trong tng lnh vc ca i sng x hi v ca cc nhm, loi ti c th

2.2. Nguyn nhn ca ti phm Trong ti phm hc, nguyn nhn ca ti phm c hiu l s tc ng qua li gia cc yu t ca mi trng sng: cc hin tng kinh t, x hi, chnh tr, t tng, vn ho, gia nh, nh trng v cc yu t thuc v ch quan bn trong con ngi (cc c im tm sinh l) tc ng qua li lm pht sinh ti phm.

2.3. Nhn thn ngi phm ti Nhn thn con ngi l tng hp cc c im, du hiu th hin bn cht con ngi tham gia mi quan h x hi Nhn thn ngi phm ti l cu ni gia mi trng x hi vi ti phm. Nhn thn ngi phm ti l tm gng phn chiu tt c cc hin tng, qu trnh x hi m ngi phm ti thu nhn c. Nhng yu t tham d vo qu trnh pht sinh ti phm c th hin trong nhn thn ngi phm ti

2.4. Phng nga ti phm Phng nga ti phm l ngn nga khng cho ti phm xy ra. Trn c s nghin cu tnh hnh ti phm, xc nh r cc nguyn nhn cng nh cc c im nhn thn ngi phm ti, Ti phm hc nghin cu, xy dng cc nguyn tc v t chc cng tc phng nga nhm hn ch v ngn nga ti phm.

2.5. Cc i tng nghin cu khc Nghin cu l lun v thc tin u tranh chng v phng nga ti phm cc nc khc trn th gii tm hiu cc kinh nghim. S ra i v pht trin ca ti phm hc trong lch s. Nn nhn hc. Nghin cu vn hp tc quc t trong vic u tranh vi tnh hnh ti phm v.v..

II. PHNG PHP LUN V PHNG PHP NGHIN CU CA TI PHM HC 1. PHNG PHP LUN CA TPH2. PHNG PHP NGHIN CU CA TPH

1. PHNG PHP LUN CA TPH Phng php lun l h thng cc quan im ch o vic tm kim, xy dng, la chn v vn dng ng n h thng cc phng php nghin cu, nhn thc i tng nhm t hiu qu cao nht

Phng php lun ca ti phm hc chnh l phng php lun trit hc Mc Lnin.

2. Phng php nghin cu ca ti phm hc *Phng php thng k ti phm *Cc phng php x hi hc (thu thp thng tin) *Cc phng php khc nh phng php so snh, phng php nhn xt nh gi

2.1. Phng php thng k ti phm * Bc th nht: Xc nh cc c im cn nghin cu * Bc th hai: iu tra thu thp s liu v ti phm * Bc th ba: Tng hp s liu * Bc th t: Phn tch, nh gi cc ti liu v a ra cc d on

* Bc th nht: Xc nh cc c im cn nghin cu L cn c vo mc ch nghin cu la chn nhng c im cn thit

* Bc th hai: iu tra thu thp s liu v ti phm L tin hnh thu thp cc thng tin theo cc c im la chn i vi tng i tng iu tra -Cc bo co thng k, cc biu mu thng k ca cc c quan tin hnh t tng -Cc bn n -Tng c nhn thng qua iu tra XHH (Anket)

* Bc

th ba: Tng hp s

liu Tng hp s liu l qu trnh h thng ho mt cch khoa hc cc s liu thu thp c to thnh cc c im chung ca ton b ti phm cn nghin cu.

* Bc

th t: Phn tch, nh gi cc ti liu, a ra cc d bo lm c s ra cc bin php phng nga ti phm L qu trnh nh gi, rt ra bn cht ca THTP, cng nh ca tng nhm, loi ti c th v mc , tnh cht, v xu hng, quy lut vn ng, v nguyn nhn ca ti phm cng nh a ra cc d bo v bin ng ca THTP

Qu trnh phn tch v d on thng k ti phm cn s dng cc phng php sau: *Phng php s tuyt i *pp s tng i *pp s bnh qun *pp th, biu .

2.1.1. Phng php s tuyt i S tuyt i th hin quy m, mc ca hin tng ti phm ni chung hoc ca tng nhm, loi ti phm c th mt a bn v trong mt khong thi gian no .

V d: Tng s ngi phm ti tnh H nm 2008 l 12.000 ngi Tng s ngi phm ti tnh H nm 2009 l 14.000 ngi

ngha ca phng php s tuyt i: Phng php s tuyt i thng c p dng nh gi v quy m ca tnh hnh ti phm ni chung cng nh ca tng nhm, loi ti. S tuyt i cng l nhng c s quan trng p dng cc phng php thng k ti phm khc.

2.1.2 Phng php s tng i S tng i phn nh quan h so snh v mt lng ca cc b phn trong mt tng th ti phm, hoc mt lng ca cng hin tng ti phm trong cc khong thi gian khc nhau hoc mt lng ca hin tng ti phm vi mt lng ca hin tng khc c lin quan

ngha ca s tng i S tng i gip chng ta xc nh c c cu ca tnh hnh ti phm theo cc c im khc nhau; nh gi c s bin ng ca tnh hnh ti phm v xc nh c h s ti phm. Khi cn gi b mt s tuyt i th ngi ta s dng s tng i.

Trong ti phm hc s dng ba loi s tng i S tng i c cu H s ti phm (s tng i cng ) S tng i ng thi

a. S tng i c cu Khi nim: L loi s tng i phn nh c cu cc b phn ca tnh hnh ti phm trong mt tng th ti phm theo mt c im no . Cch tnh: So snh s lng ca tng b phn vi tng s ti phm

Cng thc Mbp Ycc = x 100% Mts Trong : Ycc l s tng i c cu (%) Mbp l s lng ngi phm ti ca tng nhm c th Mts l tng s ngi phm ti

S ngi phm cc ti xm phm s hu tnh M nm 2009 c thng k nh sau

Ti danh Ti cp ti sn Ti cng ot ti sn Ti cp git ti sn Ti trm cp ti sn Ti la o chim ot ti sn Cc ti phm xm phm s hu khc

S ngi 80 40 60 160 130 30

b. H s v ti phm (S tng i cng ) *Khi nim: L s tng i th hin tnh ph bin ca ti phm so vi dn s trong tng thi gian v trong tng a bn dn c nht nh *Cch tnh: So snh s lng ngi phm ti vi s lng dn c trong cng mt khong thi gian v a bn

*Cng thc: M1 Yc= x 100.000 M2 Trong : Yc l s tng i cng M1 l s lng ngi phm ti M2 l dn s 100.000 l h s so snh

V d Nm 2009 a phng A c 132 ngi phm ti, a phng B c 140 ngi phm ti. Dn s a phng A nm 2009 l 1200.000 ngi v a phng B nm 2009 l 1400.000 ngi. Y/c: Nhn xt tnh hnh ti phm ca hai a phng

Kt qu

YA = 11 YB = 10 Nm 2009, bnh qun 100.000 ngi dn th a phng A c 11 ngi phm ti, cn a phng B c 10 ngi phm ti. Nm 2009, mc d s lng ngi phm ti ca a phng B nhiu hn a phng A nhng mc ph bin ca ti phm so vi dn s a phng A li cao hn a phng B.

c. S tng i ng thi: Khi nim: L loi s tng i phn nh s bin ng (ng thi) ca ton b ti phm hoc tng nhm, loi ti c th mt a bn nht nh trong mt khong thi gian nht nh. Cch tnh: S tng i ng thi c tnh bng cch so snh s lng ti phm trong cc khong thi gian khc nhau.

C1:S tng i ng thi nh gc: L cc s tng i ng thi c gc so snh c nh. Cc s tng i ny c tnh bng cch so snh cc mc ca mt hin tng trong cc khong thi gian khc nhau vi cng mt mc (gi l gc so snh). Gc so snh thng l mc u tin.

Cng thc: Mi Yt = x 100 % M1 (i = 2,3,n) Yt l s tng i ng thi Mi l s lng ngi phm ti ca tng nm cn so snh M1 l s lng ngi phm ti ca nm gc (nm c so snh)

n l s mc

S ngi phm ti ca tnh K thi k 2002 - 2008 c thng k nh sau

Nm 2003

S ngi 180

2004 20052006 2007 2008 2009

230 160260 245 350 310

Nm 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 180 230 160 260 245 350 310

S ngi M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7

C2 S tng i ng thi lin hon Khi nim: l cc s tng i phn nh mc gia tng ti phm hng nm. Cch tnh: So snh cc mc ca nm sau so vi mc ca nm lin trc n.

Cng thc M(i+1) Yi = x 100 % Mi vi i = 1,2,3,(n-1) Yi l s tng i ng thi M(i+1) l s lng ngi phm ti ca tng nm cn so snh Mi l s lng ngi phm ti ca nm gc (nm c so snh)

V d: vi i = 1 M2 Y1 = x 100 % M1 230 Y1(2004/2003) = x 100% = 127,8 (%) 180

Vi i = 2 M3 Y2 = M2 Y2(2005/2004) =

x 100% 160 x 100% = 69,6 (%)

230

2.1.3 Phng php s bnh qun K/n: SBQ phn nh mc trung bnh v mt lng ca hin tng nghin cu. SBQ c p dng khi xc nh c im ca nhn thn ngi phm ti v mt s c im ca hin tng ti phm.

a. S bnh qun cng n gin c cng thc: M1+M2+M3++Mn Ybq= n Ybq l s bnh qun M1, M2, M3 l s lng ngi phm ti ca tng nm cn tnh bnh qun n l s lng cc mc (s nm)

b. S bnh qun cng gia quyn c cng thc M1X1+M2X2+M3X3++MnXn Ybq= X1+X2+X3++Xn Trong : Ybq l s bnh qun M1, M2, M3 l s lng ngi phm ti ca tng nm cn tnh bnh qun X1, X2, X3l cc quyn s (tn s)

Nm 2009 tnh H c 200 ngi phm ti b x pht t nh saus ngi phm ti

30 50 40 35 20 15 10

Mc x pht t 1 nm t 2 nm t 3 nm t 4 nm t 5 nm t 6 nm t 7 nm t

Ta c:s ngi phm ti

Mc x pht t 1 nm t 2 nm t 3 nm t 4 nm t 5 nm t 6 nm t 7 nm tX1 X2 X3 X4 X5 X6 X7

30 50 40 35 20 15 10

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7

s ngi phm ti

Mc x pht t 1 nm t (X1) 2 nm t (X2) 3 nm t (X3) 4 nm t (X4)

Tng MX 30 100 120 140

30 ( M1) 50 (M2) 40 (M3) 35 (M4)

20 (M5) 15 (M6) 10 (M7)

5 nm t (X5) 6 nm t (X6) 7 nm t (X7)

10090

70

p dng cng thc M1X1+M2X2+M3X3++MnXn Ybq= X1+X2+X3++Xn650 Ybq= = 3,25 (nm t) 200 Kt lun: Bnh qun mt ngi phm ti tnh H nm 2009 b x pht 3,25 nm t.

2.1.4 Phng php th, biu : th hay biu l nhng ng nt hnh hc hay nhng hnh v m t ng thi, c cu ca tnh hnh ti phm.

a. th ng gp khc: dng m t din bin ca tnh hnh ti phm (S tuyt i hoc s tng i) b. Biu hnh trn: dng m t c cu ca ti phm theo c im no (S tng i c cu) c. Biu hnh ct: dng m t din bin ca ti phm trn c s s tuyt i hoc s tng i

a. th ng gp khc V d: S ngi phm ti ca tnh K thi k 2002 2008 c thng k nh sau Nm 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 S ngi 180 230 160 260 245 350 310

Din bin THTP tnh K 2003 - 2009 theo s tuyt i

400 350 300 250 200 150 100 50 0 2002

Din bin tnh hnh ti phm

2004

2006

2008

2010

b. Biu hnh trn: S ngi phm ti XPSH tnh M 2009

Ti danh Ti cp ti sn Ti cng ot TS Ti cp git TS Ti trm cp TS Ti la o CTS Cc ti phm XPSH khcTng

S ngi T trng(%) 80 16 40 860 160 130 30500

12 32 26 6100

th m t c cu tnh hnh ti XPSH Tnh M 6; 6% 200816; 16%

26; 26%

8; 8% Cp TS Cng ot TS Cp git TS Trm cp TS La 12; 12% o CTS TP khc

32; 32%

c. th Hnh ct V d: S ngi phm ti ca tnh K thi k 2003 2009 c thng k nh sau Nm 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 S ngi 180 230 160 260 245 350 310

S dng cng thc s tng i ng thi nhgc chng ta tnh c kt qu sau

Nm 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

S ngi 180 230 160 260 245 350 310

T l % 100 127,8 88,9 144,4 136,1 194,4 172,2

Din bin THTP tnh K 2003-2009

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Din bin THTP

2.2. Cc phng php x hi hc PP Phn tch ti liu PP phiu iu tra (ankt) PP phng vn PP quan st PP thc nghim

2.2.1 PP Phn tch ti liu PP Phn tch ti liu l da vo cc ti liu c sn (cc bo co tng kt ca TAND TC, cc bng thng k ca to n, VKS hay ca cc c quan iu tra hoc cc bo cothm ch cc bn n) tin hnh phn tch nhm rt ra cc thng tin, kt lun phc v cho mc ch nghin cu.

2.2.2. Phng php phiu iu tra (ankt) Phng php phiu iu tra (ankt) trong ti phm hc l phng php hi p gin tip cc thng tin cn nghin cu thng qua cc phiu iu tra

Cu hi ng: Loi cu hi m tt c cc phng n tr li c xc nh t trc, ngi c iu tra ch la chn cc phng n tr li ph hp. Nhng cp bc cng tc no sau y theo anh, ch l d xy ra tham nhng: -Cn b lnh o c quyn quyt nh -Thc hin chc nng chuyn mn dn thun -Thc hin chc nng tr l, gip vic -Khng c cp bc no l c nguy c cao

Cu hi m khng l loi cu hi cho ngi tr li t do trnh by kin ca mnh. V d: Theo anh, ch c cn thit thnh lp mt b phn chng tham nhng ti c quan ca anh, ch khng? ti sao?

Cu hi kt hp Theo anh ch, Cc nguyn tc v cch thc no phi c c bit ch ngn nga tham nhng? - Thc hin lun chuyn cn b thng xuyn trong nhng lnh vc hot ng c nhiu nguy c tham nhng - Kim tra thng xuyn khng bo trc - Thc hin gim st ln nhau - Nhng bin php khc

2.2.3. Phng php phng vn Phng vn l cuc ni chuyn c tin hnh theo mt k hoch nht nh thng qua cch thc hi - p trc tip gia ngi phng vn v ngi c hi.

Phng vn tiu chun ho (cn gi l phng vn c t chc) l loi phng vn din ra theo mt trnh t nht nh vi cng mt ni dung c vch sn nh nhau cho tt c mi ngi c phng vn. Phng vn khng tiu chun ho (phng vn t do): L mt cuc i thoi t do c tin hnh theo mt ch c vch sn.

Chia theo v tr ca ngi quan st chia thnh quan st tham d v quan st khng tham d. Quan st tham d l loi quan st m ngi quan st tham gia trc tip vo cc hot ng ca t chc y nh thnh vin trong t chc. Quan st khng tham d (quan st bn ngoi). Ngi quan st i tng t bn ngoi v khng can thip vo cc quan h ca i tng.

2.2.5. Phng php thc nghim Phng php thc nghim l phng php m ngi nghin cu to ra mt tnh hung gn ging vi tnh hung xy ra trong thc t kim tra cc gi thuyt. Nhm nh gi hiu qu ca cc bin php phng nga n.