29.3.2013.

1

Klasifikacije ugljenaKlasifikacije ugljenaGenetska klasifikacijaGenetska klasifikacija

Po uporabnoj vrijednostiPo uporabnoj vrijednostiPo stupnju pougljenjivanjaPo stupnju pougljenjivanja

Petrografski sastav ugljenaPetrografski sastav ugljena

LitotipoviLitotipovi –– makroskopski vidljivi svijetli i tamni dijelovi makroskopski vidljivi svijetli i tamni dijelovi ugljenog slojaugljenog sloja�� VitrenVitren –– staklast, sjajan, homogen, krt (često s pukotinama staklast, sjajan, homogen, krt (često s pukotinama

okomito na slojevitost) dio ugljenog slojaokomito na slojevitost) dio ugljenog sloja�� KlarenKlaren –– sličan ali manje sjajan, može činiti cijeli slojsličan ali manje sjajan, može činiti cijeli sloj�� FuzenFuzen –– tamne leće ili trake u ugljenu, vlaknaste je građe i tamne leće ili trake u ugljenu, vlaknaste je građe i

sadrži dosta pepela, prlja prstesadrži dosta pepela, prlja prste�� DurenDuren –– taman, kompaktan, čvrst i žilav, može činiti cijeli slojtaman, kompaktan, čvrst i žilav, može činiti cijeli sloj

MikrolitotipoviMikrolitotipovi –– asocijacije macerala veće od 50 asocijacije macerala veće od 50 mikrometaramikrometara�� Vitrit, klarit…Vitrit, klarit…

MaceraliMacerali –– osnovni sastojci ugljena, karakteristike im se osnovni sastojci ugljena, karakteristike im se mijenjaju u toku pougljenjivanjamijenjaju u toku pougljenjivanja�� Klarinit, vitrinit…gelinit, semifuzinit…Klarinit, vitrinit…gelinit, semifuzinit…

29.3.2013.

2

Genetska klasifikacija Genetska klasifikacija (po ishodišnoj tvari i procesima pougljenjivanja)(po ishodišnoj tvari i procesima pougljenjivanja)

HUMOLITI (od drvenastog i zeljastog bilja)HUMOLITI (od drvenastog i zeljastog bilja)�� Antraksiliti Antraksiliti –– imaju očuvanu drvenu građu (imaju očuvanu drvenu građu (Sequoia, TaxodiumSequoia, Taxodium))�� Gelitoliti Gelitoliti –– od fragmenata drvenastog tkiva kojima je gelifikacijom zbog bubrenja od fragmenata drvenastog tkiva kojima je gelifikacijom zbog bubrenja

uništena drvenasta strukturauništena drvenasta struktura�� Fuzenoliti Fuzenoliti –– crne boje i vlaknaste građe, očuvana stanična struktura (slični su crne boje i vlaknaste građe, očuvana stanična struktura (slični su

drvenom ugljenu)drvenom ugljenu)�� Humitoliti Humitoliti –– mješavina humusne tvari i nepotpuno razlučenih biljnih čestica. U stadiju mješavina humusne tvari i nepotpuno razlučenih biljnih čestica. U stadiju

lignita su zemljasti, kao smeđi ugljeni su tamni SU, a kao kameni ugljeni tvore lignita su zemljasti, kao smeđi ugljeni su tamni SU, a kao kameni ugljeni tvore vitrenski dio slojevavitrenski dio slojeva

LIPTOBIOLITI nastaju u procesu eluvijacije (ispiranja) u protočnim močvaramaLIPTOBIOLITI nastaju u procesu eluvijacije (ispiranja) u protočnim močvarama�� Sporiniti Sporiniti –– od zrnaca spora i polenaod zrnaca spora i polena�� Kutiniti Kutiniti –– od kutikula i dijelova listova (listasta struktura i tamnosmeđa boja)od kutikula i dijelova listova (listasta struktura i tamnosmeđa boja)�� Reziniti Reziniti –– od smolnih tjelešaca, obično proslojci unutar humusnih ugljenaod smolnih tjelešaca, obično proslojci unutar humusnih ugljena�� Suberiniti Suberiniti –– od ostataka kore drvenastog biljaod ostataka kore drvenastog bilja

HUMITOSAPROPELITI (ili SAPROPELOHUMITOLITI) od višeg i nižeg biljaHUMITOSAPROPELITI (ili SAPROPELOHUMITOLITI) od višeg i nižeg bilja�� CannelCannel –– sadrži puno CH, i osobito H sadrži puno CH, i osobito H –– čvrst i trajančvrst i trajan�� BogheadBoghead –– destilacijom daje teške CH (Škotska) destilacijom daje teške CH (Škotska) –– žilav, čvrstžilav, čvrst�� GagatGagat –– “crni jantar”, 85“crni jantar”, 85--90% CH, mikroskopski vidljiva drvenasta građa (često se 90% CH, mikroskopski vidljiva drvenasta građa (često se

nalaz uz vapnence znači da je bilo doplavljeno u drugu sredinu) nalaz uz vapnence znači da je bilo doplavljeno u drugu sredinu) SAPROPELITI SAPROPELITI –– od ostataka nižeg bilja i planktona, razloženo staničje čini od ostataka nižeg bilja i planktona, razloženo staničje čini amorfnu masu unutar koje plivaju ostatci planktonskih organizamaamorfnu masu unutar koje plivaju ostatci planktonskih organizama

�� Saprokoliti Saprokoliti –– bezstrukturna masa pretvorena u koloidnu smjesubezstrukturna masa pretvorena u koloidnu smjesu

Kameni ugljeniKameni ugljeni

Postoje brojne klasifikacije koje se osnivaju Postoje brojne klasifikacije koje se osnivaju na:na:

1.1. Kaloričnoj vrijednostiKaloričnoj vrijednosti2.2. Sadržaju volatilaSadržaju volatila3.3. KemijskoKemijsko--tehnološkim osobinamatehnološkim osobinama4.4. Odnosu sadržaja O i N prema HOdnosu sadržaja O i N prema H5.5. Odnosu COdnosu Cfixfix prema Vprema V

29.3.2013.

3

Podjela K.U. prema Gothanu (1937)Podjela K.U. prema Gothanu (1937)

Po sadržaju Po sadržaju volatilavolatila –– isparljivih dijelova ugljena (“suho isparljivih dijelova ugljena (“suho hlapivo”) koji izlaze iz U. kad ga se zagrijava na 875hlapivo”) koji izlaze iz U. kad ga se zagrijava na 87500C C bez prisutnosti zrakabez prisutnosti zraka�� Antracit 4Antracit 4--7%7%�� PoluantracitPoluantracit 88--12%12%�� Mršavi ugljen 12Mršavi ugljen 12--18%18%�� Masni ugljen 18Masni ugljen 18--33%33%�� Plinski ugljen 33Plinski ugljen 33--37%37%�� Plameni ugljen 37Plameni ugljen 37--45%45%

HiltovoHiltovo pravilo pravilo –– ugljeni unutar jednog bazena s povećanjem dubine zalijeganja ili geološke starosti sadrže sve manje volatila i većeg su stupnja karbonizacije.

ASTM ASTM –– American Society for Testing and Materials (D 388American Society for Testing and Materials (D 388--99)99)

CCfixfix, %, % V, %V, % QQdd, MJ/kg, MJ/kg AglomeriranjeAglomeriranje(koks)(koks)

AntracitiAntraciti

-- metaantracitmetaantracit 9898--100100 00--22 NeNe

-- antracitantracit 9292--9898 22--88 NeNe

-- semiantracitsemiantracit 8686--9292 88--1414 NeNe

Kameni U.Kameni U.

-- malo Vmalo V 7878--8686 1414--2222 Uglavnom daUglavnom da

-- dosta Vdosta V 6969--7878 2222--3131 Uglavnom daUglavnom da

-- puno V, tip Apuno V, tip A manje od 69manje od 69 više od 31više od 31 više od 32,6više od 32,6 DaDa

-- puno V, tip Bpuno V, tip B 30,230,2--32,632,6 DaDa

-- puno V, tip Cpuno V, tip C 26,726,7--30,230,2 Da, s iznimkamaDa, s iznimkama

Tvrdi sme đi U.Tvrdi sme đi U.

-- tip Atip A 24,424,4--26,726,7 NeNe

-- tip Btip B 22,122,1--24,424,4 NeNe

-- tip Ctip C 19,319,3--22,122,1 NeNe

LignitiLigniti NeNe

-- tip Atip A 14,714,7--19,319,3 NeNe

-- tip Btip B manje od 14,7manje od 14,7 NeNe

BS4

Slide 6

BS4 Ovo je danas najčešće primjenjivana klasifikacija ugljena po stupnju karbonizacije. Zbog složene prirode ugljenih tvari niti ona se ne može primijeniti na sve vrste ugljena. Vrijednosti u tabeli za Cfix i za volatile odnose se na suhu tvar bez mineralnih primjesa, a ogrjevna moć Q na ugljen s prirodnim sadržajem vlage. Treba uočiti dva principa, ugljeni višeg stupnja karbonizacije koji sadrže više od 69% fiksnog ugljika svrstavaju se samo po sadržaju Cfix, a ne po ogrjevnoj moći, dok se ugljeni nižegstupnja karbonizacije svrstavaju samo po ogrjevnoj moći. Bruno Saftic; 5.11.2008.

29.3.2013.

4

Dokazane rezerve u Mt Dokazane rezerve u Mt (World Energy Council, 2001)(World Energy Council, 2001)

Kameni UKameni U Tvrdi SUTvrdi SU LignitLignit UkupnoUkupno

AfrikaAfrika 5565155651 193193 5584455844

S. AmerikaS. Amerika 120222120222 102375102375 3536935369 257966257966

J. AmerikaJ. Amerika 77377737 1389013890 124124 2175121751

AzijaAzija 147031147031 3868838688 2776827768 213487213487

“FSU”“FSU” 9827498274 113418113418 1919519195 230887230887

“Oceania”“Oceania” 4258342583 20462046 3803338033 8262282622

EuropaEuropa 4723447234 56895689 6859868598 121521121521

BS5

Dokazane rezerve u Mt Dokazane rezerve u Mt (World Energy Council, 2001)(World Energy Council, 2001)

Kameni UKameni U Tvrdi SUTvrdi SU LignitLignit UkupnoUkupno

AustrijaAustrija 2525 2525

MađarskaMađarska 8080 10171017 10971097

Srbija, BiH i Srbija, BiH i Crna GoraCrna Gora

6464 14601460 1473214732 1625616256

ItalijaItalija 2727 77 3434

SlovenijaSlovenija 4040 235235 275275

NjemačkaNjemačka 2300023000 4300043000 6666

HrvatskaHrvatska 66 3333 3939

Slide 7

BS5 “FSU” – Former Soviet Union“Oceania” – Australija i Novi ZelandBruno Saftic; 5.11.2008.

29.3.2013.

5

Ležišta ugljenaLežišta ugljenaU Hrvatskoj i susjednim zemljamaU Hrvatskoj i susjednim zemljama

Ugljeni bazeniUgljeni bazeni

1. Istarski (Raški)1. Istarski (Raški)Pc (kameni u.)Pc (kameni u.)

2. Dalmatinski2. DalmatinskiEE--Ol (tvrdi smeđi u.)Ol (tvrdi smeđi u.)

3. Konjščinski3. KonjščinskiMM77 (lignit)(lignit)

4. 4. VelenjskiVelenjskiPl (zemljasti lignit) Pl (zemljasti lignit) 1010--160m!160m!

5. 5. Srednjobosanski Srednjobosanski (Sarajevsko(Sarajevsko--Zenički)Zenički)(Ol)(Ol)--M (smeđi u., na M (smeđi u., na prijelazu u kameni u prijelazu u kameni u središnjem dijelu)središnjem dijelu)

6. 6. Krekanski Krekanski (Tuzlanski)(Tuzlanski)Pl (visoko kvalitetni Pl (visoko kvalitetni lignit), pojave lignit), pojave samozapaljivosti i samozapaljivosti i tekućih pijesaka u tekućih pijesaka u podini ugljenih slojevapodini ugljenih slojeva