GERRA ZIBILA ETA EUSKAL ESTATUTUA

GERRA ZIBILA

ETA

EUSKAL ESTATUTUA

Egilea: Mentxu Gandarias Ipiña

Gerra Zibila (1936-1939) 1936ko uztaila.

Estatu-kolpearen porrota eta Gerra Zibilaren hasiera

Gerra Zibila (1936-1939) 1936ko uztaila.


• NAFARROA hasiera-hasieratik

altxatutakoen alde agertu zen. Karlisten

laguntza (milizia armatuak = erreketeak)

ezinbestekoa izan zen. Udalerri eta

zonalde ezkertiarretan izua eta errepresioa

berehala zabaldu ziren.

•ARABAn ere estatu-kolpeak berehala

izan zuen arrakasta Gasteizen eta handik izan zuen arrakasta Gasteizen eta handik

inguruko herrietara pasa zen.

Errepublikaren zaleak fusilatu zituzten.

Gerra Zibila (1936-1939) 1936ko uztaila-urria


• GIPUZKOAN erresistentzia handiagoa izan

zen. Loiolan altxatutakoak menderatzea

lortu zuten.

•Probintziaren defentsarako antolaturiko

Batzarrean desadostasunak agertu ziren

kideen artean (abertzaleak eta

ezkertiarrak).

•Arazoak antolakuntzan handiak izan ziren.•Arazoak antolakuntzan handiak izan ziren.

•Nafarroatik zetozen indar eskuindarrak.

•Nafarroatik zetozen indar eskuindarrak.

•Irun (irailaren 5ean erorita) helburu nagusia zen Frantziarekiko muga ixteko.

• Donostiara abiatu ziren tropa nazionalak. Istiluak hiria defendatzeko eraz

abertzaleen eta anarkisten arteanm (“EAJren pasibitatea”). Hiritik ihes egin zuen

populazioak.

•Debako harana ere altxatutakoek lortu zuten. Helmuga Eibar inguruan kokatu zen

Gerra Zibila (1936-1939) Altxamenduak eragindako gobernu errepublikarraren krisia

•Gobernu aldaketa ugari Madrilen:

•Santiago Casares Quirogak dimititu zuen altxamenduaren lehenengo orduetan.

•Diego Martínez Barriok 2 eguneko agintea osatu zuen baina utzi zuen altxamendua

geldiarazteko ahalmen ezagatik eta herritarrei armak banatzeko ezetzagatik.

•José Giral (Izquierda Republicana) izan zen hurrengo gobernuburua baina ezin izan

zuen matxinaturikoen hedapena geldiarazi .

•1936ko irailean, Fco Largo Caballerori (PSOE) eman zion Azañak Gobernua osatzeko

agindua (1936ko iraila-1937ko maiatza). Hau egoera zuzentzen saiatu zen etaagindua (1936ko iraila-1937ko maiatza). Hau egoera zuzentzen saiatu zen eta

horretarako alderdi ezberdinek osaturiko gobernu sendoa bultzatu zuen:

•PSOE eta PCE, alderdi errepublikarrak, euskal abertzaleak (Irujo), nazionalista

kataluniarrak eta LAU MINISTRO ANARKISTA. (Juan Peiró, Juan Garcia Oliver,

Juan López Sanchez eta Federica Montseny)

Federica

Montseny

Gerra Zibila (1936-1939) Largo Caballeroren gobernua

• Largo Caballerok errepublikarrei etengabe

leporaturiko antiklerikalismoak nazioarte

mailan min handia egiten ziela bazekien

(altxamendua legitimizatzeko Francoren

argudio nagusia Elizaren aldeko defentsa

izan zen beti).

•Atzerriko potentzien aldeko jarrera lortzeko

eta matxinaturiko militarren argudioa

desegiteko, gobernu espainiar hartan EAJ

Francisco Largo Caballero

alderdiaren parte hartze zuzena ezinbesteko

helburu bihurtu zen. EAJ alderdiaren pisu

katolikoak garrantzi handia zuen.

• Bestalde, iparraldeko frontearen

defentsan jeltzaleen konpromezua ere

derrigorrezkoa zen.

•Agirrek abertzaleen laguntza politikoa

baldintzatu zuen :

EUSKAL ESTATUTUAREN ONARPENA

Gerra Zibila (1936-1939) Euskal Autonomi Estatutuaren onarpena

• Euskal Autonomi Estatutua1936ko urriaren 1ean onartu zen.

•Espainiako Parlamentuaneraturiko batzorde baten arduraizan zen euskal estatutua idaztea.

•Batzordean Indalecio Prieto(PSOE) eta José Antonio Agirre

BIZKAIAGIPUZKOA

ARABA

(PSOE) eta José Antonio Agirre(EAJ) egon ziren.

•Oinarria 1933ko testu ezkertiarraizan zen.

•Oso testu laburra eta zehaztugabea izan zen gerrakbaldintzaturik.

•Nafarroa kanpoan geratu zen.

Lehen xedapen iragankorra. Gerra zibilak eragindako ez ohiko baldintzek irauten

duten bitartean, Euskal Herrian behin-behineko Gobernuak aginduko du Estatutu

Gerra Zibila (1936-1939)

1. art. Errepublikako Konstituzioaren eta Estatutu honen arabera, Arabak, Gipuzkoak

eta Bizkaiak eskualde autonomoa osatzen dute espainiar estatuaren barruan eta

“Euskal Herria” izena hartu du. Bere lurraldea aipatutako probintziek gaur egun

osatzen dutena izango da eta horiek, aldi berean, modu autonomoan gobernatuko

dira (…). Euskara, gaztelania bezala, Euskal Herriko hizkuntza ofiziala izango da (…).

Euskal Autonomi Estatutua

Euskal Autonomi Estatutuaren onarpena

duten bitartean, Euskal Herrian behin-behineko Gobernuak aginduko du Estatutu

honetan xedatutako eskumen guztiekin. Behin-behineko Gobernu horretako

lehendakaria Estatutua promulgatu ondorengo zortzi egunen barruan izendatuko

dute euskal udalak osatzen dituzten eta euren botoa askatasunez eman dezaketen

herriak aukeratutako zinegotziek (…).

Behin-behineko Gobernuko lehendakariaren hautaketa Bizkaiko gobernadore zibilak

egiaztatuko du (…). Horrela hautatutako lehendakariak behin-behineko Gobernuko

kideak izendatuko ditu eta horiek ez dira bost baino gutxiago izango (...)

Gerra Zibila (1936-1939) Eusko Jaurlaritzaren jaiotza

•Euskal estatutua onartu bezain laster, urriaren

hasieran eta Gernikan bilduta, aske zeuden

udalerrietako ordezkariek (gehienak bizkaitarrak)

José Antonio Agirre (EAJ-PNV) lehendakari hautatu

zuten estatutuak zehaztu zuen prozedura betez.

•Lehen Eusko Jaurlaritzan, EAJ-ko sailburuez gain,

Fronte Popularrekoak ere egon ziren: abertzaleak,

sozialistak, komunistak eta errepublikarrak batera

aritu ziren.aritu ziren.



•Eusko Jaurlaritzapean geraturiko lurrak:

•Gipuzkoak mendebaldea (Eibar)

•Bizkaia

•Arabako iparraldea

•Estatutuak zehazten zuena baino ahalmen gehiago

eskuratu zuen Eusko Jaurlaritzak gerra-egoera zela-eta.

•Buruturiko lanak:•Buruturiko lanak:

•“Ertzaña” sortu zen ordena publikoaz arduratzeko

•Euskal barruti judizialaren sorkuntza

•Euskadiko Bankua

•Euskal Unibertsitatea

•Eguna izeneko lehendabiziko egunkaria euskaraz

•Euskal armada (Euzko Gudarozteak) sortzea.



•GERRARAKO PREST

•Herritarren hornikuntza bermatzea.

•Euskal Armada edo Euzko Gudaroztea eratzea. Soldaduak

ideologiaren arabera banatu ziren. Horrela, 70 bataloi eratu ziren

(abertzaleak, sozialistak, komunistak eta anarkistak).

•Araba erasotzea (1936ko azaroaren 30ean hasi zen). Legutianotik

Gasteizeraino heldu eta eskuratu ondoren, Mirandaraino iristea zen Gasteizeraino heldu eta eskuratu ondoren, Mirandaraino iristea zen

helburua. Erasoa ezerezean geratu zen amaieran.

•Porrot horren ondorioz, Eusko Jaurlaritzaren mende zegoen

lurraldea defendatzera mugatuko zen.

•Burdinezko Hesia/Gerrikoa eraiki zen Bilbo eta bere industria-

ingurua babesteko eta erresistentzia sendotzeko.

Gerra Zibila (1936-1939) “Bilboko Burdinezko Gerrikoa”

•Defentsa sistema/lerroa zen, gotorleku bat. Eraikuntza lubaki ugarik,

alanbradek, metrailadoreen guneek, tunelek eta abarrek osatzen zuten. Bilbotik

15 bat kilometrora zegoen, eta 100 kilometroko diametroa zuen.


•Condor Legioko hegazkin alemaniarrek euskal

herri batzuk bonbardeatu zituzten udaberrian.

• Otxandio, Durango, Gernika,…

•Ez ziren gune estrategikoak/militarrak

•Helburu zibilak, moralaren suntsiketa

•Hondamen maila oso handia. Nazioarteko

kritika handiak.

1937ko martxoa-urria.

Iparraldeko Frontearen kontrako eraso nazionala

•Ekialdetik mendebalderako norabidea.

1937ko urria

•Udan, Errepublikarren erasoaldiak Brunete eta Belchiten

iparra libratzeko. Alferrik.

Gerra Zibila (1936-1939) GERNIKA (1937ko apirila)


Burdinezko Gerrikoa:

•Espainiako Gerra Zibilean, Eusko Jaurlaritzaren aginduz Bilbo inguruan eraikitako

gotorleku-sistema.

•Plentzian hasi eta Bilbo inguratuz Muskizko San Julian ingururaino iristen zen: Bilbotik 20

bat kilometrora zegoen.

•Lubaki, alanbrada, metrailadore, behatoki eta bidexkaz osatuta zegoen.

•Bilboren defentsaren oinarria izan nahi zuen; baina, Francoren aldeko indarrek erraz

hautsi zuten Alejandro Goikoetxearen laguntzaz. Hark Bilboko gerrikoa eta gotorlekuaren

obrak zuzendu zituen euskaldunentzat baina 1937an, frankisten bandora aldatu zen. Berak

emandako informazio eta planoei esker frankistek, Soltxaga jeneral frankista buru zutela,

Bilbo hartu ahal izan zuten 1937ko ekainean.

•Egun batzuk lehenago hegazkin istripu batean sorturiko Molaren heriotzak ez zuen

nazionalen hedapena eten.

.


.


Bilbo nazionalen esku gelditu zenean, José Antonio Agirre eta Eusko

Jaurlaritzak etengabeko leku aldaketa izan zuten (Santander, Valentzia,

Bartzelona). Gerra bukatutakoan, erbesterako bidea hartu zuten eusko

sailburuek.

Bizkaiaren erorketa

Francok Bilbo erori bezain pronto (1937-06-23), Bizkaia eta Gipuzkoako

Kontzertu Ekonomikoak baliogabetu zituen gerraren aitzakia erabilita.

Arabakoak, ordea, onartu zituen

BIZKAIAN ETA GIPUZKOAN KONTZERTU EKONOMIKOAK

EZEZTATZEKO LEGE-DEKRETUA. (1937-06-23)

Euskal herriko probintzietan ekonomia arloan indarrean dagoen sistema itunduak pribilegio

nabarmena du erregimen arruntari lotutako gainerako lurralde nazionalarekiko, (…).

Kontzertua mesedegarri izan zuten askok ahaztu egin zuten botere publikoak eman zien zarrastelkeria

eta, Gipuzkoan eta Bizkaian, armak hartu zituzten uztailaren 17an abiarazitako Mugimendu

Nazionalaren aurka eta traizioz erantzun zioten salbuespenezko eskuzabaltasunari (...).

Gogoeta beraien arabera, Arabako probintzian gaur egun indarrean dagoen sistemak jarraitu egin


Gogoeta beraien arabera, Arabako probintzian gaur egun indarrean dagoen sistemak jarraitu egin

behar du (…)

(..) honako hau XEDATZEN DUT:

Lehen artikulua. Datorren uztailaren batetik aurrera, estatuko kontribuzio, errenta eta zerga arrunt

eta berezi guztien kudeaketa eta bilketa Gipuzkoa eta Bizkaia probintzietan egingo da, indarrean

dagoen erregimen erkidearen arabera (…). Beraz, indargabetuta geratuko da lehen adierazitako

datatik aurrera ekonomia arloan Aldundiekin itundutako eta gaur egun indarrean zegoen erregimena.


Santoñako hitzarmena 1937ko abuztuaren 24an Espainiako Gerra Zibilaren iparraldeko

frontearen galeran Guriezon, Santoñatik gertu, Euzko Alderdi Jeltzaleko eta Corpo Truppe

Volontarieko buruzagiek sinatutako bake-hitzarmena izan zen.

EAJko agintariek hitzarmena izenpetu zuten, Valentzian zegoen gobernu errepublikarrak

jakin barik. Hitzarmenaren arabera, Eusko Gudarosteak errenditu eta Corpo Truppe

Volontarie batailoiari armak eman behar zizkion. Italiarrek, trukean, gudariei bizitza

errespetatu behar zieten, Italiako armadaren menpean gerra-preso izanik. Politikariak,

funtzionarioak eta gura zuten ofizialak, berriz, itsasoz atera zitezkeen.

Santoñako Ituna

funtzionarioak eta gura zuten ofizialak, berriz, itsasoz atera zitezkeen.

Hitzarmena ez zen bete: Alde batetik, itsasontziak beranduegi ailegatu ziren hirira, eta

bestetik frankisten Agintari Gorenak indarra kendu zien italiarrei. Gudariak berehala El

Dueso presondegian sartu zituzten. Azaro inguruan, Gudarosteko 11.000 gudari gelditu

ziren aske, 5.400 lan-batailoietan, 5.600 preso eta 510 heriotz-zigorrera kondenatuak.

Santoñako hitzarmenaren arrazoiak ez dira erabat ezagutzen:

•Bizkaia galdu ondoren, eusko gudariak errenditu ziren. Errepublikarrek kritika

gogorrak egin zituzten borroka bertan behera utzi eta iparraren aldeko defentsan ez

jarraitzeagatik. Gehienen iritziz, Eusko Gudarosteak ez zuen beharrik ikusten euskal

lurraldeetatik kanpo borrokan jarraitzeko.

Eusko Jaurlaritzako agintari batzuek esan zuten Espainiako Gobernuak ez ziela

hegazkinik bidali Bilbo defendatzeko. Espainiarrek, berriz, Indalecio Prietok (orduko

Gerra Zibila (1936-1939) Santoñako Ituna

Defentsa Ministro) hiria defenditzeko nahibeste baliabide eman zizkiela erantzun

zuten. José Luis de la Granjaren ustetan, Prietok lantegiok frankisten esku egon ez

zitezen Ezkerraldeko industriak leherrarazteko agindua eman zuenean, agindua ez

zen EAJko milizianoen gustukoa izan, eta orduan hasi omen ziren bien arteko

tirabirak. Azkenean, bizkaitar industrialdeak ez ziren kaltetuak izan. Agirrek ez omen

zuen agindu errepublikarra bete.

•Agintariek ez ezik, milizianoek ere arazoak izan zituzten haien artean. Jeltzaleak

kontserbadore eta katolikoak ziren; errepublikarrak, aldiz, ezkerreko sozialistak,

komunistak edo anarkistak. Nahiz eta brigada mistoak sortzeko agindua izan, ez zen

hartu-eman handirik egon alderdi desberdinen artean.


•Bizkaiko erresistentzia gaindituta, mendebalderantz abiatu ziren nazionalak.

•Mola jenerala hegazkin istripu batean hil zen ekainaren hasieran.

•Santander oso erraz hartu zuten nazionalek.

•Asturiasek, geografi malkartsuaz baliatuz eta ezkertiar alderdien indarrei esker, defentsa

handia sortu zuen. Gijón izan zen erortzeko azken hiria.

•Konkista amaitu arren, gizon armatuen taldetxoek mendi inguruetan jarraitu zuten

erregimen garailearen kontrako ekintza militarrak burutzen (makiak).

•Handik aurrera, Asturiasko meatzak frankisten esku gelditu ziren.

Iparraren erorketa

•Errepublikarrek Brunete eta Belchiten buruturiko erasoaldiek ez zuten iparraldetik

tropak urruntzeko balio izan.

Iparraldeko Frontea desagertu egin zen

Documents

GERRA ZIBILA ETA EUSKAL ESTATUTUA