SKRIPTA IZ GEOPOLITIKE

MIDTERM II

1.HLADNI RATGearoid O Tuathail

Hladni rat se razvio izmeu Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Amerikih Drava nakon Drugog svjetskog rata. Staljinov reim brutalno je vladao Sovjetskim Savezom od kraja 1920-tih godina, zatvorivi i do 8 miliona vlastitih graana do 1940. u zatvorske logore u Gulagu. On je bio odluan u stvaranju svoje sigurnosne zone kojom bi sprijeio novu invaiju na svoj teritorij od strane zapadnih sila. Meutim, oko 27 miliona ljudi poginulo je branei svoje domove od Hitlerovog rasistikog pohoda, a Crvena armija odvraala je njemaku ratnu mainu sve dok je nije razorila i osvojila Berlin. Staljin se odluio za mir u obliku sovjetske dominacije u Istonoj i Sredinjoj Europi. Meuti, iskustvo SAD-a bilo je drugaije. Njezin nacionalni teritorij i civilno puanstvo izbjegli su stravina razaranja i sveopi masovni pokolj totalnog rata voenog na europskom kontinentu, Sjevernoj Africi i Aziji. Nakon II sv.rata vodei suparnici SAD-a bili su u ruevinama, dok su Sjedinjene Drave bile jedina i najsnanija drava u svijetu, s snanim povjerenjem u nacionalistike mitove i ideale. Kada je rat zavrio, amerikoj dravi- voenoj neiskusnim predsjednikom Harryjem Trumanom koji se iznenada naao u posjedu zapanjujueg oruja, atomske bombe, pod svojom upravom- bilo je teko odoljeti zamiljanju svijeta ureenim prema njezinim idealima politike demokratije i kapitalistike ekonomije. Sukob izmeu SSSR i SAD-a oko budunosti Istone Evrope bilo je vjerovatno neminovno; Hladni rat meu dvjema silama ipak se mogao izbjei.

1.1.Truman, Kennan i porijeklo Hladnog rata

Antagonizam meu ovim prethodno navedenim dravama na kraju je podijelio evropski kontinent na dva dijela, bio je posljedica geopolitikog diskursa koji je postao dominantan u SAD-u 1946. i 1947. i reakcije koju je izazvao od staljinistikog reima. Zaetak definiranja izvorne koncepcije pogleda na Sovjetski Savez osigurao je ameriki otpravnik poslova u Moskvi, George Kennan (1904.-2005.) Kennan je u okviru Drugog telegrama izloio svoju koncepciju Sovjetskog Saveza kao povijesno i geografski determiniranu silu s razvijenom potrebom za konstantnim irenjem. Prema Kennanu to je bit Sovjetskog Saveza i nikakvi dogovori ne smiju se sklapati s Sovjetskim Savezom. Meutim, stav Trumanove administracije prema Sovjetskom Savezu postao je sve ratoborniji kada je Sovjetski Savez pokuao manipulirati unutranjom politikom razliitih drava istone Evrope u svoju korist. U martu 1946. bivi britanski premijer Winston Churchill ojaao je snage Trumanove administracije, upozoravajui kako se eljezna zavjesa spustila preko europskog kontinenta. Churchill je imao vlastiti plan preduhitriti anti-imperijalni savez SAD-a i SSSR protiv Britanskog Carstva u korist angloamerikog antikomunistikog saveza koji bi obavezao SAD na pomo Britanskom Carstvu u zajednikoj borbi protiv Sovjetskog Saveza. Trumanova Doktrina je prva znaajna javna izjava amerike hladnoratovske geopolitike. U njoj on iskoritava lokalnu situaciju graanskog rata u Grkoj i dugotrajni sukob oko Dardanela za iniciranje univerzalne borbe izmeu slobode i totalitarizma u cijelom svijetu. Trumanov govor tei artikulaciji apstraktnog i apsolutnih istina. On pojednostavljeno predstavlja dva naina ivota; kao sloboda nasuprot totalitarizma. Trumanov skok od lokalnog do univerzalnog, od posebnog do apsolutnog postao je stalna karakteristika amerikog hladnoratovskog geopolitikog diskursa. Wilsonijanizam, pokuaj SAD-a u stvaranju diskursa sebe kao svjetske sile, reflektirao je uticaj evangelikog protestantizma. Trumanov diskurs naslanja se na slinu tradiciju u amerikoj geopolitikoj kulturi i postao je u isti as popularan meu Amerikancima koji su znali malo o svijetu, ali su vjerovali, iz religijskih uvjerenja, da je njihova zemlja teritorijalan iskaz savrenstva ( Boja zemlja), a gdje je Sovjetski blok bio izraz bezbonog zla. ( Vraji posjed)

George Kennan je privatno bio kritian prema sirovom i alarmantnom tonu Trumanove doktrinr koji je uspio prestraiti Kongres, emu se Truman i nadao, za osiguravanje pomoi zaraenim Grkim i Turskim vladama. Trumanova izjava da politika SAD-a mora podravati slobodne ljude koji odolijevaju pokuajima podjarmljivanja od strane naoruanih manjina ili od strane vanjskih pritisaka izbrisala je sva geografska ogranienja vanjske politike SAD-a. Indirektno, Trumanova doktrina nadahnula je svjetski anti-komunistiki pokret: neograniena totalitarna prijetnja zahtijevala je neogranienu globalnu ukljuenost SAD-a.

George Kennan je napisao esej Uzroci sovjetskog ponaanja i objavio nekoliko mjeseci nakon Trumanove doktrine u glavnom asopisu Vijea za Meunarodne odnose, Foreign Affairs-u, podrao je, a ne propitivao primitivnu geopolitiku viziju oblikovanu u Trumanovom govoru. Izvorno objavljen pod pseudonimom Mr.X, prije nego je Kennanov identitet otkriven, ovaj je esej bio intelektualan temelj poslijeratne amerike politike zadravanja Sovjetskog Saveza. Proirujui ideale koje je razvio u Drugom telegramu i drugdje, Kennan je tvrdio kako je sovjetski komunizam ideologija neprilagoene grupe fanatika koja je 1917. dola na vlast i bila voena trajnom nesigurnou to ih je vodila ka unitavanju svih protivnika i u dravi i van drave. Pozicija koju Kennan zauzima, kakva god bila, oslobaa zapadne voe i politiki establiment od stvarnog angairanja oko praktinih specifinosti sovjetske vanjske politike openito. On istie kako su komunisti fanatici, a Sovjetski Savez nemilosrdni eksanzioniost. Kennanov poziv na politiku vrstog zadravanja, stvorenu za suprotstavljanje Rusima sa alternativnom protusnagom u svakoj toci gdje bi mogli prodirati prema stabilnom i miroljubivom svijetu odrava neogranienu retoriku koja se moe pronai u Trumanovoj doktrini. U seriji novinskih lanak, koji su kasnije postali knjigom Hladni rat, koja je oznaila eru, politiki novinar Walter Lippmann opisao je preporuke u lancima X-a kao strateku monstruoznost. On ne razlikuje mjesta i obavezuje SAD na suprotstavljanje Rusima s protusnagom u svakoj taki na svijetu, umjesto na onim mjestima koja smo odabrali, jer na tim takama naa pomorska i zrana mo moe biti najbolje primjenjena. / Lippmann/. Lipmannovi, najgori strahovi bili su u velikoj veini realizirani kad je diplomatija stavljena na stranu i kada je vojno zadravanje /containment/ postalo vodei princip vanjske politike SAD-a. Sovjetski odgovor na zaotravanje zapadnog pristupa i Marshallov plan pomoi za odbrane drave Europe bio je povratak na njihovu crno-bijelu viziju svijeta. Andrej danov, svijet je biom podijeljen u dva tabora, imperijelistiki i demokratski tabor, voen od strane SAD-a s Britanskim carstvom kso glavnim saveznikom protiv antiimperijalnog i antidemokratskog tabora, voenog od Sovjetskog Saveza i novih demokratija u Istonoj Europi.

1.2. Hladni rat kao geopolitiki sustav

Hladni rat doveo je do opisivanja geopolitikog sistema s dva konstitutivna geopolitika poretka, a oba karakterie posebna organizacija unutarnjeg, saveznikog i prostora Treeg svijeta. Etiketa Trei svijet proizvod je hladnoratovske podijele sovjetskog prostora na Prvi svijet kapitalistikih zemalja, Drugi svijet komunistikih zemalja i Trei svijet zemalja u razvoju, u kojima su se SAD i SSSR natjecali za utjecaj. Geopolitiki poredak uspostavljen od strane Amerikanaca nakon II sv.rata bio je opirniji od sovjetskog. Prvo, unutarnji politiki poredak ograniziran je oko vitalnog sredita koji je drao da SAD treba postati globalnom silom kako bi nadzirala sovjetsku prijetnju. Ameriki geopolitiki diskurs Hladnog rata, takoer je imao vanu ekonomsku dimenziju. Hladni rat prema Wolfeu je bio vaan za stvaranje konsenzualne politike rasa u poslijeratnoj Americi. Drugo, utvrivanje i modernizacija globalne strukture proirenog zastraivanja, instrumentima Sjevernoatlanskog saveza (NATO) u zapadnoj Europi i ugovora o zajednikoj sigurnosti s Japanom, pomogao je ukluiti i potiniti glavne kapitalistike saveznike SAD-a u vojni poredak pod amerikim vostvom. Tree, dravna struktura nacionalne sigurnosti SAD-a trebala je sredstva i mo za posredovanje u prostoru oznaenom kao Trei svijet protiv drava ije su voe smatrane prijetnjom amerikoj verziji vrijednosti, institucija i ekonomskih interesa.

Geopolitiki poredak, koji je uspostavila sovjetska komunistika elita nakon II sv.rata, uglavnom je bio ogranien na Istonu Europu i Sovjetski Savez. Taj je poredak bio definiran,prvo, preko dominacije Komunistike partije unutarnjom politikom i politikim ivotom dravnih institucija i trajne policije. Domoljublje je bilo toliko obavljeno komunizmom, to je bilo blisko slubenoj dravnoj religiji, koju ko god dovodio u pitanje bilo je etiketirano kao agent imperijalistikog zapada. Drugo, sovjetski geopolitiki poredak karakteriziralo je odravanje sistema proirenog zastraivanja u Istonoj Europi preko premoskovskih vladajuih komunistikih elita i vojnih struktura Varavskog pakta. Zbog tog to ni iz bliza nisu imali resurse i bogatsvo kapitalistikog zapada, sovjetska je drava intervenirala nasumino u Treem svijetu, gdje je selektivno podupirala nekoliko radikalnih drava poput Egipta /neko vrijeme/, Sovjetske Koreje, Vijetnama i Kube. Europa je bila mjesto gdje su se oba suprotstavljena geopolitika poretka meusobno susretala i mjesto najvee militarizacije. Ipak, bilo je stvarnih pobjednika i gubitnika ali unutar, ne izmeu pojedinih geopolitikih poredaka. U terminim rata, smrti i destukcije Hladni rat je u sebi nosio sjeme intervencija kao to su bile one od strane Sovjetskog Saveza u njenoj geopolitikoj zoni utjecaja protiv narodnih ustanaka u Poljskoj, Maarskoj, ehoslovakoj i Afganistanu. SAD se upleo u graanske ratove u Koreji i Vijetnamu, zemljema koje su hiljaadama kilometara udaljene od SAD-a i njihove upitne strateke vanosti, bila je posljedica geografski neodreene obaveze zadravanja u emerikoj hladnoratovskoj geopolitikoj kulturi. Trumanov pohod protiv komunizma i Kennanov poziv na vrsto zadravanje u svakoj taki uinilo je zadatak odreivanja granica amerikog interesa teko odrivim. Univerzalna priroda amerikog antikomunistikog pohoda i naivnost njegovih tvrdnji kroz teoriju domino-efekta, vodili su intervencionizmu. Najbolji i najbistriji ameriki savjetnici utjecali su na to da SAD postanu vojno ukljuene u Vijetnamski graanski rat. Ministar Odbrane u Kennedyjevoj i Johnsonovoj administraciji, Robert McNamara, je bio tako ukljuen u rat u Vijetnamu da je on postao poznat kao McNamarin rat. Meutim, pokuaj ehoslovakih komunistikih voa za uspostavljanjem niza reformi koje su se odnosile na njihovu pogoranu ekonomsku situaciju postale su predmet brige sovjetskih i dr. Istonoeuropskih voa 1968.g. ehoslovaki su reformisti pod vostvom Alexandera Dubeka, proveli niz mjera koje su oslabile vrstu diktaturu komunistike partije nad ekonomijom i dravom. Brenjev tvrdi da se Crvena Armija i jedinice koje su je podupirale u ehoslovakoj ne mijeaju u unutarnja pitanja zemlje ali pomau ehoslovacima u testiranju njihovog neotuivog prava da samostalno odluuju o vlastitoj sudbini. Meutim, Crvena Armija tek pomaeehoslovacima u testiranju njihova samoodreenja na nain za koji voe Sovjetskog Saveza procijene da je ideoloki i geopolitiki ispravan. To je slaba odbrana vojnog intervencionizma i geopolitike dominacije. Argument protiv nedostatka geografije dodatno su razvili O Tuathail i Agnew u svojoj studiji geopolitike i diskursa. Temeljni esej u uspostavljanju kritike geopolitike, ovaj tekst naglaava 4 teze o geopolitikom razmiljanju i meunarodnoj politici. Te okree se analizi prektinog geopolitikog razmiljanja koja se povijesno susreu u amerikoj vanjskoj geopolitici, a zavrava sa ralanjivanjem naina na koji Kennan predstavlja Sovjetski Savez u svom Drugom Telegramu i lanku koji je potpisao s X.

1.3. Drugi Hladni rat

U pozivu za prilagoavanje na promjenjene uvjeta 1970-tih, i slomom vanjskopolitikog konsenzusa, Nixonova administracija, s Henryjem Kissingerom na mjstu predsjednikovog vodeeg savjeta slijedila je politiku detanta, odnosno miroljubive koegzistencije sa Sovjetskim Savezom, i prilagoavanja s komunistikom Kinom. Umjesto nastavljanja militaristike politike u natjecanju za vojnu premo s SSSR-om, administracija Nixon-Kissinger je prepoznala kako obje drave posjeduju sisteme oruja za obostrano unitenje. S tim u vezi, Nixonova administracija promovirala je doktrinu nuklearnog zastraivanja i zahtjevala pregovore o ogranienom nadzoru nad orujem sa Sovjetima. Bez obzira na to, Nixon i Kissinger nastavili su dugotrajni pohod SAD-a protiv zapaenih ljeviarskih vlada u Treem svijetu.Bivi Nixonov Pouzdank, ministar odbrane u administraciji predsjednika Forda, Donald Rumsfeld, radio je na potkopavanju Kissingerovih mjera za kontrolu naoruanja sa Sovjetima. Kritiari su optuili kako je CIA potcijenila snagu Sovjeta i da se Sovjeti bave masovnim vojnim naouavanjem u novom pokuaju za svjetskom dominacijom. Meutim, glevni zakljuak jeste da bi se obrambeni vojni proraun SAD-a morao dramatino poveati. Desno orijentirani kritiari detanta 1970.-tih bili su dio neokonzervativne tendencije u amerikoj geopolitikoj kulturi koja se razlikovala od tradicionalnog konzervativizma na tri naina. Prvo, neokonzervativci su bili moralno apsolutisti koji su odbacivali politiki realizam iz razloga njegove kompromitiranosti s onim to su smatrali zlom u svijetu ( prije svega Sovjetski Savez, ali i Kina i Sjeverna Koreja). Detant je za njih bio moralni relativizam, pozicija s koje su svi pogledi jednako vrijedni. Ovo izvorno pripada njemakom emigrantu filozofu, Leu Straussu. Drugo, neokonzervativci su podrali velike izdatke vlade za vrijedne globalne pohode. Tree, neokonzervativci dosljedno preferiraju vojna sredstva ispred diplomatije u bavljenju svjetskim geopolitikim krizama. Kada je liberalni demokrat Jimmy Carter izabran u Bijelu kuu 1976., neokonzervativci su se organizirali kao opozicija i regrutirali neke od visoko rangiranih hladnoratovskih boraca, ukljuujui Paula Nitzea, kao i Daniela Pipesa i Richarda Pearla. U Carterovo vrijeme, savjetnici povezani sa CPD-om, uporno su radili na kritiziranju i potcjenjivanju vanjske politike Carterove administracije. Zapaene pogreke u politici te administracije u Iranu i drugdje, zajedno sa sovjetskom invazijom na Afganistan 1979. predstavljeni su od strane CPD-a kao posljedica njenog udaljavanja od bezvremenih istina militarizma Hladnog rata. Iako su ti argumenti bili lani, nikada nisu imali odjek kojem se CPD nadao. CPD-ov povratak binarnoj (crno bijeloj) retorici Hladnog rata oblikova je geopolitiki nain miljenja Reaganove administracije. Ronald Reagan bio je lan osnivakog odbora direktora CPD-a i njegovo preferiranje retorike dobro protiv zla odrazilo se na protestantske glasae koji su se vrsto organizirali ne bi li pobijedili Cartera. Reaganov vrsti antikomunizam pomogao je definirati ovo razdoblje kao Drugi hladni rat

1.4. Iza (kulisa) Hladnog rata u Europi

U Zapadnoj Europi, Reaganova administracija zapoela je novi ciklus militarizacije kontinenata insistirajui na pregrupaciji tzvogranieniha sistema nuklearnog oruja poput rakete Pershing II na europskom tlu. Ovaj pokuaj NATO-a da postavi nuklearno oruje srednjeg dometa usmjereno prema Istonoj Njemakoj i ostalim zemljama Sredinje Europe, izazvalo je otpor unutar europskog civilnog drutva u obliku mirovnih pokreta nastalih u velikom broju zemalja u svrhu mobilizacije protiv naoruavanja. Suraujui preko nacionalnih granica i podjele na Istok i Zapad, nekokiko hiljada vodeih intelektualnih disidenata potpisalo je Appeal for European Nuclear Disarmament ( END)= Apel za nuklearno razoruanje Europe, prvi put predstavljen 28.april 1980. od strane skupine sponzora i Russel Peace Foundation. Ideje nesvrstavanja povezane s pozivom END nisu imale direktan uinak na NATO i Reaganovu administraciju, te na razmiljanje raketa ogranienog dometa u Njemakoj, ipak je postignut pozitivan uinak ovih ideja preko istonoeuropskih disidentnih intelektualaca i nove generacije sovjetskih birokrata to se odrazilo u potrazi za spasom komunistikog sistema od stagnacije, korupcije i meunarodnog prenaprezanja. Politiar koji se priklonio ovim idejama je Mikhail Gorbaov. Gorbaovljeva vanjska politika bila je radikalna i namjerno oblikovana tako da uskrati Reaganovoj administraciji nametnuti imid neprijatelja i Sovjetskog carstva kao carstva zla 1986. on je zapoeo restauriranje i obnovu Sovjetskog Saveza temeljene na moderniziranim i humanijimm komunistikim principima. Proglasio je da niti jedna zemlja ne posjeduje monopol nad istinom, te je signalizirao kraj Brenjevljeve doktrine kao vodeeg geopolitikog principa u odnosima SSSR-a s komunistikim reimima Istone Europe. Gorbaovljv pokuaj za spas komunistikog sistema i Sovjetskog Carstva odozgo bezrezervno propao, njegov novi nain politikog razmiljanja u sovjetskoj vanjskoj politici pomogao je potkopavanju hladnoratovskog geopolitikod diskursa.1.5. Kraj Hladnog rata kao kraj povijesti

S stanovita neokonzervativaca vono jaanje, provedeno od strane Reaganove administracije je ono koje je pobijedilo u Hladnom ratu. Neokonzervativci su savjetnici u Reaganovoj administraciji, poput Richarda Pearlea, i unutar slijedee Bushove administracije, poput pomonika ministra odbrane, Paula Wolfowitza, bili istinski sumnjiavi prema Gorbaovu i demonizirali njegovo anti-militarno razmiljnje u vezi sigurnosti u Europi. Gorbaovljev stav prema smanjenju naoruanja i njegovo odbijanje intervencijeza spas komunistikih diktatorskih poredaka u Istonoj Europi u toj povijesnoj jeseni 1989. rezultiralo je padom Berlinskog zida i poetkom kraja Hladnog rata u Europi. 1991. dolo je do raspada SSSR-a. Zapad je pobijedio u Hladnom ratu, glavni primjer je esej Francisa Fukuyame Kraj povijesti iz 1989.Fukuyamine provokativne teze opisane su u obliku samohvale uzdignute na razinu filozofije. Fukuyama tvrdi da smo svije svjedoci kraja Povijesti ( povijesti u obliku bitke oko ideja i principa). U njegovoj verziji Hegelovih argumenata kraj povijesti je taka u kojoj je ovjeanstvo aktualiziralo univerzalne istine prvi puta postavljene u Francuskoj revoluciji principe slobode i jednakosti. Povijest ne zavrava u doslovnom smislu jer se vein adrava jo uvijek bori ne bi li dostigla i aktualizirala ove univerzalne istine. Meutim, Fukuyama izjednaava Francusku i Ameriku revoluciju, a potoje znaajne razlike izmeu njih. On prihvata ideologiju liberalizma. Zamisao koja se provlai kroz lanak je da su zapadne kapitalistike drave predvodnice ovjeanstva. Njegov je lanak znaajan kao rani neokonzervativni pokuaj preinake diskursa Hladnog rata u svijetlu prestojeeg kolapsa komunizma u Europi. On smatra vlastitu dravu i zajednicu kao izvrenje povijesti, ispunjenje povijesne sudbine ovjeanstva. Sve ostale drave nepreu se da dostignu kraj povijesti, stanje koje je Zapad dostigao. Zapad je post-povijesni, ostatak svijeta se napree u povijesnom. Sovjetski Savez vie nije alternativa liberalizmu jer se Gorbaovljevi principi demokratizacije i decentralizacije teko mogu podvesti pod izvorna shvatanja Marxizma i Lenjinizma. Fukuyama je proglasio odlazak marksizma-lenjinizma kao ivue ideologije svjetskog povijesnog znaaja. Kao karta znaenja stvorena da bi objasnila svjetsku politiku poetkom 1990-tih, Fukuyamina shema je promaena u 2 vana smjera. Prvo, to je etnocentrina shema koja proputa priznavanje vanih problema- to bi Fukoyama prema Hegelu nazivao kontradikcije koje pritiu zapadne drave. Fukuyama koristi glavne ideje o univerzalnoj homogenoj dravi i liberalizmu koji su samoidealizirani i imaginarni koncepti prije nego povijesni, i oni koje ne koristi, uglavnom kapitalizam, ali i militarizam, rasizam i dravna est. Univerzalna homogena drava protee se povijesno od Napoleona do NATO-a, ukljuujui radikalne drave SAD, June Koreje, Japana i ak nakon agrarne reforme i Kine.

Drugo, Fukuyamina pretpostavka da propadajui zov marksistiko-lenjinistike ideologije i navodno irenje liberalizma univerzalne homogene drave dovest e do nestanka meunarodnih sukoba meu dravama i do rastue ope marketizacije meunarodnih odnosa- bilo je neopravdano optimistiko. (ako uzmemo u obzir npr.njegove primjere o Burmi).. Dok je marksistiko-lenjinistika ideologija propadala, antizapadne, antikapitalistike i antimoderne ideologije bile su daleko od izumiranja od onoga to je novi milenij potvrdio. Fukuyamine pretpostavke da je meunarodni ivot za one koji su dosegli kraj povijesti ( Zapadna Europa i Sjeverna Amerika), puno vie preokupiran ekonomijom nego politikom i strategijom, u skladu je s tvrdnjom kako su liberalne demokratske drave miroljubive, a ne ratoborne. Ovo opaanje predvia hladnoratovski militarizam i injenicu da je Zapadna Europa oblik evropse verzije univerzalne homogene drave, bila namilitariziranije mjesto na svijetu do kraja 80-tih. Dok je Fukuyama objavio pobjedu u Hladnom ratu, Busheva administracija je odgovarala oprezno. Pad Berlinskog zida, ruenje diktatorskog sovjetskog bloka, sovjetski pu iz augusta 1991. i dramatini raspad Sovjetskog Saveza koji je slijedio, uspio je iznenaditi politiare Hladnog rata i zapadne institucije nacionalne sigurnosti. Kraj Hladnog rata nije vodio kritikoj procjeni agencija za nacionalnu sigurnost i intelektualaca koji su izgradili Sovjetski Savez u takvu nezamislivu prijetnju, nego je uslijedila ponovna legitimacije iste birokratije i ideologije. Za poetak, Busheva administracija je proglasila nesigurnost, nepredvidljivost, nestabilnost i haos kao nove prijetnje. Iraka invazija na malo naftno carstvo Kuvajt u augustu 1990, osiguralo je priliku za obnavljenje imperativa za ameriko vostve u meunarodnim odnosima. Novi sovjetski poredak bio je mogu. Rat koji je uslijedio za izbacivanje irake vojske iz Kuvajta poetkom 1991.od strane meunarodne koalicije voene SAD-om omoguio je Bushu bazu za ponovno proglaavanje amerikog geopolitikog kreda kao poznatog spajanja amerikog nacionalizma i liberalnog univerzalizma. Nova geopolitika pria bila je ona o SAD-u kao jednoj preostaloj supersili, neprocjenljivom voi u meunarodnim odnosima. Bila je to pria koja e definirati geopolitiku kasnih 90-tih, kada se Clintonova administracija borila s krizama na Bliskom istoku i Jugoistonoj Evropi, i geopolitiku poetka 21.st, kada je Bushev sin George W. Bush, postao predsjednik i pokuao zavriti rat koji je njegov otac zapoeo protiva Saddama Husseina u Iraku 1991.2. Evropske geopolitike

Zajednika spoljna politika Evropske unije treba da oblikuje njenu spoljnu predstavu u odnosima sa ostatkom svijeta. Meutim, evropska geopolitika je sloena, jer je proistekla iz razliitih nacionalnih politikih predstava. Nemogue je razumjeti spoljnu politiku EU ako se prethodno ne proui njena unutranja geopolitika, proistekla iz meusobnih utjecaja njenih dvadeset pet lanica. Osnivako jezgro je tradicionalno igralo ulogu politike lokomotive Unije. Meu lanicama iz svakog proirenja postoji jedna ili vie zemalja lidera, kadrih da utiu na spoljnu politiku Evrope: V. Britanija, panija i Poljska.

Osnivai (Francuska, Njemaka, Italija, Belgija, Holandija, Luksemburg)

Politiki cilj est osnivaa Evropske zajednice uvijek je bilo sprjeavanje novog sukoba u Evropi uspostavljanjem konkretne solidarnosti, kao to je govorio an Mone.

2.1.Francuska, politiki pokreta evropske izgradnje

Razlozi koji su naveli Francusku da se angauje u evropskoj izgradnji dvojake su prirode: tu je pacifikacija evropskog kontinenta i elja da se obnovi njegova ratom oslabljena ekonomska i politika mo. Iako je pripadala pobjednicama u Drugom svjetskom ratu, Francuska je sa one strane Atlantika viena kao nepodesan i previe nezavisan parner tokom hladnog rata. Vaington ju je sumnjiio da igra dvostruku igru izmeu dve supersile kako bi odbranila svoju zonu djelovanja. to je vie napredovala dekolonizacija Afrike i Azije, to se vie razvijala integracija u Evropi, tako da su ta dva procesa usko povezana u globalnoj geopolitici. Uspostavljanje izuzetnog sloenog sistema meusobne zavisnosti Njemake i Francuske stavilo je taku na njihovo ubistveno rivalstvo, koje je izazvalo tri rata za sedamdeset godina. Francuska je postala kljuni akter evropske izgradnje, koji odluuje o smernicama Brisela u vanim pitanjima. Kada su ostale zemlje eljele da se udalje od francuske vizije, francuska vlada je izazvala politiku krizu poznatu pod imenom politika prazne stolice: inicjativa generala De Gola, koji je odluio da bojkotuje funkcionisanje institucija EZZ da bi protestovao protiv sve znaajnije uloge Evropske komisije to je vodilo ka uspostavljanju nekog oblika nadnacionalne vlade. Isto tako se, tokom svog mandata, general De Gol neprestano suprostvaljao ulasku V. Britanije u EZZ, iz straha da e Evropa postati previe atlantistiki i slobodnotrgovinski nastrojena. Na inicjativu Francuske podignuta su i druga dva stuba Evropske unije, spoljna politika bezbednosti i evropska bezbednosna i odbrambena politika. Cilj je bio da se stvori Evropa ija bi odbrana bila nezavisna od NATO-a, kojim upravljaju Amerikanci. Meutim, ove inicjative nisu zaista imale oekivani uinak; s jedne strane, politika evra nije imala planirani uinak moi, s druge strane zbog proirenja prema postkomunistikim zemljama, veina novih lanova je naklonjena atlantskoj odbrani nego nezavisnoj politiici evropske odbrane.2.2.Njemaka, ekonomski pokreta Evrope

I Njemaka je imala svoje razloge da uestvuje u evropskoj zgradnji. Kancelar Konrad Adenauer pokuavao je kroz evropski projekat ostvariti glavni cilj SRN: ujedinjenje sa Istonom Njemakom. Da bi se Njemaka ujedinila, trebalo je najprije demokratizovati SRN i vrsto je prikljuiti zapadnom taboru, te su tako nastale dvije smjernice koje su dominirale diplomatijom Bona tokom hladnog rata: evropske integracije, koje smatrale okvirom za demokratizaciju njemakog drutva, i ulazak u sjevernoatlantski pakt, kako bi se za sebe obezbjedilo nuklearni koobran kao zatita sovjetske prijetnje. Za razliku od Francuske, Njemaka je predloila izgradnju federalistilke Evrope, budui da je njemako javno mnjenje nije bilo spremno da ustupi dio nacionalnog suvereniteta nekoj nadnacionalnoj strukturi. Kancelar Vili Brant je 1969. zapoeo Ostpokitik, koja je imala cilj da ouva pravnu razdvojenost dviju zemalja, to bi omoguilo duboko socioloko zbliavanje dvaju razliitih dijelova njemakog naroda. Ta politika je bila u suprotnosti s vojnom doktrinom NATO-a. Nakon propasti komunizma, Njemaka je podrala irenje Unije na Istok, koje je smatrala moralnom obavezom s obzirom na to da su te nekadanje narodne demokratije bile prve rtve nacistike Njemake i da su zbog toga trpjele posljedice tokom hladnog rata. Odnos Njemake i Francuske tradicionalno se smatra sutinskim u Evropskoj izgradnji.

2.3.Italija, srednja evropska sila

Kao nekadanja totalitarna zemlja, sila Osovine, Italija je bila u karantinu do 1995, kad je primljena u UN, istovremena sa Albanijom. Uloga Italije u evropskoj izgradnji smatra se siunom u odnosu na ulogu dvojca Francuska-Njemaka, iako je ona zapravo uestvovala u pokretanju te izgradnje. Nakon Drugog svjetskog rata, Italija se angaovala u multilateralnoj politici kako bi omoguila da se njen glas uje na velikim meunarodnim forumima. Ona je i lanica G7, kao globalna ekonomska sila. Italijanska elita veoma realistino gleda na svoju zemlju, smatrajui je srednjom evropskom silom na politikom planu. Uprkos oiglednim uspjesima, Italija je u ulozi posrednika izmeu grupe evropskih tekaa, kao to su Francuska, Njemaka i V. Britanija, i grupe u koju spadaju junior partners (skandinavske zemlje, Beneluks i panija). Na ekonomskom planu, Italija je podjeljena na razvijeni i industrijalizirani sjever i nerazvijeni i poljoprivredni jug. Na geografskom planu je istovremeno i evropska i mediteranska zemlja. Na politikom planu, pripadnost Italije zapadnom taboru tokom hladnog rata kompromitovala je najuticajnija komunistika partija u zapadnoj Evropi. Italija oduevljeno podrava evropske integracije, zagovara produbljenje i smatra da je neophodno nastaviti s proirenjem. Nju, meutim, i dalje brine irenje na sjever i istok, zato to ona tako ostaje na periferiji. Italija predlae da se Evropa preusmjeri prema jugu, tanije prema Balkanskim zemljama i Turskoj. U ovom trenutku Italija izgleda najblia Njemakoj. Na statekom planu, Italija je preispitala svoju poziciju u Sjeveroatlantskom paktu. Pokuava da igra aktivniju ulogu u oblasti odbrane i aktivno uestvuje u evropskoj bezbjednosnoj i odbrambenoj politici. Za razliku od Francuske, ona tu politiku smatra komplementarnom, a ne alternativnom NATO-u, s kojim italijanska politika elita ostaje povezana.

2.4. Belgija, laboratorija za multinacionalnu saradnju

Budui da se u njoj nalazi jedan dio evropskih institucija, Belgija je odluno podrala proces evropskih integracija. Kao pogranina zemlja podjeljena izmeu dvije zajednice Valonaca koji govore francuski i Flamenaca koji govore holandski, Belgija je od osnivanja u XIX vijeku trpjela snane tenzije izmeu latinske i germanske Evrope. Integracija je omoguila da se ojaa koncenzus nacionalnih dijelova i da se uklopi u ravnopravno rasporeenu razmjenu izmeu Njemake i Francuske. Na ekonomskom planu, evropska integracija omoguila je Belgiji da postane dio procesa globalizacije. U evropskoj geopolitici je tradicionalno pratila dvojac Francuska-Njemaka, kao to je to uinila prije i poslije rata u Iraku. Sloila se s proirenjem Evropske unije, budui da je njen premijer Ferhotat pozdravio prijem deset novih lanica 2004. kao istorijsku odluku. Belgija se smatra laboratorijom za multinacionalnu saradnju, evropsku bezbjednost i odbrambenu federalizaciju.

2.5. Holandija

Budui da ima konkurentnu industriju koja eli pristup nekom velikom tritu, Holandija je imala veliku korist od evropske izgradnje. Kao evroentuzijasta, podrala je sve njene etape. Za razliku od svog susjeda Belgije, ova zemlja je za sebe obezbjedila izvjestan stepen nezavisnosti u odnosu na dvojac Francuska-Njemaka. Holandija se tradicionalno svrstavala uz Sjedinjene Drave i veoma aktivno je uestvovala u Sjevernoatlantskom paktu. Holandija na meunarodnom planu ivi u samoizolaciji. Evropsko trite je neophodno za razvoj holandske privrede. Ta se trgovinska otvorenost kombinuje sa izvjesnim identitetskim skretanjem, zasnovanim na samoizolaciji. Ovom se kvaziegzistencijalnom protivrjenou vjerovatno moe objasniti holandsko odbacivanje evropskog ustava 2005.

2.6. Luksemburg

Ova kopnom okruena zemlja uvijek je podravala evropski projekat i jedan je od ampiona integracije. Za veliko vojvodstvo, pomirenje Francuske i Njemake je predstavljalo postolje evropske izgradnje i uslov za njegov ekonomski razvoj, zasnovan na njegovoj ulozi posrednika izmeu Njemaca i Francuza u oblasti finansija. No, Luksemburg je podravao i trostruki okvir Beneluksa o velikim pitanjima evropske politike. I Veliko vojvodstvo eli da aktivno brani institucionalnu i pravilno izgraenu Evropu, kakva mu je potrebna. Budui naroito osjetljivo na socijalnu i kulturnu povezanost Evrope, eli da promovie evropsku politiku u oblastima ivotne sredine i bezbjednosti. Luksemburani ele da brane politiku Evropu na ofanzivan nain.2.7. Prvo proirenje (Ujedinjeno Kraljestvo, Irska i Danska, 1973)

Prijem ovih zemalja ojaalo je atlantsku struju u spoljnoj politici EZZ, otjelovljenu u V. Britaniji, koja je dala novi podstrek smjeru politike Evrope.

2.7.1.Ujedinjeno Kraljevstvo: povlaeni partner Sjedinjenih Amerikih Drava u Evropi

Visnton eril je predstavio interese britanske geopolitike u obliku tri kruga. Prvi obuhvata SAD i UK, pravei od Londona potparola Evrope sa one strane Atlantika. Drugi krug obuhvata Komonvelt, koji je batinik imeprijalne prolosti. Trei se tie evropskog kontinenta,koji V.Britanija ne eli da vidi van zone svog uticaja. Uestvovala je u osnivanju Evropskog udruenja za slobodnu trgovinu (EFTA), koje je osnovano kao alternativa EZZ-u. Za razliku od Francuske i Njemake, koje su nakon Drugog svjetskog rata odbacivale svaki oblik nacionalizma, Britanci su ostali duboko privreni svojoj zemlji, koja je iz rata izala kao pobjednik i nisu je bili okupirali narcisti. Sistematski su se suprostavljali svakom pokuaju uspostavljanja politike Evrope, koju je dvojac Francuska-Njemaka eleo da pokrene. Od samog ulaska, V.Britanija predstavlja nevoljnog partnera u EZZ (EU). Taerova je definisala pet naela evropske politike Britanije. Prvo, trebalo je da ta politika bude zasnovana na dobrovoljnoj i aktivnoj saradnji suverenih i nezavisnih drava. Uspjeh Evrope i V.Britanije mogao je da se ostvari samo ako se decentraliziraju evropske institucije. Drugo, London je zajedniku poljoprivrednu politiku smatrao neefikasnom, budui da njeni trokovi ne opravdavaju predvienje ciljeve. Tree, Tarerova je, u skladu sa svojom politikom filozofijom, utvrdila neoliberalni okvir kao budui okvir za ciljeve Evrope, to jest za dereglementaciju. Jaanje uloge trita i kraj ekonomskog intervencionalizma drave. etvrto, Evropa je morala da ukine protekcionizam. I najzad peto, Evropa je morala da ostane u NATO-u. London je i dalje privren odbrani nacionalnog suvereniteta i odbija da pristupi engenskoj konvenciji i politici evra. Osim toga, Velika Britanija je odrala specijalne veze sa SAD, svrstavajui svoju spoljnu politiku uz politiku Amerikanaca.

2.7.2. Irska: Evropa kao sredstvo za dekolonizaciju

Irska nije bila meu osnivaima EZZ zbog strateke zavisnosti od svoje nekadanje britanske metropole. Znamo da se UK u prvim godinama protivilo osnivanju kontinentalne zajednice, koja je u poetku smatrana antibritanskom inicijativom. im je VB podnjela kandidaturu za prijem EZZ, Irska je krenula njenim stopama. Meutim, evropska politika Irske je drugaija od britanske. Tako se Dablin pokazao tradicionalno evropejskim, za razliku od svog britanskog susjeda. Izmeu Iraca i Britanaca postoji dugotrajna razmirnica oko Sjeverne Irske. Za Irce, evropska integracija predstavlja nain da se nepovratno odvoje od VB i sredstvo za izlazak iz ekonomske zaostalosti. Od prijema 1973, Irska je podravala proces produbljavanja Europe, prihvatajui monetarnu politiku evra, to oznaava istinski raskid sa UK. Irci su nainili znaajan napor uestvujui u nekoliko akcija, raunajui i one vojne prirode, kao to je slanje pedeset ljudi u sastav KFOR-a, pod vodstvom UN, u bivu Jugoslaviju.

2.8. Danska

Poput V. Britanija, Danska predstavlja nevoljnog partnera u evropskoj izgradnji. Rastrgnuta je izmeu dvije dimenzije svoje spoljne politike: prema jugu i prema sjeveru. Kao skandinavska zemlja, ima dugotrajne odnose s nordijskim zemljama. U pogledu nacionalne odbrane, ova zemlja je bliska NATO-u i svrstavala se uz britansku spoljnu politiku pedesitih i ezdesetih godina. Tako je bila meu osnivaima Evropskog udruenja za slobodnu trgovinu (EFTA) i pristupila je EZZ-u 1973., u isto vrijeme kad i UK. Poput Londona, Kopenhagen je uao u zajednicu uglavnom iz ekonomskih razloga. Danci su aktivno saraivali na pitanjima koja su ih posebno zanimala: razvoju jedinstvenog trita, zatiti ivotne sredine, odrivom razvoju, socijalnoj politici i zapoljavanju. Danska je bila prva zemlja koje je dobila izuzee tokom potpisivanja jedinstvenog evropskog akta iz 1986, to e rei mogunost da sauva svoje nacionalne standarde kada oni pruaju veu zatitu od evropske norme. Iako su Danc podrali uvoenje EMU, odbili su da uu u evrozonu. Danska pripada engenskom prostoru radi slobodnog kretanja ljudi po skandinavskim zemljama, s kojim aje istorijski povezana.

2.9. Drugo proirenje (Grka, panija i Portugal, 1981-1986)

Primajui izmeu 1981 i 1986. Drugi talas evropskih zemalja, Evropa je ubrzala i uvrstila proces demokratizacije nekadanjih autoritarnih reima. Omoguila je i ekonomski uzlet ovih triju zemalja.

2.9.1. Grka: teka integracija

Nekoliko faktora je otealo integraciju Grke: odsustvo teritorijalne povezanosti sa ostatkom zajednice: zaostalost kao nasljee iz vremena osmanske dominacije, graanski rat izmeu komunistikih i vladinih snaga antagonizam, i to naroito oko pitanja Kipra. Grka, ugroena komunizmom, primila je ogromnu pomo SAD-a u skladu s Trumanovom doktrinom. Grka je odbacila pristupanje strukturama slobodne trgovine, kojima je dominirala Engleska, dajui prednost EZZ. Grka politika klasa je procjenila da je ulazak u EZZ povoljniji za rjeenje njena dva specifina problema: uticaj komunista i ekonomska zaostalost. Dravni udar iz 1967., kojim je ustanovljen reim pukovnika, prekinuo je zbliavanje EZZ-a i Grke. Nakon zbacivanja vojnog reima 1974, Grka je podnjela kandidaturu za prijem u Zajednicu, a primljena je 1981. Smjer evropske politike Grke odlikuje se privrenou federalnom modelu, uz podravanje ideje jednakosti svih zemalja lanica i odbacivanje pojma Evrope sa vie brzina. U sporu s Turskom, pozicija Grke se razvila od potpunog odbacivanja turske kandidature do podrke. Atina je konano nedavno povukla svoj veto. Osim toga, kao pravoslavna zemlja, Grka je podrala Srbiju u ime pravoslavne solidarnosti, za razliku od veine zemalja lanica koje su se suprostavljale Beogradu. Treba zapaziti da je do prijema Kipra, Grka bila jedina pravoslavna zemlja u Uniji. Ako jo dvije pravoslavne zemlje Rumunija i Bugarska uu u Evropsku uniju, Atina e moi da igra ulogu lidera ove grupe.

2.9.2. panija

Nakon dugog perioda ostrakizma, zahvaljujui franizmu izmeu 1939. i 1975. saradnja, koja je od ezdesetih godina pokrenuta sa EZZ-om na inicjativu panskih ekonomskih krugova, omoguila je paniji da izae iz izolacijed i naroito da oivi izuzetan ekonomski uzlet. Pregovori sa panijom o pristupanju poeli su nakon Frankove smrti 1975, a zavreni su 1986. Treba zapaziti da za ekonomski uzlet panije, kao i za uzlet ostalih zemalja iz drugog kruga proirenja, treba zahvaliti ogromnim budetskim transferima Evrope, suprotno stragiji koju je usvojila EU prilikom etvrtog kruga proirenja, onog na istok, a koja je prednost dala trinom pristupu. panija je iskoristila svoje pristupanje da postane potparol Evrope u Latinskoj Americi, svojoj nekadanoj zoni utjecaja. Budui da ima regionalistiku tradiciju, nasuprot unitaristikim zemljama Evrope kao to je Francuska, panija je uz SRN, bila jedan od promotera aktivne uloge regiona u EU. Evropska politika panije ila je u raznim smjerovima:najpre je bila antiatlatska, zatim se pribliila amerikim interesima, to simbolie uee panije u ratu u Iraku, a Sapaterova vlada se udaljila od Amerike. Osim toga, pansli socijalsti podravaju federalistiko i multilateralno usmjerenje Evrope.

2.9.3. Portugal

Portugal, nekadanje kolonijalno carstvo, upleteno u kolonijalne ratove u Africi, i zemlja koja je preivjela Salazarov diktatorski reim, nije uspeo da se modernizuje sve do prijema u EZZ. Strateki poloaj Portugala na Atlantiku doneo mu je naklonost SAD-a koje su mu dozvolile da ue u NATO i OEEC. Spoljna politika mu je tradicionalno bila povezana s britanskim interesima, budui da je s VB imao znaajnu trgovinsku razmjenu. Tako je i uao u EFTA. Nakon prijema VB u EZZ 1972, Lisabon je pregovarao o uspostavljanju slobodne zone trgovine izmeu EFTA i EZ. Kraj diktature u Portugalu ubrzao je pribliavanje EZZ-u. Portugal je predao kandidaturu 1977, a primljen je 1986. Sa ideoloke take gledita, Portugal je u atlantskom taboru i zagovara saradnju meu vladama pre nego nadnacionalnost.

2.10. Tree proirenje (vedska, Finksa i Austrija, 1995)

Prijem vedske, Finska i Austrije, koje istorijski zastupaju diplomatsku neutralnost, pokrenuo je politiku problematiku evropske izgradnje.

2.10.1. vedska: tradicija nemjeanja u oblasti diplomatije

Korjeni vedske neutralnosti stariji su od korjena neutralnosti Austrije i Finske, koji datiraju iz hladnog rata. Ta neutralnost see od Bekog kongresa iz 1815, kada je vedska odluila da vie nee uestvovati u politikim i vojnim savezima Evrope. Zahvaljujui takvom poloaju, vedska je ostala na odstojanju od svih velikih sukoba, iako odrava odbrambeni vojni potencijal. Privrena ouvanju svog ekonomskog i socijalnog modela, zemlja brani ideju nacionalnog suvereniteta, to ju je navelo da ne ue u evrozonu. vedska nije lanica NATO-a.2.10.2. Finska nakon finlandizacije

Termin finlandizacija izraava paradoks zemlje kojom dominira veliki susjed, SSSR, protiv kojeg se Finska borla u drugom svjetskom ratu, ali je uspjela da s njim odri dobrosusjedne odnose, zasnovane na odravanju unutranjeg demokratskog sistema koji garantuje sutinske slobode, uprkos tome to je u ekonomskom smislu tradicionalno okrenuta Rusiji. Osim toga, Finska je tokom hladnog rata bila neka vrsta posrednike zone izmeu dvaju blokova. Kvaziprotektorat koji joj je nametnuo Sovjetski Savez dugo je primoravao zemlju da ostane daleko od Evrope. Kraj komunizma i raspad SSSR-a omoguili su Helsinkiju da se strateki okrene Evropi. Finska, neutralna zemlja, privrena je ideji nacionalnog suvereniteta.

2.10.3. Austrija

Zbliavanje Austrije i Evropske zajednice dugo je bilo optereeno politikom voljom SSSR-a za ouvanje njenog statusa neutralne zemlje izmeu Istoka i Zapada. Kao biva nacistika zemlja, Austrija je dobila suverenitet tek 1955, nakon to je bila primorana da u svoj ustav upie naelo o neutralnosti po vicarskom modelu. Meutim, Austrija je mogla da ue u OEEC, Savjet Evrope i EFTA, a da ostane izvan NATO-a. Sovjetski savez, koji se u dva navrata, 1962 i 1972, usprotivio otvaranja pregovara sa evropskom zajednicom, vie nije mogao da odri svoju poziciju prema Austriji nakon to se raspao.

2.11. etvrtvo proirenje: Zemlje biveg komunistikog bloka, Malta i Kipar

Politika integracija osam bivih komunistikih zemalja istone Evrope predstavljala je vaan strateki dogaaj.

2.12. Poljska: najvea zemlja istone Evrope

Iako je na ljestvici EU Poljska zemlja srednje veliine, usporediva sa panijom, demografska teina 39 miliona stanovnika od nje ini dravu s kojom e se morati raunati. Dva strateka cilja Varave nakon propasti komunizma bila su evropska integracija i uee u sjevernoatlantskom paktu. Politika istorija ove zemlje odlikuje se dugom nestabilnou isljed teritorijalnih pretenzija njenih monih susjeda ( Rusije, Pruske i AU). Nakon propasti carstva iz srednje Evrope i Nemakog carstva, Rusija je sporazumom na Jalti postala tutor Poljske. Istorija idnosa izmeu Poljske i Rusije obiljeena je velikim sukobima. Od ulaska u EU 2004, poljsko javno mnjenje se odlikuje izvjesnim evropesimizmom, utoliko pre to Poljska nije dobila veliku budetsku pomo kakvu su koristile panija, Portugal, Grka i Irska. Specifinost evropske politike Varave razvija se oko dvije osovine: saradnje s pribaltikim zemljama u okviru Savjeta pribaltikih zemalja: njenog uea u Viegradskoj grupi, u kojoj se nalaze i eka, Slovaka i Maarska, a i Slovenija kao pridrueni lan. Zbog svog geografskog poloaja i jezikog nasljea, Poljska ima veliki geopolitiki uticaj na zemlje koje se granie sa ZND: Bjelorusiju i Ukrajinu. Odrava povlaene odnose s Litvanijom u okviru svoje ukrajisnko-bjeloruske politike. Odnosi s Moskovom sada ulaze u okvir zajednike spoljne politike Unije.

2.13. Maarska

Maarska je pretrpjela znaajan gubitak teritorije nakon Prvog svjetskog rata i Trijanskog sporazuma kojim su prekrojene granice nekadanje AU monarhije. Usljed toga postoji znaajna maarska dijaspora: u Rumuniji, Slovakoj i Srbiji. Maarska se nada da e se odrati jedinstvo svog rasutog naroda zahvaljujui slobodnom kretanju ljudi. Najvee razmirnice ima s Rumunijom, u kojoj ivi velika maarska zajednica.

2.14. eka republika

esi su doivjeli evropsku integraciju kao povratak u Evropu, Pravu evropu koju ovdje otjelovljuju zemlje Evropske unije. Taj povratak je sputavan piranjem obeteenja sudetskih Njemaca, koji su deportovani i lieni imovine nakon Drugog svjetskog rata. Ovaj osjetljivi problem izazvao je napetost izmeu Praga, Berlina i Bea pre nego to je konano rijeen. Evropska politika eke se organizuje oko tri sredinja interesa: regionalne saradnje u okviru Viegradske grupe, ulazak u EU i NATO i odravanje bilateralnih odnosa sa ostatkom svijeta. esi na specifian nain pridaju poseban znaaj socijalnom pitanju i pitanju ivotne sredine u okviru EU i podravanju naelno decentralizacije procesa odluivanja. Uza sve to, eka daje prednost transatlantskom partnerstvu.2.15. Slovaka: politika otvorenih vrata

Smjetena u srcu srednje Evrope, Slovaka je nova zemlja, plod razvoda sa ekom Republikom iz 1993. Slovaka spoljna politika se odvija na etiri nivoa: ragionalnom, evropskom, transatlatskim i globalnom. Na regionalnom nivou, Slovaka nastoji da odri dobrosusjedske odnose sa svim susjednim zemljama, naroito u okviru Viegradske grupe. U okviru Evropske Unije, Bratislava neguje pristup politike otvorenih vrata prema svim kandidatima koji potuju kriterijume za prijem. Slovaka pridaje kljuni znaaj evropskim akcijama za stabilizaciju Balkana i napredovanje na putu integracije svih pridruenih zemalja. Za bratislavu se strateki cilj evropskih integracija sastoji u stvaranju jedne kulturne, graanske, zakonske i ekonomske zone, koja je u stanju da obezbjedi trajni razvoj i efikasnu saradnju i nadmetanje na globalnom nivou. to se tie transatlantskih odnosa, slovaka vlada podrava razvoj i jaanje odnosa meu zemljama Evrope i Sjeverne Amerike. Slovaka ini sve da sprijei bilo kakvo slabljenje NATO-ove sposobnosti djelovanja, budui da irenje Sjevernoatlatskig pakta doprinosi irenju prostora stabilnosti i demokratije.

2.16. Slovenija

Ova biva jugoslovenska republika uspjela je da izbjegne oruane sukobe. To je 1992 utvrdilo glavni cilj njene spoljne politike: izlaska sa Balkana. Koristei svoj poloaj na raskrsnici svih istorijskih puteva Evrope, Slovenija eli da igra ulogu mosta prema srednjoj Evropi, za koju predstavlja izlaz na Jadransko more. U regionalnom okviru, slovenija sarauje sa svim zemljama srednje i istone Evrope, naroito s Poljskom i ekom Republike. Osim toga Ljubljana, eli da bude tuma situacije na balkanu za svoje evrospske partnere. Slovenaka vlada radi na tome da postane posrednik izmeu EU i balkanskih zemalja u sukobu i da stabilizuje situaciju u bivoj Jugoslaviji u okviru Pakta stabilnosti, imajui u vidu buduu evropsku integraciju balkana. U EU,Slovenija je veoma bliska Njemakoj, prvoj zemlji koje je priznala njenu nezavisnost 1991. Slovenaka spoljna politika i dalje ima dva prioriteta: EU i NATO.2.17. Litvanija

Baltike zemlje postale su nezavisne od Rusije 1991, i to na miran nain. Najvea baltika zemlja. Po zvaninim izjavama o litvanskoj spoljnoj politici, Litvanija mora da bude aktivna i vidljiva u svijetu i uticajna u regionu.Radi na proirenju zone bezbjednosti i stabilnosti u Evropi i u susjednim zemljama. Za razliku od Estonije i Letonije, Litvanija nije imala pogranine sporove s Rusijom. Nije imala ni sukobe oko ruske manjine, koja ini samo 8,7% njenog stanovnitva. Zona interesa Litvanije nalazi se na istoku EU, gdje eli da sa svojim partnerima iz srednje i istone Evropske promovie politiku solidarnosti, povjerenja i transparentnosti, kako bi se proirile demokratske vrijednosti. Ne dolazi u obzir da EU izgradi sopstvene vojne snage i da ih razdvoji od NATO-a.

2.18. Letonija

Uee u Sjevernoatlantskom paktu iz stratekih razloga primarni cilj Letonije u odnosu na njenu integraciju u institucije EZ. Letonija gradi spoljnu politiku pravei od ulaska u Sjevernoatlantski pakt prioritetni cilj, vaniji od evropske integracije. Meutim, Letonija eli da zatiti svoje interese unutar EU, pri emu njena spoljna politika mora da slui za odbranu letonskih ekonomskuh interesa u drugim europskim zemljama. Letonija radi i na ouvanju i jaanju svog nacionalnog identiteta i sposobnosti da se odri u Evropi kao drugaija nacija. Eu u oima Letonaca mora da bude Unija drava nacija, u kojoj su sve drave jednake.

2.19.Estonija

Estonija ima teke odnose sa svojim susjedom Rusijom, Ulaskom u Evropu, ona najprije eli da obezbjedi garancije sospstvene bezbjednosti. Estonska vlada eli da proirena Evropa bude snanija, da ouva svoju kulturnu raznolikost i da promovie bezbjednost i dobrobit u svbom susjedstvu i ostatku svijeta. Mora i da podri ljudska prava i demokratiju, da doprinese prevenciji irenja oruja za masovno unitenje i da pomogne u borbi protiv terorizma. Moraju da ojaaju transatlantsku saradnju. Snana transatlantksa saradnja predstavlja osnov stabilnosti i ekonomskog rasta sjevernoatlantskog regiona. Za Estoniju, EU predstavlja uporite transatlantske saradnje i teite evropske bezbjednosti i dobrambene politike. Estonska vlada vjeruje da Unija mora da nastavi svoje misije ouvanja mira na Balkanu i da rijei probleme u Moldaviji i na junom Kavkazu. Sve u svemu, evropska politka Estonije veoma je bliska evropskoj politici Letonije i obiljeena je velikim nepovjerenjem prema Rusiji.

2.20. Kipar

Republika Kipar u posebnom je poloaju zato to su je djelomino okupirale vojne snage Turske, zemlje kandidata za prijem. Osim toga, kao anglofona zemlja, Kipar pripada britanskom Komonveltu. Pararelno s tim, Kiprani su i helenofoni i spadaju u zonu grkog uticaja. I konano, ostvro Kipar je geografski blie Srednjem istoku nego Evropi. Turci su zauzeli sjeverni dio ostrva, de facto otcjepivi dio Kiparske teritorije, koju UN nikad nisu priznale. Kiparsko pitanje je kamen spoticanja u raspravama koje se odnose na prijem Turske. Bavljanje UN tim pitanjem zavrilo se referendumom o ponovnom ujedinjenu koje je grka strana odluno odbila.

2.21. Malta

Najmanja i najnenaseljenija drava Unije je batinski sloene geopolitike historije. Zbog svog stratekog geografskog poloaja, ostrvo Malta predstavlja zajedniku taku mnogih sukoba u Mediteranu. Malta aktivno uestvuje u evropskoj politici susjedstva, stratekom evro-mediteranskom partnerstvu i proirenju prema Hrvatskoj i Turskoj. Zemlja odrava bliske veze i s Libijom, iji je istorijski partner.

2.22. Zakljuak

Evropska geopolitka nije jednostavan dodatak nacionalnim geopolitikama. Rije je o krajnje sloenoj interakciji dvadeset pet lanica, od kojih svaka ima prolost, kulturu, jezike i veoma razliite nacionalne interese. Meu glavnim akterima su Njemaka, Francuska i VB. Zemlje EU su, pored toga, podjeljene na dvije grupe: atlantsku novu Evropu, koja podrava ameriku diplomatiju i NATO, i staru Evropu ( Francuska, Njemaka i Belgija), koje su protiv rata u Iraku.

3. Dvije periferije Europe: Rusija i Balkan

Smjetene na periferiji Europe, ove dvije cjeline predstavljaju politike sisteme nezavisne od Zapadne Europe, zato to je njihov identitet izgraen pod uticajem Vizantije. Predstavljaju zonu prelaska iz Zapadne Europe u muslimanski svijet.

3.1. Ruska geopolitika

Ruski svijet je 1991. Doivio veliko prekrajanje svoje hiljadugodinje historije. Tada je prvi put nestala centralizovana drava sjeverne Evroazije, i to ne usljed vojnog poraza, ve nakon to je predsjednik najvee republike u SSSR-u odluio da se odvoji od Saveza. Dobrovoljni raspad S. Saveza bio je samo prva etapa u tom prekrajanju: sada je svaka republika bila nezavisni akter. U praktino svim bivtim republikama u trenutku raspada ivjele su manje ili vie brojne ruske ili ruskofone zajednice. Nakon 1991 u Rusiju se vratilo nekoliko miliona Rusa. Petnaest godina nakon raspada SSSR-a, neto manje od dvadeset miliona Rusa ivi u bivim sovjetskim republikama. Najbrojnija manjina ivi u Ukrajini: 7,3 miliona, Kazastan ima 5 miliona, Uzbekistan 1,5 miliona...

3.2. Blisko inostranstvo

Moskva je ubrzo utvrdila politiku prema bivim republikama, koje su oznaene kao blisko inostranstvo. Bive svojetske republike oznaene su 1993 kao zona vitalnih interesa Ruske Federacije. Rije je o odbrani interesa ruskih zajednica, ali i o nastavku kontrole nad postsovjetskim prostorom. U Moldaviji, Rusija je podrala samoproglaenu republiku s ruskom veinom Pridnjestrovlje. U Ukrajini je Krim, takoer naseljen Rusima, predstavljao jabuku razdora meu Kijeva i Moskve. Glavno iskuenje za rusko-ukrajinske odnose bila je narandasta revolucija iz 2004, koja je na vlast dovela prozapadnog kandidata. Meutim, najnapetiji su bili odnosi sa Gruzijom nakon revolucije rua i 2003, koja je na vlast dovela akavilija. Prva kriza s Moskvom izbila je oko Adarije, male autonomne gruzijske republike. Jo dva sluaja- Abhazija i Juna Osetija- zatrovala je rusko-gruzijske odnose. Sukob u Nagorno-Karabahu omoguio je zbliavanje Rusije i Jermenije, ali je ohladio azerbejdansko-ruske odnose. Odnosi s kazahstanom su prirodno sloeni zbog prisustva snane slovenske zajednice u ovoj zemlji. to se tie Uzbekistana, ona aktivno osporava rusko vostvo i pretenduje na ulogu regionalne sile. Ne zadovoljava je status zemlje klijenta. Ali, ipak ne prekida veze s Moskvom. Nasuprot Avganistanu i islamistima, Takent igra na kartu regionalne saradnje. U Kirgistanu je revolucija lala oborila proruski reim Akajeva.

3.3. Oligarsi uzimaju vlast

Meutim, ruska vojna mo je postepeno opadala tokom devedesetih. Rusiju je pogodila teka ekonomska kriza. Usljedila je politika kriza. Ruski predsjednik Boris Jeljcin nije uspio da stabilizuje unutranju situaciju. Jeljcin je 1996. Izabran zahvaljujui financijskoj podrci oligarha, poslovnih ljudi milijardera, koju su se obogatili u prvim godinama nakon raspada SSSR-a. Zauzvrat, ruski predsjednik im je namjetenim licitacijama poklonio itave dijelove ruske privrede koji jo nisu bili privatizovani. Jeljcin je rusku politiku prepustio nekima od ovih oligarha. Osloboeni svake kontrole, oligarsi su se upustili u privatizacionu trku kako bi uveali svoja carstva na utrb drave. Krajem drugog Jeljcinovog mandata, oligarsi su, postavi multimilijarderi, privatizovali rusku politiku.

3.4. Putinova Rusija

U decembru 1999, Boris Jeljcin je podnio ostavku i predao vlast svom premijeru Vladimiru Putinu. U martu 2000 ovaj je izabran za predsjednika. On je iz korijena promjenio rusku politiku. Putin je poeo s jaanjem centralne vlasti. Napao je trojicu oligarha koju su postali previe moni pod Jeljcinom. Ostali oligarsi, definitivno su odustali od politikog djelovanja. Poto je stao na rep oligarsima, Putin je suzio prostor sloboda u Rusiji. Osim nekoliko protesta ta pojava nije izazvala reakciju ruskog drutva. U eeniji se putin posluio silom u rjeavanju sukoba. Sedam godina nakon poetka antiteroristike akcije, odvijaju se sporadina vojna dejstva u ovoj autonomnoj republici, a gerila se rairila u pograninim i oblinjim regionima.3.5. Nova spoljna politika

Putin je uravnoteio rusku spoljnu politiku. Rusko-ameriki odnosi se pre mogu nazvati taktikom saradnjom nego stratekim partnerstvom. Ruski i ameriki ineresi se previe mimoilaze da bi mogli da obezbjede trajni karakter zbliavanja. Sa Europom Putin je pokrenuo energetsko partnerstvo. Rusija je postala prvi snadbjeva EU prirodnim gasom. U Europi Rusija je potpisala nekoliko bilateralnih konvencija s VB, Njemakom, Francuskom i Italijom. S Kinom, Rusija ima sloen odnos. S jedne strane, Moskvu brine demografski pritisak Kine prema Sibiru i ruskom Dalekom istoku. S druge strane, sarauje s Kinom na stabilizovanju centralne Azije. Poslije Kine, Indija je prvi partner u rusko vojno-industrijskog kompleksa. Putin je umnoio znakove otvaranja ka muslimanskom svijetu. Meu muslimanskim partnerima, Iran zauzima poseban poloaj. Rusija je tamo sagradila nuklearnu centralu. Moskva je razvilai trgovinsku razmjenu s Turskom, koju snadbjeva gasom, s Malezijom, kojoj prodaje avione lovce i sa Saudijskom Arabijom, s kojom planira da sarauje u energetskom sektoru. Sve u svemu, ruska spoljna politika s poetka XXI veoma je pragmatina. Njom dominira ekonomska diplomatija. No, ne moe se samo izvozom oruja i prirodnih gasova objasniti ekonomski oporavak rusije. Taj rast uvjetovan je krizom 1998 kojom su nacionalni proizvoai postali konkurentniji i uspjeli su da zamjene uvozne proizvode. Visoke cijene prirodnih gorivaomoguile su popunjavanje dravne kase. Moskva je uspjela znaajno da umanji spoljni dug i da povea penzije i plate slubenika.

3.6. Povratak Rusije

Kako podvlai Lora Mandvil, nakon dolaska Putina na vlast, 2000., nostalgija za nestalim carstvom izrodila je zvaninu ideologiju koja eli da vaskrsne rusku mo i ponovo preuzme kontrolu nad bivim sovjetskim republikama. Rusija uglavnom igra na dvije table: ekonomskoj i politikoj. Na ekonomskom planu, ruske firme se zahvaljujui visokim cjenama prirodnih goriva nameu itavom postsovjetskom svijetu, naroito u energetskom sektoru. Na ekonomskom planu Rusko prisustvo je dominantno u Bjelorusiji i Ukrajini. Ono postaje glomazno jer Rusija i danas veoma teko prihvata postojanje istinskog bjeloruskog ili ukrajinskog nacionalnog identiteta. (60% ukrajinskih preduzea privatizirano ruskim kapitalom). Lora Mandvil biljei da 4 glavne rafinerije u zemlji sada kontroliu ruski giganti TNK i Lukoil. Pored toga, znaaj Rusa se ogleda i u ponovnom uspostavljanju veza izmeu vojnoindustrijskih kompleksa dviju zemalja: modernizacija aviona AN-70, sporazum o zajednikoj proizvodnji raketa u Ujmau. Ukrajina kupuje 80% svog gasa, 2/3 nafte i 100% nuklearnog goriva u Rusiji. Ta zavisnost je izazvala krizu odnosa dvije zemlje u januaru 2006., kada je Moskva najednom poveala cijene gasa kojim snabdjeva Rusiju. U Bjelorusiji je ta zavisnost jo izraenija jer gotovo itava bjeloruska industrija radi za rusko trite. Rusija se nametnula i na junom Kavkazu. Moskva je u Gruziji npr., odluila oprostiti energetski dug, a da zauzvrat RAO EES preuzme veinsku kontrolu nad glavnom gruzijskom elektroenergetskom kompanijom. Po istom modelu je Rusija preuzela kontrolu nad hidroelektranom Razdan u Jermeniji, a ruski poslovni ljudi su isto tako, jako aktivni u Kazahstanu.

3.7. Gasprom, simbol novog ekonomskog imperijalizma:Dravni holding Gasprom (gasna industrija) je neposredni nasljednik biveg sovjetskog ministarstva za gas. To preduzee je osnovano 1992. i gotovo ima monopol u gasnom sektoru za razliku od naftne industrije koja je podijeljena izmeu nekoliko kompanija: Lukoil, Jukos, Sibneft, TNK i Rosneft.

SSSR je 1984. postao prvi proizvoa gasa u svijetu sa 587 kubnih metara. Tako je, u skladu sa Ostpolitikom iz 70-ih godina, SSSR snabdjevao sibirskim gasom SRN, to je veoma smetalo SAD-u. Bezuspijeno su pokuale da zabrane snabdjevanje SSSR-a visokootpornim cijevima, namjenjenim za izgradnju sovjetskih gasovoda. Odnosi sa SRN, meutim, su primorali Gasprom da 80-ih godina dostigne zapadne standarde u proizvodnji. Nakon raspada SSSR-a, relativna teina Gasproma u ruskom ekonomskom pejzau dodatno se uveala. Gasprom je privatiziran. Drava ipak posjeduje 40% akcija ovog preduzea. Nakon raspada SSSR-a, prvi predsjednik Gasproma bio je Viktor ernomirdin, jedan od tvoraca konzorcijuma. Gasprom obezbjeuje 25% prihoda ruske drave. Zato je nekoliko mjeseci nakon izbora Putin postavio jednog od svojih ljudi na elo preduzea: Alekseja Milera. On je, zajedno sa Sergejem Bogdanikovim (predsjednik Rosnefta) i Sergejem Pugaovom (direktor Meprombanke), kormilar te nove oligarhije koju Putin podrava kako bi napravio protivteu uticaju oligarha iz privatnih firmi.

Gasprom je jedno od prvi preduzea koje je internacionalizovalo svoje poslove. U veini istonoevropskih zemalja i u bivim sovjetskim republikama gotovo ima monopol na snabdjevanje gasom, tako da moe da diktira cijene kupcima. Npr. kada je Gasprom htio da uetverostrui cijenu gasa kojim snabdjeva ukrajinsko trite, ugrozio je itavu ukrajinsku privredu. (cijena 230 $ za 1000 m). Nakon dugih pregovora, dvije strane su dole do privremenog rjeenja. Cijena je utvrena na 95$, zahvaljujui mijeanju jeftinijeg turkmenistanskog gasa sa ruskim. Moskva je optuena da je ovaj njen potez osveta za 'narandastu revoluciju' koja je na vlast u Kijevu dovela ljude koji joj nisu naklonjeni.

Gasprom poinje da igra politiku ulogu na meunarodnom planu. 2005. predloio je projekat izgradnje sjevernoeuropskog gasovoda (NEGP), koji bi direktno povezivao Rusiju i Njemaku via Baltik i omoguio Rusiji da u dopremanju gasa u Europu vie ne ovisi od tranzita kroz Ukrajinu. Bivi njemaki kancelar Gerhard reder postavljen je na elo rusko-njemakog preduzea zaduenog za ovaj projekat. Gasprom uestvuje i u udruenim projektima u Vijetnamu, Indiji i Iranu.3.8. Postsovjetski prostor izmeu dezintegracije i integracije

U decembru 1991. evropski lideri su pregovarali o historijskom Mastrihtskom ugovoru, u trenutka kada su se efovi drava Ruske Federacije, Ukrajine i Bjelorusije tajno sastali u ljetnoj rezidenciji predsjednika bjeloruskog parlamenta kako bi raspustili Sovjetski Savez i osnovali Zajednicu nezavisnih drava. Ruska i postsovjetska geopolitika duboko je obiljeena tom dezintegracijom, koja je tumaena kao cijepanje sovjetske moi. U augustu 1991., konzervativna frakcija Politbiroa pokuala je da izvede dravni udar da bi zaustavila reforme doivljene kao pretee za komunistiki sistem. Jeljcin je zabranio Komunistiku partiju Sovjetskog Saveza i od vlasti udaljio sovjetskog predsjednika Mihaila Gorbaova. Izmeu augusta i decembra 1991, Ruska Federacija pod Jeljcinovim vostvom je potisnula Sovjetski Savez, iji je dio formalno jo bila. Ostale sovjetske republike su proglasile nezavisnost. Geopolitiki kontekst je spreavao opstanak Sovjetskog Saveza. Meutim, razlozi raspada Sovjetskog Saveza seu u sedamdesete godine, SSSR je poeo da zaostaje za Zapadom na svim poljima. Gorbaov je pokrenuo perestrojku, ali nije uspio zbog toga to sovjetski sistem nije bio podloan reformama. Da bi se modernizovala privreda, trebalo je nabaviti nove tehnologije sa Zapada, ali nedostajalo je deviza uslijed pada cijene nafte, glavnog izvora dolara za SSSR. Jo jedan razlog za raspad Sovjetskog Saveza bila je liberalizacija reima zapoeta 1975, kada je Sovjetski Savez krenuo putem potovanja ljudskih prava nakon potpisivanja sporazuma iz Helsinkija. Uporedivi svoj ivotni standard sa zapadnim, izgubili su povjerenje u projekt socijalizma. Dolo je do produbljenja ekonomske krize u Sovjetskom Savezu sedamdesetih i osamdesetih godina. Time se objanjava pasivnost i ravnodunost sovjetskih graana u trenutku raspada zemlje u decembru 1991. Uslijedilo je nekoliko pokuaja integracije; Zajednica nezavisnih drava, zajedniki ekonomski prostor i Savez Rusije i Bjelorusije. To nije bilo obnova SSSR-a, ve ouvanje i razvijanje meusobne korisne saradnje u postsovjetskom prostoru.

3.9. Zajednica nezavisnih drava

Kao nasljednica Sovjetskog Saveza, ZND je imala cilj da ouva zajedniki ekonomski prostor i slobodno kretanje ljudi i dobara. Zvanino su je 8.12.1991. osnovali lideri Bjelorusije, Ukrajine i Ruske Federacije u Viskuliju, u Bjelorusiji. 21.12.1991. sporazumu je pristupilo jo 8 sovjetskih republika tokom samita u Alma Ati u Kazahstanu; Jermenija, Azerbejdan, Kazahstan, Kirgistan, Uzbekistan, Moldavija i Tadikistan. Gruzija je ula u ZND u decembru 1993. Iako je nazivaju umiruom, ova organizacija nikako da nestane. Svaki pokuaj produbljenja politike ZND na inicijativu Rusije sistemski blokira Ukrajina. 2005. Turkmenistan je objavio da se odrie punopravnog lanstva u Zajednici i potpisao sporazum o pridruivanju sa ZND-om, a ukrajinski elnici su u nekoliko navrata izjavili da bi Ukrajina mogla da napusti Zajednicu.U januaru 2006. Gruzija se povukla iz Savjeta ministara odbrane, jedne od institucije ZND. De facto ZND funkcionie na principu promjenljive geometrije i pojaane saradnje, tako to okupla zemlje u zavisnosti od oblika saradnje koji ih zanima.

3.11. Zajedniki ekonomski prostor (CEA)

Ovim projektom predviena je ekonomska integracija 4 zemlja lanice ZND: Bjelorusije, Ruske Federacije, Kazahstana i Ukrajine. One su najuspjenije od svih bivih sovjetskih republika obavile tranziciju prema trinoj ekonomiji.Ovaj prostor je planirao uklanjanje prepreka i ukidanje ogranienja u trgovini i utvrivanju jedinstvene unutranje carinske tarife. Cilj je da se sav ovaj prostor nadahne modelom integracije Evropske unije. Projekat je najavljen tokom 2003., tokom kvadrilateralnog samita i tada je potpisan i prvi sporazum o integraciji.paket od 29 dokumenata dostavljen je na ratificiranje 2004.Ukrajinska vlada je stavila do znanja da je za nju ZND ograniena na zonu slobodne trgovine i na uslove koji omoguuju slobodno kretanje kapitala, usluga i radne snage.Bilo je predvieno da Rusija, Bjelorusije i Kazahstan u martu 206. potpiu skup diplomatskih sporazuma, a Ukrajina je u pregovorima uestvovala u statusu posmatraa, budui da ju je EU upozorila da se uva uestvovanja u CEA, koje bi je iskljuilo iz projekta evropskih integracija.

3.12. Rusko-bjeloruska integracija

Ova je integracija dovela do obrazovanja novog entiteta pod nazivom Savez Rusije i Bjelorusije. Zapadnjaki specijalisti ruski svijet doivljavaju kao propagandnu apstrakciju, koja se koristi uglavnom na planu unutranje politike. Osnovni cilj integracije je obnova SSSR-a, za zapadnjake analitiare predstavlja historijsku besmislicu. Integracija se odvija u nekoliko etapa; obrazovanje carinske unije 1995, obrazovanje Zajednice Bjelorusije i Rusije 1996, uspostavljanje saveza izmeu dvaju zemalja 1997. i obrazovanje saveza Rusije i Bjelorusije 2000. Krajnji cilj integracije predvia potpuno spajanje dvaju drava. Proces integracije je odloen u nedostatku zajednike vizije ruskog i bjeloruskog predsjednika.Putin eli da se intagrie sa Bjelorusijom, a da joj ne dodijeli poseban status, a Aleksandar Lukaenko eli da njegova zemlja u okviru saveza ima istu teinu kao Rusija. Meutim, Bjelorusija je jedina biva sovjetska republika, osim Rusije u kojoj se veina stanovnitva i dalje slui ruskim jezikom.

3.13. Balkan

Raspad Jugoslavije izazvao je niz ratova u kojima se nisu sukobile 2 regularne vojske, ve je dolo do sloenih sukoba meu brojnom protagonistima i naroito da suoavanja naoruanih bandi, ije su rtve bile ana i djeca...Na TV su se emitovali kanali koji su izazvali negladanost kod ljudi i osjeanje nemoi, neki su to i estoko alili; Evropa ne slui niemu, poto njie u stanju ak ni da zaustavi ovo ubijanje. Ubijeno je vie od 150 000 ljudi, a vie od milion civila je bilo primorano da napusti svoje domove. Bilans te decenije sukoba je ista katastrofa.4. GEOPOLITIKO I GEOEKONOMSKO POMALJANJE AMERIKE SUPERSILE

Nakon proglaenja Monroove doktrine iz 1823., kojom se itav ameriki kontinent definie kao njihov 'posjed', SAD su do 1898. ostale osrednja, regionalna sila. Tokom itavog tog perioda bile su suparnik Meksika. Izmeu 1823. I 1989. postepeno su uveavale svoju ekonomsku i vojnu mo. U teritorijalnoj izgradnji Amerike, dva momenta su bila odluujua:

1. Otkrie zlata u Kaliforniji

2. Graanski rat

Nakon rata nametnuo se sjevernjaki model koji je bio zasnovan na ukidanju ropstva, koje je bilo prepreka za izgradnju kapitalizma. Industrijski sjever pobjedio je poljoprivredni jug. 4.1. Razlozi za uveanje amerike moi:

irenje amerike teritorije odvijalo se paralelno sa akumulacijom moi unutar SAD-a. Iv Laktos analizirao je razloge spektakularnog rasta SAD-a. Uzlet Amerike, prvobitno je ostvaren:1. Zahvaljujui europskom ljudskom potencijalu, koji je kljuno doprinjeo mahnitom rastu SAD-a

2. Obilnim finansijskim injekcijama engleskih banaka ( one su prihode britanske imperije prebacile preko Atlantika u ovu, neobino dinaminu privredu)

Paradoksalno, iako se protive kolonijalizmu, SAD su posredno imale koristi od kolonijalne trgovine izmeu britanske matice i njenih kolonija, kao to je Britanska Indija.4.2. Sila na dva okeana:

SAD su krenule u osvajanje svijeta od 1898., nakon to su porazile pansku imperiju i otele joj posljednje kolonije na zapadnoj hemisferi. Dolazak na Filipine pretvorio je Washington u pacifiku i atlansku silu. Da bi mogli da ujedine pacifiku i atlansku flotu, Amerikancima je bio potreban kanal izmeu dva okeana. Izdejstvovali su odvajanje Paname od Kolumbije (1903.), uestvovali u prokopavanju kanala (zavreno 1914.) i dobili kontrolu nad zonom kanala, u koju su smjestili svoje vojne baze. Ta zona predata je Panami tek 1999. nakon niza kriza, od kojih je najea bila svrgnue predsjednika Manuela Norijege (1989.). Izmeu 1898. i 1917. godine njihovog ulaska u rat u Europi, SAD su prisvojile kontrolu nad zapadnom hemisferom. Uzlet moi Amerike tumai se slabljenjem Europe. To se ogleda u slj: U dva svjetska rata SAD su imale manje ljudskih gubitaka nego Europa

Na njihovoj teritoriji nikad nije bilo ratnih dejstava (ako izuzmemo Pearl Harbour)

Vojna industrija im se snano razvila zahvaljujui ratnim narudbama saveznika

Na kraju rata, 1945., SAD su bile jedina pobjednika sila koja je nagomilala bogatstvo tokom rata.

Taj kapital iskoristili su za finansiranje obnove Europe u okviru Marshallovog plana, a njihove firme su istovremeno koristile slabost Europljana da prodru na trita Zapadne Europe.

4.3. SAD nasuprot UN-u:

Amerikanci su izmislili multilateralizam nakon I svjetskog rata, ime su prekinuli tradiciju bilateralne demokratije. Kako su gubile kontrolu nad velikom MO, SAD su bile sve kritinije prema sistemu UN-a, do te mjere da su za vrijeme Reaganova mandata (1980.-1988.) bojkotovale i napustile UNESCO. (motiv: da je ta institucija postala ideoloko oruje u borbi protiv cionizma, iz lanstva izbaen Izrael). Kao glavni finansijeri MO, SAD su svoju podrku sistemu UN-a uslovili manjom ili veom poslunou drava lanica. Nekoliko godina SAD su bile obustavile uplate UN-u (budet umanjen za 22%). Sukob je rjeen kompromisom, ali je ugrozio funkcionisanje UN-a, naroito u ouvanju mira. SAD je podnio zahtjev da im se smanji iznos uplate. Povodom rata u Iraku, SAD su na raun ove institucije uputile snane kritike. Ukratko, UN za neokonzervativce predstavlja arenu cinika, koja u najboljem sluaju izraava rivalske interese vlada iz cijelog svijeta, a u najgorem, diplomatsku kulturu konsenzusa i pomirenja, dostojnog Minhenske konferencije. U amerikim intelektualnim i novinarskim krugovima, neki ak zahtjevaju povlaenje iz UN-a. Analitiari nastoje dokazati da je Savjet bezbjednosti beskoristan, kakav se pokazao u sluajevima genocida u Ruandi, etnikog ienja u Bosni ili pak Kosovu. Plae se i pretvaranja ove organizacije u nezavisnog nadnacionalnog aktera. Ameriki analitiari, takoer su brinuli to UN osniva vlastiti sud kako bi mogle da sude svakome koga osumnjie za zloin, a u njima sjedi veina svjetskih diktatora, te to ele da imaju sopstvenu vojsku. Zakljuak, SAD moraju da napuste UN! Tom Deviz (predsjednik desniarske stranke American Policy Center), npr. tvrdi da UN ne koriste demokratske procedure u svom funkcionisanju, jer: ne postoje izbori za lidere UN-a, postavlja sopstvene standarde ponaanja i kontrolie sopstvene sudije i sudove. Ova organizacija nije ispunila zahtjev za ouvanje mira a pod kontrolom je 'drava-odmetnika' i interesnih grupa. Lideri zemalja zagovaraju preraspodijelu svjetskog bogatstva a cilj im je i da umanje mo SAD-a, misli Deviz. Ameriko povlaenje iz UN-a, s dr. strane, znailo bi smrt meunarodne organizacije, a s tim i meunarodnog poretka proisteklog iz Drugog svjetskog rata. Multilateralizam je po svojoj prirodi vie odgovarao amerikoj tradiciji sveproimajueg konsenzusa, ali, njegove izopaene posljedice, navele su Amerikance na povratak unilateralizmu, koji poiva na asimetriji oruanih snaga u svijetu u korist amerike vojske i ozakonjenom uruavanju SSSR-a kao vojne sile.

4.4. SAD nasuprot Europi:

Oni koji donose odluke u SAD-u, Europu vide kao vojno slabu, onu koja polae povjerenje u meunarodne sporazume i uopteni multilateralizam, kao dubokosocijaldemokratska, sklona je smirivanju strasti i pregovaranju s diktatorima. Zbog te slabosti, ona je slaba karika Zapada koja bi mogla popustiti pod ucjenama neprijatelja demokratije. Ameriki analitiari pokuavaju da objasne pojavu modela zemlje-zatitnice, time to su Europljani zahvaljujui NATO-u i SAD-u, mogli da se bez trokova zanjiu ka socijaldemokratskom modelu i modelu oslobaanja od odgovornosti. Milijer primjeuje da, zbog toga to drugi finansiraju njenu odbranu, Europa napokon sanja o utopijskom svijetu iz kojeg e nestati svako zlo i u kojem e sve moi da se rjei ugovorima i sporazumima. Zakljuak Amerikanaca je nedvosmislen: Europljani su prestali da razlikuju dobro i zlo i vie ne prepoznaju osnove svoje civilizacije, razvili su se u smjeru nekakvog kulturnog relativizma, gdje je tolerancija magina rije, gdje je zabranjeno zabranjivati. Busheva administracija vidi europsku izgradnju kao elju Francuske da koristi ujedinjenu Europu kao platformu za svoju spoljnu politiku. Washington tei da optui Pariz da je nametnuo dvojac Francuska-Njemaka, kao matricu zajednice, oslanjajui se na osjeaj krivice Njemaca. Zahvaljujui proirenju EU-je amerika administracija je kladi na mogunost slabljenja francuske prevage u okviru EU. Za neokonzervativce, ulazak Turske u EU, predstavljao bi kraj unije na francuski nain. Bushove pristalice su bile naklonjene proirenju Europe prema Istoku, poje vodi prijemu proameriki nastrojenih zemalja. To moe da neutralie proarapsku politiku Francuske i Europe, koja se sastoji od sklapanja povlaenih veza sa izvijesnim brojem reima i dobijanjem raznih ugovora, u zamjenu za spoljnu politiku povijenu u antiamerikom i antiizraelskom smjeru. Pored toga to SAD podrava proirenje EU, kao i lanstvo Turske, SAD takoer moe da utjee na njenu spoljnu politiku preko svojih prijateljskih zemalja, lanica Unije. Taj aktivizam uveo je Beinski, bivi savjetnik za nacionalnu bezbijednost predsjednika Jimmy Cartera. Glavno naelo ove politike je da se lanstvo u EU povee s lanstvom u NATO-u, kako u Europi ne bi rastao sistem odbrane neovisa od SAD-a.4.5. Neokonzervativci:

Aleksi Deba daje detaljnu analizu neokonzervativnog bloka. 11. septembar iznio je na svijetlost dana ranjivost Amerike, navevi je da se bori protiv al-Qaide u Afganistanu. Sa amerike take gledita, rat u Iraku, bio je tako logian nastavak rata protiv terorizma, jer da bi se izalo na kraj s njim, trebalo je rat prenijeti u srce arapskih autoritarnih reima koji su bili plodno tle za radikalizaciju muslimanskog svijeta. Donald Rumsfeld propovijedao je 'miiavu spoljnu politiku bez kompleksa'. Albert Wohlstetter, koji je oblikovao neokonzervativni blok, zamiljao je SAD kao revolucionarnu i misionarsku silu to radi za slobodu u svijetu. Nakon 11. septembra amerika administracija usvojila je politiku promjene reima (regime change), u koju spada rat u Iraku i doktrina o Velikom Srednjem istoku. Njom se predvia demokratizacija svijeta. Imena neokonzervativaca kao to su Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz i Richard Pearl, veoma su poznata u svijetu i imala su snaan utjecaj na oblikovanje politike vizije Busha. esto nazivana imperijalistikom, unilateralistikom i hegemonistikom, ova se politika zasniva na dva naela:1. Proklamuje prednosti nacionalnog suvereniteta nad meunarodnim normama

2. Propovijeda eksploataciju amerike hegemonije da bi se iskoristio ovaj unipolarni trenutak u Historiji.

Radei tako, SAD e moi da uvedu na te posljednje, terae incognitae, demokratije pax americana sa promijenjivom geometrijom. Tekstom strategija nacionalne bezbijednosti, usvojenim 2002., tvrdi se da ameriki primjer slobode, demokratije i slobodnog preduzetnitva, predstavlja jedinstveni i trajni model meunarodnog uspijeha.

Neokonzervativci, seu do jednog konzervativnog ideolokog supstrata koji je nastao u Republikanskoj stranci u XIX st. Ovi konzervativci su meu republikancima predstavljali neobinu i u drutvenom smislu konzervativnu grupicu evanelista koji potiu iz Bible Belta (biblijskog pojasa), to je izraz koriten u analogiji s izrazom Corn Belt, koji oznaava ravniarske drave iz sredita Amerike, specijalizirane za gajenje itarica. Diskurs konzervativnog krila predstavljao je mjeavinu: puritanizma, ekscepcionalizma i individualizma, na bazi jednog 'mentalnog svijeta' koji je uveliko nadahnut mitovima o granici.Pojava boljevike prijetnje uvrstila je viziju konzervativaca koji su smatrali da nikakav savez s Sovjetima ne dolazi u obzir. Kritikovali su ideologije Hladnog rata kao to je George Kennan. Kennan je insistirao na vanosti djelovanja spolja, koje kombinuju pritisak i obuzdavanje, dok su konzervativci zagovarali ouvanje amerikih vrijednosti najprije u SAD-u. Poetkom 50-ih, konzervativni blok je dobio legitimitet s pojavom teorije o prirodnoj vrlini koju je razvio Leo Strauss. On je propovijedao postojanje prirodnih normi, sutinske vrline koja obavezno mora da se nametne ljudima i njihovim vladama. Ta je vizija pomogla da se definie asolutno Dobro i apsolutno Zlo i da se tao obezbijedi prevaga liberalne demokratije nad svim drugim politikim hipotezama. Tokom 60-ih ameriki konzervativizam se preobrazio u pokret miljenja i utjecaja, koji je jaao kako se SAD zaglibljivale u rat u Vijetnamu. Neokonzervativci su izronili kao legitimni nasljednici konzervativnog bloka i to tokom dva mandata Ronalda Reagana. Tada su se suprotstavili centralistikom i realistikom krilu, koje se uvijek uvalo ideologija. Poetkom 90-ih, realisti, okupljeni oko Busha oca, predloili su doktrinu novog svjetskog poretka koju je potom razvio Bil Clinton. Tom doktrinom se predlagalo da se svijet oblikuje uklanjanjem trgovinskih barijera da bi se ameriki model irio po cijeloj planeti. Politika slobodne trgovine tako bi se nametnula svuda a to bi dovelo do trijumfa demokratije. Takvu utopijsku viziju susreemo i kod Fukuyame u djelu Kraj historije. On je naime vjerovao da je s propau komunizma, historija zavrena i da je pobjeda liberalizma neizbijena. Grupa konzervativaca, u kojoj su bili Wolfowitz i Cheney, definirala je 1990. Ideju o unilateristikom i imperijalnom pristupu. Po njoj je cilj SAD-a nakon Hladnog rata, sprijeavanje svake suparnike sile da se izdigne iznad njih, uz korienje sile ako je potrebno. Demokrata Clinton je 1992. bio primoran da usvoji centristike pozicije nasuprot republikancu Bushu ocu to je pomjerilo liniju razdvajanja lijevica-desnica tano na granicu izmeu centrista i konzervativaca. Neokonzervativci su ojaali svoj poloaj prisvajanjem oinstva na trijumf SAD-a nad SSSR-om. Njihov utjecaj je ak poeo da se osjea u administraciji demokrate, Clintona. On je tada uveo koncept zemalja-otpadnica (rogue states), koje su nakon nestanka SSSR-a, viene kao nova prijetnja.Neokonzervativni blok je stvoren oko George-a W. Busha, tada guvernera Texasa. To je bio tim koji je napravio program budueg predsjednika: restauraciju drutvene zajednice kroz povratak tradicionalnim vrijednostima, smanjenje poreza, ukazivanje na moralnu i duhovnu delinkvenciju, prednost evangelizma nad materijalizmom, da ne zaboravimo trio odbrana slobode, antiraketni tit i odbacivanje meunarodnih normi. Spoljna politika je predstavljena kao 'apokaliptini prikaz haotinog svijeta, naseljenog stratekim rivalima (Kina, Rusija), nepredvidljivim, tiranskim, zemljama otpadnicama koje imaju oruje za masovno unitenje (Irak, Iran, Sjeverna Koreja) i mnotvom teroristikih i mafijakih grupica. Otuda, bezbijednost SAD-a moe da se osigura jedino uz samostalno djelovanje i sposobnost da se upotrijebi vojna sila nadmonija od sile njihovih neprijatelja. (npr. kada su SAD odbacile meunarodne norme- Protokol iz Kjota i sporazum o naoruanju - sporazum ABM)Tokom prvog Bushevog mandata nametnula se grana unutar neokonzervativnog bloka, naziva: 'ofanzivni imperijalisti'. Prihvatajui konzervativni utopizam, oni su doveli ekscepcionalizam amerikog naroda do krajnosti, jer on daje svojoj vladi prirodni, potpuni i historijski moralni legitimitet, mnogo vii od onog koji imaju drugi narodi, pa ak i od legitimiteta UN-a.4.6. Spoljna politika SAD-a:

Amerika spoljna politika je svjetska u smislu da je svijet sfera utjecaja Amerike. Shodno tome, ni jedna druga sila nema pravo na sferu utjecaja. Status jedine supersile primorava SAD na paradoksalnu geopolitiku usamljenost. Uprkos globalnoj dimenziji njihove spoljne politike, SAD su bile primorane da se usredsrede na tri osovine:1. Borbu protiv islamskog terorizma (al-Qaida)

2. Borbu protiv 'osovine zla'

3. Kontrolu nad dravama u steaju (failed states), koje se smatraju potencijalnim aritima terorizma.4.7.Osovina zla:

Kada je nestalo rivalstvo s SSSR-om, SAD su se potrudile da za njega nau zamijenu. Najprije je Bil Clinton proglasio 'zemlje otpadnike' kao one koje predstavljaju prijetnju za stabilnost meunarodnog sistema. 80-ih Reagan je prvi put spomenuo 'teroristike zemlje' ili 'zemlje odmetnike od zakona'.(Iran) Kasnije 86. Reagan je pokuao da izoluje teroristike zemlje (Gadafijev reim). Meutim to su u Reaganovom diskursu bili junior challengers amerike sile u poreenju sa SSSR-om, koji je ameriki predsjednik nazvao imperijom zla, protiv koje je trebalo voditi krstaki rat. Grupa zemalja otpadnica od zakona imala je vrsto jezgro, u koje je ulazilo nekoliko drava: Sjeverna Koreja, Kuba, Irak, Iran i Libija, dok su im se druge periodino pridruivale: Afganistan, Mjanmar, Kina i Srbija. Anthony Lake, definirao je taj termin 'zemlja otpadnik' u Foreign affairs. On smatra da je to zemlja, prepoznatljiva po hroninoj nesposobnosti da odrava konstruktivne odnose sa spoljnim svijetom. Osim toga, zemlje otpadnice, pokuavaju da se domognu oruja za masovno unitenje, podravaju terorizam, ne potuju ljudska prava i neprijateljski su nastrojene prema SAD-u. Kasnije je Clinton prisvojio ovaj koncept. Dravni sekretar, Madeleine Albright je podijelila svijet na etiri kategorije zemalja:1. Razvijene industrijske zemlje

2. Demokratije u povoju

3. Rogue states (zemlje otpadnice)

4. Failed states (drave u steaju)

Nakon napada 11. Septembra, Bush je sedam zemalja optuio za meunarodni terorizam: Iran, Irak, Siriju, Libiju, Sudan, Kubu i Sjevernu Koreju. 'Osovine zla', pojam je koji je ukrtao dva termina: sile Osovine iz Drugog svjetskog rata i 'imperija zla' koji je skovao Reagan. Po Bushovom miljenju tri su zemlje inile 'osovinu zla': Iran, Sjeverna Koreja i irak. Shodno tome, trebalo je djelovati odmah jer bi ove zemlje mogle da ucjene SAD i napadnu njene saveznike. Pojam je brzo uao u spoljnu politiku SAD-a, kojom su 2003. Pravdale zapoinjanje rata protiv Iraka, glavnog dijela 'osovine zla'. Predstavljao je i osnovu za ameriku strategiju preventivnog napada koje je kreirana nakon 11. Septembra. Trebalo je da se upotrijebi protiv snaga koje predstavljaju neposrednu opasnost od agresije. (svrgavanje reima Sadama Huseina)4.8. Transformaciona diplomatija:

Intervencijom u Iraku, Bush je popularizirao regime change, ili promijenu reima. Ali ipak to nije bila novina u amerikoj politici. Roosveltova administracija je odabrala isti pristup u borbi s nacistikom Njemakom i carskim Japanom. Takvu strategiju su prihvatile i sile pobjednice na konferenciji u Postdamu, posveenoj budunosti sila osovine. Program denacifikacije u Njemakoj bio je dio regime change plana. Makartur je branio takav pristup u vezi sa Korejom a i ameriki konzervativci u vrijeme rata u Vijetnamu. Najnoviji regime change desili su se u: Grenadi, Panami i na Haitiju. Meutim ova se strategija s SSSR-om i Kubom pokazala ogranienom. SSSR je promijenio reim iznutra nakon demokratizacije koju su proveli komunistiki reformatori. Do sada su pak, to se Kube tie, propali svi pokuaji svrgavanja Castra a promijena iznutra ne ini se vjerovatnom.Bivi izraelski ministar Natan aranski, ini se nadahnjuje ameriku diplomatiju. U svojoj knjizi Odbrana demokratije: kako pobijediti nepravdu i teror snagom slobode, on poziva na demokratizaciju arapskog svijeta. Vjeruje da su u sprovoenju demokratije sva sredstva dobra ukljuujui i silu. Mond povlai njegovo ubjeenje koje dijeli s neokonzervativcima: nain na koji je Istona Europa osloboena od komunizma, predstavlja model za Srednji Istok.Po Bushevom miljenju, koji se kada je poeo 'misiju' u Iraku, poeo naroito interesirati za izvore terorizma, kulturu terorizma trebalo je traiti u diktaturama koje spreavaju uspostavljanje demokratije i dre privredu u stanju stagnacije. Bush sebi estita na poetku slobode u svijetu koju vidi kroz: 'revoluciju rua u Gruziji' 'narandastu revoluciju u Ukrajini', 'ljubiastu revoluciju u Iraku', 'revoluciju lala u Kirgistanu', 'revoluciju kedrova u Libanu'. Meutim da bi se ostvarili snovi o demokratiji, Bush smatra da, realistiku politiku, i pomoi narodima da zatite svoju slobodu, a mladim demokratijama da se uvrste. A amerikanci e morati da pomognu u izgradnji slobodnih institucija kako bi ispunili prazninu koja je nastala uslijed promijene. Tu se poziva na amerike NVO kao to su: International Republican Institute i Freedom House. U januaru 2005., dravni sekretar, Condoleezza Rice, razloila je pojam osovine zla, koji je predloio Bush. Definisala je prioritete amerike spoljne politike koja obuhvata dugoronu borbu protiv ideologije tiranije i terora, protiv mrnje i oaja. Prvo, SAD eli da oko sebe okupi zajednicu demokratija da bi izgradila meunarodni sistem zasnovan na zajednikim vrijednostima i meunarodnom pravu. Drugo, SAD e raditi na jaanju te zajednice kako bi se borila protiv prijetnji zajednikoj bezbijednosti. Tree, Amerika e uraditi sve da doprinese irenju slobode i demokratije u svijetu. Rice je ukazala na novu grupu zemalja koje ugroavaju bezbijednost u svijetu i nazvala ih je uporitima tiranije (Kuba, Burma, Sjeverna Koreja, Iran, Bjelorusija i Zimbabve). Razvijajui tu viziju, u januaru 2006. Rice je uvela novi pojam: transformaciona demokratija. Nadahnuta je Bushevim obrascem prema kojem su SAD morale da pokuaju da pomognu rast demokratskih pokreta i institucija u svakom narodu i u svakoj kulturi da bi stavile taku na tiraniju u svijetu. Za nju transformaciona diplomatija znai da se s partnerima SAD-a u cijelom svijetu izgrade i podre demokratske drave zasnovane na vladavini prava, koje e odgovoriti potrebama svojih naroda. Takva diplomatija mora se oslonuti na partnerstvo a ne pokroviteljstvo, mora se ostvariti s drugim narodima a ne umjesto njih.