Genetski modificirana hrana

Универзитет Св.Кирил и Методиј

Скопје,2009

Семинарска работа по преметот Прехрамбени производи

Генетски модифицирана храна

Ментор Изработилепроф. Лидија Петрушевска Този Милева Елена

[email protected] Кармазичева Марија

0


АпстрактVekot koj go ostavivme pozadi nas donese so sebe mnogu inovacii koi su{tinski ni go promenija ìvotot. Vo odnos na prethodnite vekovi toa be{e vek so najgolemi promeni i sekako mnogu dramatiчen razvoj na naukata. Sega koga sme vo noviot milenium so pravo se pra{uvame {to toj ni nosi. Utvrdeno e deka se raboti za biotehnologijata чija osnova e molekularnata genetika, genetskiot inènering, a rezultatite na ovie nauki vodat kon kontrolirano i celno genetski izmeneti organizmi i klonovi. Denes e veke sigurno i neizbe`no deka ovie genetski modificirani organizmi stanaa del od na{iot sekojdneven ìvot. Praшawata od etiчka и tehniчka priroda koi stigaat so novata tehnologija a moжe da se kaжe и so industrijatа и се mnogubrojni. Genetikata so koja se bavea samo relativno malku brojna nauчna zaednica stana tema za diskusija na raznovrsna populacija. Meѓutoa tuka nikoj ne se шeguva. Dodeka edni oчekuvaat deka ovaa tehnologija ќe vnese mnogu pozitivni promeni vo nasiot жivot и znaчajno ќe go podigne и ќe go podobri kvalitetot na жivotot otvarajќi novi perspektivi, drugi izrazuvaat otvoren strav pred moжnite posledici od prenesuvaњe na genite od organizam na organizam pobivajќi gi site prirodni prepreki. Sprema prvite stanuva zbor za revolucioneren чekor za dobroto na чoveшtvoto, a drugite smetaat deka технологијата за генетска модификација e potencijalna и realna opasnost koja и se zakanuva na okolinata stvarajќi monstruozni organizmi. Технологијата за генетска модификација stana del od naшite жivoti и poznavaњeto na ovaa tehnologija e mnogu vaжno ne samo za nauчnicite tuku и za proizvoditelite, potruшuvaчite и graѓanite koi se sooчuvaat ili ponatamu ќe se sooчat so produktite na генетската модификација. Ako minatiot vek beшe vek na naukata predviduvaњata pokaжuvaat deka ovoj vek ќe bide vek na informacii. Za da javnosta zavzeme pravilen stav и formira misleњe za технологијата за генетска модификација kako и za posledicite na ovaa tehnologija potrebno e da ima pravovremena lesno razbirliiva и objektivna informacija.

Клучни зборови: Генетски модифицирана храна, генетски инжинеринг, генетски модифицирани животни.

1


ApstractThe century that we have left behind has brought us many innovations witch essentially altered our life. In connection with the previous centurys that was a century with the biggest changes and dramatic development of the science. Now, when we are in the new millennium, we writefully ask oweselves what does it brought to us. It was established that it was the biotechnology whose baisic is the molecular genetics, the genetic engennering and the results of these sciences are leeding the way to controlled and aimed genetic altered organisms and clones. Today it’s already sure and inevitable that these genetic modified organisms are part of our everyday life. The pigs from etical and technical nature which came with the new technology and with the industry are more numbered. The genetics, with whom was working a small numbered science community, become a subject of disscusion for various population. The division of opinions is unavoidable and it’s in the human nature, alought it’s not all in the retorics and the academic disscusion, and as we say when we jocke it’s not everything in love there is something in the money. While some of the people are expecting that this technology will bring us a lot positive changes in our lives and significantly will rise up the quality of live. The other people expresses fear before the possible consecweces from transferring the gens from organism to organism. Acordding to the first one it is a revolutionary step for the good of mankind and for the others, they think that genetically modified technology Is potencial and a real threat to the environment creating monstruose organisms. Genetically modified technology became part of our lives and the knowledge of this technology is very important, not only for the scientistcs but to the manufactures, the costumers and for the citizents who are faced or will face with the products of genetically modified technology. If the previous century was the century of science, the provisions show that this century will be the century of informatinos. For the public to take the proper attitude and form an opinion for the genetically modified technology as well as for the consequence of this technology it’s needed and easyly conprehensible and objective information

2


ВоведГенетски инженеринг (ГИ) е нова технологија која овозможува манипулација со гени. Терминот генетски модифицирана храна или генетски модифициран организам се однесува на група на растенија наменети за човечка или животинска употреба кои се добиени користејќи најнова молекуларна биотехнологија. Овие растенија се модифицирани во лабораторија со цел да ги добијат посакуваните особини како - зголемување на резистенцијата кон пестициди, фунги, вируси или зголемување на количината на нутрициони состојки. Овие посакувани особини можат да се добијат и со традиционално гаење на растенијата но истото бара многу повеќе време и најчесто не се постигнуваат посакуваните резултати. Генетскиот инжињеринг, од друга страна, создава растенија со точно посакувани особини за брзо време и со голема точност. Како пример, генетичарите можат да изолираат ген кој е одоговорен за толеранција и да со инсертираат од едно на друго растение. Новото генетски модифицирано растение ќе се здобие со толеранција иста каква што поседува растението од кое е земен генот. Не само што можат гени да се пренесуваат од растение на растение, истите можат да се пренесуваат и од нерастителни организми. Најчесто модифицирана храна се растенијата како домати, соја, пченка, репа и др Ваквата храна во продажба е пуштена во 1990 год.

3


ИсторијаПрвиот генетски модифициран производ пуштен во продажба е доматот во 1990год во Калифорнија наречен FlavrSavr од страна на компанија Calgene, кој бил модифициран да трае подогло после неговото берерње. Некои вариетети од овој домат биле искористени и за произвотство на доматно пире од страна на компанијата Zeneca кое се продавало на територијата на Европа во средината на 1990 год. Во 1998год, Dr Arpad Pusztai објавува испитување во кое тврди дека ГМ компир, модифициран со гем за резистентност кон пестициди, давал токсични реакции кај глувци. Во 1998год се појавува и контаверзија околу назначувањето на Lord Sainsbury за министер за наука, од страна на Tony Blair, кој бил наклонет кон генетскиот инжињеринг и не превземал никаква одговорност за проблемите кои биле поврзнаи со таа тема. Дел од неговото богатство било инвестирано за развој на ГМ. Во септември 1999 год. полен од ГМ репа, во Oxfordshire е испитуван од страна на Британскиот Национален Центар за истражување. Веќе во 2000 год истиот се наоѓа пуштен во промет во супермаркетите каде е детектитан во медот. При испитувањата кои биле вршени на медот, 2 од 9 примери покажале присуство на ГМ полен од Oxfordshire. Во проект кој бил финансиран од страна на владата било установено дека 9 од 10 испитаници одбиваат да култивираат ГМ храна без доказ дека во понатамошната нејзина употреба нема да даде штетни ефекти. Но тогашниот министер на Велика Британија Тони Блер продолжувал да ги негира предупредувањата и бил решен ГМ храна да се одгледува во неговата земја. Во 2004 год тогашната министерка за Заштита на околината Margaret Beckett изјавува дека владата одобрува комерцијално култивирање на ГМ храна но наменета за животни. Во Македонија сеуште не се произведува генетски модифицирана храна, во 2009год до ноември Валандово, Чашка, Мариово, Охрид, Струмица и други општини биле прогласени за GM free. Меѓу 1991 - 2005 тоталната површина која била засадена со генетски модифицирана храна изнесувала 17000км2 од кои 55% биле во Бразил. Иако поголемиот дел од генетски модифицирана храна се одгледува во Северна Америка во последно време почнува да се развива и во други земји. Како на пример во 2005 најголемиот раст се забележува во Бразил (2004-50000, 2005-94000) за одледување на генетски модифициранна соја, како и во Индија за генетски модифициран памук. Се предвидува дека во 2008/09 32000 км2 од генетски модифициран памук ќе биде произведен во Индија (тоа е повеќе од 100% повеќе од претходната сезона). Во САД во 2006год 89% од засаденото земјиште со соја, 83% од памук биле генетски модифицирани. Овие модифицирани растенија содржеле гени кои им овозможувале хербицидна толеранција и заштита од инсекти кои потекнуваат од Bacilus thuringiensis. Во 2003год држави кои одгледуваат 99% од глобалното производство на генетски модифицирана храна отпаѓа на USA 63%, Аргентина 21%, Канада 6%, Кина 4% и Јужна Африка 1%. Во Америка во 2006 год 89% од засадената генетски модифицирана храна и припаѓа на сојата, 83% на памукот.

4

Слика 1 .Процентна застапеност на произвотство на генетски модифицирана храна

График бр.1 Графички приказ на зголемено одгледување на ГМ храна во САД

5


РзавојПроизвотството на генетски модифицирана храна се базира на земање на ген од еден организам и негово инсертирање во друг организам. Ова пренесување се врши преку сечење на генот од кој имаме потреба и пренесување во геномот на организмот кој сакаме да го модифицираме. Генот кој ни е од интерес може да се наоѓа во бактерија. За да го исечеме генот од бактеријата потребно е прво да ја изолираме целата DNA. Специјални ензими наречени рестрикциони ендонуклеази делуваат како ножици и ја сечат DNA на саканото место. Има многу ензими кои се користат за фрагментирање на DNA и кој ензим ќе се употреби зависи од генот кој ни е потребен.По сечењето на генот се прави така наречена “expression cassette”. Оваа касета се состои од исечениот ген обвиткан со DNA од организмот за да можат клетките од организмот да препознаат каде тој ген почнува и каде завршува. Почетокот е наречен промотер, а крајот терминатор. Со завршувањето на касетата таа се инсертира во плазмид. Со ова инсертирање се овозможува правење на копии од касетата. Овие копии се инсертираат во домакински клетки и како такви се внесуваат во геномот. Доколку организмот добро го прифати новиот ген тој ќе се развива како модифициран и ќе ги има новите особини.

Слика 2. Пренесување на гени од бактерија на растение

6

Како пример за вакво модифицирање е пченката.

Слика 3. Генетско модифицирање на пченка

Покрај ваквиот вид на модифицирање, истото може да се изврши со физичко внесување на ДНА. Генот кој ни е од интерест се става во злато и со помош на "генски пиштол" се внесува директно во нуклеусот. Кога ДНА ќе дојде во нуклеусот се инсертира во хромозомот домаќин и ги дава посакуваните својства.

7

Евалуација на сигурноста на ГМ храна

Тест за проверка на трансфериран генЗа проверка дали генот бил успешно трансфериран се вршат испитувања на

микробиолошки подлоги. На нив има ставено антибиотик на кој растението кое не е

модифицирано не може да опстане. За да може растението да израсне во таква

средина потребен е генот кој му е инсертиран, па ако истото се развие тоа е знак

дека модификацијата е успешно извршена. Доколку растението не израсне генетската

модификација не е успешна.

Слика 4. Микробиолошки тест за испитување на ефикасност на трансфер на ген

8

Примери за генетски модифицирана храна кои се актуелни

Храна Карактеристики по модификација

Брендирано име

Модификација САД СветС

оја

Резистентни на хербициди

Rрoundup ready Гени резистентни на хербицид земени од бактерија

89% TBA

Пче

нка

Резистентни на одредени пестициди

Rрoundup ready Нови гени трансферирани во геномот

60% TBA

Пам

ук

Резистентни на пестициди

TBA Нови гени трансферирани во геномот

83% TBA

Дом

ати

Спречено е скапување на доматите

Flavr Savr воведен протеиносетлив ген

забрана TBA

Реп

а


Bt Нови гени трансферирани во геномот

75% TBA

Шеќ

ерна

тр

ска


TBA Нови гени трансферирани во геномот

TBA TBA

Бла

га

пчен

ка

Продуцира сопствен инсектицид

Bt corn Гени од Bacilus thuringiensis.

TBA TBA

Ори

з

Продуцира голема количина на витамин А

Golden rice Два гена од нарцис и еден од бактерија

TBA TBA

ТВА - сеуште не е одобрено

Табела 1. Видови на генетски модифицирана храна

9


ДоматПрвата генетски модифицирана храна која е пуштена во комерцијална употреба е доматот. Flavr Savr доматот, креиран по биотехнолошки пат од страна на компанијата Calgene е одобрен од FDA (Food and Drug Administration) во 1994год. Дизајниран е со цел да остане цврст и споро да гние во однос на обичниот домат. Кај овој домат по пат на генетски инжињеринг е воведен протеиносетлив ген кој го спречува настанувањето на ензимот полигалактоураза со што се спречува разградувањето на пектините во доматот и со тоа тој подолго време останува цврст. Поради небенефитноста од овој домат истиот бил повлечен од продажба. Во 1991год е направен обид за модифицирање на домат со ген земен од еден вид на риба која живее на Артктикот ( Arctic flounder ) со што би се добило особина која ќе му пружи резизтентност кон замрзнување и ниски температури. Овие т.н. 'риба' домати не се најдени на пазарот и експериментот на крајот не бил успешен. Потрагата по резистентен домат на ладно била напуштена. Понатамошните испитувања за нови модификации на доматот продолжуваат и во јули 2001год каде Американски и Канадски научници кои работат на универзитетот во Калифорнија објавуваат резултати од нивен експеримент за сол-резистентен домат. Според USDA (United States Department of Agriculture), 24,7 милиони хектари земја низ целиот свет е неплодна поради зголеменото ниво на сол. Новиот сол-резистентен домат има способност да расте на ваков вид на земја при што плодот го има истиот вкус како нормалниот домат. Уште подобро е тоа што во самиот процес на растење истиот ја чисти земјата од акумулираната сол. Но до денеска овој вид на домат не е одобрен за комерцијална употреба.

Во Велика Британија во средината на 90-те години произведено е доматно пире користејќи генетски модифициран домат но според EU законите за генетскиот инжињеринг било шповлечено од пазарот во 2002година.

10


ОризЈапонски научници пронајдоа наследни гени т.н. „гени нуркачи“, кои му помагаат на оризот да расте и кога има поројни дождови и поплави. Така ќе може да се спасат различни сорти ориз што се чувствителни на дождови. Принципот функционира исто како кај нуркањето. Овој вид ориз дневно може да порасне и до 25 сантиметри. Мотојуки Ашикари истражувал како оризот што расте во длабока вода за време на неговата еволуција се прилагодил на поплави. За оваа цел, тој и неговиот тим барале гени во различни сорти на ориз, што влијаат врз брзиот раст во случај на поплава. Познато е дека растителниот хормон етилен е одговорен за растењето на растенијата. Во различните сорти ориз што растат во длабоки води, јапонскиот научник и неговиот тим пронашле наследни гени, кои го поттикнуваат растењето на стеблото. Ашикари нив ги нарекува гени-нуркачи. Тие се активираат кога ќе дојде до концентрација на гасот етилен во поплавениот ориз. Како поседица на тоа, тие го започнуваат производството на други материи што го поттикнуваат растењето на стеблото на оризот. Со ова се отвораат нови перспективи за одгледувачите на ориз во регионите што се загрозени од поплави. Постои и ГМ ориз кој се нарекува "golden rice". Во 1999год, Ingo Potrykus од Шветскиот Федерален Инстирут за технологија и д-р Peter Beyer од институт од Фреибург од Германија објавуваат дека вметнале два гена од нарцис и еден ген од бактерија во ориз по пат на ГИ при што е добиен ориз кој содржи значителна количина на бета каротен. Со консумирањето на ваков ориз од страна на луѓе, бета каротенот се претвора во витамин А.


СојаRoundup Ready Soybeans се произведени од страна на Monsato Corporation со цел толеранција кон Roundup WeatherMAX хербицид. За да се направи сојата резистентна на хербициди се користи ген од 5-енолпирувилшикимат-3фосфат синтетаза ензимот од Agrobacterium. Тестовите за сигурност покажувале дека нема разлики во содржините во однос на конвенционалната соја. Но со понатамошни испитувања покажано е дека оваа соја содржи поголема количина на изофлавони кои се од големо значење за сигурноста на здравјето. Се увидело дека има зголемена количина на трипсин инхибитор (алерген).

11


КомпирAmflora компирот е идеја на експерти од индустријата за скроб од компир и е развиена од истражувачите од BASF Plant Science. Скробот се состои од амилоза (линеарен синџир) и амилопектин (разгранет синџир), а овие две компоненти се изградени од декстроза. Линеарниот синџир на амилозата е конструиран со помош на ензим кој се нарекува GBSS (Granule Bound Starch Synthase). Научниците со помош на биотехнологијата направиле копија од ген ( наречен an “anti-sense” gene) и како таков е вметнат во ДНА на конвенционален компир со помош на бактерија која се вика Agrobacterium tumefaciens. Овој “anti-sense” ген се инфилтрира во нормалната работа на гените на компирот но спречува продукција на GBASS. Во отсуство на овој ензим, полимеризацијата на декстрозата оди во правец на продукција на амилопектин со што се добива поквалитетен скроб.


ПченкаB.t пченката е дизајнирана со цел во својот геном да вклучи ген од Bacillus thuringeiensis, бактерија која живее во земјата и природно произведува кристaлни протеини кои се летални за ларвите на инсектите т.е токсин кој функционира како пестицид. Оваа ГМ пченка може истиот тој токсин да го продуцира во својот полен. Во мај 1999год. била објавена студија во која се вели дека токсинот од поленот на пченката ги убивал и ларвите од кралската пеперуга, но во 2001 год. новите истражувања покажале дека влијанието било занемарливо. Овој вид на пченка не се препорачувал за употреба од страна на луѓето иако можел да се сретне во комерцијална употреба во 2000гог.


ПапајаПапајата се одгледува во многу тропски земји, но оваа култивација е напаѓана од Papaya ringspot- вирус, болест која енормно ги намалува плантажите. Во доцните 80години во универзитетот во Хаваи биле почнати истражувања за да се добијат резистентни видови на папаја. За да се добие резистенцијата, одредени вирусни гени внесени во капсид протеини биле трансферирани во геномот на папаја. Овие вирусни капсид-протеини измамуваат одговор кој наликува на "имун одговор" од папајата. Новите генетски модифицирани папаја растенија не подлежат на инфекција. Првото нивно комерцијално пуштање е во

12

1999година. Гентски модифицираната папаја е одобрена за консумација во САД и Канада како и во некои делови од Азија, но сеуште не е дозволена употребата во ЕУ


БананаОколу 4милиони тони на банани се увезуваат во Европската унија секоја година. Во последно време плантажите со банани се нападнати од фунгална болест и сеуште не е успеано да се добие резистентна култивација. Многу се надеваа дека со помош на генетскиот инженеринг овие плантажи можат да се спасат. Во 50-те години најпознатиот вид на банана, Gros Michel, бил комплетно уништен од т.н. Панама болест. Оваа болест била предизвикана од габата Fusarium Oxysporum и овој вариетет бил заменет со резистентен вид на банана донесен од Јужна Кина т.н. Cavedish. Во последните 30 години се појавуваат нови болести како и најпознатата меѓу нив е црната Сигатока. Единствениот начин да се третираат овие болести е преку аплицирање на големи дози на фунгициди кои мошат да предизвикаат голема резистентност кај фунгите. Група на научници објавиле дека можат комплетно да изолираат секвенца од геном на банана. Гени за резистентност земени од растенија како кромид и лук, биле внесени во геномот на бананата со цел да се создаде резистентен вид кон габите, но сеуште нема успех во добивањето на комерцијален вид на резистентна банана.


Диетални и млечни продуктиСирењето, јајцата и млечните производи не се генетски модифицираат туку можат да содржат ингридиенти или адитиви кои биле произведени од ГМ микроорганизми. Тврдото сирење содржи ензим кој е добиен од ГМ микроорганизам кој нормално би требало да се собира од стомакот на телињата. За да се добие сирење потребно е мелкото да се згнуснува се додека не добие густа течна конзистенција. Во произвотството на сирење овој чекор се заобиколува со додавање на ензим цимозин. Сега е возможно овој ензим да се пороизведе од ГМ фунги. Овие модифицирани организми го содржат генот, од стомакот од телиња, кој е одговорен за продуцирање на цимозинот. За време на култивацијата во биореакторот фунгите го исфрлаат цимозинот на медиумот на кој растат. Потоа ензимот се екстрахира и прочистува до 80-90% чистота. Вака добиениот цимозин се користи за добивање на сирење во повеќе земји како САД и Велика Британија каде 90% од сирењето содржи ваков цимозин. Некои млечни прозводи содржат адитиви кои најчесто се произведени по ГМ пат. Како пр:

-Бета-каротен боја (Е160а); се користи како жолта боја во путер во зимски периоди, исто се користи и во некои десерти и јогурти.

13

-Рибофлавин боја (Е101, витамин Б2); се користи во сирење и шлагови.-Конзерванси: Натамицин (Е 235), Нисин (Е 234), Лисозим (Е1105) кои

се одобрени за користење во сирењето.Диеталните производи, шлаговите и пудинзите понекогаш содржат емулгатори кои се добиени од ГМ соја или ГМ пченка. За многу продукти кои се индустриски произведени користен е прашок од исушени јајца наместо свежи јајца. За да може да се зачува бојата и квалитетот на прашокот се додаваат два ензима липаза и глукооксидаза, кои се добиени од ГМ организми. Ваков прашок се користи за произвотсктво на паста, нудли.


Животински продуктиПрвиот клониран цицач, 1996год, а објавено 1997год, е овцата Доли во Рослин институтот во Шкотска. Генетскиот инжинеринг врз животните и нивните продукти е се поблизу до маркетот откако FDA (администрација за храна и лекови) објави правилник за нивна регулација. Оваа администрација ќе ја регулира храната од генетски модифицираните животни како свињите кои продуцираат омега-3 масни киселини. Центарот за ветеринарна медицина во соработка со агенцијата за храна и лекови се фокусира за генетска модификација на животни (коза) кои ќе продуцираат протеини кои се важни за хуманата медицина. Можно е генетски моифицираните продукти од риба да се појават на маркетот во брзо време. Генетски модифицираниот лосос сеуште чека на одобрување за пуштање во комерцијана употреба во САД. Мал број на цицачи се генетски модифицирани за продукција на лекови преку млекото, но нема да се употребуваат како храна.

14

Евалуација на сигурноста на ГМ храна

Испитувања, aлергии и болестиКако луѓето можат да донесат заклучок за генетски модифицирана храна кога има многу малку информации за нејзината сигурност. Малкуте информации вклучуваат и информации за здравјето и токсичноста на овој вид на храна. Многу е потешко испитувањето на генетски модифицираната храна отколку на една хемикалија, лек или адитив во храната. Кога храната генетски се модифицира еден или повеќе гени се инкорпорирани во неа користејќи вектор кој содржи неколку страни гени, вирусни промотери, транскрипциони терминатори, маркирани гени кои се резистентни на антибиотици и информациони гени. Сигурноста на овој вектор сеуште не е доволно докажана и можно е истиот да предизвика смрт и на растението кое го модифицираме. Како пример:

-DNA не секогаш целосно се распаѓа во ГИТ. 3,4 Gut бактерија може да земе гени и генетски модифициран плазмид со што се отвора можноста истата да стане резистентна на антибиотици.

-Со инсертирањето на гени во геномот на растението може да настанат непредвидени несакани ефекти односно неконтролирано “однесување” на геномот кое може да предизвика добивање на токсини/алергени кои нема да можат да се испитаат.Генетски модифицираната храна може да предизвика оштетувања на дигестивниот и имуниот систем. Др. Арпад Пузтаи од Англија во 1998год го извршил првото независно, не спонзорирано истражување на афектирањето на генетски модифицирана храна врз цицачи. Неговото испитување покажало дека стаорци кои се хранеле со модифицирани компири покажале оштетувања на органите и намален развој на мозокот. Генетски модифицираните компири содржеле лектин, протеин кој го прави растението резистентно на пестициди. Но обратни резултати биле добиени кога глувците се хранеле со лектин добиен од истиот извор. Ова докажува дека пореметувањата не настануваат од лектинот туку од самиот процес на генетско модифицирање. Евалуација за безбедност на ГМ домат е извршена и од страна на Calgene по барање на Администрацијата за храна и лекови. Тестот кој бил изведен не бил објавен ниту му била извршена проверка. Резултатите покажувале дека нема пореметувања во количествата на протеини, витамини, како и токсични гликоалкалоиди во однос на не генетски модифициран домат. Извршено е тестирање врз женски и машки стаорци со цел да се добие права слика за токсичноста на доматот. Во почетокот се забележало дека нема сигнификантни разлики во тежината на органите, здебелувањето, конзумирањето на храна како и крвната слика меѓу стаорците кои се хранеле со генетски модифициран и оние кои не се хранеле со модифициран домат. Но, за време од неколку недели мал процент од стаорците кои јаделе модифициран домат умреле. Со извршена аутопсија на стаорците се забележани некротични промени и лезии кај 7 од 20 женски стаорци. И покрај добиените факти истите биле занемарени иако кај луѓето можат да се појават тешки крварења особено кај постари луѓе кои користат аспирин за спречување на тромбоза. Седум од четириесет стаорци кои се хранеле со генетски модифициран домат умреле во период од 2 недели

15

Испитувањата за алергеноста на генетски модифицирана храна се тешки бидејќи генот кој е трансфериран е земен од вид кој не се јадел порано, содржи непознати алергени или со инкорпорирањето ќе создаде алергени или адјуванти или ќе предизвика мало интензивирање на алергиската реакција. Кога генот е од растение на кое му е позната алергеноста лесно е да се докаже дали генетски модифицираниот производ ќе биде алерген користејќи имунолошки тестови. Ова е демострирано кај генетски модифицирана соја која е модифицирана со 2S протеин 28 од бразилски бадем или кај генетски модифициран компир кој е модифициран со cod протеин гени. Исто така релативно лесно е да се докаже дали генетската модификација делувала на потенцијата за ендогенозни алергии. Некои фармери изложени на B.thuringiensis пестицид покажале сензитивна реакција на кожата и IgE антитела кон екстракт од Bt спори. Со нивниот серум сега може да се тестира алергискиот потенцијал генетски модифицирани растенија кои го содржат Bt токсинот. Ова е важно затоашто Bt токсинот Cry1Ac се покажал како потентен орален/назален алергени. До сега нема најдено животно кое е добар модел за алергиски тестови иако истото добар модел за тестови за токсичност. Испитувањата се сведени на пронаоѓање на кратки секвенци на хомологни амино к-ни (најмалку 8) кои ќе се совпаднат со секвенци на околу 200 познати алергени кои се користени во испитувањата. Концептот дека повеќето алергени се богати со протеини е погрешен бидејќи, пр. Gad c 1 најголем алерген во рибата и не е предоминанто протеин. Меѓутоа кога генот кој е одговорен за алергијата е познат (ген од алфа-амилаза/трипсин/инхибитор/ алерген кај оризот) клонирањето и секвенционирањето отвора пат за намалување на нивното ниво со помош на antisense RNA стратегијата. Бидејќи нема методи кои се веродостојни за алергиски тестови нема можност за прогласување на нова генетски модифицирана храна како потенцијално алергиска или не пред истата да се пушти во синџирот за исхрана. Како заклучок од ова извекуваме дека ни се потребни повеќе тестови за генетски модифицираната храна се пушти во промет.

-Моргелонова болест: Нова застрашувачка болест која е резултат на хранење со генетски модифицирана храна. Во февруари 2007год, повеќе од 10,000 случаи на мистериозна болест биле пријавени на сајтот на фондацијата Моргелон. Болеста била пријавена кај 15 нации низ целиот свет вклучувајќи ја Канада, Англија, Австралија и Холандија како и сите држави во САД. Најмногу случаеви биле регистрирани во Тексас, Калифорнија и Флорида. Симптомите на оваа болест се: лезии на кожата, конци (бели, плави, црвени или црни) кои се наоѓаат во лезиите или излегуваат од нив, чувство на движење под кожата (движење на инсект), мускулна болка, губење на концентрација, промени во однесувањето. Други симптоми кои можат се додадат кон оваа болест се промени во видот, стомачни и гастроинтестинални тегоби, промена на бојата и текстурата на кожата.

16


Преглед на ЕУ закони за ГМ храна

ЕУ-Регулатива Директива за намерно ослободување на генетски модифицирани организми во животната средина (2001/18)

Директива за генетски модифицирана храна и адитиви (1829/2003)

Опсег на примена Комерцијална употреба на ГМ растенија (што се во состојба на репродуцирање); пуштање во животната средина и одгледување на растенијата; или увоз на растителен материјал

Храна и адитиви кои се направени или содржат ГМ растенија

Во сила од 17 Април 2001 19 Април 2004

Усвојување од страна на федералните држави

Крајниот рок истече на 17 октомври, 2002

не е потребно; регулативите директно се однесуваат на сите земји-членки

Поранешни регулативи Release Directive (90/220) Regulation on novel foods (258/97)

Барања за безбедност Нема штетни ефекти по луѓето или животната средина

Нема штетни ефекти врз здравјето на човекот или на животните или врз животната средина

Барања за овластување Научно безбедносна оценка:

Стандардизиран метод за детектирање на GMO

Monitoring

Научно безбедносна оценка: безбеден колку и сличните вообичаени продукти

Именување

Метод за детектирање

Пост-пазарен мониторинг (не е задолжително)

Постапки* Поднесување барање до федералните власти

Почетна процена (научно

Пријава поднесена до Европскиот завод за безбедност на храната (

17

http://www.gmo-compass.org/eng/glossary/183.efsa.html

http://www.gmo-compass.org/eng/glossary/105.monitoring.html

http://www.gmo-compass.org/eng/glossary/115.genetically_modified_organism_gmo.html

мислење) од националните агенции

Документи пратени до националните органи на земјите-членки и на Европската комисија

Во случај на несогласувања и отворени прашања: Безбедносни оцени на ниво на ЕУ (EFSA)

EFSA)

Научна оцена од експертска комисија

Препорака од страна на EFSA

Решение за овластување Предлог-одлука од Европската комисија

Гласање во „Постојаниот комитет за храна и безбедност на храната“ (земјите-членки): Предлогот на Европската комисија може да биде прифатен или одбиен со квалификувано мнозинство.

Ако не може да се постигне квалификувано мнозинство, Европската комисија го доставува својот предлог до Советот на министри.

Гласање во Советот на министри: одобрување или отфрлање

од страна на квалификувано мнозинство - без

квалификувано мнозинство предлогот на Комисијата стапува во сила.

Дозволата истекува по: 10 години 10 години

Постојни овластувања доделени врз основа на стари правила

Постојните дозволи остануваат во сила. Процесите во очекување што биле започнати кога старите прописи (90/220) беа сеуште на сила ќе бидат завршени според новите прописи. Апликациите мора да бидат дополнети со дополнителни информации.

Овластени ГМО производи може да се сметаат за "постојни производи", по обезбедување на дополнителни информации. Овластувањето мора да се обновува во рок од девет години од оригиналниот датум на одобрението.

18

http://www.gmo-compass.org/eng/glossary/183.efsa.html


ЗаклучокСветската популација достигна бројка од 6 билиони луѓе и се претпоставува дека ке се дуплира во наредните 50год. Ќе се појави проблем за осигурување на адекватно снабдување со храна за целата популација и ќе претставува голем предизвик да се постигне тоа снабдување. Генетски модифицираната храна има ветувачка улога во ова достигнување и тоа на повеќе начини:

-Растенијата кои се резистентни на пестициди можат значително да го намалат губитокот на храна поради паразити и со тоа да го намалат финансиското губење на фармерите во земјите во развој, бидејќи фармерите обично користат многу тони на пестициди за заштита на растенијата. Консумирачите на храна на сакаат да земаат храна која била третирана со пестициди поради потенцијалните наштетувања на организмот од нив како и поради агарните отпади кои содржат пестициди и фертилизатори кои ја загадуваат водата и делуваат штетно на природата. Одгледувањето на генетски модифицирана храна како B.t пченка може да помогне во елиминирањето на апликацијата на хемиски супстанци и да се намали цената на пченката која е пласирана на маркетот.

-Толеранцијата кон хербициди кај некои растенија, не е само бесплатно отстранување на паразитни треви во физичка смисла како откорнување, туку е и не користењето на хемиски хербициди кои фармерите ги користат во вид на спреј во големи количини, како и заштеда на време. Генетски модифицирано растение кое ќе биде резистентно на многу јак хербицид може да ја заштити околината преку намалена потреба од користење на хербициди. Како пример компанијата Monsato произведе соја кој е генетски модифицирана да не биде ефектирана од страна на нивниот хербицид Roundup.

-Резистентни на болест. Постојат многу вируси, габи како и бактерии кои можат да предизвикаат болести. Биолозите работат на креирање на растение кое ќе биде модифицирано со цел резистентност кон нив.

-Резистентни на ниски температури. Неочекувано паѓање на температурите може да предизвика изумирање на растенијата кои се сензитивни на ниски температури. Антифриз ген од риба која живее во ладни води е внесен во растенија како што се тутунот, компирот и јагодите. Со помош на овој ген ови растенија развиле толеранција кон температури на кои како природни немодифицирани би изумреле.

-Резистентни на суша и солена почва. Како се зголемува популацијата така се повеќе земјата се користи за создавање домови во однос на одгледувањето на храна. Фармерите одгледуваат храна на места каде порано не би можеле растенијата да се развиваат. Создавањето на растенија кои ќе можат да издржат да живеат подолг период на суша или почва богата со сол овозможува нивно одгледување на места кои порано не биле соодветни.

-Нутриција. Малнутрицијата е многу честа појава поради конзумирањето само на еден вид на храна (ориз кај кинезите) или диети. Оризот не ги содржи сите потребни количини на хранливи состојки за да може да ја спречи малнутрицијата. Ако оризот генетски се модифицира со цел да содржи поголема количина на витамини и минерали, дефицитот на хранливите вредности може да се избегне. Како пример, ослепувањето како последица од мал внес на

19

витамин А е чест проблем во некои земји. Истажувачи од Шветскиот Федерален Инстирут за Технологија, Институт за Испитување на Растенија го создаваат "златниот" ориз кој содржи невообичаено количество на бетакаротени (витамин А). Со финансирањето на овој проект за добивање на ваков вид на ориз ориз од страна на Rockefeller Foundation, непрофитабилна организација, овој ориз може да се доставува во земји кои имаат потреба од него. Понатамошните испитувања се стремат и кон зголемување на количината на железо во оризот.

-Лекови и вакцини. Овие производи најчесто се многу скапи за произвотство и понекогаш бараат специјални места на чување кои во некои земји не можат да се обезбедат. Идниот развој вклучува лекови во храната, банани кои ќе продуцираат хумани вакцини против инфективни болести како на пр. Hepatitis B, како и инсертирање на вакцини во домати и компири со што ќе можат истите полесно да се пренесуваат, чуваат и администрираат за разлика од обичните вакцини.И покрај целиот овој бенефит кој може да го добиеме со генетскиот инжинеринг на храната сеуште со сигурност не можеме да потврдиме дека оваа храна е безбедна за човекот. Треба да се напомене дека генот кој се инсертира во растението индиректно се инсертира и во човековата DNA и полошото во вирусите и бактериите кои стануват поотпорни на антибиотиците. Владите низ целиот свет напорно работат за воспоставување на регулативни процеси со кои ќе се мониторираат ефектите на ГМ храна која е вклучена во промет како и одобрувањето на новите вариетети. ГМ храна на која не и е потребна USDA (United States Department of Agriculture) дозвола од EPA (Environmental Protection Agency) треба да ги исполнува следните критериуми : 1.растението да не е штетна билка, 2.генетскиот материјал кој е внесен во растението да биде препознаен како нештетен и свој од страна на растението, 3. Документ од FDA (Food and Drug Administration) со кој се докажува дека ГМ храната не се разликува од не-ГМ храна, 4.Ако ГМ храна е етикетирана како таква. Етикетирањето на ГМ храна како нејзината амбалажа мораат да даваат јасни знаи дека таа е ГМ, да биде напишана читко и на јазик на кој луѓето ќе можат да го разберат со што на луѓето ќе им се правото само да пресудат дали ќе консумираат или не ГМ храна.

20


Користена литература1.www.wikipedia.org/wiki/Genetically_modified_food

2.www.csa.com/discoveryguides/gmfood/overview.php

3.www.ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/elsi/gmfood

4.www.gmfoodnews.com

5.www.cqs.com/50harm.htm

6.www.who.int/foodsafety/biotech/en

7.www.bionetonline.org/English/Content/ff_cont3.htm

8.www.gmo-compas.org

21


СодржинаАпстракт................................................................................................................1Apstract..................................................................................................................2Вовед.....................................................................................................................3Историја................................................................................................................4Развој.....................................................................................................................6Тест за проверка на трансфериран ген...............................................................8Примери за ГМ храна..........................................................................................9Домат....................................................................................................................10Ориз......................................................................................................................11Соја.......................................................................................................................11Компир.................................................................................................................12Пченка..................................................................................................................12Папаја...................................................................................................................12Банана...................................................................................................................13Диетални и млечни продукти.............................................................................13Животни продукти..............................................................................................14Испитувања, алергии и болести.........................................................................15Преглед на ЕУ закони за ГМ храна...................................................................17Заклучок...............................................................................................................19Користена литература.........................................................................................21

22

Documents

Genetski modificirana hrana