24
GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı /H a T İBOĞLU BASIM VE YAYIM SAN. TİC. UD. ŞTİ.

GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

  • Upload
    dokhue

  • View
    257

  • Download
    5

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

GENEL BOTANİK

8. BASKI

Prof. Dr. Suna BOZCUKHacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi

Biyoloji Bölümü Botanik Anabilim Dalı

/HaTİBOĞLUBASIM VE YAYIM SAN . TİC. UD. ŞTİ.

Page 2: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

HATİPOĞLU YAYINLARI: 82 Yükseköğretim Dizisi: 22

Yayıncı Sertifika No: 13777 ISBN 975-7527-61-0

1. Baskı: 1998 8. Baskı: 2011

İsteme Adresi:Hatiboğlu Basım ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti.

M.F. Çakmak Cad. 64/A Beşevler - 06500 - ANKARA Tel: 0.312. 223 48 01 Belgeç: 0.312. 212 84 10

e-posta: [email protected] erişim: www.hatipogluyayinevi.com

Dizgi Hüsnü KARIK

BaskıAlp Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.

Ali Suavi Sk. No.60 Maltepe - Ankara Tel. : 0.312. 230 09 97 Faks: 0.312. 230 76 29

www.alpofset.com.tr

Page 3: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

ÖNSÖZ

ilk baskısı 1988 yılında İnönü Üniversitesi’nde yapılan kitabımızın, sonraki baskıları Hatiboğlu Yayınevi tarafından yapılmıştır. Elinizdeki baskıyla altıncı baskıya ulaşmış oluyoruz. Öğretim üyesi ve öğrencilere ilgilerinden ötürü teşekkür ediyorum

Genel Botanik’in bazı üniversitelerde ders kitabı, bazılarında ise kaynak kitap seçilmiş olması oldukça kıvanç vericidir. Böylece, bu yapıtı hazırlarken verdiğim emeğin manevi karşılığını almış bulunuyorum.

Öğrencilerimden, meslektaşlarımdan ve diğer okurlarımdan aldığım ısrarlı isteklerle yapıtın altıncı baskısını yapmam, hem zorunlu hem de zevkli bir görev olduğu kanısındayım.

Gözden geçirme evresinde yerli ve yabancı birçok kaynaktan yararlandım. Kaynak sahiplerine ayrıca teşekkür ediyorum. Kitabın yararlı olması dileklerimi koruyorum.

Yayın işini üstlenen ve bu konuda, her türlü özveriyi esirgemeyen Hatiboğlu Yayınevi Yönetmeni Güleser Hatipoğlu’na ve Alp Matbaası çalışanlarına ayrıca teşekkür ediyorum.

Saygılarımla.

Prof. Dr. Suna Bozcuk Ankara, Eylül 2006

Page 4: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

Yaşamımın bütünlüğünü oluşturan torunlarım ONAT ile DENİZ’e armağandır.

Page 5: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

İÇİNDEKİLER

Sayfa

GİRİŞ ................................................................................................................................... 1

BOTANİK BİLİMİN SINIFLANDIRILMASI.............................................................. 2

1. BÖLÜM 4-51

SİTOLOJİ (Hücre Bilimi).................................................................................................4

1.1- PROTOPLAZMANIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ...........................................5

1.2- PROTOPLAZMANIN KİMYASALÖZELLİKLERİ.........................................5

1.3- SİTOPLAZMA.......................................................................................................5

1.4- HÜCRE ZARI (Sitoplazmik Zar)..........................................................................8

1.5- SİTOPLAZMİK HAREKETLER........................................................................ 9

1.6- HÜCRE ORGANELLERİ.....................................................................................9

1.6-1- Kondriyozom (Mitokondri)...........................................................................9

1.6-2- Golgi Cismi ve Diktiyozomlar.....................................................................10

1.6-3- Mikrozomlar................................................................................................. 10

1.6-4- Ribozomlar.................................................................................................... 11

1.6-5- Plastidler........................................ :..............................................................11

I) Renk maddesi taşıyan plastidler....................................................................11

1) Kloroplastlar.................................................................................................11

2) Kromoplastlar...............................................................................................12

il) Renk maddesi taşımayan plastidler (Levkoplastlar).....................................13

1.7- NUKLEUS.............................................................................................................15

1.8-KROMOZOMLA R ............................................................................................... 15

Dev kromozomlar..................................................................................................... 16

1.9-ERGASTİK MADDELER................................................................................... 17

1.9-1- Renk Maddeleri..............................................................................................17

1.9-2- Karbonhidratlar..............................................................................................17

1.9-3-Proteinle r ..........................................................................................................19

1.9-4- Yağlar............................................................................................................. 20

1.9-5- Eterik Yağlar (Uçucu Yağlar)...................................................................... 20

1.9-6- Reçine ve Balsamlar..................................................................................... 21

1.9-7- Kauçuk........................................................................................................... 21

Page 6: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

1.9-8- Glikozitler......................................................................................................21

1.9-9- Saponinler......................................................................................................21

1.9-10- Tanenler.......................................................................................................22

1.9-11- Alkoloitler....................................................................................................22

1.9-12- Kristaller......................................................................................................22

1.10- HÜCRE ÇEPERİ .............................................................................................. 25

1.11- HÜCRE ÇEPERİNİN OLUŞUMU VE TABAKALARI............................... 25

1.12- HÜCRE ÇEPERİNİN KİMYASAL YAPISI.................................................. 27

1.13- HÜCRE ÇEPERİNİN KİMYASAL FARKLILAŞMASI.............................. 27

1.13-1- Odunlaşma...................................................................................................27

1.13-2- Mantarlaşma.................................................................................................28

1.13-3- Kütinleşme ve Kutikülleşme...................................................................... 28

1.13-4-Mumlaşm a.....................................................................................................28

1.13-5- Tanenleşme..................................................................................................28

1.13-6- Pelteleşme ve Zamklaşma.......................................................................... 28

1.13-7- Mineralleşme................................................................................................29

1.14- HÜCRE ÇEPERİNİN SUBMİKROSKOPİK YAPISI...................................30

1.15- HÜCRE ÇEPERİNİN BÜYÜMESİ................................................................. 30

1- Kalınlığına büyüme............................................................................................. 31

2- Yüzeysel büyüme.................................................................................................32

1.16- GEÇİTLER......................................................................................................... 32

1.16-1- Basit Geçitler.............................................................................................. 32

1.16-2- Kenarlı Geçitler........................................................................................... 33

1.16-3- Yarı Kenarlı Geçitler................................................................................... 34

1.16-4- İndirgenmiş Kenarlı Geçitler..................................................................... 35

1.17- PLAZMODESMA..............................................................................................36

1.18-HÜCRE ŞEKLİ VE BÜYÜKLÜĞÜ............................................................... 38

1.19- HÜCRE BÖLÜNMESİ..................................................................................... 39

1.19-1-Amitoz Bölünme.......................................................................................... 40

1.19-2- Mitoz Bölünme........................................................................................... 40

1 - PROFAZ........................................................................................................... 41

2- METAFAZ..................................................................................................... 42

Page 7: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

3- ANA! A Z .......................................................................................................... 44

4- TELOFAZ.........................................................................................................44

SİTOKİNEZ.....................................................................................................44

1.19-3- Meioz (Mayoz) Bölünme........................................................................... 45

I. MEİOZ BÖLÜNMESİ............................................................................................ 47

l.PROFAZ............................................................................................................... 47

a) Leptoten............................................................................................................ 47

b) Zigoten.............................................................................................................. 48

c) Pakiten............................................................................................................... 48

d) Diploten............................................................................................................ 49

e) Diyakinez..........................................................................................................49

1. MET AF A Z ........................................................................................................... 49

1. AN AF AZ.............................................................................................................. 49

1. TELOFAZ............................................................................................................ 49

II. MEİOZ BÖLÜNMESİ........................................................................................... 50

2. PROF AZ............................................................................................................... 50

2. METAFAZ........................................................................................................... 50

2. AN AF AZ.............................................................................................................. 50

2. TELOFAZ......................................................................................................... 50

1.20- MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNME ARASINDAKİ FARKLAR................50

2. BÖLÜM 52 - 80

HİSTOLOJİ (Doku Bilimi)..................................................................................................52

2.1- HÜCRE ARASI BOŞLUKLARI....................................................................... 53

2.2- DOKULARIN SINIFLANDIRILMASI.............................................................53

2.2-1- Meristem Doku (Bölünür Doku).................................................................. 54

a) Bitkide bulunduğu yere göre meristemler.......................................................54

1) Apikal meristemler...................................................................................... 54

2) İnterkalar meristemler.................................................................................54

3) Lateral meristemler..................................................................................... 55

b) Kökenlerine göre meristemler........................................................................ 55

1) Primer meristem (Öncül bölünür doku).................................................... 55

2) Sekonder meristem (Soncul bölünür doku)............................................... 56iii

Page 8: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

2.2-2- Sürekli Doku (Yetkin Doku).........................................................................57

2.2-3- Koruyucu Doku............................................................................................. 57

A) Hücre çeperleri mantarlaşmamış olan koruyucu doku..................................57

i) Epidermis (Deri doku)..................................................................................57

ii) Stomalar (Gözenekler)................................................................................59

iii) Su savakları (Hidatodlar).......................................................................... 62

iv) Tüyler.......................................................................................................... 62

a) Korunma tüyleri...................................................................................... 63

b) Savunma tüyleri...................................................................................... 63

c) Emici tüyler............................................................................................. 63

d) Tırmanma tüyleri....................................................................................64

e) Salgı tüyleri..............................................................................................64

v) Emergensler (Yakıcı tüyler)....................................................................... 64

B) Hücre çepleri mantarlaşmış olan koruyucu doku.........................................64

i) Primer mantarlaşmış koruyucu doku..........................................................64

ii) Sekonder mantarlaşmış koruyucu doku.....................................................64

2.2-4- Periderm......................................................................................................... 64

a) Fellogen (Mantar kambiyumu)....................................................................... 64

b) Felloderm.......................................................................................................... 65

c) Fellem (Mantar doku)...................................................................................... 65

Lentiseller (Kovucuklar)..................................................................................66

2.2-5- Parankima (Temel doku)...............................................................................66

i) Asimileme Parankiması................................................................................. 67

:’) Aerankima (Havalandırma Parankiması).......................................................67

iii) İletme parankiması......................................................................................... 67

iv) Depo parankiması........................................................................................... 67

2.2-6- Destek Doku (Mekaniksel Doku)................................................................ 68

1) Sklerankima......................................................................................................68

a) Sklerankima lifleri....................................................................................... 68

b) Taş hücreleri.................................................................................................69

2) Kollenkima........................................................................................................ 70

2.2-7- İletim Dokusu.................................................................................................71iv

Page 9: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

1) Ksilem............................................................................................................... 71

a) Trake............................................................................................................. 71

b) Trakeid......................................................................................................... 72

c) Ksilem parankiması..................................................................................... 72

d) Ksilem sklerankiması (Ksilem lifleri)........................................................72

2) Floem................................................................................................................ 73

a) Kalburlu borular.......................................................................................... 73

b) Arkadaş hücreleri........................................................................................ 73

c) Floem parankiması......................................................................................74

d) Floem sklerankiması (Floem lifleri)...........................................................74

İletim Demetleri ve Çeşitleri................................................................................74

1) Kollateral demet.......................................................................................... 74

i) Kapalı kollateral demet............................................................................74

ii) Açık kollateral demet.............................................................................74

2) Bikollateral demet....................................................................................... 75

3) Konsantrik demet........................................................................................ 75

i) Hadrosantrik demet..................................................................................75

ii) Leptosantrik demet.................................................................................75

4) Radyal demet................................................................................................75

2.2-8- Salgı Doku.....................................................................................................76

1) İntraseluler (Hücre-içi) salgılar....................................................................... 76

a) Salgı hücreleri.............................................................................................. 76

b) Salgı boruları................................................................................................77

i) Basit süt boruları...................................................................................... 77

ii) Bileşik süt boruları.................................................................................77

2) Ekstraseluler (Hücre-dışı)salgılar................................................................... 78

a) Salgı cepleri..................................................................................................78

b) Salgı kanalları...............................................................................................78

c) Eterik yağ salgı bezleri................................................................................78

d) Sindirim bezleri........................................................................................... 79

e) Nektaryumlar................................................................................................80

v

Page 10: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

3. BÖLÜM 81-108

ORGANOGRAFİ (Organ Bilimi)....................................................................................... 81

BİR KORMUSUN MORFOLOJİSİ VE ANATOMİSİ....................................................81

3.1- KÖK.......................................................................................................................82

3.1-1- Kök Çeşitleri..................................................................................................82

3.1-2- Kök Sistemleri...............................................................................................83

3.1-3- Köklerin Ömrü................................................ 84

3.1-4- Kökün Primer İç Yapısı................................................................................84

3.1-5- Kök Metamorfozları...................................................................................... 87

a) Depo kökleri................................................................................... 87

b) Solunum kökleri................................................................................................87

c) Tutunma kökleri................................................................................................87

d) Destek kökler....................................................................................................87

e) Asimilasyon kökleri......................................................................................... 88

f) Sömürme kökleri (Emeçler).............................................................................88

g) Çekme kökleri...................................................................................................88

h) Diken kökler.....................................................................................................88

3.2- GÖVDE................................................................. 88

3.2-1- Gövde Morfolojisi......................................................................................... 88

3.2-2- Gövdenin Büyüme Bölgesi.......................................................................... 90

3.2-3- Dallanma Tipleri........................................................................................... 92

1) Monopodiyal dallanma.................................................................................... 92

2) Simpodiyal dallanma....................................................................................... 93

a) Monokazyum................................................................................................93

b) Dikazyum.....................................................................................................93

c) Pleiokazyum.................................................................................................93

3.2-4- Gövdenin Primer İç Yapısı.......................................................................... 93

A) Dikotil bitkilerde gövdenin primer yapısı......................................................93

a) Epidermiş......................................................................................................94

b) Korteks (Kabuk).......................................................................................... 94

c) Orta (Merkezi) silindir.................................................................................94

B) Monokotil bitki gövdesinin primer yapısı..................................................... 95VI

Page 11: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

3.2-5- Gövde Metamorfozları..................................................................................96

1) Toprak altı gövde metamorfozları.................................................................. 96

a) Rizomlar (Toprak altı gövdesi).................................................................. 96

b) Tuber (Yumru gövde)..................................................................................97

c) Bulbus (Soğan)............................................................................................ 97

d) Korm (Sert soğan)....................................................................................... 97

2) Toprak üstü gövde metamorfozları................................................................. 98

a) Stolon (Sürünücü gövde).............................................................................98

b) Asimilatif gövde.......................................................................................... 98

c) Sukkulent (Etli) gövde.................................................................................98

d) Sülük gövde..................................................................................................99

e) Diken gövde..................................................................................................99

3.3- YAPRAK........................................................................................................... 99

3.3-1- Lamina (Yaprak Ayası)............................................................................... 100

a) Basit yapraklar................................................................................................ 100

b) Bileşik yapraklar.............................................................................................100

3.3-2- Laminada Damarlanma ve Damarlanma Tipleri....................................... 101

a) Basit damarlanma.........................................................................................101

■ 0 Çatalsı (Dikotom) damarlanma......................................................................101

c) Paralel damarlanma.........................................................................................101

d) Ağsı damarlanma............................................................................................102

3.3-3- Petiyol (Yaprak Sapı).................................................................................. 102

3.3-4- Bazis (Yaprak Tabanı)................................................................................ 102

3.3-5- Anizofili ve Heterofili................................................................................. 103

3.3-6- Yaprak Dizilişleri.........................................................................................103

1. Karşılıklı çapraz (Dekuzat) yaprak dizilişi...................................................104

2. Dairesel (Vertisillat) yaprak dizilişi.............................................................. 104

3. Spiral (Sarmal, Alternat) yaprak dizilişi.......................................................105

3.3-7- Yaprak Metamorfozları............................................................................... 105

a) Sukulent (Etli) yapraklar................................................................................ 105

b) Depo yapraklar................................................................................................ 106

o) Diken yapraklar............................................................................................ 106

Page 12: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

d) Sülük yapraklar...............................................................................................106

e) Kapan yapraklar..............................................................................................106

f) Çiçek yapraklar................................................................................................ 106

g) Koruyucu yapraklar........................................................................................106

3.3-8- Yaprağın Anatomik Yapısı.........................................................................106

a) Palizat parankiması.........................................................................................107

b) Sünger parankiması.........................................................................................108

4. BÖLÜM 109-117

BİTKİ SİSTEMATİĞİ (Taksonomisi)............................................................................ 109

4.1- BİNOMİAL SİSTEM.........................................................................................109

4.1-1- Genus A dı.................................................................................................... 109

4.1-2- Spesifik Epitet..............................................................................................110

4.1-3- Otör Adları................................................................................................... 110

4.2- TAKSONOMİK GRUPLAR............................................................................. 111

4.2-1-Tü r .................................................................................................................111

4.2-2- Familya.........................................................................................................112

4.2-3- Ordo..............................................................................................................112

4.3- SINIFLANDIRMA.............................................................................................112

1- CRYPTOGAMAE.............................................................................................113

2- PHANEROGAMAE..........................................................................................113

3- THALLOPHYTA...............................................................................................113

4- CORMOPHYTA................................................................................................ 113

4.4- BÜYÜK BİTKİ GRUPLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ..........................113

4.4-1- Algler............................................................................................................113

4.4-2- Mycophyta (Mycota=Fungi, Mantarlar)..................................................... 113

4.4-3- Bryophyta (Yosunlar)................................................................................. 113

4.4-4- Tracheophyta(Vasküllü Bitkiler)............................................................... 114

4.4-5- Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler)............................................................. 115

A) GYMNOSPERMAE (Açık Tohumlar)'lere ait genel özellikler................. 115

B) ANGİOSPERMAE (Kapalı Tohumlular)'lere ait genel özellikler............... 116

a) MONOCOTYLEDONAE (Bir Çenekliler)..............................................117

b) DICOTYLEDONAE (İki Çenekliler)......................................................117viii

Page 13: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

5. BÖLÜM 118-151

BİTKİLERDE ÜREME..................................................................................................... 118

5.1- EŞEYSİZ (Aseksüel) ÜREME..........................................................................118

5.1-1- Sporla Üreme............................................................................................... 118

5.1-2- Vegetatif Üreme...........................................................................................118

5.2- EŞEYLİ (Seksüel) ÜREME.............................................................................. 119

1) Otogami...............................................................................................................119

2) İzogami................................................................................................................119

3) Anizogami (Heterogami)................................................................................... 119

4) Oogami................................................................................................................119

5) Gametangiogami................................................................................................119

6) Somatogami........................................................................................................ 120

5.3- GENERATİF ORGANLAR (Üreme Organları)............................................. 120

ÇİÇEK..................................................................................................................120

5.4-ÇİÇEĞİN YAPISI.............................................................................................121

5.4-1- Periant (Çiçek Örtüsü)................................................................................ 121

5.4-2- Stamen (Erkek Organ)................................................................................ 121

5.4-3- Pistil (Dişi Organ)........................................................................................123

a) Ovaryum (Yumurtalık).................................................................................. 123

b) Stilus (Boyuncuk)...........................................................................................124

c) Stigma (Tepecik).............................................................................................124

5.5- KARPELLERİN BİRLEŞMESİ........................................................................124

5.6- OVUL (Tohum Taslağı)'UN YAPISI............................................................... 124

5.6-1- Ovul Tipleri..................................................................................................125

5.6-2- Ovulun Meydana Gelişi.............................................................................. 125

5.7- ÇİÇEKLERDE SİMETRİ................................................................................. 127

5.8- ÇİÇEK FORMÜLÜ VE ÇİÇEK DİYAGRAMI............................................. 127

5.9- ÇİÇEK DURUMLARI (İnfloresens)................................................................ 128

5.9-1- Rasemöz Çiçek Durumları..........................................................................128

A- Basit rasemöz................................................................................................. 128

1) Rasemus (Salkım)..................................................................................... 129

2) Spika (Başak).............................................................................................129ix

Page 14: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

3) Spadiks (Koçan).........................................................................................129

4) Amentum (Tırtıl, Kedicik)........................................................................129

5) Umbella (Şemsiye)............................. 129

6) Korimbus (Yalancı şemsiye).....................................................................129

7) Kapitulum (Tepecik, Başçık)....................................................................129

B- Bileşik rasemöz..............................................................................................130

1) Panikula (Bileşik salkım)..........................................................................130

2) Bileşik spika (Bileşik başak).....................................................................130

3) Bileşik umbella (Bileşik şemsiye)............................................................ 130

5.9-2- Kimöz Çiçek Durumları.............................................................................. 130

1) Monokazyum..................................................................................................130

2) Dikazyum........................................................................................................ 130

3) Pleiokazyum.................................................................................................... 130

5.10- ÇİÇEKLERDE TOZLAŞMA VE DÖLLENME.......................................... 131

5.11- POLENİN ÇİMLENMESİ.............................................................................. 132

5.12- DÖLLENME VE TOHUMUN OLUŞMASI.................................................133

5.13- EMBRİYONUN OLUŞUMU.........................................................................134

5.14- MEYVE.............................................................................................................136

5.15- MEYVE TİPLERİ............................................................................................137

5.15-1- Basit Meyveler...........................................................................................137

A- Olgunlaşınca açılan basit meyveler............................................................. 138

1) Folikulus..................................................................................................... 138

2) Legumen (Bakla)........................................................................................138

3) Kapsül......................................................................................................... 138

a) Septisid kapsül.......................................................................................138

b) Lokulusid kapsül................................................................................... 138

c) Dentisid kapsül...................................................................................... 138

d) Porisid kapsül.........................................................................................138

e) Piksid kapsül..........................................................................................138

f) Septifragal kapsül.................:................................................................138

4) Silikva......................................................................................................... 138

5) Silikula....................................................................................................... 138x

Page 15: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

B- Olgunlaşınca açılmayan (kapalı) basit meyveler........................................ 138

a) Kuru kapalı meyveler................................................................................ 140

1) Nuks (Fındıksı meyve).........................................................................140

2) Karyopsis (Buğdaysı meyve)............................................................... 140

3) Aken (Kapçık meyve)...........................................................................140

4) Şizokarp (Yarılan meyve).....................................................................140

5) Şamara (Kanatlı nuks)..........................................................................141

6) Kırılan legumen (Kınlan bakla)........................................................... 141

7) Kırılan silikva........................................................................................141

b) Etli kapalı meyveler.................................................................................. 141

1) Drupa (Eriksi meyve)...........................................................................141

2) Bakka (Üzümsü meyve).......................................................................141

5.15-2- Bileşik ve Yalancı Meyveler.....................................................................141

a) Bileşik meyveler.............................................................................................141

b) Yalancı meyveler............................................................................................141

1) Basit yalancı meyveler..............................................................................142

2) Bileşik yalancı meyveler...........................................................................142

5.16- DÖL ALMAŞI (Döl Değişimi).......................................................................143

5.16-1- Haplontlar..................................................................................................143

Ulothrix'in hayat devresi.................................................................................... 143

5.16-2- Diplontlar................................................................................................... 145

Fucus'un hayat devresi........................................................................................146

5.16-3- Diplohaplontlar (Haplodiplontlar)........................................................... 147

Bir eğreltinin hayat devresi................................................................................ 148

5.17- TOHUMLU BİTKİLERDE DÖL ALMAŞI..................................................150

6. BÖLÜM 152-187

FİZYOLOJİ......................................................................................................................... 152

I- METABOLİZMA FİZYOLOJİSİ.............................................................................. 152

6.1- BİTKİ BÜNYESİNİN BİLEŞİMİ.....................................................................152

6.2- BİTKİ BÜYÜTME (Kültür) ORTAMLARI....................................................153

a) Su kültürü........................................................................................................... 154b) Kum kültürü....................................................................................................... 155

xi

Page 16: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

6.3- MİNİMUM YASASI..........................................................................................1576.4- SU VE SUDA ERİMİŞ MADDELERİN ALINMASI...................................157

6.4-1- Şişme............................................................................................................ 1576.4-2- Difüzyon ve Osmoz.................................................................................... 159

6 .5-ZARLARIN GEÇİRGENLİĞİ (Permeabilite).............................................. 1606.6- OSMOZUN DENEYSEL OLARAK GÖSTERİLMESİ VE OSMOZ

KURALLARI..................................................................................................... 1606.7- PLAZMOLİZ VE DEPLAZMOLİZ................................................................ 1626.8- SU VE SUDA ERİMİŞ MADDELERİN ALINMASINDA ROL

OYNAYAN DİĞER OLAYLAR....................................................................1636.8-1- İyon Birikmesi.............................................................................................1636.8-2- İyon Antagonizmi........................................................................................164

6.9- KÖKLERLE SU ALINMASI VE İLETİMİ....................................................1646.10- BİTKİLERDE SU KAYBI.............................................................................. 166

6.10-1- Su Buharı (Gaz) Halinde Su Kaybı.......................................................... 1666.10-2- Sıvı Halde Su Kaybı.................................................................................. 166

i) Gutasyon (Damlama)...................................................................................... 166ii) Eksüdasyon (Yaşarma, Kanama)...................................................................166iii) Sekresyon (Salgılama).................................................................................. 167

6.11- BİTKİLERDE BESLENME VE YAŞAM ŞEKİLLERİ...............................1676.11-1- Saprofitler (Çürükçüller)...........................................................................1676.11-2- Parazitler (Asalaklar)................................................................................ 167

a) Hemiparazitler (Yarı Parazitler).....................................................................167b) Holoparazitler (Tam parazitler).....................................................................167

6.11-3- Simbiyozlar (Ortak yaşarlar).................................................................... 167a) Likenler............................................................................................................168b) Mikorizalar...................................................................................................... 168c) Bakteri simbiyozları....................................................................................... 168

6.11-4- İnsektivorlar (Böcekçiler).........................................................................168II- BÜYÜME VE GELİŞME FİZYOLOJİSİ................................................................168

6.12- ÇİMLENME......................................................................................... 1706.13- ORGANLARDA BÜYÜME...........................................................................1706.14- BİTKİLERİN BÜYÜMESİYLE İLGİLİ BAZI ÖNEMLİ

BELİRTİLER.................................................................................................... 171

Page 17: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

6.14-1- Polarite (Kutbiyet).................................................................................... 171a) Radier polarite.................................................................................................171

b) Longitudinal polarite.......................................................................................171c) Dorso-ventral polarite.................................................................................... 172

6.14-2- Korelasyon................................................................................................. 1726.14-3- Restitüsyon.................................................................................................172

a) Regenerasyon..................................................................................................172

b) Reparasyon...................................................................................................... 173

6.14-4- Dormansi (İstirahat, Uyku hali)............................................................... 1736.14-5- Absisyon (Yaprak dökümü)......................................................................173

6.15- BİTKİLERDE SENESENS (Yaşlanma)........................................................1746.15-1- Organlarda Senesens................................................................................. 1756.15-2- Bitkinin Tümünde Senesens.....................................................................176

6.16- SENESENS TİPLERİ...................................................................................... 176

a) Kademeli senesens..........................................................................................177b) Eş zamanlı senesens....................................................................................... 177

c) Meyve senesensi.............................................................................................1776.17- SENESENS OLAYININ TEMEL BELİRTİLERİ....................................... 179

III- HAREKET FİZYOLOJİSİ.......................................................................................1816.18- BİTKİLERDE HAREKET..............................................................................181

6.18-1- Yer Değişimi Hareketleri..........................................................................1811) Amöboik hareketler....................................................................................... 1822) Sitoplazmik hareketler................................................................................... 1823) Taksis (Göçüm) hareketleri...........................................................................182

6.18-2- Durum Değişimi Hareketleri.....................................................................183

1) Nutasyon hareketleri...................................................................................... 183

2) Varyasyon hareketleri.................................................................................... 183i) Tropistik (Yönelim) hareketleri................................................................ 183ii) Nastik (Kıvrılma) hareketleri....................................................................183

6.19- ENDONOM HAREKETLER..........................................................................185

6.20- PERİYODİK HAREKETLER........................................................................186

FAYDALANILAN ESERLER..................................................................................188-190

xiii

Page 18: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji
Page 19: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

g i r i ş

Biimdiği gibi doğa canlı ve cansızlardan oluşur. Canlılar ister tek ister çok hücreli olsun cansızlardan şu genel özellikleriyle ayrılırlar.

1. M adde değişimi yapabilirler: Madde değişimi denilen metabolizma aslında iki olayı kapsamaktadır.

a) Canlı, dışarıdan aldığı çeşitli maddeleri kendi canlı yapısı içine katabilir. Bu olaya asimilasyon (özümleme) ya da anabolizma denir.

b) Canlı, daha önce sentezlemiş olduğu maddelerin bir kısmını parçalayarak yaşamı için gereken enerjinin açığa çıkmasını sağlar. Bu olaya da disimilasyon ya da katabolizma denir.

2- Üreme yeteneğine sahiptirler: Canlılar, çevreden aldıkları maddeleri kendi yapılarına katarak büyüyüp gelişirler ve sonra da kendilerine benzeyen bireyler meydana getirirler. Bu olaya üreme denir.

3- Uyarılabilirler: Canlılar, çevrelerindeki ya da iç yaşamlarındaki etkilere karşı bir tepki gösterirler yani uyarılabilme yeteneğine sahiptirler.

Canlıların farklı hayat süreçleri ve farklı organlarının gelişimi arasında bir koordinasyon (uygunluk, düzen) vardır. Bu koordinasyonun bozulmasıyla canlıda arazlar görülmeye başlar ve sonuç ölüm olur.

Canlı yaşamının devamını sağlayan bir takım şartlar vardır. Bu şartları iki kı­şıma ayırabiliriz:

1- İç şartlar 2- Dış şartlar

Canlı, yaşadığı sürece bir takım reaksiyonlar gösterir. Bu reaksiyonların dü­zeni, canlının sahip olduğu iç şartlara yani canlının taşıdığı kalıtsal yüke bağlıdır. Canlı ancak bu kalıtsal yükünün yeteneği içinde gelişir ve şekillenir. Bazı canlıların kalıtsal yükü onun ancak sınırları dar koşullar içinde yaşamasına olanak verir. Böyle dar bir alanda yaşayabilen canlılara stenoik canlı denir. Bazı canlılar ise çok değişik koşullara uyabilme yeteneğine sahiptir. Böyle geniş alana yayılabilen canlılara ise evrioik canlı denir.

Canlının yaşayabilmesi için gerekli olan dış şartlar ise yaşamının farklı dev­releri için farklı bir önem taşır. Örneğin, tohumun gereksindiği su miktarı tohum uyku devresindeyken (dormant halde) çok azalır. Tohumun çimlenme devresinde ise fazla miktarda suya gereksinme vardır. Dış şartlar su, sıcaklık, ışık, hava, pH, basınç ve ortamın kimyasal özellikleri gibi etmenlerden oluşur.

Canlılar başlıca iki büyük gruba ayrılır:1 - Hayvanlar 2- Bitkiler

1

Page 20: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

Hayvanlarla bitkiler arasında bazı farklar varsa da bu farklar her zaman için kesin sınırlı değildir. Örneğin,

a) Bitkiler genellikle bir yere bağlı, hayvanlar ise serbest hareketlidir. Bununla beraber hayvanlardan sabit yaşayanlar (sünger ve mercanlar) olduğu gibi ilkel bit­kilerden de hareketli olanlar (bakteri ve yosunlar) vardır. Ayrıca, yüksek bitkiler hareketsiz olsalar bile, eşemsiz üreme hücreleri (zoospor) ve eşemli üreme hücreleri (gamet) gibi hareket gösteren bir devreleri vardır.

b) Bitkiler içerdikleri klorofil pigmenti sayesinde CO2 asimilasyonu yaparak kendi yapılarına organik madde kazandırırlar. Yani kendi besin maddelerini kendileri sağlarlar. Böyle organizmalar avtotraf (kendi-beslek) organizma adını alır. Hay­vanlar ise klorofil içermediklerinden besin maddelerini dışarıdan hazır olarak alırlar. Böyle organizmalara da heterotrof organizma denir. Bununla beraber parazit, sap­rofit ve simbiyoz olarak yaşayan bitkiler besin maddelerini dışarıdan hazır olarak alırlar.

c) Bitki hücreleri çoğu kez selülozdan yapılmış hücre çeperine sahiptir. Fakat bazı ilkel bitkilerde ve yüksek bitkilerin üreme hücrelerinde selüloz çeper bulun­maz.

d) Bitkiler, genellikle, sahip oldukları meristem (bölünür doku) sayesinde, canlı kaldığı sürece yeni dokular meydana getirerek süresiz gelişme yeteneği gös­terdiği halde hayvanlar böyle bir meristem dokusundan yoksun olup büyüme ve ge­lişmeleri sınırlıdır.

e) Bitkilerde, besin maddeleri erimiş halde hücrelerin yüzeyinden osmoz yo­luyla organizmaya girdiği halde hayvanlar besin maddelerini ağız yoluyla alırlar.

f) Hayvanlarda metabolizma sonucu meydana gelen maddeler dışkı halinde dışarı atıldığı halde bitkilerde çoğunlukla vakuol içinde saklanır.

g) Bitkilerde sinir sistemi yoktur. Uyartılar iletim yollan, plazm odezm ler ve hormonlar vasıtasıyla iletilir. Bununla beraber ilkel hayvanlarda da sinir sistemi bu­lunmaz.

h) Golgi cismi ve sentrozom gibi organellerin çoğunlukla hayvan hücrelerinde olduğu kabul ediliyorsa da bazı ilkel bitkilerde de bu organellerin bulunduğu sanıl­maktadır.

BOTANİK BİLİM İNİN SINIFLANDIRILM ASIBiyoloji (Hayat Bilimi) canlıların yapılarını ve hayat süreçlerini inceleyen bir

bilim dalıdır. Biyolojinin bitkilerle uğraşan koluna BOTANİK ya da FİTOLOJİ (Bitki Bilimi)denir. Bu bilim kolu incelediği konulara göre şu bölümlere ayrılır.

2

Page 21: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

1- BİTKİ MORFOLOJİSİ: Bitkilerin şekil ve gelişmelerini, organizasyonun herhangi bir basamağında onların yapılarını inceler. Morfolojinin bitkinin iç yapılarını inceleyen kısmına Bitki Anatomisi (İç morfolojisi) denir. Bitki anatomisi de;

a) Sitoloji (Hücre Bilimi) b) Histoloji (Doku Bilimi)

olmak üzere iki kısımdan meydana gelir.

Morfolojinin, bitki organlarını inceleyen kısmına ise Organografi (Organ Bilimi) ya da Dış morfoloji denir.

2- BİTKİ FİZYOLOJİSİ: Bitkilerin hayat olaylarını fizik ve kimya kurallarına dayanarak inceler, bu olayların bilimsel açıklamasını yapar.

3- BİTKİ SİSTEMATİĞİ (TAKSONOMİ) Bitkileri ayrı ayrı inceleyerek, aralarındaki ayrılık ve benzerlikleri saptamaya çalışır. Ayrıca, bitkilerin özelliğine, orjinine, doğal akrabalık ilişkilerine ve filogenetik gelişimlerine bakarak bitkiler alemini tür, cins, familya, takım, sınıf ve daha büyük sistematik gruplara ayırır.

4- FARM ASÖTİK BOTANİK (FARMAKOBOTANİK, ECZACILIK BO­TANİĞİ): Botaniğin uygulamalı bir koludur. İnsan ve hayvan sağlığı yönünden faydalı olan bitkileri, çeşitli bitki organlarından elde edilen droglarm hazırlanışmı ve içerdiği etkin maddelerle bunların kullanıldığı yerleri inceler. Ayrıca zehirli bitki­lerle, baharat ve besin olarak kullanılan bitkileri de konusu içine alır.

5- PALEOBOTANİK: Eski devirlerde yaşamış olan ve bugün sadece fosille­rine rastlanan bitkileri inceler. Bu fosil bitkilerin günümüzde yaşamakta olan bitki­lerle ilişkilerini ve akrabalık derecelerini araştırır. Böylece doğal sistemin boş kalan yerlerini doldurmaya çalışır.

6- BİTKİ COĞRAFYASI (GEOBOTANİK): Bitkilerin yeryüzüne dağılışla­rını, bu dağılışı etkileyen etmenleri ve çeşitli bitkilerin oluşturdukları bitki toplu­luklarının dağılış bölgelerini ve özelliklerini inceler.

7- BİTKİ SOSYOLOJİSİ: Bitkilerin toplumsal yaşamlarını inceler. Çayır, or­man, bataklık, step v.s. gibi çeşitli bitki topluluklarının yaşam tarzını ve özelliklerini araştırır. Botaniğin oldukça yeni bir koludur.

8-BİTKİ EKOLOJİSİ: Bitkilerin yaşadıkları çevre (toprak, su, iklim v.s.) ile olan karşılıklı ilişkilerini inceler.

9- GENETİK(KALITIM): Bitkilerdeki kalıtsal olayları inceler.

10- EVRİM (EVOLÜSYON): Bitkilerin yeryüzünde ilk meydana gelen basit yapılı canlılardan, bugünkü durumlarına gelinceye dek birey ve topluluk olarak ge­çirdikleri değişiklikleri inceler.

3

Page 22: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

1. B O L U M

SİTOLOJİ (Hücre Bilimi)

Sitoloji (Hücre Bilimi) morfolojinin bir koludur. Bilindiği gibi canlının yapı taşını hücre oluşturur. İlkel organizmalar tek hücreden oluştukları halde, yüksek or­ganizmalar çok sayıda hücrenin biraraya gelmesiyle oluşur.

İlk olarak hücre sözcüğü 1665 de Robert Hooke tarafından ortaya konmuştur. Hooke, o zamanki ilkel mikroskopla şişe mantarından aldığı kesitleri incelemiş ve mantarın küçük odacıklardan yapılmış olduğunu görmüştür. Bu bölmelere de ilk kez cellula (odacık), yani hücre adını vermiştir (Şekil 1).

S ub e r 1 n I e ? ■ î 3 h ü c r e ç e p e r i

K n J

mLU»en

DCDCIDCDCDCZDCj a a n a o cj[ m ı ii—ıı—in" İ r \ ( --------- \ ( i r — v --------u —

Şekil 1. Mantar hücreleri (R.Hooke'un gördüğü gibi).

Hooke bu gözlemiyle sitoloji biliminde ilk adımı atmış, hem bitki hem de hayvanlarda canlı özelliği gösteren en küçük birimin hücre olduğunu kabul etm iş­tir.

Şişe mantarı ölü bir doku olduğundan Hooke sadece hücrenin balpeteği biçi­mindeki cansız çeperlerini görmüş, canlıya esas canlı özelliğini kazandıran bu çe­perlerin içindeki maddeyi görememiştir. Ancak 19. asrın ortalarına doğru bu oda­cıkların içindeki yapışkan madde dikkati çekmiş ve bu maddeye ilk yapı anlamında protoplazma adı verilmiştir.

Bitki hücresi esas bakımdan hücre çeperi ve protoplast olmak üzere iki kı­sımdan oluşur. Hücre çeperi cansız olup iç kısımdaki lümen denen boşlukta pro-’ toplaştı içeririr. Canlıya, canlı özelliğini kazandıran en küçük birim protoplast yapı

Page 23: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

ve görev bakımından canlıyı meydana getiren yapı taşı olarak kabul edilebilir. Pro­toplast, protoplazma ve ergastik maddelerden oluşur.

1.1- PROTOPLAZM ANIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİRenksiz, saydam ve viskoz (yapışkan) olan protoplazma, dispersiyon ortamı

su, dispers fazı üç boyutta uzanan ağsı, karmaşık kolloidal bir çözelti halindedir. Kolloidlerin viskozitesi suyunkinden 2-18 defa daha fazladır. Dispersiyon ortamın­daki suyun azalmasıyla je l haline, çoğalmasıyla da sol haline geçer. Protoplazmanın yoğunluğu sudan daha fazla olup, su içine konduğu zaman dibe çöker.

1.2- PROTOPLAZM ANIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİProtoplazma, kimyasal bakımdan heterojen, karmaşık bir maddedir. En önemli

kısmını proteinli maddeler oluşturur. Protoplazmanın büyük bir kısmı organik, az bir kısmı da inorganik maddelerden oluşur. Bu maddeler su ile gerçek bir çözelti yapar ya da kolloid halde bulunur.

Aktif bir canlıda protoplazmanın su miktarı %90-95'e kadar çıkabilir. Kuru maddelerin %40-45'i proteinlerdir. Proteinlerden başka organik madde olarak lipid- ler, karbonhidratlar ve nükleik asitler protoplazmanın önemli kısmını oluşturur.

İnorganik maddeler ya suda erimiş tuzlar halinde ya da organik maddelere bağlı olarak bulunur. En önemlileri; Fosfat, klorür, karbonat gibi anyonlarla m ag­nezyum, sodyum, kalsiyum, potasyum gibi katyonlardır. Tuzlar asit ve bazların nötralizasyonunu sağlayarak protoplazmanın pH’smı dengeler.

M adde değişiminde rol oynayan enzimler, büyümede rol oynayan hormon ve vitaminler de sitoplazmada az miktarda bulunan önemli maddelerdir.

Protoplastın protoplazmadan oluşan kısmı, sitoplazma ve onun içinde yer alan nukleus'tan ibarettir.

1.3- SİTOPLAZMAHücre çeperinin içinde bulunan protoplazmik yapıdır.Genç hücrelerde tüm

hücrenin içini doldurmasına karşın, yaşlı hücrelerde çeperin içini ince bir astar gibi çevirir. En dış kısmına ektoplazma adı verilir (Şekil 2).Ektoplazma iç kısm a göre daha yüksek bir viskozite gösterir ve daha saydamdır, taneli değildir. Ektoplazmanın en dış kısmında ışık mikroskobuyla görülemeyecek kadar ince olan lipoprotein ka­rakterinde bir zar bulunur. Plazma zarı ya da plazmalemma denen bu zar ancak elektron mikroskobuyla görülebilir.

Ektoplazmanın iç kısmında ise endoplazma bulunur. Endoplazma ışık mik­roskobuyla saydam ve homojen görünen hyaloplazma ile bunun içindeki yoğun ci­simlerden yani organellerden oluşmuştur. Bu organeller; kondriyozomlar, golgi cis­mi, plastidler ve ışık mikroskobuyla ayırtedilemeyecek kadar küçük olan mikrozom

5

Page 24: GENEL BOTANİK - dat.net.trdat.net.tr/FileUpload/op488361/File/genel_botanik_tanitim.pdf · GENEL BOTANİK 8. BASKI Prof. Dr. Suna BOZCUK Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji

ve ribozomlardır. Ayrıca endoplazmada, tonoplast denen plazma zarıyla çevrili ve içi hücre özsuyu ile dolu bölgeler vardır ki bunlara vakuol adı verilir.

K o

)

Şekil 2. Orta yaşlı bir bitki hücresi.

M eristem hücrelerindeki kondiyozomlara benzeyen küçük cisimlerin hücre gelişimi sırasında su emerek, vakuolleri meydana getirdiği sanılmaktadır. Genç hücrelerde küçük ve çok sayıda, olan vakuoller, hücre büyüyüp farklılaşırken bir- birleriyle birleşerek daha büyük ve az sayıda vakuollerin oluşumuna neden olur (Şekil 3). Hatta yaşlı hücrelerde tüm vakuollerin birleşerek tek bir merkezi vakuol haline geldiği görülür. Bu takdirde sitoplazma iyice hücre çeperine doğru itilmiş olup çeperin içini astarlar. Böyle hücrelerde nukleus da sitoplazma ile bir kenara sıkıştı­ğından şekli hafif uzamıştır (Şekil 3 C).

Nü k t e

B

P I a s +Go I

I e u s —

I y o z o

Şekil 3. Bitki hücresinde vakuolün gelişimi. A) Meristem hücresi, B) Meristem­den gelişen orta yaşlı bir hücre, C) Meristemden gelişen yaşlı bir hücre.

6